Ders kitaplarının öğretim programlarına uygunluğu

4.Bölüm

Öğretim Programları

Açıklamalar Genel ve özel hedefler İçerik Öğrenme-öğretme durumları Yöntem ve teknikler Araç-gereçler Ölçme ve değerlendirme

Hedef ve Davranışların ne tür özellikleri ders kitabı oluşturulurken dikkate alınır?

Hedef ve davranışların alanı Hedef ve davranışların düzeyi Hedef ve davranışların sınırları

Ünite ve Konular (İçerik) ders kitabı oluşturulurken nasıl dikkate alınır?

Programı öğeleriyle paralellik taşımalıdır Programda verilen kitap hacmiyle orantılı

olmalıdır Uygun zihinsel süreçlere göre

düzenlenmelidir Öğrenme ilkelerine göre düzenlenmelidir Somuttan soyuta, basitten karmaşığa,

bilinenden bilinmeyene doğru düzenlenmelidir

Bireyin gelişim özellikleri dikkate alınarak düzenlenmelidir

İçerik, ilişkili olduğu alan ve konularla bağlantılı olarak sunulmalıdır

Öğrenme-Öğretme durumları ders kitabı oluşturulurken nasıl dikkate alınır?

Öğrencinin hedef-davranışları kazanması öğrenme-öğretme etkinliklerinin yapılmasıyla olmaktadır.

İçeriğin sunumu, öğrenme-öğretme durumlarını oluşturur.

Öğrenme-öğretme etkinliklerinin sınırları, öğretim programının hedef-davranışlar ve içerik öğeleri doğrultusunda belirlenir.

Öğrenme-öğretme durumlarının düzenlenmesinde kullanılacak ipuçları, yöntem, araç-gereç, zihinsel süreçler, öğrenci katılımı gibi değişkenler kitapta etkili şekilde kullanılmalıdır.

Öğrenme-Öğretme durumları ders kitabı oluşturulurken nasıl dikkate alınır?

Dikkat çekici öğeler, hedefler, ön organize ediciler sunulmalı ve geçiş ifadelerine yer verilmelidir

Öğretimin kalitesini artırıcı ipuçları verilmeli, eğitim teknolojisinin ürünleri kullanılmalı, uygun sorular sorulmalı, araştırmalara yer verilmeli ve özet yapılmalıdır.

Öğretmenin özelliklerine göre düzenlenmelidir Öğretim stratejilerine uygun olarak

düzenlenmelidir Öğretim yöntemlerine uygun olarak

düzenlenmelidir Öğretim tekniklerine uygun olarak

düzenlenmelidir Öğretim araçlarına uygun olarak düzenlenmelidir Öğretim programında öğrenme-öğretme

durumlarıyla ilgili açıklama ya da örnekler varsa bunlar göz önünde bulundurulmalıdır

Değerlendirme ders kitabı oluşturulurken nasıl dikkate alınır?

Yapılan Çalışmalar (eski kitaplar): Değerlendirme sorularında kapsam

geçerliliğinin sağlanamadığını Öğrencileri düşünmeye araştırmaya ve

yaratıcılığa sevk edecek sorulara yer verilmediğini

Hazırlık ve değerlendirme sorularında kavrama ve uygulama basamağındaki sorulara yer verilmediğini

Yeterli oranda çoktan seçmeli veya kısa cevaplı vb. soruları içermediğini

Cevaplar, cevap anahtarı yer almadığını

Hazırlık Çalışmaları

Ön bilgileri ortaya çıkarmak ve merak uyandırmak

Ders Kitabı İnceleme Yönetmeliğine göre; Öğrencilerin yakın çevresi, ihtiyaçları ve

günlük yaşantısıyla ilgili olup olmadığı Ünite ve konuyu öğrenmek için ilgi ve istek

uyandırıp uyandırmadığı Öğrencilerin ilgili bilgi ve deneyimlerinin

benzer olup olmadığını ortaya çıkarıp çıkarmadığı

Öğrencileri seviyelerine uygun araştırma, gözlem inceleme, deney ve gözlem yapmaya teşvik edip etmediği

