DE JONGE APOTHEKERNieuwsbrief van de Vereniging van Jonge Apothekers | 23e jaargang 2016 #2

Verder in deze JA:

Even voorstellen: onze nieuwe bestuursleden

Interview Oud-VJA voorzitter Elaine ten Berge

Persoonlijk verhaalChantal Gernette, obesitasvereniging

Bariatrische Chirurgie

Waar moet de apotheker op letten?

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 3

Een bijzonder ingrijpende ingreep, want sta maar eens even stil bij de gevolgen! Nooit meer ‘normale’ porties kunnen eten, levenslang aanvullende vitamines moeten slikken én bijvoorbeeld behoed zijn voor medicijnen die je niet meer mag gebruiken.

De komende jaren zullen naar verwachting steeds meer Nederlanders een bariatrische ingreep ondergaan. Van groot belang dat dit bekend is bij de apotheker! Hoewel er nog weinig bekend is over de invloed van een gastric bypass op bijvoorbeeld de kinetiek van bepaalde geneesmiddelen, zijn er nu al middelen waarbij rekening gehouden moet worden met dit patiëntkenmerk. Hoog tijd dat dit als contra-indicatie opgenomen wordt in de G-standaard.

Hoog tijd dat apothekers überhaupt meer vast kunnen gaan leggen in hun systeem! Zo veel informatie die wij (al dan niet ongevraagd) krijgen, kunnen wij niet op een gestructureerde manier vastleggen in ons AIS. Gebruik maken van deze informatie en de informatie van andere zorgverleners én de patiënt zelf is onontbeerlijk. Een Persoonlijk Gezondheidsdossier is volgens de VJA dan ook één van de randvoorwaarden om goede farmaceutische zorg te kunnen verlenen. Zo kunnen jullie binnenkort ook lezen in onze toekomstvisie.

Na afscheid te hebben genomen van vier fantastische bestuursleden is voor het bestuur 2016-2017 het nieuwe verenigingsjaar gelukkig vliegend van start gegaan. We hebben er voor gezorgd dat de VJA breed werd uitgemeten in de diverse media, met natuurlijk als klapper een coverstory in het PW over onze toekomstvisie. Hier hebben we uit onverwachte hoeken bijzonder enthousiaste reacties op gekregen en heeft het tot diverse uitnodigingen geleid!

Extern zijn we druk bezig de VJA op de kaart te zetten, maar ook intern gaan we komend jaar veel veranderen. Zo wordt er op dit moment de laatste hand gelegd aan een nieuw logo met huisstijl, zijn er plannen om iemand in dienst te nemen, hebben we een aantal vaste partners aan ons gebonden én gaan we onze twee websites compleet vernieuwen.

Veel plannen dus! En daar hebben we onze leden hard bij nodig. Denk nog eens na of en hoe jíj actief wil worden binnen de VJA. Commissielid, Regiocoördinator of gewoon altijd aanwezig bij de activiteiten, een vereniging bestaat niet zonder haar leden. Laat gauw wat van je horen! Energie én inspiratie gegarandeerd.

Ron BartelsVoorzitter VJA

Voorwoord voorzitter

Hebben jullie dat ook?

Steeds vaker heb ik

patiënten aan mijn balie

met morbide obesitas die

een gastric bypass operatie

zullen ondergaan.

4 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 1

Ongeveer 50% van de Nederlanders heeft overgewicht. Een deel hiervan is zelfs obees of morbide obees. Strenge leefstijlmaatregelen zijn niet altijd voldoende om weer op een gezond gewicht te komen. Een manier om dan toch in gewicht te minderen is een operatie. Ongeveer 10000 van deze operaties worden per jaar in Nederland uitgevoerd. Dit heeft als gevolg dat ook steeds meer patiënten in de apotheek komen met vragen over hun medicatie voor en na de operatie.

Dit nummer van de JA geeft een blik in de verschillende operaties die er mogelijk zijn. Ook wordt aangegeven waar wij als apothekers op kunnen letten bij patiënten die een maagverkleining hebben gehad.

Wij wensen je veel leesplezier en tot de volgende keer.

Redactie Jonge Apotheker

De overdraagbaren

Redactioneel

Rianne Wind Hedy Maessen Jamila Abou

De JA is op zoek naar een nieuwe striptekenaar. Lijkt het jou leuk om een strip te schrijven voor de JA? Mail dan met redactie@vja.nu

Graag wil de redactie, ook namens de VJA, Brahm bedanken voor alle bijdrages aan de JA!

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 5

ONZE NIEUWE BESTUURSLEDENEven voorstellen

Meike van Steenis

Stephan Joosten

Mirna Hessels

Judith van Loenen

COMMUNICATIE VJA

Ik ben Judith van Loenen en al weer 4,5 jaar werkzaam in Service Apotheek Schuilenburg te Amersfoort. Daar kan ik mijn beroep uitoefenen zoals ik dat graag wil; de patiënt centraal laten staan en hierbij de best mogelijke zorg verlenen. De komende twee jaar wil ik als VJA- bestuurslid onze toekomstvisie naar buiten toe uitdragen en zo laten zien waar wij als jonge apothekers voor staan. Als lid communicatie houd ik me onder andere bezig met de ledenadministratie, farmavacaturebank, versturen van nieuwsbrieven en begeleiden van regiocoordinatoren. Heb je daar vragen over of lijkt het je leuk om actief te worden? Mail gerust naar communicatie@vja.nu

SPECIALISME VJA

Mijn naam is Stephan Joosten en ik ben apotheker bij Mediq Apotheken IJsselstein. Daarnaast ben ik als docent farmacotherapie werkzaam aan de Universiteit Utrecht. Deze combinatie maakt dat ik affiniteit heb met onderwijs en deze affiniteit zal ik de komende twee jaar als bestuurslid specialisme in willen zetten om namens onze vereniging en samen met onze leden betrokken te zijn bij de ontwikkelingen binnen het specialisme en het daaropvolgende lifelong learning van de openbaar apotheker.Je kunt me bereiken via specialisme@vja.nu

POLITIEKE EN MAATSCHAPPELIJKE ZAKEN VJA

Mijn naam is Meike van Steenis en na ruim drie jaar werkervaring in de openbare apotheek ben ik sinds dit jaar actief als poliklinisch apotheker (Antonius Apotheek Nieuwegein & Leidsche Rijn). Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in politiek en wist al snel dat ik meer met farmacie wilde dan alleen maar werken, dus mijn functie binnen het bestuur (lid politieke & maatschappelijke zaken) past goed bij mij. In mijn bestuursjaren wil ik bijdragen aan het versterken van de positieve positie van apothekers binnen de maatschappij. Daarnaast hoop ik een rol te hebben in de toekomst van de jonge apotheker: proactief in plaats van reactief om zo een toekomstbestendig beroep te creëren. Je kunt mij bereiken via maatschappelijkezaken@vja.nu en ik hoop jullie bij zoveel mogelijk activiteiten te zien!

