UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2008 – 2009

DE BANKENCRISIS TIJDENS DE GROTE DEPRESSIE

EEN VERGELIJKING MET DE HUIDIGE

CRISIS

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master in de algemene economie

Jan Verdée

onder leiding van

Prof. dr. Rudi Vander Vennet + prof. dr. Eric Vanha ute

ii

iii

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2008 – 2009

DE BANKENCRISIS TIJDENS DE GROTE DEPRESSIE

EEN VERGELIJKING MET DE HUIDIGE

CRISIS

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master in de algemene economie

Jan Verdée

onder leiding van

Prof. dr. Rudi Vander Vennet + prof. dr. Eric Vanha ute

iv

PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze mas terproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bron vermelding. Jan Verdée

v

Voorwoord

Ik wil allereerst mijn promotor, prof. dr. Rudi Vander Vennet, bedanken omdat hij mij op

het goede pad heeft geholpen. Verder wil ik ook mij co-promotor, prof. dr. Eric Vanhaute,

voor zijn nuttige tips bedanken. Graag zou ik ook mijn vriendin Eline bedanken omdat ze

mij steeds door dik en dun gesteund heeft en mijn thesis heeft nagelezen. Ik vergeet ook

zeker mijn ouders niet te vermelden voor hun morele steun. Mijn vader wil ik nog eens

extra bedanken omdat ook hij mijn thesis heeft nagelezen.

vi

1. INLEIDING

2. OORZAKEN VAN DE BANKENCRISIS

2.1 ‘Panics’ vs. ‘Fundamentals’

2.2 Een internationale verklaring voor de bankencrisis in

de VS

Directe band tussen banken in de VS en Europa

De rol van goud tijdens banking panics

2.3 Verklaringen voor kwetsbaarheid banken in de VS

2.4 Conclusie

3. GEVOLGEN VAN DE BANKENCRISISSEN

3.1 Aantasting van de reële economie

3.2 Ongeloof

3.3 Conclusie

4. HET BELEIDSANTWOORD OP DE BANKENCRISIS

4.1 Het falen van de Federal Reserve

4.2 Succesvolle initiatieven ter bestrijding van de

bankencrisis

4.3 Conclusie

5. VERGELIJKING MET DE HUIDIGE CRISIS

5.1 Een vergelijking van de oorzaken van beide

bankencrisissen

Panics vs. Fundamentals

Verklaring voor kwetsbaarheid banken in de VS

5.2 Een vergelijking van de gevolgen van beide

bankencrisissen

5.3 Een vergelijking tussen beide beleidsantwoorden

5.4 Conclusie

6. CONCLUSIE

BIBLIOGRAFIE

p.1

p.3

p.3

p.7

p.7

p.8

p.10

p.14

p.17

p.17

p.21

p.24

p.26

p.26

p.32

p.36

p.39

p.39

p.39

p.40

p.43

p.44

p.46

p.49

p.i

1

1. Inleiding

Een bankencrisis treft vandaag de hele wereld zeer hard. Een wereldrecessie was het

onvermijdelijke gevolg. Een dergelijke crisis is echter niet nieuw. Een literatuuronderzoek

naar de bankencrisis tijdens de Grote Depressie - die een desastreuze impact had -

dringt zich op aangezien dit ons een noodzakelijk inzicht kan verschaffen in de huidige

crisis. Beide crisissen vertonen immers heel wat gelijkenissen. Ondertussen is de vrees

dat de economie vandaag in een grote depressie gaat terecht komen, gelukkig

getemperd.

De bankencrisis sloeg in de jaren ’30 in de hele wereld toe maar vooral in de VS. We

zullen ons onderzoek enkel toespitsen op de getroffen banken in de VS. Een zeer groot

aantal banken ging daar over de kop in de periode van 1930 tot 1933. De

bankfaillissementen stegen tot historisch ongeziene hoogten. De val van de banken in de

jaren ’30 verschilde in vorm en graad van eerdere bankencrisissen. In tegenstelling tot

vorige periodes, waren banksluitingen tijdens de Depressie niet van korte duur. Een

ongezien aantal banken werd gedwongen de deuren te sluiten. Het ging dan ook niet om

slechts één bankencrisis maar een opeenvolging van crisissen. Friedman en Schwartz

(1963) telden er vier.

Een opvallende gelijkenis met de huidige crisis is het verband tussen enerzijds de

bankencrisis en anderzijds een complete economische neergang. Er is in de literatuur

echter geen echte overeenstemming over hoe we de bankencrisis en de economische

depressie tijdens de jaren ’30 aan elkaar moeten koppelen. Er bestaan in de literatuur

immers twee verschillende verklaringen voor de bankfaillissementen tijdens de Grote

Depressie. Schwartz en Friedman (1963) zien enerzijds als oorzaak de illiquiditeit van de

banken ten gevolge van de terugtrekking van deposito’s (bank runs). Depositohouders

zullen massaal, uit angst om hun geld te verliezen, hun deposito’s terugvragen. Friedman

en Schwartz spreken hier van een “contagion of panics”. Deze liquiditeitscrisis sloeg over

op de gehele economie als gevolg van een geldaanbodschok. Andere economisten,

waaronder Temin (1976, 1989), duiden anderzijds de insolventie van de banken aan als

gevolg van de algemene slechte economische toestand.

Bernanke (1983) bedacht de financial accelerator-theorie om de verdieping van de

economische crisis als gevolg van de bankencrisissen tijdens de jaren ’30 te verklaren.

Deze theorie is eveneens waardevol om de huidige economische crisis te begrijpen. De

huidige crisis vindt duidelijk zijn oorsprong in de financiële wereld zelf. Zowel de

interbankkredietverlening als de kredietverlening aan bedrijven is zeer sterk afgenomen.

Dit doet natuurlijk de private investeringen sterk afnemen. Vermoedelijk hebben we nu

te maken met een nog complexere crisis dan die van de jaren ‘30.

2

In het eerstvolgende hoofdstuk gaan we op zoek naar de oorzaken van de

bankencrisissen tijdens de Grote Depressie. Daar bestaat allerminst overeenstemming

over. De vraag die auteurs zich stellen, is of waren de banken de oorzaak van panics of

van fundamentele schokken tot het faillissement gedwongen werden. Zijn die

fundamentals of panics regionaal of nationaal te situeren? Sommige economisten gaan er

echter van uit dat de oorzaak van het probleem niet enkel binnen de eigen grenzen

gezocht moet worden en geven ook een internationale verklaring voor de bankencrisissen

in de VS. Goud speelde hierin zeker een belangrijke rol. De bankencrisis trof grote delen

van de wereld maar in de VS kwam ze extra hard aan. Onderzoekers zijn op zoek gegaan

naar verklaringen voor de fragiliteit van het Amerikaanse banksysteem.

Over de gevolgen van de bankencrisis wordt eveneens hevig gediscussieerd. Volgens

Friedman en Schwartz (1963) was ze van groot belang aangezien ze een relatief lichte

recessie heeft omgezet in een grote depressie. Volgens hen verliep dit via een monetair

kanaal. Bernanke (1983) vond dat het kredietkanaal een sterkere verklaringskracht had.

We onderzoeken hoe dit verder werd uitgewerkt door onderzoekers. Nochtans vinden een

aantal onderzoekers, waaronder Temin (1989), de rol die wordt toegeschreven aan de

bankencrisissen fel overdreven. Wij onderzoeken waarom deze bankencrisissen, volgens

deze economisten, nooit zulke belangrijke gevolgen kunnen gehad hebben. Deze

discussie komt aan bod in het derde hoofdstuk.

In het vierde hoofdstuk onderzoeken we het beleidsantwoord op de bankencrisissen. Op

welke manier heeft de Federal Reserve geprobeerd de bankencrisis te beperken? Heeft ze

überhaupt wel iets ondernomen? Welke middelen had ze voorhanden en waren deze

doeltreffend? Over dit laatste wordt ook scherp gedebatteerd. Was de Fed eigenlijk wel in

staat om iets te ondernemen? Had de overheid tijdens de Grote Depressie meer ‘lender

of last resort’-acties moeten ondernemen om verdere faillissementen tegen te gaan? Wat

weerhield haar ervan om deze banken te redden? In eerste instantie slaagde het beleid

er niet in een passend antwoord te bieden op de Grote Depressie. Vanaf maart 1933 nam

de regering van Franklin D. Roosevelt enkele initiatieven die door onderzoekers als

succesvol worden aangewezen. Er bestaat echter wel discussie welke beslissingen precies

de rust konden herstellen.

Een vergelijking met de huidige bankencrisis komt op de tweede plaats en komt aan bod

in het vijfde hoofdstuk. Het ligt hier niet in onze bedoeling om een allesomvattende

vergelijking te maken. We willen vooral wijzen op opvallende gelijkenissen en verschillen.

In de eerste plaats vergelijken we de oorzaken van beide crisissen. We stellen de vraag

wat banken in beide crisissen tot een faillissement dwong. Daarnaast bleken beide

banksystemen fragiel te zijn. Hiervoor zoeken we verklaringen. Vervolgens maken we

een vergelijking tussen de gevolgen van beide bankencrisissen. Tenslotte stellen we de

vraag of de overheid vandaag lessen heeft getrokken uit de fouten die gemaakt zijn

tijdens de Depressie. Op welke manier tracht deze de huidige crisis aan te pakken?

3

2. Oorzaken van de bankencrisis

Meer dan 9000 banken gingen failliet in de VS tussen 1930 en 1933. Dit vormt ongeveer

30% van het totale aantal banken op het einde van 1929. Dit is de hoogste concentratie

van banksluitingen in de Amerikaanse geschiedenis. Het is belangrijk om de oorzaken

van deze hevige bankencrisis na te gaan. We stellen ons eerst de vraag wat de banken

tot het faillissement dwong. Het antwoord hierop is niet eenduidig. Economisten stellen

zich dan ook al enkele decennia de vraag of banken door ‘panics’ of door ‘fundamentals’

tot het faillissement gedwongen werden. We moeten ons ook de vraag stellen of deze

‘panieken’ of ‘fundamenten’ een regionale of nationale oorsprong kenden. De

bankencrisis bleef allerminst beperkt tot de Verenigde Staten maar woedde ook zeer hard

in Europa. Economisten hechten daarom belang aan een internationale verklaring voor de

bankencrisissen tijdens de Grote Depressie in de VS. Sommige banken in de VS waren

direct verbonden met banken in Europa. Speelde dit mee in de verspreiding van de

crisis? Hoe kan goud een rol gespeeld hebben bij het veroorzaken van de bankencrisis?

Als men de bankencrisis in de VS vergelijkt met andere landen valt op hoe zwaar hij

toesloeg in de VS. Ook wat dit betreft hebben economisten gezocht naar verschillende

soorten verklaringen.

2.1 ‘Panics’ vs ‘Fundamentals’

Wat dreef banken tot het faillissement? Deze vraag trachten economisten al decennialang

te beantwoorden. Friedman en Schwartz (1963) hechten in hun Monetary History of the

United States erg veel belang aan de bankencrisissen tijdens de Grote Depressie. Ze

onderscheiden vier bankencrisissen. De eerste die zij beschrijven is de bankencrisis van

het einde van 1930. Deze crisis was volgens hen te wijten aan een ‘angstbesmetting’

(contagion of fear) die ontstond uit het faillissement van de New Yorkse bank, Bank of

the United States, de grootste commerciële bank die ooit faalde in de geschiedenis van

de VS. Deze was zelf ook het slachtoffer van paniek. Het faillissement van de Bank of the

United States in december 1930 creëerde door haar groot prestige en omvang een

verlies van vertrouwen van depositohouders over het gehele land, een toename van

rantsoenering van cash, en een toename van banksluitingen en depositoverliezen in de

gefaalde banken. De tweede bankencrisis woedde van maart tot augustus 1931. De

volgende crisis was een reactie op het vertrek van Groot Brittannië uit de goudstandaard

op 21 september 1931 en tot eind ’31 standhield. De laatste crisis vond plaats van het

einde van 1932 tot het begin van 1933 waarbij faillissementen zich in maart

verspreidden over het hele land. Deze opeenvolging van crisissen kende een einde door

de afkondiging op 5 maart 1933 van een algemene Bank Holiday in het gehele land door

president Roosevelt. Volgens Friedman en Schwartz waren deze banken het doelwit van

onaangekondigde panics. Depositohouders waren bevreesd hun geld niet meer terug te

4

zien. Deze angst verspreidde zich snel. Bank runs werden in gang gezet. Hierdoor werden

banken illiquide en gingen over kop. Friedman en Schwartz baseren hun visie op de

‘plotsheid’ van de bankencrisis tijdens de ‘panieken’. Ook merkten ze geen instortingen in

de relevante macro-economische tijdseries voorafgaand aan deze bankencrisis (Friedman

en Schwartz 1963; Calomiris en Mason 2003a).

Deze visie wordt echter sterk in vraag gesteld. Volgens Temin (1976) en White (1984)

waren de bankfaillissementen tijdens de Grote Depressie een voortzetting van de hevige

bankencrisis in de landbouwregio’s in de jaren ’20. Temin (1976) toont aan dat eerder

reële dan monetaire krachten de banken tot het faillissement dwongen. Hij meent dat de

beurscrash, de Dust Bowl1, en de zich verder zettende financiële, industriële en

landbouwdepressies de waarde van bankinvesteringen aantastten en banksluitingen

deden toenemen. White (1984) beweert dat de bankencrisis van 1930 slechts weinig

verschilde van die uit vorige jaren. Ze kende dezelfde oorsprong. Zowel reële als

monetaire factoren speelden een rol. Zwakke activa en een restrictief monetair beleid

waren beide factoren die meespeelden. De eerste pushte banken richting insolventie. De

laatste maakte het voor de banken nog moeilijker doordat ze gedwongen werden op zoek

te gaan naar dure kredieten.

Calomiris en Mason (2003a) tonen aan dat de fundamenten van de reële economie in de

eerste drie bankcrisissen van 1930 tot 1932 een belangrijke rol spelen in het ontstaan

van de bankencrisissen en zij zien een minder belangrijke rol voor ‘angstbesmetting’ of

een liquiditeitscrisis zoals die door Friedman en Schwartz werd geopperd.

Bankfailllissementen mogen we volgens hen dus niet opvatten als een autonome shock.

Als gevolg van een verslechterende economie slagen schuldenaars er niet in om de

leningen aan de banken af te betalen. Tegelijkertijd krimpen de bankactiva in waard als

gevolg van de economische crisis. De laatste crisis die door Friedman in begin 1933

werd vastgesteld, was volgens Calomiris een bijzonder geval in vergelijking met de drie

voorgaande crisissen. In de eerste drie crisissen (laat 1930, midden 1931, laat 1931)

vinden zij geen bewijzen die aantonen dat bankfaillissementen in gang werden gezet

door een nationale bankpaniek. In januari en februari 1933 is er echter wel een

significante toename in het aantal bankfaillissementen dat niet verklaard wordt door

fundamenten. Volgens Calomiris en Mason speelde hier voornamelijk een “run on the

dollar” (zie verder). Nochtans zagen Friedman en Schwartz geen voorafgaande

veranderingen in de macro-economische fundamenten. Calomiris en Mason geven echter

een verklaring voor deze tegengestelde vaststelling. Bepaalde metingen die relevant zijn

1 De Dust Bowl (stofschaal) was de naam voor een opeenvolging van immense stofstormen op de vlakten van het midden van de Verenigde Staten tussen 1930 en 1941.

5

voor banksolventie hebben Friedman en Schwartz weggelaten. Bovendien bestudeerden

Friedman en Schwartz geaggregeerde gegevens over de fundamenten. Dit zorgt ervoor

dat de belangrijke sectoriële, lokale en regionale economische schokken verborgen

blijven.

Wicker (1996) onderzoekt in zijn studie van de bankencrisissen gedisaggregeerde

gegevens per regio en per bank. Zijn voornaamste vaststelling is dat de eerste twee

bankencrisissen (1930-1931), die onderscheiden werden door Friedman en Schwartz,

lokale crisissen waren. De crisissen kenden een hoge concentratie van banksluitingen in

een beperkt aantal regio’s. Chicago speelde bijvoorbeeld een belangrijke rol in de eerste

drie crisissen. De crisis sloeg zwaar toe verder van de kustgebieden af. De New Yorkse

geldmarkt werd veel minder hard getroffen. In de centrale geldmarkt ontstond geen

paniek, ook niet na het faillissement van de Bank of the United States in december 1930,

dit in tegenspraak met de visie van Friedman en Schwartz die een landelijke paniek

observeren als gevolg van het faillissement van de Bank of the United States. Ook

Richardson en Van Horn (2007) stellen vast dat New York slechts een beperkt aantal

faillissementen kende terwijl in de rest van de VS één derde van de banken hun deuren

moesten sluiten. In de crisis van november 1930 had het faillissement van Caldwell and

co, op dat ogenblik de grootste investment bank in het zuiden van het land, een grote

invloed op het faillissement van andere lokale banken die sterk aan haar gerelateerd

waren. Slechte managementpraktijken veroorzaakten het faillissement van de firma, wat

snel tot de sluiting van haar filialen en andere banken leidde.

De derde crisis toont dat banksluitingen ook toen lokaal geconcentreerd. Tegelijkertijd

stelt Wicker echter vast dat landelijke omzetting van deposito’s in cash kan gezien

worden als bewijs voor een mogelijke landelijke bankencrisis in september en oktober

1931. Wicker neemt met Friedman aan dat de laatste bankencrisis van 1933 die

resulteerde in de Bank Holiday van maart 1933 landelijk was. Dit wordt ook bevestigd

door Calomiris (2007). Hij stelt vast dat de eerste twee crisissen een gevolg waren van

lokale paniekopstoten.

Calomiris en Mason (2003a) leggen eveneens de nadruk op het lokale aspect van de

bankencrisis. De crisis had niets te maken hadden met nationale fundamentenschokken.

Banken in de VS waren immers in die tijd kleine regionaal geïsoleerde instellingen die

niet nationaal opereerden. Dit was te wijten aan het verbod op vertakkingen in de VS. Ze

stellen echter in tegenstelling tot Wicker (1996) vast dat lokale fundamenten in de eerste

drie crisissen een grote rol speelden in het in gang zetten van de bankencrisissen tijdens

de Grote Depressie. De regionale panieken, waar Wicker de nadruk op legt, hadden

volgens hen kleine en tijdelijke effecten zoals in Chicago (Calomiris en Mason 1997). De

paniek van 1932 resulteerde daar in een tijdelijke inkrimping van deposito’s. Solvente

6

banken gingen echter niet failliet tijdens deze paniekgolf. Banken die failliet gingen

waren reeds zwak, zeker in vergelijking met degenen die overleefden tijdens de Grote

Depressie.

Ook Richardson en Van Horn (2007) mengen zich in het debat. Volgens hen waren zowel

illiquiditeit als insolventie belangrijke oorzaken van de bankencrisissen. Hiermee

verzoenen zij de twee visies die elkaar de voorbije 44 jaar bestreden hebben. Periodes

van verhoogde bankproblemen gingen samen met momenten van toegenomen

illiquiditeit. De ene bank ging failliet door een gebrek aan liquiditeit, de andere als gevolg

van insolventie. De aard van de bankencrisis verschilde dus van bank tot bank maar ook

over de jaren heen waren er sterke veranderingen merkbaar in de aard van de crisis.

Besmetting verspreidde de initiële ‘bankpanieken’. Wanneer de depressie echter

verdiepte en activa sterk verminderden in waarde, doemde insolventie op als de

hoofdbedreiging voor banken. Vóór 1930 ontstonden bankencrisissen op het platteland

onder banken die grote investeringsverliezen hadden opgedaan. In de herfst van 1930

ontstond een ‘banking panic’ die een bank run in gang zette. Dit bracht een ‘credit

crunch’ teweeg. Bankfaillissementen die nadien volgden, ontstonden als gevolg van

ongerustheid bij de depositohouders over de veiligheid van de bank en door de neergang

van de waarde van bankactiva. Richardson en Van Horn komen tot deze conclusie door

gebruik te maken van een bron die nog niet eerder werd aangewend door andere

economische historici. Het Federal Reserve System volgde veranderingen in de status

van alle banken opererend in de VS en bepaalde de oorzaak van iedere banksluiting.

Volgens Richardson en Van Horn kan deze bron niet op verschillende manieren

geïnterpreteerd worden in tegenstelling tot de bronnen waar onderzoekers in het

verleden gebruik van hebben gemaakt. Bovendien maakten deze laatste gebruik van

verschillende bronnen waardoor ze gemakkelijk tot verschillende conclusies kwamen.

