Derslerin AKTS Formlarında

Ölçme ve Değerlendirme

Prof. Dr. Selahattin GELBAL

Eğitimde Kullanılan Ölçme Araç ve Yöntemleri

A. Geleneksel Ölçme Araç ve Yöntemleri1. Yazılı Yoklamalar2. Kısa Cevaplı Testler3. Doğru-Yanlış Testleri4. Ödev ve Projeler5. Sözlü Sınavlar6. Çoktan Seçmeli Testler

Geleneksel Ölçme Araç ve Yöntemleri

1. Yazılı Yoklamalar

Yazılı olarak verilen birkaç sorunun yine yazılı olarak cevaplandırılması istenilen sınavlara yazılı yoklamalar adı verilmektedir.

Geleneksel Ölçme Araç ve Yöntemleri

2. Kısa Cevaplı Testler :

Cevaplayıcının bir rakam, bir kelime ya da en çok bir cümle ile cevaplandırdığı sorulardan oluşan sınavlara kısa cevaplı testler adı verilmektedir.

Geleneksel Ölçme Araç ve Yöntemleri

5. Sözlü Sınavlar ve Mülakatlar:

Sözlü sınavlar, soruların ve cevapların sözlü olarak verildiği sınavlar olarak tanımlanmaktadır.

Sözel iletişim becerilerinin ölçülmesinde kullanılabilen tek ölçme yöntemidir.

Geleneksel Ölçme Araç ve Yöntemleri

6. Çoktan Seçmeli Testler:

Sorulan bir sorunun cevabını, verilen cevaplar arasından seçme gerektiren maddelerden oluşan testlere çoktan seçmeli, ya da seçme gerektiren testler denilmektedir.

Yeni Ölçme Araç ve Yöntemleri

B. Yeni Ölçme Araç ve Yöntemleri

1) Portfolyolar (gelişim dosyaları)2) Performans değerlendirme ve gözlem3) Tartışma 4) Görüşme (Mülâkat) 5) Projeler 6) Kavram haritaları

Portfolyo (Öğrenci Gelişim Dosyası)

Bireyin gelişim ve öğrenme sürecini bir bütün olarak gösteren ve bunların değerlendirilmesini sağlayan sistemli ve amaçlı olarak oluşturulmuş gelişim dosyalarıdır.

Bir konunun sınıf ortamı dışında araştırma yaparak derinlemesine incelenmesi ve raporlaştırılması ile yapılan çalışmalardır.

Projeler, ‘proje değerlendirme formu’ kullanılarak puanlamada nesnellik sağlanabilir.

Ödevler ve Projeler

Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir.

Öz değerlendirmede sübjektiflik olması nedeniyle daha çok öğrenme eksikliklerin belirlenmesinde kullanılmalıdır.

Öz Değerlendirme

Yeni Ölçme Araç ve Yöntemleri

Kavram Haritaları• Kavramlar, varlıklar, olaylar, insanlar ve düşünceler

benzerliklerine göre gruplandırıldığında gruplara verilen ortak adlardır (Kaptan, 1999).Başka bir tanımda,Novak ve Govin (1984) kavram haritasını daha geniş bir kavram başlığı altındaki kavramların birbiriyle ilişkilerini gösteren iki boyutlu bir şema olarak ifade etmektedirler.

Derslerde ölçülen özellikler

Derslerde öğrencilere kazandırılmaya çalışılan özellikler daha çok bilişsel süreçler ile ilgilidir. Bilişsel süreçlerin birbirinden farklılık göstermesi nedeniyle ölçülmesi de farklıdır.

1.00 Bilgi Basamağı

Açıklaması1.11 Kavramlar

Bilgisi

Bir konu alanı içerisinde temel kavramlar vardır. Bu kavramların bilinmesi arzu edilir. Bilinen kavramlar ileriki süreçte yorumlamada ve başka anlamlarda kullanmada kolaylık sağlar.

