Devlet-Sermaye İlişkileri ve Parçalı Burjuvazinin Oluşumu

8/3/2019 Devlet-Sermaye likileri ve Paral Burjuvazinin Oluumu

1/13

Ekonomik Yaklam, Cilt : 19, Say : 69, ss. 33-45

TRKYEDE 1980 SONRASI DEVLET

SERMAYE LKLER VE PARALI

BURJUVAZNN OLUUMU

H. Emrah BER*

zet

Cumhuriyetin kurulmasndan sonra, Trkiye milli burjuvazi yaratma ynnde

aba harcamtr. Temel ama, ekonomik ilikilerin devlet tarafndan kontrol ve

yeni bir burjuvazi yaratlmasdr. Dier taraftan son yllarda, Trkiyede, baz

Anadolu ehirlerinin kaynaklk ettii Anadolu sermayesi eklinde nitelenen yeni

bir ekonomik giriimcilik biimine tank olunmutur. Baz kiiler bu yeni ekonomik

biimi Kalvenizm ve Max Weberin Protestan Ahlak nosyonuna atfta

bulunarak anlatmaktadr. Bu bak asna gre, giriimcilerin yatrmlar sadece

kendilerine refah/zenginlik salamamakta, ayn zamanda tm toplumun refahna dakatkda bulunmaktadr. Bu yeni kapitalistlerin ounluu faaliyetlerine Trk

ekonomisinin ve toplumunun dramatik bir sosyo-ekonomik dnm srecine girdii

bir zamanda 80lerde veya 90larn banda balamlardr. Bu srete, Turgut zal

ekonominin liberalizasyonuna alm ve Anadolulu iadamlarn desteklemitir.

Bylece, yeni kapitalistler Trkiye ekonomisi iindeki yerlerini arttrmlar ve

zaln dneminde yeni bir sn f ortaya kmtr. 28 Kasm srecinden sonra,

Adalet ve Kalknma Partisinin muhafazakr kimlii ve liberal ekonomik politikalar

yeil sermaye iinde yeni bir balang noktas olmutur. Ksaca, bu yeni kapitalizm

trnn ykselii 80lerin bandan sonraki Trk ekonomisinin kresel kapitalist

sisteme entegrasyonu ile balantldr. Bu srete yaanan en nemli gelime ise

burjuvazinin iinde bir krlma yaanmas ve Trkiyede paral bir burjuvazininortaya kmasdr.

Anahtar Kelimeler: Milli Burjuvazi, Anadolu Sermayesi, Trk Ekonomisi,

Trk Ekonomisinin Liberallemesi, Paral Burjuvazi

* Dr., Gazi niversitesi ..B.F. Kamu Ynetimi Blm retim eleman.


2/13

H. EMRAH BER34

Abstract

The State-Capital Relations After 1980 and The Formation of Partial

Bourgeoisie in Turkey

After the establishment of the republic, Turkey had afforded to create

national bourgeoisie. The main aim was to control economical relations and form

a new bourgeoisie. In recent years in Turkey a new form of economic

entrepreneurship which has called Anatolian capital due to the origins of some

Anatolian cities has been witnessed. Some people describe this new economic form

by reference to Calvinism and Max Webers Protestant work ethic notion.

According to this point of view, the investments of enterpreneurs do not only bring

greater prosperity to themselves but also they contribute to the well-being of all

society. The majority of these new capitalists started their careers in 80s or early

90s at a time when Turkish economy and society has been entering a dramatic

socio-economic transformation process. In this period, certainly Turgut zal tried

to liberate the economy and promoted Anatolian businessmen. So, new capitalists

consolidated their place in Turkish economy and a new class emerged in zal

period. After the November 28 Process, Justice and Development Partys

conservatist identity and liberal economic policies were a new starting point in

the green capital. In short, the rise of a new kind of capitalism tied up the

integration of Turkish economy to global capitalist system since the early 1980s.

The most important development of this process are the fraction existed inbourgeoisie and the emerge of a partial bourgeoisie in Turkey.

Key Words: National Bourgeoisie, Anatolian Capital, Turkish Economy,

Liberalization of Turkish Economy, Partial Bourgeoisie

1980lerde Trkiye kltrel unsurlarn destekledii nemli bir sosyo-

ekonomik deiim srecine girdi. Byk lde Turgut zaln liderliindeki

Anavatan Partisi (ANAP) tarafndan yrtlen bu sre Cumhuriyetin bandan beri

dozu kimi zaman artrl p kimi zamansa azaltlan devletilik politikalarndan

vazgeilmesi anlamna geliyordu. Bu bakmdan 1980den sonra ANAPn izledii

neo-liberal iktisat politikalar ile bununla uyumlu olarak devlet yapsnnliberalletirilmesine ynelik giriimler Trkiyede ekonomik ve siyasal alanlarn,

daha dorusu bu alanlarda yaanan iktidar ilikilerinin etkileim iinde ve e

zamanl olarak dnme uradn gsterir. Sz konusu dnemde zelletirme

yoluyla kamu iletmecilii terk edilirken devlet piyasa lehine mdahalecilii brakt.