Carlson (2007) volgt een andere benadering. Hij bevestigt de stelling van Calomiris en

Mason (1997) dat banken die faalden tijdens paniekmomenten zwakker waren dan

banken die overleefden tijdens de Grote Depressie. Hij stelt echter dat de paniekfases de

banken tot een faillissement gedwongen hebben, aangezien andere maatregelen die een

faillissement hadden kunnen vermijden op dat moment niet voorhanden waren. Hij denkt

hierbij aan fusies met gezondere banken of tijdelijke sluitingen en reorganisaties of

herkapitaliseringen. De falende banken konden deze oplossingen, die een minder fatale

uitkomst hadden, niet aan grijpen als gevolg van de financiële turbulentie veroorzaakt

door de panics.

Een opmerkelijk kenmerk van de bankencrisis tijdens de Grote Depressie is haar

hardnekkigheid en continuïteit. Dit was nooit eerder gezien in de geschiedenis. Deze

7

crisis kende immers meervoudige perioden van faillissementen van 1929 tot 1933 in

tegenstelling tot vorige crisissen. Het vertrouwen bleef continu aangetast en kon niet

hersteld worden. Na de sluitingen keerde het geld niet terug richting banken. Iedere

crisis verminderde de liquiditeit van het banksysteem (Richardson en Van Horn 2007).

Volgens Friedman en Schwartz (1963) groeide de liquiditeitscrisis aan als een sneeuwbal.

Een credit crunch leidde tot bankfaillissementen. Hierdoor nam de angst toe voor nog

meer faillissementen, wat tot bank runs leidde. Banken werden gedwongen om hun

activa te verkopen. De waarde van de activa nam hierdoor scherp af. Dit leidde opnieuw

tot faillissementen en bank runs. Het einde van deze hardnekkige bankencrisis kwam er

in 1933 met de nationale Bank Holiday, afgekondigd door Roosevelt. Het vertrouwen in

het banksysteem werd hiermee terug hersteld. Temin (1989) was van oordeel dat de

schokken van de vroege jaren ’30 de economie verslechterden. Deze schokken

omvatten: tariefoorlogen, tegenwerkende beleidsmaatregelen, droogtes, beggar-thy-

neighboursdevaluaties, neergang in de autonome consumptie en investeringen en zeker

en vast het vertrek van Groot-Brittannië uit de goudstandaard. De banken zien bijgevolg

hun activa in waarde afnemen. Zwakke banken werden insolvent. Het einde werd volgens

Temin ingeleid met het economische herstel in 1933.

2.2 Een internationale verklaring voor de bankencrisis in de VS

De bankencrisis valt niet volledig te verklaren vanuit binnenlandse factoren.

Internationale factoren speelden eveneens hun rol in het in gang zetten van de crisis. Er

bestond een directe band tussen banken in de VS en Europa. Moeten we hier een

oorzaak zien voor de verspreiding van de crisis over de grote plas? Welke rol speelde

goud in het in gang zetten van de bankencrisis?

Directe band tussen banken in de VS en Europa

De Europese bankencrisis vond haar aanvang in mei 1931. Een zeer grote Oostenrijkse

bank, Credit Anstalt, ging failliet. Dit heeft een bankencrisis in Centraal-Europa in gang

gezet die zeer hard toesloeg in de zomer van 1931. Een aantal grote Duitse banken

gingen ten onder, wat leidde tot bank runs in Duitsland. Temin (1989) stelt vast dat in

diezelfde zomer vanaf juli ook in de VS een bankencrisis zwaar toesloeg. Volgens hem

was dit de eerste echte crisis die de VS teisterde. De twee voorgaande crisismomenten,

die Friedman en Schwartz hebben gedetecteerd, waren volgens hem onbelangrijke

gebeurtenissen. Echte serieuze bankencrisissen tijdens de Grote Depressie konden

slechts plaatsvinden binnen een internationale context. Temin hecht dus veel belang aan

een internationale verklaring voor de bankencrisis. Richardson en Van Horn (2007)

stellen eveneens vast dat de Europese bankencrisis tegelijkertijd plaatsvond met de crisis

in New York City maar zij geloven niet in een internationale verklaring voor deze

8

correlatie. De directe band tussen verschillende banken in Europa en de VS wordt soms

aangegeven als een mogelijke verklaring voor de internationale verspreiding van de

bankencrisis. Deze verklaring wordt door Richardson en Van Horn (2007) echt over boord

gegooid. Zij bevestigen de sterke correlatie tussen de gebeurtenissen in Duitsland en de

VS in juli 1931. Deze correlatie was volgens hen echter toevallig, niet oorzakelijk. De

banken in New York hadden grote hoeveelheden kapitaal belegd in Europese deposito’s.

Bovendien financierden ze de Duitse schulden. Toch bleven deze banken ongedeerd. Een

toevallige correlatie is niet zo vreemd in een periode wanneer de ene na de andere

bankencrisis elkaar opvolgde. Een geïntensifieerd gereguleerd toezicht, wat een

vertraagde reactie was op het faillissement van The Bank of United States, veroorzaakte

de golf bankliquidaties en –consolidaties in New York City in juli en august 1931. De

toezichthouder trad snel op om een onhoudbare faillissementengolf te vermijden.

De rol van goud tijdens banking panics

Volgens de conventionele visie (Friedman en Schwartz 1963, Temin 1989, Eichengreen

1992, Richardson en Van Horn 2007) heeft het vertrek van Groot-Brittannië uit de

goudstandaard in september 1931 de bankencrisis, die Europa op dat moment teisterde,

naar Amerika overgebracht. Men verwachtte een gelijkaardige maatregel in de VS.

Daarom begonnen velen dollars in de New Yorkse geldmarkt om te wisselen in goud. Dit

nam al snel paniekproporties aan. De Federal Reserve reageerde hierop door tussen 9 en

16 oktober de rente van 1,5 naar 3,5 procent te verhogen en kredietverlening te

verhinderen. Dit leidde tot bank runs en een groot aantal faillissementen. Volgens Temin

(1989) verklaart deze nogal desastreuze actie van de Federal Reserve de samenloop van

de faillissementen in de VS en Europa in de zomer van 1931, maar deze, volgens

Richardson en Van Horn (2007), toevallige samenloop van gebeurtenissen deed zich voor

vóór de rentestijging door de Fed. Deze beslissing van de Fed kan dus onmogelijk de

bankencrisis van juli 1931 verklaren, maar ze verklaart wel de bankencrisis in september

– oktober 1931. Wicker (1996) kan geen bewijs vinden dat een direct verband aantoont

tussen toegenomen banksluitingen en depositoterugtrekkingen in september – oktober

1931 enerzijds en de externe afvloeiing van de dollar anderzijds hoewel de auteur het

verband ook niet helemaal uitsluit. Goudafvloeiingen speelden volgens hem een

secundaire rol in het veroorzaken van de bankcrisissen van de Grote Depressie - met de

mogelijke uitzondering van de paniek van september - oktober 1931, toen Groot-

Brittannië de goudstandaard had verlaten.

De laatste crisis van februari - maart 1933 was een bijzonder geval en krijgt dan ook

meer aandacht van onderzoekers. Wigmore (1987) hecht veel belang aan een

internationale verklaring van de bankencrisis van het begin van 1933. Hij verzet zich

9

tegen de traditionele zuiver binnenlandse verklaringen. Men verwachtte dat de

nieuwgekozen president Roosevelt, eenmaal hij het beleid zou overnemen begin maart

1933, de dollar zou devalueren. Dit stimuleerde sterk het goudverlies. Tegelijkertijd

bestond ook de angst voor een algemene Bank Holiday. In de laatste helft van februari

was er sprake van een ‘run on the dollar’, eerder dan een ‘run on the banks’. Dit leidde

tot uitputting van de goudreserves van de Federal reserve bank van New York. Bijgevolg

legt Wigmore veel meer de nadruk op goudverliezen i.p.v. muntverliezen als de

onmiddellijke oorzaak van de Bank Holiday van maart 1933. De banken in New York

waren immers nog steeds in staat cash uit te betalen. Ook de Federal reserve bank van

New York kon nog munt uitgeven maar geen goud. Ook Calomiris en Mason (2003a)

beweren dat de verwachting dat de VS de goudstandaard zou verlaten een crisis in gang

heeft gezet. Dit verklaart meteen ook waarom deze laatste crisis zo anders was dan de

drie vorige. Deze was immers landelijk in tegenstelling tot de drie voorgaande lokale

crisissen. Lokale fundamenten speelden volgens hen in deze crisis dan bovendien geen

rol.

De bankencrisis tijdens de laatste twee weken van februari 1933 werd volgens Wicker

(1996) eerder veroorzaakt door de willekeurige en ongecoördineerde afkondigingen van

banking holidays (algemene en tijdelijke banksluitingen) door staatsgouverneurs dan

door goudconvertibiliteitoverwegingen. Vooral de afkondiging van een banking holiday in

Michigan in februari 1933 was hierbij belangrijk. Butkiewicz (1999) hecht ook veel belang

aan deze banking holiday. Het gedrag van de dollarwisselkoersen toont behalve beperkte

goudverliezen volgens hem ook geen bewijs van een speculatieve aanval op de dollar tot

na de verklaring van een banking holiday in Michigan. De dollar bleef relatief sterk na de

verkiezing van Roosevelt in november en hield stand tot de Michigancrisis. Eenmaal deze

crisis begon, werd een ‘run on the dollar’ in gang gezet. Deze ‘dollar run’ en de spreiding

van bank holidays van staat tot staat zetten de nieuw ingehuldigde president Roosevelt

ertoe aan om een landelijke bank holiday af te kondigen (cf. infra). Butkiewicz geeft dus

in tegenstelling tot Wigmore, de voorkeur aan een binnenlandse verklaring van de

bankencrisis van 1933.

Een andere mogelijke verklaring voor de bankencrisis van 1933 was de publicatie van

namen van alle banken die leningen moesten ontvangen van de Reconstruction Finance

Corporation in januari 1933. Deze instelling was door Hoover in februari 1932 opgericht

om leningen te verstrekken aan financiële en niet-financiële instellingen in moeilijkheden

(Butikiewicz 1999). Volgens Friedman en Schwartz (1963) speelde zowel de publicatie

van de kredietlijsten door de RFC als de verwachting dat de dollar zou devalueren een

belangrijke rol. Butkiewicz (1999) gaat er echter vanuit dat deze twee aspecten van

weinig belang waren. Hoewel de publicatie van de banken die leningen van de RFC

10

ontvingen, inderdaad zorgde voor een toename van het aantal faillissementen, was deze

toename klein in verhouding tot het aantal banken die geïdentificeerd werden als

ontvangers van de kredieten van de RFC.

2.3 Verklaringen voor kwetsbaarheid banken in de VS

Weinig landen bleven gespaard van een bankencrisis tijdens de Grote Depressie. De VS

was echter extra gevoelig voor bankencrisissen in vergelijking met de rest van de wereld.

Economische historici zijn op zoek gegaan naar mogelijke verklaringen voor wat het

banksysteem in de VS zo fragiel maakte. Veel onderzoekers gaan er vanaf Friedman en

Schwartz (1963) vanuit dat dit te wijten is aan de structuur van het banksysteem. Deze

structuur was vooral gebaseerd op unit banking (organisatie van het bankwezen waarbij

per bank slechts één vestiging is toegestaan). De banken mochten zich in de VS niet

landelijk vertakken. Dit verbod bestond nergens anders in de wereld. Daarnaast werd

branch banking binnen de grenzen van staat door de meeste staten verboden. In Canada

was branch banking wel toegestaan. Iedere bank kon daar over een bijkantorennetwerk

beschikken verspreid over heel het land. Dit zorgde voor geografische diversificatie

waardoor deze banken minder gevoelig waren voor sectorieel en geografisch beperkte

shocks zoals in de landbouw in de jaren ’20 en ’30, en de banken in momenten van

verwarring beter in staat waren om het antwoord van het banksysteem te coördineren

om bank runs te vermijden (Calomiris 2007). Grossman (1994) toonde, aan de hand van

een internationale vergelijkende studie, ook aan dat landen die over een uitgebreid

kantorennetwerk beschikken minder gevoelig waren voor bankencrisissen in de jaren ’30.

Het banksysteem in de VS bleek al in de late 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw zeer

gevoelig te zijn voor bankencrisissen. Deze banken moesten omgaan met een serieus

asymmetrisch informatieprobleem. Laat 19deeeuwse en vroeg 20steeeuwse systeemwijde

‘bankpanieken’ zoals deze in de VS vonden nergens anders plaats. Andere landen

beschikten over veel minder banken die opereerden op nationale basis met een grotere

portefeuillediversificatie ex ante en een grotere mogelijkheid om hun acties te

coördineren om panieken te richten ex post. De VS ervoer ook voor de jaren ‘30

bankfaillissementsgolven die niet gerelateerd waren aan panieken. Dit was vooral het

geval in de jaren 1920, in de landbouwgebieden. De bankenfaillissementen in de jaren

‘20 weerspiegelden het grote gevaar dat uitging van shocks voor het ongediversifieerde

banksysteem (Calomiris 2007). De diepgaande beperkingen op kantorennetwerken

creëerden duizenden kleine unit banks met relatief ongediversifieerde portefeuilles. De

verslechterende agriculturele condities, de neergang van de aandelenmarkt en het

relatief strenge monetaire beleid in de jaren ’30 legden uitzonderlijke druk op deze

banken. Hoewel deze structurele economische problemen die het Amerikaanse

11

banksysteem vertroebelden, moeilijk te elimineren waren, waren bankfaillissementen

niet noodzakelijk het gevolg. De strikte beperking op branch banking zorgde voor een

industrie van voornamelijk single-officebanken die in het bijzonder kwetsbaar waren voor

economische fluctuaties in contrast met de branch banks van Canada. De flexibiliteit

noodzakelijk om te weerstaan aan shocks werd beperkt door de aanwezigheid van deze

bankstructuur (White 1984).

Niet alle staten van de VS waren even gevoelig voor faillissementen. Er bestonden grote

onderlinge verschillen. Een aantal regio’s waren extra gevoelig voor bankfaillissementen

omdat zij de sterkste neergang kenden in economische activiteit. Dit was vooral het

geval in de landbouweconomie. Vooral kleine banken waren zeer gevoelig voor

faillissementen aangezien deze minder gediversifieerd waren, ofwel geografisch ofwel op

het gebied van de financiële producten. Deze banken waren zeer gevoelig voor een

neergang in de economie. Dit verklaart dus ook het feit dat vooral de landbouwregio’s

getroffen werden door bankfaillissementen, aangezien de banken daar kleiner waren

(Wheelock 1995).

De bankensector in de Verenigde Staten is op een unieke manier gestructureerd: het

dual banking system. Dit systeem houdt in dat banken bij hun oprichting de keuze

hebben om een federal of een state charter als grondslag te nemen. De state banks

kenden veel meer faillissementen dan de federal banks. Iedere staat in de VS had haar

eigen beleid ten opzichte van de state banks. De state banking departments hadden zeer

uiteenlopende middelen en bevoegdheden. Sommige state banking departments waren

strenger dan andere. De implementering van een verenigde regulering en supervisie over

de staatsgrenzen heen bleek een probleem. De staten kwamen tot een weinig

gestructureerde regelgeving en een zwak supervisiebeleid. Sommige staten namen regels

aan die het financieel systeem instabiel maakten. Een groot aantal staten hadden immers

branch banking verboden (voornamelijk onder druk van de kleine, unit banks). Branch

banking was in sommige staten wel toegelaten maar beperkte zich steeds binnen de

grenzen van de staat. Deze staten waren dan ook beter beschermd tegen de bankencrisis

(Mitchener 2006).

Carlson (2004) gaat echter niet mee in dit verhaal. Hij onderzoekt de overleving van

individuele branch en unit banks. Volgens hem hebben branch banks net minder kans om

te overleven. Carlson bevestigt dat branch banks inderdaad hun portefeuilles sterker

kunnen diversifiëren dan unit banks. Het effect van branching op de bankstabiliteit hangt

echter af van de keuzes die gemaakt worden door de individuele banken. Gebruiken ze

de diversificatiemogelijkheden van branch banking om het rendement nog te verhogen of

om het risico te beperken? Deze studie komt tot de conclusie dat vele branch banks er

tijdens de jaren ’30 voor kozen om hun rendement te verhogen, een beslissing die hun

12

faillissementsrisico verhoogde tijdens de globale schok van de Grote Depressie. Branch

banks hielden bv. minder cashreserves aan tegenover hun passiva dan unit banks.

Mitchener (2006), Wheelock (1995), Grossman (1994), Calomiris (2007) e.a., die zich

baseren op bronnen op het niveau van land of staat, komen tot de vaststelling dat staten

of landen die beschikken over banken met kantorennetwerken minder gevoelig zijn voor

bankfaillissementen. De studie van Carlson (2004), die zich baseert op data van

individuele banken, komt daarentegen tot de conclusie dat branch banks gevoeliger zijn

voor faillissementen. Carlson en Mitchener (2007) komen gezamenlijk tot een oplossing

voor deze schijnbare tegenspraak. Volgens hen verhoogt branch banking de stabiliteit in

het banksysteem maar niet zozeer als gevolg van de grotere geografische diversificatie

zoals de voorstanders aangaven. Carlson (2004) heeft er immers op gewezen dat deze

diversificatiemogelijkheid voor branch banks deze banken er net toe aanzette om grotere

risico’s te nemen. Carlson en Mitchener (2007) wijzen op een ander kanaal dat deze

toegenomen stabiliteit verklaart. Managers van unit banks die beconcurreerd werden

door nieuwe vestigingen, opgericht door branch banks, werden gedwongen om het

bedrijf efficiënter te leiden. De administratieve kosten in verhouding tot andere uitgaven

werden ingeperkt. Bovendien gaven ze meer de voorkeur aan leningen in plaats van

obligaties, wat een hoger rendement opbracht. Unit banks die blootgesteld werden aan

deze competitie (die dus in steden gevestigd waren waar ook kantoren van branch banks

waren gevestigd) overleefden met grotere kans de Grote Depressie dan banken die niet

beconcurreerd worden door deze branch banks. De stabiliteit van het banksysteem werd

hierdoor dus verhoogd. Dit is vooral het geval bij banken die concurrentie ondervonden

van zeer grote netwerkbanken zoals de Bank of America ofwel bij banken die moesten

concurreren met meerdere branch banks. Unit banks verbeterden dus hun efficiëntie

zodanig dat ze beter in staat waren de serieuze shock van de Grote Depressie het hoofd

te bieden. Carlson en Mitchener komen tot deze bevinding door onderzoek naar banken

in Californië in de jaren ’20 en ’30. Deze staat was in de VS een pionier in de

ontwikkeling van branch banking op grote schaal.

Stabiele banksystemen werden vaak gekarakteriseerd door een grotere bankconcentratie

en grotere banken (Wheelock 1995). Daarentegen kregen staten met het grootste aantal

banken in 1929 te maken met het grootste aantal faillissementen in de jaren 1929-32.

De bankindustrie ervoer volgens Walter (2005) een shakeout, niet ongewoon bij

industrieën die voordien konden genieten van een significante groei. Het aantal banken

nam sterk toe vanaf het midden van de jaren 1880 tot 1921. Dit ging samen met

verbeterde economische condities en verlaagde kapitaalvereisten voor beginnende

banken. Bovendien voorzagen de regulatoren in verlaagde intredestandaarden. Dit had

tot gevolg dat te veel banken werden opgericht die niet beschikten over adequate

13

financiële middelen. Het aantal banken groeide sneller dan de economische groei. In het

begin van 1921 namen bankfaillissementen significant toe, zodanig dat het aantal banken

afnam. Deze afname zette zich door tot en met 1933. Walter meent dat de overdreven

groei van banken de bankenindustrie gevoeliger maakte voor macro-economische

schokken.

Niet enkel de structuur kon het banksysteem fragiel maken. Ook de depositowaarborg

wordt door sommige economisten gekoppeld aan bankinstabiliteit. Als gevolg van de

depositowaarborg verdwijnt de incentive van de depositoren om het bankrisico in goede

banen te leiden. Dit zet banken ertoe aan om grotere risico’s te nemen. Hoewel er geen

federale depositowaarborg was tot 1934, experimenteerden verschillende staten met

depositowaarborgen in de 19de en de vroege 20ste eeuw. In acht staten werd een

waarborgsysteem ingevoerd voor hun state-chartered banks volgend op de “Panic of

19072”. In 1929 was elk waarborgsysteem reeds afgeschaft. De

depositowaarborgsystemen die in de jaren ’20 in een aantal staten bestonden maar

nadien werden stopgezet, hadden nog nazinderende effecten op de bankstabiliteit. Deze

voorheen ingestelde depositowaarborgen hadden immers tot gevolg dat een groot aantal

nieuwe banken opgericht werden en veel banken ertoe aanzette om grotere risico’s te

nemen (Wheelock 1995).

