ÄÝËÕÈÉÍ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ÃÀÄÀÀÄ ÕÓÄÀËÄÀÀà ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉËÃÀÕ, ÕªÍêÂ×ËªÕ ÁÀÃÖ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

2005 îíû 6 äóãààð ñàðûí 24-íä Áåëüãè óëñûí íèéñëýë

Áðþññåëü õîòîä ÿâàãäñàí Äýëõèéí Ãààëèéí Áàéãóóëëàãà (ÄÃÁ)-ûí Ǻâëºëèéí õóðëààð äýëõèéí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ, õºíãºâ÷ëºõ òóõàé ñóóðü ñòàíäàðòûã áàòàëæýý. Ýíý íü äýëõèéí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ îëîí óëñûí õýìæýýíèé õýðýãñýë òºäèéã¿é ãààëü áîëîí áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ, àæëûí àðãà áàðèëàà ººð÷ëºõ õàíäëàãûí ýõëýëèéã òàâüæ áàéãàà þì.

Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í îðíóóäûí îëîíõè íü ýíýõ¿¿ áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ñýëòýý èëýðõèéëýýä áàéãàà þì. Ýäãýýð îðíû òîî óëàì á¿ð ºñºí íýìýãäýæ, ãààëèéí á¿õ áàéãóóëëàãûã õàìðàí, òåððîðèçìûí àþóë çàíàë, ¿íäýñòýí äàìíàñàí ãýìò õýðýã, õîëáîãäîõ áóñàä ãýìò ¿éëäëýýñ õóäàëäààíû ñ¿ëæýýã õàìãààëàõàä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä èõýýõýí õ¿÷èí ç¿òãýë ãàðãàõ áàéõ ãýæ áè íàéäàæ áàéíà.

×àäàâõèà íýìýãä¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéãàà ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð áóñàä ãèø¿¿í îðíóóäûíõàà äýìæëýãòýéãýýð íàéäâàðòàé òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ áîëíî.

Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í îðíóóä áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð õ¿ñýë çîðèã øóëóóäñàí íü ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿, íèéãìèéí õóâüä ¿ð àøèã îëîõûí òóëä äýëõèéí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààíû àþóëã¿é áàéäëûã õàìãààëæ, õºíãºâ÷ëºõèéã õ¿ñ÷ áàéãààã òîäîðõîé õàðóóëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ¿¿ øèíýõýí áàðèìò áè÷èã íü õºãæèíã¿é áîëîí õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí àëü àëèíûõ íü õóâüä çîðèóëàãäñàí áºãººä äàÿàðøëûí íààøòàé ¿ð ä¿íãýýñ èë¿¿ èõ àøãèéã õ¿ðòýõ áîëîìæòîé áîëãîæ áàéãàà þì.

Óðàãøëàõ çàì õàðàãäàæ áàéíà. Îëîí óëñûí ãààëèéí õàìò îëîí ñîðèëò øàëãóóðûã äàâàí òóóëàõ ÷àäàâõèòàé áîëæýý. Øèíý ä¿ðýì æóðàì ¿éë÷èëæ ýõýëëýý.

Ìèøåëü Äàíå Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

ÀÃÓÓËÃÀ

1. ªìíºõ ¿ãÓäèðòãàë Áàãö ñòàíäàðòûí çîðèëãî, çàð÷èìÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòûí ¿íäñýí äºðâºí ýëåìåíòÁàãö ñòàíäàðòûí òóëãóóð õî¸ð áàãàíà¯ð àøèã×àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõÕýðýãæèëò

2. ¯ð àøèã2.1. Óëñ îðíóóä/Çàñãèéí ãàçðóóä2.2. Ãààëü2.3. Áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõýí

3. Äýëõèéí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààã àþóëã¿é áàéëãàõ, õºíãºâ÷ëºõ ÄÃÁ-ûí ñòàíäàðò3.1. Ãààëü õîîðîíäûí ò¿íøëýëèéí òóëãóóð áàãàíà3.2. Íýãä¿ãýýð òóëãóóð áàãàíûí ñòàíäàðò3.3. Ãààëü, áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí òóëãóóð áàãàíà3.4. Õî¸ðäóãààð òóëãóóð áàãàíûí ñòàíäàðò

4. Õàâñðàëò 1Õàâñðàëò 1-èéí ç¿¿ëò

5. Õàâñðàëò 2

6. Äýëõèéí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààã àþóëã¿é áàéëãàõ, õºíãºâ÷ëºõ áàãö ñòàíäàðòûí òóõàé Ãààëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû çºâëºëèéí òîãòîîë

1.1. ÎÐØÈË

Îëîí óëñûí õóäàëäàà áîë ýäèéí çàñàã õºãæèõ, àðä ò¿ìíèé àæ àìüäðàëûã äýýøë¿¿ëýõ ãîë õýðýãñýë þì. Îëîí óëñûí õóäàëäààíû ñèñòåì òåððîðèñò äàéðàëòàä ºðòºõ àþóëòàé áºãººä èíãýâýë äýëõèéí ýäèéí çàñàãò íîöòîé õîð íºëºº ¿ç¿¿ëíý. Îëîí óëñûí õýìæýýí äýõ à÷àà áàðààíû ýðãýëòýä õÿíàëò òàâüäàã, Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãà áîëîõûí õóâüä ãààëü îëîí óëñûí õýìæýýíèé áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, òºñºâ á¿ðä¿¿ëýõ, õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ çàìààð íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëàõ ÷àäâàðòàé áàéãóóëëàãà þì.

Äýëõèéí Ãààëèéí áàéãóóëëàãààñ äýëõèéí õýìæýýíèé îëîí óëñûí õóäàëäààíä ñààä ó÷ðóóëàõã¿éãýýð, õàðèí ÷ õóäàëäààíû ýðãýëòèéã õºíãºâ÷ëºõ çàìààð õóäàëäààíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãà ãàðñàí þì. Îëîí óëñûí õóäàëäààíû ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ íü ãààëèéí áàéãóóëëàãûã 21 ä¿ãýýð çóóíä áýëòãýæ, ò¿¿íèé ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ àæëûí íýã àëõàì þì. Îäîîãèéí áàéãàà ò¿âøèí, òóðøëàãààñ èë¿¿ ñàéí àðãà çàìûã îëæ, áýõæèõèéí òóëä ÄÃÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóä îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð æóðàì ä¿ðýì áîëîâñðóóëàí áàòàëñàí áàéíà. Ýíý áîë îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áàãö ñòàíäàðò þì. Ýíýõ¿¿ áàãö ñòàíäàðò íü îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã

õàíãàõ çàð÷èì, ñòàíäàðòûã àãóóëæ áàéãàà áºãººä ÄÃÁ- ûí ãèø¿¿í îðíóóä ò¿¿íèé øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõýýð ¿¿ðýã àâàõ ¸ñòîé.

Ýíýõ¿¿ ñàíàà÷ëàãûã Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãà äýìæèõýä áýëýí áàéíà. Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãà îäîîãîîð 169 îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãûã íýãòãýñýí áºãººä äýëõèéí õýìæýýíèé îëîí óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû 99 õóâèéã õÿíàæ áàéãàà áèëýý. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü òºðèéí áóñàä áàéãóóëëàãàä áàéõã¿é îíöãîé ýðõ áóþó òóõàéí îðíû õèëýýð îðæ, ãàð÷ áàéãàà áîëîí äàìæèí ºíãºð÷ áàéãàà à÷ààã øàëãàõ ýðõòýé. Ãààëü õèëýýð îðóóëàõ, ãàðãàõààñ òàòãàëçàõ ýñâýë øóóðõàé îðóóëàõ ýñýõèéã øèéäýõ ýðõòýé. Õèëýýð îðóóëàõ ãýæ áàéãàà áàðààíû òàëààð áîëîí ãàðãàæ áàéãàà áàðààíû òóõàé ìýäýýëëèéã ãààëü øààðäàæ àâàõ ýðõòýé. Õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó ìýäýýëëèéã óðüä÷èëàí àâàõ, ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàí ºãºõèéã ãààëü øààðäàæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ îíöãîé ýðõ ìýäýë, àæëûí òóðøëàãûí õóâüä ãààëü îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÷èãëýëä õàìãèéí ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ ÷àäíà. Ãýõäýý îëîí óëñûí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàìãààëàõûí ãîë à÷ õîëáîãäîë íü õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ ÿâäàë ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. Èéì ó÷ðààñ ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä òºðèéí áóñàä áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòûí àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã áèé áîëãîæ, ºðãºæ¿¿ëýõ ÿâäëûã õºõ¿үëýí äýìæâýë çîõèíî.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õèëýýð îðæ ãàð÷ áàéãàà ÷èíãýëýã á¿ðèéã øàëãàõ øààðäëàãà îãò áàéõã¿é. Èíãýõ þì áîë äýëõèéí õýìæýýíèé îëîí óëñûí õóäàëäààíä ñààä òîòãîð ó÷ðóóëíà. Îð÷èí ¿åèéí ò¿âøèíä õºãæñºí ãààëü ÿíç á¿ðèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä ýðñäýëèéí ìåíåæìåíòèéí àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéã àøèãëàäàã. Èéì íºõöºëä ãààëèéí áàéãóóëëàãà õóäàëäààã àþóëã¿é áàéëãàæ, õºíãºâ÷ëºõèéí òóëä ÿíç á¿ðèéí þì øààðäàæ, îëîí óëñûí õóäàëäààíä ñààä òîòãîð ó÷ðóóëàõã¿é áàéõ ¸ñòîé áºãººä ¿¿íèé òóëä îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ñòàíäàðò áàéâàë çîõèíî. Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãààñ áîëîâñðóóëñàí îëîí

óëñûí áàãö ñòàíäàðò áàéâàë çîõèõ áºãººä ýíý íü óëñ õîîðîíäûí øààðäëàãûã äàâõàðäóóëñàí áóþó ò¿¿íòýé çºð÷èëäñºí áàéæ áîëîõã¿é.

ÄÃÁ- ûí áàãö ñòàíäàðòàä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ, õóóëèàð òîãòîîñîí æóðàì ä¿ðìèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõèéã ÷óõàë÷ëàí àâ÷ ¿çñýí. Áàãö ñòàíäàðòûí çàðèì õýñãèéã ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõã¿éãýýð õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ áîëîâ÷ îëîí îðíû ãààëèéí õóâüä ýäãýýð ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä òóñëàëöàà õýðýãòýé áàéãàà þì. ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí õóâüä ÷àäàâõèà äýýøë¿¿ëýõýä íü çîõèõ ¸ñîîð òóñëàõ àñóóäëûã ìºí áàãòààñàí áîëíî.

1.2 ÁÀÃÖ ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÇÀÐ×ÈÌ

Ýíýõ¿¿ áàãö ñòàíäàðòûí çîðèëãî íü:

Îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ áîëîí áàðàà íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýñýí ñòàíäàðòûã òîãòîîõ,

Áàðàà íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíä á¿õ òºðëèéí òýýâðèéí õýðýãñëèéã àøèãëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ,

21 ä¿ãýýð çóóíä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ºìíº òóëãàðàõ ñîðèëòûã äàâàí òóóëàõàä ãààëèéí ¿¿ðýã, ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ,

ªíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààã èëð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ãààëèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ,

Ãààëü-áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéã áýõæ¿¿ëýõ, Îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíèé

àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çàìààð áàðààíû ýðãýëòèéã ò¿ðãýñãýõ çýðýã áîëíî.

1.3. ÄÃÁ-ÛÍ ÁÀÃÖ ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ 4 ÃÎË ÝËÅÌÅÍÒ

ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðò íü äºðâºí ãîë ýëåìåíòèéã áàãòààæ áàéãàà þì. Íýãä¿ãýýðò, áàãö ñòàíäàðò íü ýêñïîðò, èìïîðò áîëîí äàìæèí ºíãºð÷ áàéãàà áàðàà, òýýâðèéí õýðýãñëèéí òàëààðõ øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ýëåêòðîí õýëáýðýýð àâàõûã æèãäëýí èæèëòãýõ, õî¸ðäóãààðò, áàãö ñòàíäàðòàä íýãäñýí óëñ îðîí á¿ð àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà ýðñäýëèéí ìåíåæìåíòèéã äýñ äàðààëàëòàéãààð íýâòð¿¿ëýõ, ãóðàâäóãààðò, ýíýõ¿¿ áàãö ñòàíäàðòàä çààñíààð õ¿ëýýí àâàã÷ òàë ¿íäýñëýë á¿õèé õ¿ñýëò ãàðãàñíààð èëãýýã÷ òàëûí ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ýðñäýëèéã õàðüöóóëæ, îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëä òóëãóóðëàí ºíäºð ýðñäýëòýé ÷èíãýëýã áîëîí à÷àà òýýøèéã òîìîîõîí õýìæýýíèé ðåíòãåí áîëîí áóñàä öàöðàã òóÿàíû èëð¿¿ëýã÷ çýðýã õÿíàëò øàëãàëòûí òîíîã òºõººðºìæèéã àøèãëàí õèëèéí ãàäíà õÿíàëò øàëãàëòûã õèéõ, äºðºâä¿ãýýðò, áàðàà íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ñòàíäàðò, òýðã¿¿íèé àðãà áàðèëûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áèçíåñèéí áàéãóóëëàãàä ãààëü õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõèéã ìºí òîäîðõîéëñîí áàéíà. 1.4 ÁÀÃÖ ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ ÒÓËÃÓÓÐ ÕΨРÁÀÃÀÍÀ

ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðò íü äýýð äóðäñàí äºðâºí ãîë ýëåìåíòýýñ ãàäíà ãààëèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áîëîí ãààëü-áèçíåñèéí ò¿íøëýë ãýñýí õî¸ð ãîë òóëãóóð áàãàíà äýýð ñóóðèëäàã. Ýíýõ¿¿ õî¸ð òóëãóóð áàãàíûí ñòðàòåãè íü îëîí ñàéí òàëòàé. Ýäãýýð áàãàíà ñòàíäàðòûí öîãöûã àãóóëàõ áºãººä ýäãýýð íü îéëãîõîä õÿëáàð áîëãîæ, îëîí óëñûí õýìæýýíä øóóðõàé õýðýãæèõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéãàà þì. Áàãö ñòàíäàðò íü ÄÃÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóäûí áîëîâñðóóëñàí, îäîî õ¿÷èí òºãºëäºð áàéãàà, õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýìæýý, õºòºëáºðººñ óðãàí ãàð÷ èðñýí þì.

1.5 ¯Ð ÀØÈÃ

Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð îëîí óëñûí õóäàëäààíû öàð õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõ, òåððîðèçìûí ýñðýã àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ öààøëààä óëñ îðíû ýäèéí çàñàã,

íèéãìèéí õºãæèëä ãààëü, áèçíåñèéíõíèé îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý. Ýíý íü ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààã èëð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ, áàðààíû ýðãýëòèéí ¿ð àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ, á¿ðä¿¿ëýëòèéí áîëîí áàðààã ýçýíä íü îëãîõ ¿éë àæèëëàãààã ò¿ðãýñãýõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

1.6. ×ÀÄÀÂÕÈÉà ÍÝÌÝÃį¯ËÝÕ

Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõºä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäàë çàéëøã¿é ÷óõàë. Ãýõäýý áàãö ñòàíäàðòûí çàðèì õýñãèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà óëñ îðíóóäûí ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõýä ñòðàòåãè òºëºâëºëò øààðäëàãàòàé. ×àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõýä òýäãýýð óëñ îðíû õóâüä óëñ òºðèéí òîãòâîðòîé áàéäàë ÷óõàë. Èíãýñíýýð áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð ¿¿ðýã àìëàëò àâñàí óëñ îðíóóäàä øààðäëàãàòàé áîäëîãûí òºëºâëºëòèéí òàëààð ÄÃÁ áîëîí áóñàä õàìòðàí àæèëëàæ áóé ò¿íøëýã÷ óëñ îðíóóäûí êîíñîðöèóìààñ çºâëºìæ ºãºõ ¸ñòîé.

