Nada Drobnjak

This project is financially supported by Matra Programme, of the Netherlands Ministry of Foreign Affairs

decembar, 2010 .

Izdavač Skupština Crne Gore Odbor za rodnu ravnopravnostBulevar Svetog Petra Cetinjskog 10, Podgorica

UrednicaNada Drobnjak

Dizajn i prelomSlađana Bajić Bogdanović

ŠtampaDPC, Podgorica

Tiraž500 primjeraka

(Učešće žena u skupštinskim sazivima 1946-2010. u Crnoj Gori)

Nada Drobnjak

S T R A N A P A R L A M E N T A

Uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Ustavi Crne Gore i žensko pravo glasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Učešće žena u skupštinskim sazivima 1946-2010. u Crnoj Gori (plenum i radna tijela) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Zakon o rodnoj ravnopravnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Dodatak: Svjetski podaci o zastupljenosti žena u parlamentima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

S A D R ž A j

7Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

U V O D

«Nekoliko žena u politici mijenja žene. Mnogo žena u politici mijenja politiku!» Argentinske feministkinje

Modernom čovjeku je sasvim prirodno da žene imaju biračko pravo. No, na ovim prostorima ono je ostvareno tek prije 60-tak godina. Za sticanje političkih sloboda, ali i kao mogućnost ostvarivanja ekonomske i društvene ravnopravnosti, pravo glasa žena, kao političko pravo, je imalo veliki značaj.

Žene i mukšarci u Crnoj Gori imaju jednako aktivno i pasivno biračko pravo. Odgovarajući zakoni kojima je ovo pravo regulisano ne prave razliku u odnosu na pol i omogućavaju korišćenje ovoga prava svim licima starijim od 18 godina, bez obzira na pismenost, obrazovanje i imovinu. Pitanje je da li su stvoreni uslovi da se ovo pravo koristi pod jednakim uslovima. Naročito treba obratiti pažnju na dimenziju pasivnog biračkog prava, odnosno prava da žene i mukšarci ravnopravno budu birani/e u predstavničke organe.

Analizirajući podatke o zastupljenosti žena na odgovornim funkcijama političkog i javnog života u crnogorskom društvu postavlja se pitanje: da li žene u Crnoj Gori imaju moć u društvu srazmjernu svom učešću u ukupnom stanovništvu, ali i srazmjernu svom obrazovanju i aktivizmu.

8 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ostvarivanje pasivnog biračkog prava žene u Crnoj Gori koriste manje nego ostvarivanje aktivnog biračkog prava i ono pokazuje značajne oscilacije od uvođenja do danas.

Ova publikacija ima dokumentarno-informativni karakter. Obuhvata period od donošenja Ustava 1946. godine do parlamentarnih izbora 2009. godine. Trudila sam se da odgovorim na pitanje: Koliko su žene u crnogorskom parlamentu učestvujući u radu radnih tijela zaista mogle uticati na donošenje odluka, odnosno da li je ikada postojala kritična masa od makar 30% žena u nekom radnom tijelu. Odgovor je u tabelama i podacima koji slijede.

I pored uloženog napora da dođem do svih potrebnih podataka nijesam uspjela doći (ne-dostaju podaci za radna tijela 11. saziva, 1969-74. i još neki podaci). To svakako predstavlja izazov za predstojeći period.

Uz izraze zahvalnosti fondacijama Eduardo Frei i Konrad Adenauer, koje su omogućile da ovi podaci budu objavljeni, iskazujem i nadu da će predstavljeni podaci biti od pomoći mnogim koji/e se bave pitanjem učešća žena na mjestima odlučivanja u Crnoj Gori. Takođe, vjerujem da će podaci iz ove publikacije ojačati argumentaciju u zalaganjima da muškarci i žene imaju jednake mogućnosti, ista prava i obaveze jer samo ravnopravne/i mogu dati puni doprinos razvoju dru-štva, a «... moć iskrsava između ljudi kada djeluju zajedno...».

A U T O R K ANada Drobnjak

9Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

U S TA V i C R N E G O R E i ž E N S k O P R A V O G L A S A

Poslije Drugog svjetskog rata žene su na ovim prostorima stekle opšte biračko pravo. Međutim, već u trinaestojulskom ustanku počeo se ostvarivati program KPJ u pogledu ravnopravnosti že-na i muškaraca, kako u obavezama tako i u pravima. Tako su žene prvi prvi put učestvovale u izboru organa vlasti u Beranama 21. jula 1941. godine. Tada su među delegatima za izbor Odbora narodnog oslobođenja bile i dvije žene: Hristina Nedić, učiteljica, i Mileva Kastratović, profesorica. Privremena vrhovna komanda već 22. jula izdaje upustva po kojima : “Pravo birati i biti biran imaju svi građani koji su napunili 18 godina , muškarci i žene, bez obzira na vjeroispovijest, nacionalnost i rasu”.

Poseban značaj ima i III zasijedanje ZAVNO-a održano u Kolašinu 13. i 14. jula 1944. godine. Na ovom zasijedanju su postavljeni temelji Crne Gore kao federalne jedinice u demokratskoj federativnoj Jugoslaviji. ZAVNO je prerastao u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja – CASNO. Jedna od odluka CASNO-a ozakonila je tekovine koje su žene stekle tokom II svjetskog rata. Izjavom o pravima građana garantuje se, između ostalog, da su svi građani Crne Gore jednaki i ravnopravni, a žene uživaju ista prava kao i muškarci; izborno pravo imaju svi gra-

10 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

đani oba pola, koji su navršili 18 godina; svakom građaninu obezbjeđuje se sloboda govora, štampe, udruživanja, savjesti i vjeroispovijesti.

Ova Izjava bila je dobar temelj za normiranje Ustava Narodne Republike Crne Gore iz 1946.

UStav NarODNe repUblike CrNe GOre iz 1946.(„SlUžbeNi liSt NrCG“ brOj 2/47)1.

Glava V Prava i dužnosti građana

Član 21Svi građani Narodne Republike Crne Gore ravnopravni su i jednaki pred zakonom bez

obzira na narodnost, rasu i vjeroispovijest.

Član 23 stav 1Svaki građanin Narodne Republike Crne Gore,bez razlike pola, narodnosti, rase, vjero-

ispovijesti, stupnja obrazovanja i mjesta stanovanja, koji je navršio 18 godina starosti, ima pravo da bira i da bude biran u sve organe državne vlasti.

Član 24Žene su ravnopravne sa muškarcima u svim oblastima državnog, privrednog i društveno-

političkog života.

11Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Za jednak rad žene imaju pravo na jednaku platu kao i muškarci i uživaju posebnu zaštitu u radnom odnosu.

Država naročito štiti interese majke i djeteta osnivanjem porodilišta, dječijih domova i ob-daništa i pravom majke na plaćeno odsustvo prije i poslije porođaja.

UStavNi zakON O OSNOvama DrUštveNOG i pOlitiČkOG UređeNja Nr CrNe 2. GOre i repUbliČkim OrGaNima vlaSti iz 1953. („SlUžbeNi liSt NrCG“, br. 4/53, 17-18/53, 5-6/54 i 15/57)

Ustavni zakon iz 1953.godine je rodno neutralan. Sloboda i prava građana su tretirana članom 9 kojim se uređuje da republički organi vlasti, pored ostalog, imaju pravo i dužnost da: „staraju se o ostvarivanju i zaštiti slobode i demokratskih prava građana i njihove ravno-pravnoati bez obzira na narodnost, rasu i vjeroispovijest;“.

UStav Sr CrNe GOre iz 1963. ( „SlUžbeNi liSt SrCG“, brOj 14/63)3.

Član 2 stav2Odredbe o slobodama, pravima i dužnostima čovjeka i građanina, sadržane u Ustavu Ju-

goslavije, neposredno se primjenjuju u Socijalističkoj Republici Crnoj Gori i uživaju sudsku zaštitu.

12 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ustav SFrj 1963.

Glava III Slobode, prava i dužnosti čovjeka i građaninaČlan 32

Slobode i prava čovjeka i građanina neotuđivi su dio i izraz socijalističkih i demokratskih od-nosa zaštićenih ovim ustavom, u kojem se čovjek oslobađa od svake eksploatacije i samovolje i ličnim i udruženim radom stvara uslove za svestrani razvitak i slobodno izražavanje i zaštitu svoje ličnosti i za ostvarivanje ljudskog dostojanstva.

Slobode i prava ostvaruju se u međusobnoj solidarnosti ljudi i ispunjavanjem dužnosti svakog prema svima i svih prema svakome.Član 33

Građani su jednaki u pravima i dužnostima, bez obzira na razlike u nacionalnosti, rasi, vje ro-ispovijesti, polu, jeziku, obrazovanju ili društvenom položaju.

Svi su pred zakonom jednaki.Član 35

Biračko pravo ima građanin koji je navršio 18 godina života. Ostvarujući ovo pravo, gra-đanin određuje kandidate za izbor i bira delegate u predstavnička tijela i organe društvenog sa moupravljanja i može biti biran u ova tijela i organe.

Svaki član radne zajednice ima pravo da bira i da bude biran u organe upravljanja radne organizacije.

13Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

UStav Sr CrNe GOre iz 1974. ( „SlUžbeNi liSt SrCG“, brOj 5/74)4.

Član 181Građani su jednaki u pravima i dužnostima bez obzira na nacionalnost, rasu, pol, vjero-

ispovijest, obrazovanje ili društveni položaj.Svi su pred zakonom jednaki.

amandmani na Ustav Sr Crne Gore (titograd, 31.jula 1990. godine)

Amandman LXXIII1. Građani su jednaki u pravima i dužnostima bez obzira na nacionalnost, rasu, pol, je-

zik, vjeroispovijest, političko ili drugo uvjerenje, socijalno porijeklo, rođenje, obrazovanje, društveni položaj ili bilo koje drugo lično svojstvo.

11. Tačkom 1. zamjenjuje se stav 1. člana 181;...

UStav repUblike CrNe GOre (pODGOriCa, 12. OktObra 1992.GODiNe)5.

Član 15.Sloboda i jednakost

Građani su slobodni i jednaki bez obzira na bilo kakvu posebnost i lično svojstvo.Svi su pred zakonom jednaki.

14 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Član 32.Biračko pravo

Građanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života ima pravo da bira i da bude biran.Biračko pravo se ostvaruje na izborima.Biračko pravo je opšte i jednako.Izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno.

UStav CrNe GOre ( „SlUžbeNi liSt CG“, brOj 1/07)6.

Nakon obnavljanja državnosti Crne Gore Ustavotvorna skupština Republike Crne Gore je, na trećoj sjednici drugog redovnog zasijedanja u 2007. godini, usvojila Ustav dana 19. oktobra 2007. godine, a proglašen je 22. oktobra 2007. godine. Rodna ravnopravnost u Ustavu Crne Gore se garantuje, prevashodno, ustanovljavanjem izričite obaveze države da jemči ravnopravnost žene i muškarca i razvija politiku jednakih mogućnosti, a onda i ustavnom za branom svake neposredne ili posredne diskriminacije, po bilo kojem osnovu, pri čemu se diskriminacijom neće smatrati propisi i uvođenje posebnih mjera koje su usmjerene na stvaranje uslova za ostvarivanje nacionalne, rodne i ukupne ravnopravnosti i zaštitu lica koja su po bilo kojem osnovu u nejednakom položaju.

15Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ustav Crne Gore

Rodna ravnopravnostČlan 18

Država jemči ravnopravnost žene i muškarca i razvija politiku jednakih mogućnosti.

Biračko pravoČlan 45

Pravo da bira i da bude biran ima državljanin Crne Gore koji je navršio 18 godina života i ima najmanje dvije godine prebivališta u Crnoj Gori.

Biračko pravo se ostvaruje na izborima.Biračko pravo je opšte i jednako.Izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno.

16 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

17Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

U č E š ć E ž E N A U S k U P š T i N S k i M S A Z i V i M A 1 9 4 6 - 2 0 1 0 . U C R N O j

G O R i ( p l e n u m i r a d n a t i j e l a )

Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke (ZAVNO) osnovano je na Osnivačkoj skupštini narodnih predstavnika 15. i 16. novembra 1943. godine u Kolašinu kao najviša narodna vlast u Crnoj Gori i najveći rukovodioc narodnoslobodilačke borbe u Crnoj Gori. Takođe u Kolašinu, 14. jula 1944. godine, donešena je odluka o pretvaranju ZAVNO-a u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja (CASNO) i njenom konstituisanju u najviše zakonodavno i izvršno tijelo.

Na Cetinju je, 15.aprila 1945.godine, usvojen Zakon o pretvaranju CASNO u Crnogorsku narodnu skupštinu i narodnooslobodilačkih odbora u narodne odbore.

Nakon usvajanja Zakona o nazivu Narodne Republike Crne Gore (usvojen 15.februara 1946.godine na Cetinju) Crnogorska narodnu skupština se transformisala u Narodnu skupštinu Na-rodne Republike Crne Gore (sačinjavali su je vijećnici, odnosno članovi izabrani na Skupštini na-rodnih predstavnika- delegata za obrazovanje ZAVNO).

Narodna skupština Narodne Republike Crne Gore je na zasijedanju od 7-10. septembra 1946.