Sommige staten legden de banken strenge reservevereisten op. Dit moest hen

beschermen tegen bank runs. Nochtans waren deze staten het meest gevoelig voor

bankfaillissementen. Strenge eisen konden de stabiliteit van de banken stimuleren maar

hadden eveneens een negatief gevolg voor het rendement van de bank. State banks

hielden hogere reserves aan dan federal banks. Dit verklaart ook het hoger

faillissementcijfer van state banks. De onafhankelijkheid van de supervisoren ten

opzichte van de politici speelde ook een belangrijke rol in de fragiliteit van het

banksysteem. Tijdens de jaren ’30 was een groot deel van hen niet onafhankelijk en

werden dus belemmerd in hun handelen. Staten waarvan de supervisoren zelf het

faillissement mochten goedkeuren (i.p.v. eerst een curator aan te duiden), waren beter

beschermd tegen faillissementen. Staten die hun supervisoren meer middelen gaven,

waren beter in staat om de bankencrisis onder controle te krijgen (Mitchener 2006).

Niet enkel verkeerde regulering maakte de banken fragiel. Ook deregulering en

liberalisering brachten het banksysteem in een kwetsbare positie. De gewone

2 De ‘Panic of 1907’ was een financiële crisis die plaats vond in de VS wanneer de New York-beurs bijna 50% verloor ten opzichte van haar in piek in het vorige jaar. Dit zette een groot aantal run on banks in gang. De

‘panic of 1907’ verspreidde zich uiteindelijk over het hele land waardoor vele banken over kop gingen. De

belangrijkste oorzaken van de run waren een liquiditeitskrapte op de markt en een verlies van vertrouwen

onder depositohouders.

14

commerciële banken plaatsten in toenemende mate aandelen en vastgoed op hun

balansen. Voor 1900 was dit voor de federal banks verboden. Tijdens de eerste drie

decennia van de 20ste eeuw kregen de federal banks meer bevoegdheden. Dit werd

informeel toegelaten door de Office of the Comptroller of the Currency3 (OCC) opdat deze

banken in staat zouden zijn om te concurreren met de state banks. Na de eerste

wereldoorlog werden aandelen en vastgoed steeds verleidelijker voor de commerciële

banken. Vanaf de jaren ’20 gaan ondernemingen zich immers meer financieren via de

aandelen- en obligatiemarkt in plaats van via kredietverlening door banken. Aandelen

werden hierdoor dus een nieuwe winstgevende bron voor de banken. Deze liberalisering

was dus het gevolg van een concurrentiestrijd die speelde op twee terreinen. Er was

enerzijds de concurrentie tussen state banks en federal banks. Anderzijds was er de

concurrentie tussen de krediet- en de aandelenmarkt. De inmenging van de banken in de

vastgoed- en aandelenmarkt speelde een rol in de onhoudbare activaboom in de beide

markten van de jaren ‘20. De banken verstrekten drie keer zoveel vastgoedleningen.

Bovendien beconcurreerden ze investment banks met hypotheekaandelen (Wilmarth

2003).

De excessieve blootstelling van de banken aan de aandelen- en vastgoedmarkten waren

een belangrijke factor in de faillissementen van de jaren ’30. De liberalisering maakte het

banksysteem kwetsbaar voor de plotse ineenstortingen van de vastgoed- en

aandelenmarkt. Verliezen uit vastgoedleningen en aandeleninvesteringen leidden tot

faillissementen. Bovendien ging het bij een belangrijk deel van de grootste en

schadelijkste faillissementen om banken die ofwel zeer actief waren in de aandelenmarkt

ofwel in de vastgoedmarkt ofwel in beide. Vele hypotheekleners bleken niet meer in staat

hun leningen af te betalen. Dit bereikte dramatische proporties in 1931-32. De

vastgoedwaarden namen zeer sterk af. Deze hypotheekleningen waren illiquide

geworden, aangezien niemand bereid was het onderliggende bezit op te kopen tegen een

redelijke prijs. Banken leden ook sterke verliezen op hun aandelenportefeuille. Kleinere

landelijke banken worden met de grootste verliezen geconfronteerd omdat zij het meeste

risicoaandelen bezaten (Wilmarth 2003).

2.4 Conclusie

De bankencrisis is bekend door haar hardnekkigheid en continuïteit. Economisten hebben

zich het hoofd gebroken over de mogelijke oorzaken van de bankencrisis. Volgens

Friedman en Schwartz (1963) heeft een paniekgolf de bankencrisis in gang gezet en

verder verspreid. Een ‘contagion of panics’ verspreidde zich al snel over het gehele

3 De Office of the Comptroller of the Currency is een federaal agentschap van de VS dat alle federal banks superviseert.

15

banksysteem. Banken kwamen voor liquiditeitsproblemen te staan en moesten

noodgedwongen de deur sluiten, hoewel de meeste nog solvent waren. Deze visie werd

echter in vraag gesteld door andere economisten. Temin (1976), White (1984) en

Calomiris en Mason (2003a) stelden fundamenten van de reële economie voorop die de

banken in de problemen brachten. Zij wijzen op de verderzetting van de hevige

bankencrisis in de landbouwregio’s in de jaren ’20. Contagion of een liquiditeitscrisis

speelde veel minder mee. Er bestaat vandaag een consensus dat de bankencrisissen een

regionale oorsprong kenden en de New Yorkse geldmarkt relatief gespaard bleef. Enkel

de laatste crisis van het begin van 1933 had nationale wortels. Mogelijk vormden, zoals

Richardson en Van Horn (2007) voorstellen, zowel insolventie als panics een bedreiging

voor de banken. Panics maakten het, volgens Carlson, bovendien onmogelijk voor

insolvente banken om een oplossing te kiezen voor de bank die minder destructief was

dan een faillissement.

Naast nationale verklaringen, speelden ook internationale factoren mee in de

verspreiding van de bankencrisis in de VS. De directe band tussen banken in de VS en

Europa speelde geen rol in de verspreiding van de bankencrisis volgens Richardson en

Van Horn (2007). Goud heeft daarentegen wel banking panics in gang gezet. Dit was van

belang in de herfst van 1931 toen Groot-Brittannië de goudstandaard had verlaten. Het

publiek vermoedde dat de VS dit eveneens overwoog en de dollar zou devalueren.

Daarop ontstond er een ‘run on the dollar’, waar de banken het slachtoffer van werden.

Dit alles werd nog verergerd doordat de Fed de rente verhoogde. Ook tijdens de laatste

crisis van februari – maart 1933 speelde goud mogelijk een belangrijke rol. Opnieuw

geloofde men dat de VS de goudstandaard zou verlaten (deze keer terecht) ten gevolge

van de verkiezing van Roosevelt tot president. De afkondiging van willekeurige en

ongecoördineerde banking holidays speelden waarschijnlijk ook een rol. Daarnaast was er

de publicatie van kredietlijsten van RFC.

De bankencrisis kwam buitengewoon hard aan in de VS in vergelijking met de rest van

de wereld. De VS kende een unieke bankstructuur. In de VS was branch banking op

nationaal niveau verboden. Bovendien had een groot aantal staten branch banking op

staatsniveau verboden. Het banksysteem in de VS bestond uit duizenden kleine unit

banks. De portefeuilles van deze unit banks waren geografisch ontgediversifieerd. Dit

maakte deze banken extra gevoelig voor sectorieel en geografisch beperkte schokken. De

staten van de VS en landen in de wereld die wel beschikten over een branch banking-

structuur waren minder gevoelig voor bankfaillissementen. Een belangrijke verklaring

hiervoor is dat unit banks door de toegenomen concurrentie van nieuwe vestigingen van

branch banks, gedwongen werden hun activiteiten efficiënter uit te voeren. Het

bankensysteem in de VS bestond bovendien uit vele kleine banken. Onderzoek wijst

16

echter uit dat landen met een grotere bankenconcentratie stabieler waren. Sommigen

economisten beweren dat ook depositowaarborgsystemen die bestonden in een aantal

staten in de jaren ’20 het banksysteem fragiel maakten. Sommige staten legden de

banken bovendien te strenge reservevereisten op. Ook de onafhankelijkheid van de

supervisor speelde een rol. De regulering van de banken in de jaren ’20 en ’30 ligt dus

zwaar onder vuur bij heel wat economisten. Deregulering en liberalisering plaatsten het

banksysteem eveneens in een kwetsbare positie. De banken werden blootgesteld aan

schokken in de aandelen- en vastgoedmarkt, aangezien de banken zich sterk hadden

gemengd in beide markten.

17

3. Gevolgen van de bankencrisissen

De opeenvolgende bankencrisissen tijdens de Grote Depressie krijgt grote aandacht van

economisten. Dit is voor een groot stuk te wijten aan het feit dat er vanuit gegaan wordt

dat ze een belangrijke rol speelden in het in gang zetten of verdiepen van de Grote

Depressie. Economisten hebben geprobeerd de belangrijkste kanalen te beschrijven

waarlangs de bankencrisissen de Grote Depressie in gang gezet of verdiept hebben.

Andere onderzoekers zijn ervan overtuigd dat de rol die aan de bankenfaillissementen

wordt toegedicht fel overdreven is. Deze bankencrisis kan volgens hen nooit een dergelijk

verregaande effect gehad hebben.

3.1 Aantasting van de reële economie

Friedman en Schwartz (1963) hechten in hun monetaire geschiedenis bijzonder veel

belang aan de bankfaillissementen tijdens de Grote Depressie omdat die volgens hen een

enorm belangrijke rol speelden in de aanzet tot de Grote Depressie. De bankencrisissen

van 1930 en 1931 hebben een relatief lichte recessie in 1929 omgezet in een Grote

Depressie. Deze omzetting gebeurde via een monetair kanaal. Paniek erodeerde het

vertrouwen. Dit zette aan tot verdere depositoterugtrekkingen, waarbij deposito’s werden

omgezet in cash. Deze depositoverliezen zetten de banken er toe aan om hun activa

tegen zware disconto’s liquide te maken. Hierdoor verlaagden de prijzen van de activa.

Dit alles moedigde banken aan om overreserves aan te houden. Bovendien gingen vele

banken failliet, waardoor veel deposito’s bevroren werden. Dit alles reduceerde de

geldmultiplicator. Deze vicieuze cirkel verminderde het geldaanbod terwijl de geldvraag

stabiel bleef. De monetaire schok tranformeerde wat een normale recessie zou zijn

geweest om in een fatale contractie.

Bernanke (1983) vindt dat de snelle daling van het geldaanbod niet de totale outputval

kan verklaren. Daarom geeft hij een complementaire, niet-monetaire verklaring voor de

band tussen de financiële sector en de totale output in de jaren ’30. Beiden blijken

immers zeer sterk aan elkaar gerelateerd. De problemen in het financiële systeem gingen

volgens hem vooraf aan de scherpe outputdaling. De bankencrisis intensifieerde de

shocks die de depressie hebben veroorzaakt. Bernanke beschrijft de imperfecties in de

kapitaalmarkt en de aantasting van de intermediaire instellingen tijdens de Grote

Depressie. De deflatie, die heerste tijdens de Grote Depressie, had een verstorend effect

op het banksysteem. De theorie gaat er vanuit dat deflatie door de vermindering van de

nettowaarde van de banken en de nettowaarde van de schuldenaars de kredietverlening

kon aantasten en op die manier de reële economische activiteit deed afnemen. Bernanke

introduceert hier het begrip debt deflation. Schulddeflatie is een begrip dat Bernanke

ontleent aan Irving Fisher (1867-1947), een Amerikaanse econoom uit de jaren ’30 die

18

als een tijdgenoot op zoek ging naar een verklaring voor de depressie waarin zijn land

was verzeild geraakt. Enerzijds tastte de financiële schok de balansen van de leners aan.

Deze werden getroffen door schulddeflatie. Dit had een negatief effect op investeringen.

Deze aantasting van de balans van de schuldenaars verzwakte op hun beurt de banken.

De financiële verstoring van 1930-1933 verminderde anderzijds de efficiëntie van de

financiële sector in de uitoefening van haar intermediaire taken. Debt deflation erodeerde

de nettowaarde van de banken. De kosten van financiële intermediatie namen sterk toe.

Kredieten werden duur en moeilijk te verkrijgen aangezien sommige banken hun

standaarden voor kredietverstrekking strenger maakten en andere banken failliet gingen.

De banken verstrekten veel minder gemakkelijk kredieten aan kleine ondernemingen

wegens het grotere risico en werden aangemoedigd om enkel kredieten te verstrekken

aan de overheid en de meest veilige ondernemingen. De financiële ineenstorting

verdiepte de Grote Depressie doordat de efficiënte kapitaalallocatie aangetast was.

Landen waarin deflatie heeft geleid tot paniek of andere ernstige bankproblemen hadden

duidelijk ergere depressies dan landen waar de banken meer stabiel waren. Bernanke

ontdekte eveneens een terugkoppeling waardoor banking panics in de VS de wereldwijde

deflatie in 1931-32 intensifieerden en op die manier de werelddepressie verergerden.

Shocks op de nettowaarde van zowel de banken als de ondernemingen kunnen dus de

outputval tijdens de jaren ’30 verklaren. Uiteindelijk leidde dit tot een verdieping van de

recessie in een lange depressie. Dit mechanisme biedt volgens Bernanke geen

allesomvattende verklaring, maar het verklaart wel de abnormale lengte en diepte van de

Grote Depressie. De financial accelerator-theorie impliceert dat een bankenshock een

groter effect had in een periode dat hevig gespeculeerd werd met kredieten en in een

economie die beschikte over een slecht gediversifieerd en geografisch gefragmenteerd

banksysteem zoals dat van de VS. De schok voor de economie was dus extra hevig ten

gevolge van de financiële boom in de jaren ’20 waardoor zowel consumenten als

ondernemingen opgezadeld werden met een grote schuldenlast. De financial accelerator-

hypothese is van groot belang aangezien economisten voordien bankschokken slechts

vanuit een beperkte invalshoek beschouwden als veranderingen in de geldvoorraad, zoals

aangedragen werd door Friedman en Schwartz (1963). De hypothese van Bernanke heeft

de blik van de economisten op bankencrisissen verruimd. Hij stelt immers dat niet enkel

geldaanbodschokken effecten hadden op de output maar eveneens kredietschokken

(Calomiris 1993). Een groot aantal onderzoekers heeft geprobeerd de precieze werking

van dit kredietkanaal te verfijnen. Zeker Calomiris hecht veel belang aan de

verklaringskracht van het kredietkanaal voor de verdieping van de Grote Depressie. Dit

verklaart dan meteen waarom hij zoveel onderzoek heeft gevoerd naar de

bankencrisissen tijdens de Grote Depressie aangezien hij deze een zeer belangrijke rol

toebedeelt.

19

Calomiris en Mason (2003b) testen het mechanisme, uitgewerkt door Bernanke,

waardoor de economie in de jaren ’30 als gevolg van de aantasting van de

kredietintermediatie in een diep dal terecht komt. Zij onderzoeken verandering in het

kredietaanbod op lokaal niveau, terwijl dit voordien enkel op nationaal niveau werd

onderzocht. Zij ontdekken dat de waardeverminderingen van bankactiva waar banken

mee werden geconfronteerd tijdens de bankencrisis een belangrijke oorzaak vormden

voor de vermindering van het aanbod aan bankkredieten. Bovendien blijkt dat deze

credit crunch niet in alle staten even sterk was. Deze verschillen verklaren dan ook de

verschillen in de outputgroei in 1931 en 1932 tussen de staten onderling.

Een daling van bankkredieten betekende echter niet noodzakelijk dat banken het aanbod

van kredieten terugschroefden ten gevolge van zwakke bankbalansen. Was de

kredietcontractie immers niet meer te wijten aan een verminderde interesse van

ondernemingen om te investeren in de slechte economie? Was een daling van de

kredietvraag niet de oorzaak van de credit crunch? Dit wordt echter weerlegd door

Calomiris en Wilson (2004). Volgens hen brachten de kredieten niet minder op voor de

banken. Ze zoeken naar een verklaring waarom de banken hun kredietaanbod dan wel

verminderden tijdens de Grote Depressie. Ze bestuderen daarbij beide zijdes van de

balans van de banken in New York City. Depositohouders bestraffen banken die

deposito’s aan hoge risico’s aanbieden aangezien ze die dan terug dreigen op te vragen.

De banken zijn dus gedwongen om deposito’s tegen lage risico’s aan te bieden.

Kapitaalratio’s en asset risk zijn twee alternatieve controlevariabelen waarover de banken

beschikken om hun kredietrisico te beperken, zodanig dat de depositohouders

gerustgesteld zijn. In de jaren ’20 verstrekten de New York City banken winstgevende

kredieten, wat hun asset risk sterk verhoogde. Maar tegelijkertijd konden banken hun

kapitaal tegen een lage kost uitbreiden wat tot hoge kapitaalratio’s leidde. In de jaren ‘20

stond het depositorisico door de hoge kapitaalratio op het op lage lange termijn niveau.

In de vroege jaren ’30 boekten de banken echter ernstige kapitaalverliezen. De banken

werden geconfronteerd met kredietverliezen en konden slechts tegen hoge kosten nieuw

kapitaal verwerven. Dit heeft tijdelijk hun depositorisico sterk doen toenemen. Hierdoor

ondervonden de banken significante druk van de depositohouders om het depositorisico

terug te verlagen. De depositohouders waren niet meer maar ook niet minder risico-

intolerant in vergelijking met de jaren ’20. Zij wensten dat het depositorisico op hetzelfde

lage niveau bleef als voordien, maar dit niveau was nu veel moeilijker te bereiken door

de kapitaalverliezen en de hoge kost om kapitaal terug op te bouwen. Het toegenomen

kredietrisico leidde tot depositoterugtrekkingen. Als antwoord hierop sneden de banken

in de dividenden en stonden toe dat kapitaal laag bleef. De banken gingen dus niet op

zoek naar nieuwe kapitaalbronnen. De banken die tijdens de Grote Depressie te maken

kregen met een sterkere toename van hun kredietrisico en bijgevolg geconfronteerd

20

werden met een groter aantal depositoterugtrekkingen, sneden het diepst in hun

dividenden. De hoge kost, die het aanbouwen van nieuw kapitaal in de jaren ’30 met zich

meebracht, was te wijten aan de hogere adverse-selectionkosten in het begin van de

Grote Depressie.

De banken beschikten zodoende nog maar over één manier om het depositorisico in te

perken en hierdoor depositoterugtrekkingen te vermijden: de inperking van het

kredietaanbod. De afname in de kredietverlening door New York City banken tijdens de

jaren ’30 was indrukwekkend. De banken vervingen kredieten door risicoloze activa. Dit

was echter een gradueel proces dat zich uitstrekte over verschillende jaren als gevolg

van de grote aanpassingskosten die de liquidatie van kredieten met zich mee bracht.

Depositoterugtrekkingen waren de onvermijdelijke kost van de keuze kredieten niet

sneller te liquideren of vers kapitaal te verwerven. Eenmaal het asset risk op een laag

niveau was gebracht, kwam ook het depositorisico terug op haar lage lange termijn

niveau. Dit illustreert hoe een “capital crunch” contracties in de kredietverlening kan

opwekken. De banken werden immers, door deze “capital crunch”, gedwongen hun risico

op de kredietportefeuille te beperken. De banken zochten naar een evenwicht tussen de

kosten die het afzien van het verstrekken van leningen met zich meebracht, de

verstorende depositoterugtrekkingen en de ontevredenheid van de aandeelhouders over

de draconische reducties in dividenden.