1.7. ÕÝÐÝÃÆÈËÒ

Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä çºâõºí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ áóñ ìºí ýíý òàëààðõè îéëãîëòûã ¿å øàòòàéãààð òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë ÷óõàë. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà á¿ð ýíýõ¿¿ ñòàíäàðòûã öàã àëäàëã¿é õýðýãæ¿¿ëíý ãýæ íàéäàõ ÿâäàë áîë ºðººñãºë þì. Áàãö ñòàíäàðò íü õàìãèéí ýíãèéí ç¿éëèéã ÷ àíõààð÷ ¿çñýí áºãººä ýíý íü õóóëü òîãòîîõ, ã¿éöýòãýõ ãýýä á¿õèé ë øàòàíä õýðýãæèõ áîëíî.

ÄÃÁ-èéí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð Äýýä ò¿âøíèé ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ áàãòàé õàìòàð÷ áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ àæèëëàíà.

Ýíý áàãö ñòàíäàðò íü äîîðõ á¿òýöòýé. ¯¿íä:

Ñòàíäàðòûã íýâòð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëýõèéí à÷ õîëáîãäëûã òîäîðõîéëîõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãûí õîîðîíäûí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áîëîí ãààëü-áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõ

Õàâñðàëòàä ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð òóñãàñàí.

Áàãö ñòàíäàðò íü öààøèä óëàì áîëîâñðîíãóé áîëñîîð áàéíà.

Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð ¿íäýñòýí, çàñãèéí ãàçàð, ãààëèéí áàéãóóëëàãà öààøëààä áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõýíä ÷ àøèã òóñòàé þì.

2.1 ÓËÑ ÎÐÍÓÓÄ/ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÓÓÄ

Áàãö ñòàíäàðòûí ¿íäñýí çîðèëãî íü õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ áîëîí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õºãæèëòºä ÷ òóñòàé. Íýã òàëààñ îëîí óëñûí òåððîðèçìûí àþóëààñ ñýðãèéëæ, õóäàëäààíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, íºãºº òàëààñ õóóëü ¸ñíû äàãóó õèéãäýæ áóé áàðààíû ýðãýëòèéã õóðäàñãàõ, öààøëààä ãààëèéí ¿éë àæèëëàãààíû øèíý÷ëýë, ìîäåðíèçàöèéã õºãæ¿¿ëýõýä òóñàëíà. Èíãýñíýýð òºñâèéí îðëîãî íýìýãäýæ, ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèéã ç¿é çîõèñòîé áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëýõ, ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Ãààëü áîëîí çàñãèéí ãàçðûí áóñàä àãåíòëàãóóäûí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã. Èíãýñíýýð îäîîãîîð õ¿÷èí òºãºëäºð áàéãàà îëîí óëñûí ñòàíäàðòûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéãàà þì (1.1-èéã ¿ç). Ýíý íü õèëèéí õÿíàëòûí ìåíåæìåíò, õÿíàëò øàëãàëòûã íýãäìýë ìàÿãààð ÿâóóëàõàä çàñãèéí ãàçðóóäàä òóñàëíà. Ýíý íºõöºëä øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñíýýð Çàñãèéí ãàçðóóä íü ýíý õ¿ðýýíä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ýðõ, ¿¿ðãèéã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã áàãö ñòàíäàðò ìºí îëãîæ áàéíà.

2.2 ÃÀÀËÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ

Áàãö ñòàíäàðòûí íýã ãîë ç¿éë íü Îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðààíû íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çàìààð áàðààíû ýðãýëòèéã õóðäàñãàõàä ãààëèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ ÿâäàë þì. Ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýýíèé ¿ð ä¿íä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ìýäýýëëèéã öàã àëäàëã¿é ñîëèëöñîíîîð ýðñäëèéã îíîâ÷òîé òîîöîõ áîëîìæ á¿ðääýã. Ǻâõºí ºíäºð ýðñäýë á¿õèé à÷àà òýýøèã øàëãàõàä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ áóñ, öààøëààä îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àóþëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí íººöèéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé àøèãëàõàä ÷èãëýãäýíý. Ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý íü òýäãýýð áàéãóóëëàãóóäûí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýýä çîãñîõã¿é áàðààã íèéë¿¿ëæ ýõëýõ ¿åýñ íü õÿíàëòûã òàâèõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý. Æèøýýëáýë, õ¿ëýýí àâàã÷ óëñûí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí õ¿ñýëòýýð èëãýýã÷ îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãà øàëãàëòûã õèéæ áîëíî. Áàãö ñòàíäàðò íü òîäîðõîé íºõöºë áàéäàëä õÿíàëò øàëãàëòûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéäëààð ÿâóóëàõ íºõöºëèéã õàíãàäàã. Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãëýñíýýð ãààëèéí áàéãóóëëàãà äýëõèéí õýìæýíýèé áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé òàëààð èë¿¿ ºðãºí, èë¿¿ òîäîðõîé îéëãîëòûã àâ÷, äàõèí äàõèí ìýäýýëýõ, äàâõàðäàë ãàðàõ ÿâäëûã àðèëãàõ áîëîìæòîé áîëíî.

Äýýð äóðäñàí÷ëàí áàãö ñòàíäàðò íü ãààëèéí áàéãóóëëàãàä ãààëèéí øèíý÷ëýë, ìîäåðíèçàöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ñóóðèéã òàâüñíààð îëîí óëñûí õóäàëäààíû õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áàéãàà îð÷íîîñ õàìààðñàí áýðõøýýë, ñîðèëòûã äàâàí òóóëàõ áîëîìæèéã îëãîõ þì. Áàãö ñòàíäàðòûí óÿí õàòàí á¿òýö íü ãààëèéí áàéãóóëëàãàä ººð÷ëºëòèéã ººð õóðäàöòàé õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîíî. Èíãýñíýýð ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý õºãæëèéí ººð ò¿âøèí, îð÷èí íºõöºë, øààðäëàãàä òîõèðóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîäîã.

2.3 ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ Õ¯ÐÝÝÍÈÉÕÝÍ

Íýã òàëààñ, îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, íºãºº òàëààñ ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ íºõöºëèéã Áàãö ñòàíäàðò õàíãàæ áàéãàà þì. Ýíý íü óëñ îðíóóäûí õîîðîíä áàðàà ýðãýõäýý õóäàëäàã÷, õóäàëäàí àâàã÷ òàëóóäàä ó÷èð÷ áîëîõ õ¿íäðýë¿¿äèéã áàãàñãàõ äàâóó òàëòàé. Áàãö ñòàíäàðò íü îð÷èí ¿åèéí ¿éëäâýðëýë áîëîí áàðààã ò¿ãýýëòèéí àðãûã ÷ àíõààð÷ ¿çñýí þì.

Ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà ò¿ðãýñ÷, òóõàéëáàë áàðààíä õèéõ ¿çëýã øàëãàëò áàãàññàíààð èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí á¿ðä¿¿ëýëòýíä çàðöóóëàõ õóãàöàà, ºðòºã õýìíýãäýæ, òýäýíä ¿ð àøãàà ºãíº. Áàãö ñòàíäàðòûí ¿íäñýí çîðèëãûí íýã íü îëîí óëñûí õýìæýýíä ñòàíäàðòûí öîãöûã áèé áîëãîæ èíãýñíýýð íýãäìýë, óðüä÷èëàí ìýäýõ áîëîìæòîé çîõèöóóëàëòûã õèéõ ÿâäàë þì. Ýíý íü äàâõàð äàâõàð øàëãàæ, òàéëàãíàõ øààðäëàãûã ÷ áàãàñãàíà.

Ýäãýýð ¿éë ÿâö íü èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä õóäàëäààíû àþóëã¿é áàéäëûã ñàéòàð õàíãàõàä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ íü ýðñäýëèéã îíîâ÷òîé òîäîðõéëîõ, ò¿¿íèé ¿íäñýí äýýð ¿çëýã øàëãàëò õèéõ, áàðààíäàà øóóðõàé á¿ðä¿¿ëýëò õèéëãýí àâàõ çýðýã àøèãòàé ãýäãèéã õàðóóëàõ þì.1

3.1. ÃÀÀËÜ ÕÎÎÐÎÍÄÛÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀ

Äýëõèéí õóäàëäààíû ¿íäñýí öºì íü áîëîõ îëîí óëñûí õóäàëäààíû ñ¿ëæýýí äýõ êàðãî áîëîí ÷èíãýëãèéí òýýâðèéí áîëîí îëîí óëñûí õýìæýýíèé áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, ò¿¿íèéã õºíãºâ÷ëºõ ÿâäëûã äýýä çýðãýýð õàíãàõ íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä õàìòðàí àæèëëàõ ¸ñòîé. Ãààëü

1 Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ ãýæ ãààëèéí ¿íäýñíèé òºâ áàéãóóëëàãààñ çºâøººðºãäñºí áóþó ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã õàíãàí áèåë¿¿ëñýí ãýæ ýðõ àâñàí, îëîí óëñûí õóäàëäààíä ÿìàð íýã áàéäëààð îðîëöîã÷ òàëûã õýëíý.

õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ¿¿íèéã õàíãàæ ÷àäíà. Ýíý íü îëîí óëñûí õóäàëäààíû ñ¿ëæýýã òåððîðèçì áîëîí ¿íäýñòýí äàìíàñàí áóñàä ãýìò õýðãèéí çîëèîñ õàìãààëàõ ¿ð àøèãòàé ìåõàíèçì ìºí.

Óëàìæëàë ¸ñîîð ãààëèéí áàéãóóëëàãà à÷àà áàðààã ººðèéí óëñûí äîòîîäûí áîîìòîä õ¿ðýëöýí èðýõýä íü ¿çëýã øàëãàëò õèéäýã áàéñàí. Òýãâýë ºíººäºð óã áàðàà, ÷èíãýëãèéã õèëýýð îðæ èðýõýýñ íü ºìíº ¿çýæ øàëãàæ, ðåíòãåí òºõººðºì溺ð õàðàõ ¸ñòîé. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ººðèéí îíöãîé ýðõ ìýäýë, ìýðãýøñýí áàéäëààðàà îëîí óëñûí õýìæýýíèé ãàäààä õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÷àäâàðòàé áèëýý.

Ýíýõ¿¿ òóëãóóð àñóóäëûí ¿íäñýí çàð÷èì íü ºíäºð ýðñäýë á¿õèé ÷èíãýëýã, à÷àà òýýøèéã èëð¿¿ëýõ äýâøèëòýò öàõèì ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã àøèãëàõ ÿâäàë þì. Àâòîìàòæóóëñàí, îíîâ÷òîé õýðýãñýë õýðýãñýë àøèãëàí ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààã áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä àëü áîëîõ ýðò, áàðàà à÷èãäàõ áóþó ò¿¿íýýñ ºìíºõ ¿åä íü ãààëèéí áàéãóóëëãà èëð¿¿ëíý.

Àâòîìàòæóóëñàí ìýäýýëëèéã ñîëèëöîõ òàëààð æóðàì íýâòð¿¿ëáýë çîõèíî. Ýíýõ¿¿ ñèñòåì íü õàðèëöàí óÿëäàà õîëáîî á¿õèé, õàðèëöàí äàìæèãäàõ áîëîìæòîé áàéäëààð çîõèîãäñîí áàéíà.

Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã ¿ð àøèãòàé áîëãîæ, õóäàëäààíû ýðãýëòýä ñºð㺺ð íºëººëºõã¿éí òóëä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ºíäºð ýðñäýëòýé à÷ààã øàëãàõ îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéã àøèãëàâàë çîõèíî. ¯¿íä, îâîð èõòýé à÷ààã ºðãºí õ¿ðýýãýýð õàðàõ ÷àäâàðòàé ðåíòãåí àïïàðàò, ãàììà òóÿàíû òºõººðºìæ, öàöðàã èäýâõèò áîäèñ èëð¿¿ëýã÷ õýðýãñýë îðíî. Ýíýõ¿¿ á¿ëãèéí ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéí àøèãëàõ ÿâäëûã õºíãºâ÷ëºí, à÷àà áîëîí ÷èíãýëãèéí á¿ðýí á¿òýí, íàéäâàðòàé áàéäëûã õàíãàõ ÿâäàë áîëíî.

Øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí Êèîòîãèéí êîíâåíö, Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ íýãäñýí ìåíåæìåíòèéí òóõàé çºâëºìæ áîëîí ¿íäýñíèé õºòºëáºð¿¿ä,2 ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòàä íýãäýæ áàéãàà îðíóóä ìºí ýíý á¿ëãèéí çààëòûã3 ñòàíäàðò÷èëàõ þì.

2Áàãö ñòàíäàðòàä èõýíõ òîõèîëäîëä, ÿëàíãóÿà òåõíèêèéí íýð òîìü¸îã ýäãýýð ýõ ñóðâàëæààñ àâñàí3Áàãö ñòàíäàðòûí íýãä¿ãýýð òóëãóóðò çààñàí òåõíèêèéí íýð òîìü¸î Õàâñðàëò 1-ä õàðóóëñàí

ÒÓËÃÓÓÐ ÑÒÀÍÄÀÐÒ 1

Ñòàíäàðò 1. Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé ìåíåæìåíòÃààëèéí áàéãóóëëàãà ÄÃÁ-ààñ ýíý òàëààð ãàðãàñàí çààâàð çºâëºìæèéí äàãóó ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëíà.

Ñòàíäàðò 2. Êàðãîä ¿çëýã øàëãàëò õèéõ ýðõÃààëèéí áàéãóóëëàãà õèëýýð îðæ, ãàð÷, äàìæèí ºíãºð÷ áàéãàà êàðãî à÷ààíä ¿çëýã øàëãàëò õèéõ ýðõòýé áàéâàë çîõèíî.

Ñòàíäàðò 3. Õÿíàëò øàëãàëòûí îð÷èí ¿åèéí òºõººðºìæÝðñäýëèéã çºâ òîäîðõîéëîõûí òóëä à÷àà áàðàà, ÷èíãýëãèéã çàäëàõã¿éãýýð ¿çýæ øàëãàõ òºõººðºìæòýé áàéõààñ ãàäíà ýäãýýð íü ºíäºð ýðñäýëòýé êàðãî áîëîí ÷èíãýëãèéã õóóëü ¸ñíû õóäàëäààíä ñààä òîòãîð ó÷ðóóëàõã¿éãýýð øàëãàõàä çîðèóëàãäàõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 4. Ýðñäýëèéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ºíäºð ýðñäýëòýé à÷ààã èëð¿¿ëýõýä àøèãëàãäàõ ýðñäýëèéí ìåíåæìåíòèéí àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìòýé áàéõ áºãººä ýíýõ¿¿ ñèñòåì íü ýðñäýëèéí ò¿âøèíã òîãòîîæ, øèéäâýð ãàðãàõ áàéíãûí àæèëëàãààòàé ìåõàíèçìòàé áàéõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 5. ªíäºð ýðñäýëòýé êàðãî, ÷èíãýëýãªíäºð ýðñäýëòýé êàðãî, ÷èíãýëýã ãýäýãò ìýäýýëëèéí äàãóó ºíäºð ýðñäýëòýé ãýæ òîîöîãäñîí, ýñõ¿ë ýðñäýëèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûí äàãóó, ýñõ¿ë àþóëã¿é áàéäëûí òàëààð îëæ àâñàí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ýðñäýëòýé ãýæ ¿çýõ à÷àà áàðàà îðíî.

Ñòàíäàðò 6. Ñ¿ëæýýãýýð óðüä÷èëàí äàìæóóëñàí ìýäýýëýëÃààëèéí áàéãóóëëàãà êàðãî áîëîí ÷èíãýëãèéí òàëààð ýðñäýëèéã íü òîãòîîõ ¿¿äíýýñ óðüä÷èëàí ìýäýýëýë àâ÷ áîëíî.