18 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

godine na Cetinju donijela je: Zakon o Ustavotvornoj skupštini Narodne Republike Crne Gore, Zakon o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu Narodne Republike Crne Gore i Ukaz o raspuštanju Narodne skupštine i raspisivanju izbora za Ustavotvornu skupštinu Narodne Republike Crne Gore, za 3. novembar 1946.godine.

Izbori održani 3. novembra 1946.godine bili su prvi izbori u Crnoj Gori nakon završetka II svjetskog rata.

UStavOtvOrNa SkUpštiNa NarODNe repUblike CrNe GOre, 1. NOvembar 1946 - jaNUar 1947.

Izborna komisija je, saglasno Zakonu o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu Narodne Republike Crne Gore, odredila da se bira 107 poslanika iz 107 izbornih jedinica u gradovima i administrativnim srezovima. Izbori za Ustavotvornu skupštinu održani su 3. no-vembra 1946.

6. Saziv 1946-47.Ustavotvorna skupština

Ukupno članova/ica žena žena

%Verifikaciona komisija 10 0 0

izabrano ukupno poslanika/ca žena žena %107 3 2,80

19Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ukupno izbranih poslanika/ca u 6. sazivu

prezidijum Ustavotvorne skupštine 6. Saziv 1946-47.

Ukupno članova/ica žena žena %

Pretsjednik 1 0 0Prvi potpretsjednik 1 0 0

Drugi potpretsjednik 1 0 0Sekretar 1 0 0

Članovi/ice Prezidijuma 11 0 0UkUpNO 15 0 0

prve poslanice iz 1946. godine

Lidija Jovanović

DobrilaOjdanić

Draginja Vusović

2,8%

97,2%

20 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Ustavotvorne skupštine6. Saziv 1946-47 Ukupno muškaraca žena žena %

Pretsjednik 1 1 0 0Potpretsjednik 1 1 0 0

Prvi sekretar 1 1 0 0Drugi sekretar 1 1 0 0

izabrane poslanice Grad- srez izborna jedinicaLidija Jovanović Srez Titogradski PiperiDraginja Vušović Grad Nikšić Nikšić IIDobrila Ojdanić Srez Beranski Lubnice

radna tijela Skupštine – 6. Saziv 1946-47.Ustavotvorna skupština

Ukupno članova/ica žena žena %

Ustavotvorni odbor 14 1 7,14Odbor za privredni plan i finansije 7 0 0

Mandatsko-imunitetski odbor 5 0 0Odbor za molbe i žalbe 5 0 0Administrativni odbor 5 0 0

Ustavotvorna Skupština je imala 5 stalnih radnih tijela, a samo u sastavu jednog, Ustavotvornog odbora, bila je jedna žena (Lidija Jovanović), svi predsjednici odbora su bili muškarci.

21Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ustavotvorna skupština Narodne Republike Crne Gore je održala osam sjednica, usvojila i proglasila Ustav Narodne Republike Crne Gore (31.decembra 1946. godine), završila rad kao Ustavotvorna skupština i odlučila da nastavi rad kao Narodna skupština Narodne Republike Crne Gore i održi prvo zasijedanje 1. januara 1947.godine.

NarODNa SkUpštiNa NarODNe repUblike CrNe GOre ,1947- 1950.

Ukupno poslanika/ca žena žena %107 3 2,80

predsjednici/ce stalnih radnih tijela u 6. sazivu

0

5

22 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Draginji Vušović je prestao mandat januara 1949.jer je, povodom Rezolucije Informbiroa, uhapšena.

6. Saziv 1947-50.Narodna skupština

Ukupno članova/ica žena žena %

Pretsjedništvo Narodne skupštine 4 0 0Prezidijum Narodne skupštine 4 0 0

Članovi/ice Prezidijuma 11 0 0

pretsjedništvo Narodne skupštine6. Saziv 1947-50. Ukupno muškaraca žena žena %

Pretsjednik 1 1 0 0Potpretsjednik 1 1 0 0

Prvi sekretar 1 1 0 0Drugi sekretar 1 1 0 0

Narodna skupština je, takođe, imala pet stalnih radnih tijela u kojima je bila samo jedna žena ali je uvedena funkcija zamjenika/ca članova/ica radnih tijela imeđu njima je bila, takođe, jedna žena.

23Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 6. Saziv 1947-50.Narodna skupština

predsje-dnik/ca

potpredsje-dnik/ca

Ukupno članova/

icažena žena

%zamjenici

članova žena žena %

Zakonodavni odbor ♂ ♂ 9 1 11,11 / / /Mandatno-imunitetski odbor ♂ ♂ 5 0 0 3 0 0

Odbor za privredni plan i finansije ♂ ♂ 7 0 0 3 0 0Administrativni odbor ♂ ♂ 5 0 0 3 0 0

Odbor za molbe i žalbe ♂ ♂ 5 0 0 3 1 33,33

NarODNa SkUpštiNa NarODNe repUblike CrNe GOre, OktObar 1950- 1953.2.

Narodna skupština Narodne Republike Crne Gore je 20.jula 1950.godine usvojila Zakon o izboru narodnih poslanika za Narodnu skupštinu i Odluku o svom raspuštanju. Prezidijum Na-rodne skuštine donio je ukaze o utvrđivanju broja narodnih poslanika koji se bira i podjeli terito-rije Republike na izborne srezove. Ukazom je utvrđeno da se bira ukupno 161 narodni poslanik/ca.

7. Saziv 1950-53. Ukupno članova/ica žena žena %Verifikacioni odbor 9 0 0

24 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

U sastav 7. saziva Narodne skupštine NRCG, odukupno 161 izabranog poslanika/ce, ušlo je 7 žena.

izabrano ukupno poslanika/ca žena žena %161 7 4,35

7. Saziv 1950-53. Ukupno članova/ica žena žena %Pretsjedništvo Narodne skupštine 5 0 0

Prezidijum Narodne skupštine 4 0 0Članovi/ice Prezidijuma 11 0 0

pretsjedništvo Narodne skupštine7. Saziv 1950-53. Ukupno muškaraca žena žena %

Pretsjednik 1 1 0 0Potpretsjednik 2 2 0 0

Sekretar 2 2 0 0

Na izborima održanim 8. oktobra 1950. godine Blažo Jovanović je izabran u izbornom srezu Mojkovac ali i u izbornom srezu Cetinje IV pa je mandat u srezu Mojkovac ustupio svojoj zamjeni Blaži Ćetković.

25Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

izabrane poslanice Grad- srez izborna jedinicaĆetković Blaža Srez Bjelopoljski Mojkovac

Dobrila Ojdanić Srez Ivangradski LubniceVjera Kovačević Srez Nikšićki GrahovoĐurović Bosiljka Grad Titograd Titograd IVMarković Mileva Grad Titograd Titograd V

Mićunović Vukosava Srez Cetinjski ČevoMartinović Mileva Grad Cetinje Cetinje II

radna tijela Skupštine – 7. Saziv 1950-53.

Ukupno članova/ica žena žena

%zamjenici

članova žena žena %

Zakonodavni odbor 9 0 0 5 0 0Odbor za privredni plan i finansije 11 0 0 5 0 0

Mandatno-imunitetski odbor 5 1 20,00 3 0 0Odbor za narodnu vlast 5 0 0 3 0 0

Odbor za kulturu i prosvjetu 5 1 20,00 3 0 0Odbor za narodno zdravlje i socijalno staranje 5 1 20,00 3 0 0

Administrativni odbor 5 2 40,00 3 0 0Odbor za molbe i žalbe 5 1 20,00 3 0 0

Narodna skupština je, u 7. sazivu, imala osam stalnih radnih tijela u kojima je među članovima bilo osam žena, ali funkciju zamjenika/ca članova/ica radnih tijela nije vršila nijeda žena.

26 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

NarODNa SkUpštiNa NarODNe repUblike CrNe GOre, 3. NOvembar 1953- jaNUar 1958.

Narodna Republika Crna Gora je socijalistička demokratska država radnog naroda Crne Gore dobrovoljno ujedinjenog sa radnim narodom ostalih narodnih republika u FNRJ kao saveznoj državi suverenih i ravnopravnih naroda – definisao je Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Narodne Republike Crne Gore 1953.godine.

Narodna skupština postala je dvodomna i sačinjavaju je Republičko vijeće i Vijeće proizvođača. Predsjedništvo Narodne skupštine osim predsjednika, potpredsjednika i sekretara Narodne skupštine po dužnosti čine i predsjednici i potpredsjednici ova dva vijeća.

U Republičko vijeće se bira broj poslanika koji odgovara srazmjeri jedan poslanik na 6 000 stanovnika, dok se u Vijeće proizvođača narodni poslanici biraju tako da broj poslanika odgovara srazmjeri jedan poslanik na 6 500 proizvođačkog stanovništva.

Tako je 8.saziv Narodne skupštine NRCG brojao 122 narodna poslanika/ce, i to 70 u Re pub-ličkom vijeću i 52 u Vijeću proizvođača.

8. Saziv 1953-58. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Narodne skupštine 7 ♂ 0 0Republičko vijeće 70 ♂ 4 5,71

Vijeće proizvođača 52 ♂ 1 1,92Narodna skupština 122 ♂ 5 4,09

27Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Narodne skupštine8. Saziv 1953-58. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 1 1 0 0

Sekretar 1 1 0 0Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Vijeća proizvođača 1 1 0 0

Potpredsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Potpredsjednik Vijeća proizvođača 1 1 0 0

Ukupno izabranih poslanika/ca u 8. sazivu

4%

96%

28 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 8. Saziv 1953-58. ukupno predsjed. žena žena %radna tijela Narodne skupštine

Administrativni odbor 5 ♂ 0 0Odbor za izbore 5 ♂ 0 0Komisija za tumačenje zakona 7 ♂ 0 0Komisija za narodne odbore 7 ♂ 0 0Odbori republičkog vijećaOdbor za organizaciju vlasti i uprave 9 ♂ 0 0Odbor za narodnu privredu 15 ♂ 0 0Odbor za socijalnu politiku i narodno zdravlje 9 ♀ 2 22,22Odbor za prosvjetu 9 ♂ 2 22,22Odbor za budžet 9 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 9 ♂ 0 0Mandatno-imunitetni odbor 5 ♂ 0 0Odbor za predstavke i žalbe 5 ♂ 0 0Odbori vijeća proizvođača*Odbor za narodnu privredu 9 ♂ 0 0Odbor za privredne organizacije 7 ♂ 0 0Odbor za budžet 5 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 5 ♂ 0 0

* Nijesam uspjela pronaći sastave Odbora za pitanja rada i socijalnog staranja, Administrativnog odbora i Odbora za predstavke i žalbe Vijeća proizvođača.

29Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

U Republičkom vijeću je od 70 izabranih poslanika bilo četiri žene, a u Vijeću proizvođača od 52 jedna žena. Prvi put je žena predsjednica nekog odbora i to Odbora za socijalnu politiku i narodno zdravlje Republičkog vijeća. U sastavu radnih tijela Narodne skupštine i Vijeća proiz-vođača nije bilo žena u članstvu.

predsjednici/ce stalnih radnih tijela u 8. sazivu

1

15

30 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

NarODNa SkUpštiNa NarODNe repUblike CrNe GOre, 4. jaNUar 1958- jUN 1963.

Krajem 1957.godine usvojen je Zakon o pravima i dužnostima, izboru i opozivu narodnih poslanika i po njemu su sprovedeni izbori 1958.godine. Novousvojeni izborni principi skoro su istovjetni onim po kojima su sprovedeni izbori 1953.godine. Razlika je u tome što su sad administartivne jedinice opštine i što se u Republičko vijeće bira broj poslanika koji odgovara srazmjeri jedan poslanik na 5 000 stanovnika.

Tako je 8.saziv Narodna skupština NRCG u 9.sazivu ima 150 narodnih poslanika/ca, i to 92 u Republičkom vijeću i 58 u Vijeću proizvođača.

9. Saziv 1958-63. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Narodne skupštine 7 ♂ 0 0Republičko vijeće 92 ♂ 5 5,43

Vijeće proizvođača 58 ♂ 2 3,45Narodna skupština 150 ♂ 7 4,66

31Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Narodne skupštine9. Saziv 1958-63. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 1 1 0 0

Sekretar 1 1 0 0Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Vijeća proizvođača 1 1 0 0

Potpredsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Potpredsjednik Vijeća proizvođača 1 1 0 0

Ukupno izabranih poslanika/ca u 9. sazivu

4,66%

95,34%

32 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Na čelu 15 stalnih radnih tijela u ovom sazivu bilo je 14 muškaraca i jedna žena. Žena je, opet, predsjednica Odbora za socijalnu politiku i narodno zdravlje Republičkog vijeća. U sastavu radnih tijela Narodne skupštine nema žena, dok su samo po dvije žene u sastavima radnih tijela vijeća.

radna tijela Skupštine – 9. Saziv 1958-63. ukupno predsjed. žena žena %radna tijela Narodne skupštine*Administrativni odbor 5 ♂ 0 0Odbor za izbore 5 ♂ 0 0Odbori republičkog vijećaOdbor za organizaciju vlasti i uprave 7 ♂ 0 0Odbor za narodnu privredu 13 ♂ 0 0Odbor za socijalnu politiku i narodno zdravlje 9 ♀ 1 11,11Odbor za prosvjetu 7 ♂ 0 0Odbor za budžet 7 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 7 ♂ 0 0Odbor za predstavke i žalbe 5 ♂ 1 20,00Odbori vijeća proizvođačaOdbor za narodnu privredu 7 ♂ 0 0Odbor za privredne organizacije 7 ♂ 0 0Odbor za pitanja rada i socijalnog staranja 7 ♂ 1 14,28Odbor za budžet 7 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 5 ♂ 1 20,00Mandatno-imunitetski odbor 5 ♂ 0 0

* Nijesam uspjela pronaći sastave Odbora za društvena sredstva, Komisije za tumačenje zakona i Komisije za narodnu odbranu koji su bili stalna radna tijela Narodne skupštine

33Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

5. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOre, jUN 1963- april 1969.

