Detyre Kursi Ne Makroekonomi

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES

FAKULTETI: FSHPJ

DEGA: Juridik (I)

LENDA: Hyrje ne Ekonomi (Makroekonomi)

DETYRE KURSITema: Ciklet e biznesit.

Punoi: Sonila Rrahmani

Cetina Sagajeva

Erinda Shehi

Stiliana Gaziaj

Pranoi: Marsida

Durres, 2012

Hyrje

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Do donim ta nisnim kete punim me nje shprehje te J. B. Clark, qe thote:

Bota moderne vlereson ciklet e biznesit, më shumë se sa Egjiptianët e lashtë vleresonin lumin e tejmbushur te Nilit. Perseritja e fenomenit në intervale, perben nje rëndësi të madhe për cdokend, dhe shkaqet natyrore të krijimit te tij nuk arrin ti shohesh dot.

(John Bates Clark, 1898)

Nese do ta kishim shqyrtuar me detaje te plota Ciklin e Biznesit, do te shihnim se analiza e tij do te kerkonte nje volum teper te madh pasi vete fenomeni eshte kaq kompleks. Ne vecanti ne do te fokusohemi tek luhatjet ne prirjen per te konsumuar ne gjendjen e preferences se likuiditetit dhe ne eficensen marzhinal te kapitalit, ku secili prej tyre luan nje rol te caktuar. Megjithate ne mendojme se karakteri thelbesor i Ciklit te Biznesit, vecanerisht rregullshmeria e sekuencave kohore dhe kohezgjatjes, e cila e justifikon ate te mbaje titullin cikel, eshte kryesisht per shkak te menyres ne te cilen eficenca marzhinale e kapitalit luhatet. Me teper ne jemi te idese se Cikli i Biznesit vleresohet si fenomen i hasur nga nje ndryshim ciklik ne eficencen marzhinale te kapitalit, megjithese te komplikuar dhe shpesh te perkeqesuara nga ndryshimet e lidhura ne elementet domethenes afatshkurter te sistemit ekonomik. Per te zhvilluar kete teze do na duhej nje liber i tere dhe i detajuar keshtu qe ne do te ndalemi vetem ne disa detaje te qenesishme dhe padyshim do te trajtojme edhe nje linje te dyte ne te cilen do te pershkruajme ciklet, deri diku te detajuara, qe pershkon ekonomia.

|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj 2


Nje prezantim mbi luhatjet ekonomike (Ciklin e Biznesit)

Luhatjet ekonomike perfaqesojne nje problem te perseritshem per ekonomistet dhe krijuesit e politikave ekonomike. Pershembull, nese do ndaleshim tek SHBA- te, GDP reale e tyre rritet rreth 3.5 % ne vit.Por kjo mesatare afatgjate, fsheh faktin se outputet ekonomike te mallrave dhe sherbimeve nuk rriten rregullisht. Rritja ekonomike eshte me e larte disa vite sesa disa te tjere; ndonjehere ekonomia e humbet peshen e saj, dhe rritja fillon e kthehet ne dicka negative. Keto luhatje ne outputet ekonomike jane rrjedhimisht te lidhura me luhatjet ne punesim. Kur ekonomia po peson nje periudhe te renies se outputit, dhe rritjes se papunesise, kemi te bejme me te ashtuquajturin recesion.Nese do vazhdoja te ndiqnim si shembull ShBA, do permendja periudhen e recesionit ne 2001. Ne cerekun e pare dhe te trete te vitit, GDP reale filloi te binte ngacereku pasardhes, duke treguar nje renje te prodhimit ekonomik te mallrave dhe sherbimeve. Edhe pse recesioni perfundoi zyrtarisht ne fund te vitit, ekonomia e pati te veshtire qe rimerrte veten. Prej nga cereku i katert i vitit 2000 e deri ne cerekun e katert te vitit 2002, rritja u be mesatarisht prej 1.2 %. Norma e papunesise u rrit nga 3.8% ne Dhjetor 2000 ne 6.3% ne Korrik 2003. Recesionin dhe pasojat e tij dominuan lajmet ekonomike te kohes, dhe ky recesion arriti standarte pothuajse historike1.

Ekonomistet e quajne kete luhajtje afatshkurter ne output dhe punesim cikel biznesi. Edhe pse ky term presupozon se luhatjet ekonomike jane te rregullta dhe precize, ne fakt nuk jane te tilla. Recesionet jane aq te parregullta sa c’jane edhe te shpeshta. Disa here ata jane ngushtesisht afer njera tjetres, dhe ndonjehere jane krejtesisht larg. Ne 1982, vetem dy vjet pas recesionit te meparshem, ekonomia pesoi edhe nje tjeter te ngjashem me te parin. Ne fund te vitit, papunesia kapi shifren 10.8% - niveli me I larte qe prej Depresionit te Madh te 1930-es (qe do e trajtojme me poshte).