Ñòàíäàðò 7. Îíîâ÷òîé õÿíàëò, ìýäýýëýë ñîëèëöîõÃààëèéí áàéãóóëëàãà õàìòðàí ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ñòàíäàðòàä íèéöñýí øàëãóóðòàé áàéõ ¸ñòîé áà ¿¿íä òîõèðñîí ìýäýýëýë äàìæóóëàõ, ñîëèëöîõ ìåõàíèçìòàé áàéâàë çîõèíî. Ýäãýýð øàëãóóð íü èðýýä¿éä ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðºõºä òóñëàõ áîëíî.

Ñòàíäàðò 8. ÿéöýòãýëèéã õÿíàõ àðãà õýìæýýÃààëèéí áàéãóóëëàãà íü øàëãàñàí à÷ààíû òîî, ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààíû õýìæýý, ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààíä ¿çëýã øàëãàëò õèéñýí òóõàé áîëîí òýäãýýðèéã çàäëàëã¿éãýýð, ãàäíààñ íü ðåíòãåí òîíîã òºõººðºìæ, õýðýãñýë àøèãëàí øàëãàñàí áàéäàë, áèåò ¿çëýã õèéñýí òóõàé, ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëò õèéñýí, ¿çëýã øàëãàëòààð èëýðñýí ç¿éëñèéí òàëààð àâñàí àðãà õýìæýýíèé òóõàé ñòàòèñòèê ìýäýýëýëòýé áàéíà. Ýäãýýð ìýäýýëýë íü ÄÃÁ äýýð íýãòãýãäýíý.

Ñòàíäàðò 9. Àþóëã¿é áàéäàëä ä¿ãíýëò ºãºõÃààëèéí áàéãóóëëàãà õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí îëîí óëñûí õýìæýýíä íèéë¿¿ëýãäýæ áàéãàà áàðààíû õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýí, ýíý òàëààð ãàð÷ áàéãàà àëäàà äóòàãäëûã ÿàðàëòàé àðèëãàíà.

Ñòàíäàðò 10. Àæèëëàãñäûã àâèëãààñ àíãèä áàéëãàõÃààëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäàä àæèëëàãñäûã àâèëãààñ àíãèä áàéëãàõ, àðèóí øóäàðãà áàéäàë àëäàãäàõ çºð÷èëòýé òýìöýõ òàëààð àðãà õýìæýý àâàõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 11. Õèëýýð îðæ èðýõýýñ íü ºìíº à÷ààíû àþóëã¿é áàéäëûã øàëãàõÃààëèéí áàéãóóëëàãà èìïîðòëîã÷ îðíû õ¿ñýëòýýð ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðàà, ÷èíãýëãèéã ãàäààäàä áàéõàä íü, õèëýýð îðæ èðýýã¿é ¿åä íü øàëãàæ ºã÷ áîëíî.

3.3. ÃÀÀËÜ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ Ò¯ÍØËÝË

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä õóâèéí ñåêòîðòîé ò¿íøèéí õàðèëöàà òîãòîîæ, îëîí óëñûí õóäàëäààíû àþóëã¿é áàéäëûã ñàõèí õàìãààëàõàä õàìòðàí àæèëëàõ ¿¿ðýãòýé. Ýíýõ¿¿ òóëãóóðûí ãîë çîðèëãî íü îëîí óëñûí õóäàëäààíä õóâèéí áèçíåñ ýðõëýã÷èä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéã íàéäâàðòàé áîëãîõîä ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé áàéäãèéã èø ¿íäýñ áîëãîæ áàéãàà þì. Èíãýæ õàìòðàí àæèëëàñíààð áèçíåñèéí ò¿íø¿¿ä ò¿ðãýâ÷èëñýí áóþó õóðäàâ÷èëñàí á¿ðä¿¿ëýëò õèéëãýõ áîëîí áóñàä áîäèòîé õºíãºëºëòèéã ýäëýõ áîëîìæòîé.

“Õóäàëäààíû ñ¿ëæýýí äýõ àþóëã¿é áàéäëûã ºíäºðæ¿¿ëæ, ãàäààä õóäàëäààíû óðñãàëûã õºíãºâ÷ëºõ òóõàé ÄÃÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóä áîëîí õóâèéí ¿éëäâýðëýã÷äèéí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ òóõàé Äýýä ò¿âøíèé çºâëºìæ” – èéí òóõàé äàðààõ ìýäýãäýë íü ãààëü áèçíåñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààã õºãæ¿¿ëýõ íü àìèí ÷óõàë áºãººä îëîí

óëñûí õóäàëäààã õàìãààëàõ ººð íýã áàòàëãàà áîëîõûã òîâ÷îîð ä¿ãíýí õýëñýí áàéíà:

“Ãààëü ººðèéí õóäàëäààíû ò¿íø¿¿ääýý áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ººðèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäàëä çàíàëõèéëñýí àþóëûã ¿íýëæ, ò¿¿íèé ýñðýã àðãà õýìæýý àâ÷ ÷àäíà ãýæ íàéäàõ òýð õýìæýýãýý𠺺ðò ó÷èðñàí ýðñäýëèéã áàãàñãàæ ÷àäíà. Òèéì ó÷ðààñ áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýã íàéäâàðòàé áîëãîõ õ¿ñýëòýéãýý èëýðõèéëñýí êîìïàíèóä ýíäýýñ õîæèõ þì. Èéì áàéäëààð ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ íü ãààëüä àþóëã¿é áàéäëûã õàìãààëàõ, õóóëü ¸ñíû õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü òóñàëäàã.”

Èéì õºòºëáºð¿¿ä íü öààøèä áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä à÷àà áàðàà, ÷èíãýëãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä õóâèéí ñåêòîðûã îðîëöóóëàí, áàðààã à÷óóëæ áàéãàà ãàçàð, òóõàéëáàë ãàäààäûí ¿éëäâýðëýã÷èéí à÷ààíû òàâöàí äýýð ÷èíãýëýãò à÷àà à÷èõ ¿å áîëîí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýãýýð äàìæèí ÷èíãýëýã íýã ãàçðààñ íºãºº ð¿¿ øèëæèõ ¿åä àþóëã¿é áàéäëûã ºíäºðæ¿¿ëýõýä ò¿ëõýö ºãíº.

Ýíýõ¿¿ áàãö ñòàíäàðòààð áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä áèçíåñ ýðõëýã÷èä àþóëã¿é áàéäëûí øààðäëàãûã õàíãàæ, èòãýìæëýë õ¿ëýýõ øàëãóóðûã òîãòîîñîí áàéíà. Ýíý øàëãóóðò àþóë çàíàëõèéëëèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ, áîäèòîé àþóë çàíàëõèéëëèéã ñºðºõ àþóëã¿é áàéäëûí òºëºâëºãºº, õàðèëöàà õîëáîî áàðèõ òºëºâëºãºº, îëîí óëñûí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä á¿ðòãýãäýýã¿é áóþó áè÷èã áàðèìòã¿é áàðàà íýâòðýõýýñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý, à÷àà à÷èõ áóþó áàðàà õàäãàëàõ àãóóëàõ ìàÿãààð àøèãëàæ áàéãàà áàéð, ñàâíû àþóëã¿é áàéäàë, à÷àà áàðàà, ÷èíãýëýã, òýýâðèéí õýðýãñýë, õóâèéí õýðýãëýýíèé ç¿éëñèéí àþóëã¿é áàéäàë, ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí õàìãààëàëò çýðýã îðíî.

Îðîëöîã÷ íàðûã ýðõ îëãîõ áóþó èòãýìæëýë ºãºõºä òýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõäîî õýä õýäýí õ¿÷èí ç¿éëñ, òóõàéëáàë, èìïîðòûí ¿íý, àþóëã¿é áàéäàëòàé õîëáîãäîõ ãàæóóäàë, ãàçàð ç¿éã çàðèì á¿ñýýñ øàëòãààëñàí áîäèò àþóë çàíàë áóþó ýðñäýëòýé õîëáîîòîé ìýäýýëýë çýðãèéã àíõààðàëäàà àâíà. ßìàð õ¿÷èí ç¿éëèéã îíöîëæ àâ÷ ¿çýõ âý ãýäýã íü òóõàéí ¿åèéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäàí ãàðöààã¿é ººð÷ëºãäºíº.

Áèçíåñèéí ò¿íø¿¿ä èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ áîëñíûõîî òºëºº îëæ àâàõ íààä çàõûí ¿ð àøãèéí òàëààðõè åðºíõèé õýëýëöýýð íü ìàø ÷óõàë þì. ¯ð àøãèéí òîîíä ýðñäýë áàãàòàé áàðààã ãààëèàð ò¿ðãýí øóóðõàé ãàðãàõ, àþóëã¿é ò¿âøèíã ñàéæðóóëàõ, àþóëã¿é áàéäëûí ¿ð ä¿íãýýñ øàëòãààëàí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä ºðòºã çàðäëûã õÿìäðóóëàõ, áàéãóóëëàãûí íýð õ¿íä ºñºõ, áèçíåñèéí áîëîìæ ºðãºæèõ, ãààëèàñ òàâèãäàõ øààðäëàãûã èë¿¿ ñàéí îéëãîõ, èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ áîëîí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí õîîðîíä ìýäýýëýë ñîëèëöîõ àæèë ñàéæðàõ çýðýã îðíî.

Îëîí óëñûí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé çàìûí äàãóó áèçíåñ ýðõýëæ áàéãàà áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä îëîí óëñûí õýìæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûí øààðäëàãûã àëü õýäèéí áèåë¿¿ëýõ ¸ñòîé áºãººä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí øààðäñàíû äàãóó äîòîîäûí àþóëã¿é áàéäëûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé. Áàãö ñòàíäàðòûí Ãààëü áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí ñèñòåì íü çýðãýëäýý îðøèõ õèëèéí áîîìòîîð íýâòýð÷ áàéãàà õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ ¿¿äíýýñ ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéã àøèãëàõ, øààðäëàãûí õýìæýýíä àæèëëàæ ÷àäâàðòàé èìïîðòëîã÷, ýêñïîðòëîã÷, ãààëèéí çóó÷ëàã÷, òýýâýð çóó÷, òýýâýðëýã÷ áîëîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷äýä òóñãàé õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëýõ çýðýã ãààëèéí ºäºð òóòìûí àæèëä ÷àíàðûí èòãýìæëýë îëãîõ ÿâäàëä ñóóðèëàõ ¸ñòîé.

Øèíýýð ñàíàà÷èëñàí îëîí òîîíû õºòºëáºð, 4 ÄÃÁ-ûí Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ñýëòýý ãàðãàñàí ãààëèéí

áàéãóóëëàãà áîëîí îëîí óëñûí õýìæýýíèé áèçíåñ ýðõëýã÷èä õî¸ðäàõü òóëãóóðûí ñòàíäàðòûã äàãàæ ìºðäºíº.

4 Ýäãýýð õºòºëáºðèéí òîîíä øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëñàí Êèîòîãèéí êîíâåíö, Øâåäèéí StairSec õºòºëáºð, Êàíàäûí Õàìãààëàõ Ò¿íø, Àâñòðàëèéí Ôðîíòëàéí áîëîí Íàéäâàðòàé ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õºòºëáºð, ÀÍÓ-ûí C-TPAT, Øèíý Çåëàíäûí ÑÅÔ Ôðîíòëàéí õºòºëáºð, ÄÃÁ-ûí Áèçíåñèéí Ò¿íøëýëèéí Á¿ëýã áîëîí ÄÃÁ-ûí ISCM çºâëºìæ çààâàð îðíî.5 Áàãö ñòàíäàðòûí òóëãóóð 2-ò îðñîí òåõíèêèéí íýð òîìü¸îã Õàâñðàëò 2-ò îðóóëñàí áîëíî.

3.4. ÒÓËÃÓÓÐ ÑÒÀÍÄÀÐÒ 2

Ñòàíäàðò 1. Ò¿íøëýëÎëîí óëñûí õóäàëäààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòàä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààã íèéö¿¿ëýí, ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷, òýäíèé èëãýýñýí à÷àà áàðàà íü õ¿ðýõ ãàçàðòàà õ¿ð÷, ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòýýð äàìæèí ýçýíäýý õ¿ðýõ õ¿ðòýëõ àþóëã¿é àæèëëàãààã á¿ðýí õàíãàõ ¿¿ðýãòýé.

Ñòàíäàðò 2. Àþóëã¿é áàéäàëÈòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû õàìãèéí øèëäýã, äýâøèëòýò òóðøëàãûã ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà íýâòð¿¿ëæ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàíà.

Ñòàíäàðò 3. Èòãýìæëýë îëãîõÃààëèéí áàéãóóëëàãà õóäàëäààíä îðîëöîã÷ õ¿ðýýíèéõíèé õàìòààð èòãýìæëýë îëãîõäîî òóñãàé øàëãóóðààð ýðõ îëãîíî.

Ñòàíäàðò 4. ÒåõíîëîãèÁ¿õ òàëóóä îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéã àøèãëàí êàðãî áîëîí ÷èíãýëãèéã àëèâàà øóäàðãà áóñ àæèëëàãàà, àâèëãààñ õàìãààëàõ àðãà õýìæýý àâíà.

Ñòàíäàðò 5. Ìýäýýëýë ñîëèëöîõÃààëèéí áàéãóóëëàãà ãààëü, áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí õºòºëáºðèéã ¿å ¿å øèíý÷èëæ, àþóëã¿é àæèëëàãààíû øèëäýã òóðøëàãûã íýâòð¿¿ëýõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàíà.

Ñòàíäàðò 6. Õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõÃààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿äòýéãýý ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò îðæ, ãàð÷, äàìæèí ºíãºð÷ áàéãàà îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàæ, õóäàëäààã õºíãºâ÷èëíº.

Ñòàíäàðò 1. ÁÀÐÀÀ ÍÈÉ˯¯ËÝËÒÈÉÍ Ñ¯ËÆÝÝÍÈÉ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãà (ÄÃÁ) -ààñ ãàðãàñàí çºâëºìæèéí äàãóó “Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ãîðèì”-ûã ¿éë àæèëëàãààíäàà äàãàæ ìºðäºíº.

1.1. Õàìðàõ õ¿ðýý

“Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ãîðèì”-ûã íýâòð¿¿ëýõýä Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ýðñäýëèéã ¿íýëýõ çîðèëãîîð ýêñïîðòëîã÷èéí (1.3.1-èéã ¿ç) áîëîí òýýâýðëýã÷èéí (1.3.2-ûã ¿ç) òóõàé öàõèì ìýäýýëëèéã óðüä÷èëàí øààðäàõ õóóëèàð áàòàëãààæñàí ýðõòýé áàéíà. “Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ãîðèì” íü àþóëã¿é áàéäëûã

õàíãàõ, áàðààã ýçýíä íü îëãîõ ¿éë àæèëëàãààí äàõ ãààëèéí õÿíàëò áîëîí ýðñäýëèéã òîîöîõîä Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õóóëü ¸ñíû õèë äàìíàñàí õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäàë õºíäñºí þì. Äýýðõ õî¸ð øààðäëàãà ÄÃÁ-ààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé Ãààëüòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ, äàìæóóëàõ òóõàé ¿íýäñíèé õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðóóëàõ òóõàé çºâëºìæ, õî¸ð òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû çàãâàð õýëýëöýýð áîëîí Ãààëèéí àñóóäëààð õàðèëöàí çàõèðãààíû øóãàìààð òóñëàõ òóõàé Èîõàííåñáóðãèéí êîíâåíöèýð äàìæèí õýðýãæèõ þì. ¯¿íèé òóëä Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä íü ¿çëýã/øàëãàëòûí ¿ð ä¿í áîëîí èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéíà.