Bunun yannda ithal ikamecilie dayal kalknma stratejisinden vazgeildi; Trk


3/13

Trkiyede 1980 Sonras Devlet-Sermayelikileri ve Paral Burjuvazinin Oluumu 35

liras konvertbl hle getirildi; dviz kontrol kaldrld; ithalat kstlamalar

azaltlrken ihracat tevik edildi.

Ekonomi politikalar asndan yaama geirilen bu karar deiikliinin

Anavatan Partisi ile balamad aktr. Trk ekonomisinin uluslararas kapitalizmle

ilikisi bakmndan liberal ekonomik politikalarn uygulanmasn ieren 24 Ocak

1980 kararlarnn nemli bir milat tekil ettii grlr. Ancak asl nem tayan

nokta, 12 Eyll asker darbesini gerekletiren inisiyatifin de 24 Ocak kararlarnn

ierdii neo-liberal politikalar uygulama konusunda kararllk gstermesidir

(Boratav, 2005: 74-75).

Buradan hareketle 80lerle beraber yaanan deiim dalgasnn yalnzca

lkenin i dinamikleriyle ilgili olmadn grmek gerekir. Trk ekonomisi ve

siyasetinde yaanan gelimeler, 1980lerde balayan ve 1990larda gc iyice artan

kreselleme srecinden ayr tutulamaz. Dolaysyla sz konusu politikalar bir

bakma Trkiyenin kreselleme srecine entegre olmasnn sonucu olarak

grlmelidir. Ayn zaman diliminde gelimi kapitalist lkelerde yaanan strateji

deiimi ve neo-liberalizmin ykseliinin Trkiyeye de yansd aktr. Gerekten

de ngiltere ve ABD bata olmak zere gelimi lkelerin byk ounda 1970lerde

yaanan byk ekonomik krizin ardndan devletin ekonomi alanndaki roln

minimize etmeyi hedefleyen yaklamlar g kazanr. Buna karlk uluslararas

sermaye kurulular, glerini neredeyse ulus-devletlerin egemenliklerini

zayflatacak lde artrrlar. Aada ayrntl olarak deineceimiz gibi Trkiyedeburjuvazinin devletten koparak karlarn uluslararas kapitalizme eklemlenmesinde

bu yndeki ibirlii kanallarnn almasnn byk etkisi vardr. Nitekim darbe

ncesi bir figr olan ve gemite Mill Selamet Partisi (MSP) ile ilikisi bulunan ve

son grevi Devlet Planlama Tekilat Mstear sfatyla sabk babakan Sleyman

Demirelin brokratln yapmak olan zaln asker ynetim tarafndan da

benimsenmesinde muhtemelen izleyecei politikalarn iaretini alan i dnyasnn

etkisi vardr. Bu dnemde iadamlar uluslararas ibirliinin kendileri iin devleti

politikalardan daha fazla yararl olabileceini fark etmi ve asker ynetime bu

ynde politikalar izleyeceinin gvencesini veren zalla ilgili olumlu sinyaller

gndermilerdir. rnein Vehbi Ko, asker ynetimin lideri Kenan Evrene bir

mektup yazarak ekonomi ynetimi iin aka zal tavsiye etmitir (Boratav,2005: 63-64).

zal politikalarnn belki dorudan amac deil, ama sonucu sermaye

snfnn hem kendi iinde hem de devletle ilikileri balamnda bir krlma

yaamasdr. Bilindii gibi Trkiyede burjuvazi varl byk lde devlete

borludur. ttihat ve Terakki Partisi tarafndan nveleri atlan ve Cumhuriyet

ynetimince de byk lde tevars edilen mill ekonomi politikalar siyasal


4/13

H. EMRAH BER36

rejimin kontrolnde olacak bir mill burjuvazinin varln da beraberinde

getirmitir (Bura, 1995: 67). Mill burjuvazi, faaliyetlerini byk lde devletle

kurduu ilikiler araclyla yrten, tevik, kredi ve destek gibi kamu

kaynaklarndan yararlanan bir grnm izer. Ancak burjuvaziye salanan bu imkn

ve imtiyazlar karsnda devlete kar birtakm grev ve sorumluluklar verilir. Bu

balamda burjuvaziden beklenen grev, siyasal rejimin genel politikalarna aykr

bir tutum sergilememesi ve bir muhalefet unsuru olarak ortaya kmamasdr. Bir

bakma tarihsel olarak toplumsal devrimleri ynlendiren burjuvazinin ayn trden bir

rol stlenmesi bunu kendi eline alm olan devlet tarafndan engellenmeye

allacaktr. Bunun yannda ekonomik adan gl bir muhalefet odann

olumas engellenecek, ekonomik kalknmann her zaman dorudan devlet eliyleolmasa da devlet kontrolnde yrtlmesi salanm olacaktr.