Narodna skupština Narodne Republike Crne Gore je, 10. aprila 1963. godine, proglasila Us-tav Socijalističke Republika Crne Gore. Prema Ustavu Skupština SR crne Gore je petodomna i sačinjavaju je Republičko vijeće, Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno-zdrav-stveno vijeće i Organizaciono-političko vijeće. Republičko vijeće ima 70 poslanika/ca dok ostala vijeća imaju po 46 poslanika/ca.

Ustavom je bio utvrđen princip da se svake dvije godine bira po polovina poslanika/ca. Tako su za 10.saziv tri puta bili izbori. Prvi 1963. godine (izabran cjelokupan poslanički sastav, s tim što je utvrđeno kojim poslanicima/cama mandat traje dvije, a kome četiri godine), drugi 1965.godine (izabrano polovinu poslaničkog sastava umjesto onih kojim je mandat bio dvije godine) i treći 1967. godine (zamijenjena polovina poslanika/ca izabranih 1963. godine kojima je mandat bio četiri godine).

Predsjedništvo Skupštine SRCG sačinjavali su predsjednik i sekretar Skupštine i predsjednici svih pet vijeća.

34 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

10. Saziv 1963-65. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 0 0Republičko vijeće 70 ♂ 8 11,43Privredno vijeće 46 ♂ 4 8,70

Prosvjetno-kulturno vijeće 46 ♂ 9 19,57Socijalno-zdravstveno vijeće 46 ♂ 13 28,26

Organizaciono-političko vijeće 46 ♂ 6 13,04Skupština SR Crne Gore 254 ♂ 40 15,75

poslanici/ce u skupštini rS Crne Gore 1963-'65.

žena 15,75%

muškaraca 84,25%

35Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine10. Saziv 1963-65. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Privrednog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Prosvjetno-kulturnog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Socijalno-zdravstvenog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Organizaciono-političkog vijeća 1 1 0 0

10. Saziv 1965-67. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 1 14,29Republičko vijeće 70 ♂ 3 4,29Privredno vijeće 46 ♂ 3 6,52

Prosvjetno-kulturno vijeće 46 ♂ 8 17,39Socijalno-zdravstveno vijeće 46 ♀ 8 17,39

Organizaciono-političko vijeće 46 ♂ 6 13,04Skupština SR Crne Gore 254 ♂ 29 11,42

Komisija za pitanja izbora i imenovanja Skupštine Socijalističke Republike Crne Gore održala je 29. januara 1965. godine zajedničku sjednicu sa Izbornom komisijom Glavnog odbora SSRN

36 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Crne Gore na kojoj se razmatrao materijal „Neki zadaci i problemi u vezi sa izborima poslanika Republičke skupštine“. Iako su osnovna načela u vezi sa predstojećim izborima i strukturom Republičke skupštine ranije razmatrana i prihvaćena na sjednici Predsjedništva Skupštine i Ple-numu Glavnog odbora SSRN Crne Gore, ovaj materijal je urađen sa ciljem da se o nekim pi ta-njima zauzmu određeniji stavovi, kako bi se moglo pristupiti njihovoj realizaciji. Materijal tre-tira sljedeća četiri pitanja: Problemi u vezi organizacije Skupštine; Angažovanost poslanika i pitanja profesionalizma u Skupštini; Pitanje ravnomjernije zastupljenosti po oblastima i vrstama aktivnosti; Sastav Skupštine po nacionalnosti, polu i starosti poslanika.

Poglavlje Sastav po polu dijela Sastav Skupštine po nacionalnosti, polu i starosti poslanika glasi: „ Sastav po polu Iako je izbor žena za poslanike ne poslednjim izborima bio veći nego ranije, ipak je njihovo učešće u postojećem satavu Skupštine SR Crne Gore, s obzirom na strukturu stanovništva i broj uposlenih žena, još uvijek nedovoljno. U svim vijećima Skupštine ima 40 žena, ili 15,7% od ukupnog broja poslanika. Sa mandatom u trajanju od 4 godine svega su 13 žene i to sve poslanici vijeća radnih zajednica, dok svim ženama – poslanicima Republičkog vijeća, kojih ima 8, ističe mandat ove godine. Pored toga, izbor žena na zadnjim izborima bio nedovoljno ravnomjeran kako po vijećima, tako i po opštinama i djelatnostima. Po isteku mandata polovini poslanika, 11 opština neće imati ni jednu ženu poslanika, ni u jednom skupštinskom vijeću.

S obziro da više od polovine stanovništva u Crnoj Gori (51,4%) su žene, a 23,2% od uposlenih u privredi i društvenim službama, njihovo učešće u sastavu Republičke skupštine trebalo bi da bude veće. Gubljenje iz vida ovih elemenata na predstojećim izborima značilo bi objektivno i zanemarivanje društveno-političke uloge i položaja žena.

Da bi se obezbijedilo veće učešće žene u predstavničkim tijelima, njihov izbor treba da bude

37Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

ravnomjerniji kako po djelatnostima, tako i po opštinama, za šta se trba posebno založiti, a naročito zbog toga što su prošli izbori pokazali da izbor žena nije zavisio isključivo od razvijenosti komune, već i od drugih okolnosti za koje su odgovorni društveno-politički faktori u opštinama.“

I pored ovog materijala na izborima koji su uslijedili izabrano je samo 15 žena umjesto 26 koje su imale dvogodišnji mandat, tako da je učešće žena u ovom dijelu 10. saziva bilo 11,42% dok je u prvom dijelu bilo 15,75% žena.

poslanici/ce u skupštini rS Crne Gore 1965-'67.

Nakon izbora 1965. godine prvi put je u Predsjedništvo Skupštine izabrana žena. To je bila predsjednica Socijalno-zdravstvenog vijeća Milica Pajković (opština Titograd, izborna jedinica IV).

žena 11,42%

muškaraca 88,58%

38 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine10. Saziv 1965-67. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Privrednog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Prosvjetno-kulturnog vijeća 1 1 0 0Predsjednica Socijalno-zdravstvenog vijeća 1 0 1 100Predsjednik Organizaciono-političkog vijeća 1 1 0 0

Na izborima 1967. godine su umjesto 14 žena koje su 1963. godine izabrane na četvorogodišnji mandat izabrane samo četiri žene tako da je ova treći dio 10. Saziva ima o samo 7,48% žena.

10. Saziv 1967-69. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 0 0Republičko vijeće 70 ♂ 3 4,29Privredno vijeće 46 ♂ 0 0

Prosvjetno-kulturno vijeće 46 ♂ 8 17,39Socijalno-zdravstveno vijeće 46 ♂ 2 4,35

Organizaciono-političko vijeće 46 ♂ 6 13,04Skupština SR Crne Gore 254 ♂ 19 7,48

39Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine10. Saziv 1967-69. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Privrednog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Prosvjetno-kulturnog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Socijalno-zdravstvenog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Organizaciono-političkog vijeća 1 1 0 0

Sljedeća tabela pokazuje prosječne vrijednosti učešća žena u vijećima i cjelokupnom 10. sa-zivu za period 1963-1969-godina. Od 508 izabranih poslanika/ca bilo je 59 žena.

10. Saziv 1963-69. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG (7+3+7) 17 ♂ (0+1+0) 1 5,88Republičko vijeće (70+35+35) 140 ♂ (8+3+0) 11 7,86Privredno vijeće (46+23+23) 92 ♂ (4+0+0) 4 4,35

Prosvjetno-kulturno vijeće (46+23+23) 92 ♂ (9+5+3) 17 18,48Socijalno-zdravstveno vijeće (46+23+23) 92 ♂ / ♀ / ♂ (13+2+0) 15 16,30

Organizaciono-političko vijeće (46+23+23) 92 ♂ (6+5+1) 12 13,04Skupština SR Crne Gore (254+174+174)508 ♂ (40+15+4)59 11,61

40 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Sastav radnih tijela je posmatran za samo jedan dio saziva. Od 34 radna tijela na čelu samo jednog (Administrativna komisija) je bila žena. Interesantno je da u satavu radnih tijela Privrednog vijeća nije bili žena.

Komisija za pitanje izbora i imenovanja se bira tako što su 3 člana iz Republičkog vijeća, 2 iz drugih vijeća ,predsjednika i 7 članova bira Skupština i od tih 8 je 1 žena.

radna tijela Skupštine – 10. Saziv 1963-69. ukupno predsjed. žena žena %

radna tijela Skupštine 1963.Komisija za pitanje izbora i imenovanja 13 ♂ 1Odbor za društveni nadzor 9 ♂ 0 0Zakonodavno-pravna komisija 7 ♂ 0 0Administrativna komisija 5 ♀ 2 40,00republičko vijeće 1967.Odbor za organizaciono-politička pitanja i budžet 13 ♂ 0 0Odbor za pitanja privrede, plana i finansija 13 ♂ 1 7,70Odbor za pitanja obrazovanja, kulture i nauke 11 ♂ 2 18,18Odbor za socijalno-zdravstvena pitanja 11 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 0 0Komisija za nadzor rada Službe državne bezbjednosti (od septembra 1967.) 2+5* ♂ 0 0

41Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

privredno vijeće 1967.Odbor za plan i finansije 9 ♂ 0 0Odbor za društveno-ekonomske odnose, rad i radne odnose 9 ♂ 0 0

Odbor za poljoprivredu i šumarstvo 9 ♂ 0 0Odbor za industriju, saobraćaj, građevinarstvo i zanatstvo 9 ♂ 0 0

Odbor za uslužne i komunalne djelatnosti 9 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 0 0prosvjetno-kulturno vijeće 1967.Odbor za osnovno obrazovanje 7 ♂ 2 28,57Odbor za obrazovanje na II stupnju 7 ♂ 1 14,28Odbor za više i visoko školstvo 5 ♂ 2 40,00Odbor za obrazovanje odraslih 5 ♂ 1 20,00Odbor za kulturu 7 ♂ 1 14,28Odbor za nauku 5 ♂ 0 0Odbor za fizičku kulturu 5 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 0 0Socijalno-zdravstveno vijeće 1967.Odbor za zdravstvena pitanja 9 ♂ 0 0Odbor za socijalno osiguranje 9 ♂ 0 0Odbor za socijalnu zaštitu 9 ♂ 1 11,11

42 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za pitanja dječje zaštite 7 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Organizaciono-političko vijeće 1967.Odbor za upravu 9 ♂ 1 11,11Odbor za samoupravljanje 11 ♂ 3 27,27Odbor za budžetski sistem 11 ♂ 1 9,09Odbor za pravosudne organe 9 ♂ 1 11,11Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 0 0

*5 članova nijesu poslanici već su 3 iz CK SKCG, 1 iz SSJ za CG i 1 iz Republičke konferencije SSRN CG i među njima nema žena

6. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOre, april 1969- april 1974.

Na izborima 1969. godine biran je cjelokupan sastav Skupštine. Umjesto Organizaciono-po-litičkog vijeća, shodno Ustavnom amandmanu Vi iz 1969.godine, obrazovano je vijeće komuna.

43Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

11. Saziv 1969-74. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 0 0Republičko vijeće 70 ♂ 2 2,86Privredno vijeće 46 ♂ 0 0

Prosvjetno-kulturno vijeće 46 ♂ 0 0Socijalno-zdravstveno vijeće 46 ♂ 4 8,70

Vijeće komuna 46 ♂ 3 6,52Skupština SR Crne Gore 254 ♂ 9 3,54

Ukupno izabranih poslanika/ca u 11. sazivu

3,54%

96,46%

44 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine11. Saziv 1969-74. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Predsjednik Republičkog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Privrednog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Prosvjetno-kulturnog vijeća 1 1 0 0Predsjednik Socijalno-zdravstvenog vijeća 1 1 0 0

Predsjednik Vijeća komuna 1 1 0 0

radna tijela Skupštine – 11. Saziv 1969-74.(uvršteni podaci samo za dvije komisije jer nijesam

došla do podataka za ostala radna tijela)ukupno predsjed. žena žena %

Komisija za ustavna pitanja 24+23 ♂ 1 4,17(2,13)

Komisija za pitanja samoupravnog i društvenog dogovaranja u oblasti raspodjele dohotka 11+10 ♂ 0 0

(0)

U sastav Komisije za ustavna pitanja birala su se i 23 člana iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika i među njima nema žena, dok se u sastav Komisije za pitanja samoupravnog i društvenog dogovaranja u oblasti raspodjele dohotka biralo 10 članovaje iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali ni među njima nije bilo žena.

45Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

7. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOre, april 1974 – april 1978.

Prema rješenjima Ustava iz 1974. godine Skupština republike je trodomna i sačinjavaju je: Vijeće udruženog rada, Vijeće opština i Društveno-političko vijeće. Vijeće udruženog rada ima 65 delegata, dok preostala dva vijeće imaju po 35 delegata.

U sastav Predsjedništvo Skupštine, pored predsjednika, potpredsjednika i sekretara Skupštine, ulaze i predsjednici Vijeća. Tako je, po drugi put u istoriji, članica Predsjedništva bila žena. To je bila Mileva Gagović, predsjednica Društveno-političkog vijeća.

12. Saziv 1974-78. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 0 0Vijeće udruženog rada 65 ♂ 9 13,85

Vijeće opština 35 ♂ 2 5,71Društveno-političkog vijeća 35 ♀ 6 17,14

Skupština SR Crne Gore 135 ♂ 17 12,59

46 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine12. Saziv 1974-78. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 2 2 0 0

Predsjednik Vijeća udruženog rada 1 1 0 0Predsjednik Vijeća opština 1 1 0 0

Predsjednik Društveno-političkog vijeća 1 0 1 100Sekretar 1 1 0 0

Ukupno izabranih delegata/kinja u 12. sazivu

12,59%

87,41%

47Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 12. Saziv 1974-78. ukupno predsjed. žena žena %

radna tijela SkupštineKomisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 0 0

Komisija za ustavna pitanja 18+17 ♂ 2 11,11(5,71)

Zakonodavno-pravna komisija 8+5 ♂ 0 0( 0 )

Administrativna komisija 9 ♂ 0 0Komisija za društveni nadzor 9 ♂ 0 0Komisija za predstavke i pritužbe 7 ♂ 1 14,29Komisija za narodnu odbranu 11 ♂ 0 0Komisija za spoljnu politiku i međunarodne odnose 15 ♂ 1 6,67

Komisija za pitanja informisanja o radu Skupštine 7+4 ♂ 1 14,2818,18

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja boraca i vojnih invalida

11 ♂ 0 0

vijeće udruženog radaOdbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem 17 ♂ 1 5,88

Odbor za privredu, plan i finansije 17 ♂ 0 0Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku 13 ♂ 4 30,77

48 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku 13 ♂ 2 15,38Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00vijeće opštinaOdbor za pitanja pravosuđa, uprave i unutrašnje politike 9 ♂ 0 0

Odbor za pitanja privrede, plana i finansija 11 ♂ 2 18,18Odbor za pitanja samoupravljanja u mjesnim zajednicama i opštinama 11 ♂ 0 0

Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Društveno-političko vijećeOdbor za društveno-politički sistem i unutrašnju politiku 7 ♂ 0 0

Odbor za pitanja pravosuđa i uprave 7 ♂ 2 28,57Odbor za društveno-ekonomske odnose, privredu, plan i finansije 9 ♂ 1 11,11

Odbor za spoljnu politiku i međunarodne odnose 9 ♂ 2 22,22Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00

Skupština je u ovom sazivu imala 24 radna tijela i na čelu svih su bili muškarci.Komisija za ustavna pitanja je, pored 18 delegata, u svom sazivu imala i 17 članova iz reda jav-

nih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena žena. Zakonodavno-pravna komisija, pored 8 delegata, u sastavu imala i 5 članova iz reda stručnjaka u oblasti prava no među njima

49Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

nije bilo žena. Komisija za pitanja informisanja o radu Skupštine, pored 7 delegata među kojim je bila jedna žena, u sastavu je imala i 4 člana iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika među kojim je bila jedna žena ( među javnim, naučnim i stručnim radnicima – 25,00 %, a ukupno 18,18% žena u Komisiji).

8. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOr, april 1978 - april 1982.

Nakon ustavnih promjena 1978. godine, Vijeće udruženog rad ima 75 delegata, Vijeće opština 55, dok Društveno-političko vijeće i dalje ima 35 delegata.

13. Saziv 1978-82. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 7 ♂ 0 0Vijeće udruženog rada 75 ♂ 7 9,33

Vijeće opština 55 ♂ 3 5,45Društveno-političkog vijeća 35 ♂ 3 8,57

Skupština SR Crne Gore 165 ♂ 13 7,88

50 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine13. Saziv 1978-82. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 2 2 0 0

Predsjednik Vijeća udruženog rada 1 1 0 0Predsjednik Vijeća opština 1 1 0 0

Predsjednik Društveno-političkog vijeća 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Ukupno izabranih delegata/kinja u 13. sazivu

žena7,88%

muškaraca92,12%

51Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Skupština je u ovom sazivu imala 29 radnih tijela i na čelu tri su bile žene (Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku i Odbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem Vijeća udruženog rada i Mandatno-imunitetska komisija Društveno-političkog vijeća).

predsjednici/ce stalnih radnih tijela u 13. sazivu

3

26

52 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 13. Saziv 1978-82. ukupno predsjed. žena žena %

radna tijela SkupštineKomisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 0 0

Komisija za ustavna pitanja 15+14 ♂ 0 0 (0)

Zakonodavno-pravna komisija 9+8 ♂ 0 0 (0)

Administrativna komisija 13 ♂ 0 0Komisija za društveni nadzor 11 ♂ 1 9,09Komisija za predstavke i pritužbe 13 ♂ 2 15,38

Komisija za pitanja informisanja 9+3 ♂ 0 0 (0)

Komisija za zaštitu prirode i čovjekove sredine 9+8 ♂ 2 22,22(17,65)

Komisija za praćenje sprovođenja Zakona o udruženom radu 11 ♂ 0 0

vijeće udruženog radaOdbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem 15 ♀ 3 20,00

Odbor za pitanje ekonomske politike 15 ♂ 1 6,67Odbor za finansije i budžet 9 ♂ 0 0Odbor za pitanja agrarne politike 9 ♂ 0 0

53Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku 15 ♂ 0 0Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku 11 ♀ 4 36,36Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 0 0vijeće opštinaOdbor za pitanja političkog sistema i unutrašnje politike 11 ♂ 0 0

Odbor za pitanja samoupravljanja u mjesnim zajednicama i opštinama 9 ♂ 1 11,11

Odbor za pitanja privrede, plana i finansija 11 ♂ 1 9,09Odbor za stambena pitanja, komunalne djelatnosti i prostorno planiranje 9 ♂ 0 0

Odbor za društvene djelatnosti 11 ♂ 1 9,09Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Društveno-političko vijećeOdbor za politički sistem 13 ♂ 1 7,69Odbor za unutrašnju politiku i pravosuđe 10 ♂ 1 10,00Odbor za društveno-ekonomske odnose i razvojnu politiku 7 ♂ 2 28,57

Mandatno-imunitetska komisija 5 ♀ 2 40,00zajednička radna tijelaZajednička komisija sva tri vijeća za spoljnu politiku i međunarodne odnose 15 ♂ 1 6,67

54 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Zajednička komisija sva tri vijeća za narodnu odbranu 11 ♂ 1 9,09

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja boraca i vojnih invalida

11 ♂ 1 9,09

Komisija za ustavna pitanja je, pored 15 delegata, u svom sazivu imala je i 14 članova iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena žena. Zakonodavno-pravna ko-misija, pored 9 delegata, u sastavu je imala i 8 iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika no među njima nije bilo žena. Komisija za pitanja informisanja, pored 9 delegata među kojim je bila jedna žena, u sastavu je imala i 3 člana iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika nomeđu njima nije bilo žena. Komisija za zaštitu prirode i čovjekove sredine je, pored 9 delegata, u sastavu imala i 8 iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika i među njima je bila jedna žena ( među javnim, naučnim i stručnim radnicima – 12,50 %, a ukupno 17,65% žena u Komisiji). Komisija za praćenje sprovođenja Zakona o udruženom radu je imala ukupno 11 članova: 7 je delegata, a 4 je iz reda reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena.

55Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

9. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOre april 1982 - april 1986.

14. Saziv 1982-86. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 6 ♂ 0 0Vijeće udruženog rada 75 ♂ 13 17,33

Vijeće opština 55 ♂ 2 3,64Društveno-političkog vijeća 35 ♂ 7 20,00

Skupština SR Crne Gore 165 ♂ 22 13,33

Ukupno izabranih delegata/kinja u 14. sazivu

žena13,33%

muškaraca86,67%

56 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine14. Saziv 1982-86. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 1 1 0 0

Predsjednik Vijeća udruženog rada 1 1 0 0Predsjednik Vijeća opština 1 1 0 0

Predsjednik Društveno-političkog vijeća 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Ustavnim amandmanom VIII iz 1981. godine skraćeni su mandati nosiocima funkcija u Sku-p štini, pa su predsjednik i potpredsjednik Skupštine birani na vrijeme od jedne godine, a pred-sjednici vijeća na vrijeme od dvije godine uz mogućnost ponovnog izbora. Tako je Skupština u ovom sazivu imala četiri predsjednika i četiri potpredsjednika (sve muškarci), dok su predsjednici vijeća birani dva puta uzastopno na dvogodišnji mandat.

radna tijela Skupštine – 14. Saziv 1982-86. ukupno predsjed. žena žena %

Radna tijela SkupštineKomisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 0 0

Komisija za ustavna pitanja 15+14 ♂ 2 13,33(6,90)

Zakonodavno-pravna komisija 9+8 ♂ 1 11,11(5,88)

57Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Administrativna komisija 13 ♂ 1 7,69Komisija za društveni nadzor 11 ♂ 1 9,09Komisija za predstavke i pritužbe 11 ♂ 2 18,18

Komisija za zaštitu prirode i čovjekove sredine 9+8 ♂ 1 11,11(11,76)

Komisija za praćenje sprovođenja Zakona o udruženom radu 11 ♂ 2 18,18

Komisija za poslovnik 7+6 ♀ 2 28,57(23,08)

Komisija za pitanja informisanja 13 +3 ♂ 1 7,69(6,25)

Vijeće udruženog radaOdbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem 15 ♂ 2 13,33

Odbor za pitanja ekonomske politike 15 ♂ 1 6,67Odbor za finanisije i budžet 11 ♂ 2 18,18Odbor za pitanja agrarne politike 9 ♂ 2 22,22Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku 15 ♂ 3 20,00Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku 11 ♂ 2 18,18Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Vijeće opštinaOdbor za pitanja političkog sistema i unutrašnje politike 11 ♂ 1 9,09

58 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za pitanja privrede, plana i finansija 11 ♂ 0 0Odbor za društvene djelatnosti 11 ♂ 0 0Odbor za stambena pitanja, komunalne djelatnosti i prostorno planiranje 9 ♂ 0 0

Odbor za pitanja samoupravljanja u mjesnim zajednicama i opštinama 11 ♂ 1 9,09

Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Društveno-političko vijećeOdbor za društveno-ekonomske odnose i razvojnu politiku 11 ♂ 2 18,18

Odbor za politički sistem 11 ♂ 2 18,18Odbor za unutrašnju politiku i pravosuđe 11 ♂ 3 27,27Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 2 40,00Zajednička radna tijelaZajednička komisija sva tri vijeća za spoljnu politiku i međunarodne odnose 15 ♂ 1 6,67

Zajednička komisija sva tri vijeća za narodnu odbranu 11 ♂ 1 9,09

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja boraca i vojnih invalida

11 ♂ 2 18,18

Skupština je u ovom sazivu imala 30 radnih tijela i na čelu samo jednog je bila žena (Komisija za poslovnik).

59Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

10. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre, april 1986 – jUl 1989.

15. Saziv 1986-89. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 6 ♂ 0 0Vijeće udruženog rada 75 ♂ 10 13,33

Vijeće opština 55 ♂ 3 5,45Društveno-političkog vijeća 35 ♂ 8 22,86

Skupština SR Crne Gore 165 ♂ 21 12,73

Ukupno izabranih delegata/kinja u 15. sazivužena

12,73%

muškaraca87,27%

60 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine15. Saziv 1986-89. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 1 1 0 0

Predsjednik Vijeća udruženog rada 1 1 0 0Predsjednik Vijeća opština 1 1 0 0

Predsjednik Društveno-političkog vijeća 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

Ustavnim amandmanom XVI iz 1985. godine utvrđeno je da se predsjednik i potpredsjednik Skupštine, kao i predsjednici vijeća biraju na vrijeme od dvije godine uz mogućnost ponovnog izbora što je i iskorišćeno.

radna tijela Skupštine – 15. Saziv 1986-89. ukupno predsjed. žena žena %

radna tijela SkupštineKomisija za izbor i imenovanja i administrativna pitanja 13 ♂ 2 15,38

Komisija za ustavna pitanja 13 + 12 ♂ 2 15,38(8,00)

Zakonodavno-pravna komisija 9+8 ♂ 0 0(5,88)

Komisija za predstavke i predloge i društveni nadzor 10 ♂ 2 20,00

61Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Komisija za praćenje sprovođenja Zakona o udruženom radu 7 + 4 ♂ 1 14,29

(9,09)vijeće udruženog rada Odbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem 15 ♂ 0 0

Odbor za pitanja privrede 15 ♂ 3 20,00Odbor za finanisije i budžet 13 ♂ 2 15,38Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku 15 ♂ 1 6,67Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku 11 ♂ 1 9,09Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00vijeće opštinaOdbor za društveno-politički sistem 11 ♂ 1 9,09Odbor za privredu, plan i finansije 15 ♂ 0 0Odbor za stambena pitanja, komunalnu djelatnost i urbanizam 11 ♀ 2 18,18

Odbor za društvene djelatnosti 11 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Društveno-političko vijećeOdbor za politički sistem 9 ♂ 1 11,11Odbor za unutrašnju politiku, pravosuđe i upravu 9 ♂ 3 33,33Odbor za društveno-ekonomske odnose i razvojnu politiku 9 ♂ 3 33,33

62 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00zajednička radna tijelaZajednička komisija svih vijeća za narodnu odbranu i društvenu samozaštitu 11 ♂ 1 9,09

Zajednička komisija svih vijeća za spoljnu politiku i međunarodne odnose 15 ♂ 2 13,33

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja boraca i vojnih invalida

11 ♂ 2 18,18

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja informisanja 10 ♂ 0 0

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Vijeća opština za zaštitu prirode i čovjekove sredine 9 + 4 ♂ 1 11,11

(7,69)

Skupština je u ovom sazivu imala 24 radna tijela i na čelu samo jednog je bila žena (Odbor za stambena pitanja, komunalnu djelatnost i urbanizam Vijeća opština).