1.2 Åðºíõèé õÿíàëòûí àðãà õýìæýý

1.2.1. Ãààëèéí õÿíàëò

Øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí Êèîòîãèéí êîíâåíöèéí Åðºíõèé õàâñðàëò (ñòàíäàðò 6.1)-ä ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò îðæ áàéãàà ýñõ¿ë ãààëèéí íóòàã äýâñãýðýýñ ãàð÷ áàéãàà á¿õ áàðàà òýýâðèéí õýðýãñëèéã ãààëèéí õÿíàëòàä îðóóëíà õýìýýí çààñàí. Ñòàíäàðò 1-èéí àãóóëãà íü áàðààã ÷èíãýëýã áóþó òýýâðèéí õýðýãñýëä à÷ñàí ¿åýñ ýõëýí ãààëèéí õÿíàëòààñ ãàðàõ õ¿ðòýëõ òýýâýðëýëòèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõàä îðøèíî.

1.2.2. Ýðñäýëèéã òîîöîõ

Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýý íü ãààëèéí õÿíàëò áîëîí ýðñäýëèéã òîîöîõ ¿éë àæèëëàãàà íü áàðààíû á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýõ áà, ýêñïîðòëîã÷ áàðààãàà ýêñïîðòëîõîä áýëäýõýýñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõ áºãººä, ¿çëýã øàëãàëò ÿâóóëàõäàà øààðäëàãàã¿é, äàâõàðäñàí õÿíàëò øàëãàëòààñ àðãààñ çàéëñõèéõèéã çààñàí þì. Õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýíýõ¿¿ õàìòûí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä Ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ øàëãàëò ÿâóóëàõ òîõèðîìæòîé àðãà õýëáýð áîëîí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ñòàíäàðòûã íýâòð¿¿ëýí, ýðñäýëèéí ìýäýýëýë,

ãààëèéí ìýäýýëëèéã õàðèëöàí ñîëèëöîõ, ò¿¿í÷ëýí ÄÃÁ-ûí ìýäýýëýë áîëîí ãààëü äýýð èëýðñýí çºð÷ëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ñòðàòåãèéí õ¿ðýýíä áèåëýãäñýí àæëóóäûã òàéëàíäàà îðóóëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé. Èéì òºðëèéí çºâøèëöºë íü ñòàíäàðòûí áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîîð õàìòàðñàí õÿíàëò, ìàãàäëàí øèíæèëãýý áîëîí ºíäºð ÷àíàðòàé õÿíàëòûí äýã æóðìûã áèé áîëîìæèéã óðäààñ òºëºâëºñºí áàéíà.

1.2.3. Ãàðàõàä òàâèõ õÿíàëò

À÷ààã ãàðàõàä ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü à÷èëòûã òîäîðõîéëîõ áîëîí áàðàà íèéë¿¿ëýõ ñ¿ëæýýíä õºíäëºí㺺ñ çºâøººðºëã¿é îðîëöñîí ýñýõèéã îëæ ìýäýõ, èëð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé á¿õèé ë àðãà õýìæýýã àâíà. Äàëàéí òýýâðèéí õóâüä ¿çëýã øàëãàëò áîëîí ýðñäëèéã òîîöîõ ¿éë àæèëëàãàà ÷èíãýëãèéã õºëºã îíãîöîíä à÷èõ ¿åä ÿâàãäàíà. ISPS êîä (b1630-37)-ûã ºðãºíººð àøèãëàõ íü áîîìòûí òîíîã õýðýãñëèéí ò¿âøèíãýýñ õàìààðíà. Ò¿¿íýýñ ãàäíà áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé õ¿ðýýíä ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ãààëèéí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, ¿çëýã øàëãàëòûí ¿ð ä¿í, èðñýí áàðààíû ÿëàíãóÿà ýðñäýëòýé áàðààíû ìýäýýëëèéã öàõèì áàéäëààð ñîëèëöîõ íºõöºëèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéíà. Øààðäëàãàòàé áîë Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà òýýøèéã á¿ðýí øàëãàõ çîðèëãîîð, õóóëèàð îëãîãäñîí ýðõýý ºðãºæ¿¿ëýõ ýðõòýé.

1.2.4. Áèò¿¿ìæëýõ

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýí äýõ àþóëã¿é áàéäàë áîëîí Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ãààëèéí õÿíàëòààñ áàðààã ýçýíä íü îëãîõ õ¿ðòýë á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàí, øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí Êèîòîãèéí êîíâåíöèéí åðºíõèé õàâñðàëòûí 6 äóãààð á¿ëýãò çààñàí÷ëàí áèò¿¿ìæëýëèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ ïðîãðàììûã íýâòð¿¿ëíý (Áàãö ñòàíäàðòûí õàâñðàëò 1-èéí ç¿¿ëòèéã ¿ç). Èéìýðõ¿¿ ïðîãðàììûã íýâòð¿¿ëýõ íü ISO/PAS 17712-ä çààñíû äàãóó áèò¿¿ìæëýë òàâèõ, áèò¿¿ìæëýë õºíäºã人ã¿é òóõàé áàòàëãàà ºãºõ, áèò¿¿ìæëýëèéã ººð÷èëñºí òóõàé ìýäýýëëèéã

òýýâðèéí õýðýãñýë ººð÷ëºãäñºí òóõàé çýðýã ìýäýýëëèéã ãîë áîîìòóóä äýýð á¿ðòãýõ òóõàé þì.

Ãààëü íü õóäàëäààíû ñ¿ëæýýíèé õ¿ðýýíä ÷èíãýëãèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõàä òåõíîëîãèéí ñàéí äóðûí õýðýãëýýã õºíãºâ÷èëíº.

1.2.5. À÷ààíû íýãäñýí äóãààð (UCR)

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ÄÃÁ-ûí à÷ààíû íýãäñýí äóãààðûí çºâëºìæèéã äàãàæ ìºðäâºë çîõèíî.

1.3 Ìýäýýëëèéã õÿíàõ

1.3.1. Ýêñïîðòûí áàðààíû ìýä¿¿ëýã

Ýêñïîðòëîã÷ áóþó ò¿¿íèé èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ íü ýêñïîðòûí áàðààíû öàõèì ìýä¿¿ëãèéã áàðààã òýýâðèéí õýðýãñýëä áîëîí ÷èíãýëýãò à÷èõ ¿åä ãààëüä ìýä¿¿ëíý. Ãààëü äàðààõ ç¿éëñýýñ èë¿¿ ç¿éë ìýä¿¿ëýõèéã øààðäàõã¿é.

Ýêñïîðòëîã÷ áè÷ãýýð áîëîí öàõèì áàéäëààð ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã ãààëüä ºãíº. Ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëýã õÿëáàð÷èëñàí áóþó á¿ðýí áóñ áàéñàí ÷ ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó õóäàëäààíû ñòàòèñòèê ìýäýýã ãàðãàõ çýðýã áóñàä çîðèëãîîð õýðýãëýãäýíý.

ä/ä ÄÃÁ Íýð Òîäîðõîéëîëò

1 042 Ýêñïîðòëîã÷, êîäëîãäñîí

Ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã áè÷ñýí ýêñïîðòëîã÷èéí ýñõ¿ë ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ ìýä¿¿ëãèéã áè÷ñýí õ¿íèé íýð áîëîí õàÿãèéã òîäîðõîéëîõ, ìºí ìýä¿¿ëýã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõîä óã áàðàà õýíèé ýçýìøëèéíõ áîëîõ, ýñõ¿ë áàðààã çàõèðàõ ýðõ

á¿õèé õ¿íèéã òîäîðõîéëîõ041 Ýêñïîðòëîã÷

êîäëîãäîîã¿éÝêñïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã áè÷ñýí ýêñïîðòëîã÷èéí ýñõ¿ë - ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ - ìýä¿¿ëãèéã áè÷ñýí õ¿íèé - íýð (áîëîí õàÿã), ìºí ìýä¿¿ëýã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõîä óã áàðààíû ýçýìøèã÷ áîëîõ, ýñõ¿ë áàðààã çàõèðàõ ýðõ á¿õèé õ¿í

2 072 Èëãýýã÷, êîäëîãäñîí, ýêñïîðòëîã÷îîñ ººð áîë

Òýýâðèéã çàõèàëñàí òàëûí òýýâðèéí ãýðýýíä òóñãàãäñàí èëãýýã÷ òàëûã òàíèõ

071 Èëãýýã÷, êîäã¿é Òýýâðèéã çàõèàëñàí òàëûí òýýâðèéí ãýðýýíä òóñãàãäñàí èëãýýã÷ òàëûí íýð áîëîí õàÿã

3 050 òýýâýðëýã÷ Òóõàéí ãàçðóóäûí õîîðîíä áàðààã òýýâýðëýã÷ òàë

049 Òýýâýðëýã÷èéí íýð ID-ã¿é áîë

Òóõàéí ãàçðóóäûí õîîðîíä áàðààã òýýâýðëýã÷ òàëûí íýð , õàÿã

4 040 Èìïîðòëîã÷ êîäëîãäñîí

Ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéã õèéõýýð èìïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã áè÷èã÷, ýñõ¿ë áóñàä çºâøººðºãäñºí ýòãýýäèéã òàíèõ øèíæ òýìäýã

039 Èìïîðòëîã÷ êîäëîãäîîã¿é áîë

Ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéã õèéõýýð èìïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã áè÷èã÷, ýñõ¿ë áóñàä çºâøººðºãäñºí ýòãýýäèéí íýð, õàÿã ¯¿íä áàðààíû ýçýìøèã÷ áîëîí õ¿ëýýí àâàã÷ áàãòàíà.

5 052 Èìïîðòëîã÷îîñ ººð, êîäëîãäñîí, õ¿ëýýí àâàã÷

Áàðààã õ¿ëýýí àâàã÷èéã òàíèõ øèíæ òýìäýã

051 Õ¿ëýýí àâàã÷ êîäëîãäîîã¿é

Áàðààã õ¿ëýýí àâàã÷èéí íýð, õàÿã

6

058 Ìýäýãäýõ òàë,êîäëîãäñîí

Ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâàõ òàëûí òîäîðõîéëîëò

057 Ìýäýãäýõ òàë,êîäëîãäîîã¿é

Ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâàõ òàëûí íýð, õàÿã

7 034 Õ¿ðãýõ ãàçàð [èìïîðòëîã÷ áóþó õ¿ëýýí àâàã÷ààñ ººð áîë]

Áàðààíû õ¿ðãýãäñýí áàéõ õàÿãÕàÿã, á¿ñ íóòàã, îðîí, òóõàéí ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ, øààðäëàãàä äóðäñàíààð

8

064 Èëãýýõ îðîíÊîäëîãäñîí,

Áàðàà áîëîí çîð÷èã÷èéí àíõ ãàðñíààñ ýöñèéí õ¿ðýõ ãàçàð õ¿ðòýëõ äàìæèõ îðíûã òîäîðõîéëîõ

9 061 Һ뺺ëºã÷, êîäëîãäñîí

Õýðýâ òîõèðîõ áîë ººð òàëûí íýðèéí ºìíººñ ã¿éöýòãýõ òºëººëºã÷èéã òîäîðõîéëîõ

060 Һ뺺ëºã÷, êîäëîãäîîã¿é

ººð òàëûí íýðèéí ºìíººñ ã¿éöýòãýõ òºëººëºã÷èéí íýð õàÿã

10 145 Òàðèô, êîäûí äóãààð (ãààëèéí)

Ñòàòèñòèêèéí áîëîí áóñàä çàõèðãààíû çîðèëãîîð áàðààíû òîäîðõîéëîõ êîä

137 Áàðààíû òîäîðõîéëîëò,êîäã¿é áîë

Ñòàòèñòèêèéí áîëîí òýýâðèéí çîðèëãîîð áàðààíû òîäîðõîéëîëò áè÷ãýýð ãààëüä õàíãàëòòàé ãàðãàõ

11 143 UNDG Àþóëòàé áàðààíû êîä

UNDG (ÀÍÓ-ûí àþóëòàé áàðààíû æàãñààëòàä) Ò¿ãýýìýë òýýâýðëýãääýã àþóëòàé áàðààíû æàãñààëò äàõü áîäèñ áîëîí áàðàà

12 141 Áàãëàà áîîäëûí òºðëèéã

Áàðààíû áàãëàà áîîäëûã òîäîðõîéëîõ êîä

òîäîðõîéëîõ

144

Áàãëàà áîîäëûí òîî øèðõýã

Áàãëàà áîîäëûã çàäëàõã¿éãýýð õóâààõ áîëîìæã¿é ñàëàíãèä íýãæ à÷ààíû òîî øèðõýã

13

131136

Íèéò æèí (íýãæ õýìæýý)

Áàðààíû áàãëàà áîîäîë îðñîí æèí, òýýâýðëýã÷èéí ìýä¿¿ëãèéí òîíîã õýðýãñýë îðîõã¿é,

14

159 Òîíîã õýðýãñëèéí òîî øèðõýã, ×èíãýëýãò à÷ñàí, òîîëîõ áîëîìæòîé áîë

Òàíèõ òýìäýã (¿ñýã áîëîí òîî) ÷èíãýëýã, òóñãàé çîðèóëàëòûí òîíîã õýðýãñëèéã òîäîðõîéëîõ

152 Òîíîã õýðýãñëèéí òºðºë áîëîí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí õýìæýý áîëîí òºðëèéã òîäîðõîéëîõ öèôðýí êîä

15

165 Áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààð, òîäîðõîé áîë

Òýýâðèéí õýðýãñýë òóòàìä áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààð

16 109135

¯íèéí íýõýìæëýõ äýýðõ íèéò ¿íý Õàíø, êîäëîãäñîí

Ìýä¿¿ëýãò õàâñàðñàí íèéò ¿íèéí íýõýìæëýõèéí ¿íý

17 016 À÷ààíû íýãäñýí äóãààð

Èìïîðòûí áîëîí ýêñïîðòûí áàðààíû íýãäñýí äóãààð

1.3.2 À÷ààíû ìýä¿¿ëýã

Òýýâýðëýã÷ áîëîí ò¿¿íèé èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ íü à÷ààã èìïîðòëîõ áîëîí ýêñïîðòëîõ á¿ðä à÷ààíû öàõèì ìýä¿¿ëãèéã ãààëüä ìýä¿¿ëíý. ×èíãýëãèéã äàëàéãààð òýýâýðëýõ ¿åä à÷ààíû öàõèì ìýä¿¿ëãèéã à÷àà òýýøèéã õºëºã îíãîöîíä à÷èãäàõ ¿åä, ººð áóñàä òºðëèéí òýýâýðëýëòýä èìïîðòûí áîëîí ýêñïîðòûí à÷àà òýýøèéã à÷ñàí òýýâðèéí

õýðýãñýë ãààëèéí ãàçàð äýýð èðýõýä ãààëüä ìýä¿¿ëíý. Àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ ãààëü äàðààõ ç¿éëñýýñ èë¿¿ ìýä¿¿ëãèéã øààðäàõã¿é.

À÷àà òýýøèéí öàõèì ìýä¿¿ëýã íü ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä çààãäñàíû äàãóó à÷ààíû íýìýëò ìýä¿¿ëãèéã áîëíî.