1.12 Olgular Bilgisi

Olgu, Türk Dil Kurumu sözlüğünde birtakım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç, vakıa; varlığı deneyle kanıtlanmış şey; edebî eserlerde olayı geliştiren davranış, iş (http://tdkterim.gov.tr/bts/) olarak ifade edilmektedir. Olgular, ilgili konulardaki geçmiş bilgilere dayanır. Konu alanlarındaki belli başlı olgular seçilerek derslerde öğrencilere kazandırılması istenir.

1.13 Araç ve Gereçler Bilgisi

Derslerin işlenişinde kullanılan her türlü malzeme araç ve gereç olarak tanımlanır. Öğrencinin derste kullanacağı uygun araç ve gereci diğerlerinin arasından seçmesi, hazırlaması ve geliştirmesi gerekebilir. Bu araçları görünce tanıması gerekir.

1.21 Alışılar Bilgisi

Bir bilim dalının kendine özgü kısaltma, sembol ve terimleri vardır. Örneğin, değişkenin “x”, “y” ve “z” gibi aritmetik ortalamanın “X” gibi, frekansın “f” gibi, Türkiye Cumhuriyetinin “TC” gibi, Türkiye Radyo ve Televizyonun “TRT” gibi, haritada dağların, nehirleri, göllerin, illerin ve ilçelerin gösterildiği semboller gibi. Bu gibi kısaltma ve sembollerin bilinmesi konuların daha akıcı olarak kodlanmasına yardımcı olur. Bu nedenle de öğrenilmesi istenilen özellikler arasındadır.

1.22 Yönelimler ve Aşamalı Diziler Bilgisi

Olgu ve olayların oluş sırasının bilgilerin kazanılmasında yeri büyüktür. Ayrıca bir işin tamamlanmasında belirli bir sıra takip edilmesi gerekir. Gerek tarihsel olayların kronolojik sıralaması ve gerekse bir işin yapılış sıralaması derslerde öğrencilerin yapması istenilen özelliklerdir.

1.23 Sınıflamalar Bilgisi

Konu alanı içerisinde bazı özelliklerine göre olgu, olay ve nesnelerin sınıflandırılması istenilebilir. Örneğin yaş gruplarına göre çocukların sınıflara dağıtılması, çocukların uygun olan farklı spor etkinliklerine seçilmesi, yerleşim şeklinin özelliğine göre verilen il, ilçe ve köylerin sınıflandırılması, hayvanların büyüklük, renk, ses, yiyecek yeme özelliklerine göre sınıflandırılması gibi.

1.2.4 Ölçütler Bilgisi

Ölçütler, belirli özellikleri gruplandırırken kullandığımız göstergelerdir. Okul öncesinde oyuncakları büyüklüğüne göre sınıflandırmaları istenildiğinde büyük/küçük oyuncakların hangileri olduğu ölçüsüdür. Ya da ölçüt, öğrencilerin dersten geçebilmesi için alması gereken en düşük başarı ölçüsüdür.

1.25 Yöntem Bilgisi

Bir amaca erişmek için izlenen yoldur. Çocuğun yüksekte duran oyuncağı almak için yapmış olduğu etkinlikler bir yöntemdir. Ya da öğrencinin verilen basit bir problemi çözmek için yapması gereken işlemler problem çözme yöntemidir. Bir konu alanının kendine özgü yöntemleri bulunabilir. Bu yöntemlerin öğrenciler tarafından bilinmesi gerekir.

1.31 İlke ve GenellemelerBilgisi

Her bir konu alanı ile ilgili ilke ve genellemeler bulunur. İlkeler neden-sonuç ilişkisini belirten önermelerdir. İlke ve genellemeler, yapılan daha önceki inceleme ve araştırma sonucu elde edilmişlerdir; yanlışlıkları kanıtlanıncaya kadar doğru kabul edilirler. Bu nedenle ilkelerin ve genellemelerin öğrencilere kazandırılması arzu edilir.

1.32 Kuram Bilgisi

Bir konu alanındaki en üst düzeyde üretilen bilgiler teori ve kuramlardır. Teori ve kuramlar, sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar bütünüdür. Çeşitli araştırmalar sonucu elde edilmiş teorik bilgilerdir. Bu bilgiler çoğu zaman ders kitapları içerisinde yer alır. Öğrencilerin ders kitapları içerisinde yer alan teorik bilgileri bilmesi istenir.