Hazırlık Çalışmaları

Özellikleri Öğrenciye rehberlik etmeli, anlaşılır olmalı, ne

istendiğine ve yapılacağına ilişkin yol göstermeli Ölçülebilir ve gözlemlenebilir davranışları

içermelidir Çok fazla zaman almayacak şekilde

düzenlenmelidir Gerçekleştirilebilir (yapılabilir) olmalıdır (öğrenci

seviyesi, gelişim özellikleri), somut eylemleri içermelidir,

Bildiği kavramlardan yola çıkarak yeni kavramları anlamasını sağlayacak sorular sorulmalıdır,

Öğrencilerin yakın çevresi,ihtiyaçları ve günlük yaşantısıyla ilgili olmalı

Eleştirel düşünme becerisini geliştirecek sorulara yer verilmelidir

Konu İçi ve Ünite Değerlendirme Konu içi

Uyarıcı sorular Pekiştirici sorular Geliştirici sorular Araştırma soruları

Ünite sonu Öğrencilere kazandırılması düşünülen

davranışların beklenen düzeyde olup olmadığını belirlemek için

Bir sonraki üniteye geçmeden önce, öğretim hizmetinin niteliğini sorgulama ve eksikleri belirleyip düzeltme imkanı sağlar

Öğrenci de geliştirdiği davranışın doğruluğu hakkında bilgi almak ister. Doğru olduğunu anlarsa pekiştirme isteği artar, yanlışsa düzeltmeye yönelir

Ders Kitabı İnceleme Yönetmeliğine göre…

Araştırma, inceleme, deney ve gözlem yapma, muhakeme etme becerilerine yönelik olup olmadığı

Kapsam geçerliliğine sahip olup olmadığı Öğrencilerin kendi kendilerini

değerlendirmesine imkan verip vermediği Öğrencilerin henüz kazanmadıkları bilgi,

tutum ve davranışları kazanmalarına da imkan verecek şekilde hazırlanıp hazırlanmadığı

Araştırma, inceleme, deney ve gözlem konularının onların ilgi düzeyleri, seviyeleri, çevrelerinde gerçekleşen olaylar ile ilgili olup olmadığı

Değerlendirmede dikkat edilmesi gerekenler

Hedef ve davranışların alan ve düzeylerine uygun olmalı

Kapsam geçerliliği sağlanmalı Soruların puanları ve puanların ne

anlama geldiği açıklanmalıdır Uygulamaya dönük olmalıdır Ölçme aracı geliştirilirken dikkat edilen

hususlara dikkat edilmelidir – Soru tiplerine, dil ve anlatıma, seçenekli ise test maddesi geliştirme kriterlerine

Ders kitaplarında Bilimsel İçerik

5.Bölüm

Bilim ve bilimsel bilgi

Bilim gerçeği araştırır ama gerçeğin kendisi değildir. Elde edilen bilgiler gerçeğin sadece bir kısmıdır. Şimdilik ulaşılmış ve bilim mantığı içinde kanıtlanmış bilgiler bütünü bilimi oluşturur.

Bilim geçerliliği şimdilik kanıtlanmış sistemli bilgiler bütünüdür.

Bilgi birikiminin aktarımı yazılı sembollerle sağlanır (kil tabletler, mağara duvarları, ceylan derileri ve sonunda kağıt – dijital kayıtları unutmamak gerek).

Bilimin; “gerçeğin bir kısmıyla uğraşma”, “kanıtlanabilir olma” ve “süreç olma” olmak üzere üç temel özelliği var.

Bilim ve bilimsel bilgi

Bilimin kanıtlanma özelliği beş farklı yol ile yapılabilir: deneyle, gözlemle, belgelemeyle, araştırma-soruşturmayla ve akılla.

Bilim tabu değildir. Bilim; inceleme konusu, yöntemi, kapsamı, sınırları belirli olan bir etkinlik değil, çok yönlü ve sınırları bazen belirsiz bir oluşumdur.

Bilimsel bilgiler bilimsel yöntemlerle elde edilir.

Bir bilginin bilimsel olup olmadığı; bilimin uğraşı alanına ait olması, kanıtlanmış olması ve bilimsel süreçlerle elde edilmiş olmasına bağlıdır.