ä/ä ÄÃÁ

Íýð Òîäîðõîéëîëò

1 070

À÷èëò õèéñýí ãàçàð êîäëîãäñîí

À÷ààíû òýýâðèéí õýðýãñýëä à÷èãäñàí óñàí çàìûí áîîìò, íèñýõ áóóäàë, à÷ààíû òåðìèíàë, òºìºð çàìûí áóóäàë áîëîí áóñàä à÷èëò õèéãäñýí ãàçðûã òîäîðõîéëîõ

069

À÷èëò õèéñýí ãàçàðÊîäëîãäîîã¿é áîë

À÷ààíû òýýâðèéí õýðýãñýëä à÷èãäñàí óñàí çàìûí áîîìò, íèñýõ áóóäàë, à÷ààíû òåðìèíàë, òºìºð çàìûí áóóäàë áîëîí áóñàä à÷èëò õèéãäñýí ãàçðûí íýð

2 050

Òýýâýðëýã÷èéí òîäîðõîéëîëò

Íýðëýãäñýí öýã¿¿äýä áàðààã òýýâýðëýõ òàëûã òîäîðõîéëîõ

049

Òýýâýðëýã÷èéí íýð áàéõã¿é áîë ID áóþó ÿëãàõ òýìäýã

Íýðëýãäñýí öýã¿¿äýä áàðààã òýýâýðëýõ òàëûí íýð, õàÿã

3 159

×èíãýëýãò à÷ñàí ¿åä òîíîã õýðýãñëèéí òîäîðõîéëîõ äóãààð

Òàíèõ òýìäýã (¿ñýã áîëîí òîî) ÷èíãýëýã, òóñãàé çîðèóëàëòûí òîíîã õýðýãñëèéã òîäîðõîéëîõ

152

Òîíîã õýðýãñëèéí òºðºë áîëîí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ×èíãýëýãò à÷ñàí áîë

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí õýìæýý áîëîí òºðëèéã òîäîðõîéëîõ öèôðýí êîä

4 165

Áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààð, òîäîðõîé áîë

Òýýâðèéí õýðýãñýë òóòàìä áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààð

5 160

Ãààëèéí íóòàã äýâñãýðèéí õèëýýð íýâòðýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéã òîäîðõîéëîõ

Õèëýýð íýâòðýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí íýðèéã òîäîðõîéëîõ

175

Ãààëèéí íóòàã äýâñãýðèéí õèëýýð íýâòðýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí õàðüÿàëàãäàõ óëñ îðîí, êîäëîãäñîí

Ãààëèéí íóòàã äýâñãýðèéí õèëýýð íýâòðýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí õàðüÿàëàãäàõ óëñ îðíûã òîäîðõîéëîõ,Êîäëîãäñîí

6 149

Òýýâýðëýëòèéí ëàâëàãààíû äóãààð

Òýýâðèéí õýðýãñýëèéí àÿëàë áîëîí íèñëýãèéí äóãààðûã òîäîðõîéëîõ

7 098

Òýýâðèéí õºëñ, òºëáºðèéí õýëáýð, êîäëîãäñîí

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí òºëáºðèéã õèéõ àðãà,Êîäëîãäñîí

8 047

Ãàðàõ ãààëèéí ãàçàð, êîäëîãäñîí

Ãààëèéí õèëèéã îðõèí ãàðàõ ãààëèéí ãàçðûã òîäîðõîéëîõ

9 085

Ýõíèé èðýõ áîîìò Ýõýëæ èðýõ ãàçðûã òîäîðõîéëîõ, Óñàí áîëîí àãààðûí, ìºí ãàçðûí áîîìò

10 064

Çàìûí äàãóó îðíóóäÊîäëîãäñîí Óðüä÷èëàí à÷èõ

Áàðàà áîëîí çîð÷èã÷èéí àíõ õºäºëñºí ãàçðààñ ýöñèéí öýã õ¿ðòýë çàìûí äàãóó îðíûã òîäîðõîéëîõ

11 172

Ãààëèéí õèë äýýðõ áîîìòîä àíõ èðýõ öàã áîëîí ºäºðêîäëîãäñîí

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí íèñýõ áóóäàë, õèëèéí áîîìò, áà óñàí áîîìòîä ýõýëæ èðýõ öàã,ºäºð (òºëºâëºãäñºí öàã, ºäºð) Êîäëîãäñîí

12 138

À÷ààíû òîâ÷ òîäîðõîéëîëò

À÷ààíû òýýâðèéí õýðýãñëèéí òîäîðõîéëîëò áè÷ãýýðÅðºíõèé íýðýýð

13 016

À÷ààíû íýãäñýí äóãààð

Èìïîðòûí áîëîí ýêñïîðòûí áàðààíû íýãäñýí äóãààð

1.3.3. Èìïîðòûí áàðààíû ìýä¿¿ëýã

Èìïîðòëîã÷ áîëîí ò¿¿íèé òºëººëºã÷ íü èìïîðòûí öàõèì ìýä¿¿ëãèéã òýýâðèéí õýðýãñýë ýõíèé ãààëèéí ãàçàðò èðýõýä ìýä¿¿ëíý. Áàòàëãààò áàéäëûã õàäãàëàõ ¿¿äíýýñ ãààëü 1.3.1.-ä äóðüäñàíààñ èë¿¿ ìýä¿¿ëãèéã øààðäàõã¿é. Ýêñïîðòëîã÷ áè÷ãýýð áîëîí ñ¿ëæýýãýýð, öàõèì áàéäëààð ýêñïîðòûí ìýä¿¿ëãèéã ãààëüä ºãíº. Èìïîðòûí ìýä¿¿ëýã õÿëáàðøóóëñàí áóþó á¿ðýí áóñ áàéñàí ÷ ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàãäñàíû äàãóó òàòâàð òîîöîõ, õóäàëäààíû ñòàòèñòèê ìýäýýã ãàðãàõ çýðýã áóñàä çîðèëãîîð õýðýãëýãäýíý. Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí çºâøººðºãäñºí ñ¿ëæýý (1.4.2-ûã ¿ç) íü ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä õîîðîíäîî ñîëèëöîõ ýêñïîðòûí áîëîí èìïîðòûí áàðààíû ¿íýí çºâ ìýäýýëëèéã áàðààíû ýíãèéí ìýä¿¿ëãýýð ºãºõ áîëîìæ îëãîíî.

1.3.4. ªíäºð ýðñäýëòýé áàðààíû ìýäýýëëèéã ñîëèëöîõ

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ÿëàíãóÿà ºíäºð ýðñäýë á¿õèé áàðààíä ýðñäýëèéã òîîöîõ áîëîí áàðàà îëãîëòûã õºíãºâ÷ëºõºä ãààëü õîîðîíäûí ìýäýýëýë ñîëèëöîîã àíõààðàëäàà àâàõ íü ãààëèéí õÿíàëòûí ñ¿ëæýýã íýâòð¿¿ëýõ íýã ÷óõàë õýñýã ìºí. Èéì òºðëèéí öàõèì ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ñèñòåì íü ýêñïîðòûí õýëöëèéí ¿íèéí ìýäýýëýë, õÿíàëòûí ¿ð ä¿í, èðýõ áàðààíû ìýäýýëëèéã àãóóëàõ áîëîìæòîé.

¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä ãààëèéí ìýäýýëýëèéã áóñàä îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãàòàé ñîëèëöîõ ÿâäëûã áàòàëãààæóóëñàí áàéõ, ýñõ¿ë èéì áîëîìæîîð ñàéí õàíãàãäñàí áàéíà. Õýðýâ èéì ç¿éë áàéõã¿é áîë èéì çààëòóóäûã áèé áîëãîæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé. Ãààëüòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã

öóãëóóëàõ, äàìæóóëàõ òàëààð ¿íýäñíèé õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðóóëàõ òóõàé çºâëºìæ íü ýíýõ¿¿ çààëòûã áèé áîëãîõ ¿íäýñ ñóóðü áîëíî. Ò¿¿íýýñ ãàäíà ÄÃÁ-ààñ ãàðãàñàí õ¿÷èí òºãºëäºð ìºðäºãäºæ áàéãàà áàðèìò áè÷ã¿¿ä áîëîõ Éîõàííåñáóðãèéí Êîíâåíö áîëîí Õî¸ð òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû çàãâàð õýëýëöýýð çýðãèéã ºíäºð ýðñäýëòýé áàðààíû òàëààð ìýäýýëýë ñîëèëöîõîä àøèãëàæ áîëíî.

1.3.5 À÷èõã¿é áà áóóëãàõã¿é òóõàé ìýäýãäýë

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà çºâõºí à÷èãäàõ ýñõ¿ë áóóëãàõ áîëîìæã¿é à÷àà òýýøèéí òóõàé ìýäýãäýõ ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëíý. Èéì òºðëèéí ìýäýãäëèéã íü ýðñäýëèéã òîîöîõ ìýäýýëýë àâàõàä òóëãóóðëàí òîäîðõîé õóãàöààíä ºãíº.

1.3.6 Öàãèéí õÿçãààð

Ýêñïîðòûí áîëîí èìïîðòûí áàðàà, à÷àà òýýøíèé ìýä¿¿ëýã ãààëèéí áàéãóóëëàãàä ìýä¿¿ëýõ õóãàöààã, ãàçàð ç¿éí íºõöºë áàéäàë áîëîí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààí äàõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí òºðºë ç¿éë¿¿äèéã ñàéòàð ñóäàëæ, áóñàä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä áîëîí áèçíåñèéí ñåêòîðòîé çºâëºëäñºíèé ýöýñò ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàíà. Ãààëü òýýâðèéí õýðýãñëèéí òºð뺺ñ ¿ë õàìààðàí èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèéí õÿëáàð÷èëñàí æóðàìä îðîõ òýãø ýðõèéã õàíãàâàë çîõèíî. Ãààëü õàìãèéí áàãà äýñ äàðààëëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ ìºí îíöãîé òîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä äàðààõ íºõöºëººñ èë¿¿ã øààðäàõã¿é.

Äàëàéí òýýâýð

- ÷èíãýëãýýð òýýâýðëýõ: ãàðàõ áîîìòîä à÷èãäàõààñ 24 öàãèéí ºìíº - çàäãàé áàðàà/ çàäãàé áàðààã õýñýãëýõ: î÷èõ ãàçðûí áîîìòîä ýõýëæ î÷èõîîñ 24 öàãèéí ºìíº

Àãààðààð òýýâýð

- áîãèíî: îíãîöíû äóãóé õóðààãäàõààñ

- óðò: î÷èõ ãàçðûí áîîìòîä õ¿ðýõýýñ 4 öàãèéí ºìíº

Òºìºð çàìûí òýýâýð

- î÷èõ ãàçðûí áîîìòîä õ¿ðýõýýñ 2 öàãèéí ºìíº

Àâòîçàìûí òýýâýð - î÷èõ ãàçðûí áîîìòîä õ¿ðýõýýñ 1 öàãèéí ºìíº

1.3.7 ÄÃÁ ìýäýýíèé çàãâàð

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä íýýëòòýé õýì õýìæýýíä ñóóðèëñàí, õàðèëöàí ¿éë÷ëýõ òóñ òóñûí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëíý. ¯¿íèé òóëä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ýêñïîðòûí áîëîí èìïîðòûí õàìãèéí èõ ìýäýýã òîäîðõîéëîõ ÄÃÁ –ûí ãààëèéí ìýäýýíèé çàãâàðûã õýðýãëýíý. Ìýäýýíèé çàãâàð íü à÷àà òýýøèéí áîëîí áàðààíû ìýä¿¿ëãèéí öàõèì ìýäýý, 1.3.1, 1.3.2, 1.3.3-ò çààñíûã àãóóëíà.

1.3.8. Íýã öîíõíû ¿éë÷èëãýý

Çàñãèéí ãàçàð îëîí óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû ìýäýýã òàñðàëòã¿é äàìæóóëàõ ÿâäëûã (íýã öîíõîîð ìýäýýëëèéã äàìæóóëàõ) õºíãºâ÷ëºõ, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ò¿âøèíä ýðñäýëèéí ìýäýýëëèéã ñîëèëöîõûí òóëä ãààëü áîëîí áóñàä òºðèéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. Ýíý íü õóäàëäàà ýðõëýã÷äýä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã öàõèì áàéäëààð, ñ¿ëæýýãýýð íýã óäàà, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä áóþó ãààëüä ãàðãàõ áîëîìæèéã îëãîíî. Ãààëü èìïîðòûí áîëîí ýêñïîðòûí ¿íèéí íýõýìæëýõ, õóäàëäàí àâàõ çàõèàëãà çýðýã õóäàëäààíû áè÷èã áàðèìòóóäûã äýëõèéí õóäàëäààíû ñ¿ëæýýí äýõ õóäàëäààíû ¿éë ÿâö áîëîí ìýäýýëýëä óÿëäóóëàõûã ýðìýëçâýë çîõèíî. 1.4 Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí çºâøººðºãäñºí ñ¿ëæýý

1.4.1 Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ

Ãààëèàñ òàâüñàí øàëãóóðò (õàâñðàëò 2-ûã ¿ç) íèéöñýí èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ íü áàðààã õàìãèéí áàãà ìýäýýëýë øààðäñàíû ¿íäñýí äýýð õÿëáàð÷èëñàí áóþó ò¿ðãýâ÷èëñýí áàéäëààð îëãîõ àæèëä îðîëöîõ ýðõòýé áîëíî. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýä ãààëü áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí ïðîãðàììûí îðîëöîã÷ áàéæ, õóäàëäààíû òàéëàí ìýäýýã ýðõëýõ õàíãàëòòàé ñèñòåìýýð õóäàëäààíû ñ¿ëæýýí äýõ àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çýðýã íü îðñîí. Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèéí ñòàòóñûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðâºë çîõèíî.

1.4.2 Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí çºâøººðºãäñºí ñ¿ëæýý

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí çºâøººðºãäñºí ñ¿ëæýý ãýäýã íü ãàäààä õóäàëäààíä îðîëöîã÷ á¿õ òàëóóä áàðààã áàòàëãààòàé à÷èæ áóóëãàõ áîëîí áîäèò ìýäýýëëýýð õàíãàõ çýðýã ãààëèàñ çºâøººðºãäñºí çàéëøã¿é äàãàæ ìºðäºõ òîäîðõîé ñòàíäàðòûí îéëãîëòûã õýëíý. Èéì ñ¿ëæýýãýýð áàðààíû ãàðàë ¿¿ñëèéí îðíîîñ õ¿ðýõ ãàçàð õ¿ðòýë òýýâýðëýãäýõ ýêñïîðòûí áà èìïîðòûí á¿õèé áàðàà íü õàìãèéí áàãà ìýäýýëëèéã àãóóëñàí, õÿëáàð÷èëñàí ìýä¿¿ëãýýð õèëýýð íýâòýðíý.

Ñòàíäàðò 2. ÁÀÐÀÀÍÄ ¯ÇËÝà ØÀËÃÀËÒ ÕÈÉÕ ÝÐÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ººðèéí óëñûí íóòàã äýâñãýðò ¿¿ñýë ãàðàëòàé, ãàðàõ, äàéðàí ºíãºðºõ (îíãîöîíä ¿ëäñýí áàðàà ìºí îðíî) áîëîí øèëæ¿¿ëýí à÷èãäñàí áàðààíä ¿çëýã øàëãàëò õèéõ ýðõòýé.

Ñòàíäàðò 3. ¯ÇËÝà ØÀËÃÀËÒ ÕÈÉÕ ÎÐ×ÈÍ ¯ÅÈÉÍ ÒªÕªªÐªÌÆ

Õÿíàëòûí áîëîí öàöðàã èäýâõèéã øàëãàõ òºõººðºìæèéã àøèãëàõ áà ¿çëýã øàëãàëò íü ýðñäýëèéã òîîöñîíû ¿íäñýí äýýð à÷àà áàðààã íýýæ ¿çýõã¿éãýýð øàëãàõ àðãà õýëáýðò òóëãóóðëàñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºõººðºìæ íü õóóëü ¸ñíû äàãóó õèéãäýæ áàéãàà õóäàëäààíû óðñãàëä ñààä ó÷ðóóëàõã¿éãýýð

ýðñäýëòýé à÷àà òýýø, ÷èíãýëãèéã õóðäàí èëð¿¿ëýõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

Îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè

Ãèø¿¿í îðíóóääàà òóñëàõ ¿¿äíýýñ ÄÃÁ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òýðã¿¿íèé òåõíîëîãèéí ìýäýýëëèéí ñàíã áàéãóóëàí, ÷èíãýëýã øàëãàõ òºõººðºìæèéã õóäàëäàí àâàõ áà óã òºõººðºìæèéí ¿éë àæèëëàãààíû äýëãýðýíã¿é çºâëºìæèéã ãàðãààä áàéíà.

