Upload
joost-abbink
View
216
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
1
De Nag Hammadi geschriften
28 augustusDrents Museum, Assen
Lautaro Roig LanzillottaRijksuniversiteit Groningen
2
Plan van de lezing
1. Wat zijn de Nag Hammadi geschriften?– Wat de Nag Hammadi geschriften niet zijn– Wat de Nag Hammadi geschriften wel zijn
2. De ontdekking van Nag Hammadi
3. Beschrijving van de collectie van Nag Hammadi
4. Karakter en belang van de Nag Hammadi geschriften
3
1. WAT ZIJN DE NAG HAMMADI GESCHRIFTEN?
4
Wat de geschriften niet zijn
• Nag Hammadi geschriften en Dode zee rollen vaak door elkaar gehaald
• Ze zijn echter totaal verschillende teksten
• Ze verschillen van elkaar qua oorsprong, datering, taal, formaat, inhoud, doel, karakter
5
Verschillen
Nag Hammadi geschriften
•Christelijk
•In het Koptisch geschreven
•Codex formaat
•Gedateerd tussen II-III e. n.C.
• Gevonden in een enkel kruik
Dode Zee rollen
• Joods
• In het Hebreeuws, Aramees en Grieks
• Rol formaat• Geschreven tussen 250 v.C. - 50 n.C.
• Gevonden in verschillende grotten
6
Overeenkomsten
Nag Hammadi geschriften
• Vondst in de jaren 40
• Materiaal: papyrus
• Heterodoxie
• Nieuwe licht op het vroege christendom
• Moeizame publicatie proces
Dode Zee rollen
• Vondst in de jaren 40
• Materiaal: voornamelijk papyrus
• Heterodoxie
• Nieuwe licht op het vroege Jodendom
• Moeizame publicatie proces
7
Een polemische uitspraak van G. Quispel:
‘De boeken van Nag Hammadi zijn veel belangrijker dan
de rollen van de Dode Zee. Die vertellen iets over een
secte van de Essenen, die heel anders dachten dan de
latere rabbi’s. Maar de codices van Nag Hammadi
bevatten onthullingen over het Christendom´…
8
… ‘Daar is het Evangelie van Thomas, 114 spreuken
toegeschreven aan Jezus. De oudste laag bevat
overleveringen van de oergemeente in Jeruzalem (c. 40 na
Christus). Dat is de oudste bron aangaande Jezus die we
hebben’.
G. Quispel, ‘Woord vooraf’, in J. Slavenburg en W.G. Glaudemans, Nag Hammadi geschriften (Deventer, 2004) 11.
9
Wat de Nag Hammadi geschriften wel zijn
• Collectie christelijke teksten van heterodoxe aardAndere vorm van christendom
• Belangrijke bronnen die nieuwe licht werpen:
– Op het karakter van het vroege christendom
Veelvormigheid i.p.v. eentonigheid – Op de geschiedenis van het christendom
Orthodoxie: een late ontwikkeling– Op de uitwisseling tussen het christendom en andere religieuze
en filosofische groeperingen
Christenen: mensen uit hun tijd
10
2. DE ONTDEKKING VAN NAG HAMMADI
11
Nag Hammadi vondst
12
Moderne reconstructies
13
Evangelie van Thomas (NHC II,2)
14
• Wanneer?:
– Oorspronkelijk onduidelijkheid over de datum: 1945, 1946 of 1947?
– J.M. Robinson dateert de ontdekking met zekerheid in December 1945
• J.M. Robinson, “From the Cliff to Cairo. The Story of the Discoverers and the Middlemen of the Nag Hammadi Codices”, Colloque international sur les textes de Nag Hammadi (Leuven, 1981) 21-58.
15
• Waar?:
vlakbij Nag Hammadi, Egypte
16
Nag Hammadi
17
Jabal-al-Tarif-massief
18
Voet van de Jabal-al-Tarif-massief
19
• Wie?
‘Rond zes uur ´s morgens, toen ik aan het werk ging vond ik plotseling deze kruik…eerst was ik een beetje bang, omdat er wel eens wat in zou kunnen zitten –een jinn, een boze geest. Ik was alleen toen ik de kruik kapot sloeg… (en ontdekte) dat er een boek met verhalen in zat’.
Muhammad Ali-Khalifah Al-Sammam
20
• Wat?:
• Een kruik zoals deze
Twee kruiken van de Basilica van St. Pachomius
21
• Wat zat erin?
• Oorspronkelijk 15 mss?:
Muhammad Ali-Khalifah Al-Sammam met zijn moeder
22
• Wat zat erin?
• Oorspronkelijk 15 mss?:
Traditioneel buitenoven
23
• Wat zat erin?