Bernanke stelt dat bankfaillissementen ook de kredietverlening beperkten. De duur van

kredieteffecten, als gevolg van bankfaillissementen, hangt af van hoe lang het duurt om

kredietkanalen, die publieksparen richting zakeninvesteringen intermediëren, te doen

herleven (Bernanke 1983). Anari, Kolari en Mason (2002) zoeken gegevens die accurater

zijn, dan de gegevens waar Bernanke over beschikt, om deze duur te meten. De

liquidatie van bankactiva was van zeer lange duur in een periode van macro-economische

moeilijkheden. Een beheerder van een failliet bankbedrijf moest immers instaan voor de

verkoop van activa. Hij kon activa verkopen aan de huidige marktprijs maar hij kon ook

afwachten met de hoop op een positieve opportuniteitskost. Ondertussen werden de

activa ondergebracht in illiquide investeringen. Bankfaillissementen waren op die manier

verantwoordelijk voor de omzetting van liquide deposito’s in onzekere illiquide

investeringen. De gemiddelde liquidatietijd van deposito’s van federal banks tijdens de

Grote Depressie bedroeg gemiddeld ongeveer 6 jaar. De bankensectorshocks hadden een

permanent effect op het geldaanbod doordat liquide deposito’s werden omgezet in

illiquide middelen. De geaccumuleerde depositovoorraad van banken die geliquideerd

werden, had een negatief effect op de economische output. Het langdurige

liquidatieproces van deposito’s verhinderde dat deze middelen productief werden ingezet.

De effecten van de bankencrisis kwamen niet tot een einde met de Bank Holiday van

21

maart 1933, maar bleven hardnekkig nazinderen tot in de late jaren ’30. Dit verlengde

effect verklaart de hardnekkigheid van de Grote Depressie tot in de late jaren ’30.

Anari et al. bevestigen hiermee de conclusie van Bernanke dat de duur van de

bankencrisis de hardnekkigheid van de Grote Depressie in de VS verklaart.

Wanneer faillissementen dus hadden vermeden kunnen worden, zou de bankencrisis

veel minder verstrekkende effecten gehad hebben. Er waren immers, volgens Carlson

(2004), nog andere strategieën, waarover banken beschikten, om een faillissement te

vermijden. Men kon fuseren met een andere bank of de activiteiten tijdelijk opschorten

waarna de bank gereorganiseerd en geherkapitaliseerd kon worden. De banken

beschikten ten tijde van de Grote Depressie niet over deze oplossingsstrategieën als

gevolg van de financiële turbulentie die heerste ten gevolge van de banking panics. Er

waren immers door deze panieksfeer geen banken die wilden fuseren of investeerders die

met kapitaal over de brug wilden komen, beschikbaar. Deze oplossingsstrategieën

hadden de activa binnen het banksysteem kunnen houden wanneer een fusie tot stand

zou zijn gekomen. De activa waren bovendien veel sneller teruggekeerd richting

banksysteem indien men zou hebben gekozen voor een tijdelijke sluiting waarna een

reorganisatie en herkapitalisatie volgde. Op die manier, redeneert Carlson, hebben de

banking panics de economische neergang verergerd.

3.2 Ongeloof

Temin (1976, 1989) hecht veel minder belang aan de bankfaillissementen en zeker die

van 1930 en 1931, waar Friedman en Schwartz (1963) op hameren, worden, volgens

hem, in belang fel overschat. Bankfaillissementen hadden naar zijn mening geen

bijzondere rol in de voortzetting van de neergang. Deze stelling is keynesiaans.

Bankfaillissementen worden door keynesianen beschouwd als een symptoom van de

autonome neergang in de consumptie en de investeringen. Temin hecht zowel geen

geloof aan het monetaire kanaal, zoals Friedman en Schwartz (1963) het hadden

beschreven, als aan het kredietkanaal, beschreven door Bernanke, waarlangs de

bankencrisis een shock kan teweegbrengen in de economie. Hij stelt vast dat de reële

geldvoorraad niet ingekrompen was tijdens de vroege fase van de Grote Depressie. Deze

contractie in de geldvoorraad had nochtans moeten plaats vinden indien het geldaanbod

de dominante veroorzaker was van storingen in de economie. Temin stelt het belang van

veranderingen in het geldaanbod tijdens de bankencrisissen in vraag. Een afname van

het geldaanbod zou immers tot gevolg hebben dat de rente zou zijn gestegen. Het

probleem volgens Temin is dat er geen rentestijging wordt vastgesteld op het moment

van de bankencrisissen van 1930 en 1931. Een dergelijke kredietschaarste wordt niet

vastgesteld in het begin van 1931.

22

De banking panic van 1930, waar Friedman en Schwartz (1963) zo’n belang aan hechten,

is volgens Temin (1989) zelfs helemaal geen banking panic. Temin bevestigt wel dat er

een toename was van bankfaillissementen in november en december 1930 maar veel van

de schade, die aangericht was, was te wijten aan het faillissement van slechts twee

banken: Caldwell and Company in Tennessee en Bank of the United States in New York

City. Beide banken hadden een roekeloze expansie gekend in de late jaren ’20 en hun

imperia stortten in elkaar onder druk van de op gang komende Depressie. Zonder het

faillissement van deze banken was de “eerste bankencrisis” volgens Temin slechts een

onbelangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van de Grote Depressie geweest. Deze

crisis veroorzaakte dan ook geen schok in het geldaanbod die een merkbaar macro-

economisch effect kan gehad hebben. Er waren dan ook geen rentevoeten die

reageerden op deze veranderingen. Deze eerste bankencrisis was in realiteit een

geïsoleerde groep van bankfaillissementen waarvan het effect op het geldaanbod en

rentevoeten verwaarloosbaar was. Ook de tweede bankencrisis vanaf maart 1931,

vastgesteld door Friedman en Schwartz (1963), was onbelangrijk. In maart 1931 lag het

aantal faillissementen immers op een relatief laag niveau in vergelijking met serieuze

bankencrisissen, zoals die van de zomer van 1931. Temin weerlegt hiermee het

monetaire kanaal beschreven door Friedman en Schwartz (1963). Friedman en Schwartz

hadden, volgens Temin, de fout begaan om in hun Monetary history of the United States

slechts binnen eigen land op zoek te gaan naar een verklaring voor de Grote Depressie

en haar strengheid en intensiteit. Dergelijke verklaringen schieten te kort aangezien

onbelangrijke gebeurtenissen, namelijk de eerste en tweede bankencrisis, als verklaring

worden geselecteerd en er wordt gepleit voor de wereldwijde impact van deze

gebeurtenissen. Friedman en Schwartz identificeren hiermee twee unieke Amerikaanse

crisissen om Amerika te onderscheiden van Europa. De voornaamste faillissementgolven

in Amerika kwamen op in de zomer van 1931, op hetzelfde moment dat belangrijke

Europese banken in de problemen waren gekomen. Ook de internationale bankencrisis

van de zomer van 1931, die zowel plaatshad in Europa als in Amerika, in tegenstelling tot

de voorgaande “crisissen”, had echter geen impact op de reële economie.

Ook het kredietkanaal en de toegenomen intermediatiekost die vastgesteld werden door

Bernanke, onderwerpt Temin aan een vuurproef. Het gebrek aan een toegenomen rente

weerlegt de hypothese van Bernanke niet. Kredieten waren bijzonder moeilijk te

verkrijgen voor ondernemingen maar de rente reflecteerde deze extra kost niet,

aangezien de rente enkel de kost op de toegestane kredieten weergeeft en niet die op

geweigerde kredieten. Temin vraagt zich echter af of kleinere en dus risicovollere

bedrijven in de realiteit sterker reageerden op deze toegenomen intermediatiekost, in

vergelijking met grote en vaak veiligere bedrijven, zoals de theorie van Bernanke

voorspelt. Dit blijkt echter niet het geval aangezien de aanwezigheid van grote bedrijven

23

positief gerelateerd is aan de productieval. Normaal gezien hadden, als reactie op de

bankencrisissen, grotere bedrijven beter moeten presteren dan kleine bedrijven. Dit blijkt

echter niet het geval. Temin concludeert bijgevolg dat Bernankes model verworpen moet

worden als een mechanisme waardoor bankencrisissen de totale output aantasten. Temin

stelt dus na de verwerping van zowel het monetaire als het kredietkanaal dat de rol van

de eerste en tweede bankencrisis in de Grote Depressie zo goed als onzichtbaar was.

Calomiris (1993) verwerpt deze bewijzen. Hij toont aan dat de kost van externe

financiering vrij hoog was tijdens de Grote Depressie, vooral voor kleine, groeiende

ondernemingen.

Temin heeft echter ook medestanders die het effect van de bankencrisis verwaarloosbaar

achten. Sommigen geloven niet dat de bankencrisis nationale gevolgen kan gehad

hebben aangezien de crisissen vooral lokaal toesloegen. Wicker (1996) merkt dit

bijvoorbeeld op in verband met de lokale crisis van 1930. Deze had slechts minimale

effecten buiten de thuisregio. Wicker durft wel ook niet helemaal te ontkennen dat de

bankencrisissen een contractie van de output hadden teweeggebracht maar hij kan het

ook niet bevestigen. Volgens White (1984) hadden de kenmerken van falende banken

tijdens de bankencrisis van 1930 sterkere overeenkomsten met de banken die faalden in

de jaren ’20, toen banken niet werden geconfronteerd met liquiditeitsproblemen, in

vergelijking met de banken die faalden in de volgende jaren. De crisis van 1930 was in

de eerste plaats regionaal van aard en had weinig impact op de nationale economie. De

golf van bankenfaillissementen op het einde van 1930 maakte dus onderdeel uit van de

economische neergang, eerder dan dat het zelf een keerpunt in de Depressie was. Het

belang van de bankencrisis van 1930 in de geschiedenis van de Grote Depressie wordt

daarom nogal opgeblazen: in plaats van een keerpunt was er veel meer sprake van

continuïteit. Wilmarth (2003) wijst daarentegen op de discontinuïteit van de

bankencrisissen van de jaren ’30. Er was sprake van een groot aantal faillissementen van

landbouwbanken in jaren ’20 maar deze hadden geen impact op de nationale economie.

Serieuze monetaire en niet-monetaire effecten als gevolg van het faillissement van grote

banken zoals de Bank of the United States waren daarentegen enkel merkbaar in de

jaren ’30.

Er komt ook kritiek vanuit neoklassieke hoek op de stelling van Bernanke. Cole en

Ohanian (2000) menen dat banking shocks van weinig belang waren tijdens de Grote

Depressie. Ze verklaren slechts een kleine fractie van de outputval van 1929 tot 1933.

Volgens hen was deze shock relatief klein en de elasticiteit van de totale output ten

opzichte van de bankschokken eveneens klein. Een aantal vooronderstellingen, die men

kan afleiden uit de financial accelerator-theorie van Bernanke, gaan volgens hen niet op.

De theorie voorspelt dat staten die ernstige bankencrisissen doormaakten, eveneens te

24

maken zouden krijgen met strengere depressies. Nochtans vinden Cole en Ohanian geen

systematische relatie tussen de economische activiteit van de staten en het aantal

banksluitingen binnen de staten. Bovendien zouden de ondernemingen, volgens de logica

van de theorie, grotere voorraden cash moeten aanhouden als antwoord op

bankschokken. Uit onderzoek blijkt echter dat de ingehouden winsten van

ondernemingen substantieel beperkt werden tijdens de Grote Depressie. De theorie

voorspelt ten slotte dat de ratio van de bankdeposito’s ten opzichte van de output

gedaald zou moeten zijn tijdens de Grote Depressie. Deze ratio neemt echter

substantieel toe tijdens de Grote Depressie. De intermediatietheorie schiet dus volgens

Cole en Ohanian tekort aangezien ze niet consistent is met deze drie door hen

vastgestelde feiten. Dit betekent dat een alternatief mechanisme de Grote Depressie

veroorzaakt heeft waarvan de schok veel groter was dan bankschokken en toesloeg op

het nationale in plaats van het lokale niveau. Zij geloven meer in een reële shock die de

Grote Depressie teweeggebracht heeft. Zij menen dan ook dat een daling van het aantal

deposito’s een endogeen antwoord was op de totale daling in de economische activiteit.

Ondanks deze kritieken blijft het kredietkanaal, beschreven door Bernanke, een zeer

waardevol mechanisme zowel om de diepte van de Grote Depressie te verklaren als om

andere reële outputvals die gecorreleerd zijn aan een financiële crisis, zoals de huidige

crisis, te verklaren.

3.3 Conclusie

We hebben de twee belangrijkste kanalen besproken waarlangs, volgens economisten, de

bankencrisis een relatief lichte recessie heeft omgezet in een grote depressie. Friedman

en Schwartz (1963) beschrijven het monetaire kanaal. De bankencrisis, vooral die van

1930, tastte de geldmulticiplicator aan waardoor het geldaanbod daalde. Deze monetaire

schok veranderde een normale recessie in een ernstige depressie. Bernanke (1983) wijst

in zijn financial accelerator-theorie op het belang van het kredietkanaal in de verdieping

van de depressie. Economisten hebben dit kanaal later verder verfijnd. Kredieten werden

veel moeilijker te verkrijgen als gevolg van de aantasting van de intermediaire

instellingen tijdens de Grote Depressie. De kosten van de financiële intermediatie namen

sterk toe. De aantasting van de kapitaalallocatie had een negatief effect op de

investeringen en de consumptie. De banken die in leven bleven, waren veel minder

gemakkelijk bereid kredieten te verstrekken. Deze banken hadden immers

kapitaalverliezen geleden maar ondervonden nog steeds druk van de depositohouders

om een laag kredietrisico aan te houden. Daarom werden de banken gedwongen minder

risicovolle kredieten te verstrekken en kredieten te vervangen in risicoloze activa. Ook

bankfaillissementen hebben een negatief effect op de kredietverlening als gevolg van de

langdurige liquidatie van bankactiva. De deposito’s konden voor een lange periode niet

25

omgezet worden in productieve middelen door de faillissementen. De effecten van de

bankencrisis waren van lange duur. Dit verklaart meteen de hardnekkigheid van de Grote

Depressie.

Temin gelooft niet dat de bankencrisissen, vanuit het keynesiaanse model bestudeerd,

een dergelijk desastreus effect kunnen gehad hebben. Zowel het monetaire als het

kredietkanaal verwerpt hij. Hij tracht aan te tonen dat de bankencrisissen van 1930 en

1931, waar Friedman en Schwartz zo’n belang aan hechten, eigenlijk onbelangrijke

gebeurtenissen waren. Anderen menen dat de banking panics vooral lokaal te situeren

zijn en dus geen nationale gevolgen kunnen gehad hebben. Ook Cole en Ohanian, die het

neoklassieke model volgen, verwerpen het kredietkanaal van Bernanke onder andere

omdat de bankenshocks gewoon te klein waren om effect gehad te hebben op de reële

economie.

26

4. Het beleidsantwoord op de bankencrisis

De Federal Reserve slaagde er niet in een geschikt antwoord te vinden op de Grote

Depressie. Wij onderzoeken waarom de Federal Reserve faalde. Vervolgens stellen we de

vraag of het beleid van de Fed enig verschil had kunnen maken. Daar bestaat grote

onenigheid over. Ook over welke instrumenten van de Fed efficiënt waren in de

bestrijding van de bankencrisis, bestaat discussie. Wij onderzoeken de oorzaken van

deze onenigheid. In het tweede deel gaan we vervolgens na welke initiatieven het

banksysteem terug op rust hebben gebracht. Ook hierover wordt gedebatteerd.

4.1 Het falen van de Federal Reserve

De Federal Reserve krijgt zeer felle kritiek van economisten, niet alleen omdat ze er niet

in slaagde de bankencrisis te beëindigen of tenminste te verzachten maar eveneens een

sterke rol speelde in het verergeren van de bankencrisis. Volgens Friedman en Schwartz

was het falen van het beleid het gevolg van machtswisseling binnen de Federal Reserve

ten gevolge van het plotse overlijden van Benjamin Strong, gouverneur van de Federal

Reserve Bank van New York van 1914 tot 1928. Strong had een sterke invloed op het

beleid en de acties van het volledige Federal Reserve System. Zijn beleid van de

handhaving van prijsniveaus tijdens de jaren ’20 via openmarktoperaties, of aankopen en

verkopen van overheidsobligaties en zijn bereidheid om de bankliquiditeit te handhaven

tijdens panics, wordt geprezen door Friedman en Schwartz en andere monetaristen. Zijn

plotselinge dood in 1928 was fataal voor de stabiliteit van het economische systeem

aangezien zijn opvolgers een beleid van monetaire verstrakking nastreefden, dat

negatieve gevolgen had voor de economie.

Andere economisten leggen echter meer de nadruk op de continuïteit in het beleid als

verklaring voor het mislukte beleid van de Fed. De leiders klampten zich vast aan

verouderde doctrines. Bovendien controleerden ze misleidende indicatoren voor

monetaire condities. De Federal Reserve was relatief nieuw, opgericht in 1913. Het

voerde een contracyclisch monetair beleid tijdens de jaren ’20. Dit werkte in de jaren ’20

maar het verergerde de contractie van de geldvoorraad in de jaren ’30. De Fed was

vooral bezig seizoensgebonden schommelingen van de kortetermijnrente te vermijden

om zo liquiditeitstekorten te vermijden (Temin 1976). De Fed was met haar oude

antwoorden niet voorbereid op de totaal nieuwe omstandigheden (Wicker 1996).

Het falen van de Federal Reserve wordt vaak geweten aan het zich krampachtig

vastklampen aan de internationale goudstandaard. De goudstandaard belemmerde de

monetaire beleidsmechanismen. De spelregels van de internationale goudstandaard

dicteerden immers de beleidsantwoorden op de crisis. De regels van de goudstandaard

beperkten de mogelijkheid van de centrale bank om panics in de perken te houden door

27

te handelen als een lender of last resort. Een lagere rente zou voor een grotere druk op

de goudreserves gezorgd hebben. De regels van de goudstandaard werkten goed voor de

Eerste Wereldoorlog maar waren niet aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Deze

visie wordt ondersteund door het feit dat er geen sprake meer was van desastreuze

banking panics in landen die de goudstandaard hadden verlaten (tezelfdertijd werden

echter ook wel strenge financiële hervormingsmaatregelen doorgevoerd) (Eichengreen

1992, Temin 1989, Bernanke en Harold 1991). Het wisselkoersbeleid van een land was

volgens Grossman (1994) bijzonder bepalend voor de stabiliteit van haar banksysteem.

Hij wijst op het belang van devaluatie en de mogelijkheid van devaluerende landen om

een expansief monetair beleid te voeren zonder een run op de binnenlandse financiële

instellingen te veroorzaken.

Haar rol als lender of last resort was bovendien slecht gedefinieerd. Men had nog niet de

ervaring opgedaan waaruit bleek dat banken gered moesten worden. Hier zag men ook

op het moment van de Depressie de zin niet van in. De Fed was niet de mening

toegedaan dat ze banken moest redden. De Fed was voorstander van de liquidatie van de

rotte appels uit het systeem aangezien vooral kleinere banken het slachtoffer waren van

bank runs. Bovendien had men slechte ervaringen met depositowaarborgen die in de

jaren ’20 bestonden in een aantal steden tijdens de faillissementen van de

landbouwbanken (Calomiris en Mason 2003c). Het ontbrak the Board of Governors

bovendien ook nog aan leiderschap. Het slaagde er niet in de beslissingen onder haar

twistzieke districten te coördineren (Richardson 2006).

Zelfs wanneer de Fed had geprobeerd de bankencrisis te verzachten, bestaat er geen

duidelijk bewijs dat het de banken had geholpen. Wat men de Federal Reserve verwijt,

hangt af van wat de bankencrisissen tijdens de Grote Depressie heeft veroorzaakt. Kon

de Fed banking panics vermijden en zo ja, had dit iets uitgehaald wanneer het niet deze

panics waren die deze banken tot het faillissement dwongen maar daarentegen

fundamentals? Volgens Friedman en Schwartz (1963) waren de hoofdoorzaken van de

bankencrisissen depositoterugtrekkingen, de illiquiditeit van activa en de

weigerachtigheid van de Federal Reserve om iets te ondernemen. Friedman en Schwartz

bekritiseerden scherp de inactiviteit van de Fed. Ze handelde niet als een lender of last

resort, ze voorkwam geen banking panics en slaagde er niet in om de daling van het

geldaanbod te beperken. Dit wanbeleid had verstrekkende gevolgen aangezien het een

gewone recessie had omgezet in een grote depressie. De Fed zou de contractie van het

geldaanbod, als gevolg van de bevriezing van deposito’s en de depositoterugtrekkingen,

hebben kunnen compenseren met geldcreatie maar ze heeft niets in die zin ondernomen.

Wicker (1996) meent echter dat deze kritiek van Friedman en Schwartz anachronistisch

is aangezien de Federal Reserve op dat moment de determinanten van de geldvoorraad

28

zeer gebrekkig kende. Ze was dan ook niet op de hoogte hoe ze een neergang in het

geldaanbod had kunnen vermijden.