Ñòàíäàðò 4. ÝÐÑÄÝËÈÉÍ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒÈÉÍ ÑÈÑÒÅÌ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ºíäºð ýðñäýëòýé ÷èíãýëãèéã îëæ èëð¿¿ëýõ ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëæ, ýíýõ¿¿ ñèñòåìèéã àâòîìàòæóóëàõ ¸ñòîé. Èéì ñèñòåì íü ýðñäýëèéã çºâ òîîöîõ, îíîâ÷òîé øèéäýë ãàðãàí òýðã¿¿í òóðøëàãà íýâòð¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã àãóóëñàí áàéíà.

4.1 Ñîíãîí øàëãàõ àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåì

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ýðñäýëèéí óäèðäëàãûã àøèãëàí à÷ààã áîëîí ÷èíãýëãèéã à÷èõ ¿åýð èëð¿¿ëýõ äýâøèëòýò ìýäýýëýë àþóëã¿é áàòàëãààòàé ýðñäýëèéã îëîí óëñûí òýðã¿¿í òóðøëàãàä òóëãóóðëàñàí àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéã õºãæ¿¿ëíý. Óñàí çàìààð òýýâýðëýõ ÷èíãýëãèéí òóõàéä õºëºã îíãîöîíä à÷èãäàõààñ ºìíº õèéãäýíý.

4.2 Ýðñäýëèéí ìåíåæìåíò

Ýðñäýëèéí óäèðäëàãà ãýæ ýðñäýë á¿õèé à÷àà òýýø áîëîí õºäºë㺺íèéã èëð¿¿ëýõýä õýðýãöýýòýé ìýäýýëëèéã ãààëüä ºãºõ óäèðäëàãûí áîëîí õýðýãëýýíèé äýñ äàðààòàé ¿éë ÿâöûã õýëíý.

4.3 ÄÃÁ-ûí äýëõèéí õýìæýýíèé ìýäýýëýë, ò¿¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ñòðàòåãè

Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûã ¿ð àøèãòàé çîõèîí áàéãóóëàõàä ÷óõàë íýãýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü ãààëèéí õÿíàëò, áîëîí ¿éë àæèëëàãààí äàõü ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ áà áîëîâñðóóëàõ ìºí ò¿¿íèéã ò¿ãýýõ ÿâäàë þì. Ýíýõ¿¿ ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýðñäýëèéã òîîöîõ àðãûã (Standardized Risk Assessment SRA) õîñîëñîí áàðàà òýýâýðëýëòèéã òîäîðõîéëîõ øàëãàõ ãààëèéí ýðñäýëèéí îéëãîëò íü ÄÃÁ äýëõèéí õýìæýýíèé ìýäýýëýë áà ñòðàòåãè õàìðàãäàíà.

4.4 Ýõ ñóðâàëæ, ëàâëàãàà

ÄÃÁ-ûí ýðñäýëèéí ìåíåæìåíòèéí çààâàð÷èëãàà, ÄÃÁ-ûí äýëõèéí õýìæýýíèé ìýäýýëýë, ò¿¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ñòðàòåãè, ÄÃÁ-ûí ñòàíäàðò÷ëàãäñàí ýðñäýëèéã òîîöîõ çºâëºìæ áîëîí ºíäºð ýñðäýëèéí íèéòëýã ¿ç¿¿ëýëò çýðýã íü ýðñäýëèéí ìåíåæìåíò áîëîí ýðñäýëèéã òîîöîõîä õýðýãëýãäýõ ýõ ñóðâàëæ ìºí.

Ñòàíäàðò 5. ªÍĪРÝÐÑÄÝËÒÝÉ À×ÀÀ ÁÀÐÀÀ, ×ÈÍÃÝËÝÃ

ªíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áîëîí ÷èíãýëýã ãýæ óã à÷ààã ýðñäýë áàãàòàé õýìýýí ¿çýõ áîëîìæã¿é, òîîöîîëîí ¿çýõýä ºíäºð ýðñäýëòýé áóþó àþóëã¿é áàéäëûí òàëààðõ ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ýðñäýëèéã òîîöîîëîõ àðãà÷ëàëààð óã à÷àà íü ºíäºð ýðñäýëòýé áàéãààã õýëíý. Ñîíãîí øàëãàõ, çºâ òîäîðõîéëîõ, îíîæ øàëãàõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü ºíäºð ýðñäýëòýé áàðààã òàíèõ èëð¿¿ëýõ ¸ñòîé áà à÷àà áàðààã èðýõýýñ íü áîëîí ãàðàõààñ íü ºìíº òóõàéí à÷ààíû òàëààðõ öàõèì ìýäýýëëèéã õ¿ðýõ ãàçàð áîëîí èëãýýñýí îðîíä ºãºõ, ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ ñòðàòåãè, õóäàëäààíû àâòîìàòæóóëñàí ìýäýýëýë, çºð÷ëèéí ñóäàëãàà áîëîí áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýí äýõ õóäàëäààíä îðîëöîã÷äîîñ õàìààðàõ àþóëã¿é áàéäàë çýðãèéã óðüä÷èëàí ñ¿ëæýýãýýð ìýä¿¿ëýõèéã øààðäàæ áîëîõ áà ¿¿íýýñ èë¿¿ ìýäýýëëèéã øààðäàæ áîëíî. Æèøýýëáýë, ãààëü

áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí òóëãóóð õýñýãò äóðäñàí, ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, îíîâ÷òîé òàíèõàä òóñòàé ãàðàë ¿¿ñëèéã áàòàëãààæóóëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ íü àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä õýðýãòýé.

Ñòàíäàðò 6. ÕÈËÝÝÐ ÎÐÆ ÈÐÝÕÝÝÑ ªÌͪ ѯËÆÝÝÃÝÝÐ ÌÝÄÝÝËÝË ÀÂÀÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ýðñäýëèéã òîîöîîëîõ õ¿ðýýã òýëýõ ¿¿äíýýñ à÷àà áîëîí ÷èíãýëýã à÷èëòûí òóõàé óðüä÷èëñàí ìýäýýëëèéã ñ¿ëæýýãýýð èëãýýõèéã øààðäâàë çîõèíî.

6.1 Êîìïüþòåðæ¿¿ëýõ øààðäëàãà

Ãààëèéí ìýäýýëëèéã äýâøèëòýò öàõèì áàéäëààð áóþó ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàõàä ýêñïîðòûí áîëîí èìïîðòûí ìýäýýëëèéã ñîëèëöîõ ãààëèéí àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.

6.2. Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òàëààð Êèîòîãèéí êîíâåíöèä îðñîí çºâëºìæ¿¿ä

Øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí Êèîòîãèéí êîíâåíöèéí åðºíõèé õàâñðàëòûí 7.1, 6.9, 3.21 áà 3.18-ä çààñíû äàãóó ãààëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ýëåêòðîí õóäàëäààíû õýðýãëýýíèé òåõíîëîãèéã àøèãëàõ, ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõèéã øààðääàã. Ýíý çîðèëãîîð ÄÃÁ-ààñ ãààëèéã àâòîìàòæóóëàõ òàëààð äýëãýðýíã¿é óäèðäàìæèéã ãàðãàñàí. Ýíýõ¿¿ “Êèîòîãèéí ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí óäèðäàìæ” íü ãààëèéí ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéã øèíýýð áóþó îäîî áàéãààã íü ñàéæðóóëàõ áàéäëààð õºãæ¿¿ëýõèéã äýìæèõýä ÷èãëýíý. Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäàä ãààëèéí êîìïüþòåðæóóëàëòûí òàëààðõè ÄÃÁ-ûí çààâðûã àíõààð÷ ¿çýõèéã çºâëºìæ áîëãîñîí þì.

6.3 Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèéí ñèñòåìèéã àøèãëàõ

Ìýäýýëýë õîëáîîíû òåõíîëîãèéí òàëààðõè çºâëºìæ íü ò¿¿í÷ëýí èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèéí õóäàëäààíû ñèñòåìèéã àøèãëàõ, ãààëèéí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëæ áàéãàà ýñýõèéã íü øàëãàõ áîëîìæèéã àøèãëàõûã çºâëºäºã. ßëàíãóÿà áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí çºâøººðºãäñºí ñ¿ëæýýíèé õóâüä îðîëöîã÷ òàëóóäûí õóäàëäààíû ñèñòåìä ñ¿ëæýýãýýð íýâòðýõ áîëîìæ ãààëüä áàéãàà áà íóóöûã õàäãàëàõ áóþó ýðõ ç¿éí àñóóäëûã øèéäâýðëý÷èõ þì áîë áàòàëãààòàé ¿íýí çºâ ìýäýýëýëä õóðäàí øóóðõàé õ¿ð÷, õÿëáàð÷èëñàí ãîðèìûã èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýãýýð íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. ªºð íýã æèøýý íü îðîëöîã÷ á¿õ òàëóóä íèñýõ áóóäàë áîëîí áîîìò äýýð áàéðëóóëñàí CCS òýýâðèéí ñ¿ëæýýíä à÷àà áîëîí òýýâðèéí õàìààðàëòàé ìýäýýëýë ñîëèëöîõ öàõèì ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ þì. Ýäãýýð ñèñòåì¿¿ä ãààëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãöýýòýé áàéõ, ìºí ãààëü èéì ñ¿ëæýýíä îðîëöîõäîî òýäíèé õýðýãöýýòýé ìýäýýã íèéë¿¿ëíý.

6.4. Öàõèì ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ñòàíäàðò

Êèîòîãèéí Êîíâåíöèéí ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéí çºâëºìæ íü ìýäýýëëèéã ñîëèëöîõ íýãýýñ äýýø òîîíû àðãûã ãààëüä ñàíàë áîëãîñîí áàéäàã. EDI-ä îëîí óëñûí UN/EDIFACT ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéõ ¿åä ãààëü íü XML çýðýã áóñàä õóâèëáàðûã ìºí ñîíãîæ áîëîõ þì. Ãàð÷ áîëîõ ýðñäýëýýñ øàëòãààëàí ýëåêòðîí øóóäàí áîëîí òåëåôàêñûã àøèãëàõ íü èë¿¿ òîõèð÷ áîëíî.

6.5. ÄÃÁ ìýäýýëëèéí çàãâàð

Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ íü ÄÃÁ-ûí ãààëèéí ìýäýýëëèéí çàãâàðò ¿íäýñëýñýí ãààëüä ºãºõ à÷àà áàðààíû ìýä¿¿ëýãò ÄÃÁ-ûí ãààëèéí ìýäýýëëèéí çàãâàð òîäîðõîéëîëòûí öàõèì ìýäýýã àøèãëàíà.

6.6. Ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãè (ICT)-èéí àþóëã¿é áàéäàë

Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéã åðºíõèéä íü áîëîí ìýäýýëýë ñîëèëöîõûí òóëä íýëëòýé ñ¿ëæýýíèé õ¿ðýýíä àøèãëàõ íü

íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ñòðàòåãèéã øààðääàã. Èéì ó÷ðààñ ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàë íü áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûí ñòðàòåãèéí á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñýã ãýæ îéëãîãääîã. Ìýäýýëýë, õîëáîîíû àþóëã¿é áàéäëûí ¿ð ä¿íòýé, àøèãòàé ñòðàòåãèòàé áàéõûí òóëä ãààëü ýðñäýëèéã òîîöîõ øààðäëàãàòàé. Êèîòî êîíâåíöèéí Ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéí çºâëºìæèä ìýäýýëýë, õîëáîîíû òåõíîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ñòðàòåãèéí òàëààð äýëãýðýíã¿é çààæ ºãñºí ìýäýýëýë áîëîí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí íàéäâàðòàé áàéäàë, íóóöëàë áîëîí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ áîëîí ìýäýýëýëòýé õàðüöàõ, òóõàéëáàë, ìýäýýëëèéã ãàðàõ áîëîí õ¿ëýýí àâàõ ¿åä íü õ¿÷èíã¿é áîëãîõ ÿâäëààñ ñýðãèéëýõ çýðýã áîëíî.

6.7. Ýëåêòðîí ãàðûí ¿ñýã

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûí õ¿ðýýíä ìýäýýëýë, õîëáîîíû àþóëã¿é áàéäàë õàìààðàõ áà ¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí íýã ¿íäñýí ýëåìåíò íü öàõèì ãàðûí ¿ñýãòýé õîëáîîòîé. Öàõèì ãàðûí ¿ñýã áóþó òºðèéí ÷óõàë äýä á¿òöèéí çîõèîí áàéãóóëàëò íü öàõèì ìýäýýëýë ñîëèëöîîã õàìãààëàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ãààëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýý íü õóäàëäàà÷äàä áàðààã ýêñïîðòëîõ áóþó èìïîðòëîõ ¿åäýý òóõàéí ãààëèéí áàéãóóëëàãàä óðüä÷èëàí ìýä¿¿ëýõ ãàðãàõ áîëîìæèéã îëãîíî. Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä öàõèì ñåðòèôèêàòûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ þì áîë ýíý íü òýä íàðò ãýñýí àøèãòàé. Ýíý íü ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ àëèâàà ãýð÷èëãýýíä øààðäàõ á¿õèé ë áè÷èã áàðèìòàä öàõèì ãàðûí ¿ñýã çóðàõ áîëîìæèéã èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèä îëãîíî. Ýíýõ¿¿ öàõèì ãýð÷èëãýýã õèë äàìíàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü àþóëã¿é áàéäëûã ºíäºðæ¿¿ëýõ òàëòàé ÷ íºãººòýéã¿¿ð õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, õÿëáàð÷ëàõ ó÷ðààñ õóäàëäàà÷äàä ÷ ãýñýí à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Ýíý çîðèëãîîð ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ÄÃÁ-ààñ ãààëèéí ìýäýýëëèéí áàòëàìæ áîëîí öàõèì ñîëèëöîî, çàõèðãààíû áóñàä õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéí òóõàé çºâëºìæèéã õ¿ññýí.

6.8 ×àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãàä øààðäëàãàòàé àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéã õºãæ¿¿ëýõ, áèé áîëãîõ àæëûã ã¿éöýëä¿¿ëýõýä òºð çàñãààñ áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ òààòàé íºõöºë, äýìæëýãèéã ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.

6.9 Ìýäýýëëèéí õàëäàøã¿é áàéäàë õàìãààëàëò

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä õîîðîíäûí áîëîí õóâèéí ñåêòîðòîé ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ¿éë àæèëëàãàà íü ãààëèéí áàéãóóëëàãà áà çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ìýäýýëëèéí õàëäàøã¿é áàéäàë, õàìãààëàëòûí òàëààð çºâëºëäñºíèé äàðàà ýõýëíý. Ìýäýýëëèéí õàëäàøã¿é áàéäàë áîëîí ìýäýýëëèéã õàìãààëàõ õóóëü òîãòîîìæ íü õóâü õ¿íèé õàëäàøã¿é áàéäëûí ýðõ, õóäàëäààíû íóóöëàëûã õàìãààëàõ ò¿¿í÷ëýí õóâü õ¿íä õóâèéí ìýäýýëëèéí íàðèéí ç¿éëñèéã õºíäºõã¿éãýýð íýâòðýõ áîëîìæèéã õàíãàñàí áàéíà.

Ýíý ¿¿äíýýñ ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ íü ãààëüä òºâëºðñºí áà äàìæóóëàãäñàí á¿õèé ë ìýäýýëë¿¿äèéí íóóöëàë, õàëäàøã¿é áàéäëûã á¿ðýí õàìãààëñàí, ìýäýýëëèéã ýçýìøèã÷èéí ¿íäñýí ýðõèéã õàíãàñàí áàéíà.