Keto evente te ndryshme ngrejne nje sere pyetjesh te ndryshme: Cfar e shkakton luhatjen ne periudhaafatshkurtra? Cfar modeli duhet perdorur per ti shpjeguar ato? A mundet qe krijuesit e politikave ekonomike ta evitojne recesionin? Nese po, cfar lloj politikash duhen perdorur?

Disa nga keto pyetje do te marrin pergjigjie ne trajtimin qe do ti bejme me pas, si ne periudhen afatshkurter ashtu edhe ne ate afatgjate.

Diferenca midis periudhes afatshkurter dhe afatgjate ne nje cikel biznesi

1 M. Gregory Mankiw- Macroeconomic; Havard University, Worth Publishes (fq 252)



Shume studiues te makroekonomise mendojne se diferenca midis periudhes afatshkurter dhe asaj afatgjate eshte thjesht sjellja e cmimeve. Ne periudhen afatgjate cmimet jane me fleksibel dhe mund ti pergjigjen ndryshimeve ne kerkese dhe oferte. Ne periudhen afatshkurter cmimet jane me te qenrueshme ne disa aspekte te caktuara.

Ngaqe cmimi dhe sjellja e tij ndryshon nga periudha afatshkurter tek ajo afatgjate, veprimtarite e ndryshme politike me karakter ekonomik kane efekte te ndryshme dhe shtrirje te ndryshme. Per te pare se si keto te dyja ndryshojne do te marrim ne konsiderate ndryshimet ne politikat monetare. Supozojme se psh. Federal Reserve redukton oferten e parase ne 5%. Duke iu referuar modelit klasik, tek i cili shumica e ekonomisteve jane dakort ne pershkrimin e ekonomise per periudhen afatgjate, oferta e parase do te ndikojne per te sjelle pasoja te dukshme. Ne periudhen afatgjate nje reduktim prej 5% ne oferte do te ule te gjitha cmimet, (duke perfshire uljen prej 5% edhe te pagave nominale) nderkohe qe outputet, punesimi dhe te tjere kushte ekonomike mbeten te pandryshuar. Keshtu ndryshimet ne periudhen afatgjate nuk shkaktojne luhatje ne outpute dhe punesim.

Ne periudhen afatshkuter, gjithsesi, shume prej cmimeve nuk iu pergjigjen ndryshimeve ne politikave monetare. Nje reduktim ne oferten monetare nuk shkakton menjehere efektin tek firmat per te prere pagat e punonjesve, qe gjithe tregjet te rrisin cmimin e mallrave te tyre, apo deri tek ajo sa gjithe restorantet te printojne menu te reja. Ne vend te kesaj , ndodh nje levizje e vogel ne shumicen e cmimeve, prandaj kjo eshte arsyeja pse cmimet mbeten te qendrueshem.

Faktet dhe elementet e ciklit te biznesit

Nje nder elementet kyc qe ndikohet nga luhatjet ekonomike eshte punesimi. Cikli I biznesit nuk eshte vetem nje fenomen qe mund ta ndjekesh duke analizuar te ardhurat nacionale por edhe duke shpjeguar qofte edhe nje njesi te vetme qe mund te ishe nje market.Nese ndjekim, psh. ne SHBA periudhen prej 1970- es, normen e papunesise perkundrejt recesionit do te shohim se ne rast recesioni, norma e papunesise rritet. Psh puna e perkoheshme, dhe masa e kerkuar nga firmat ne periudhe recesioni rritet dukshem.Me fjale te tjera kur ekonomia peson nje ulje drastike, punesimi eshte me i veshtire per tu siguruar.Cfar lidhje mund te presim midis papunesise dhe GDP reale?Duke qene se punonjesit ndihmojne me punen e tyre te prodhohen mallra dhe sherbime, ndersa te papunesuarit jo, zgjerimi i papunesise duhet te jete ne perpjestim me GDP reale. Kjo lidhje negative (e zhdrejte) ndermjet papunesise dhe GDP- reale eshte quajtur Ligji i Okunit, titull ky i marre nga Arthur Okun, ekonomisti i pare qe e studioi ate.

Ndikuesit ekonomike mbi realizimin e ciklit te biznesit

Shume ekonomist sidomos ata qe punojne ne fushen e biznesit dhe qeverisjes jane te perfshire ne performancen e luhatjes ekonomike.Ekonomistet e biznesit jane te interesuar per performancat e tyre, per tiu ardhur ne ndihme kompanive te tyre ne menyre qe planet e sjellura ne jete te ndryshojne sipas mjedisit ekonomik ekzistues.