ALGEMENE ZAKEN VJA

Mijn naam is Mirna Hessels, momenteel 25 jaar, over 50 jaar ben ik 75 jaar oud. Ik hoop dat wanneer ik 75 jaar ben de communicatie tussen verschillende zorgverleners soepeler gaat en de academische kennis van de apotheker optimaal wordt benut. Mijn rol binnen de VJA is bestuurslid algemene zaken, waarbij ik onder andere verantwoordelijk ben voor het enthousiasmeren van commissies. Lijkt het jou leuk om actief te worden en een activiteit te organiseren? Laat het mij dan weten via algemenezaken@vja.nu.

Foto's: Ralph de Backer, Gooi en Eemland fotografie

Overname apotheek?

Uw eigen apotheek?

Studie farmacie

VAN EEN APOTHEKER

Download de brochure:vvaa.nl/hufenfedap De dienstverlening van VvAA

Aankoop & verkoop van een ap

otheek

VAN EEN ZORGPROFESSIONA

L

Uw eigen

apotheek

Uw apotheek

verkopen

Tijd voor ondernemerschap? Voorop staat uw advies aan de patiënt. U wilt uw tijd voornamelijk besteden aan het bieden van de juiste zorg. En als ondernemer wilt u uw opbrengsten en kosten in balans. Onze adviseurs met jarenlange ervaring in begeleiding bij aankoop, verkoop en verbeteren van de resultaten van apotheken helpen u met de juiste connecties, inzicht en advies.

Contact Lennard Werner lennard.werner@vvaa.nlConsultant VvAA hufenfedap 06 515 101 68

Apothekenmarkt trekt aan.Is dat waar? Worden er weer meer apotheken

aangeboden? Is het wel mogelijk om een apotheek

te kopen? En, niet onbelangrijk, is dat een goed

idee? Apotheekeigenaren en ketens benaderen

ons regelmatig met de vraag of wij enthousiaste

apothekers kennen, die een eigen apotheek of

mede-eigenaarschap ambiëren.

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 7

Overname apotheek?

Uw eigen apotheek?

Studie farmacie

VAN EEN APOTHEKER

Download de brochure:vvaa.nl/hufenfedap De dienstverlening van VvAA

Aankoop & verkoop van een ap

otheek

VAN EEN ZORGPROFESSIONA

L

Uw eigen

apotheek

Uw apotheek

verkopen

Tijd voor ondernemerschap? Voorop staat uw advies aan de patiënt. U wilt uw tijd voornamelijk besteden aan het bieden van de juiste zorg. En als ondernemer wilt u uw opbrengsten en kosten in balans. Onze adviseurs met jarenlange ervaring in begeleiding bij aankoop, verkoop en verbeteren van de resultaten van apotheken helpen u met de juiste connecties, inzicht en advies.

Contact Lennard Werner lennard.werner@vvaa.nlConsultant VvAA hufenfedap 06 515 101 68

Apothekenmarkt trekt aan.Is dat waar? Worden er weer meer apotheken

aangeboden? Is het wel mogelijk om een apotheek

te kopen? En, niet onbelangrijk, is dat een goed

idee? Apotheekeigenaren en ketens benaderen

ons regelmatig met de vraag of wij enthousiaste

apothekers kennen, die een eigen apotheek of

mede-eigenaarschap ambiëren.

InleidingOvergewicht is een groot probleem. 50% van de Nederlanders heeft een BMI > 25 kg/m2. De primaire behandeling van obesitas (BMI > 30 kg/m2) bestaat uit het verminderen van de energie-inname en meer bewegen. Maar dit is meestal niet succesvol. Patiënten met morbide obesitas (BMI ≥ 40 kg/m2) of met een BMI ≥ 35 kg/m2 en obesitas gerelateerde comorbiditeiten, zoals hypertensie en diabetes mellitus type 2, komen in aanmerking voor een bariatrische operatie. Bariatrische chirurgie is een effectieve manier om substantieel gewicht te verliezen, met ook op de lange termijn een blijvend resultaat. De levensverwachting en de kwaliteit van leven nemen toe en comorbiditeiten verbeteren [1].

Tegenwoordig worden in Nederland per jaar meer dan 10.000 bariatrische ingrepen uitgevoerd.

Er zijn diverse typen bariatrische operaties: restrictief, malabsorbtief, of een combinatie van beide. Bij een restrictieve ingreep wordt de inname van voedsel verminderd door een kleinere maagcapaciteit met een eerder optredend gevoel van verzadiging.

De verstelbare maagband en de gastric sleeve zijn voorbeelden van restrictieve ingrepen. Bij de maagbandoperatie wordt het bovenste deel van de maag ingesnoerd. De operatie is reversibel, maar wordt nu weinig meer uitgevoerd, omdat op termijn het lichaamsgewicht weer toeneemt en er complicaties kunnen optreden. De patiënt kan dan in aanmerking komen voor een tweede operatie. Bij de sleeve operatie wordt een groot deel van de maag verwijderd. Deze ingreep kan later worden gevolgd een gastric bypass operatie. De Roux-en-Y gastric bypass (RYGB) operatie wordt in Nederland het meest uitgevoerd. Dit is een restrictief-malabsorptieve ingreep. De maag wordt verkleind tot een restmaag van 30-60 mL. Deze wordt aangesloten op de dunne darm met bypass

Bariatrische chirurgie en het gebruik van geneesmiddelen.

CASUS

Een 50-jarige vrouw meldt zich bij de balie van de apotheek met een aantal herhaalrecepten. Zij vertelt, dat zij binnenkort een bariatrische operatie zal ondergaan. Met een lengte van 168 cm en een gewicht van 139 kg is haar BMI 49,2 kg/m2. Zij gebruikt de volgende geneesmiddelen:

• Insuline aspart 12-12-12 EH• Metformine 3 dd 500 mg tablet• Alendroninezuur 1 x 70 mg tablet per week• Diclofenac 3 dd 50 mg tablet• Venlafaxine retard 1 dd 150 mg tablet voor de nacht

Waar moet u na de operatie op letten?Wat zijn uw adviezen ten aanzien van het geneesmiddelgebruik na de operatie?

J.P. Yska, ziekenhuisapotheker, Medisch Centrum Leeuwarden

'Overgewicht is een groot probleem.

50% van de Nederlanders heeft een

BMI > 25 kg/m2.'