Komisija za ustavna pitanja je, pored 13 delegata, u svom sazivu imala je i 12 članova iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena žena. Zakonodavno-pravna komisija, pored 9 delegata, u sastavu je imala i 8 iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika i među njima je bila jedna žena ( među javnim, naučnim i stručnim radnicima – 12,50 %, a ukupno 5,88% žena u Komisiji). Komisija za praćenje sprovođenja Zakona o udruženom radu, pored 7 delegata među kojim je bila jedna žena, u sastavu je imala i 4 člana iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika no među njima nije bilo žena. Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Vijeća opština

63Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

za zaštitu prirode i čovjekove sredine imala ukupno 13 članova: 9 je delegata od kojih je jedna bila žena, a 4 je iz reda reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena pa je komisija imala 7,69% žena ukupno.

11. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre jUl 1989- DeCembar 1990.

16. Saziv 1989-90. Ukupno članova/ica predsjed. žena žena %

Predsjedništvo Skupštine SRCG 6 ♂ 0 0Vijeće udruženog rada 75 ♂ 9 12,00

Vijeće opština 55 ♂ 5 9,09Društveno-političkog vijeća 35 ♂ 7 20,00

Skupština SR Crne Gore 165 ♂ 21 12,73

Ukupno izabranih delegata/kinja u 16. sazivu

žena12,73%

muškaraca87,27%

64 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

predsjedništvo Skupštine16. Saziv 1989-90. Ukupno muškaraca žena žena %

Predsjednik 1 1 0 0Potpredsjednik 1 1 0 0

Predsjednik Vijeća udruženog rada 1 1 0 0Predsjednik Vijeća opština 1 1 0 0

Predsjednik Društveno-političkog vijeća 1 1 0 0Sekretar 1 1 0 0

radna tijela Skupštine – 16. Saziv 1989-90. ukupno predsjed. žena žena %

radna tijela SkupštineKomisija za izbor i imenovanja i administrativna pitanja 13 ♂ 1 7,69

Komisija za ustavna pitanja 13 + 12 ♂ 1 7,69(4,00)

Zakonodavno-pravna komisija 9 + 8 ♂ 2 22,22(17,65)

Komisija za predstavke i predloge i društveni nadzor 10 ♂ 2 20,00Komisija za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti 9 ♂ 0 Ѳ

vijeće udruženog radaOdbor za društveno-ekonomske odnose i politički sistem 15 ♀ 3 20,00

65Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za pitanja privrede 15 ♂ 0 0Odbor za finanisije 13 ♂ 0 0Odbor za društvene djelatnosti 15 ♂ 3 20,00Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku 15 ♀ 3 20,00Odbor za zdravstvo i socijalnu politiku 11 ♂ 3 27,27Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00vijeće opštinaOdbor za društveno-politički sistem 13 ♂ 2 15,38Odbor za privredu, plan i finansije 15 ♂ 0 0Odbor za stambena pitanja, komunalnu djelatnost i urbanizam 9 ♂ 1 11,11

Odbor za društvene djelatnosti 13 ♂ 1 7,69Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00Društveno-političko vijećeOdbor za politički sistem 11 ♂ 2 18,18Odbor za unutrašnju politiku, pravosuđe i upravu 9 ♂ 2 22,22Odbor za društveno-ekonomske odnose i razvojnu politiku 9 ♂ 2 22,22

Mandatno-imunitetska komisija 5 ♂ 1 20,00zajednička radna tijelaZajednička komisija svih vijeća za narodnu odbranu i društvenu samozaštitu 11 ♂ 1 9,09

66 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Zajednička komisija svih vijeća za spoljnu politiku i međunarodne odnose 15 ♂ 1 6,67

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja boraca i vojnih invalida

11 ♂ 2 18,18

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja informisanja 10 +3 ♂ 3 30,00

(23,08)

Zajednička komisija svih vijeća za informisanje (odluka „Službeni list SRCG“, broj 1/90 ; obrazovana marta 1990. )

12 +3 ♂ 5 41,67(33,33)

Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Vijeća opština za zaštitu prirode i čovjekove sredine 11+ 4 ♂ 3 27,27

(20,00)

Skupština je u ovom sazivu imala 27 radnih tijela i na čelu dva su bile žene (Odbor za dru-štveno-ekonomske odnose i politički sistem i Odbor za obrazovanje, kulturu i nauku Vijeća ud-ruženog rada).

Komisija za ustavna pitanja, Zakonodavno-pravna komisija, Zajednička komisija Vijeća udru-ženog rada i Društveno-političkog vijeća za pitanja informisanja, Zajednička komisija svih vijeća za informisanje i Zajednička komisija Vijeća udruženog rada i Vijeća opština za zaštitu prirode i čovjekove sredine imale su u svom sastavu, osim delegata, i predstavnike iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika i samo je među njih 8 izabrnih u Zakonodavno-pravnu komisiju bila jedna žena.

67Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

12. SkUpštiNa SOCijaliStiČke repUblike CrNe GOre, DeCembar 1990- DeCembar 1992.

Amandmanima na Ustav od 31. jula 1990. godine promjenama Ustava desile su se značajne izmjene u političkom sistemu, organizaciji i sastavu organa vlasti u Crnoj Gori. Umjesto jedno-partijskog sistema uspostavljen je politički pluralizam, odnosno višepartijski sistem. Skupština je postala jednodomna i imala je 125 poslanika/ica.

Predsjedništvo Skupštine su činili predsjednik i potpredsjednici Skupštine.

17. Saziv 1990-92. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0Poslanika/ca 125 6 4,80

Ukupno izabranih poslanika/ca u 17. sazivu

žena4,80%

muškaraca95,20%

68 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 17. Saziv 1990-92. ukupno predsjed. žena žena %

Komisija za izbor i imenovanja 15 ♂ 0 0Komisija za ustavna pitanja 13 + 12 ♂ 0 0

Zakonodavno-pravna komisija 9 + 8 ♂ 0 0Komisija za predstavke i predloge i društveni nadzor 11 ♂ 0 0

Komisija za narodnu odbranu 11 ♂ 0 0Komisija za informisanje 11 ♂ 2 18,18

Komisija za spoljnu politiku i međunarodne odnose 11 ♂ 1 9,09

Komisija za zaštitu prirode i čovjekove sredine 8 + 7 ♂ 1 12,5(6,67)

Komisija za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti 7 ♂ 0 0Mandatno-imunitetska komisija 7 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem 15 ♂ 0 0Odbor za unutrašnju politiku, pravosuđe i upravu 15 ♂ 0 0

Odbor za privredu i razvoj 15 ♂ 0 0Odbor za finanisije 15 ♂ 0 0

Odbor za obrazovanje, nauku , kulturu i fizičku kulturu 15 ♂ 2 13,33Odbor za rad, zdravstvo i socijalnu zaštitu 15 ♂ 2 13,33

Skupština je u ovom sazivu imala 16 radnih tijela i među predsjednicima radnih tijela nije bi lo žena.

69Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Komisija za ustavna pitanja, Zakonodavno-pravna komisija i Komisija za zaštitu prirode i čo-vjekove sredine imale su u svom sastavu, osim poslanika, i predstavnike iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali među njima nije bilo žena.

13. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre DeCembar 1992- NOvembar 1996.

Ustavom Republike Crne Gore, iz 1992. godine, vlast u Republici je uređena po načelu podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku.

Zakonodavnu vlast vrši Skupština, koju čine poslanici/ce koji se biraju po principu jedan poslanik/ca na 6 000 birača.

18. Saziv 1992-96. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 3 0 0Poslanika/ca 85 7 8,24

70 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 18. Saziv 1992-96. ukupno predsjed. žena žena %

Komisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 0 0Komisija za predstavke i predloge 7 ♂ 1 14,29Mandatno-imunitetska komisija 5 ♀ 1 20,00

Odbor za ustavna pitanja 13 + 4 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 13 + 4 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 13 ♂ 0 0

Ukupno izabranih poslanika/ca u 18. sazivužena8,24%

muškaraca91,76%

71Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za privredu i finansije 13 ♂ 0 0Odbor za školstvo, nauku i kulturu 13 ♂ 3 23,08

Odbor za zdravstvo, socijalno staranje i rad 13 ♂ 3 23,08

Odbor za zaštitu životne sredine 7 + 4 ♂ 0 0(7,69)

Odbor za međunarodne odnose 7 ♂ 0 0

Skupština je u ovom sazivu imala 11 radnih tijela i na čelu Mandatno-imunitetske komisije je bila žena.

Odbor za ustavna pitanja, Zakonodavni odbor i Odbor za zaštitu životne sredine su u svom sastavu, osim poslanika, i predstavnike iz reda javnih, naučnih i stručnih radnika ali je među njima samo u Odboru za zaštitu životne sredine bila jedna žena ( među javnim, naučnim i stručnim radnicima – 25,00 %, a ukupno 7,69% žena u Oboru).

72 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

14. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre NOvembar 1996 - maj 1998.

Na izborima 1996.godine, shodno Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o izboru od-bornika i poslanika, birao se 71 poslanik/ca.

19. Saziv 1996-98. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 1 0 0Poslanika/ca 71 6 8,45

Ukupno izabranih poslanika/ca u 19. sazivu

žena8,45%

muškaraca91,55%

73Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 19. Saziv 1996-98. ukupno predsjed. žena žena %

Odbor za ustavna pitanja 13 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 9 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 9 ♂ 0 0Odbor za privredu, finanisije i zaštitu životne sredine 9 ♂ 0 0Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu, zdravstvo, rad i

socijalno staranje 9 ♂ 1 11,11

Odbor za međunarodne odnose 7 ♂ 0 0Odbor za ljudska prava i slobode 7 ♂ 1 14,29

Komisija za izbor i imenovanja 11 ♂ 0 0Mandatno- imunitetska komisija 5 ♂ 0 0

Odbor za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti 11 ♂ 0 0

Skupština je u ovom sazivu imala 10 radnih tijela i nijedna žena nije bila predsjednica radnog tijela.

74 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

15. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre maj 1998 - april 2001.

Prema Zakonu o izboru odbornika i poslanika (1998. godina) utvrđeni su izborni principi i us-vo jena Odluka o utvrđivanju broja poslanika, kojom je utvrđeno da se na izborima 1998. godine bira 78 poslanika/ca.

20. Saziv 1998-2001. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0Poslanika/ca 78 4 5,12

Ukupno izabranih poslanika/ca u 20. sazivu

žena5,12%

muškaraca94,88%

75Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 20. Saziv 1998-2001. ukupno predsjed. žena žena %

Odbor za ustavna pitanja 8 ♂ 0 0Zakonodavni odbor 9 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 9 ♂ 2 22,22Odbor za privredu, finanisije i zaštitu životne sredine 6 ♂ 0 0Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu, zdravstvo, rad i

socijalno staranje 6 ♂ 0 0

Odbor za međunarodne odnose 4 ♂ 0 0Odbor za ljudska prava i slobode 5 ♂ 1 20,00

Komisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 1 7,69Mandatno- imunitetska komisija 4 ♂ 0 0

Odbor za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti Ovaj odbor je postojao po Poslovniku ali u ovom mandatu nije utvrđen njegov sastav.

Skupština je u ovom sazivu imala 9 formiranih radnih tijela i među predsjednicima radnih tijela nije bilo žena, dok ih je bilo samo u sastavu 3 radna tijela.

76 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

16. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre april 2001 – OktObar 2002.

Izborni principi za ove izbore su bili uglavnom isti kao oni za prethodne izbore, a saglasno principu određenom Ustavom Odlukom Skupštine je utvrđen broj poslanika/ca 77.

Prvi put u istoriji crnogorskog parlamentarizma za predsjednicu Skupštine je izabrana žena- Vesna Perović.

21. Saziv 2001-02. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 1 100

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0Poslanika/ca 77 8 10,39

prva predsjednica Skupštine iz 2001. god.