Bilgi basamağındaki kazanımlara yönelik uygun ölçme yöntemiBilgi basamağındaki kazanımların genel özelliği öğrencinin kazandığı bilgiyi değişiklik yapmadan olduğu gibi sunabilmesidir. Bu nedenle bilgi basamağının tüm alt basamaklarında aşağıda verilen ölçme yöntemleri istenilen öğrenmelerin olup olmadığını belirlemede yeterli görülmektedir.1. Kısa cevaplı testler 2. Çoktan seçmeli testler3. Yazılı yoklamalar.4. Doğru-yanlış testler5. Eşleştirmeli testler.

2.00 Kavrama Basamağı

Açıklaması

2.10 Çevirme

Çevirme, bir iletişim formundan başka bir iletişim formuna aktarma anlamı taşır. Örneğin yabancı dilde ifade edilen bir cümleyi Türkçeye çevirme gibi, sembol ve formülle verilenleri sözel ifade edebilme gibi ya da grafikle verileni açıklama gibidir. Öğrencinin çevirme yapabilmesi için öncelikle her iki iletişim formunda yer alan terimlerin anlamını bilmesi gerekir. Bu ise bilgi basamağındaki özelliklere sahip olmayı gerektirir.

2.20 Yorumlama

Yorumlama, bir edebi metindeki gizli olan anlamı açık hale getirme, ana fikrini bulma, onu özetleyebilme demektir. Öğrencinin edebi metni özetlemesi, büyük olan metni azaltarak kendi ifadesi ile yazması demektir. Başka birisi tarafından yapılan bir özetin verilmesi öğrencinin kavradığını değil ezberlediğini gösterir. Ezberlemek ise bilgi basamağının bir özelliğidir.Öğrencinin konuyu farklı bir örnekle açıklaması yorumladığını gösterir.

2.30 Öteleme

Öteleme, eldeki bilinenlere bakarak ilerisi için kestirimde bulunmak demektir. Yapılan kestirimin mümkün olduğunca nesnel olması, kişisel kanılardan uzak olması gerekir. Çocuğun yapmakta olduğu hareketlere bakarak bir adım sonra ne yapacağının tahmin edilmesi, hava tahmin raporları birer öteleme işlemidir.

Kavrama basamağındaki kazanımların genel özelliği öğrencinin kazandığı bilgiyi değişiklik yaparak sunabilmesidir.

Öğrencinin iki farklı iletişim formunu kullanması, yorum yapabilmesi ve tahminde bulunması değişiklik yaptığını gösterir. Değişiklik yapılarak özellikleri açığa çıkaran bir öğrencinin bunları yapabilmelerini göstermede farklı sınav türleri kullanmak gerekir. Çoktan seçmeli testler kavrama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde kullanılabilmektedir.

Sorunun içeriğinde farklılık yapılabilirse kavrama basamağına uygun bir soru yazılmış olabilir. Bir kavramın tanımı derste geçen ifadesi dışında soruluyorsa, sorunun kavrama basamağında olduğunu söylemek mümkündür.Bu nedenle kavrama basamağında da bilgi basamağında kullanılan ölçme yöntemlerinden faydalanılabilir.

• Kısa cevaplı testler: Boşluk doldurmalı ve soru şeklinde sorulabilir.

• Ancak soruda derste ve kitapta geçen ifadenin dışında bir cevap olmalı.

• Çoktan seçmeli testler: Sorular çevirme, yorum yapma ve öteleme içerdiğinde kavramaya uygun olur.

• Yazılı yoklamalar: Kısaca açıklama ve örneklendirme yaptırılması istenildiğinde uygun olur.

• Doğru-yanlış testler: Bilgi farklı formatta verildiğinde öğrencinin bunu görebilmesi kavradığını gösterir.

Eşleştirmeli testler: Farklı içerikte olanların eşleştirilmesi kavramaya uygun olduğunu gösterir

Uygulama Basamağındaki Kazanımların Ölçülmesi

Uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde bilgi ve kavrama basamaklarında önerilen ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin tamamının kullanılması uygun değildir.