Ndersa ekonomistet e politikave qeveritare jane te interesuar per performancen e tyre per dy arsye kryesore: Se pari, mjedisi ekonomik prek qeverine (psh se sa grumbullohen nga menyra e taksimit)Se dyti, qeveria mund te ndikoje mbi ekonomine me ane te politikave fiskale dhe monetare te saj. Performancat ekonomike rrjedhimisht mund te cilesohen si nje input ne planifikimin e pergjithshem politiko- ekonomik.

Nje menyre qe ekonomistet te arrijne tek performanca e tyre e deshiruar eshte njohja me treguesit ekonomik, te cilet mund te jene te variueshme ne lidhje me murin e madh ekonomik.Performanca mund te ndryshoje ne pjese te ndryshme, pasi ekonomistet ndajne opsione te ndryshme te mendimit se cilet tregues jane me te arritshem.

Sipas N. Gregory Mankiw keto ndikues jane:

1- Puna javore mesatare e punonjesve te prodhimit.Nje pune javore relativisht e gjate vjen si pasoje e kerkeses qe ben firma per punonjesit per qendrimin e zgjatur ne pune , pasi vete firma po perjeton nje kerkese te madhe per produktin dhe gjithashtu nderhyn edhe ne performancen e e firmes per te rritur prodhimin ne produkt per te ardhmen. Ndersa nje pune e shkurter javore tregon se firma po perjeton uljen e performances se saj dhe nuk eshte e interesuar te prodhoje pasi I mungon kerkesa per produktin e prodhuar.

2- Kerkesa per asistencen e papunesise.Numri I personave qe bejne kerkesa ne sistemin e te qenurit i papune eshte nder ndikuesit me te shpeshte tek kushtet ekonomike. Edhe firmat i frikesohen shkurtimit te punetoreve pasi ata duhet te perballen me pagesen e tyre me pas, dhe kjo ben qe prodhimi I tepert te kthehet pas.



1.Ciklet e biznesit dhe fazat e tij.

Cikli i biznesit paraqet lëvizjet e ekonomise here në rënie here në ngritje reth shtegut të rritjes potenciale.

Ne nje veshtrim te shkurter te ecurise ekonomike te vendeve me nje ekonomi tregu te zhvilluar verehet qarte se ky zhvillim, megjithese karakterizohet nga nje prirje rritese, ne kohe te caktuara ka patur shmangje nga kjo prirje e pergjithshme, duke u karakterizuar edhe nga periudha renieje ekonomike. Ekzistenca e ketyre periudhave te nje renieje ekonomike provon, se kushtet e biznesit nuk jane te pandryshueshme. Rritja ekonomike nuk kryhet kurre me nje koeficient rrites konstant, por kalon permes fluktacionesh (lekundjesh) te vazhdueshme ndaj prirjes se pergjithshme te rritjes.

Lulezimi ose ngritja ekonomike mund te ndiqet nga paniku apo renia, ku ekspansioni i le vendin

recesionit. Produkti i Pergjithshem Kombetar, punesimi dhe te ardhurat reale bien, fitimet e

firmave ulen shume gjithashtu dhe shume te punesuar shndrohen ne te papune. Kur faza e renies

perfundon, atehere rifillon perteritja e shpejte ose graduale e ekonomise. Me pas cikli perseritet

me tej me ulje dhe ngritje. Keto levizje here drejt renies dhe here drejt ngirtjes ne GNP,

punezenies, normave te interesit, fitimeve te firmave, etj., formojne ate qe quhet cikli i biznesit.

Fluktacionet e aktivitetit real ekonomik, ndonse emerohen si "ciklike" ne te vertete nuk formojne

cikle te rregullta. Nuk ka dy recesione apo ekspansione te ngjashme. Megjithate, te gjitha ciklet e

biznesit kane te perbashket kater faza e zhvillimit.

Keshtu analistet ekonomiste percaktojne keto faza te ciklit:

1. Piken me te larte te ciklit;

2. Recesionin;

3. Piken me te ulet te ciklit;

4. Ekspansionin.

Menyra e sjelljes se ciklit ekonimik eshte parregullt, ku periudhat e regresionit dhe ekspansionit

shfaqen ne shkalle te ndryshme ne periudha te ndryshme. Keshtu, per ekonomine amerikane,

regresione te thella shfaqen ne periudhat e depresionit te madh te viteve 1929-1933, ndersa me te



cekta ne ate te viteve 1970. Edhe zgjatja e fazave te ndryshme ndryshon gjithashtu nga nje cikel

ne tjetrin.