8 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2

van het duodenum en een deel van het jejunum (zie figuur 1). De verteringssappen van maag, pancreas en gal komen pas later bij het voedsel. Voedingsstoffen worden daardoor minder goed geresorbeerd.Na een bariatrische operatie is er een risico op het ontstaan van deficiënties, vooral van vitamine A, B1, B12, D en van foliumzuur, calcium en ijzer. Overigens kunnen bepaalde deficiënties van vitamines en mineralen ook al voor de operatie aanwezig zijn. Patiënten dienen levenslang voedingssupplementen in te nemen. Via internet kunnen patiënten voedingssupplementen bestellen met een samenstelling die specifiek is afgestemd op een bepaald type bariatrische ingreep. Na een restrictieve operatie worden preparaten aangeraden met 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH). Na een malabsorptieve of restrictief-malabsorptieve ingreep wordt een inname van 200% van de ADH aanbevolen [3,4]. De therapietrouw van deze middelen is echter een groot probleem [4]. Het motiveren van patiënten om voedingssupplementen te blijven gebruiken is daarom belangrijk. Om deficiënties vroegtijdig te signaleren is een goede en langdurige follow-up door de huisarts en door de tweede lijn noodzakelijk.

Na RYGB kunnen patiënten last krijgen van het zogenaamde dumpingsyndroom. Dit gaat gepaard met hartkloppingen, duizeligheid en sufheid, en hypoglykemie. Door de maagverkleining wordt niet verteerd voedsel te snel in de darmen gedumpt. Een overvloed van suikers komt in de bloedsomloop met als gevolg afgifte van insuline, leidend tot hypoglykemie [5].

Bariatrische chirurgie en geneesmiddelenVanwege allerlei comorbiditeiten gebruiken patiënten die een bariatrische operatie ondergaan, diverse geneesmiddelen. Door het gewichtsverlies nemen de comorbiditeiten af. Een jaar na de operatie is het gebruik van orale antidiabetica, cardiovasculaire middelen, en geneesmiddelen die werken op het bewegingsapparaat en het ademhalingssysteem, gedaald. Medicatie wordt gestopt of de dosering wordt verlaagd [6]. Na de operatie dienen patiënten profylactisch een protonpompremmer te krijgen, om

ulcera bij de anastomose te voorkomen. De duur van de profylaxe kan per centrum verschillen, maar is doorgaans 3 maanden tot een jaar. Naast de voedingssupplementen krijgen patiënten mogelijk ijzer, calcium, vitamine D en vitamine B12 voorgeschreven.Door het gewichtsverlies en door de veranderingen in het maagdarmkanaal kan een bariatrische operatie, afhankelijk

van het type ingreep, mogelijk de farmacokinetische eigenschappen van een geneesmiddel beïnvloeden. Door een verminderd lichaamsgewicht kan een daling optreden in het verdelingsvolume van een geneesmiddel. Na een gastric bypass operatie ontstaan de volgende fysiologische veranderingen: een verhoogde pH in de restmaag (pH 5-6), een verminderde menging in de maag, een vertraagde maaglediging, een verminderde blootstelling aan maagenzymen en galzouten, een verminderde enterohepatische kringloop, een verminderde opnamecapaciteit van de darmen, en een veranderde functie van drugtransporters in de darmwand [7]. Na verloop van tijd kan mogelijk “intestinale adaptatie” ontstaan door een vergroting van het oppervlak door mucosale hypertrofie [8]. Al deze factoren kunnen mogelijk van invloed zijn op de werking

Figuur 1 Roux-en-Y gastric bypass (afbeelding met toestemming overgenomen uit [2]).

'Door de maagverkleining wordt

niet verteerd voedsel te snel in de

darmen gedumpt. Een overvloed van

suikers komt in de bloedsomloop

met als gevolg afgifte van insuline,

leidend tot hypoglykemie

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 9

van geneesmiddelen. In de literatuur is weinig informatie beschikbaar over de invloed van een bariatrische operatie op de farmacokinetiek van geneesmiddelen. Tot nu toe zijn slechts enkele farmacokinetische studies gepubliceerd. Voor een algemeen overzicht van de beschikbare informatie zijn wel een aantal overzichtsartikelen beschikbaar [7-11]. Data op klinische eindpunten (effectiviteit of bijwerkingen) zijn echter niet bekend.

CasusInformeer bij de patiënt naar het type bariatrische ingreep en leg dit vast bij de medicatiebewaking.

Bariatrische chirurgie en diabetes mellitus type 2Meer dan 20% van de patiënten met morbide obesitas heeft diabetes mellitus type 2. Bariatrische chirurgie voorkomt en behandelt diabetes mellitus type2. Bij meer dan 50% van de patiënten met diabetes type 2 is er sprake van remissie. De sleeve en gastric bypass operatie zijn daarbij effectiever dan de maagbandoperatie [12]. Na de operatie daalt het gebruik van orale antidiabetica. De medicatie kan worden gestaakt, of de dosering kan worden verlaagd. De verbetering van de diabetes treedt al in, voordat de maximale gewichtsreductie is bereikt [6]. Allerlei hormonen spelen daarbij een rol. Bariatrische chirurgie wordt daarom ook wel metabole chirurgie genoemd.

CasusBij onze patiënt kan mogelijk direct na de operatie het gebruik van insuline worden gestaakt. De dosering van metformine kan zeer waarschijnlijk worden verlaagd. Bij remissie van de diabetes is metformine niet meer nodig. NSAIDs en bifosfonatenNSAIDs kunnen na een bariatrische operatie eerder aanleiding geven tot klachten (irritatie maagslijmvlies, ontstaan van ulceraties). NSAIDs zijn zwakke zuren met een pKa 3-5. Na een gastric bypass is een NSAID gemakkelijk oplosbaar in de restmaag. Meer NSAID is beschikbaar voor absorptie en er is een grotere kans op lokale weefselschade. Na een bariatrische operatie wordt het gebruik van een NSAID ontraden. Is er toch een strikte

indicatie voor, dan altijd samen met een protonpompremmer. Voor pijnbestrijding is paracetamol eerste keus. Bij onvoldoende effect kan ook tramadol worden voorgeschreven [9].Bifosfonaten kunnen anastomotische ulcera veroorzaken. Ook is de absorptie mogelijk niet adequaat. Het advies is daarom om deze medicatie zoveel mogelijk te vermijden. Als alternatief heeft intraveneuze toediening van een bifosfonaat de voorkeur.

CasusHet gebruik van diclofenac moet na de operatie worden gestaakt. Indien er toch een strikte indicatie voor een NSAID is, dient ook een protonpompremmer te worden voorgeschreven. Informeer de patiënt over de risico’s van het gebruik van een OTC-NSAID. Vermijd orale bifosfonaten en ga eventueel over op intraveneuze toediening.