Bu noktada mill kavramnn dorudan etnik kkene, yani Trkle, din

unsuruna ve hatta uyruklua karlk gelmedii aka ifade edilmelidir. Burada

mill nitelemesiyle lke karlar dorultusunda hareket eden, daha dorusu

yalnzca kiisel karlarnn peinde komayan, bunun yannda lkesine ynelik

birtakm sorumluluklarnn bulunduunun farknda olan bir sermaye snf

betimlenir. Yani rejimin haklara deil grevlere vurgu yapan yurtta perspektifiyle

rtr ekilde, karlaryla haklarnn peine dmekten ok sorumluluklarnn

grevini yerine getirmeye alan bir snf sz konusudur. Ancak burada temel bir

elikinin bulunduu sylenebilir. Tarihsel deneyim burjuvazinin bir milleti

olmadn, bunun sermayenin mantna aykr olduunu gstermitir. Dnyann

hemen her yerinde burjuva snf, kendi karlarn en st dzeyde temsil edecek bir

iktidar yaplanmasn tercih eder ve destekler. Dier taraftan devletilik politikalar

burjuvazinin karlarn zorunlu olarak dorudan devlete balar. Tm kaynaklarn

devletin gdmnde olduu, iktisad ve ticar kurallarn devlet tarafndan

belirlendii ve devletin srece sk sk mdahale ettii bir ekonomi anlaynda

iadamlar kanlmaz olarak devletle iyi ilikiler kurmak zorundadrlar. Kald ki

Cumhuriyetin ilk yllarnda lkenin ihtiya duyduu yatrmlar yapacak belirli bir

sermaye birikimine sahip burjuvazinin olmad grlr. O halde mill burjuvazi

bizatihi devletin kendisi tarafndan yaratlan, dolaysyla varln dorudan devlete

borlu olan bir kesime kar

l

k gelir. lerleyen srete devletin ekonomi zerindekirol devam ettike devletle sermaye kesimi arasnda kurulan bamllk ilikisi de

aynen srecektir. Devlet, kendi kontrolnde ekillenen mill burjuvazi modeli

dnda rgtlenecek alternatif ekonomik glerin nn keser. rnein merkez

yerlerde rgtlenen mill burjuvazi modeli karsnda tara kkenli gl ekonomik

oluumlara izin verilmez. alar Keyderin saptad gibi tarada rgtl bir tccar

snf, 20ler boyunca kendilerine sunulan bu nisp imknlarn da etkisiyle


5/13


bymeye balam, ancak 30lardan sonra rejimin devletilik anlaynn

radikallemesiyle bu byme durmutur (Keyder, t.siz: 57-58den aktaran Mardin,

2002: 229). Tara kkenli zenginliin liberalizasyon srecinden sonra kazand

grnme ileride deineceiz.

Kald ki snrl i pazar ortamnda devlet en byk alc ve kamu ihaleleri

vastasyla da en byk iveren konumundadr. Dolaysyla iadamlar kendi

faaliyetlerini srdrrken ister istemez devlete baml bir grnm sergilerler. Bu

durum, aslnda sermayenin konjonktre gre hareket eden doas gerei bir

davrantr (Keyder, 1979: 121). Nitekim 1929 ekonomik bunalmnn zellikle

dnya piyasalarnda ortaya kard koullar, sermaye asndan devletle bu tr bir

i blmn veya devlete bamll yalnzca Trkiyede deil dnyann pek okyerinde zorunlu klmtr. Ancak Batl lkelerde gl bir kapitalist snfn

bulunmas, bu ibirliinin nispeten snrl kalmasn ve burjuvazinin zgl varln

srdrebilmesini salamtr. Oysa Trkiyede devletin ekonomi zerindeki

kontroln 80lere dek devam ettirmesi bu trden bamsz bir snfn oluumunu

engellemitir. Bu balamda Trkiyede izlenen devletilik politikalar ile mill

burjuvazi yaratma giriimleri, anlam ve ilevleri bakmndan birbirleri ile btnlk

arz ederler. Dolaysyla gerek i gerekse d konjonktrden kaynaklanan koullar,

burjuvazinin amaland zere mill nitelik kazanmasn kolaylatrc bir etki

yaratmtr.