2.Diversiteti dhe Evolucioni i cikleve të biznesit

Byroja Kombëtare e Kërkimeve Ekonomike, në studimet e veta gjithëpërfshirëse per nje seri

kohore të gjatë për Shtetet e Bashkuara, Britanine, Francen dhe Gjermanine, ka dokumentuar

kohën dhe amplituden nga luhatjet e përsëritura josezonale të indekseve të shumta dhe agregate

që mbulojnë një larmi të proceseve ekonomike.

Bazuar tek elementet e konsensusit tek këto lëvizje, nje rrjedhe kronologjike nga pika me e ulet

tek pika me e larte në aktivitetin makroekonomik u ndërtuan për keto katër vende. Ka shumë

dëshmi të depërtimit dhe ngjashmerise se cikleve të biznesit.

Megjithatë,pse keto cikle individuale ndajnë karakteristika të rëndësishme te perbashketa, kjo

nuk do te thote që jane te gjithë njësoj. Përvoja historike përfshin disa arritje të menjehershme

bumi ekonomik, disa depresione te zgjeruar, dhe disa periudha të gjata qetësie relative.

Me pak fjalë, rekordet tregojne shumëllojshmërinë ne menyren e shumtë të matjes se ciklit te

biznesit . Edhe pse shumica e recesioneve ishin të shkurtër dhe të butë, disa ishin të gjatë dhe/ose



të rënde. Edhe pse shumica e ekspasioneve ishin as shumë te gjatë as shumë te fuqishem, disa i

kishin një, ose të dyja këto atribute.

Nje pasqyrim i bere qe dha si perfundim se ekonomia amerikane prirej të ishte më pak e

paqëndrueshme pas Luftës së Dytë Botërore sesa ka qenë me pare, kohët e fundit po sfidohet. Në veçanti, regreset ekonomike u bëne disi më te shkurter, shumë te bute dhe më pak të

shpeshte, ndërsa tek dy rritjet reale, inflacioni u rrit ne menyre shumë më këmbëngulëse. Kur

burimet e mundshme moderniste të ciklit te biznesit jane te konsiderueshme, ata duket se

formojne një listë tepër të gjatë. Disa hipoteza jane ekzaminuar dhe me pas edhe jane afirmuar,

dhe përzgjedhja e tyre ka nje ndikim teper te rendesishem për analizën e përgjithshme të cikleve

të biznesit.

Faktorët e mëposhtëm kanë kontribuar ndoshta në mënyrë të konsiderueshme për stabilitetin qe

ka cuar me pas ne rritje të ekonomisë2:

1. Ndryshimet në punësim qe u kaluan ne nje veprimtari më pak ciklike, kryesisht shërbimet

prodhuese ne industri. Kjo vendoset në përputhje me rolin destabilizues neto të ndryshimeve në

inventar të biznesit dhe të blerjes se mallrave te qendrueshem.

2. Roli i rritjes i stabilizuesve automatik (kryesisht fiskale).

3. Reduktimi i shpeshtësise dhe intensitetit te krizave financiare.Këtu implikimi është thjesht se

kriza të tilla mund të përkeqësojnë (jo domosdoshmërisht shkaktojnë) ciklet e biznesit.

4. Disa politika të favorshme fiskale (kryesisht tatimore).

5. Zvogelimi i paqëndrueshmërise së rritjes monetare

6. Besimi më i madh i agjentëve ekonomikë privatë, te ndikuar nga modernizimi i ciklit të

biznesit qe vet-vrojtonin, nxisnin sjellje të favorshme në rritje më të qëndrueshme

ekonomike. Kjo sugjeron një rol endogjen dhe vetë-vleresues qe prirej në forcimin e trendeve

pozitive (ose negative) makroekonomik.

2



3. Elementet “dinamik” në ciklin e biznesit: Disa ilustrime

Përbërësit thelbësorë endogjen tek modelet e ciklit të biznesit, janë me vlerë qe ky i fundit të mos jete i varur nga goditjet teorikisht dhe empirikisht te pashpjegueshme te pavrojtuara nga jashtë. Nuk është vetem një supozim se këto elemente janë me të vërtetë te rëndësishme në ndertimin dinamikë të ekonomisë, por nje e vertete e provueshme. Por duhet theksuar që në fillim se, modelet formale plotesisht te artikuluara dhe te veteqendrueshme, janë në përgjithësi të

vogla, abstrakte, dhe me vlerë të pasigurt në interpretimin botëror. Arsyeja qëndron në kufizimet qe vijne si pasoje e kompleksitetit matematikor per ndërtimine modeleve më të mëdha të këtij lloji. Në çdo rast, ekonomistet kane një numër të madh konstruktesh gjeniale por qe per shkak te fragmentimit te ideve te tjera, ndertohen blloqe penguese per ndertimin e nje teorie me te pergjithshme.Qëllimi yne nuk eshte te japim keto teori komplekse pasi nuk do te mund tia dilnim dot per shkak te mos profesionalizmit tone ne kete fushe, por qellimi yne eshte dhenia e disa nocioneve kryesore qe do na ndihmojne ne ngritjen e nje teze informuese te qendrueshme. Ja disa teori:

Mund te jete e rendesishme ne kete pike te thuhen disa fjale rreth shkollave te rendesishme te mendimit, te cilat I mbahen idese nga pikpamje te ndryshme se tendenca kronike e shoqerive bashkekohore ndaj nenpunesimit duhet te gjurmohet ne drejtim te nenkonsumit; kjo eshte te thuash ndaj praktikave sociale dhe nje shperndarje te pasurrise e cila rezulton ne nje tendence per te konsumuar, e ulur ne menyre jo te duhur.Nje shkolle e mendimit ekonomik e gjen zgjidhjen e ciklit te biznesit jo ne rritjen edhe te konsumit edhe te investimeve, por ne zvogelimin e ofertes se punetorit qe kerkon punesim; cka do te thote me anen e rishperndarjes se vellimit ekzistues te punesimit, pa rritur outputin.Nese marrim shifra te peraferta per qellim ilustrimi, niveli mesatar i output-it per sot eshte 15% poshte asaj qe duhej te ishte me nje nivel punesimi te plote vazhdues dhe, nese 10 % e ketij outputi perfaqeson investimin neto dhe 0% te tij konsumin, nese me tutje investimi neto do duhej te rritej ne 50 %, ne menyre qe te sigurhej punesimi I plote ne prirjen ekzistuese per te konsumuar, keshtu qe me punesimin e plote outputi do te rritej nga 100- 115, konsumi nga 0 ne 100 dhe investimet neto nga 10-15; atehere, ndoshta ne mund te synojme ne modifikimin e prirjes per te konsumuar ne menyre qe punesimi i plote te mund te rritej nga 0 ne 103 dhe investimi neto nga 10 ne 12%.3

3



Nje teori tjeter erdhi si pasoje e studimeve te kryera nga Jevonc, ku u gjend nje shpjegim mbi luhatjet agrikulturore per shkak te sezoneve me teper se ne fenomenet e industrise. Ndikuar edhe nga teoria e mesiperme kjo paraqitet si nje pikepamje krejt unike ndaj shtrimit te problemit. Luhatja e sotme ne stoqet e produkteve bujqesore, ndermjet nje viti dhe tjetrit, eshte nje nga elementet individual me te medha ndermjet shkaqeve te ndryshimeve ne shkallen e investimit aktual; ndersa, ne kohen kur Jevonc shkroi ky faktor duhet ti kete kaluar jashtakonisht ne rendesi te gjithe faktoret e tjere. Teoria e Jevonc, se cikli i biznesit ishte kryesisht atribut i luhatjeve ne domenin e te korrave, mund te rinenvizohet si me poshte vijon.Kur mblidhet nje sasi e te korrave jashtzakonisht e madhe, zakonisht nej shtese e rendesishme ne sasi I behet sasise se mbartur ne vitet me vone. Te ardhurat e ketij shtimi ne sasi I shtohen te ardhurave aktuale te fermereve dhe trajtohen nga ata ne kuptimin e paster te te ardhurave; ndersa mbartja ne rrite ne vite e te ardhures nuk perfshin asnje rrjedhje ne shpenzimet e te ardhures, te pjeseve te tjera te komunitetit, por financohet nga kursimet.Kjo do te thote se shtesa ndaj mbartjes se sasise ne vite eshte nje shtese ndaj investimit aktual. Ky konkluzion nuk zhvleresohet, madje edhe ne rastin kur cmimet bien ne menyre drastike.Ne menyre te ngjashme kur ekziston nje nivel i ulet te korrash mbartja transmetohet ne konsumin aktual, keshtu qe nje pjese korresponduese e shpenzimit te se ardhures te konsumatoreve nuk krijon asnje te ardhur aktuale tek fermeret. Kjo do te thote se, ajo cka eshte marre nga sasia e mbartur perfshin nje reduktim korespondues ne investimin aktual. Keshtu qe, ne qofte se investimi ne drejtimet e tjera konsiderohet si konstant, ndryshimi ne investimin agregat, ne te cilin ekziston nje zbritje apo nje terheqje thelbesore nga ajo, mund te jete i madh.