Bariatrische chirurgie en depressieEen bariatrische operatie kan mogelijk de prevalentie, frequentie en de ernst van depressieve symptomen verminderen [13]. Gegevens uit de literatuur over het gebruik en de farmacokinetiek van antidepressiva na bariatrische chirurgie zijn beperkt [8]. In theorie zou de absorptie van een geneesmiddel uit een preparaat met gereguleerde afgifte na de operatie kunnen worden beïnvloed. Om deze reden is er in de Verenigde Staten de richtlijn om na restrictieve-malabsorptieve ingrepen, zoals RYGB, geneesmiddelen met gereguleerde afgifte om te zetten in een vorm met directe afgifte [3]. Maar deze richtlijn is niet met literatuur onderbouwd.

CasusVoor een goede behandeling van de depressie na de operatie is het belangrijk om de werkzaamheid en bijwerkingen van venlafaxine te monitoren. Op basis daarvan moet de dosis eventueel worden bijgesteld. Het uitvoeren van TDM, met een uitgangswaarde die al voor de operatie is bepaald, kan daarbij behulpzaam zijn.

Overige aandachtspuntenVeel vrouwen gebruiken orale anticonceptiva. Na een restrictief-malabsorptieve ingreep met diarreeklachten is het orale anticonceptivum niet betrouwbaar.

Overweeg daarom een niet-oraal anticonceptivum. Patiënten hebben soms moeite met het slikken van grote tabletten en capsules. Overweeg omzetting naar een vloeibare toedieningsvorm of adviseer malen. Let op, dat de drank geen suikers bevat, omdat dit de kans op het dumping syndroom vergroot.

Monitor de effectiviteit en bijwerkingen van geneesmiddelen en pas zo nodig de dosering en het preparaat aan.

Referenties

1. Schigt A, Gerdes VEA, Cense HA, et al. Bariatric surgery is an effective treatment for morbid obesity. Neth J Med. 2013;71:4-9

2. Aarts EO. Results and complications of bariatric surgery. Proefschrift. Radboud Universiteit Nijmegen; Nijmegen, 2014.

3. Miller AD, Smith KM. Medication and nutrient administration considerations after bariatric surgery. Am J Health Syst Pharm. 2006;63:1852-7.

4. Stein J, Stier C, Raab H, et al. Review article: the nutritional and pharmacological consequences of obesity surgery. Aliment Pharmacol Ther. 2014;40:582-609.

5. Daansen P, Fogteloo AJ, Greeve JW, et al. Richtlijn morbide obesitas. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Heelkunde; 2011.

6. Yska JP, van der Meer DH, Dreijer AR, et al. Influence of bariatric surgery on the use of medication. Eur J Clin Pharmacol. 2016;72:203-9.

7. Padwal R, Brocks D, Sharma AM. A systematic review of drug absorption following bariatric surgery and its theoretical implications. Obes Rev. 2010;11:41-50.

8. Yska JP, Van der Linde S, Tapper VV, et al. Influence of bariatric surgery on the use and pharmacokinetics of some major drug classes. Obes Surg. 2013;23:819-25.

9. Smith A, Henriksen B, Cohen A. Pharmacokinetic considerations in Roux-en Y gastric bypass patients..Am J Health Syst Pharm. 2011; 68: 2241-7.

10. Edwards A, Ensom MH. Pharmacokinetic effects of bariatric surgery. Ann Pharmacother. 2012;46:130-6.

11. De Smet J, van Bocxlaer J, Boussery K. The influence of bypass procedures and other anatomical changes in the gastrointestinal tract on the oral bioavailability of drugs. J Clin Pharm. 2013;53:361-76

12. Yska JP, van Roon EN, de Boer A, et al. Remission of type 2 diabetes mellitus in patients after different types of bariatric surgery: a population-based cohort study in the United Kingdom. JAMA Surg. 2015;150:1126-33.

13. Dawes AJ, Maggard-Gibbons M, Maher AR, et al. Mental health conditions among patients seeking and undergoing bariatric surgery. JAMA. 2016;315:150-63.

10 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2

Er zijn meerdere vormen van maagverkleiningen. Alle vormen gaan uit van een verkleining van de maaginhoud, waardoor er minder gegeten kan worden. Bij een maagverkleining wordt vaak gedacht aan een maagband. Deze operatie wordt echter steeds minder uitgevoerd, omdat er ingrepen zijn die effectiever zijn qua gewichtsverlies. Ook kennen ze minder complicaties op de lange termijn. Eventueel wordt een maagverkleining aangevuld met een omleiding van het eerste deel van de dunne darm waarin de voedselopname plaatsvindt, een bypass, waardoor minder voeding wordt opgenomen.

De gastric bypass is de meest uitgevoerde operatie. Deze operatie wordt al ruim 20 jaar uitgevoerd. Hierbij wordt een nieuwe, kleine maag gecreëerd zo groot als een ei. Daarna wordt een darmomleiding aangebracht, waardoor een y-vormig dunnedarmstelsel ontstaat. Het duodenum wordt hierbij omzeild. Met deze operatie vallen patiënten gemiddeld 60 tot 70% van het overgewicht af. Daarnaast is de gastric sleeve operatie populair. Hierbij wordt de maag in de lengte verkleind tot het formaat van een banaan. Het gewichtsverlies op korte termijn is vrijwel gelijk aan de gastric bypass. Omdat deze operatie nog niet zo lang wordt uitgevoerd, zijn er weinig resultaten op de lange termijn (meer dan 5 jaar) bekend. Verwacht wordt dat door het ontbreken van de darmbypass het moeilijker is om het gewichtsverlies vast te houden.

Gevolgen: voedingsdeficienties en aangepast medicijngebruik.Na elk type bariatrische ingreep is er kans op voedingsdeficiënties aanwezig. Dit komt ten eerste door de afgenomen hoeveelheid voeding die wordt gegeten. Ten tweede kunnen de chirurgisch aangebrachte anatomische veranderingen gevolgen hebben voor de opname van voedingsstoffen. Daarom wordt alle

patiënten aangeraden om levenslang vitaminesupplementen te slikken. In de eerste vijf jaar follow up wordt vaak standaard jaarlijks bloed geprikt om deficiënties op te sporen.

Hoewel maagverkleiningen al jaren worden uitgevoerd, is er nog maar in beperkte mate onderzoek gedaan naar de gevolgen van bariatrische chirurgie voor de opname van medicatie. Bij gebrek aan wetenschappelijk bewijs is alertheid bij het voorschrijven en verstrekken van bepaalde geneesmiddelen bij deze patiëntengroep geboden. Voor zowel de huisarts, de specialist als de apotheker is het raadzaam om patiënten die een maagverkleining hebben ondergaan goed te monitoren, eventuele extra spiegelcontroles uit laten te voeren en zo nodig de voorgeschreven medicatie bij te stellen.