Burada asl sorun burjuvazinin snfsal karlarnn deimesi, baka birifadeyle sermayenin rnein uluslararas kapitalist dinamiklerle ibirliinin kendisi

iin daha yararl olacan dnmesi, Marxist terminolojiyle ifade edilecek olursa

komprador bir nitelik kazanmasyla ortaya kar. Bu durum, devlet ile burjuvazi

arasndaki ittifakn dalmasna yol aacak ve uluslararas mekanizmalarn devreye

girmesiyle devletin ekonomi alanndaki gc zayflayacaktr. Bunun yannda

burjuvazinin devletten zerklemesi, snfsal karlarn savunma asndan devletle

mcadele etmesi, hatta dier muhalif unsurlarla ibirlii yapmas sonucunu

douracaktr. Bylesi bir durumla karlamamak iin devletin izleyebilecei iki yol

bulunur. Devlet srekli uluslararas kapitalizmin deniz ar lkelere yaylmasn

nleyecek krizlerin kmasn umamayacana gre ya mill burjuvazinin yabanc

sermayeyle ibirliini nleyici tedbirler alacak ya da bu ibirliklerininynlendirilmesi de dhil olmak zere sermayenin tm hareketlerini gzetiminde

bulunacaktr. Nitekim zellikle 1980lerden itibaren Trk ekonomisinin uluslararas

kapitalist sisteme tam anlamyla entegre olmas ve devletiliin yerini liberalizme

brakmas devlet ile sermaye arasnda teden beri sregelen ittifak zayflatmtr.

Devletin ekonomi alanndaki etkinliinin azalmas, bu alann temel aktrleri

durumuna gelen iadamlarnn siyasal otoritenin genel eilimlerine aykr bir sylem


6/13

H. EMRAH BER38

gelitirebilmelerine neden olmutur. O gne dein siyasal mcadele alanna hi

kmayan iadamlar kendi siyasal karlarn koruyabilmek adna daha aktif roller

stlenmilerdir. Ayn zaman diliminde karlalan bir dier olgu, ou Anadolu

kentlerinde rgtlenmi durumda bulunan yeil burjuvazinin liberal ekonomik

politikalar ile muhafazakr siyasetilerin kendilerine verdii desteklerden

yararlanarak bu alann yeni oyuncular olarak sahneye kmasdr. Bu srete her iki

farkl iadam grubu, siyasal iktidarla olduu kadar birbirleriyle de mcadele iinde

olmutur.

Buradan hareketle zalist politikalarn balangta ngrlemeyen en nemli

sonularndan bir dierinin de burjuvazinin farkl modellerinin ortaya kmas

olduu sylenebilir. Bu srete ncelikle devletle en batan beri yakn ilikileriinde bulunan mill burjuvazi modelinin devletten giderek bamszlatna dikkat

ekilmelidir. 24 Ocak kararlaryla nveleri atlan ve ANAP iktidaryla srekli

klnan liberalizasyon sreci, zellikle Trk lirasnn dolar karsnda devale

edilmesinden sonra ihracat imknlarn artrr. O gne dek ounlukla devletin

gdmnde olan snrl i pazarda faaliyet gsteren iadamlar kendilerini bekleyen

yeni frsat kaplarnn farkna varrlar. Devalasyon yannda vergi indirimleri gibi

ihracat tevik edici yntemlere bavurulmas sayesinde henz 80lerin ortalarnda

reel ihracat dolar baznda % 19.7 ve % 12.5 artmtr (Kse ve Yeldan, 1998: 50).

Bunun yannda d pazarlara almann iadamlar iin byk lde zorunluluk

hlini aldn da kaydetmek gerekir. thalat nndeki kstlamalarn kaldrlmas

Trkiyeyi yabanc kapitalistler iin verimli bir pazar haline getirmitir. Dolaysyla

yabanc irketlerle ibirliine giderek ya da kendi bana ihracat imknlar aramak

byk sermayenin varln srdrmesinin koullarndan birisi olmutur. Ayn

ekilde Trkiyenin Avrupa Birliine girme abalar sermayedarlarn d pazarlara

almalarn salayan bir etmen olarak belirmitir. Burada u noktann altn izmek

gerekir: zellikle 1980lerden itibaren Trk ekonomisinin uluslararas kapitalist

sisteme tam anlamyla entegre olmas ve devletiliin yerini liberalizme brakmas

devlet ile sermaye arasnda teden beri sregelen ittifak zayflatmtr. rnein

1980lere kadar devlet iadamlarn faaliyetlerinde destekleyen balca g

durumundayken bu tarihten sonra eski TSAD bakanlarndan birinin ifadesiyle

kendilerine kstek olmaya balam

t

r (Alpay, 1991). Ekonomizmin toplumuntemellerine yerletii bu srete ticaretin, yani para kazanmann nne geen

kurallar ile ilkeler eletirilmi, bunlarn kaldrlmas ynnde aba harcanmtr. Bu

bakmdan devletiliin temelinde normatif dzenlemeler ve tzel kurallar

bulunurken Trkiyede izlenen liberal politikalar, mmkn olduunca az kural ve

dzenleme nclnden hareket eder. Bu adan 80 sonrasnda yaanan toplumsal

deiimin temelinde ekonomizm vardr. Yani ekonomi toplumsal ilikilerin temeline


7/13


yerletirilir, siyasal sorunlarn zmnn dorudan ekonomiyle balantl olduu

dnlr. Bu nedenle her trden ekonomik gelimeyi engelleyecei dnlen

biimsel-prosedrel dzenlemelere kar klarak kendiliinden iledii savunulan

piyasa mekanizmasna gven duyulmas istenir.

te yandan zal zamannda dier pek ok alandaki deiim gibi devletle

iadamlar arasndaki iliki yeni bir eilim kazanmtr (lkin, 1993: 193-194);

kendisi de bir sre zel sektr deneyimi yaam olan zal, i evreleri ile olduka

scak ilikiler ierisine girip i dnyasndan pek ok kiiyi partisine almtr (Bali,

1998: 31). Dolaysyla siyasal iktidar o gne dek kendisini belirgin bir ekilde

stnde konumlad sermaye evreleri ile daha yakn ve nispeten eit bir iliki

kurmaya balamtr.