Nje shembull ilustrativ per recesionin (Depresioni i madh)

Depresioni i madh ne SHBA filloi ne nje te marte te zeze me kolapsin eWall Street ne tetor,1929 dhe shume shpejt u perhap ne gjithe boten.Ndryshimet ne treg shenuan fillimet e nje papunesie te larte,perfitime te uleta,varferie,deflacion,ulje e te ardhurave ne bujqesi si dhe humbje te mundesise per rritje ekonomike dhe avancime personale,edhe pse faktorete kesaj krize jane akoma te paqarta efekti neto i kesaj krize ishte humbja e besimit ne nje rritje ekonomike ne te ardhmen,Shpejgimet me siperfaqesore perfshijne nje numer te madh faktresh ku perfshihet borxhi konsumator,tregjet e crregullta qe lejuan ³keqtrajtim´ nga ana e bankave dhe investitoreve,shkurtime ne tregjet e huaja,mungesa e rritjes se industrive te reja,si dhe rritja pasurore jo e njejte,te gjitha bashkevepruan per nje renie ekonomike duke reduktuar keshtu shpenzimet, duke ulur besimin dhe prodhimin.

Pergjigja fillestare e qeverise rendoi situaten,linja veprimi proteksioniste sipshSmoot-Hawley Tariff Act, ne 1930, shtrengoi tregun global ashut sickundervepruan dhe shtetet e tjera me vone, ne industrine amerikanekryesisht ne agrikulture,germime minierash,lundrim si dhe ne te mira te qendrueshme sic jane ndertimi dhe automobilat blerja e te cilave u shty nga konsumatoret. Ekonomia filloi te merte veten nga dimri i 1932-33, me perparime deri ne1937, kur recesioni i 1937 solli serish nivelet e papunesise se vitit 1934. Pasojat politike te krizes Depresioni i Madh shkaktoi ndryshime te medha ne SHBA. Deshtimi I Herbert Huver ne parandalimin e krizes i shkaktoi atij humbje e zgjedhjeve presidenciale ne 1932 perballe Frenkilin Delano Ruzvelt. Shteti amerikan po hynte ne nje ere te re ekonomike dhe ndryshimesh politike. Ne1933, presidenti i ri solli nje atmosfere te re besimi dhe optimizmi dhe shume shpejt beri qe popullesia te rimerrte veten gje qe ishte ne banderolen e programit te tij.Plani ekonomik per permiresim te situates, marreveshja e re, themeloi programe te pashembullta te asistences me qellim ndihmen ne agrikulture dhe sindikatave te punes. Ajo per te cilen duhet pergezuar ³marreveshja e re´ eshte fakti se ajo realizoi shume shpejt qellimet e pikave te planit te saj per te cilat ishin dashur vite. Kjo marreveshje ringjalli interesin mbi qeverine dhe politiken ne pergjithesi. Kur Ruzvelti beri betimin per president sistemi bankar dhe i kredive ishte ne gjendje paralize.



Me nje shpejtesi marramendese ne fillim bankat e shtetit u mbyllen dhe me pas u haper vetem nese ishin te afta per tepaguar. Administrata ndoqi nje politike te zbutur te qarkullimit te inflacionit per te filluar nje levizje ne cmimet e artikujve dhe per te perballuar nje lehtesim ndaj kredimarresve. Agjensite e reja qeveritare sollen lehtesi temedha ne kredi per industrite dhe agrikulturen.