Een aantal medicamenten verdient extra aandacht. Vaak kan de dosis antihypertensiva en antidiabetica worden afgebouwd en soms zelfs helemaal worden gestopt. De spiegels van anti-epileptica en antidepressiva moeten mogelijk aangepast worden. Het is nog niet duidelijk of er een verstoorde opname van antibiotica is. De maag kan door het antibioticagebruik sneller geïrriteerd raken. Ook NSAID’s moeten terughoudend gebruikt worden door hun irriterende effect op de maag. Bij deze middelen kunnen aanvullend protonremmers geadviseerd worden.

Persoonlijk verhaalChantal Gernette, obesitasvereniging

Op dit moment is een maagverkleining

(bariatrische chirurgie) de meest effectieve

behandeling voor mensen met morbide

obesitas. Jaarlijks ondergaan zo’n

10.000 mensen een dergelijke

ingreep. Een steeds groter

wordende groep patiënten

in de apothekerspraktijk.

Wat betekent dit voor de

patiënten en waar moeten

apothekers rekening mee

houden?

'Hoewel maagverkleiningen al jaren

worden uitgevoerd, is er nog maar

in beperkte mate onderzoek gedaan

naar de gevolgen van bariatrische

chirurgie voor de opname van

medicatie'

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 11

Chantal Gernette, lid van de werkgroep bariatrie van de Nederlandse Obesitas Vereniging, kreeg 5 jaar geleden een gastric sleeve. Zij verloor 74 kilo. “Een maagverkleining is een mooi hulpmiddel om blijvend gewicht te verliezen. Naast de voordelen, zoals beter kunnen bewegen, gezondheidswinst en niet meer overal te worden beoordeeld op je afwijkende uiterlijk, kleven er ook nadelen aan deze ingreep. Je bent levenslang maagpatient.

In de eerste periode, vaak een jaar, krijg je standaard protonremmers voorgeschreven. Dit moet zorgen voor minder irritatie van de maag. Als ze door de chirurg worden voorgeschreven, valt het onder chronisch gebruik en kunnen patiënten voor vergoeding in aanmerking komen. Hier is nog wel eens onduidelijkheid over.

Helaas worden de vitaminepreparaten die ik dagelijks moet slikken veelal niet vergoed. Alleen bij aantoonbare tekorten wordt bijvoorbeeld een vitamine B12 injectie of vitamine D kuur vergoed op doktersvoorschrift. Hoewel mijn ingreep een pure maagverkleining is zonder darmbypass en ik trouw mijn multivitaminepillen slikte, kreeg ik toch te maken met vitaminetekorten. Voor het B12 tekort kreeg ik injecties en vitamine D druppels. Het B12 tekort is inmiddels opgelost. Het D tekort lijkt chronisch te zijn en vraagt aandacht.

Nu ben ik een mondige patiënt die zelf actief aankaart bij behandelaars dat ik een maagverkleining heb gehad en maak ik hen bewust dat bepaalde medicatie en onderzoeken minder geschikt voor mij zijn

vanwege de gewijzigde anatomie. Zo kreeg ik rond een medische ingreep NSAID’s voorgeschreven. Omdat ik weet dat mijn maag extra gevoelig hiervoor is, kreeg ik andere pijnstilling voorgeschreven.

Veel patiënten zijn zich echter niet bewust van de gevolgen van de maagverkleining voor hun medicatie. Daarom moeten artsen én apothekers hier extra alert op zijn. Apothekers zouden moeten weten welke patiënten bariatrische chirurgie hebben ondergaan, zodat zij hier rekening mee kunnen houden bij het adviseren over en het monitoren van het medicatiegebruik. Ook moeten zij, naar mijn mening, actief kennis vergaren en delen over de effecten van een maagverkleining op het medicijngebruik. Alleen zo kan een apotheker zijn rol goed vervullen.”

12 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2

Tekst: Joep van Zijl Foto's: Frank Jansen

‘Het mag van mij veel persoonlijker in de apotheek’

Oud-voorzitter van de VJA Elaine ten Berge vindt dat de apotheker meer een coach moet worden. “We moeten ervoor zorgen dat de patiënt weet dat je naar hem hebt geluisterd, dat je hem begrijpt en dat je iets speciaals voor hem doet.

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 13

“Als je aan apothekers vraagt: voor wie doe je het? Dan zal uiteindelijk iedereen zeggen: ‘Voor de patiënt’”, zegt Elaine ten Berge. “Dan is het ook belangrijk dat die patiënt ziet wat wij doen en begrijpt waarom het belangrijk is. Wanneer wij dat als apothekers voor elkaar krijgen, dan kun je samen gaan sparren, een relatie opbouwen met patiënten en hun coach worden.” Nu hebben patiënten nog te vaak geen benul van wat er achter de schermen gebeurt, vindt de oud-voorzitter. Hierdoor blijft die waardering uit en zal bovendien de behandeling niet optimaal zijn. “Patiënten moeten vertrouwen hebben in hun apotheker en begrijpen wat die voor hen kan betekenen. Ze moeten inzien dat de apotheker ook zorg verleent, en niet alleen maar doosjes verstrekt. We hebben bij ons in de apotheek wel eens bijgehouden hoeveel recepten we aanpassen. Dat doen we regelmatig; kleine dingen zoals aantallen die niet kloppen, de sterkte die niet goed is of de termijnen die verkeerd zijn. Maar het gaat ook om medicatie die wordt voorgeschreven die de patiënt niet mag gebruiken, omdat die bij hem hartproblemen veroorzaken. Je staat er niet altijd niet bij stil, omdat het je werk is. Maar het zijn wel dingen die maken dat de patiënten optimaal worden behandeld. Voor ons apothekers ligt er nog een belangrijke taak om mensen dat duidelijk te maken.”

MaatwerkDe kracht van het apothekerswerk is de patiënt op maat kunnen bedienen. Daarmee win je de patiënt voor je, gelooft Ten Berge. “We worden nu gedwongen om te kijken naar voorkeursmiddelen. Bovendien zijn er veel richtlijnen en standaarden. Je moet daar ook van kunnen afwijken. Dat moet

je natuurlijk wel gemotiveerd doen. Als je zegt: ‘U heeft vaak last van koude handen. Dat is een bijwerking van dit medicijn. Daarom kunt u beter een ander medicijn nemen.’ Dan weet de patiënt dat je naar hem hebt geluisterd, dat je hem begrijpt en dat je iets speciaals voor hem doet. Die persoonlijke aanpak mag van mij veel meer. Dat geldt ook voor de bereidingen. We kopen steeds meer in bij andere bereiders, terwijl je juist met je eigen bereidingen mensen maatwerk kan leveren. Mensen met slikklachten kun je een drankvorm geven, je kunt een met-water-afwasbaar preparaat maken voor iemand die een medicijn op zijn hoofd moet smeren. Dat is nou juist waarvoor je zo lang hebt geleerd.”