80lerde glenen burjuvazinin ikinci halkasn slami sermaye, yeil

sermaye veya Anadolu kaplanlar ad verilen sermaye grubu oluturur (Demir,

Acar ve Toprak, 2004: 170). Sz konusu irketler, ticar ve hukuksal balamda,

iletme byklkleri, faaliyet alanlar ve irket trleri gibi konular bakmndan

birbirlerinden ayrlrlar. rnein bu irketlerin bir ksm dorudan tarikat ve

cemaatlerin kontrolnde hareket etmekte dier bir ksm ise sermayesi ok geni bir

tabana yaylm ok ortakl iletmelerden olumaktadr (Can, 1997: 59). Ancak

burada bizim iin asl nem tayan kesim Anadoluda yerleik dindar veya

muhafazakr iadamlarnn sahibi bulunduu ticari iletmelerdir. Bu kategoriye

giren irketleri dinsel temelli dier modellerden ayran balca zellik, iktisadrasyonalitenin gereklerine uygun ekilde kr elde etmenin birincil ama olmas ve

krn toplumsal ya da dinsel deil kiisel amalarla kullanlmasdr. ounluu aile

iletmesi grnmnde olan bu irketler, rettikleri mal ve hizmetleri, serbest piyasa

koullarnda sadece belirli bir grubun yelerine deil, ok daha geni kitlelere

ulatrmay amalamaktadr.

Trk ekonomisinin kresellemeye, dolaysyla uluslararas kapitalizme

eklemlenme sreci yalnzca zaten belirli bir sermaye byklne sahip olan

iadamlarn deil bunlarn yannda o zamana dek tarann kstl imknlaryla

yetinmi bir dier kitleyi de bu frsattan yararlanmaya itmitir. Bu balamda, teden

beri Anadoluda belirli lekte ticar ya da sna faaliyet gsteren eraf,

liberalizasyon srecinin sunduu imknlardan yararlanarak sermayelerinibytmeleri ile ortaya kmtr. Bu srete yerel lekli kk ve orta boylu pek

ok iletme, kimi zaman aldklar teviklerin de etkisiyle, sermayelerini byterek

ulusal apta faaliyet gstermeye balamlardr. Burada alt izilmesi gereken nokta,

taradaki erafn byk sermaye sahibi kimliiyle ortaya kmasnda siyasal

iktidarn destekleyici tutumunun byk bir etkisinin bulunmasdr. Turgut zaln


8/13

H. EMRAH BER40

ekonomik adan liberal tutumunun siyasal adan muhafazakr tavryla birlemesi

slam sermayenin nn aan bir etmen olmutur.

Buna karlk zaln tevik edici etkisine ramen bu irketlerin

bymelerinde asl etkili olan unsurun uluslararas ibirlii kanallarnn almas ve

piyasa ekonomisinin yaygnlamasnn olduu bir kez daha belirtilmelidir. Devletin

ekonomi zerindeki rolnn azalmas, uluslararas dzlemde yeni ekonomik g

odaklaryla ilikiye giren ve karlarn yerel iktidarn tesinde kapitalist

mekanizmalara balayan sermayedarlarn iini kolaylatrmtr. Sz konusu

irketlerin byk ounluu d pazarlara da almakta ve kstl i pazar imknlar

gz nnde tutulduunda zaten aslnda ihracat yaptka gelimektedirler (ni,

1997: 743). Bunlarn ou hizmet sektrnde retim ve ticaret sektrlerindeyounlamtr. Nitekim faaliyet alanlar ve rn eitleri asndan incelendiinde