PAPUNESIA Qe prej 1933 miliona amerikane mbeten te papune. Radhet e bukes ishin nje shenje e zakonte ne shumicen e qyteteve. Me qindra e mijera njerez endeshin neper qytete ne kerkim te ushqimit, punes dhe strehimit. Nje hap i shpejte per te papunet u krye nga shoqata e mbrojtjes se konsumatorit, nje program ky i miratuar nga kongresi per ti ardhur ne ndihme meshkujve te rinj nga 18-25 vjec. Ata moren pjese ne nje numer te madh aktivitetesh si: mbjellja e pemeve per te lufutar erozionin nga dielli dhe mirembajtur pyjet e shtetit,me qellim pastrimin e ajrit si dhe peshkim. Ndertuan fole zogjsh dhe streha per kafshet e egra, mblodhen qymyrguri, nafte, argjile shisti, gaz dhe depozita heliumi.Ky program u krijua ne 1933 dhe u braktis ne pranveren e vitit1934. Ruzvelti dhe zyrtaret kryesore prane tij, sidoqofte vazhduan te perkrahin programe te tilla qe kishin te benin me asistencen ne pune dhe jo me ndihmen sociale. AgrikulturaVitet e marreveshjes se re u karakterizuan nga nje besim se rregullime me te mira do te zgjidhnin shume ceshtje te lena pezull.Ne vitin 1933 per shembull Kongersi miratoi Aktin e rregullimit bujqesor(AAA)per te siguruar ndihme ekonomike per fermeret. AAA kishte në thelbin e vet një plan për të rritur çmimet e prodhimit duke paguar fermerëve një subvencion për të kompensuar për shkurtimet vullnetar në prodhim. Fondet për pagesat do të jenë prodhuar nga një taksat e vëna në industritë që të lashtat procesohen.Nga koha akt ishte ligji bëhet, megjithatë, ishte edhe sezonin e në rritje duke u zhvilluar, dhe AAA inkurajoi fermerët që të çanin me prodhimet e tyre të bollshme. Sekretari i Bujqësisë, Henry A. Wallace quajtur këtë aktivitet një "koment tronditëse të qytetërimit tonë." Megjithatë, përmes AAA dhe Korporata Kredi Mallrave, një programi që zgjeruan kredi për prodhimet e mbajtur në ruajtje dhe jashtë tregut, prodhimi ka rënë. Midis1932 dhe 1935, të ardhurat e fermës ishin rritur më shumë se 50 për qind,por vetëm pjesërisht për shkak të programeve federale. Gjatë viteve të njëjta, të cilat ishin duke u inkurajuar fermerët që të marrin tokën nga e prodhimit - qiraxhinjve - një thatësirë e madhe goditi shtetet e medha dhe coi në mënyrë të konsiderueshme reduktimin e prodhimit të fermës. Era edhunshme dhe stuhitë pluhur shkaterruan pjesen jugore te te mbjellave nëatë që u bë i njohur si tas "Pluhuri," gjatë 1930, por veçanërisht 1935-1938. Te Lashtat ishin shkatërruar, makina dhe makineri ishin shkatërruar, njerëzitdhe kafshët ishin dëmtuar. Rreth 800.000 njerëz, te quajtur shpesh "Okies,"braktisen Arkansas, Texas, Misuri dhe Oklahoma gjatë viteve 1930 dhe1940. Shumica e drejtuar më larg në perëndim të tokës se mitit dhe premtimit, Kaliforni. Emigrantët nuk ishin vetem fermerë, por edhe profesionistë, shitës me pakicë dhe të tjerët të cilët ishin të lidhur meshëndetin e komuniteteve fermë. Kalifornia nuk ishte vendi i ëndrrave tëtyre, të paktën fillimisht. Shumica e emigrantëve perfunduan duke konkuruar për punë sezonale mbledhje të lashtash në paga jashtëzakonisht të ulëta.Industria dhe Puna Administrate Rimëkëmbjes Kombëtare (NRA), themeluar në vitin 1933 me Aktin Kombëtar Industriale Recovery (NIRA), u përpoq për t'i dhënë fund konkurseve te shkurtuara deri ne fyt duke vene ne praktike kodet e etikes së drejtë konkurruese për të gjeneruar më shumë vende pune dhe duke blerë në këtë mënyrë më shumë. Edhe pse NRA fillimisht u mirëpritën,bizneset u ankuan per ashpersine e mbi-rregullimit te kesajadministrate. NRA u shpall jokushtetuese në 1935. Në këtë kohë politikavetë tjera ishin ato