Vesna Perović

Ukupno izabranih poslanika/ca u 21. sazivu

žena10,39%

muškaraca89,61%

77Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Interesantno je da je tokom mandata ovog skupštinskog saziva poslaničku funkciju vršila je 91 osoba od kojih je 9 bilo žena pa bi značilo da je učešće žena u ovom mandatnom periodu u vršenju poslaničke funkcije bilo 9,89%.

U ovom sazivu je formiran Odbor za ravnopravnost polova kao stalno radon tijelo Skupštine.Na čelu dva odbora su bile žene( Odbora za ustavna pitanja - predsjednica po funkciji I

Odbora za ravnopravnost polova).

radna tijela Skupštine – 21. Saziv 2001-02. ukupno predsjed. žena žena %

Odbor za ustavna pitanja 13 ♀ 1 7,69Zakonodavni odbor 9 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 9 ♂ 1 11,11Odbor za privredu, finanisije i zaštitu životne sredine 9 ♂ 1 11,11Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu, zdravstvo, rad i

socijalno staranje 9 ♂ 3 33,33

Odbor za međunarodne odnose 7 ♂ 0 0Odbor za ljudska prava i slobode 7 ♂ 1 14,29

Odbor za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti 11 ♂ 0 0Odbor za ravnopravnost polova 11 ♀ 7 63,64Komisija za izbor i imenovanja 13 ♂ 1 7,69

78 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Mandatno- imunitetska komisija 5 ♂ 0 0Komisija za praćenje javnosti i transparentnosti

postupka privatizacije 10 ♂ 1 10,00

Komisija za utvrđivanje činjenica, okolnosti i bitnih elemenata o navodima u tekstu objavljenom

u zagrebačkom listu „Nacional“ pod naslovom „Glavni mafijaški bos Balkana“ i drugim tekstovima

objavljenim u ovom listu

7 ♂ 0 0

17. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre OktObar 2002- Septembar 2006.

22. Saziv 2002-06. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0Poslanika/ca 75 10 13,33

79Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Tokom mandata ovog skupštinskog saziva poslaničku funkciju vršilo je 106 osoba od kojih je 11 bilo žena pa bi značilo da je učešće žena u ovom mandatnom periodu u vršenju poslaničke funkcije bilo 10,38%, ali ih nikad u sazivu nije bilo 11.

radna tijela Skupštine – 22. Saziv 2002-06. ukupno predsjed. žena žena %

Odbor za ustavna pitanja 13 ♂ 1 7,69Zakonodavni odbor 9 ♂ 0 0

Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 9 ♂ 0 0Odbor za privredu, finanisije i zaštitu životne sredine 9 ♂ 0 0

Ukupno izabranih poslanika/ca u 22. sazivu

žena13,33%

muškaraca86,67%

80 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu, zdravstvo, rad i socijalno staranje 9 ♂ 1 11,11

Odbor za međunarodne odnose 7 ♂ 1 14,29Odbor za ljudska prava i slobode 7 ♂ 1 14,29Odbor za ravnopravnost polova 11 ♀ 7 63,64

Odbor za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti - Odbor za bezbjednost i odbranu 11 ♂ 0 0

Mandatno- imunitetska komisija 5 ♂ 0 0Komisija za praćenje javnosti i transparentnosti

postupka privatizacije 10 ♂ 0 0

Odbor za evropske integracije 7 ♂ 1 14,29Komisija za izbor i imenovanja 11 ♂ 1 9,09

Skupština je u ovom sazivu imala 12 radnih tijela i na čelu samo jednog je bila žena, dok u sastavu šest nije bilo žena.

18. SkUpštiNa repUblike CrNe GOre, Septembar 2006 - mart 2009.

Skupština je konstituisana 2. oktobra 2006. godine i počela je rad kao Ustavotvorna skupština, sa zadatkom da donese Ustav nezavisne države Crne Gore, a potom nastavi mandat kao redovna skupština.

81Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

23. Saziv 2006-09. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0

Poslanika/ca 81(96)

9(9)

11,11(9,37)

Ukupno izabranih poslanika/ca u 23. sazivu

Tokom mandata ovog skupštinskog saziva poslaničku funkciju vršilo je 96 osoba od kojih je 9 bilo žena pa bi značilo da je učešće žena u ovom mandatnom periodu u vršenju poslaničke funkcije bilo 9,37%.

Skupština je u ovom sazivu imala 11 radnih tijela i na čelu samo jednog je bila žena, dok u sastavu (samo ?) dva nije bilo žena.

žena11,11%

muškaraca88,89%

82 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 23. Saziv 2006-09. ukupno predsjed. žena žena %Ustavni odbor Ustavotvorne skupštine 17 ♂ 1 5,88

Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo 13 ♂ 1 7,69Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 13 ♂ 3 23,08

Odbor za bezbjednost i odbranu 13 ♂ 0 0Odbor za međunarodne odnose i evropske integracije 13 ♂ 0 0

Odbor za ekonomiju, finanisije i budžet 13 ♂ 1 7,69Odbor za ljudska prava i slobode 13 ♂ 1 7,69Odbor za rodnu ravnopravnost 11 ♀ 7 63,64

Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje 13 ♂ 1 7,69

Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport 11 ♂ 2 18,18Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje 11 ♂ 1 9,09

Administrativni odbor 13 ♂ 1 7,69

19. SkUpštiNa CrNe GOre mart 2009.

Na referendumu, održanom 21. maja 2006. god, Crna Gora je obnovila svoju državnost. Usta-votvorna skupština Republike Crne Gore je, na trećoj sjednici drugog redovnog zasijedanja u 2007. godini, usvojila Ustav dana 19. oktobra 2007. godine, a proglašen je 22. oktobra 2007. god.

83Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ustav Crne Gore je, na nivou načela i opštih garancija, dao političku podršku i stvorio pra-vne pretpostavke za uvođenje standarda rodne ravnopravnosti i sprječavanje i eliminisanje dis-kriminacije po osnovu pola, u svim oblastima i na svim nivoima.

Ustavom je utvrđeno da Skupština Crne Gore ima 81 poslanika/cu.

24. Saziv 2009. ukupno žena žena %Predsjednik/ca Skupštine 1 0 0

Potpredsjednik/ca Skupštine 2 0 0Poslanika/ca 81 10 12,35

poslanika/ca 2009. godine

12,35%

87,65%

84 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

radna tijela Skupštine – 24. Saziv 2009. ukupno predsjed. žena žena %

Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo 13 ♂ 2 15,38Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu 13 ♂ 1 7,69

Odbor za bezbjednost i odbranu 13 ♂ 0 0Odbor za međunarodne odnose i evropske integracije 15 ♂ 1 6,67

Odbor za ekonomiju, finanisije i budžet 13 ♂ 0 0Odbor za ljudska prava i slobode 13 ♂ 2 15,38Odbor za rodnu ravnopravnost 11 ♀ 7 63,64

Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje 13 ♂ 0 0

Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport 11 ♂ 1 9,09Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje 11 ♀ 3 27,27

Administrativni odbor 13 ♂ 0 0Komisija za praćenje i kontrolu postupka privatizacije 8 ♂ 1 12,5

Skupština je u ovom sazivu ima 12 radnih tijela i na čelu dva su žene (Odbor za rodnu rav-nopravnost i Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje).

85Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Odbori 2009. godine

12

2

10

ukupno

odbori 2009.

predsjednica odbora

predsjednikodbora

86 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Saziv 2009. godine

I V IXII VI XIII VII XIIV VIII XIIukupno

broj

čla

nova

/ica

13

2 1 1 1 1007 300 2

13 13 13 13 11 11 11 813 1315žena

87Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

I Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo

II Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu

III Odbor za bezbjednost i odbranu

IV Odbor za međunarodne odnose i evropske integracije

V Odbor za ekonomiju, finansije i budžet

VI Odbor za ljudska prava i slobode

VII Odbor za rodnu ravnopravnost

VIII Odbor za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje

IX Odbor za prosvjetu, nauku, kulturu i sport

X Odbor za zdravstvo, rad i socijalno staranje

XI Administrativni odbor

XII Komisija za praćenje i kontrolu postupka privatizacije

LEGENDA

88 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

20. zakljUČCi

U 19 saziva, koliko ih je bilo od 1946. godine do danas, u najužem rukovodstvu Skupštine Crne Gore (predsjedništvo, kolegijum) bile su samo tri žene. Dvije od njih su bile po funkciji, kao predsjednice vijeća, dok je treća bila na samom vrhu piramide- predsjednica Skupštine.

Mali broj žena je bio i u sastavu ovih saziva. U prosjeku njihovo učešće iznosi 9,22%.

ukupno žena žena u %

6. Saziv 1946-50. 107 3 2,80

7. Saziv 1950-53. 161 7 4,35

8. Saziv 1953-58. 122 5 4,09

9. Saziv 1958-63. 150 7 4,66

10. Saziv 1963-69. * 508 59 11,61

11. Saziv 1969-74. 254 9 3,54

12. Saziv 1974-78. 135 17 12,59

13. Saziv 1978-82. 165 13 7,88

89Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

14. Saziv 1982-86. 165 22 13,33

15. Saziv 1986-89. 165 21 12,73

16. Saziv 1989-90. 165 21 12,73

17. Saziv 1990-92. 125 6 4,80

18. Saziv 1992-96. 85 7 8,24

19. Saziv 1996-98. 71 6 8,45

20. Saziv 1998-2001. 78 4 5,12

21. Saziv 2001-02. 77 8 10,39

22. Saziv 2002-06. 75 10 13,33

23. Saziv 2006-09. 81 9 11,11

24. Saziv 2009. 81 10 12,35

U k U p N O 2 645 244 9,22

*Ovdje je data prosječna vrijednost.

90 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Najviše žena u nekom sazivu bilo je 15,75%. To je bilo u 10. sazivu u periodu 1963-65. godina.

Žene su pretežno bile članice odbora koji su se bavili socijalnim pitanjima, pitanjima kulture i obrazovanja, a skoro da ih nije bilo u odborima koji su se bavili pitanjima budžeta, privrede I međunarodnih odnosa. Ni u jednom sazivu žena nije bilo u sastavu Odbora za kontrolu rada Službe državne bezbjednosti/ Odbora za bezbjednost. Samo 17 žena su bile predsjednice nekog radnog tijela.

Skupština Crne Gore, kao organ zakonodavne vlasti, prilikom donošenja zakona, kroz rad svojih radnih tijela (odbora) i na samoj sjednici, ima mogućnost djelovanja u smislu preispitivanja i konačnog kreiranja rješenja u vezi standarda, mehanizama i mjera za postizanje rodne ravno-pravnosti i spječavanje i eliminisanje diskriminacije po osnovu pola. Skupština može i treba da odigra značajnu ulogu pri kreiranju i usvajanju izbornog zakonodavstva kako bi se obe-zbijedilo veće učešće žena u Skupštini. Takođe, Skupština je dužna da primjenjuje i princip rodno balansirane zastupljenosti prilikom izbora i imenovanja na određene funkcije, obrazovanja ra-dnih grupa i utvrđivanja sastava zvaničnih delegacija tako da je za očekivati da u narednom periodu ne bude radnih tijela u čijem su sastavu samo muškarci.

91Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Z A k O N O R O D N O j R A V N O P R A V N O S T i

Zakon o rodnoj ravnopravnosti je usvojen godinu dana nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore i neposredno prije usvajanja Ustava nezavisne Crne Gore. Donošenjem Ustava Crne Gore dat je još jači osnov za uvođenje i uređivanje rodne ravnopravnosti, kao i mehanizama za postizanje rodne ravnopravnosti jer je Ustavom utvrđeno da država jemči ravnopravnost žene i muškarca i razvija politiku jednakih mogućnosti (član 18).

Za pravni sistem Crne Gore, prije usvajanja Zakona o rodnoj ravnopravnosti, nije se moglo reći da sadrži zakone i druge propise kojima se ograničava jednako ostvarivanje prava muškaraca i žena. Međutim faktičko stanje govorilo je da u praksi nije zastupljena puna ravnopravnost u ostvarivanju utvrđenih prava. Naime, položaj žena i muškaraca u Crnoj Gori, još uvijek, je određen patrijarhalnim nasljeđem, u kojem je žena stekla formalno - zakonsku jednakost, i društveno - ekonomskim promjenama i procesima.

Zakoni i drugi propisi koji sadrže neutralne norme, odnosno koji nijesu rodno senzibilisani i ne daju posebne garancije za ravnopravnost muškaraca i žena, zbog unaprijed formiranih rodnih

92 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

uloga u društvu, ne omogućavaju jednako uživanje ljudskih prava i sloboda za muškarce i žene. Ovi nedostaci karakteristični su i za pravni sistem Crne Gore. Naime, zakoni i drugi propisi nijesu uopšte ili nijesu u dovoljnoj mjeri rodno senzibilisani, a propisima nijesu bile date posebne garancije za ravnopravnost žena sa muškarcima u zaštiti i uživanju ljudskih prava, odnosno nije bila posebno zabranjena i sankcionisana diskriminacija po osnovu pola i bračnog stanja.