De Federal Reserve weigerde bovendien volgens Friedman en Schwartz niet enkel

noodlijdende banken te redden maar was zelf ook verantwoordelijk voor een reductie van

de geldbasis door de verhoging van de rente in oktober 1931 om de goudstandaard te

beschermen nadat Groot-Brittannië de goudstandaard had verlaten. De rente werd

daarbij verhoogd van 1,5 naar 3,5%. Dit verhinderde de kredietverlening. De Fed

verzwakte op die manier de banken en creëerde condities die bevorderlijk waren voor

paniek (Friedman en Schwartz). Wicker (1996) gelooft echter niet dat de paniek van

oktober 1931 ontstond als gevolg van een toename van de rente. Er was immers al

sprake van een muntrantsoenering voordat de Federal Reserve de rente heeft doen

toenemen.

De Federal Reserve slaagde er volgens Friedman en Schwartz (1963) eveneens niet in

bankfaillissementen met agressievere leningen via het Discount Window te vermijden. Dit

omvatte krediet en noodkrediet van de Fed aan financiële instellingen, bedoeld om extra

liquiditeit binnen de financiële markt te brengen ten tijde van de ‘systemic stress’,

marktsituatie zoals ten tijde van de Grote Depressie, waarin er sprak is van een

verhoogd systeemrisico. Ten tijde van de oprichting van de Fed in 1913 was het Discount

Window haar belangrijkste instrument; vandaag de dag is dat niet meer het geval.

Daarnaast beschikt de Fed ook over een ander instrument om de geldhoeveelheid te

verruimen: openmarktoperaties. De Federal Reserve heeft slechts zeer kortstondig

openmarktoperaties opgezet. Nochtans had de Federal Reserve, wanneer ze op grotere

schaal openmarkttransacties van 1931 tot 1933 had geleid, het geldaanbod hersteld op

haar vroegere niveau en hierdoor de economische neergang omgekeerd. Calomiris en

Mason (2003a) vermoeden dat liquiditeitsassistentie aan individuele banken enkel

succesvol was tijdens de laatste bankencrisis in 1933, vooral wanneer het gecombineerd

werd met een expansief monetair beleid en een onmiddellijk vertrek uit de

goudstandaard. Volgens hen was dit de enige crisis dat paniekindicatoren significant

waren. Zij stellen namelijk op dat moment een run on the dollar vast.

Het bestaan van de Federal Reserve was volgens Friedman en Schwartz (1963) op zich al

problematisch. In de 19de eeuw antwoordden de banken op paniek door deposito-

omwisselingen in cash tijdelijk te blokkeren. Deze betalingsbeperking had in 1893 en

1907 banksluitingen, die voornamelijk tot stand kwamen ten gevolge van een gebrek aan

liquiditeit, snel tot een einde kunnen brengen. In 1930 hadden de banken nagelaten de

deposito-omwisseling tijdelijk te beperken, omdat de Federal Reserve dit had verboden.

Nochtans zijn Friedman en Schwartz ervan overtuigd dat, wanneer een

betalingsbeperking in 1930 zou zijn ingesteld, de achtereenvolgende bankencrisissen van

29

1931, 1932 en 1933 niet plaats zouden hebben gevonden, aangezien dit de vicieuze

cirkel, die in gang was gezet door een zoektocht naar liquiditeit, had kunnen doorbreken.

Het bestaan van de Federal Reserve had de keuze voor een dergelijke betalingsbeperking

onmogelijk gemaakt hoewel een dergelijke beslissing de economie terug tot rust had

kunnen brengen.

Deze argumentatie gaat natuurlijk alleen op als men gelooft dat de banking panics de

banken tot het faillissement gedwongen hebben tijdens de Grote Depressie. Temin

(1989) hecht hier dan ook geen geloof aan. Betalingsbeperkingen waren, volgens Temin,

immers enkel mogelijk in een periode van economische stabiliteit. Wanneer één bank

weigerde haar plicht te vervullen, werd deze bank insolvent verklaard. Maar wanneer de

banken gezamenlijk opereerden, was er sprake van een effectieve devaluatie, met een

marktprijs voor deposito’s. De meeste mensen haastten zich tijdens de bankencrisissen

van voor de oprichting van de Fed, echter niet om de gedisconteerde deposito’s te

verkopen. De algemene verwachting was dat de banken hun betalingen op pari snel

zouden hervatten. Men verwachtte immers geen verdere bankencrisissen. Friedman en

Schwartz namen volgens Temin een inconsistente positie aan tegenover de bankencrisis

van 1930. Enerzijds beweren ze dat de economie instabiel was, aangezien een kleine

gebeurtenis de Grote Depressie in gang kon zetten. Aan de andere kant, suggereren ze

dat de economie stabiel was, dat een betalingsrestrictie slechts zou resulteren in een

kleine prijswijziging van de deposito’s en dat deze verandering de economie terug tot

rust zou brengen.

De meeste onderzoekers aanvaarden dat de effecten van bankencrisissen, toegeschreven

aan de asymmetrische informatie, gematigd konden worden door o.a. te voorzien in de

Discount Window-toegang voor illiquide maar solvente banken. Deze programma’s

kunnen het aantal bankfaillissementen beperken (Mason 2001). Dergelijke monetaire

maatregelen helpen insolvente banken echter niet vooruit. Temin (1976) gelooft dan ook

dat de Federal Reserve weinig kon doen om de noodlijdende banken te helpen.

Fundamentele krachten dwongen banken in de insolventie, monetaire interventie had dit

niet kunnen verhinderen. Liquiditeitsassistentie had de kredietverliezen niet kunnen

elimineren aangezien dit enkel de banken die leden aan illiquiditeit zou geholpen hebben.

Leningen van de Federal Reserve en de RFC aan banken die getroffen werden door een

bank run, hechten volgens Calomiris (2007) geen soelaas. Calomiris en Mason (2003a)

en Temin (1989) menen dat de Federal Reserve noodlijdende banken niet direct kon

helpen via leningen aangezien illiquiditeit en contagion weinig bankfaillissementen

hadden veroorzaakt. Grootschalige openmarktoperaties konden echter wel de

economische vooruitgang mogelijk terug in gang zetten en dus indirect de banksituatie

verlichten. De financial accelerator-visie van Bernanke impliceert echter dat

30

openmarktoperaties allerminst volstonden om de koers van de Grote Depressie om te

keren en bankfaillissementen, insolventie van debiteurs en de drastische economische

neergang tegen te houden. De openmarktoperaties dienden enkel om het geldaanbod te

doen toenemen. Deze operaties waren dan ook onvoldoende om de effecten van een

voorafgaand slecht beleid terug te schroeven. De verlaging van de rente door de centrale

bank zou daarentegen wel succesvol geweest zijn om het banksysteem ter hulp te komen

en de relatieve kost van bankkredieten te verlagen. De verlaging van de rente was dus

een sterker instrument in vergelijking met openmarktoperaties (Calomiris 1993).

Ook vanuit een monetaire benadering van de bankencrisissen werd door Gerali en

Passacantando (2007) geopperd dat een toename van het geldaanbod door de Federal

Reserve niet had volstaan. Het contractie-effect had zich evengoed voorgedaan

aangezien de aanvaardbaarheid van het bankgeld was aangetast. Als gevolg van de

bankfaillissementengolf tijdens de Grote Depressie werd bankgeld veel minder

aantrekkelijk als betalingsmiddel. Bankgeld draagt in zich een kredietrisico dat in

normale situaties verwaarloosbaar is maar dat in zeldzame gevallen, zoals ten tijde van

de Grote Depressie, zo sterk kan toenemen dat het een algemene vertrouwenscrisis met

zich meebrengt. De betalingen in bankgeld namen zeer sterk af. Dit gebrek aan

vertrouwen in bankgeld en betaling via de bank zou de impact van een meer expansief

monetair beleid beperkt hebben. De vertrouwensproblemen konden enkel opgelost

worden door structurele beleidsmaatregelen die het vertrouwen in het banksysteem

konden herstellen. In 1933 waren de depositowaarborg en de uitbreiding van de

bevoegdheid van Reconstruction Finance Corporation, samen met de striktere regulering

van de banken essentieel voor het herstel van het vertrouwen (zie later).

Cooper en Corbae (2001) beschouwen eveneens het verlies van vertrouwen als een

oorzaak van de financiële val. Toegenomen wantrouwen zorgt immers voor een hogere

intermediatiekost. Niet enkel de bank runs zelf, maar ook de angst voor een herhaling

van de bank runs zorgden ervoor dat het banksysteem haar kredietintermediatiefunctie

veel beperkter vervulde. Ze menen echter wel dat de toevoeging van liquiditeit aan het

banksysteem door een beperkte geldcreatie door de Federal Reserve zou volstaan

hebben om de strategische onzekerheid te overwinnen en op die manier een financiële

val te vermijden. Volgens Wicker (1996) had de Federal Reserve de moed moeten vinden

om op grote schaal overheidsobligaties op te kopen met als doel het depositovertrouwen

te herstellen en er op die manier voor te zorgen dat de munt terug zou keren naar het

banksysteem. Het ontbrak de Fed echter aan die moed.

Richardson en Troost (2006) stellen vast dat de meeste studies de effecten van het

monetaire beleid slechts indirect theoretisch afleiden zonder ze echt te meten. Dit heeft

veel te maken met het feit dat de effecten nu eenmaal moeilijk meetbaar zijn. Het is

31

immers uiterst moeilijk om het beleid van de Federal Reserve statistisch af te zonderen

aangezien, op het nationale niveau, haar beleid een endogene reactie was op de

economische gebeurtenissen. Op het niveau van de districten, vielen de grenzen van de

Federal Reserve Districts meestal samen met de staatsgrenzen. De staten veranderden

hun beleid tijdens de Grote Depressie, vaak op hetzelfde tijdstip en gewoonlijk als reactie

op acties van de Federal Reserve. De economische schokken verschillen eveneens tussen

de staten. Dit bemoeilijkt pogingen om de verschillen in resultaten toe te kennen aan

verschillen in beleid van de verschillende Federal Reserve Districts (Richardson en Troost

2006).

We moeten dus banken onderzoeken die in dezelfde regulaire en economische omgeving

opereerden maar die blootgesteld waren aan verschillende beleidregimes van de Fed. Dit

was het geval in de staat Mississippi. De Federal Reserve Act van 1913 verdeelde

Mississippi in het 6de (Atlanta) en het 8ste (St. Louis) Federal Reserve District. Voor en

tijdens de Grote Depressie, verschilde het beleid van beide districten. Het Atlanta

Feddistrict was monetair zeer actief en verschafte in sterke mate krediet aan banken in

moeilijkheden. Het St. Louis Feddistrict hield vast aan de ‘real bills doctrine’. Deze

doctrine stelde dat niet het goud, maar de reële economie de convertibiliteit van het

bankpapier garandeerde. Vanuit deze doctrine stond dit district weigerachtig tegenover

expansieve initiatieven. Deze districten werden ieder geconfronteerd met een andere

situatie door het verschillende beleid dat gevolgd werd door beide Fedbanken. In het 6de

district faalden minder banken dan in het 8ste district. Dit was zeker het geval tijdens de

banking panic in de herfst van 1930. De banken in Mississippi waren representatief voor

het deel van het banksysteem dat de volle laag kreeg tijdens de Grote Depressie. Het

waren typisch landelijke banken, waarvan het merendeel unit banks waren, die het

meest te leiden hadden onder de bankencrisis in de herfst van 1930. Uit het patroon

kunnen we afleiden dat noodleningen faillissementen beperkten tijdens paniekperiodes.

Het beleid van de Fed beïnvloedde dus wel degelijk het aantal bankfaillissementen.

Monetaire interventie verzachtte de banking panics. De bankencrisis in Mississippi, die

vooral had toesloeg in de herfst van 1930, representeert echter wel niet de

bankfaillissementen van 1931 en 1932, toen banken faalden omwille van fundamentele

redenen. Richardson en Van Horn (2007) tonen dan ook aan dat de aard van de

bankencrisis veranderde door de tijd heen. In de herfst en winter van 1930 dwongen

banking panics banken tot het faillissement, nadien dwongen vooral fundamenten de

banken de boeken neer te leggen.

Richardson en Troost (2006) concluderen dat een gezamenlijke actie van het Federal

Reserve System als geheel, tijdens de herfst en winter van 1930, het aantal

bankfaillissementen waarschijnlijk nog sterker had kunnen inperken dan het 6de district

32

op haar eentje had verwezenlijkt. Aangezien een substantiële terugdringing van het

aantal faillissementen het vertrouwen van depositohouders en de waarden van activa

terug op peil zou hebben gebracht, zou het banksysteem als geheel gezonder zijn

geworden. De economische rechtvaardiging voor een dergelijke actie was op dat moment

aanwezig. De Fed beschikte ook over de middelen om een expansief beleid te voeren. De

goudvoorraden waren op dat moment nog overvloedig. Tijdens de herfst van 1930

grepen de monetaire overheden de kans om het begin van de banking panics te stoppen

niet aan. Dit verzuim verlengde en verdiepte de Grote Depressie. Beperkte assistentie

van de Federal Reserve had nochtans volstaan om de banking panics tot bedaren

brengen. Door te handelen als een lender of last resort en in toenemende krediet te

verstrekken aan solvente maar illiquide instellingen, kon de Fed zieke banken aan boord

houden. Een geloofwaardig beleid als lender of last resort zou consumenten eventueel

hebben kunnen kalmeren, bankiers geruststellen, de credit crunch verlichten en de

economische situatie verzachten. Grossman (1994), die landen met elkaar vergelijkt,

vond daarentegen weinig bewijzen dat lender of last resort-gedrag van centrale banken

in de wereld bankstabiliteit statistisch significant ten goede zou gekomen zijn.

4.2 Succesvolle initiatieven ter bestrijding van de bankencrisis

De Federal Reserve weigerde, zoals gezegd, lender of last resort-acties te ondernemen

tegen de bankencrisis. De centrale bank ondernam geen positieve actie om direct te

interveniëren om sommige banken in moeilijkheden open te houden. Ze bood amper

directe assistentie aan de banken (Wicker 1996). Wegens de onwil van het Federal

Reserve System om acties te ondernemen die de bankencrisissen konden verzachten,

richtte president Hoover op 4 oktober 1931 in het midden van de bankencrisis de

Reconstruction Finance Corporation op om zwakke maar solvente banken te redden. Dit

had tot doel de bankfaillissementen minder hardnekkig te maken en de daaruit

voortvloeiende depositobetaling terug mogelijk te maken. Dit overlapte met de

bevoegdheden van de Federal Reserve. Beide werd opgedragen kredieten te verstrekken

aan banken die hier behoefte aan hadden, op voorwaarde dat ze nog solvent waren. De

Fed mocht, in tegenstelling tot de RFC, enkel kredieten verstrekken aan de banken die lid

waren van het Federal Reserve System. Mason (2001) onderzoekt de effectiviteit van de

lender of last resort-strategieën toegepast door de RFC. Om een antwoord te bieden op

de terugkerende bankencrisissen tijdens de Grote Depressie, maakte de RFC gebruik van

drie assistentiestrategieën verspreid over drie periodes die elkaar opvolgden. Vanaf

februari 1932 antwoordde de RFC op lokale en regionale bankencrisissen door haar

assistentie aan de banken uit te breiden. In de eerste periode van 2 februari 1932 tot 21

juli 1932 waren leningen de enige vorm van assistentie die geboden werd door het

agentschap. Tijdens deze periode, was Eugene Meyer, voorzitter van de Federal Reserve

Board, eveneens voorzitter van de RFC. Meyer hield de rentevoeten, de termijnen, en de

33

onderpanden op de kredieten, aangeboden door de RFC, identiek aan deze beschikbaar

bij de Federal Reserve. Deze leningen met een korte vervaltijd (zes maanden) werden

verstrekt aan hoge rentevoeten (6%), waarbij de meest liquide activa van de beste

kwaliteit van de banken in onderpand werden gehouden. Ondanks de oprichting van de

RFC met als doel de bankencrisissen te verzachten en te beëindigen, veranderde er

eigenlijk niets. Hetzelfde destructieve beleid van de Fed werd gevolgd. Meyer werd echter

vervangen als voorzitter van de RFC, en de kredietvereisten werden versoepeld vanaf 21

juli 1932. Nochtans had dit liberalere kredietbeleid van de RFC niet de versnelling van

bankencrisissen tijdens de eerste maanden van 1933 niet voorkomen. Op 3 maart 1933

breidde de Emergency Banking Act, ingevoerd onder de nieuw verkozen president

Roosevelt, de operaties van de RFC verder uit door de RFC toe te staan banken te

herkapitaliseren via een opkoopprogramma van preferente aandelen van de banken

(Mason 2001).

Mason (2001) stelt dat de leningen, verstrekt door de RFC, de banken niet hielpen de

Grote Depressie te overleven. Dit is, volgens hem, voornamelijk te wijten aan de zware

eisen die gekoppeld werden aan de leningen. Wanneer de onderpandeisen werden

versoepeld, verminderde de negatieve invloed van de kredieten. Deze versoepeling van

onderpandeisen culmineerde in de opkoop van preferente aandelen door de RFC, wat de

banken wel hielp te overleven. De leningen van de RFC werden versoepeld als antwoord

op het verhoogde kredietrisico van de banken. De banken met een hoog kredietrisico

werden ook geherkapitaliseerd door het opkopen van preferente aandelen. Een effectief

beleid dat bankfaillissementen beperkte, dat een herstel uit de bankencrisis in gang zette

en dat kon vermijden dat de economie terechtkwam in een algemene neergang, vereiste

van de overheid dat ze substantieel kredietrisico van de banken op zich nam. Het beleid

slaagde er vooral dankzij herkapitaliseringen, via de verwerving van preferente aandelen,

in om het kredietrisico van de banken te beperken en risicovolle banken te beschermen

tegen de bedreiging van depositoterugtrekkingen (Mason 2001).

Calomiris en Mason (2003c) benadrukken het belang van de voorwaardelijkheid van de

assistentie. Het assistentieprogramma was selectief. De bescherming was beperkt en aan

insolvente banken werd geen assistentie geboden. Enkel deze die het waard waren,

kregen hulp. Het was van belang dat er geen misbruik kon gemaakt worden van de hulp.

Het veiligheidsnet ingericht door de overheid kon immers de incentive bij de banken

wegnemen om risicovolle activa te beperken na het lijden van kapitaalverliezen. De

beschermde banken zouden hun risico’s dan kunnen verhogen om de waarde van de

overheidssubsidies te maximaliseren. De kapitaalbeschadigde banken werden door de

RFC tegen marktdiscipline beschermd op voorwaarde dat ze geen misbruik maakten van

deze bescherming door een te groot kredietrisico over te dragen naar de RFC. De banken

34

werden verhinderd voordeel te halen uit de hulp van de RFC door hun kredietrisico te

doen toenemen. Hulp werd verbonden aan een effectief risicomanagement door de

ontvangende banken. De RFC werd eveneens beschermd tegen politieke manipulatie.

Vanaf 1929 tot 1934 sneden de banken in hun dividenden en ondernamen andere

maatregelen om hun kredietrisico te beperken. De voorwaardelijkheid van de assistentie

van de RFC is hier gedeeltelijk verantwoordelijk voor. De preferente aandelenassistentie

van de RFC was een middel om ervoor te zorgen dat banken gemakkelijker hun

kredietrisico terug op een laag niveau konden brengen. De assistentie aan de banken

gebeurde echter in een context van marktdiscipline en de voorwaardelijkheid die

verbonden werd aan de overheidshulp hielp de marktdiscipline onder de banken

versterken.

De RFC kon de centrale bank echter niet vervangen. De RFC steunde immers sterk op het

beleid van de centrale bank. Het resultaat van de opkoop van preferente aandelen door

de RFC profiteerde van andere succesvolle maatregelen die op hetzelfde moment

genomen werden (Mason 2001). De nationale Bank Holiday en de Emergency Banking

Act waren van groot belang voor de stabiliteit van het banksysteem. Vanaf januari 1933

was het financiële systeem in vrije val. In verschillende staten werden in februari en

maart bank holidays afgekondigd om bank runs te vermijden. De Federal Reserve en RFC

werden op dat moment zwaar bekritiseerd omwille van hun gebrek aan adequate

assistentie aan de banken. Interventie werd op dat moment als erg noodzakelijk geacht.