• Oorspronkelijk 15 mss?:
• Een “paar” worden verbrand
• Misschien 2/3 mss gaan verloren
24
De eerste jaren na de ontdekking• Codex III: 4 oktober 1946 het Departement van Antiquiteiten plaatst het
in het Coptic Museum in Caïro
• Codex XII: half verbrand, half verkocht aan buren van Ali
• Codex I: Jung codex, gekocht door G. Quispel en de Jung Foundation
• Codex ???: door een antiquiteiten handelaar in Caïro verkocht
• De rest van mss aan Phocion J. Tano verkocht
• Ze worden genationaliseerd: De collectie komt uiteindelijk in het Coptic Museum te zitten
25
Moeizame proces van uitgave
• J. Doresse krijgt van Togo Mina acces tot Cod. III
• Plannen om een Franse vertaling te maken
• 1949: overlijden van T. Mina; plannen gaan niet door
26
Uitgave van de eerste teksten
• 1956-1959: uitgave van het Evangelie van Thomas voorbereid
• A. Guillaumont et al., The Gospel according to Thomas (Leiden: Brill, 1959)
editio princeps
27
Pahor Labib (van 1951 tot 1965 dir. Coptic Museum) overweegt een algemene editie van de codices door A. Böhlig en M. Krause
28
Unesco facsimile editie
• 1956-1975: geleidelijke publicatie van Jung Codex
• 1970: Plannen voor de Unesco Facsimile edition
• 1977: uitgave van The Nag Hammadi Library in English
• 1972-1984: uitgave door Unesco, 12 facsimile banden
29
30
31
32
3. BESCHRIJVING VAN DE COLLECTIE VAN NAG HAMMADI
33
Collectie manuscripten
• 12 papyrus codices: boekformaat
• 8 papyrus pagina’s uit een 13de manuscript– Gebruikt voor de kaft van codex VI
• 51 tractaten, waarvan 45 verschillende werken
34
Boeken in de Oudheid: formaat
• Rol of volumen– Oneconomisch
• Alleen aan een zijde gebruikt• Minder schrijfoppervlak a.g.v. marges en colema• Meerdere rollen voor een boek nodig
– Moeilijk gebruik• Rollen en uitrollen• Makkelijk breekbaar• Meerdere rollen voor een boek• Moeilijk om te lezen
35
Volumen of ‘rol’
36
37
British Museum. Papyrus 1532, CLA 2, num. 208, epitome Titus Livius
P.Oxy 2075
38
Papyrus
http://www.lib.umich.edu/papyrus_making/lg_peeled.html
Voor het productieprocess, zie
39
Codex of boek
Voordelen• Economisch
– Meer oppervlak ter beschikking
– Aan beide zijden – Geen colema, direct
gebonden– Meer tekst in een codex
• Makkelijker gebruik
– Breekt minder makkelijk– Meerdere teksten in een boek– Teksten makkelijker te vinden– Makkelijker om mee te
nemen en archiveren
40
Codex of boekformaat
Caudex of codex ‘houtblok’
• Oorspronkelijk aan elkaar verbonden wastafels
• Met houten randen/frame
• Samengebonden met touwen
Reconstructie van een codex
41
detail
Voorbeelden uit Pompei: codex en papyrusrol
Terentius Neo en zijn vrouw, Pompei, Naples, National Museum, 9058
42
Nag Hammadi Bibliotheek
• Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices
• Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE
• Bevat 51 geschriften in het Koptisch
43
Koptische alfabet:
Griekse alfabet
demotische tekens
44
Nag Hammadi Bibliotheek
• Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices
• Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE
• Bevat 51 geschriften in het Koptisch
• Terminus ante quem: medio 4e eeuw– Datum: kartonnage brieven en documenten
45
Nag Hammadi Codices: Kartonnage
46
Nag Hammadi Bibliotheek
• Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices
• Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE
• Bevat 51 geschriften in het Koptisch
• Terminus ante quem: medio 4e eeuw– Datum: kartonnage brieven en documenten
• De teksten oorspronkelijk in het 2e eeuw in het Grieks geschreven
47
Evangelie van Thomas (NHC II,2)
Bladzijde van Oxyrhynchus Papyrus 1. Evangelie van Thomas. Het bevat uitspraken 26-30 plus77b, 31-33. In het Grieks; laat II/III n.C.