të nxitjes së rimëkëmbjes, dhe së shpejti qeveria moriqëndrimin se çmimeve të administruara në vija të caktuara të biznesit ishin një shterim I rende për ekonominë kombëtare dhe një pengesë per rimekembje.Ishte gjithashtu gjatë marrëveshjes se re që puna e organizuar solli fitimet më të mëdha se sa në çdo kohë të mëparshme në historinë amerikane. NIRA kishte garantuar të drejtën e punës e bisedimeve kolektive (bisedimesi një njësi që përfaqësojnë punëtorët individuale me industri). Pastaj në1935 Kongresi miratoi Aktin Marrëdhënieve Kombëtare të Punës, kupërcaktohen praktikat e padrejta të punës, i dha të drejtën punëtorëve nëpërmjet sindikatave te benin zgjedhje e volitshme per ta dhe u ndaloi punëdhënësve të ndërhyjnë ne veprimtari sindikale. Ai gjithashtu krijoi Bordin Kombëtar të Punës për të mbikëqyrur negociatave kolektive,administrimin e zgjedhjeve dhe për tu siguruar punëtorëve të drejtën për tëzgjedhur organizatën që duhet të përfaqësonin ata në raportet që kishin tëbënin me punëdhënësit.U be përparim i madh në organizimin e punës .Puna I solli popullit një ndjenjë në rritje të interesit të përbashkët, dhe fuqi punëtore nuk u rrit vetëm në industri, por edhe në politikë.Ky pushtet u ushtrua kryesisht brenda kuadrit të dy partive të mëdha, megjithatë, Partia Demokratike përgjithësisht ka marrë mbështetjen e sindikatës më shumë se republikanët. MARREVESHJA E DYTE në vitet e para, marrëveshja e re sponsorizoi një seri të jashtëzakonshme të iniciativave legjislative dhe arriti nje rritje të ndjeshme në prodhimin dhe çmimet - por kjo nuk ka sjellë një fund për Depresionin. Dhe si shenje e lehtesimit te shpejte te krizes, kërkesat e reja u shfaqen. Biznesmenët pane fundin e "laissez-faire" dhe filluan te punonin nën rregullat e NIRA. Protestat e ngritura edhe nga enderrimtaret e te djathtes dhe te majte politike , tërhoqen audiencë të gjerë e të pakënaqur me ritmin e shërimit.Ketu u perfishine edhe sugjerime inflacioniste të Atit Coughlin, prifti i radios i cili fajësoi bankierët ndërkombëtarë në fjalimet e tij gjithnjë te mbushur me imazhe kundershtuese "Çdo njeri eshte mbret" plan I Huey P. Long, senator dhe ish guvernator i Luiziana, zëdhënësi i fuqishëm dhe I pamëshirshem që e drejtoi shtetin si nje prone personale. (Në qoftë se ai nuk do ishte vrarë, do të kishte gjasa te kishte nisur një sfidë presidenciale kundrejt Franklin Roosevelt në 1936.)Perballe këtyre presioneve nga e majta dhe e djathta , Presidenti Roosevelt mbështeti një seri të re të masave ekonomike dhe sociale. Këto ishin masa për të luftuar varfërinë, për të luftuar papunësinë me punën dhe për tësiguruar një rrjet sigurie sociale.Works Progress Administration ,agjensia e progresit ne punesim (WPA), ishte një përpjekje për të ofruar vend pune ne vend të mirëqenies. SipasWPA, ndërtesat, rrugët, aeroportet dhe shkolla u ndërtuan. Aktorë, piktorë, muzikantë dhe shkrimtarët ishin të punësuar përmes Projektit TeatriFederal, Arti Federal Përveç kësaj, Rinisë Administrata Kombëtare i dhane kohë të pjesshme pune për studentët, duke themeluar programet e trajnimit dhe ofruar ndihmë të rinjve të papunë. WPA pershiu vetem rreth tre milionë të papunë, në momentin, kur ajo u braktis në vitin 1943 kishtendihmuar një total prej 9 milion njerëz. Por themeli I marrëveshjes se re, sipas Roosevelt, ishte Akti iSigurimitSocial ne1935. Sigurimet shoqërore krijuan një sistem të sigurimeve për tëmoshuarit, të papunët dhe invalidët bazuar në kontributet e punëdhënësitdhe punëmarrësit. Shumë vende të tjera të industrializuara kane miratuar tashmë programe të tilla, po nje inciative e tille ne vitet 1900 ne SHBAkishte shkuar pa u vene re. Megjithëse konservatorët u ankuan se sistemi iSigurimit Social doli kundër traditave amerikane, ajo ishte në të vërtetë relativisht konservative. Sigurimeve shoqërore ishin financuar në pjesë të mëdha nga taksat në të ardhurat e punonjësve të tanishëm, me një normë të vetme të caktuar për të gjithë, pavarësisht nga të ardhurat. Për Roosevelt, këto kufizime mbi programet ishin kompromiset për të siguruar kalimin e krizes.



Megjithëse origjina e saj ishte në fillim mjaft modeste, Aktiisigurimit social sot është një nga programet më të mëdha vendore qe administrohen nga qeveria e SHBA. PERFUNDIME:Depresioni i Madh ishte i depresioni botëror ekonomiki rende në dekadën paraprirese te Luftës së Dytë Botërore. Koha e Depresionit të Madh ishte e ndryshme në të gjithë kombet, por në shumicën e vendeve filloi ne 1929 dhe zgjati deri në fund të 1930 apo 1940. Ai ishte i gjatë, më I përhapur, dhe depresioni I thellë e shekullit 20, është përdorur në shekullin e 21 si një shembull se sa shume mund te pesoje renie ekonomia boterore.Depresioni e pati origjinën në Shtetet e Bashkuara, duke filluar me rrëzimin e tregut të aksioneve të 29 tetor 1929 (të njohura si e marta e zeze), por u përhap shpejt në pothuajse çdo vend në botë.



Biblografia:

Jon Maynard Keynes -Teoria e pergjithshme e punesimit, interesit dhe parase; Grand Print (2006)

Philip A. Kein - Analyzing Modern Buisiness Cycles; Breard Books Press (1990)

Victor Zarnowitz – Business Cycles: Theory, History, Indicators and Forecasting; University of Chicago Press (1996)

N. Gregory Mankiw – Macroeconomic (Sixth Edition); Harvard University, Worth Publishers (2006)


Documents

Detyre Kursi Ne Makroekonomi