Na een run on the banks vanaf januari 1933 kondigde president Roosevelt op 5 maart

1933 een landelijke Bank Holiday af, die het gehele bankensysteem tijdelijk sloot. Dit

was een unieke gebeurtenis in de Amerikaanse financiële geschiedenis. Nooit eerder

werden de activiteiten van het volledige banksysteem van de VS opgeschort. Een week

later verzocht Roosevelt de Amerikanen de run on the banks niet te hervatten eenmaal

de banken heropend werden. Wanneer de banken hun activiteiten op 13 maart

hernamen, stonden de depositohouders in lijn om hun gerantsoeneerde cash terug naar

de bank te brengen. Roosevelt slaagde erin om de kalmte terug te brengen in het

banksysteem. De wegvloeiingen van goud en deposito’s uit het banksysteem werden

gestopt, de kredietverstrekking door de Federal Reserve daalde scherp en het aantal

banksluitingen nam sterk af. Het succes van de Bank Holiday en het herstel van het

vertrouwen van het publiek kan worden toegeschreven aan de Emergency Banking Act

van 9 maart 1933. De Federal Reserve banken werden in de Emergency Banking Act

schadeloos gesteld tegenover verliezen. Dit verzekerde hun medewerking om zonder

problemen noodleningen te verstrekken aan banken die cash nodig hadden. De president

moedigde de Fed aan om de facto 100% depositowaarborg te garanderen voor de

35

banken die hun deuren heropenden na de Bank Holiday4. De Bank Holiday en de

Emergency Banking Act herstelden de integriteit van het betalingssysteem van de VS

waardoor het vertrouwen hersteld werd (Silber 2007).

Een federale depositowaarborg werd in januari 1934 gecreëerd, ten minste gedeeltelijk

om bankfaillissementen, als gevolg van ‘contagion of fear’, te vermijden. De Federal

Deposit Insurance Corporation (FDIC) moest instaan voor deze waarborg van maximum

2500 dollar. De wetgeving werd gedreven door de wijdverspreide bankfaillissementen

van de Grote Depressie. Vele tijdgenoten meenden dat deze faillissementen veroorzaakt

werden doordat het banksysteem inherent fragiel was, aangezien het blootstond aan

door angst aangezette runs. Een depositowaarborg moest dergelijke verspreidingen van

angst vermijden (Walter 2005). Volgens Friedman en Schwartz (1963) was de

depositowaarborg de belangrijkste structurele verandering en het meest bevorderlijk

voor de monetaire stabiliteit aangezien het de ‘contagion of fear’ een halt toeriep. Maar

verschillende economisten zoals Temin (1976, 1989) en Calomiris en Walter (2005)

vragen zich af of de bankfaillissementen van de Grote Depressie wel de nood aan een

depositogarantie impliceerden. Zij gaan er immers vanuit dat de banken die faalden ten

gevolge van de runs reeds zwak waren en waarschijnlijk ook gefaald zouden zijn als de

runs niet hadden plaatsgevonden. Als een groot deel van de bankfaillissementen tijdens

de Grote Depressie eerder het resultaat was van een shake out dan van contagion, wordt

een belangrijk argument voor de depositowaarborg weerlegd (Walter 2005). Toch viel de

invoering van de depositowaarborg gepaard met de beëindiging van de

bankfaillissementen in 1934. Maar hiervoor bestaan, volgens Walter, ook andere

verklaringen dan contagion. De depositowaarborg deed ten eerste de winsten van de

risicovolle banken toenemen, door ze te beschermen tegen faillissementen. Daarnaast

beëindigde de invoering van de depositiewaarborg een marktproces dat supervisoren

ertoe dwong banken in moeilijkheden zo snel mogelijk te sluiten.

Anari et al. (2002) geloven dat een depositowaarborg, wanneer die eerder ingesteld zou

zijn, de diepte en de hardnekkigheid van de depressie had kunnen beperken. De

depositohouders zouden de toegang tot hun fondsen kunnen behouden zodanig dat deze

fondsen snel en efficiënt geherinvesteerd konden worden in de financiële sector. Zij

stellen immers vast dat tijdens de Grote Depressie, toen er geen depositowaarborg was,

de bankfaillissementen er toe leidden dat de deposito’s voor lange tijd illiquide bleven.

Dit zou dus niet het geval zijn geweest, wanneer deposito’s wel gewaarborgd werden.

Van belang is wel dat de depositowaarborg handelt als een

4 Deze 100% depositowaarborg mag men niet verwarren met de waarborg gecreëerd door de FDIC van 1 januari 1934.

36

activamanagementorganisatie, die de prijsvolatiliteit van activa tempert door de

deposito’s te liquideren aan een gecontroleerde en redelijke snelheid. Deze visie is

belangrijk aangezien het wijst op een belangrijke, macro-economische rol voor de

depositowaarborg, bovenop haar beperkte micro-economische doel van de beheersing

van potentieel faillissement en besmetting in de bankensector. Nochtans stellen Calomiris

(2004) en Wheelock (1995) dat er ook problemen verbonden zijn aan

depositowaarborgsystemen. Het ontneemt immers het incentive bij de depositohouders

om banken ertoe aan te zetten een laag kredietrisico aan te houden. Om diezelfde reden

had Roosevelt zelf zich oorspronkelijk verzet tegen de invoering van deze maatregel.

Het Congres nam ook nog andere beslissingen die het banksysteem sterker reguleerden

en op die manier weerbaarder moesten maken. Er kwamen nieuwe restricties op de

activiteiten van de commerciële banken. Investment banking en deposito banking mocht

niet gecombineerd worden omwille van de veronderstelling dat de combinatie van beide

had geleid tot een toename van bankfaillissementen. Branch banking bleef over het

gehele land strikt verboden. Deze maatregelen werkten goed maar in de jaren ’80

werden de zwakheden van deze regels duidelijk toen de VS opnieuw geconfronteerd werd

met een bankencrisis (Wheelock 1995).

Wigmore (1987) stelt vast dat economische historici vooral belang hechten aan

binnenlandse verklaringen voor het herstel van de kalmte na de heropening van het

banksysteem na de Bank Holiday, zoals de sterke uitbreiding van de bevoegdheden van

de RFC, het catharsiseffect van de Bank Holiday, Roosevelts persoonlijke effect op het

vertrouwen en de belofte van een federale depositowaarborg. Nochtans zijn, volgens

Wigmore, deze verklaringen niet overtuigend. De steun van RFC was te bescheiden. De

depositowaarborg was te laag en kwam te laat. Roosevelts persoonlijke impact op het

vertrouwen kon enkel in stand blijven als het ondersteund werd door acties die dat

rechtvaardigden. Wigmore vindt een internationale verklaring voor het einde van de

bankencrisis veel geloofwaardiger. De uittrede uit de goudstandaard en de devaluatie van

de dollar door Roosevelt met bijna 60% tussen april en juli 1933, ging niet gepaard met

een run op goud of een speculatie tegen de dollar. Roosevelt beschermde het

binnenlandse banksysteem van verdere runs op haar goudreserves door een embargo op

de goudvoorraden in te stellen. Speculatie tegen de dollar werd dan weer vermeden door

rigide buitenlandse wisselkoerscontroles. Deze maatregelen die het goud en de

buitenlandse wisselkoers beschermden waren, volgens Wigmore, de hoofdredenen voor

de terugkeer van de stabiliteit in het banksysteem na de Bank Holiday.

4.3 Conclusie

De Federal Reserve wordt fel bekritiseerd omdat ze te weinig actie ondernam om de

bankencrisis te bestrijden. Friedman en Schwartz wijten dit aan een machtswisseling

37

binnen de Fed. Andere economisten wijzen dan weer op het gebruik van verouderde

doctrines door de Fed en de handhaving van de goudstandaard. De Fed had andere

prioriteiten dan het redden van banken. Economisten zijn het er echter niet over eens of

de acties van de Fed enig verschil hadden kunnen maken. Wanneer de banken

voornamelijk met liquiditeitsproblemen hadden af te rekenen, zoals Friedman en

Schwartz hebben verdedigd, had de Fed wel degelijk het verschil kunnen maken.

Grootschalige openmarktoperaties en banken de toegang verlenen tot het Discount

Window, zouden in dat geval bijzonder doeltreffende instrumenten geweest zijn. De Fed

heeft van beide mechanismen niet of te weinig gebruik gemaakt. Friedman en Schwartz

bekritiseren daarenboven de Fed omdat ze een tijdelijke betalingsrestrictie in 1930 door

de banken, die geteisterd werden door depositoterugtrekkingen, had verboden hoewel

ook dit zeer heilzaam zou geweest zijn voor het banksysteem en het verdere verloop van

de reële economie. Andere economisten geloven dat de Fed weinig kon doen om de

bankencrisissen te bestrijden, aangezien de banken insolvent waren. Grootschalige

openmarktoperaties hadden mogelijk indirect wel het verschil kunnen maken aangezien

dit de economie terug in gang kon zetten en op die manier de bankensector verlicht

werd. Nochtans was dit allesbehalve voldoende en was een expansief beleid door de Fed

door middel van een verlaging van de rente noodzakelijk om de kredietverlening terug op

gang te brengen. Een beleid dat enkel gericht was op een toename van het geldaanbod

zou ook weinig hebben opgeleverd omdat het vertrouwen in het bankgeld was

geschonden, terwijl anderen menen dat een beperkte liquiditeitstoename wel had

volstaan om het vertrouwen in het banksysteem te herstellen. Deze conclusies worden

echter allen theoretisch afgeleid zonder werkelijk de resultaten van het beleid van de Fed

te meten. Richardson en Troost (2006) onderzoeken wel de gevolgen van het beleid van

de Fed. Zij komen tot de conclusie dat een expansief beleid wel degelijk nut had gehad in

de herfst van 1930 en dat dit een groot verschil had gemaakt.

Vanaf maart 1933 kwam het banksysteem terug tot rust. Onderzoekers wijzen op de

beleidsinitiatieven die erin geslaagd zijn om de rust te herstellen. De operaties van de

RFC werden in maart 1933 door de Emergency Banking Act uitgebreid. Het werd het

agentschap toegestaan bovenop het verlenen van kredieten aan noodlijdende banken,

eveneens banken te herkapitaliseren door de opkoop van preferente aandelen. Dit was

succesvol aangezien de overheid op die manier het kredietrisico van de banken inperkte.

Belangrijk was wel dat de overheid voorwaarden stelde voor het verkrijgen van

assistentie zodat de banken geen misbruik konden maken van de hulp. Insolvente

banken konden bovendien niet genieten van de hulp. De Emergency Banking Act was ook

belangrijk voor het herstel van het vertrouwen bij het publiek na de landelijke Bank

Holiday van maart 1933. Er werd hierin gegarandeerd dat de Fed alle banken die

heropend werden en door een mogelijke run overrompeld werden, ter hulp zou komen.

38

De federale depositowaarborg werd in 1934 ingesteld om de contagion of fear een halt

toe te roepen. Maar verschillende economisten vragen zich af of de bankfaillissementen

van de Grote Depressie een depositogarantie wel noodzakelijk maakte, aangezien niet

zozeer de bank runs de banken tot het faillissement gedwongen hebben maar wel de

fundamenten. Nochtans worden ook andere argumenten aangegeven die verklaren

waarom de depositowaarborg een stabiliserende werking had. Een depositowaarborg

zorgt er ook voor dat fondsen van banken die over kop gaan, liquide blijven, terwijl die

anders voor lange tijd illiquide zouden blijven en daardoor een verstorend effect zouden

hebben op de reële economie. Andere economisten vrezen echter dat, als gevolg van een

depositowaarborg, de banken grotere risico’s zullen nemen. Mogelijk was er ook een

internationale verklaring voor het einde van de bankencrisissen. Het embargo op de

goudvoorraden en de wisselkoerscontrole door Roosevelt, na het verlaten van de

goudstandaard en de devaluatie van de dollar in 1933, konden een run on the dollar

vermijden.

39

5. Vergelijking met de huidige crisis

Sinds 2007 teistert een crisis de bankenwereld en vanaf de herfst van 2008 tast die de

reële economie aan. Dit roept nare herinneringen op. De nauwe band tussen een crisis in

de bankenwereld en een sterk aangetaste reële economie vertoont sterke gelijkenissen

met de Grote Depressie. Het is hier niet de bedoeling om een complete opsomming te

geven van de oorzaken en gevolgen van huidige kredietcrisis. We willen enkel wijzen op

opvallende verschillen en gelijkenissen in de oorzaken en gevolgen met de jaren ‘30.

Eveneens onderzoeken we of de Amerikaanse overheid lessen getrokken heeft uit de

vergissingen die zijn begaan door de overheid tijdens de Grote Depressie.

5.1 Een vergelijking van de oorzaken van beide bankencrisissen

Panics vs Fundamentals

Over de oorzaken van de bankencrisissen tijdens de Grote Depressie wordt sinds lang

gedebatteerd. Friedman en Schwartz (1963) argumenteren dat een landelijke paniekgolf

de bankencrisissen veroorzaakte. Anderen menen dan weer dat de bankencrisis

veroorzaakt werd door fundamentele schokken. Een aantal onderzoekers komt bovendien

tot de vaststelling dat de bankencrisissen weinig verschilden met die van de jaren ’20. Zij

wijzen op de continuïteit. Wanneer men gedesaggregeerde gegevens onderzoekt, komt

men tot de vaststelling dat de meeste panieken regionale fenomenen waren. Een aantal

onderzoekers geven nochtans aan dat sommige bankencrisissen tijdens de Grote

Depressie internationaal verklaard moeten worden. De oorsprong van de Europese crisis

was gedeeltelijk onafhankelijk van de Amerikaanse. Onderzoek wijst uit dat de

bankencrisis in Duitsland tijdens de zomer van 1931 niet overgewaaid was naar Amerika,

ondanks de sterke band tussen sommige banken van de VS en Duitsland. Goud speelde

een belangrijkere rol in de bankencrisis in de VS. In september – oktober 1931,

onterecht, en in de eerste maanden van 1933, terecht, werd een devaluatie van de dollar

verwacht. Dit zette aan tot een run on the dollar.

Ook nu kan de vraag gesteld worden of de huidige financiële verstoring solvente of

insolvente banken in de moeilijkheden bracht. Vandaag bedreigen zowel liquiditeitskrapte

als exogene schokken het bankensysteem. Exogene schokken vormen ook vandaag een

bedreiging voor het systeem. De banken hebben immers grote verliezen geleden als

gevolg van de val in de vastgoedmarkt. De schok die de financiële turbulentie in gang

zette, kwam van de verliezen op de subprime-kredieten. Waar continuïteit met de crisis

in de landbouwbanken van de jaren ’20 belangrijk was om de faillissementen ten tijde

van de Grote Depressie te verklaren, blijkt nu discontinuïteit belangrijker te zijn. De

bankenwereld was voor 2007 nog onaangetast.

40

Het is vandaag echter zeker ook zo dat banken die solvent waren door hun

liquiditeitsproblemen tot het faillissement gedwongen werden of op verschillende wijzen

van de ondergang gered werden door de overheid, zoals Bear Stearns (Calomiris 2008).

Vandaag het grote wantrouwen op de interbancaire markt heeft er toe geleid dat er een

groot liquiditeitsprobleem is ontstaan. Ondanks buitenbalansvehikels en het gebruik van

andere financiële instrumenten die bedoeld waren om het kredietrisico in te perken,

blijken banken nog even gevoelig te zijn voor panieken en runs als in de jaren ’30. De val

in de vastgoedprijzen in 2007 leidde tot een val van de prijzen van de geëffectiseerde

subprimehypotheken. Wegens de verliezen op de subprime- en de subprimegerelateerde

aandelen, weigerden de verstrekkers van kortlopende leningen in de zomer van 2007 om

de banken nog langer te financieren. Zoals in de klassieke panieken van de jaren ’30,

kwam het tot run on banks. Er is echter een verschil tussen de huidige runs en de runs

van de 19de en begin 20ste eeuw. De huidige runs hebben de opdroging van liquiditeit in

de interbancaire geldmarkt tot gevolg in plaats van of bovenop depositoterugtrekkingen.

Deze runs komen nu voor op grote schaal (Babus, Carletti en Allen 2009).

Het ‘contagion of fear’-mechanisme, beschreven door Friedman en Schwartz voor de

Grote Depressie, is zeker van toepassing voor de huidige bankencrisis. Het faillissement

van Lehman Brothers in september 2008 bewijst hoe schadelijk contagion kan zijn. Na de

val van Lehman Brothers verschrompelde het vertrouwen in de kredietwaardigheid van

de banken en andere financiële instellingen. De interbancaire markt kromp ineen. De

contagion leidde niet tot een faillissementengolf, vergelijkbaar met die van de jaren ’30.

Dit is te wijten aan het optreden van de overheid.

De huidige bankencrisis is allesbehalve regionaal maar heeft zich verspreid over de VS en

heeft op die manier de hele wereld aangetast5. De band tussen de bankencrisissen in de

VS en Europa was ten tijde van de Depressie veel minder duidelijk. De contagion was nu

dus van een veel grotere omvang, in vergelijking met de Grote Depressie, toen panics

regionaal gesitueerd waren. Vandaag kent het bankensysteem dan ook een veel hogere

graad van globalisering dan op het moment van de Depressie. Dit werd in de jaren ’80 en

’90 ook sterk aangemoedigd door de liberalisering van het banksysteem. De banken

werden o.a. aangemoedigd filialen in het buitenland op te richten. Er is vandaag gelukkig

geen sprake van een muntcrisis, in tegenstelling tot de jaren ’30, die de internationale

verspreiding van de crisis zou kunnen verklaren (Babus et al. 2009).

Verklaring voor kwetsbaarheid banken in de VS

5 Een belangrijke nuance is wel dat de problemen in Spanje en Ierland niet zoveel met de VS te maken hebben maar dit valt buiten het bestek van ons onderzoek.

41

Het bankensysteem in de VS was erg fragiel tijdens de Grote Depressie. Economisten

bekritiseren de specifieke wetgeving en de bankstructuur van de VS die het banksysteem

fragiel maakte. De wetgeving had branch banking verboden op nationale schaal. De

meeste staten lieten branch banking bovendien binnen de staat niet toe. De

bankenmarkt in de VS bestond bijgevolg uit vele kleine banken die ongediversifieerd

waren, afgeschermd van concurrentie en niet in staat tot coördinatie om panieken te

vermijden. Ook op andere gebieden werd de wetgeving bekritiseerd. Een aantal staten

hadden te hoge kapitaalvereisten. Ook de depositowaarborg, die in een aantal staten

bestond voor 1929, werd niet ontzien. Nochtans speelde liberalisering en deregulering,

volgens Wilmarth (2003), ook een rol in de toegenomen fragiliteit van het banksysteem.

De financiële deregulering zette de commerciële banken ertoe aan om hun investeringen

in de vastgoed- en aandelenmarkt uit te breiden. De commerciële banken waren op die

manier in staat om de investment banks op hun terrein te beconcurreren. Het

banksysteem werd echter gevoelig voor plotse instortingen van de vastgoed- en

aandelenmarkt.

Ook vandaag worden er vragen gesteld over de regulering. De bankenwereld is van alle

economische instellingen vandaag het strengst gereguleerd. Nochtans heeft deze

regulering een crisis niet kunnen voorkomen. De Bazelakkoorden bezitten, volgens

wetenschappers, dan ook grote tekortkomingen. Het banksysteem heeft een cyclische

werking gekregen. De Bazel II-normen verplichten banken kapitaalreserves aan te

leggen in functie van de risicograad van hun kredietportefeuille. De kapitaalvereisten

gaan in tijden van recessie omhoog, aangezien de risico’s van de activa op dat moment

toenemen, waardoor een zekere verkrapping kan optreden, die het karakter van de

recessie verder versterkt. Het tegenovergestelde geldt in tijden van economische opgang

waardoor minder kapitaalreserves worden opgebouwd, terwijl er dan eigenlijk extra

reserves zouden moeten aangelegd worden zodat men voorbereid is op een crisis (Babus

et al. 2009). Calomiris (2009) ziet dan weer de uitgebreide overheidsbescherming van de

banken als hoofdoorzaak van de systemische instabiliteit van het banksysteem. Het

neutraliseert immers het effect van marktdiscipline. De banken worden hierdoor

aangemoedigd om grotere risico’s te nemen. Een dergelijke uitgebreide

overheidsbescherming kende men niet ten tijde van de Grote Depressie.