Bilim ve bilimsel bilgi

Bilimsel bilgi türleri: sayıltı, denence, ilke, genelleme, kanun, kuram

Sayıltıların doğru yada yanlışlığı kanıtlanmamakla birlikte, doğruymuş gibi kabul edilir. Bir araştırmada çok fazla sayıltı olmamalıdır.

Denence; bir sorunun çözümünde kullanılan tahmini çözüm önerisidir. İşe yaramaması bile değerlidir.

İlke; sebep-sonuç ilişkisini belirtir. Doğruluk değeri yüksektir. Çok sınırlı bir özelliği ifade eder. İlkeler kuramların temelini oluşturur.

Genelleme; genel geçerliliği olan önermelerdir. Birden fazla konu alanını kapsar. Bu yüzden doğruluk değeri, ilke ve kanuna göre düşüktür.

Bilimsel bilgi ve ders kitabı

Kanun; bir konuda kanıtlanmış önermelerdir. Doğruluk değeri yüksektir. Sadece ilişkili olduğu alanda geçerlidir.

Kuram; çok daha geniş bir alanı açıklamaya çalışan tutarlı önermelerden oluşan soyut bir yapıyı ifade eder. Doğruluk değeri, ilke, genelleme ve kanunlara göre düşüktür.

Ders kitaplarında verilen bilgiler yukarıdaki bilgi türlerini içerir. Dikkat edilmesi gereken; içerik oluşturulurken, kullanılan bilgi türlerine uygun ifadelerin seçilmesidir.

Ders kitabında bilgiler sunulurken, doğruluk derecelerine göre bilgiler sunulmalıdır.

Bilimsel İçerik Ders Kitabı İlişkisi Ders kitapları bilimsel bilgileri aktarmak ve

geliştirmek açısından önemli role sahiptir. Ders kitapları bu işlevini yerine getirmesi için öncelikle: bilimin temel mantığıyla örtüşmesi, aktarılan bilgilerin objektif ve herkes tarafından

aynı şekilde anlaşılır olması, güncel ve kanıtlanmış bilgiler içermesi vb.

özellikleri taşıması gereklidir. Bir ders kitabı için bilimsel içerik; ilişkili olduğu

alana göre, aktardığı bilgiler bütünüdür. Bilgilerin sunuluş şekli, bilgilerin bilimsel

geçerliliği, güncelliği ve bilgilerin konu alanına uygun olup olmadığı kitabın bilimsel içeriğini etkiler.

Bilgi Türlerinin İfade Edilişi:

İçerikte sunulan bilgi, bilgi türlerinden hangisine aitse (yasa, teori, kuram vs.) cümledeki yargı ifadesinin kesinlik derecesi bilgi türünün doğruluk derecesine paralel olmalıdır.

Örneğin bir kurama ait bilgiler sunulurken, bir yasaymış gibi kesin ifadeler kullanmamak gerekir.

Bu durumda öğrencilerde bilimsel dogmalar ortaya çıkar.

Örneğin atomun yapısı için günümüzde kabul edilen teori (model). O bile kesin değildir.

Bilgi Türlerinin İfade Edilişi:

Özellikle sosyal bilimlerde bu durum daha fazla görülür. Eğitim bunlardan biridir.

Spesifik örnek verecek olursak; tarih kitaplarının çeşitliliği bu yüzdendir.

Fen bilimlerinde daha seyrektir. Yine de bu tür yanlış kullanımlar olursa öğrenciler dogmatik fikirler edinirler.

Neden Sonuç İlişkisi

İnsanlar çevrelerinde gerçekleşen olayları bir neden-sonuç ilişkisi şeklinde algılarlar.

Çoğu bilimsel bilgi bu yolla elde edilmiştir. Bu nedenle ders kitaplarındaki sunumu da bu şekilde olmalıdır.

Nesneler ya da olaylar arasındaki bağıntılar (ilişkiler) kurulmalıdır. Bu şekilde anlatılmalıdır.

Ancak bu sayede öğrenci öğrendiği kavram yada olayı zihninde anlamlı şekilde yapılandırabilir.