ÄÃÁ-ûí Èîõàííåñáóðãèéí êîíâåíö áîëîí õî¸ð òàëûí õàìòûí àæèëëàãààíû çàãâàð ãýðýý çýðýã áàðèìò áè÷èã íü ìýäýýëëèéí õàëäàøã¿é áàéäàë íóóöëàëûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí þì.

Ñòàíäàðò 7. ÎÍÎÂ×ÒÎÉ ÕßÍÀÕ, ÌÝÄÝÝËÝË ÑÎËÈËÖÎÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õàìòðàí ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ñòàíäàðòàä íèéöñýí øàëãóóðòàé áàéõ ¸ñòîé áà ¿¿íä òîõèðñîí ìýäýýëýë äàìæóóëàõ, ñîëèëöîõ ìåõàíèçìòàé áàéâàë çîõèíî. Ýäãýýð øàëãóóð íü èðýýä¿éä ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðºõºä òóñëàõ áîëíî.

7.1. Îëîí óëñûí õýìæýýíä óðüä÷èëñàí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ òóõàé ÄÃÁ-ûí ñòðàòåãè

Îëîí óëñûí õýìæýýíä óðüä÷èëñàí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ òóõàé ÄÃÁ-ûí ñòðàòåãèéí 4-ð á¿ëýãò îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýðñäýë òîîöîëòûí òóõàé çààëò îðñîí áàéíà. Ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýðñäýë òîîöîëò íü óðüä÷èëñàí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ àæèëëàãààíû ÷óõàë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä ýíý íü áàðàà, òýýâðèéí õýðýãñýëä õèéõ ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ¿¿äíýýñ ãààëèéí àæèëòíóóäàä ýðñäýëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áèé áîëãîæ ºãíº.

7.2. ÄÃÁ-ûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýðñäýë òîîöîõ àðãà÷ëàë

Ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýðñäýë òîîöîõ àðãà÷ëàë íü ãààëèéí áàéãóóëëàãûí õóâüä àøèãëàõ òàâàí áàãö ýðñäýëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã áàãòààñàí. Ýäãýýð òóñãàé áàãöàä òýýâýðëýëòèéí àðãà çàì, îðëîãûí á¿ðäýëòèéã áàòàëãààæóóëàõ, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ áîëîí ò¿¿íèé àíõäàã÷ ýëåìåíò¿¿ä, àþóëã¿é áàéäàë, áóñàä õîðèãëîëò, õÿçãààðëàëò ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä îðîõ áºãººä ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ñòàíäàðòàä íèéöñýí øàëãóóðûã áèé áîëãîæ áàéíà. Áàãöóóä íü öààøèä òîãòìîë øèíý÷ëýãäýæ áàéäàã ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîã÷ õýä õýäýí ¿ç¿¿ëýëòýä õóâààãäàíà.

7.3. ªíäºð ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõ ÄÃÁ-ûí ¿íäñýí àðãà÷ëàë

ªíäºð ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõ ÄÃÁ-ûí ¿íäñýí àðãà÷ëàë íü ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ ãààëèéí õýðýã çºð÷ëèéã èëð¿¿ëýõýä õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ñòàíäàðòàä íèéöñýí øàëãóóðûã åðºíõèé áàéäëààð õàðóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àãóóëíà. Àðãà÷ëàëä äàðààõ ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îðóóëñàí. ¯¿íä:

Òýýâðèéí ìàíèôåñò äýýðõ ìýäýýëýë, ªíäºð ýðñäýëòýéä òîîöîãäîõ îðíûã òîäîðõîéëîõ, Áàðàà áîëîí ºíäºð ýðñäýë á¿õèé íºõöºë áàéäëûã

èëýðõèéëæ áàéãàà òýýâýðëýëòèéí õ¿÷èí ç¿éëñ, ªíäºð ýðñäýëòýéä òîîöîãääîã áàðàà

Òåððîðèñò õàëäëàãàä àøèãëàãäàæ áîëçîøã¿é àþóëòàé áàðàà

×èíãýëýã, èìïîðòëîã÷, ýêñïîðòëîã÷ áîëîí òýýâýðëýã÷ çýðýã ºíäºð ýðñäýëòýé áàéæ áîëçîøã¿é õ¿÷èí ç¿éëñ,

Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí áàãöûã ò¿¿í÷ëýí òîãòìîë øèíý÷èëäýã.

7.4. Ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí îþóíû ºì÷èéí õîëáîãäîëòîé õóóëü áóñ ¿éëäëèéí òóõàé ãààëèéí àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ÄÃÁ-ûí ãàðûí àâëàãà

Çîõèîã÷èéí ýðõèéã çºð÷èõ, õóóðàì÷ààð ¿éëäýõòýé õîëáîîòîé ºíäºð ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éëñ¿¿äèéí æàãñààëò ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä áàãòñàí. Ýäãýýð 17 ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîã÷ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé, çºâ õèéõ ñòàíäàðòàä íèéöñýí øàëãóóð áàéõ çîðèóëàëòòàé áà õèë äýýð àæèëëàæ áàéãàà ãààëèéí àæèëòíóóä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îþóíû ºì÷èéí ýðõèéã çºð÷ñºí áàéæ áîëçîøã¿é òýýâýðëýëòèéã òîäîðõîéëîõîä àøèãëàíà.

7.5. Õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä õàìòàðñàí õÿíàëò øàëãàëòûã îíîâ÷òîé õýðýãæ¿¿ëñýíýýð áàðàà òýýâýðëýëòèéí õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäàë õàíãàãäàæ, õèë äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àæèë ¿ð ä¿íòýé ÿâàãäàæ ÷àäíà. Èéíõ¿¿ õàìòàð÷ àæèëëàõàä øààðäëàãàòàé ñóóðü íºõöºë, õîëáîãäîõ õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòóóä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí õîîðîíä åðºíõèé人 áèé áîëæ áàéíà. ÄÃÁ-ûí çîõèöóóëàëòûí õýðýãñýë áîëîõ Éîõàííåñáóðãèéí êîíâåíö áîëîí Õî¸ð òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû çàãâàð õýëýëöýýðò îëîí óëñûí áîëîí õî¸ð òàëò õàìòûí àæèëëàãààã äýìæñýí çààëòóóä òóñãàãäñàí þì.

Ñòàíäàðò 8. ïÉÖÝÒÃÝËÈÉÍ ØÀËÃÓÓÐ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü øàëãàñàí à÷ààíû òîî, ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààíû õýìæýý, ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðààíä ¿çëýã øàëãàëò õèéñýí òóõàé

áîëîí òýäãýýðèéã çàäëàëã¿éãýýð, ãàäíààñ íü ðåíòãåí òîíîã òºõººðºìæ, õýðýãñýë àøèãëàí øàëãàñàí áàéäàë, áèåò ¿çëýã õèéñýí òóõàé, ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëò õèéñýí, ¿çëýã øàëãàëòààð èëýðñýí ç¿éëñèéí òàëààð àâñàí àðãà õýìæýýíèé òóõàé ñòàòèñòèê ìýäýýëýëòýé áàéíà. Ýäãýýð ìýäýýëýë íü ÄÃÁ äýýð íýãòãýãäýíý.

Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ººðñ人 õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ áàãö ñòàíäàðòûã ìºðäºí õýðýãæ¿¿ëýõèéí ¿ð íºëºº, à÷ õîëáîãäëûã ¿íýëýõ òàëààð àâñàí àðãà õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, àøèãëàõ áîëíî.

Ñòàíäàðò 9. ÀÞÓËïÉÍ Ò¯ÂØÈÍà ¯ÍÝËÝÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí îëîí óëñûí õýìæýýíä íèéë¿¿ëýãäýæ áàéãàà áàðààíû õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýí, ýíý òàëààð ãàð÷ áàéãàà àëäàà äóòàãäëûã ÿàðàëòàé àðèëãàíà.

Ñòàíäàðò 10. ÀÆÈËÒÍÓÓÄÛÃ ÀÂËÈÃÀÀÑ ÀÍÃÈÄ ÁÀÉËÃÀÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäàä àæèëëàãñäûã àâëèãààñ àíãèä áàéëãàõ, àðèóí øóäàðãà áàéäàë àëäàãäàõ, çºð÷èëòýé òýìöýõ òàëààð àðãà õýìæýý àâàõ ¸ñòîé.

10.1. ÄÃÁ-ûí Àðóøàãèéí øèíý÷èëñýí òóíõàãëàë

Ýíýõ¿¿ òóíõàãëàë íü ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä àâëèãàëòàé òýìöýõ ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõýä õàìãèéí ãîë óäèðäàìæ, ÷èãëýë íü áîëíî.

10.2. Ñóðãàëò

Äýëõèéí õóäàалдààã àþóëã¿é áîëãîõ, õºíãºâ÷ëºõºä ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäàä òºäèéã¿é õóäàëäààíä îðîëöîã÷ áóñàä áàéãóóëëàãóóäàä ºíäºð ò¿âøèíä áýëòãýãäñýí, èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé áîëîâñîí õ¿÷èí øààðäëàãàòàé. Ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ¿ð ä¿íòýé, ¿ð íºëººòýé ÿâóóëàõ, öàõèì îð÷èíä àæèëëàõ ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã ýçýìø¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð á¿õ ò¿âøèíãèéí áîëîâñîí õ¿÷í¿¿äýä øààðäëàãàòàé ñóðãàëòûã òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã ãààëèéí áàéãóóëëàãà õàðèóöàõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 11. À×ÀÀÍÛ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄËÛà ÕÈËÝÝÐ ÎÐÆ ÈÐÝÕÝÝÑ ªÌͪ ØÀËÃÀÕ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èìïîðòëîã÷ îðíû õ¿ñýëòýýð ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà áàðàà, ÷èíãýëãèéã ãàäààäàä áàéõàä íü, õèëýýð îðæ èðýýã¿é ¿åä íü øàëãàæ ºã÷ áîëíî.

11.1. ͺ㺺 òàëûí õ¿ñýëòýýð øàëãàëò õèéõ

Èìïîðòëîã÷ îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãà ýðñäýë òîîöñîíû ¿íäñýí äýýð áîîìò ðóó îðæ èðýõ ãýæ áàéãàà à÷àà áàðàà áîëîí ÷èíãýëãèéã ºíäºð ýðñäýëòýé ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä õèëèéí ÷àíàäàä áàéãàà ãààëèéí áàéãóóëëàãàä õàíäàí òóõàéí áàðàà áîëîí ÷èíãýëãèéã àëü áîëîõ à÷èãäàõààñ íü ºìíº øàëãóóëàõ õ¿ñýëòèéã òàâüæ áîëíî.

11.2. Õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò

Ýðõ çîõèöóóëàëòûí õýðýãñë¿¿ä äîòðîîñ ÄÃÁ-ûí Éîõàííåñáóðãèéí êîíâåíö áîëîí õî¸ð òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû çàãâàð õýëýëöýýð íü óëñ îðíóóäûí ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä ººð îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãóóäààð ãààëèéí õÿíàëò, øàëãàëò õèéëãýõ õ¿ñýëò òàâèõ àñóóäëûã çîõèöóóëàõ áîëîìæ îëãîæ áàéíà.

Áàðààíû òýýâýðëýëòèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýëèéí õºòºëáºð

Õàâñðàëò 1-èéí Ç¿¿ëò

×ÈÍÃÝËÃÈÉÍ ÒÝÝÂÐÈÉÍ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄËÛà ÕÀÍÃÀÕÛÍ ÒÓËÄ ÁÈÒ¯¯ÌÆËÝËÈÉà ÍÀÉÄÂÀÐÒÀÉ ÁÎËÃÎÕ ÕªÒªËÁªÐ

Îðøèë

Õîîðîíäûí õàðèëöààã áàòàòãàõûí à÷ õîëáîãäîë

Àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàñàí ÷èíãýëãýýð òýýâýðëýãäýæ áàéãàà áàðààíû øèëæèëò õºäºë㺺íä õÿíàëò òàâüæ áàéãàà òàëóóäûí õîîðîíäûí õàðèëöààíû íýýëòòýé èë òîä áºãººä õàðèëöàí îéëãîëöñîí áàéäàë íü òàëóóäûí àëü àëèíä íü îëîí òàëûí à÷ òóñûã ºãíº. ¯¿íä:

Äýëõèéí áàðàà õóäàëäààã àøèãëàí ÿâàãäàæ áàéãàà òåððîðèñò õàëäëàãààñ õàìãààëàõàä àþóëã¿é áàéäëûã áàòàòãàíà.

Òåððîðèñò ¿éë àæèëëàãààíû óðøãààð õóäàëäàà çîãñîõ, ýñõ¿ë ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàëä îðñíîîð ýäèéí çàñàã óíàëòàä îðæ äîðîéòîõ ýðñäýë áóóðíà.

Áàðàà õóëãàéëàãäàõ, òýýâýðëýëò ñààòàõ àþóë áóóðàõ áºãººä ¿¿íýýñ ¿¿äýí áàðàà àëäàãäàõ ÿâäàë áàãàñ÷ äààòãàë çýðýã øóóä áóñ çàðäàë ãàðàõã¿é.

Ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ, ãàëò çýâñýã, õ¿íèéã õóóëü áóñààð òýýâýðëýõ ÿâäàë áàãàñíà.

Õàð çàõ äýýð õóäàëäààëäàã áàðààíû õóóëü áóñ ýðãýëòèéã õÿçãààðëàíà.

Òàòâàð õóðààìæààñ çàéëñõèéõ ýðñäýë áóóðíà. Áàðàà òýýâýðëýã÷äèéí îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éä îëîí óëñûí

õóäàëäààíû ñèñòåìä èòãýõ èòãýë äýýøèëíý. Õíÿàëò øàëãàëòûí òîî áîëîí á¿ðä¿¿ëýëòýä çàðöóóëàõ

õóãàöàà áàãàñ÷, õÿëáàð÷èëñàí á¿ðä¿¿ëýëòèéí ãîðèìûã õýðýãëýíý.

ÁÀÐÀÀ ÍÈÉ˯¯ËÝËÒÈÉÍ Ñ¯ËÆÝÝÍÈÉ Õ¯ÐÝÝÍÄ Õ¯ËÝÝÕ ÕÀÐÈÓÖËÀÃÀ

À. Øóóä õ¿ëýýõ ¿¿ðýã

×èíãýëýãò à÷ñàí à÷àà òýýøíèé òýýâýðëýëòèéí ýðãýëò õºäºë㺺íèé ÿâöàä áàðèìòëàõ òîäîðõîé çàð÷èì, òýýâýðëýëòòýé õîëáîîòîé õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà áàéäàã. Òàëóóäûí õîîðîíä ÷èíãýëãèéã õàäãàëàõ, ýçýìøèõ ýðõ øèëæèõ, ººð÷ëºãäºõ òîõèîëäëûã îíöãîéëîí àíõààð÷ ¿çýõ õýðýãòýé. ×èíãýëãèéã ýçýìøèõ áîëîí õàäãàëàõ ýðõ ººð÷ëºãäºõ ÿâöàä òýýâýðëýã÷ ÷èíãýëãèéã íàéäâàðòàé, àþóëã¿é à÷èæ, áèò¿¿ìæëýõ ¿íäñýí ¿¿ðãèéã õ¿ëýýñýýð áàéõ áîëíî. ×èíãýëãèéã ýçýìøèæ áàéãàà òàëóóä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð ÷èíãýëãèéã õî¸ð òàëûí óóëçâàð öýã äýýð õºäºë㺺íã¿é áàéõ ¿åä ýñõ¿ë òàëóóäûí õîîðîíä øèëæèëò õºäºë㺺í áàéõ ¿åä ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. Ãààëèéí áàéãóóëëàãàä áîëîí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõòàé õîëáîãäóóëàí õÿíàëò øàëãàëòûí çîðèëãîîð àøèãëàãäàõ ìýäýýëýë á¿õèé òàëóóä ìºí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.