Begin van het Evangelie van Thomas (NHC II,2)
48
4. KARAKTER EN BELANG VAN DE NAG HAMMADI GESCHRIFTEN
49
Nag Hammadi geschriften
• De meeste teksten: nieuwe composities door christenen
• Filosofische teksten: fragment uit Plato’s Staat 588a-589b (NHC VI,5)
• Teksten uit de Corpus Hermeticum: Asclepius 21-29 (NHC VI,8)
50
Gnostisch-christelijke teksten
• Ze geven ons inzicht in een bijzondere type christendom– Met een negatieve visie van wereld: antikosmische
dualisme– Met een negatieve visie van het lichaam:
antisomatische dualisme• Alleen de geest is goddelijk en eeuwig, maar
het zit gebonden in een materiële gevangenis
51
Gevallen conditie van de mens
• Sommige teksten schrijven het aan een kwaadaardige demiurg of schepper God toe
52
Vertolking van de Gnosis (NHC XI,1) 6.30-35:
“…aangezien hij ons naar beneden [gebracht heeft], en ons in netten van vlees gebonden heeft. Aangezien het lichaam een tijdelijk verblijfplaats is, die de krachten en machten als een woonplaats hebben, verviel de mens daarbinnen, na gevangen te zijn in het vormsel, tot lijden”
53
Theologische dualisme
• Allerhoogste, transcendente God, vader van de onsterfelijk geslacht
• Lagere, arrogante en kwaadaardige schepper God, die de menselijke ziel en lichaam schept als gevangenis voor de goddelijk vonk (scintilla animae)
54
Gevallen conditie van de mens
• Sommige teksten schrijven het aan een kwaadaardige demiurg of schepper god
• Andere teksten leggen het uit als gevolg van een proces van verval
55
Drievoudige Verhandeling (NHC I, 5) 77.17-25
“want hij (de Logos) kon het niet verdragen het licht te aanschouwen, maar richtte zijn blik naar de afgrond, en twijfel overviel hem. Daardoor ontstond een uiterst pijnlijke verdeeldheid in hem en een afwending. Uit deze twijfel en verdeeldheid ontstond het vergeten en de onwetendheid over zichzelf en dat wat is”
56
Evangelie der Waarheid (NHC I,3) 17.10-17
“…onwetendheid omtrent de Vader bracht angst en vrees teweeg en de angst verdichtte zich tot een mist, zodat niemand kon zien. Hierdoor werd de dwaling eigenmachtig, zij bracht in leegte haar materie tot stand, zonder kennis van de waarheid; zij maakte een schepping die in kracht en schoonheid de waarheid moest vervangen”
57
Gnosis
• Gnosis, uit het Grieks ´kennis´ stelt men in staat om zichzelf uit de gevangenis te bevrijden
• De enige middel om verlossing te bereiken
• Maar de mens heeft zijn goddelijke natuur vergeten en is verdwaald in de wereld
• De barmhartige hoogste God grijpt in: hij stuurt een verlosser/verkondiger naar de mensen toe
58
Authentieke Leer (NHC VI,3) 26.8-26
“Maar omdat de Vader zijn rijkdom en majesteit wilde
openbaren, plaatse hij deze grote strijd in deze wereld,
met de wens dat de strijdende partijen zouden worden
onthuld en dat ieder die strijd levert díe zaken verzaakt
die (eigenmachtig) tot bestaan gekomen waren en die ze
dankzij een verheven en onbevattelijke kennis verachten
en dat zij zouden ontvluchten naar Hem-die-Is”
59
Authentieke Leer (NHC VI,3) 26.26-27.1
“En degenen die ons bestrijden zijn onze tegenstanders. Hij
wil dat wij in de strijd die wij leveren, hun onwetendheid
zullen overwinnen met onze kennis, omdat wij de
Ondorgrondelijke, uit wie wij voortgekomen zijn, van
aanvang af reeds kennen. In deze wereld bezitten wij niets,
opdat niet de macht van de wereld ... ons zou ophouden in
de hemelse sferen, waarin de universele dood vertoeft...”
60
Structuur van de Kosmos volgens de Ophiten Diagram (Origenes, Con.Cels. 6.24-38)
Astraal gebied
Aarde
Goddelijke regio
61
Verband kosmologie - antropologie
Transcendente gebied: God
Astraal gebied: machten
Ondermaanse regio: mens
Intellect, geest, logos
Ziel
Lichaam
62
De verlosser(s)
• Jezus speelt een belangrijke rol als verlosser– Niet door zijn leiden en dood (Paulijnse christ.)– Maar door een verlossing “van binnen uit”
(Slavenburg)– Als wijsheidsleraar maakt Jezus zijn volgelingen
bewust van hun goddelijke afkomst
63
Evangelie van Thomas (NHC II,2) prol.-1
“Dit zijn de geheime woorden die de levende
Jezus sprak en die Didymus Judas Thomas
opschreef. En hij zei: Ieder die de betekenis van
deze woorden vindt, zal de dood niet smaken”
64
Andere verlossers
• Seth: Openbaring van Adam (NHC V,5)
• Eerste Gedachte: Drievormige Eerste Gedachte (NHC XIII,1)
• Vrouwelijke Spirituele Principe (door de slang): Het Wezen van de Machten (NHC II,4) 89.31-90.12
• Slang (“Instructeur”): Oorsprong van de Wereld (NHC II,5) 118.24-119.6
• Epinoia (Reflectie van het licht) in de vorm van een adelaar: Geheime Boek van Johannes (BG) 60.19–61.7
65
Twee christendoms
Orthodoxe christendom
• Een God
• De wereld is goed
• Mens gevallen door zonde
• Verlossing door Jezus’ dood
• De mens is een eenheid
Gnostische christendom
• Twee Goden
• De wereld is slecht
• Mens gevallen door een fout/ de demiurg
• Verlossing door kennis
• De mens bestaat uit drie delen, alleen de geest eeuwig
66
Aanvullende informatie
Zie:• Nag Hammadi archive: Claremont colleges
digital library– http://
ccdl.libraries.claremont.edu/cdm/landingpage/collection/nha
• Gnosis Archive: – http://gnosis.org/welcome.html