bu irketlerle laik karakterli dierirketler arasnda bir fark bulunmaz. Asl fark,

ticar faaliyetlerde deil, irketlerin sahiplerinin dinsel kimliklerine skca

sarlmalarnda ortaya kmaktadr (Kuran, 2002: 109). rnein Mstakil Sanayici ve

adamlar Dernei (MSAD) yelii, slm kimlie sahip kldnn en nemli

gstergelerinden birisidir (ni ve Trem, 2001: 100). Bu Dernee yeliin yaratt

aidiyet duygusu, slm dininin kardelik duygusundan beslenir. Bunun yannda bir

btnn paras anlamnda aynlk vurgusu ve gven unsuru, MSAD iin

olduka nem tamaktadr. Bunun en belirgin rneklerinden biri, MSADa yelik

iin bavuran bir iadamna en az iki MSAD yesinin kefil olmasnn zorunlu

tutulmasdr. Yukarda deindiimiz gibi MSADn hzl bir byme eiliminde

olmas ve yeler arasnda gl bir network kurulmas, kkenini slmdan bulan

gven ve karlkl destek anlaynn gstergesidir (Bura, 2002: 192193). Dier

taraftan rgtllk iadamlarnn kendi karlarn korumak iin olduka ilevsel bir

ara grntsndedir (zdemir, 2006: 114). Bu adan rgtl bir yap ierisinde

iadamlar yalnzca kendi ilerinde bir dayanma ve ibirlii a kurmakla

yetinmezler bunun yannda siyasal iktidar karsnda daha gl bir aktr olarak

mcadele etme imkn bulurlar.

Bu ekilde 1980 sonras srete kresellemenin ve merkez sa iktidarlar

tarafndan izlenen neo-liberal ekonomi politikalarnn etkisiyle varln devletten

bamszlatrm bir burjuvazinin doduunu ortaya koyduk. Bunlardan ilki millburjuvazi modelinin evrilmesiyle ortaya kan, eskiden beri devletle yakn ilikiler

iinde bulunan ve bu adan rejimin deerlerini iselletirmi burjuvazi. Dieri ise

tara kkenli bir sermaye hareketliliinin sonunda beliren slam sermaye. En batan

beri sylediimiz gibi bu trden bir burjuvazinin ortaya k, devletilik

politikalarndan vazgeilmesiyle yakndan ilgilidir. Zira Cumhuriyet dneminde

izlenen devletilik politikalar yalnzca hzl kalknma amacna hizmet etmez; ayrca


9/13


devlete toplum ve lke zerinde tam bir kontrol salama imkn verir. Oysa

ekonomi alanndaki politika deiiklii devletten bamsz bir iadam kliinin

olumasn beraberinde getirmitir. Bu durum, mill burjuvazi modelinin ortadan

kalkmasna neden olmakta ve evrensel anlamda bir burjuva snfnn douuna

zemin hazrlamaktadr. Ancak bu snfn yaps ve karlar bakmndan yekpare bir

btn tekil etmediinin, hatta tam tersine iki grubun youn bir kar atmas

yaadnn alt izilmelidir. Bu adan 1980 sonras srete devletilikten

vazgeilmesi ve dolaysyla devletin toplum, ekonomi ve siyaset zerindeki g ve

etkinliinin azalmas bu boluu dolduracak yeni aktrleri retmi; ancak bu

aktrlerin hepsi birbirlerinden rol almaya almlardr.

slm sermayenin zellikle 28 ubat srecinin yaratt etkiler nedeniyle2000lerin banda ksa bir duraklama yaadktan sonra tekrar gcn toplamasnda

3 Kasm 2002 tarihinde yaplan seimlerden AKPnin galibiyetle ayrlmasnn

byk pay vardr. slmc gelenekten bir lider kadrosuna sahip olan, ancak bu

kimlii sahiplenmeyerek kendisini muhafazakr demokrat olarak niteleyen AKP

iin byk sermaye yerine Anadolu sermayesi ile ibirlii yapmak daha makul bir

zm olarak grnmtr. Zaten bata Ba bakan Erdoan ve Maliye Bakan

Unaktan olmak zere pek ok AKP yneticisi slm sermaye ile ticari balara

sahip olduu biliniyor. Hatta daha ileriye gidilerek AKPnin gerek 2002 gerekse

2007 seimlerinde kazand baarlarn nemli nedenlerinden biri olarak Anadolu

Sermayesinin kendisine verdii destek gsterilebilir. 2002 Kasm aynda yaplan

seimlerden sonra iktidara gelen AKP hkmetinin lkenin byk burjuvazisini

temsil eden TSAD ile dnem dnem ciddi gr ayrlna dt ve her iki

kanadn birbirlerini sulayan aklamalar yapabildikleri grlmtr. Oysa daha

nce de deindiimiz TSAD, geleneksel olarak iktidarda bulunan sa partilerle

daima iyi iliki iinde olmutur. AKP ile yaanan atma durumu, rejimin

deerlerini iselletirmi Trk Sanayici ve adamlar Dernei (TSAD) yelerinin

slmc gemie sahip AKPye gvensizlik duymalar ile izah edilebilir. TSAD

evresinde toplanan byk sermayenin snfsal karlar, devletle olan ilikilerini iyi

srdrmelerine bal olmutur. Nitekim TSAD, lkede demokrasiyi kesintiye

uratan asker darbe dnemlerinde rejimi koruma amacyla hareket ettiklerini

syleyen askerlere destek vermitir. TSAD

n AKP hkmetine ynelikmuhalefeti, uygulanan ekonomi politikalarnn baarszl ya da kendileri iin

zararl olmasndan deil, laiklik ve kadrolama gibi rejimle ilgili siyasal sorunlardan