De huidige crisis werd eveneens voorafgegaan door een sterke liberalisering van het

bankensysteem hoewel deze nog verder gaat dan die in de jaren ‘20. In de jaren ’80

werd door president Ronald Reagan een neoliberale politiek gevolgd. Dit impliceerde dat

alle restricties op het gebied van het internationale geld- en kapitaalverkeer geëlimineerd

werden. Door het vrijmaken van het internationale geld- en kapitaalverkeer verruimde de

beleggingshorizon voor de banken enorm (Van der Wee 2009). Als antwoord op de

42

bankencrisissen aan het einde van de jaren ’80, werden in de jaren ’80 en ’90 de

beperkingen met betrekking tot de activiteiten van de banken afgeschaft. Zo kregen de

banken in 1994 de toelating over het gehele land filialen op te richten (Wheelock 1995).

Branch banks zijn nu algemeen verspreid en beschikken over een zeer uitgebreid

kantorennetwerk die niet begrensd blijven binnen de nationale grenzen. Terwijl tijdens de

Grote Depressie vooral kleine banken getroffen werden door de crisis, blijkt dat nu niet

het geval te zijn. Een groot aantal belangrijke banken werden deze keer zwaar getroffen.

Het bankenlandschap is dan ook sterk veranderd. De concentratiegraad is vandaag veel

hoger. In het midden van de jaren ’30 beschikten de top drie banken over ongeveer 11%

van de totale activa, terwijl in 2008 dit aandeel ongeveer 40% was. Het aantal banken is

sterk afgenomen (Gros en Alcidi 2009).

Behalve geografisch mochten de banken in de jaren ’80 en ’90 nog op andere manieren

hun activiteiten uitbreiden. De banken werden, als antwoord van het Congres op de

bankencrisissen tijdens de Grote Depressie, opgesplitst in investment banks, die in

aandelen belegden die gefinancierd werden met langlopende middelen, en commerciële

banken, die hun portefeuille van kortlopende deposito’s nog uitsluitend mochten

beleggen in kortlopende kredieten of betrouwbare overheidsfondsen (Glass-Steagall Act

1933). Ook deze beperking werd volledig opgeheven in de jaren ’80 en ’90 (Van der Wee

2009). Dit moest de stabiliteit van het banksysteem ten goede komen door de grotere

diversificatie van de portefeuille van de banken. Er werd geredeneerd dat een

ongediversifieerde portefeuille het bankensysteem daarentegen fragiel maakt. Nochtans

blijkt vandaag uit de huidige crisis dat een gediversifieerde portefeuille het systemische

risico van gemengde banken verhoogt. Terwijl de huidige crisis zich volop doorzet, blijven

de klassieke bankoperaties van het aantrekken van deposito’s en het verstrekken van

kredieten nog steeds winstgevend. Men zou zich over deze klassieke taak van het

bankieren dan ook niet ongerust moeten maken, ware het niet dat de tak van de banken,

die actief was in de beleggingsmarkt, in de problemen was geraakt door te investeren in

‘toxische’ activa. Daarom duiken er opnieuw stemmen op om de scheiding van

commerciële en investment banking activiteiten terug in te voeren (Gros en Alcidi 2009).

De liberalisering van het banksysteem werd in de jaren ’90 en 2000 geprezen door een

groot aantal economisten. Dit verklaart ook waarom de regulering ten tijde van de Grote

Depressie, op hetzelfde moment, zo aan kritiek onderhevig was. De liberalisering had de

beleggingshorizon van de banken in beide periodes verruimd. De banken stimuleerden in

beide gevallen, wegens de hoge competitieve cultuur tussen de banken onderling, de

expansie van aandelen en waren ook verantwoordelijk voor de excessieve groei van het

kortlopende krediet en een boom in de vastgoedmarkt, met een kredietinflatie en een

speculatieve beleggingskoorts op de beurzen als gevolg. De schulden bij ondernemingen

43

en consumenten namen zeer sterk toe. De oververhitting van het kredietwezen leidde in

beide gevallen tot een uit elkaar spatten van de speculatieve zeepbel op de beurzen en

de ineenstorting van de vastgoedmarkt. De beursinzinkingen brachten het banksysteem

op de rand van de afgrond (Van der Wee 2009, Reinhart en Rogoff 2008a).

De kredietexpansie van het einde van de 20ste eeuw en het begin van de 21ste eeuw, door

de introductie van een fel doorgedreven financiële innovatie, was echter veel

grootschaliger en complexer dan die tijdens de jaren ’20. Het moderne banksysteem is

sterk in complexiteit toegenomen tijdens de laatste twee decennia ten gevolge van de

liberalisering. Het zijn deze innovatieve financiële producten die het systeem fragiel

maken. De banken hebben buitenbalansvehikels opgericht of maakten gebruik van

financiële instrumenten om hun kredietrisico over te dragen. De effectisering liet een

kredietexpansie toe. Nochtans bleven de banken even gevoelig voor panieken en runs

zoals in het begin van de vorige eeuw. Niemand wist immers nog waar het gevaar zat

omdat het risico overal verspreid zat. Dit heeft het grote nadeel dat de sanering van deze

oververhitting veel moeizamer zal verlopen (Van der Wee 2009, Babus et al. 2009).

5.2 Een vergelijking van de gevolgen van beide bankencrisissen

Twee kanalen willen het effect van de bankencrisis op de reële economie, ten tijde van

de Grote Depressie, verklaren. Het eerste is een monetair kanaal. De bankencrisissen

brengen een geldaanbodschok met zich mee, die de reële economie aantast. Een

belangrijkere verklaring is echter die van Bernanke (1983), met name het kredietkanaal.

Als gevolg van de bankencrisis, waren banken minder geneigd kredieten te verstrekken.

Volgens de ‘financial accelerator-theorie keerde deze credit crunch een recessie om in

een hardnekkige depressie. Een andere visie, verdedigd door Temin (1989), meent

echter dat de bankencrisissen onmogelijk een dergelijk destructief kunnen gehad hebben

op de reële economie, aangezien deze relatief onbelangrijk waren.

Het is vandaag duidelijk dat de bankencrisis geleidelijk de reële economie besmette met

een groot aantal bedrijfssluitingen en een stijgende werkloosheid tot gevolg. Hoewel de

banken in 2007 sterk onder druk kwamen te staan, was de reële economie op dat

moment nog niet sterk aangetast. De economie boerde nog relatief goed. Dit veranderde

totaal in september 2008 met het faillissement van de investment bank Lehman

Brothers. Het kredietkanaal, beschreven door Bernanke, laat zich vandaag zeer sterk

voelen. Het kredietrisico van de banken nam sterk toe na de val van Lehman Brothers,

waardoor de banken niet langer bereid waren kredieten te verstrekken. De banken

reageerden op de grote verliezen en de toename van hun kredietrisico door te snijden in

het kredietaanbod. Het was moeilijker geworden voor de banken om nog nieuw kapitaal

aan te trekken waardoor ze terughoudend waren om nieuwe kredieten te verstrekken. Er

was algemeen sprake van een credit crunch. Ondernemingen verkrijgen moeilijker

44

kredieten. De kosten van kredietintermediatie namen sterk toe. Dit verergerde de

cyclische neergang en vergrootte de afname in investeringen, productie en activaprijzen.

Ook de vraag werd aangetast. De rol van de huidige bankencrisis kan ditmaal moeilijk

overschat worden.

Het beleid kan er echter in slagen om de kredietverlening terug op gang te brengen. Het

kan een tegenwicht vormen tegen de schadelijke macro-economische gevolgen van de

shocks op de balansen van de banken. Het kan immers, net zoals de Reconstruction

Finance Corporation in de jaren ‘30, door de opkoop van preferente aandelen de

bankensector helpen stabiliseren en de bankbalansen herstellen, zodanig dat de banken

terug bereid zijn kredieten te verstrekken (Calomiris 2008). De Fed nam ook een deel

van de rommelkredieten over, zodanig dat de banken ontlast werden en terug kredieten

zouden verlenen. Op dit moment zijn de banken echter nog steeds weigerachtig om

kredieten te verstrekken. Bovendien keren de desastreuze effecten van de kredietcrisis

op de reële economie als een boemerang terug richting banken. De banken zijn nu

immers het slachtoffer van de problemen die veroorzaakt worden door de verslechterde

reële economie, aangezien gezinnen en ondernemingen niet in staat zijn hun schulden,

ten gevolge van de economische crisis, terug te betalen (de la Merced 2009).

5.3 Een vergelijking tussen beide beleidsantwoorden

De Fed slaagde er niet in een geschikt antwoord te vinden op de bankencrisis tijdens de

Grote Depressie. Voor de jaren ’30 werden banken beschouwd als stabiel. Grote verliezen

uit gefaalde banken waren nog ongewoon. Veiligheidsnetten voor de banken werden nog

niet noodzakelijk geacht. Er was bijvoorbeeld nog geen federale depositowaarborg

(Calomiris 2009). De Fed achtte het dan ook niet noodzakelijk om op te treden. De

handhaving van de goudvoorraad belemmerde eveneens het beleid van de Fed. Nochtans

gaan niet alle economisten er vanuit dat de Fed veel had kunnen uithalen. Het hing ervan

af of het systeem werd bedreigd door liquiditeitsproblemen of fundamentele shocks.

De visie dat banken stabiel waren en faillissementen niet zoveel schade konden

aanrichten, veranderde sterk naarmate de bankencrisissen tijdens de Grote Depressie

zware schade aanrichtten. De nare ervaring die men toen opdeed, zorgde ervoor dat men

een grootschalig veiligheidsnet noodzakelijk achtte. Wijdverspreide bank runs en

banksluitingen wezen op een chaotisch en fragiel systeem dat nood had aan hervorming

(Calomiris 2009). Roosevelt nam maatregelen die het vertrouwen opnieuw herstelden.

De Reconstruction Finance Corporation herkapitaliseerde banken in moeilijkheden.

Daarnaast was er de instelling van een nationale Bank Holiday. Bij de heropening werd

verzekerd dat de Fed de banken, in het geval van deposito-opvragingen, ter hulp zou

komen waardoor het vertrouwen hersteld werd. De instelling van de federale

depositowaarborg wordt ook beschouwd als een mogelijke oorzaak van herstel. De

45

invoering van de restricties op bankactiviteiten en de federale depositowaarborg worden

echter ook door sommige economisten zwaar bekritiseerd als ongewenst en

ongerechtvaardigd.

De Federal Reserve heeft vandaag lessen getrokken uit haar falen tijdens de Grote

Depressie. Ze heeft onmiddellijk vanaf augustus 2007, wanneer de interbancaire markt

onder aanzienlijke druk kwam te staan, ingegrepen en op massale schaal liquiditeit

geïnjecteerd in het systeem. De Fed kiest ditmaal voor radicaal het tegenovergestelde

beleid in vergelijking met dat ten tijde van de Grote Depressie. De voorkeur wordt

immers gegeven aan agressieve renteverlagingen en kwantitatieve verruiming. Deze

maatregelen hebben echter alleen maar effect wanneer het systeem liquiditeitsproblemen

ervaart. Dat blijkt inderdaad vandaag een belangrijk probleem te zijn aangezien ook veel

solvente banken vandaag in de problemen zijn gekomen (Calomiris 2008). De golf van

pure paniek die over de financiële markten raasde, lijkt nu verdwenen te zijn. De banken

hebben zelfs voor de eerste maal winsten geboekt dit jaar, maar de kredietverlening door

de banken is nog steeds niet hervat (de la Merced 2009). Het blijft giswerk voor de Fed.

Ze wordt, zoals in de jaren ’30, geconfronteerd met een nieuwe situatie, waardoor het

niet duidelijk is welk antwoord het juiste is. De huidige Fed neemt echter moedige

beslissingen. De zwaar bekritiseerde Fed ten tijde van de Depressie schoot op dit vlak

sterk tekort (Babus et al. 2009).

Vandaag, in tegenstelling tot de jaren ’30, is men er van overtuigd dat grote banken niet

failliet mogen gaan en dat bankfaillissementen op grote schaal moeten vermeden

worden. De gevolgen van een dergelijke faillissement zijn immers desastreus. Dat bleek

zeker ten tijde van de Grote Depressie. Bankfaillissementen kunnen immers een

‘contagion of panics’ in het banksysteem in gang zetten. Bij de huidige crisis was dit het

gevolg van het faillissement van Lehman Brothers. Anari et al. (2002) tonen ook dat

bankfaillissementen ten tijde van de Grote Depressie een trage liquidatie van activa met

zich meebrachten. Hierdoor konden middelen voor erg lange tijd niet productief ingezet

worden. Dit verhinderde de reële economie. Bijgevolg moeten faillissementen vermeden

worden. Carlson (2004) concludeert, vanuit zijn onderzoek naar bankfaillissementen

tijdens de Depressie, dat zelfs wanneer de banken insolvent zijn, er betere

oplossingstrategieën bestaan, die een verlies van activa uit het banksysteem kunnen

vermijden. Een fusie of een herkapitalisatie zijn strategieën met minder destructieve

gevolgen, die de activa binnen het systeem kunnen houden. Men heeft vandaag gekozen

voor deze alternatieve oplossingen. Deze zouden niet voorhanden geweest zijn indien de

overheid niet had geïntervenieerd.

De Fed aarzelde vandaag dan ook niet om op te treden als lender of last resort.

Daarnaast werden gezonde en zwakke banken gefuseerd om een faillissement van de

46

zwakke bank te vermijden. In maart 2008 redde de Fed Bear Stern van het faillissement

door een fusie te arrangeren met J.P. Morgan. Overheidsfondsen en garanties moesten

J.P. Morgan overtuigen tot deze fusie over te gaan. De Fed was immers bang voor een

contagion (Babus et al. 2009). Daarnaast injecteerde de overheid ook kapitaal in de

banken in moeilijkheden of nationaliseerde ze. Ook ten tijde van de Grote Depressie

bleek dat de herkapitalisatie door de RFC succesvol was. Calomiris en Mason (2003c)

opperden echter wel dat deze assistentie voorwaardelijk moet blijven, wat nu niet altijd

het geval is. De staatssteun verhoogt immers de kans dat banken meer risico’s zullen

nemen omdat ze toch verzekerd zijn van hulp bij nieuwe problemen. Moral hazard-

problemen steken de kop op, aangezien de beschermde banken, nadat ze

kapitaalverliezen geleden hebben, hun risico nog doen toenemen om de steun van de

overheid te vergroten. Een ander nadeel is dat de overheden geconfronteerd worden met

grote deficits als gevolg van de vele miljarden die ze in de banken hebben gestoken.

Een belangrijk verschil met de Grote Depressie is dat de Amerikaanse overheid vandaag

vanaf het begin van de faillissementen tot een bepaald bedrag deposito’s garandeerde.

Bank runs moeten hiermee vermeden worden. Vertrouwen van de depositohouders in het

banksysteem wordt als cruciaal geacht. Maar ook een depositowaarborg heeft zo zijn

nadelen. Calomiris en Wilson (2004) menen dat de depositowaarborg de incentive

wegneemt bij de depositohouders om ervoor te zorgen dat de banken hun kredietrisico

binnen de perken houden.

Bovendien wordt door de overheid vandaag nagedacht over een hervorming van het

financiële systeem. Er groeit, net als ten tijde van de Grote Depressie, een consensus dat

het laisser faire-principe van de vorige decennia volledig voorbijgestreefd is en dat het

plaats moet ruimen voor meer regulering. Internationale coördinatie is hierbij van groot

belang. Daar was ten tijde van de Grote Depressie nog geen sprake van. Ieder land had

zijn eigen nationale regulering zonder enige internationale samenwerking. Het huidige

banksysteem is dan ook veel sterker geïnternationaliseerd. Internationale akkoorden

werden nu reeds afgesloten om de controle op het banksysteem te vergroten en de

regulering te verbeteren (Van der Wee 2009).

5.4 Conclusie

Er wordt al lang gedebatteerd over de oorzaken van de bankencrisissen tijdens de Grote

Depressie. Hebben panieken of exogene shocks de banken in moeilijkheden gebracht?

Vandaag hebben exogene shocks een aantal banken in de problemen gebracht, maar

heeft het contagion-mechanisme en de liquiditeitskrapte op de interbancaire markt nog

veel meer banken, die vaak solvent waren, aan de rand van de afgrond gebracht. De

ontstane paniekgolf resulteerde ditmaal niet in een terugtrekking door gewone

depositohouders, zoals ten tijde van de Depressie, maar wel in een terugtrekking door

47

institutionele depositohouders. Terwijl de banking panics ten tijde van de Grote Depressie

nog regionaal gesitueerd waren, besmette de huidige bankencrisis, die duidelijk zijn

oorsprong kende in de VS, banken over de hele wereld aangezien het bankensysteem

veel sterker geglobaliseerd is.

Voorafgaand aan beide crisissen werd het banksysteem sterk geliberaliseerd. Nochtans

ging de liberalisering, die de huidige crisis vooraf ging, veel verder. De liberalisering in de

jaren ’80 en ’90 werd sterk toegejuicht door economisten, aangezien er duidelijk

economische voordelen aan verbonden waren. Er werden hogere groeicijfers bereikt,

aangezien consumenten en bedrijven gemakkelijker gefinancierd werden. De

kredietverlening werd in beide crisissen versoepeld en nam zeer sterk toe. In beide

gevallen gingen de banken zich mengen in de vastgoed- en aandelenmarkten. Dit had tot

gevolg dat de portefeuilles van de banken sterker gediversifieerd werden. Maar

tegelijkertijd vergrootte ook de kans op crisissen omdat het systemische risico van de

banken groter werd. De banken stonden telkens bloot aan schokken in de aandelen- en

vastgoedmarkt. De banken kregen in de jaren ’90 echter ook de mogelijkheid om hun

activiteiten op geografisch vlak uit te breiden, aangezien dit de diversificatie van de

portefeuilles en de concurrentie zou bevorderen. De wetgeving zou de banken minder

fragiel maken. Vele economisten zagen de bankencrisis tijdens de Grote Depressie daar

als het ultieme bewijs van. Deze geografische liberalisering verklaart waarom het

bankenlandschap in de VS er vandaag zo anders uitziet in vergelijking met de jaren ’30.

Branch banks beschikken over filialen, verspreid over het hele land. Ook nu hebben de

reguleringen tekortgeschoten. De reservevereisten van Bazel II zouden een procyclische

werking hebben.

De gevolgen van de huidige bankencrisis zijn desastreus en manifesteren zich nu

overduidelijk. De reële economie is vanaf de herfst van 2008 ingekrompen. Dit verliep via

het kredietkanaal. Eenzelfde credit crunch, als ten tijde van de Grote Depressie,

beschadigde de reële economie. Terwijl er nog twijfel bestond over het belang van de

bankencrisissen in de jaren ’30, kan de rol van de huidige bankencrisis moeilijk overschat

worden. Nu doet de overheid er alles aan om ervoor te zorgen dat de kredietkraan

heropend wordt.

Het verschil tussen het beleid van de Fed ten tijde van de Depressie en het huidige

beleid, is opmerkelijk. De huidige Fed heeft duidelijk lessen getrokken uit het falen van

de Fed tijdens de Grote Depressie. Ze voert een zeer expansief monetair beleid en

injecteert op grote schaal liquiditeit in het banksysteem. Het blijft hoe dan ook giswerk

voor de Fed. De Fed wordt in beide periodes geconfronteerd met een nieuwe, relatief

onbekende situatie, maar de huidige Fed durft daarentegen wel moedige beslissingen te

nemen. De huidige crisis is, door de toxische producten die het systeem verzieken,

48

complexer. Hier een juist antwoord op vinden, is allesbehalve eenvoudig. Het grote

verschil met het beleid ten tijde van de Grote Depressie is dat men er nu van overtuigd is

dat men een faillissementengolf te allen tijde moet vermijden. De schok van de Grote

Depressie is sterk verantwoordelijk voor deze verandering in de geesten. De overheid

lijkt dus zeker lessen getrokken te hebben uit deze fatale periode en probeert dan ook op

allerlei wijzen de banken te redden. De overheid staat deze keer ook in voor de garantie

van deposito’s aangezien dit het vertrouwen in het banksysteem moet bewaren. Beide

crisissen hebben tot gevolg dat regulering opnieuw wordt omhelsd en het laisser faire-

principe wordt verlaten. Ditmaal wordt echter wel op internationaal niveau

samengewerkt.

49

6. Conclusie

De bankencrisissen tijdens de Grote Depressie waren in de VS uitzonderlijk hardnekkig.