Obaveza države da uspostavi rodnu ravnopravnost podrazumijeva, prije svega, unapređenje njenog pravnog sistema i Skupština Crna Gora je u julu 2007.godine usvojila Zakon o rodnoj ravnopravnosti, kao prvi antidiskriminacioni zakon. Njegovo usvajanje predstavlja krupan korak u daljem razvoju demokratije, vladavine prava i humanih odnosa u društvu, zasnovanih na principima nediskriminacije i ravnopravnosti muškaraca i žena. Još značajniji korak će biti njegova implementacija.

Jedna od ključnih odredaba ovog Zakona je član3:Državni organi, organi državne uprave i lokalne samouprave, javne ustanove, javna

preduzeća i druga pravna lica koja vrše javna ovlašćenja (u daljem tekstu: organi) dužni su da, radi postizanja rodne ravnopravnosti, u svim fazama planiranja, donošenja i spro-vođenja odluka, kao i preduzimanja aktivnosti iz svoje nadležnosti ocjenjuju i vre dnuju uticaj tih odluka i aktivnosti na položaj žena i muškaraca.

Ovim članom je utvrđena izričita obaveza organa vlasti, kako na državnom tako i na lokalnom nivou, i svih drugih subjekata koji vrše javna ovlašćenja (koji se u daljem tekstu Zakona pominju pod nazivom organi), da radi postizanja rodne ravnopravnosti, u svim fazama planiranja, donošenja i sprovođenja odluka, kao i preduzimanja aktivnosti iz svoje nadležnosti ocjenjuju i vrednuju uticaj tih odluka i aktivnosti na položaj žena i muškaraca.

93Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

Ovako jakoj i sveobuhvatnoj obavezi osnov za uvođenje je član 2 Konvencije o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena, koji obavezuje države potpisnice Konvencije da osude diskriminaciju nad ženama i eliminišu je putem ustavnih, zakonskih i drugih odgovarajućih sredstava. Ova obaveza podrazumijeva dužnost države da: 1) obezbijedi da se javne vlasti i institucije, pojedinci, privredna društva i druga pravna lica uzdržavaju od diskriminacije nad ženama i eliminišu je; 2) eliminiše pravne osnove za diskriminaciju, revidiranjem postojećih zakona u tom pravcu i 3) obezbijedi ostvarenje načela jednakosti žena u praksi putem pravnih i drugih odgovarajućih sredstava.

Navedena obaveza, takođe, proizilazi i iz Platforme za akciju Četvrte svjetske konferencije žena (Peking, 1995), u kojoj se ističe da bi u radu na rješavanju pitanja nejednakosti između žena i muškaraca u raspodjeli moći odlučivanja na svim nivoima, vlade i drugi faktori trebalo da promovišu aktivnu i vidljivu politiku usmjeravanja rodne perspektive u sve politike i programe, tako da se prije odlučivanja napravi analiza o posljedicama i za žene i za muškarce.

Kad govorimo o zoni „moći“ ili „uticaja“, nesporno se može konstatovati da su u sistemu vlasti u Crnoj Gori na čelu Skupština Crne Gore i Vlada Crne Gore, imajući u vidu njihove nadležnosti propisane Ustavom. Upravo zato je važno, možda najvažnije, da Skupština i Vlada primjenjuju principe rodne ravnopravnosti u okviru svih svojih nadležnosti.

Skupština: 1) donosi ustav; 2) donosi zakone; 3) donosi druge propise i opšte akte (odluke, zaključke, rezolucije, deklara-cije i preporuke); 4) proglašava ratno i vanredno stanje; 5) donosi budžet i završni račun budžeta; 6) donosi strategiju nacionalne bezbjednosti i strategiju odbrane; 7) donosi plan razvoja i prostorni plan Crne Gore; 8) odlučuje o upotrebi jedinica Vojske Crne Gore u međunarodnim snagama; 9) uređuje sistem državne uprave; 10) vrši nadzor nad Vojskom

94 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

i bezbjednosnim službama; 11) raspisuje državni referendum; 12) bira i razrješava predsjednika i članove Vlade; 13) bira i razrješava predsjednika Vrhovnog suda, predsjednika i sudije Ustavnog suda; 14) imenuje i razrješava: vrhovnog državnog tužioca i državne tužioce, zaštitnika ljudskih prava i sloboda; guvernera Centralne banke i članove Savjeta Centralne banke Crne Gore; predsjednika i članove Senata Državne revizorske institucije i druge nosioce funkcija određene zakonom; 15) odlučuje o imunitetskim pravima; 16) daje amnestiju; 17) potvrđuje međunarodne ugovore; 18) raspisuje javne zajmove i odlučuje o zaduživanju Crne Gore; 19) odlučuje o raspo-laganju državnom imovinom iznad vrijednosti određene zakonom; 20) vrši i druge poslove utvrđene Ustavom ili zakonom (član 82 Ustava Crne Gore).

Zato je bilo važno da se, osim u poglavljuOsnovne odredbe, u poglavlju Opšte i posebne mjere Zakona o rodnoj ravnopravnosti utvrdi obaveza Skupštine Crne Gore. Skupština Crne Gore i vlada Crne Gore (u daljem tekstu: vlada) će, u okviru svojih nadležnosti, primjenjivati principe rodne ravnopravnosti, a naročito princip rodno balansirane zastupljenosti prilikom izbora i imenovanja na određene funkcije, obrazovanja radnih tijela i utvrđivanja sastava zvaničnih delegacija (član 10).

Rodno balansirana zastupljenost žena i muškaraca u javnoj, naročito u političkoj sferi, definiše se kao paritetni odnos žena i muškaraca u kolektivnim tijelima (dakle 50%: 50%) ili u blažoj varijanti kao odnos 40%: 60% (odnosno 60% : 40%), a definiše se kao preraspodjela moći i pozicija odlučivanja (40-60% zastupljenosti bilo kog pola) između muškaraca i žena u svakoj oblasti života, što pred-stavlja važan uslov ravnopravnosti između muškaraca i žena. Takođe, može se definisati kao politički cilj kojem se teži, ali i kao načelo na kojem počiva koncept paritetne demokratije.

Pravednost (žene čine polovinu svjetske populacije i nepravedno je da su marginalizirane u

95Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

političkoj sferi koja odlučuje i o njihovim životima) i društvena i ekonomska isplativost (marginalizacija i isključivanje žena znači i isključivanje potencijalnih talenata i sposobnosti polovine čovječanstva, što nije isplativo društvu u cjelini) su dva ključna argumenta za ostvarivanje rodno balansirane zastupljenosti žena i muškaraca.

Nedovoljan broj žena u strukturama moći i odlučivanja onemogućava njihov uticaj na do-nošenje ključnih odluka, bilo normativnih ili strateških, što dovodi do održavanja postojećeg stanja ili čak do pogoršanja položaja žena. Očigledno je da se ovom pitanju ne poklanja dovoljna pažnja i da nema naročito i javno izraženih zahtjeva za promjenama u ovom pogledu. Sistem uvođenja kvota, ali ne samo na izborima i na listama, već i u realnoj participaciji u Skupštini i Vladi prije svega, mora biti uveden, po uzoru na veći broj demokratskih država u Evropi u kojima postoje, a polazeći od međunarodnih konvencija, programa i planova (CEDAW, Pekinška platforma za akciju, Preporuku Rec (2003)3 Odbora ministara Savjeta Evrope o balansiranoj participaciji že-na i muškaraca u političkom i javnom životu u kojem se donose odluke.

Da je neophodno uvesti zakonske kvote govori i primjer Švedske. U švedskom parlamentu 1971. je bilo 15% žena, a na izborima 2006. u sastav parlamenta je ušlo 47,2% žena. Povećanje broja žena je rezultat partijskih kvota. Znači Švedskoj je bilo potrbno skoro 40 godina da se primakne paritetnom učešću žena I muškaraca u parlamentu.

Da li Crna Gora može sebi da dozvoli da ne uvede zakonske kvote I čeka, u najboljem slučaju, narednih 30-tak godina da bi u Skupštini Crne Gore bilo 30% žena jer podaci o učešću žena u sastavima skupštinskih saziva u period 1946-2010. Godina jasno pokazuju da je neophodno preduzeti mjere kako bi se eliminisala njihova neopravdana podzastupljenost.

Propisivanje mjere kojom se crnogorska Skupština i Vlada obavezuju da u okviru svojih

96 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

nadležnosti, primjenjuju principe rodne ravnopravnosti, a naročito princip rodno balansirane zastupljenosti prilikom izbora i imenovanja na određene funkcije, obrazovanja radnih tijela i utvrđivanja sastava zvaničnih delegacija jedini je način da se koliko-toliko ispravi izraziti rodni disbalans koji postoji, naročito u politici, čime će se neminovno poboljšati položaj žena u dru-štvu.

97Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

D O D ATA k : S v j e t s k i p o d a c i o z a s t u p l j e n o s t i

ž e n a u p a r l a m e n t i m a

Podaci su uzeti sa sajta Inter-parlamentarne unije: http://www.ipu.org/wmn-e/world.htm i na njima je situacija na dan 30. septembar 2010. god.

98 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

S V J E T S K I P R O S J E K

Oba doma zbirno

Total MPs 44’682

Gender breakdown known for 43’660

Men 35’325

Women 8’335

percentage of women 19.1%

jednodomne ili Donji dom

Total MPs 37’750

Gender breakdown known for 37’170

Men 30’013

Women 7’157

percentage of women 19.3%

Gornji dom ili Senat

Total MPs 6’932

Gender breakdown known for 6’490

Men 5’312

Women 1’178

percentage of women 18.2%

99Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

R E G I O N A L N I P R O S J E K

Single House or lower House

Upper House or Senate

both Houses combined

Nordic countries 41.6% --- ---

americas 22.7% 22.6% 22.7%

europe - OSCe member countries including Nordic countries 21.9% 19.4% 21.4%

europe - OSCe member countries excluding Nordic countries 20.1% 19.4% 19.9%

Sub-Saharan africa 19.1% 20.5% 19.2%

asia 18.4% 17.0% 18.3%

pacific 12.6% 15,4% 12.7%

arab States 11.1% 8.1% 10.5%

Regions are classified by descending order of the percentage of women in the lower or single House

100 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

evrOpSki parlameNt 35.2%

Country Seats Women percentage

Finland 13 8 61.5%

Sweden 18 10 55.6%

estonia 6 3 50.0%

Netherlands 25 12 48.0%

bulgaria 17 8 47.1%

Denmark 13 6 46.2%

France 72 32 44.4%

austria 17 7 41.2%

Slovakia 13 5 38.5%

latvia 8 3 37.5%

Germany 99 37 37.4%

belgium 22 8 36.4%

Hungary 22 8 36.4%

portugal 22 8 36.4%

101Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

romania 33 12 36.4%

Spain 50 18 36.0%

Cyprus 6 2 33.3%

luxembourg 6 2 33.3%

United kingdom 72 24 33.3%

Greece 22 7 31.8%

Slovenia 7 2 28.6%

ireland 12 3 25.0%

lithuania 12 3 25.0%

italy 72 16 22.2%

poland 50 11 22.0%

Czech republic 22 4 18.2%

malta 5 0 0.0%

total: 736 259 35.2%

102 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

S v i j e t

Rang DržavaJednodomne ili Donji dom Gornji dom ili Senat

izbori ukupno žena žene% izbori ukupno žena žene%1 rwanda 9 2008 80 45 56.3% 10 2003 26 9 34.6% 2 Sweden 9 2010 349 157 45.0% --- --- --- --- 3 South africa 1 4 2009 400 178 44.5% 4 2009 54 16 29.6% 4 Cuba 1 2008 614 265 43.2% --- --- --- --- 5 iceland 4 2009 63 27 42.9% --- --- --- --- 6 Netherlands 6 2010 150 61 40.7% 5 2007 75 26 34.7% 7 Finland 3 2007 200 80 40.0% --- --- --- --- 8 Norway 9 2009 169 67 39.6% --- --- --- --- 9 belgium 6 2010 150 59 39.3% 6 2010 40 17 42.5%

10 mozambique 10 2009 250 98 39.2% --- --- --- --- 11 angola 9 2008 220 85 38.6% --- --- --- --- “ Costa rica 2 2010 57 22 38.6% --- --- --- ---

12 argentina 6 2009 257 99 38.5% 6 2009 71 25 35.2% 13 Denmark 11 2007 179 68 38.0% --- --- --- --- 14 Spain 3 2008 350 128 36.6% 3 2008 263 81 30.8% 15 andorra 4 2009 28 10 35.7% --- --- --- --- 16 New zealand 11 2008 122 41 33.6% --- --- --- --- 17 Nepal 4 2008 594 197 33.2% --- --- --- ---

103Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

18 Germany 9 2009 622 204 32.8% N.A. 69 15 21.7%

19the F.Y.r.

of macedonia6 2008 120 39 32.5% --- --- --- ---

20 ecuador 4 2009 124 40 32.3% --- --- --- --- 21 burundi 7 2010 106 34 32.1% 7 2010 41 19 46.3% 22 belarus 9 2008 110 35 31.8% 7 2008 58 19 32.8% 23 Uganda 2 2006 324 102 31.5% --- --- --- ---