kaynaklanmaktadr (Cemal, 2006a: 2006b). Bu balamda en batan beri kendi

kimliklerini Batl bir ereveye yerletiren TSAD yelerini rahatsz eden asl

hususun hkmetin muhafazakr veya daha doru bir nitelemeyle slm kimlii

olduu sylenebilir (Koru, 2006). Ancak bu gvensizlik aslnda iki tarafldr. Bata


10/13

H. EMRAH BER42

ba bakan Recep Tayyip Erdoan olmak zere AKP ynetimi, zaman zaman

TSAD yelerini hedef alan sert aklamalar yapabilmektedir. Erdoan, birok

kereler, TSAD evresinde bulunan iadamlarn kendi karlarn lke karlarna

ramen korumakla sulamtr.1

Ayn srete AKP ile MSAD arasnda ise olduka yakn ilikiler

yaand, yeil sermayenin AKP tarafndan himaye edildii, buna karlk bu

gruplar tarafndan AKPye mal destek sunulduu sylenebilir (Rubin, 1995: 12-13).

MSADn dzenli olarak yaymlad ekonomik raporlarda srekli olarak lke

ekonomisinin olumlu bir seyir izledii savunulmakta; bu gelimeler AKP

hkmetinin icraat sresinde att olumlu admlara balanmaktadr (MSAD,

2006). AKP ynetimi de slm sermayeyi destekleyici davranlar sergilemektenkanmamaktadr. Hatta yeilsermayenin son dnemde yeniden glenmesinin ve

nemli bir siyasal ve ekonomik bir g merkezi olarak ortaya kmasnn ardnda

AKP ile kurulan bu ilikinin olduunu iddia etmek yanl olmayacaktr. Bu

balamda Ahmet nselin kltrel olarak muhafazakr, siyasal adan milliyeti ve

otoriteryan ama ekonomik adan liberal yeni orta snfn temsili asndan

AKPyi iktidara tayan 3 Kasm 2002 seimlerinin nemli bir milat olduu

eklindeki ifadesi olduka anlamldr (nsel, 2003: 293). AKP, kk ve orta lekli

firmalarn ihtiya duyduu retimde art, ekonomik stabilite ve byme gibi

hedeflere ulama ynnde aba harcayacann gvencesini vermitir (nsel, 2003:

298). Bylece AKP ile yeil sermaye karlarn dorudan birbirlerine

eklemlemilerdir.

zall yllarda izlenen politikalar youn bir ekonomizmin rn olarak kt.

Ekonomizmin ngrd ekilde lkenin kar karya bulunduu tm toplumsal ve

siyasal sorunlarn zm ekonomik gstergelerin iyiletirilmesine baland.

Burjuvazinin gl bir aktr olarak belirmesi, aslnda ekonominin bu denli nem

kazanmasyla yakndan ilgilidir. Ancak burada asl sorun burjuvazi iinde yalnzca

ekonomik adan deil ayn zamanda kltrel ve siyasal adan da farkllam

kliklerin belirmesi. Bu ayrm slamc kkenli AKPnin st ste iki sefer tek bana

iktidara gelmesiyle daha belirgin bir grnm kazand. Sa iktidarlarla teden beri

iyi ilikiler iinde olagelmi TSAD evresinin AKP iktidarna kar olduka

tereddtl hareket etmesi ve bu gvensizliin tersine bir bak asyla iktidartarafndan da paylalmas bu adan alk olunmayan bir durum. Buna karlk

slam sermayenin rgtl gc MSAD hkmete neredeyse koulsuz bir destek

veriyor. atma noktalar ise genellikle siyasal konulardan oluuyor. TSAD

1 Bu konuda baz haberler iin bkz. Murat Yetkin (2006), Erdoan-TSAD Gerilim Byyor,Radikal, 22 Aralk 2005; Ba bakan TSAD eletirdi, Sabah, 6 Nisan 2006; ErdoandanTSADa: Bandaki Nezaketsiz,Radikal, 7 Nisan 2006.


11/13


hkmetle ilgili kukularn laiklik ve rejimin korunmas gibi subjektif ama Trk

siyaseti iin teden beri kritik kavramlar etrafnda younlatrrken hkmet

kendisine i dnyasndan gelen muhalefeti ekonomik ayrcalklarn ellerinden

alnm olmasyla izah ediyor. AKPnin ekonomi alannda izledii politikalarn

aslnda i dnyas iin olduka elverili olduu dnldnde iktidar ile

burjuvazinin bir kanad arasndaki sorunun farkl bir boyuta sahip olduu

anlalabilir. TSAD evresinin kreselleme karsnda tm olumlu tutumlarna

ramen brokratik modernleme anlaynn temel parametrelerini iselletirmi

olduu sylenebilir. Bu adan AKP iktidarnn Batllam burjuvazinin yaam

tarzlarnda somutlaan deerlerine kar bir tehdit olarak algland aktr.