Öğrencilere sunulan bilgilerin neden-sonuç ilişkisi kurularak sunulması, onların eleştirel düşünme eğilimini artırır. Aksine olduğunda, eleştirel düşünebilme özelliği körelir.

Bilgilerin Konu Alanına Uygunluğu Ders kitaplarında sunulan bilgiler konu

alanının amacına, yöntemine, işleyişine ve konu alanının terimlerine uygun olmalıdır.

Ders kitaplarında konular ait oldukları disiplin içerisinde düşünülerek, o disiplinin öğretim biçimi, yöntem ve teknikleri benimsenmelidir.

Fen: Etrafında gerçekleşen olayları anlamlandırma- bilimsel süreç becerileri-problem çözme, deney vb.

Sosyal: tarih, coğrafya, siyaset, hukuk vb.-insanların çevresi ve kurumlarla olan etkileşimleri-sebep-sonuç ilişkisi, gözlem, analiz...

Kullanılan bilgilerin geçerliği

Güncel olmalı,

Yıllar önce yazılmış kaynaklardan alıntı yapılarak oluşturulmamalı

Alanda yapılmış araştırma, makale, dergi vb. güncel kaynaklar incelenmeli bilgiler öğrenci düzeyini de dikkate alarak bunlara göre düzenlenmelidir

Ders Kitaplarının bilimsel İçeriğinde Karşılaşılan Yanlışlar Yazarların kendi düşünce ve değer

yargılarına göre içeriği şekillendirmeleri Çok boyutta düşünülmesi ve açıklanması

gereken olayların tek boyutta incelenmesi Hikayeci ve didaktik bir anlatım tarzının

kullanılması Gerçeğe aykırı abartılı bilgilerin sunulması Kavram öğretiminde yeterli örneklerin

verilmemesi

Bilgi yanlışları

Kavram hataları: Bazen aynı kavram iki farklı alanda farklı anlamlarda kullanılıyor olabilir. Kavramlar herhangi bir yanlış anlamaya sebep olmayacak şekilde açıklanmalıdır. Farklı alanlarda farklı anlamlara sahipse bu durum öğrencilere açıklanmalıdır.

Hatalı genelleme Çok sayıda örnek üzerinden genelleme

yapılmalıdır. Birkaç örnek üzerinden yapılırsa yanlış genellemeler ortaya çıkacaktır.

Genellemeler örnekler üzerinden yapılır. Varsayımlar üzerinden genelleme yapılmaz. Bu durum yine öğrencilerin yanlış çıkarımlara ulaşmasına neden olur

Bilgi yanlışları

Geçerliliğini yitirmiş bilgiler: Yıllar önce yazılmış kaynaklardan alınmış ve geçerliliğini yitirmiş bilgiler öğrencinin ders kitaplarına olan güvenini azaltır. Çelişki doğurur.

İlişkisizlik: Konu sunumu sırasında normalde birbiriyle bağlantı kurularak açıklanan bir olayı açıklarken, doğrudan ilişkili olmayan başka bir kavram yada olaydan bahsetme. Yada aslında ilişkili olsa da, bu ilişkisinden öğrencilere bahsetmeme.

Netlik problemi: “.... Savaşında başarısız olmamızın sebebi askerlerin uzunca bir süre cephede kalmasıdır?”

Nası yaani? Suları mı bitti, yiyecekleri mi kalmadı, mermileri bitti,

moralleri mi bozuldu uzun süre devam eden savaş yüzünden?

Anlatım Hataları

Çok boyutlu olayları tek boyutlu açıklama Tek boyutlu bakabilen, eleştirel

düşünemeyen, farklılık oluşturamayan, yaratıcı olmayan, sorgulamayan bireyler

Bilgiyi destekleyen örneklerin yetersizliği Uyan, uymayan örnekler verilmeli

Verilen bilgiler ile önceki bilgiler arasında çelişki

Gereksiz bilgilere ve ayrıntılara yer verme Bazen daha etkili bir kitap hazırlayalım

diye öğrencilerin olduğu düzeyde verilmemesi gereken, daha sonra verilmesi gereken konular açıklanır, kavramlar verilir

Kişisel görüş yada duygulara yer verme, kanaat bildirme