ThuisDe apotheker zal in de toekomst ook meer bij de patiënt thuis komen, echt als coach, verwacht de oud-voorzitter. Ze kent de verhalen van bijvoorbeeld de patiënt die een puffer niet inhaleert, maar in de kamer rondspuit. “Je kunt je niet goed voorstellen dat mensen dat doen, omdat je weet hoe het hoort. Maar het gebeurt wel.” Door de vergrijzing wonen steeds meer hulpbehoevende mensen thuis. Ten Berge vindt de apotheker de aangewezen persoon om thuis langs te gaan bij oudere patiënten die niet meer wijs worden uit al die doosjes. “Het gebeurt alleen bijna niet, omdat er ook geen reële vergoeding tegenover staat.

Ik denk dat we nu nog veel te veel beloond worden op dat logistieke proces en op de handel en te weinig op de zorg. De omzet in de apotheek wordt nog steeds behaald door het afleveren van medicijnen. Het gaat dus om kwantiteit en nog onvoldoende om de zorgverlening zelf.”

Dit is een fractie van het interview met Elaine ten Berge uit het boek ‘Apothekers, de stille krachten van de zorg’. In dit boek vertellen negen apothekers hoe zij zich inzetten voor hun patiënten. Als buddy, geneesmiddelenexpert, coach, onderzoeker, docent en ondernemer. Het boek kost 12,50 euro en is verkrijgbaar bij Uitgeverij De Nieuwsmakers www.denieuwsmakers.nl en in de boekhandel: ISBN 978 90 821861 23.

“Als je zegt:

‘U heeft vaak last van koude handen.

Dat is een bijwerking van dit

medicijn. Daarom kunt u beter een

ander medicijn nemen.’ Dan weet

de patiënt dat je naar hem hebt

geluisterd, dat je hem begrijpt en dat

je iets speciaals voor hem doet.”

“Patiënten moeten vertrouwen

hebben in hun apotheker en

begrijpen wat die voor hen kan

betekenen. Ze moeten inzien dat de

apotheker ook zorg verleent, en niet

alleen maar doosjes verstrekt. ”

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 15

1. Wat was je eerste auto?Een zilvergrijze Volkswagen Up! ‘Upje’ heb ik vlak voor mijn afstuderen gekocht en samen zijn we op heel wat plekken geweest. In de week dat ik gevraagd werd voor deze rubriek heb ik ‘Upje’ ingeruild voor een Audi A1.

2. Wat is je droomauto en in welke setting wil je die rijden?Er zijn natuurlijk genoeg mooie auto’s te koop, maar voor mij is de Audi A1 waar ik nu in rijd perfect. Hij ziet er stoer uit, rijdt vlot en heeft genoeg ruimte. Niet zozeer een droomauto maar wel een ‘autodroom’ is dat ik graag nog eens een rally zou willen rijden richting het winterse Scandinavië.

3. Wat was jouw leukste ervaring in de auto?Het was erg bijzonder om midden op de relatief grote weg in Lapland een groep rendieren tegen te komen. Eerder in die vakantie waren we wel een of twee tegelijk tegen gekomen, maar dit was een groep van ongeveer 15 rendieren die de rijdende auto’s eerder interessant dan eng leken te vinden en weinig aanstalten maakten om weer de bossen in te gaan.

4. Wat voor type bestuurder ben jij?Ik zie mezelf als een bestuurder met een ‘sportieve rijstijl’ maar ook als een bestuurder die rekening houdt met medeweggebruikers en wegwerkers. Als ik alleen in de auto zit wil het nog wel eens

voorkomen dat ik commentaar lever op andere bestuurders, helaas heeft het nooit zo veel effect…

5. Laat een vraag vervallen en bedenk een nieuwe vraag. Vraag 4 ‘Wat voor type bestuurder ben jij’ mag vervangen worden door ‘Ben je een gevaar op de weg en waarom?’.

Heb jij ook een mooie bolide en wil je graag in de rubriek Apo & Auto hierover vertellen? Meld je aan bij de redactie op redactie@vja.nu!

Nadien Abbink

Audi A1 S line

Apo& Auto

Een rubriek waarin automobielen met karakter voorbij komen. Mocht je een karakteristieke auto hebben of iemand kennen die er een heeft, stuur dan de redactie een bericht.

16 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2

Marloes Dankers Apo AndersApothekers die niet in de openbare farmacie werken maar op een andere plaats in de maatschappij hun expertise laten blijken.

Als ik de vraag krijg 'wat voor werk doe je?', moet ik altijd even uitleggen dat ik een "apotheker-buiten-de-apotheek" ben. Ik ben - en noem - mezelf apotheker, maar dan werkzaam bij het Instituut voor

Verantwoord Medicijngebruik (IVM).

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 17

Aan leken leg ik meestal uit dat ik werk aan allerlei projecten die het zinnig gebruik van geneesmiddelen stimuleren. Dat kan op nogal veel manieren. Het IVM houdt zich onder andere bezig met het ondersteunen van FTO’s door middel van FTO-modules en audiovisuele medicijnjournaals, het bijhouden van de website MedicijnBalans over nieuwe geneesmiddelen, het ontwikkelen van voorschrijfindicatoren en het adviseren van zorginstellingen.

Ik werk sinds mijn afstuderen in 2012 bij het IVM, eerst in combinatie met een deeltijdbaan als docent bij de Universiteit Utrecht en sinds 2014 fulltime. Vanaf het begin heb ik me voornamelijk beziggehouden met het project MedicijnBalans (www.medicijnbalans.nl). MedicijnBalans is een website die objectieve informatie verspreidt over nieuwe geneesmiddelen, met als doel het rationeel gebruik van geneesmiddelen te bevorderen en overspannen verwachtingen van nieuwe middelen te temperen. Nieuwe middelen verschijnen er genoeg op de markt en voor de meeste zorgverleners zal het onmogelijk zijn alles bij te houden. Met MedicijnBalans filteren we alle informatie en proberen we datgene te bieden waar de zorgverlener in de eerste lijn behoefte aan heeft. Beschikbare informatie over nieuwe middelen - vanuit registratiedossiers, klinische studies en vergoedingenbesluiten - combineren we tot leesbare teksten voor (huis)artsen en apothekers.

Binnen MedicijnBalans zijn we steeds op zoek naar nieuwe manieren van informatievoorziening: kan het ook anders dan de geijkte artikelen in vakbladen en/of websites? Uit die zoektocht zijn onder andere de medicijnjournaals en factchecks gekomen. Het medicijnjournaal is een

audiovisueel journaal dat elk kwartaal verschijnt en een update geeft over nieuwe ontwikkelingen op medisch-farmaceutisch gebied. Daardoor ben ik elk kwartaal weer met heel andere onderwerpen bezig: de ene keer gaat het over een de NHG-Standaard ADHD bij kinderen, de volgende keer interviewen we een MDL-arts over een nieuw middel bij prikkelbaredarmsyndroom. Steeds meer FTO-groepen gebruiken het journaal als ondersteuning van hun FTO. Ook de factchecks zijn een voorbeeld van nieuwe(re) communicatiemiddelen.