Dolaysyla burada atma dinamiklerini reten temel etmenlerin ekonomik deilkltrel olduu grlr. Hi kukusuz tam tersine bir ekilde MSAD evresinin

AKPye eklemlenmesinde de benzeri bir korumac igdnn etkisi vardr. Sz

konusu krlma 1980 sonrasnda hkim olduunu sylediimiz ekonomizmin

ierdii eksikleri gstermesi bakmndan anlam tayor. te yandan AKPnin 22

Temmuz 2007 seimlerinde kazand baarnn bile TSAD evresinin kendisine

duyduu gvensizlii gidermeye yetmedii grlyor. Bu durum burjuvazinin bir

kanad ile siyasal iktidar arasndaki mesafenin giderek alaca eklinde

yorumlanabilir. Bu iki unsur arasndaki mcadele ve slam burjuvazinin de bunlar

arasnda konjonktrel koullara gre mevzilenmesi Trkiyedeki siyasal ilikilerin

genel gidiatn belirleyecek. Bu blnmenin Trkiyeye muhtemel en olumlu

yansmas ise ekonomik ve toplumsal iktidarlar arasnda farkllamasnndemokratikleme imkann artracak olmas. Ancak bunun iin ncelikle her kesimin

demokrasiyi iselletirmesi anti-demokratik eilimlere destek vermemesi gerekiyor.


12/13

H. EMRAH BER44

Kaynaklar

BAL, Rifat N. (1998), adamlar ve Siyaset Pragmatik Bir Ak Hikayesi ,

Birikim, say 114, 31-37.

Babakan TSAD eletirdi, Sabah, 6 Nisan 2006.

BORATAV, Korkut (2005), 1980li Yllarda Trkiyede Sosyal Snflar ve Blm,

2. Bask, mge Kitabevi Yay., Ankara.

BORATAV, Korkut, Kse, Ahmet Haim ve Erin Yeldan vd. (2000),

Globalization, Distribution and Social Policy: Turkey, 1980-1998, CEPA

Working Paper Series, New School University, New York.

BURA, Aye (1995),Devlet ve adamlar,letiim Yay., stanbul.

BURA, Aye (2002), Labour, Capital, and Religion: Harmony and Conflict

among the Constituency of Political Islam in Turkey, Middle Eastern

Studies, vol. 38, no. 2, 187-204.

CAN, Kemal (1997), Yeil Sermaye Laik Sisteme Ne Yapt?, Birikim, no. 99,

59-65.

CEMAL, Hasan (2006-a), AKP ve Dnyas, Milliyet, 26 Temmuz 2006.

CEMAL, Hasan (2006-b) AKP ve Dnyas (2): Erdoana Mesajlar, Milliyet,

27 Temmuz 2006.

DEMIR, mer, ACAR, Mustafa ve TOPRAK, Metin (2004), Anatolian Tigers orIslamic Capital: Prospects and Challenges, Middle Eastern Studies, vol.

40, no.6, 166-188.

Erdoandan TSADa: Bandaki Nezaketsiz,Radikal, 7 Nisan 2006.

LKN, Selim (1993), Businessmen : Democratic Stability, Turkey and The West :

Changing Political and Cultural Identities, ed. M. Heper vd., I.B.Tauris,

London & New York,177-198.

NSEL, Ahmet (2003), AKP and Normalizing Democracy in Turkey, South

Atlantic Quarterly, vol. 102, no. 2/3, 293-308.

KEYDER, alar (1979), Emperyalizm, Azgelimilik ve Trkiye, Birikim Yay.,stanbul.

KEYDER, alar (t.siz), The Definition of a Periphical Economy: Turkey 1923-

1931, Doktora Tezi, The University of California, Berkeley.

KURAN, Timur (2002),slmn Ekonomik Yzleri, letiim Yay., stanbul.


13/13


MARDN, erif (2002), Trkiye Bir Ekonomik Kodun Dnm, Trk

Modernlemesi: Makaleler 4, der. M.Trkne,T.nder, 11. Bask, letiim

Yay., stanbul, 195-238.

MSAD (2006), 2006Ekonomik Grnm Raporu, stanbul.

N, Ziya (1997), The Political Economy of Islamic Resurgence in Turkey: The

Rise of Welfare Party in Perspective, Third World Quarterly, vol. 18, no.

4, 743-766.

N, Ziya ve TREM, Umut (2001), Business, Globalization and Democracy: A

Comparative Analysis of Two Turkish Business Associations, Turkish

Studies, vol. 21, no. 2, 94-120.ZDEMR, ennur (2006), MS AD: Anadolu Sermayesinin Dnm ve Trk

Modernlemesinin Derinlemesi, Vadi Yay., Ankara.

RUBIN, Michael (1995), Green Money, Islamist Politics in Turkey, Middle East

Quarterly, 12-23.

YETKN, Murat (2005), Erdoan-TSAD Gerilim Byyor, Radikal, 22 Aralk

2005.

Documents

Devlet-Sermaye İlişkileri ve Parçalı Burjuvazinin Oluşumu