Uygulama, problem çözdürmeyi gerektirir. Problem çözdürme ise en kolay şekilde yazılı yoklamalar ile yapılabilir. Uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde yazılı yoklamaların kullanılması uygun bir yöntemdir.

Kısa cevaplı testler de yazılı yoklama sınavı özelliği taşır. Bu nedenle uygulama basamağında yer alan bir problemin çözümü kısa cevaplıya uygun olduğunda, bu testlerin kullanılması da önerilir.

Çoktan seçmeli testlerin uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde kullanımına yönelik tartışmalar iki gruba ayrılmıştır.

1. Bunlardan biri ölçülemeyeceğine ilişkindir. Çoktan seçmeli sorularda madde kökünde sorulan sorunun doğru cevabı, seçenekler arasında verilmektedir. Doğru cevabın öğrenci tarafından çözülerek bulunulmayıp seçenekler arasında verilmesi ve öğrencinin daha az bilgiyle bu cevabı bulup işaretlemesinin, bir problem çözüm aşamalarını yerine getirmemesi nedeniyle kullanımının uygun olamayacağı düşünülmektedir.

2. Diğer görüş ise her ne kadar sorunun doğru cevabı seçenekler arasında veriliyorsa da öğrenci bu cevabı bulabilmesi için problemi, yazılı yoklamalarda olduğu gibi çözmesi gerektiği görüşüdür. Öğrencinin yeni karşılaştığı soruyu çözerek doğru cevabı seçenekler arasından bulduğu için çoktan seçmeli testlerle de uygulama basamağındaki özellikleri ölçülebileceği düşünülmektedir.

Bu tartışmaların kullanılan ölçme yöntemlerinden çok bu yöntemlerde kullanılacak soruların yazımında sonlanabileceği açıktır. Soruların ölçülecek özelliği ortaya çıkarıcı şekilde sorulması bu tartışmaların önüne geçebilir.

Çoktan seçmeli testlerin farklı bir uygulaması olan eşleştirmeli sınavların, uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde kullanılması oldukça zordur. Eşleştirmeli sınavlarda daha çok iki farklı boyutta yer alan kavramlar ile bu kavramların tanımları veya özelikleri eşleştirilmeye çalışılır. Bu ise bir problem çözdürmekten oldukça uzaktır. Eşleştirmede problem çözdürmeyi gerektiren etkinlikler bulunabilirse mümkün hale gelebilir.

Doğru yanlış testlerinin uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesinde kullanımı uygun değildir. Çünkü doğru-yanlış testleri öğrenciden bir problem çözme davranışı gerektirmez. Ancak okuduğunu anlama ve zihinde düşünme davranışı gerektirir. Bu nedenle de uygulama basamağındaki özelliklerin ölçülmesine uygun düşmez.

Analiz basamağındaki kazanımların ölçülmesiAnaliz bir bütünü parçalara ayırma ve parçalar

arasında var olan örüntüleri bulma özelliği taşır. Bu nedenle, analiz basamağındaki kazanımların ölçülmesi için uygun olan ölçme yöntemleri arasında, ödevler, projeler, vaka incelemeleri, yazılı yoklamalar, kavram haritaları yer almaktadır.

Sentez Basamağındaki kazanımların ölçülmesi

Sentez parçalardan yeni bir ürün yaratmayı gerektirir. Bu nedenle uygun olan ölçme yöntemleri arasında ödev ve projeler gelmektedir.

Değerlendirme basamağındaki kazanımların ölçülmesiÖlçülmesi en zor olan ölçme araç ve yöntemleri arasında yer almaktadır. Eleştirel bakıldığı durumlarda değerlendirme yapıldığı ifade edilebilir. Bir ürünün üründe bulunması gereken iç ve dış ölçütler açısından incelenmesi gerekir. Bu ise ancak okul dışı etkinliklerle mümkün halde ölçülebilir. Bu nedenle ödevler ve projeler uygun yöntemler arasındadır.

TEŞEKKÜRLER…

Selahattin GELBAL