Een bron van inspiratie voor de factchecks vormen de advertenties voor nieuwe middelen, bijvoorbeeld uit het Pharmaceutisch Weekblad. Wat te denken bijvoorbeeld van reclames voor nieuwe COPD-middelen waarin claims staan over de kracht van het combineren van luchtwegverwijders? In een factcheck pakken we zo'n claim op en zoeken we aan de hand van de meest recente literatuur uit in hoeverre de claim standhoudt en of er echt sprake is van een klinisch relevant effect. Dat wil nog wel eens tot verrassende uitkomsten leiden (zie www.medicijnbalans.nl/factcheck)!

Een heel ander deel van mijn werkzaamheden is het ontwikkelen en

geven van scholingen. Soms voor artsen en apothekers, maar vaak ook voor begeleiders of verzorgenden in zorginstellingen. Ik heb eens een cursus gegeven in een opvanginstelling voor daklozen. Toen ik uitlegde dat het bij bijvoorbeeld levothyroxine en alendroninezuur belangrijk is om deze medicijnen vóór het ontbijt aan cliënten te verstrekken kreeg ik de vraag van één van de begeleiders 'Mijn cliënt zit al voor het ontbijt aan het bier…. wat moet ik dan met zo'n tekst 'op nuchtere maag innemen' op een toedienlijst?'. Vaak blijkt in deze cursussen dat de praktijk veel weerbarstiger is dan je als apotheker met al je farmaceutische kennis bedenkt. Daarin ondersteunt het IVM zorginstellingen: door middel van scholingen, maar ook door het adviseren voor medicatieprotocollen en de implementatie daarvan.

Naast deze projecten houd ik me bezig met allerlei andere onderwerpen rondom farmaceutische zorg. Het leuke aan mijn werk vind ik het farmaceutisch-inhoudelijk bezig zijn en de afwisseling in onderwerpen en werkzaamheden. De ene dag rijd ik naar Enschede voor een cursus voor praktijkondersteuners over nieuwe geneesmiddelen bij diabetes, de volgende dag schrijf ik een FTO-module over antibioticaresistentie en weer een dag later ben ik met een cameraman op pad om een professor te interviewen over een nieuw middel bij hypercholesterolemie. Door mijn werk bij het IVM ben ik niet bezig met directe patiëntenzorg, maar als instituut ondersteunen we zorgverleners, zodat zij (nog) betere zorg kunnen leveren. En dat is een mooie taak!

'Binnen MedicijnBalans zijn

we steeds op zoek naar nieuwe

manieren van informatievoorziening:

kan het ook anders dan de

geijkte artikelen in vakbladen

en / of websites?'

'Een heel ander deel van mijn werkzaamheden is het ontwikkelen en geven van scholingen. Soms voor artsen en apothekers, maar vaak ook

voor begeleiders of verzorgenden in zorginstellingen.'

18 - De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2

David van Hartskamp, apothekerDirecteur Pharmalead

“Ik wil nog even geen vastigheid”Francien Paalhaar (30), apotheker

Van vaste medewerker bij een apotheek in februari naar je al helemaal thuis voelen bij Pharmalead in september. Apotheker Francien Paalhaar (30) twijfelde over de richting van haar carrière, maar de laatste maanden is ze snel volwassen geworden in de farmaceutische wereld. Via detacheringsbureau Pharmalead leerde ze in korte tijd het vak echt kennen.

“Dit is voor mij een mooie tussenstap om te kijken wat er nog meer mogelijk is in de apotheekbranche. Voor mijn gevoel was ik nog niet uitgeleerd,” vertelt Francien over haar nieuwe job. “Bij Pharmalead ontdekte ik bijvoorbeeld al snel dat mijn ondernemerschap beter moest. Dit had ik nooit zo goed kunnen ontwikkelen in mijn vorige functies als dat ik nu gedaan heb. Via Pharmalead ontwikkel je jezelf sneller dan in een vaste apotheek. Je doet heel snel veel ervaring op. Zo werkte ik afgelopen maanden bij ketenapotheken, zelfstandige apotheken en poliklinische apotheken.”

Springplank voor carrière“De laatste maanden heb ik echt een gigantisch netwerk opgebouwd. Ook in dat opzicht is dit echt een springplank voor mijn carrière.” Francien ziet dan ook geen problemen voor de toekomst als ze als beherend apotheker aan de slag wil. “Als ik over een tijd besluit weer op een vaste plek te willen gaan werken, dan heb ik nu al genoeg ingangen. In de eerste maanden heb ik al door het hele land bij apotheken gewerkt.”

UitdagingSoms waarnemen voor een apotheker op vakantie en een week later ergens anders een heel kwaliteitssysteem opzetten.

“Het uitdagende aan het werken bij Pharmalead is dat je op veel verschillende plekken wordt ingezet met veel verschillende opdrachten. Iedereen heeft weer andere verwachtingen van je. Je wordt soms in het diepe gegooid en dát is de uitdaging, het is nooit hetzelfde.”

Vrij“Ik wil mij nog niet binden aan een vaste plek. Iedereen wil toch op deze leeftijd nog een beetje vrij blijven en verschillende apotheken zien,” besluit Francien.

Het Pharmalead High Potential Program is een tweejarig management development programma voor ambitieuze geregistreerde apothekers met maximaal 10 jaar werkervaring.

Je krijgt een opleiding bij Nijenrode en cursussen bij onder andere Schouten & Nelissen en de Baak richting persoonlijke ontwikkeling, management, finance en communicatie. Je wordt persoonlijk begeleid door een professionele coach en gaat samen met andere High Potentials aan de slag met vraagstukken uit de praktijk.

Bij Pharmalead werk je op diverse opdrachten en krijg je de kans om te onderzoeken waar jouw toekomst ligt als apotheker. Ga voor meer informatie naar: www.pharmalead.nl/highpotentialprogram

Partnership Vereniging van Jonge Apothekers (VJA)

Het 4e lustrum van de VJA is voor Pharmalead het startpunt van een partnership met de VJA. David van Hartskamp, directeur van Pharmalead: “Ik ben trots dat we voor de leden van de VJA het Pharmalead High Potential Program ontwikkeld hebben. Een prachtig management development programma voor apothekers die via Pharmalead serieus werk willen maken van hun carrière. Je krijgt de kennis, vaardigheden, werkervaring en het netwerk om je ambities waar te maken.”

Ik kijk uit naar onze samenwerking!