Een bijzonder groot aantal banken gingen over kop van 1930 tot maart 1933. Een viertal

crisissen volgde elkaar op, gedurende deze periode. Economisten zijn op zoek gegaan

naar een verklaring voor deze hardnekkigheid. Friedman en Schwartz hebben met hun

zeer invloedrijke studie, Monetary history of the United States uit 1963, geprobeerd deze

vraag te beantwoorden. Zij stelden een contagion of panics voorop in hun verklaring.

Plotseling begonnen depositohouders over het gehele land hun deposito’s terug te

trekken. Dit leidde tot het grote aantal faillissementen in de VS. Solvente banken werden

als gevolg van liquiditeitsproblemen tot het faillissement gedwongen. Andere

economisten hebben deze visie echter scherp in vraag gesteld. Fundamentele krachten

waren, volgens hen, daarbij van groter belang. De banken hadden ook gefaald indien de

panics niet hadden plaats gevonden. Mogelijk speelden beide mechanismen een rol in het

in gang zetten van de bankencrisissen. Er werd tevens gesteld dat we sommige

bankencrisissen vooral regionaal moeten situeren.

Vooral voor de crisissen die zich wel op nationaal niveau afspeelden, wordt ook buiten de

nationale grenzen naar verklaringen gezocht. Hoewel de banken in de VS en Europa

duidelijke banden hadden met elkaar, speelde dit geen rol in de verspreiding van de

bankencrisis van Duitsland naar de VS. De goudstandaard was daarentegen wel van

groot belang in het in gang zetten van een crisis. Tweemaal tijdens de periode 1930-33

werd er vermoed dat de VS de goudstandaard zou verlaten. Volgens een groot aantal

onderzoekers heeft dit een run on the dollar in gang gezet, wat de banken zwaar

getroffen heeft.

Deze oorzaken volstaan echter niet om te verklaren waarom het Amerikaanse

banksysteem gevoeliger was dan dat van sommige andere landen. Dit was voornamelijk

te wijten aan haar bankstructuur. Het banksysteem bestond uit vele kleine unit banks

met een geografisch ongediversifieerde portefeuille. Dit was het gevolg van het verbod

op branch banking in een groot aantal staten. Bovendien mocht geen enkele bank in de

VS over filialen beschikken die verspreid waren over het ganse land. Economisten richten

hun peilen eveneens op andere wetten zoals de depositowaarborg, die in een aantal

staten bestond voor 1929, en de te hoge kapitaalvereisten. Nochtans speelde

liberalisering en deregulering eveneens een belangrijke rol in de fragiliteit van het

banksysteem. Commerciële banken konden zich immers in de jaren ’20 ook bezig houden

met beleggingen en waren bovendien actief in de vastgoedmarkt. In het geval van

schokken in de aandelen- of vastgoedmarkt, waren zij echter eveneens de dupe.

50

Deze hevige bankencrisis was niet zonder gevolgen voor de reële economie. Dit was

alvast het oordeel van Friedman en Schwartz (1963). Deze hevige bankencrisis had een

relatief lichte recessie omgezet in een hevige depressie. Dit verliep, volgens hen, via het

monetaire kanaal. De bankencrisissen hadden een geldaanbodschok veroorzaakt, wat op

zijn beurt de reële economie aantastte. Bernanke (1983) was echter van oordeel dat een

geldaanbodschok niet volledig de hardnekkigheid van de Depressie kon verklaren. Ook

het kredietkanaal was hier werkzaam. Het kredietaanbod kreeg een deuk door de

verhoogde kost van de kredietintermediatie. Faillissementen hadden tot gevolg dat activa

voor lange tijd buiten het banksysteem bleven. Deze middelen konden bijgevolg niet

productief ingezet worden. De Grote Depressie was dus minder hardnekkig geweest

indien faillissementen hadden vermeden kunnen worden. Maar ook banken die

overleefden, stonden minder gemakkelijk kredieten toe, als gevolg van grote

kapitaalverliezen, aangezien ze hun kredietrisico terug op het oude lage niveau moesten

brengen. Andere economisten - Temin (1976, 1989) in de eerste plaats - vinden dat de

rol van de bankencrisissen fel overschat wordt. Zij achten het onmogelijk dat ze de

economie zo hard hebben aangetast. Zij menen dan ook dat zowel het monetaire als het

kredietkanaal niet werkzaam was tijdens de Grote Depressie.

De rol van de Federal Reserve in de bankencrisissen wordt zeer sterk bekritiseerd door

economisten. De Fed had gefaald. Daar lijkt men het over eens. In plaats van monetaire

versoepeling, koos de Fed voor monetaire verstrakking. Bovendien zag het niet in

waarom banken gered moesten worden. Dit heeft het liquiditeitsprobleem, volgens

analisten, vergroot. Nochtans menen andere economisten dat een expansionistisch

monetair beleid van de Fed eigenlijk niet veel had uitgehaald. De banken werden immers

niet door een liquiditeitsprobleem aangetast maar waren verzwakt omwille van

fundamentele redenen en daar had het beleid van de Fed weinig tegen kunnen beginnen

- toch in ieder geval niet rechtstreeks. Richardson en Troost (2006) wezen met hun

onderzoek uit dat de Fed wel degelijk verschil had kunnen maken.

De initiatieven van president Roosevelt, vanaf maart 1933, waren wel succesvol

aangezien ze het systeem terug tot rust brachten. Er bestaat echter discussie welke

maatregelen belangrijk waren voor het herstel. De Reconstruction Finance Corporation

injecteerde kapitaal in de banken, zodanig dat hun kredietrisico verminderd werd,

waardoor ze opnieuw in staat waren kredieten te verstrekken. De federale Bank Holiday

van maart 1933 bracht ook de noodzakelijke rust in het systeem, aangezien alle banken

die heropend werden, de garantie kregen dat de Fed ter hulp zou komen, in geval van

een hervatting van de runs. De federale depositowaarborg werd ingesteld om de bank

runs te beëindigen. Er bestaat echter discussie of een depositowaarborg de

bankencrisissen ten tijde van de Depressie wel zou hebben gestopt. Dit is afhankelijk van

51

wat de bankencrisissen in gang heeft gezet: panics of fundamentals. De beslissing van

Roosevelt om de goudvoorraden te beschermen en de wisselkoers te controleren, maakte

het bovendien mogelijk dat het verlaten van de goudstandaard en de devaluatie van de

dollar niet gepaard ging met bank runs.

Vervolgens kwamen we tot een vergelijking van de besproken bankencrisis met de

huidige crisis. De volgende lessen kunnen we hieruit trekken. Het is, ten eerste, van

belang te achterhalen wat de banken in de problemen gebracht heeft. Het

beleidsantwoord zal immers daarvan afhangen. Banken worden vandaag geconfronteerd

met een liquiditeitskrapte. Het is dus goed dat de Fed massaal liquiditeit injecteert in de

economie. Maar sommige banken werden ook insolvent als gevolg van exogene shocks.

Enkel liquiditeitsinjecties lossen dit problemen niet ten gronde op. Daarvoor moeten de

banken en de overheid dus op zoek gaan naar andere oplossingen.

Een faillissementengolf moet, ten tweede, vermeden worden en wel om twee belangrijke

redenen. Het faillissement van één belangrijke bank of vele kleine banken kan een

contagion in gang zetten, waar weinig tegen te beginnen valt. Banken slepen elkaar mee

in de ondergang. Deze contagion of panics heeft vandaag een andere gedaante

aangenomen dan ten tijde van de Depressie en tast vooral het vertrouwen op de

interbancaire markt aan en strekt zich ook veel verder uit, namelijk over de hele wereld.

Volgens Wicker (1996) situeren de bankencrisissen zich ten tijde van de Depressie

daarentegen regionaal. Sinds 1934 is er een federale depositowaarborg ingesteld in de

VS. Deze heeft nochtans de contagion van de huidige crisis niet kunnen vermijden. Dit

heeft te maken met het feit dat de bank runs nu door institutionele depositohouders,

voornamelijk andere banken, in gang worden ingezet en daar heeft een beperkte

depositowaarborg geen vat op. De tweede reden waarom faillissementen vermeden

moeten worden, is het feit dat een faillissement een verlies van bankactiva met zich

meebrengt die bijgevolg niet productief kunnen ingezet worden. Zowel contagion als het

verlies van activa tast de reële economie aan. De overheden in de wereld zagen de

noodzaak om banken te redden vandaag zeer goed in en trachtten de banken op allerlei

manieren te redden. De schokkende ervaring van de ernstige effecten van de

bankencrisissen op de reële economie, ten tijde van de Depressie, spelen daar een grote

rol in. De Fed doet nu alles wat de Fed ten tijde van de Depressie nagelaten heeft. Er

moet wel gewaarschuwd worden voor het gevaar dat banken aangemoedigd worden om

het risicovol gedrag te verhogen. In geval van nood zal de overheid toch bijspringen.

Daarom moet de overheid de banken voorwaarden opleggen om moral hazard-gedrag te

vermijden.

Maar zelfs wanneer - en dat is onze derde les - de banken overeind blijven maar hun

balans aangetast wordt, beperken ze, als antwoord op de schokken, hun

52

kredietverlening. Dit merken we in beide crisissen. De gevolgen voor de reële economie

zijn dan ook zeer voelbaar. Het kredietkanaal van Bernanke blijkt dus opnieuw te

werken. Daarom is het belangrijk dat de overheid kapitaal verstrekt aan solvente maar

zwakke banken zodanig dat zij opnieuw in staat zijn kredieten te verstrekken.

Wat we eveneens kunnen leren uit beide crisissen, is dat een verregaande liberalisering

het banksysteem instabiel maakt en blootstelt aan hevige schokken. Nochtans hebben de

meeste onderzoekers deregulering en liberalisering geprezen, aangezien ze de stabiliteit

in het banksysteem net zou verhogen. Dat leek alvast het beste antwoord op de

bankencrisis in de jaren ’80 in de VS. Daarbij moest de regulering die bestond voor en

tijdens de Grote Depressie het ontgelden. Deze verhoogde immers de fragiliteit van het

banksysteem. Het klopt inderdaad dat de regulering vaak beperkingen kent. Maar

tegelijkertijd moeten we tegenspreken dat deregulering het wondermiddel tegen

verkeerde regulering is. Verkeerde regulering moet verbeterd worden, niet noodzakelijk

afgeschaft. De huidige crisis moeten we dus zien als een opportuniteit om de gevolgen

van de liberalisering van de jaren ’20, verder te onderzoeken. Het debat is hier nog niet

ten gronde over gevoerd.

Ten slotte is de huidige bankwereld veel complexer en sterker geglobaliseerd, in

vergelijking met de bankwereld ten tijde van de Depressie. Deze crisis is dan ook nog

moeilijker op te lossen. De antwoorden die de Fed in de jaren ’30 had moeten bedenken,

zijn vandaag niet dezelfde. Ook voor de oude Fed was het antwoord zeer onzeker en zij

heeft gekozen voor het foute antwoord. Ook zij werd geconfronteerd met een totaal

nieuwe situatie die complexer was dan alle voorgaande crisissen.

i

Literatuurlijst

Anari, Ali; James W. Kolari and Joseph R. Mason (2002). Bank Asset Liquidation and the Propagation of the U.S. Great Depression. Journal of Money, Credit, and Banking Working Paper, No. 02-35. URL: < http://ssrn.com/abstract=326782 > (7-3-09)

Babus, Ana; Elena Carletti, and Franklin Allen (2009). Financial Crises: Theory and Evidence (June 8, 2009). URL: < http://ssrn.com/abstract=1422715 > (18-5-09)

Bernanke, Ben S. (1983). Nonmonetary Effects of the Financial Crisis in the Propagation of the Great Depression, American Economic Review, jg. 73, 1983, 257-76.

Bernanke, Ben S. and James Harold (1991). The Gold Standard, Deflation, and Financial Crisis in the Great Depression: An International Comparison. In: R. Glenn Hubbard, ed., Financial Markets and Financial Crises, University of Chicago Press, 33-68.

Butkiewicz, James L. (1999). The Reconstruction Finance Corporation, the Gold Standard, and the Banking Panic of 1933. Southern Economic Journal, jg. 66, nr. 2, 1999, 271-93.

Calomiris, Charles W. (1993). Financial Factors in the Great Depression, Journal of Economic Perspectives, American Economic Association, jg. 7, nr. 2, 1993, 61-85.

Calomiris, Charles W. (2007). Bank Failure in Theory and History: The Great Depression en Other 'Contagious' Events, NBER Working Paper No. W13597. URL: < www.nber.org/papers/w13597 > (17-11-08)

Calomiris, Charles W. (2008). ‘Banking Crises.’ NBER Reporter: 2008 Number 4. URL: < http://www.nber.org/reporter/2008number4/calomiris.html > (8-7-09)

Calomiris, Charles W. and Joseph R. Mason (1997). Contagion and Bank Failures During the Great Depression: The June 1932 Chicago Banking Panic, American Economic Review, jg. 87, 1997, 863-83.

Calomiris, Charles W. and Joseph R. Mason (2003a). Fundamentals, Panics and Bank Distress During the Depression, American Economic Review, jg. 93, 2003, 1615-47.

Calomiris, Charles W. and Joseph R. Mason (2003b). Consequences of Bank Distress During the Great Depression, American Economic Review, jg. 93, 2003, 937-47.

Calomiris, Charles W. and Joseph R. Mason (2003c). How to Restructure Failed Banking Systems: Lessons from the United States in the 1930s and Japan in the 1990s, NBER Working Paper, No.9624. URL: < www.nber.org/papers/w9624 > (17-2-09)

Calomiris, Charles W. and Berry Wilson (2004). Bank Capital and Portfolio Management: The 1930s ‘Capital Crunch’ and Scramble to Shed Risk, Journal of Business, jg. 77, 2004, 421-55.

ii

Carlson, Mark (2004). Are Branch Banks Better Survivors? Evidence from the Depression Era, Economic Inquiry, jg. 42, 2004, 111-126

Carlson, Mark (2008). Alternatives for distressed banks and the panics of the Great Depression. Board of Governors of the Federal Reserve System (U.S.) / Finance and Economics Discussion Series. RePEc:fip:fedgfe:2008-07. URL: < ideas.repec.org/p/fip/fedgfe/2008-07.html > (19-5-09)

Carlson, Mark and Kris James Mitchener (2007). Branch Banking as a Device for Discipline: Competition and Bank Survivorship During the Great Depression (February 2007). NBER Working Paper No. W12938. URL: < http://ssrn.com/abstract=965130 > (18-4-09)

de la Merced, Michael J. (2009). Citigroup and BofA Profits Aided by Asset Sales, The New York Times, July 17, 2009. URL: < http://www.nytimes.com/2009/07/18/business/18bank.html > (18-7-09)

Eichengreen, Barry (1992). Golden Fetters: The Gold Standard and the Great Depression 1919–1939, New York/Oxford: Oxford University Press.

Friedman, Milton and Anna J. Schwartz (1963). A Monetary History of the United States, 1867-1960, Princeton University Press.

Gerali, Andrea and Franco Passacantando (2007). The Loss of Confidence in Bank Money in the Great Depression, Joint Bank of England/European Central Bank Conference on 'Payments and monetary and financial stability'. URL: < www.ecb.int/events/pdf/conferences/pmfs/moser.pdf > (19-10-08)

Gros, Daniel and Cinzia Alcidi (2009). What lessons from the 1930s? CEPS Working Document No. 312, May 7 2009. URL: < http://ssrn.com/abstract=1400651 > (9-2-09)

Grossman, Richard S. (1994). The Shoe That Didn’t Drop: Explaining Banking Stability During the Great Depression. Journal of Economic History, jg. 54, 1994, 654-82.

Harold, Cole and Lee Ohanian (2000). Re-examining the contributions of money and banking shocks to the U.S. Great Depression. In: Federal Reserve Bank of Minneapolis / Staff Report. RePEc:fip:fedmsr:270. URL: < http://ideas.repec.org/p/fip/fedmsr/270.html > (19-10-08)

Kehoe, Timothy J. and Gonzalo Fernandez de Cordoba (2009). The Current Financial Crisis: What Should We Learn from the Great Depression of the Twentieth Century?(February 5, 2009). Federal Reserve Bank of Minneapolis Staff Report 421. URL: < http://ssrn.com/abstract=1424078 > (5-7-09)

Mason, Joseph R. (2003). Do Lender of Last Resort Policies Matter? The Effects of Reconstruction Finance Corporation Assistance to Banks During the Great Depression, Journal of Financial Services Research, 2003, 77-95.

Mitchener, Kris James (2006). Are Prudential Supervision and Regulation Pillars of Financial Stability? Evidence from the Great Depression. NBER Working Paper No. W12074. URL: < http://ssrn.com/abstract=888276 > (15-05-09)

iii

Reinhart, Carmen M. and K. Rogoff (2008a). This Time is Different: A Panomaric View of Eight Centuries of Financial Crises, NBER Working Paper 13882. URL: < http://ssrn.com/abstract=1106608 > (18-05-09)

Reinhart, Carmen M. and K. Rogoff (2008b). Is the 2007 US Sub-prime Financial Crisis So Different? An International Historical Comparison, American Economic Review, American Economic Association, jg. 98, nr. 2, 2008, p. 339-44.

Richardson, Gary (2006). Monetary Intervention Mitigated Banking Panics During the Great Depression: Quasi-Experimental Evidence from the Federal Reserve District Border in Mississippi, 1929 to 1933, National Bureau of Economic Research, Inc / NBER Working Papers. RePEc:nbr:nberwo:12591. URL: www.nber.org/papers/w12591 (9-10-08)

Richardson, Gary (2007). Categories and causes of bank distress during the great depression, 1929-1933: The illiquidity versus insolvency debate revisited, Explorations in Economic History, jg. 44, nr. 4, 2007, 588-607.

Richardson, Gary and P. Van Horn (2007). Fetters of Debt, Deposit, or Gold during the Great Depression? The International Propagation of the Banking Crisis of 1931. NBER Working Paper, March 2007, No. W12983. URL: < http://ssrn.com/abstract=975924 > (28-06-09)

Richardson, Gary and William Troost (2006). Monetary Intervention Mitigated Banking Panics During the Great Depression: Quasi-Experimental Evidence from the Federal Reserve Border in Mississippi, 1929 to 1933 (October 2006), NBER Working Paper No. W12591. URL: < http://ssrn.com/abstract=937292 > (16-5-09)

Russell , Cooper and P. Dean Corbae (2001). Financial collapse and active monetary policy: a lesson from the Great Depression, Federal Reserve Bank of Minneapolis. URL: < http://minneapolisfed.org/research/sr/sr289.pdf > (20-11-08)

Silber, William (2007). Why Did FDR’S Bank holiday Succeed? NYU Working Paper No. FIN-07-004. URL: < http://ssrn.com/abstract=1420293 > (12-4-09)

Temin, Peter (1976). Did Monetary Forces Cause the Great Depression? W.W. Norton.

Temin, Peter (1989). Lessons from the Great Depression, MIT Press.

Van der Wee, H. (2009). De huidige economische wereldcrisis. In een historisch perspectief, Hermes, jg. 13, nr. 45, 2009, 11-19.

Walter, John R. (2005). Depression-Era Bank Failures: The Great Contagion or the Great Shakeout? Federal Reserve Bank of Richmond, Economic Quarterly, Winter 2005. URL: < http://www.richmondfed.org/publications/research/economic_quarterly/2005/winter/walter.cfm > (16-3-09)

Wheelock, David C. (1995). Regulation, Market Structure, and the Bank Failures of the Great Depression, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, jg. 77, nr. 2, 1995, 27-38.

iv

White, Eugene N. (1984). A Reinterpretation of the Banking Crisis of 1930, Journal of Economic History, jg. 44, 1984, 119-38.

Wicker, Elmus (1980). A Reconsideration of the Causes of the Banking Panic of 1930, Journal of Economic History, jg. 40, 1980, 571-83.

Wicker, Elmus (1996). The Banking Panics of the Great Depression. Cambridge University Press.

Wigmore, Barrie A. (1987). Was the Bank Holiday of 1933 a Run on the Dollar Rather than the Banks? Journal of Economic History, jg. 47, 1987, 739-56.

Wilmarth, Arthur E. (2003). Does Financial Liberalization Increase the Likelihood of a Systemic Banking Crisis? Evidence from the Past Three Decades and the Great Depression. In: Benton E. Gup, ed., TOO-BIG-TO-FAIL: POLICIES AND PRACTICES IN GOVERNMENT BAILOUTS, Quorum Books, Greenwood Publishing Group.

v