24United republic

of tanzania12 2005 323 99 30.7% --- --- --- ---

25 Guyana 8 2006 70 21 30.0% --- --- --- --- 26 timor-leste 6 2007 65 19 29.2% --- --- --- --- 27 Switzerland 10 2007 200 58 29.0% 10 2007 46 10 21.7% 28 trinidad and tobago 5 2010 42 12 28.6% 6 2010 31 8 25.8% 29 austria 9 2008 183 51 27.9% N.A. 61 18 29.5% 30 ethiopia 5 2010 547 152 27.8% 5 2010 135 22 16.3% 31 tunisia 10 2009 214 59 27.6% 8 2008 112 17 15.2% 32 peru 4 2006 120 33 27.5% --- --- --- --- 33 portugal 9 2009 230 63 27.4% --- --- --- --- 34 mexico 7 2009 500 131 26.2% 7 2006 128 25 19.5% 35 monaco 2 2008 23 6 26.1% --- --- --- --- 36 viet Nam 5 2007 493 127 25.8% --- --- --- --- 37 kyrgyzstan 12 2007 90 23 25.6% --- --- --- ---

104 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

“ Sudan 4 2010 446 114 25.6% 5 2010 46 5 10.9% 38 bolivia 12 2009 130 33 25.4% 12 2009 36 17 47.2% 39 iraq 3 2010 325 82 25.2% --- --- --- ---

“lao people’s

Democratic republic4 2006 115 29 25.2% --- --- --- ---

40 australia 8 2010 150 37 24.7% 8 2010 76 ? ? 41 Namibia 9 2009 78 19 24.4% 11 2004 26 7 26.9% 42 lesotho 2 2007 120 29 24.2% 3 2007 33 6 18.2% 43 liechtenstein 2 2009 25 6 24.0% --- --- --- --- 44 republic of moldova 7 2009 101 24 23.8% --- --- --- --- 45 Croatia 11 2007 153 36 23.5% --- --- --- --- “ Seychelles 5 2007 34 8 23.5% --- --- --- ---

46 Singapore 5 2006 94 22 23.4% --- --- --- --- 47 estonia 3 2007 101 23 22.8% --- --- --- --- 48 Senegal 6 2007 150 34 22.7% 8 2007 100 40 40.0% 49 United arab emirates 12 2006 40 9 22.5% --- --- --- --- 50 pakistan 2 2008 342 76 22.2% 3 2009 100 17 17.0% 51 Canada 10 2008 308 68 22.1% N.A. 93 32 34.4% “ mauritania 11 2006 95 21 22.1% 11 2009 56 8 14.3%

52 Czech republic 5 2010 200 44 22.0% 10 2008 81 14 17.3% “ eritrea 2 1994 150 33 22.0% --- --- --- ---

105Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

“ latvia 10 2006 100 22 22.0% --- --- --- --- “ United kingdom 5 2010 650 143 22.0% N.A. 733 147 20.1% “ Uzbekistan 12 2009 150 33 22.0% 1 2010 100 15 15.0%

53Saint vincent and

the Grenadines12 2005 23 5 21.7% --- --- --- ---

54 Serbia 5 2008 250 54 21.6% --- --- --- --- 55 philippines 5 2010 229 49 21.4% 5 2010 23 3 13.0% 56 China 3 2008 2987 637 21.3% --- --- --- --- “ italy 4 2008 630 134 21.3% 4 2008 322 59 18.3%

57 Cambodia 7 2008 123 26 21.1% 1 2006 61 9 14.8% 58 bulgaria 7 2009 240 50 20.8% --- --- --- --- “ Dominican republic 5 2010 183 38 20.8% 5 2010 32 3 9.4% “ malawi 5 2009 192 40 20.8% --- --- --- ---

59 Nicaragua 11 2006 92 19 20.7% --- --- --- --- 60 luxembourg 6 2009 60 12 20.0% --- --- --- --- “ poland 10 2007 460 92 20.0% 10 2007 100 8 8.0%

61 Dominica 12 2009 26 5 19.2% --- --- --- --- 62 lithuania 10 2008 141 27 19.1% --- --- --- ---

63bosnia and

Herzegovina10 2006 42 8 19.0% 3 2007 15 2 13.3%

“ el Salvador 1 2009 84 16 19.0% --- --- --- --- “ tajikistan 2 2010 63 12 19.0% 3 2010 34 5 14.7%

106 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

64 France 6 2007 577 109 18.9% 9 2008 343 75 21.9% 65 mauritius 5 2010 69 13 18.8% --- --- --- --- 66 bangladesh 12 2008 345 64 18.6% --- --- --- --- 67 israel 2 2009 120 22 18.3% --- --- --- ---

68Sao tome and

principe8 2010 55 10 18.2% --- --- --- ---

69 Cape verde 1 2006 72 13 18.1% --- --- --- --- 70 Honduras 11 2009 128 23 18.0% --- --- --- --- “ indonesia 4 2009 560 101 18.0% --- --- --- ---

71 kazakhstan 8 2007 107 19 17.8% 10 2008 47 2 4.3% 72 Greece 10 2009 300 52 17.3% --- --- --- --- 73 turkmenistan 12 2008 125 21 16.8% --- --- --- ---

“United States of

america 2 11 2008 435 73 16.8% 11 2008 98 15 15.3%

74 San marino 11 2008 60 10 16.7% --- --- --- --- 75 albania 6 2009 140 23 16.4% --- --- --- ---

76Democratic people’s

republic of korea3 2009 687 107 15.6% --- --- --- ---

77 burkina Faso 5 2007 111 17 15.3% --- --- --- --- “ Slovakia 6 2010 150 23 15.3% --- --- --- ---

78 Uruguay 10 2009 99 15 15.2% 10 2009 31 4 12.9% 79 zimbabwe 3 2008 214 32 15.0% 3 2008 99 24 24.2%

107Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

80 Gabon 1 2009 116 17 14.7% 1 2009 102 18 17.6% “ republic of korea 4 2008 299 44 14.7% --- --- --- ---

81 Slovenia 9 2008 90 13 14.4% 11 2007 40 1 2.5% 82 Chile 12 2009 120 17 14.2% 12 2009 38 5 13.2% 83 russian Federation 12 2007 450 63 14.0% N.A. 169 8 4.7% “ zambia 9 2006 157 22 14.0% --- --- --- ---

84 Cameroon 7 2007 180 25 13.9% --- --- --- --- “ ireland 5 2007 165 23 13.9% 7 2007 59 13 22.0%

85 Djibouti 2 2008 65 9 13.8% --- --- --- --- 86 Swaziland 9 2008 66 9 13.6% 10 2008 30 12 40.0% 87 Grenada 7 2008 15 2 13.3% 8 2008 13 4 30.8% “ jamaica 9 2007 60 8 13.3% 9 2007 21 3 14.3% “ thailand 12 2007 473 63 13.3% 3 2008 150 24 16.0%

88 Sierra leone 8 2007 121 16 13.2% --- --- --- --- 89 Cyprus 5 2006 56 7 12.5% --- --- --- --- “ liberia 10 2005 64 8 12.5% 10 2005 30 5 16.7% “ paraguay 4 2008 80 10 12.5% 4 2008 45 7 15.6%

90 Syrian arab republic 4 2007 250 31 12.4% --- --- --- --- 91 bahamas 5 2007 41 5 12.2% 5 2007 15 5 33.3% 92 Guatemala 9 2007 158 19 12.0% --- --- --- --- 93 azerbaijan 11 2005 123 14 11.4% --- --- --- ---

108 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

“ romania 11 2008 334 38 11.4% 11 2008 137 8 5.8% 94 japan 8 2009 480 54 11.3% 7 2010 242 44 18.2% 95 montenegro 3 2009 81 9 11.1% --- --- --- --- “ Saint lucia 12 2006 18 2 11.1% 1 2007 11 4 36.4% “ togo 10 2007 81 9 11.1% --- --- --- ---

96 benin 3 2003 83 9 10.8% --- --- --- --- “ india 4 2009 545 59 10.8% 7 2008 233 21 9.0%

97 antigua and barbuda 3 2009 19 2 10.5% 4 2009 17 5 29.4% “ morocco 9 2007 325 34 10.5% 10 2009 270 6 2.2%

98 mali 7 2007 147 15 10.2% --- --- --- --- 99 barbados 1 2008 30 3 10.0% 2 2008 21 7 33.3% “ equatorial Guinea 5 2008 100 10 10.0% --- --- --- --- “ Guinea-bissau 11 2008 100 10 10.0% --- --- --- ---

100 malaysia 3 2008 222 22 9.9% N.A. 64 18 28.1% 101 kenya 12 2007 224 22 9.8% --- --- --- ---

“ Suriname 5 2010 51 5 9.8% --- --- --- ---

102Central african

republic3 2005 104 10 9.6% --- --- --- ---

103 armenia 5 2007 131 12 9.2% --- --- --- --- 104 Hungary 4 2010 386 35 9.1% --- --- --- ---

“ turkey 7 2007 549 50 9.1% --- --- --- ---

109Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

105 Cote d’ivoire 12 2000 203 18 8.9% --- --- --- --- 106 brazil 10 2006 513 45 8.8% 10 2006 81 10 12.3% 107 malta 3 2008 69 6 8.7% --- --- --- --- 108 bhutan 3 2008 47 4 8.5% 12 2007 25 6 24.0%

“ panama 5 2009 71 6 8.5% --- --- --- ---

109Democratic republic

of the Congo7 2006 500 42 8.4% 1 2007 108 5 4.6%

110 Ghana 12 2008 230 19 8.3% --- --- --- --- 111 Samoa 3 2006 49 4 8.2% --- --- --- --- 112 Ukraine 9 2007 450 36 8.0% --- --- --- --- 113 botswana 10 2009 63 5 7.9% --- --- --- --- 114 algeria 5 2007 389 30 7.7% 12 2009 136 7 5.1%

“ kuwait 5 2009 65 5 7.7% --- --- --- ---

“libyan arab jamahiriya

3 2009 468 36 7.7% --- --- --- ---

115 Gambia 1 2002 53 4 7.5% --- --- --- --- 116 Congo 6 2007 137 10 7.3% 8 2008 70 9 12.9% 117 Nigeria 4 2007 358 25 7.0% 4 2007 109 9 8.3% 118 Somalia 8 2004 546 37 6.8% --- --- --- --- 119 Saint kitts and Nevis 1 2010 15 1 6.7% --- --- --- --- 120 Georgia 5 2008 138 9 6.5% --- --- --- ---

“ maldives 5 2009 77 5 6.5% --- --- --- ---

110 Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

121 jordan 11 2007 110 7 6.4% 12 2009 55 7 12.7% 122 Sri lanka 4 2010 225 12 5.3% --- --- --- --- 123 Chad 4 2002 155 8 5.2% --- --- --- --- 124 kiribati 8 2007 46 2 4.3% --- --- --- --- 125 Haiti 2 2006 98 4 4.1% 4 2009 29 2 6.9% 126 mongolia 6 2008 76 3 3.9% --- --- --- --- 127 vanuatu 9 2008 52 2 3.8% --- --- --- --- 128 lebanon 6 2009 128 4 3.1% --- --- --- ---

“ tonga 3 4 2008 32 1 3.1% --- --- --- --- 129 Comoros 12 2009 33 1 3.0% --- --- --- ---

“ marshall islands 11 2007 33 1 3.0% --- --- --- ---

130iran

(islamic republic of)3 2008 290 8 2.8% --- --- --- ---

131 bahrain 11 2006 40 1 2.5% 12 2006 40 10 25.0% 132 egypt 11 2005 454 8 1.8% 6 2010 264 ? ? 133 papua New Guinea 6 2007 109 1 0.9% --- --- --- --- 134 Yemen 4 2003 301 1 0.3% 4 2001 111 2 1.8% 135 belize 2 2008 32 0 0.0% 3 2008 13 5 38.5%

“micronesia

(Federated States of)3 2009 14 0 0.0% --- --- --- ---

“ Nauru 6 2010 18 0 0.0% --- --- --- --- “ Oman 10 2007 84 0 0.0% 11 2007 72 14 19.4%

111Ž e n s k a s t ra n a p a r l a m e n t a

“ palau 11 2008 16 0 0.0% 11 2008 13 2 15.4% “ Qatar 7 2010 35 0 0.0% --- --- --- --- “ Saudi arabia 2 2009 150 0 0.0% --- --- --- --- “ Solomon islands 8 2010 50 0 0.0% --- --- --- --- “ tuvalu 9 2010 15 0 0.0% --- --- --- ---

136 afghanistan 9 2010 249 ? ? 2 2010 102 28 27.5% “ Colombia 3 2010 166 ? ? 3 2010 102 ? ? “ venezuela 9 2010 165 ? ? --- --- --- ---

* Figures correspond to the number of seats currently filled in Parliament

Guinea: The parliament was dissolved following the December 2008 coup

1 - South Africa: The figures on the distribution of seats do not include the 36 special rotating delegates appointed on an ad hoc basis, and all percentages given are therefore calculated on the basis of the 54 permanent seats.

2 - United States of America: The total refers to all voting members of the House.

3 - Tonga: No women were elected in 2008, however one woman was appointed to the Cabinet. As cabinet ministers also sit in parliament, there is one woman out of a total of 32 members.

Nada Drobnjak

This project is financially supported by Matra Programme, of the Netherlands Ministry of Foreign Affairs