Pharmalead High Potential Program

De Jonge Apotheker | 23e jaargang 2016 nr. 2 - 19

Drenthe

Haarlem

Delft/Leiden/Den Haag

Amsterdam

Limburg

Noord-Brabant

Overijssel

Friesland

Utrecht

Zeeland

Groningen

Flevoland

Rotterdam

Gelderland

REGIOCOÖRDINATOREN

AmsterdamMarlou van GilsJoelle WalgersAnneloes de Bruinamsterdam@vja.nu

HaarlemZie Amsterdam

Delft/Leiden/Den HaagZeeland/RotterdamMarianne van GenugtenCleo Chungdenhaagdelftleiden@vja.nu

Groningen/FrieslandSylvia Oosting-Eleveld

Arnout Jansegroningenfriesland@vja.nu

UtrechtElske HokkeSusanne Bouwman utrecht@vja.nu

Drenthe/OverijsselJudith Altena

Suzanne van der Lindedrentheoverijssel@vja.nu

David van Hartskamp, apothekerDirecteur Pharmalead

“Ik wil nog even geen vastigheid”Francien Paalhaar (30), apotheker

Van vaste medewerker bij een apotheek in februari naar je al helemaal thuis voelen bij Pharmalead in september. Apotheker Francien Paalhaar (30) twijfelde over de richting van haar carrière, maar de laatste maanden is ze snel volwassen geworden in de farmaceutische wereld. Via detacheringsbureau Pharmalead leerde ze in korte tijd het vak echt kennen.

“Dit is voor mij een mooie tussenstap om te kijken wat er nog meer mogelijk is in de apotheekbranche. Voor mijn gevoel was ik nog niet uitgeleerd,” vertelt Francien over haar nieuwe job. “Bij Pharmalead ontdekte ik bijvoorbeeld al snel dat mijn ondernemerschap beter moest. Dit had ik nooit zo goed kunnen ontwikkelen in mijn vorige functies als dat ik nu gedaan heb. Via Pharmalead ontwikkel je jezelf sneller dan in een vaste apotheek. Je doet heel snel veel ervaring op. Zo werkte ik afgelopen maanden bij ketenapotheken, zelfstandige apotheken en poliklinische apotheken.”

Springplank voor carrière“De laatste maanden heb ik echt een gigantisch netwerk opgebouwd. Ook in dat opzicht is dit echt een springplank voor mijn carrière.” Francien ziet dan ook geen problemen voor de toekomst als ze als beherend apotheker aan de slag wil. “Als ik over een tijd besluit weer op een vaste plek te willen gaan werken, dan heb ik nu al genoeg ingangen. In de eerste maanden heb ik al door het hele land bij apotheken gewerkt.”

UitdagingSoms waarnemen voor een apotheker op vakantie en een week later ergens anders een heel kwaliteitssysteem opzetten.

“Het uitdagende aan het werken bij Pharmalead is dat je op veel verschillende plekken wordt ingezet met veel verschillende opdrachten. Iedereen heeft weer andere verwachtingen van je. Je wordt soms in het diepe gegooid en dát is de uitdaging, het is nooit hetzelfde.”

Vrij“Ik wil mij nog niet binden aan een vaste plek. Iedereen wil toch op deze leeftijd nog een beetje vrij blijven en verschillende apotheken zien,” besluit Francien.

Het Pharmalead High Potential Program is een tweejarig management development programma voor ambitieuze geregistreerde apothekers met maximaal 10 jaar werkervaring.

Je krijgt een opleiding bij Nijenrode en cursussen bij onder andere Schouten & Nelissen en de Baak richting persoonlijke ontwikkeling, management, finance en communicatie. Je wordt persoonlijk begeleid door een professionele coach en gaat samen met andere High Potentials aan de slag met vraagstukken uit de praktijk.

Bij Pharmalead werk je op diverse opdrachten en krijg je de kans om te onderzoeken waar jouw toekomst ligt als apotheker. Ga voor meer informatie naar: www.pharmalead.nl/highpotentialprogram

Partnership Vereniging van Jonge Apothekers (VJA)

Het 4e lustrum van de VJA is voor Pharmalead het startpunt van een partnership met de VJA. David van Hartskamp, directeur van Pharmalead: “Ik ben trots dat we voor de leden van de VJA het Pharmalead High Potential Program ontwikkeld hebben. Een prachtig management development programma voor apothekers die via Pharmalead serieus werk willen maken van hun carrière. Je krijgt de kennis, vaardigheden, werkervaring en het netwerk om je ambities waar te maken.”

Ik kijk uit naar onze samenwerking!

Pharmalead High Potential Program

LimburgBoris Tyndall

limburg@vja.nu

GelderlandZie Utrecht of Overijssel

Noord-BrabantManon Snels

Inge HagemansArjen Procé

brabant@vja.nu

FlevolandZie Amsterdam of Utrecht

Zeeland/Rotterdamnieuwe reco gezocht! Meld je aan bij:vjacommunicatie@vja.nu

Agenda

RedactieHedy MaessenRianne WindJamila Abouredactie@vja.nu

RedactieadresWester ApotheekLangeweide 146, 1507NH Zaandam

Vormgeving en opmaakRuud Vocking - zwartlicht.nl

Deadline kopij01 Augustus 2016

Algemeen adres VJAPostbus 9272501, CX Den Haagsecretaris@vja.nu | www.vja.nu

Adreswijziging doorgevenDe VJA maakt gebruik van de ledenadministratie van de KNMP. Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven via de ledenadministratie van de KNMP. Indien je geen KNMP lid bent, kun je door in te loggen op www.vja.nu jouw adreswijziging doorgeven.

Lid worden?Neem contact op met de secretaris voor een aanmeldingsformulier of ga naar onze website www.vja.nu en vul daar het formulier in.

Juni 20162 VJA Voorjaarsdag 2016, Diabetere zorg. Locatie: Van der Valk Hotel de Bilt - Utrecht6 eHealth café KNMP15 Nascholing Overijssel, Drenthe en Gelderland (thema: Focus op insuline therapie)

Juli 20161 Borrel regio Brabant8 Borrel regio Rotterdam / Zeeland

September 2016 8 Escape room activiteit Regio Den Haag / Leiden / Delft

Colofon

Judith van Loenen | Lid Communicatie

communicatie@vja.nu

Ron Bartels | Voorzittervoorzitter@vja.nu Stephan Joosten | Lid

Specialismespecialisme@vja.nu

Kenny van Deventer | Secretarissecretaris@vja.nu

Mirna Hessels | Lid algemene zakenalgemenezaken@vja.nu

Meike van Steenis | Lid Politieke en Maatschappelijke zaken

maatschappelijkezaken@vja.nu

Stefan Ottenbros | Penningmeester

penningmeester@vja.nu

Bestuur VJA