¯¿íä äàðààõ ç¿éëñ áàãòàíà. Áèåò áàðààã õºíäºãäºõ, õóëãàéä àëäàãäàõ, ãýìòýõýýñ

õàìãààëàõ Àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ õÿíàëò øàëãàëòûí çîðèëãîîð

öàãàà çºâ îëñîí, òîõèðîìæòîé áàéäëààð òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäûã ìýäýýëëýýð õàíãàõ

Áàðààã çºâøººðºëã¿éãýýð àøèãëàñàí, îðîëäñîí òóõàé ìýäýýëëèéí íóóöûã õàìãààëàõ. Õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà íü áàðààã õàäãàëàõ ýðõèéã ýçýìøèõýýñ ºìíº, òóõàéí ¿åèéí áîëîí äàðààõ ¿åä õàìààðàëòàé.

Áèò¿¿ìæëýë íü áàðààã õàäãàëàõ ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí ñàëøã¿é õýñýã íü áîëíî. Àþóëã¿éí áèò¿¿ìæëýëèéã çîõèõ ò¿âøèíä àøèãëàõ òàëààð äîð àâ÷ ¿çíý. À÷àà òýýø à÷ñàí ÷èíãýëãèéã õàäãàëàõ ýðõ ººð÷ëºãäºõ á¿ðä õ¿ëýýí àâàã÷ òàë áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàõ ¸ñòîé. Áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàõäàà ëàö òýìäýã õºíäºãäñºí ýñýõèéã øàëãàõ, ò¿¿í÷ëýí áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààðûã áàðààíû áè÷èã áàðèìòòàé õàðüöóóëàõ, øàëãàëò õèéñýí òóõàé òýìäýãëýëèéã õîëáîãäîõ áàðèìòàä á¿ðòãýõ øààðäëàãàòàé. Ëàö òýìäýã àëãà áîëñîí, õºíäºãäñºí, ãàð õ¿ðñýí øèíæ òýìäýã èëýðñýí, áàðààíû áè÷èã

áàðèìòûí äóãààð çºðñºí òîõèîëäîëä øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâíà.

Áàðààíû áè÷èã áàðèìò äýýðõ çºð¿¿ã õ¿ëýýí àâàã÷ òàë òýìäýãëýæ àâàõ ¸ñòîé. ¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õ¿ëýýí àâàã÷ òàë ãààëü ýñõ¿ë õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäàä ìýäýãäýõ ¸ñòîé. Èéì ìýäýãäýë ãàðãàõ øààðäëàãàã¿é òîõèîëäîëä òóõàéí çºð¿¿, ÿëãààòàé áàéãàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ õ¿ðòýë ÷èíãýëãèéã õàäãàëàõ ¿¿ðãýýñ òàòãàëçàõ ¸ñòîé. Òîî äóãààðûí çºð¿¿òýé àñóóäëûã øèéäâýðëýñýí òîõèîëäîëä õ¿ëýýí àâàã÷ òàë ÷èíãýëãèéã áèò¿¿ìæèëæ, øèíýýð òàâüñàí ëàö, òýìäýãíèé äóãààð áîëîí áóñàä íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéã õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìò äýýð òýìäýãëýõ ¸ñòîé.

Àëáàí àæëûí øààðäëàãààð ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýëèéã ººð÷èëæ áîëíî. Òóõàéëáàë ýêñïîðòûí ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìòëàõ õóóëü ä¿ðìèéã äàãàæ ìºðäºæ áàéãààã øàëãàõ çîðèëãîîð ýêñïîðòëîã÷ òàëûí ãààëèéí áàéãóóëëàãààñ ÿâóóëñàí õÿíàëò øàëãàëò, òýýâýðëýã÷èéí ç¿ãýýñ áàðààíû à÷èëòûã íàéäâàðòàé áºõ áàò áîëãîõ òàëààð àâñàí àðãà õýìæýý, áàðààíû ìýä¿¿ëãèéã áàòàëãààæóóëàõ çîðèëãîîð èìïîðòëîã÷ îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãààñ ÿâóóëñàí õÿíàëò øàëãàëò, çàõèðãààíû áîëîí ýð¿¿ãèéí õýðýãòýé õîëáîîòîé àñóóäëààð õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäûí ç¿ãýýñ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýý çýðýã áîëíî. Õýðýâ áàðààíû à÷èëòûã øàëãàõ çîðèëãîîð áèò¿¿ìæëýëèéã çàäëàõ òîõèîëäîëä äîð äóðäñàí øààðäëàãûã õàíãàñàí òîõèîëäîëä øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëæ, àâñàí àðãà õýìæýý, ëàö òýìäýãíèé øèíý äóãààðûí òàëààð áàðààíû áè÷èã áàðèìòàíä òýìäýãëýíý.

B. À÷èëòûí òàëáàé

Òýýâýðëýã÷ ýñõ¿ë èëãýýã÷ òàë ÷èíãýëãèéí à÷èëò áîëîí áàðààã ¿íýí çºâ, èæ á¿ðýí òîäîðõîéëîõ àñóóäëûã õàðèóöíà. Ò¿¿í÷ëýí òýýâýðëýã÷ òàë ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýëèéã õàðèóöàõ áà ÷èíãýëýã à÷èãäìàãö áèò¿¿ìæëýëèéí äóãààðûã îðîëöóóëàí òýýâýðëýëòèéí áè÷èã áàðèìòûã áýëòãýíý. ×èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýë íü ÎÓ-ûí íèéòýýð

õ¿ëýýí çºâøººðñºí ñòàíäàðò ¿ç¿¿ëýëò 17712-ä íèéöýõ ¸ñòîé. Áèò¿¿ìæëýë íü óëàìæëàëò ÷èíãýëãèéí õààëãàíû áàðèóëä áàéðëàñàí ëàö, ëîìáûã íóóöàà𠺺ð÷ëºõ ÿâäëààñ õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí áàéõ ¸ñòîé. Õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëîõóéö àðãà õýìæýýí¿¿äèéí äóíäààñ ýíý íü õàðüöàíãóé õî¸ð òàëûí à÷ õîëáîãäîëòîé áèò¿¿ìæëýëèéí áàéðëàë áºãººä ãàäíàõ õààëãàíû ò¿ãæýýíèé àðààã ýðã¿¿ëýõ, ýñõ¿ë òºìºð óòñàí ëàöûã öîîæëîãäñîí õààëãàíû äóíäóóð îðóóëàõ çýðýã ëàö ëîìáûã èëýðõèé ººð÷èëæ, õºäºëãºõ çýðãýýñ õàìãààëíà.

Òýýâýðëýã÷ à÷ààã õ¿ëýýí àâ÷ áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàí, áè÷èã áàðèìò äýýð íºõöºë áàéäëûí òàëààð òýìäýãëýë õèéíý.

C. Äóíäûí òåðìèíàë

×èíãýëãèéã õÿíàëòûí òàëáàé õîîðîíä øèëæ¿¿ëýí 纺õ òîõèîëäîëä òýýâýðëýã÷ ÷èíãýëãèéã õàäãàëàõ ¿¿ðãýý òàëáàé õàðèóöñàí àæèëòíóóäàä øèëæ¿¿ëýí ºãíº. Õÿíàëòûí òàëáàéí àæèëòàí áè÷èã áàðèìòûã õ¿ëýýí àâ÷ áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãààä, íºõöºë áàéäëûí òàëààð áè÷èã áàðèìò äýýð á¿ðòãýíý. Åð íü áîë õÿíàëòûí òàëáàé õàðèóöñàí àæèëòàí õ¿ëýýñýí àâñàí òóõàéãàà õîëáîãäîõ òàëóóäàä ñ¿ëæýýãýýð ìýäýýëäýã.

Õÿíàëòûí òàëáàéí àæèëòíóóä ÷èíãýëãèéã àâòî çàì, òºìºð çàì, óñàí îíãîö çýðýã òýýâýðëýëòèéí òºð뺺ñ íü øàëòãààëàí äàðààãèéí òýýâýðëýëòýä áýëòãýí áàéðøóóëäàã. Äóíäûí òåðìèíàëààñ ÷èíãýëãèéã à÷èõ, èëãýýõýä èæèë òºðëèéí õÿíàëò øàëãàëò áîëîí áè÷èã áàðèìòûí á¿ðä¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàíà. Òåðìèíàë õîîðîíäûí ÷èíãýëãèéí òýýâýðëýëò, õºäºë㺺íä õóâèéí ñåêòîðûí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóä îðîëöîõ, ìýäýýëýë àâàõ ÿâäàë áàãà áàéäàã.

D. Óñàí áîîìò äýýð à÷èëò õèéõ

Óñàí áîîìò äýýðõ õÿíàëòûí òàëáàé äýýð ÷èíãýëýã èðýõ ¿åä àâòî çàìààð òýýâýðëýã÷ ÷èíãýëãèéí õàäãàëàëòûí ¿¿ðãýý òóõàéí áîîìò äýýðõ õÿíàëòûí òàëáàéí àæèëòàíä øèëæ¿¿ëíý. Òàëáàéí àæèëòàí áè÷èã áàðèìòûã õ¿ëýýí àâ÷

ýíý òóõàéãàà õîëáîãäîõ òàëóóäàä ìýäýãäýíý. Äàðàà íü óñàí îíãîöîíä à÷èæ òýýâýðëýõýä çîðèóëàí ÷èíãýëã¿¿äèéã áàéðøóóëàí áýëòãýíý.

Òýýâýðëýã÷ ýñõ¿ë òýýâýðëýã÷èéã òºëººëæ áàéãààãèéí õóâüä áîîìòûí õÿíàëòûí òàëáàé õàðèóöñàí àæèëòàí ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàæ, çîõèõ ¸ñîîð á¿ðòãýë õºòºëíº. Ýíý íü áîîìòûí õÿíàëòûí òàëáàéä îðîõîîñ ºìíº ýñõ¿ë îðñíû äàðàà õèéãäýæ áîëîõ áîëîâ÷ àëü ÷ òîõèîëäîëä ÷èíãýëýã òàâöàí äýýð à÷èãäàõààñ ºìíº áàéõ ¸ñòîé. Ýêñïîðòëîã÷ óëñûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä ýêñïîðòûí áè÷èã áàðèìòûã íÿãòëàí øàëãàæ, øààðäëàãàòàé ýêñïîðòûí õÿíàëò øàëãàëòûã ÿâóóëæ, àþóëã¿é áîëîõûã áàòàëãààæóóëñàí ãýð÷èëãýý îëãîíî. Íýìýëò ìýäýýëýë øààðäàæ áàéãàà ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä ìýäýýã àâ÷ øàëãàñíû äàðàà òóõàéí ÷èíãýëýã à÷èãäàæ áîëîõ òàëààð ýñõ¿ë äàõèí íýìýëò øàëãàëò õèéõ øààðäëàãàòàé ÷èíãýëãèéí õóâüä “à÷èæ áîëîõã¿é” ãýñýí øèéäâýðèéã ºãíº.

Ýêñïîðòûí îðíû õóâüä òýýâýðëýã÷ íü óñàí îíãîöîîð òýýâýðëýã÷ýýñ à÷àà òýýøèéã ýêñïîðòîä à÷èãäàõààñ ºìíº çîõèõ øààðäëàãûã õàíãàñàí ãýäãèéã áàòàëãààæóóëñàí áàðèìòûã øààðäàõ ¸ñòîé. Òýýâýðëýã÷, èëãýýã÷ òàë á¿õ áè÷èã áàðèìòûí á¿ðä¿¿ëýëò, ýêñïîðòîä òàâèãäàõ øààðäëàãûí òàëààð õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý. Õýðýâ áîëîìæòîé áîë äàëàéãààð òýýâýðëýã÷ ººðèéí ìàíèôåñòèéí òàëààðõ ìýäýýýëëèéã èìïîðòëîã÷ òàëûí ãààëèéí áàéãóóëëàãûí øààðäñàíû äàãóó ãàðãàæ ºãºõ ¸ñòîé. “À÷èæ áîëîõã¿é” ãýñýí ìýäýýëýë àâñàí ÷èíãýëãèéã äàðààãèéí øàòíû õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õèéæ äóóñãàí, øèéä ºãºõ õ¿ðòýë õºëãèéí òàâöàí äýýð à÷èõã¿é.

Ä. Äàìæóóëàí òýýâýðëýëòèéí òåðìèíàë

Äàìæóóëàí òýýâýðëýëòèéí òåðìèíàëûí àæèëòàí ÷èíãýëýã äýõ à÷ààã áóóëãàõààñ ÷èíãýëãèéã äàõèí à÷èõ õ¿ðòýëõ õóãàöààíä ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýëä õÿíàëò òàâèíà. Ýíýõ¿¿ øààðäëàãûã Îëîí Óëûí Äàëàéí Áàéãóóëëàãûí “Îëîí Óëñûí õºëºã îíãîö áîëîí óñàí áîîìò äýýðõ ¿éë÷èëãýýíèé àþóëã¿é

áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëü”-èéí äàãóó àþóëã¿é àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà äàìæóóëàí òýýâýðëýëòèéí òåðìèíàëóóä áàðèìòëàõã¿é áàéæ áîëíî.

Å. ×èíãýëãèéã áóóëãàõ äàëàéí òåðìèíàë

Õ¿ëýýí àâàã÷ òàë ãààëèéí çóó÷ëàã÷ íàðûí õóâüä ÷èíãýëãèéã áóóëãàõ äàëàéí òåðìèíàë äýýðõ áàðààíû á¿ðä¿¿ëýëòèéã õºíãºâ÷ëºõ áýëòãýë àæëûã õàíãàíà. Åðºíõèé人 ýçýìøèã÷èéí õóâüä áàðààãàà èðýõýýñ íü ºìíº óðüä÷èëàí çóó÷ëàã÷èä õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõèéã øààðäàíà. Äàëàéãààð òýýâýðëýã÷ ýëåêòðîí ìàíèôåñòèéí óðüä÷èëñàí ìýäýýëëèéã õÿíàëòûí òàëáàé õàðèóöñàí àæèëòàí áîëîí èìïîðòëîã÷ îðíû ãààëèéí áàéãóóëëàãàä øààðäñàíû äàãóó ºãíº.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ÷èíãýëãèéã áóóõ ¿åä íü ýñõ¿ë äàðàà íü öàã àëäàëã¿é õèéãäýõ õÿíàëò øàëãàëòûí ò¿âøèíã òîäîðõîéëíî. Ãààëèéí ç¿ãýýñ áàðààíààñ ãàäíà äàãàëäàõ áè÷èã áàðèìò áîëîí ÷èíãýëãèéã áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàæ áîëíî. Õýðýâ ÷èíãýëýã íü ãààëèéí õÿíàëòûí äîð á¿ðä¿¿ëýëò õèéëãýõýý𠺺ð ãàçàð ðóó òýýâýðëýãäýõ ¸ñòîé áîë òóõàéí ãààëèéí áàéãóóëëàãà ÷èíãýëãèéã áèò¿¿ìæèëæ õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìòàä á¿ðòãýë õèéõ ¸ñòîé.

Õ¿ëýýí àâàã÷ ýñõ¿ë ãààëèéí çóó÷ëàã÷ áàéãóóëëàãà òºëáºë çîõèõ õîëáîãäîõ ãààëèéí òàòâàð, õóðààìæèéã òºëñíººð ãààëèéí áàéãóóëëàãà áàðààã ýçýíä íü îëãîíî. Äàëàéí òåðìèíàëààñ àâòî çàìààð òýýâýðëýã÷ýýð òýýâýðë¿¿ëýõýýð à÷èõ ¿åä òýýâýðëýã÷ áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàæ, á¿ðòãýë õºòëºõ áºãººä õÿíàëòûí òàëáàé õàðèóöñàí àæèëòíààñ õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìòûã õ¿ëýýí àâíà.

¨. Äóíäûí òåðìèíàë

Èìïîðòëîã÷ îðíû äóíäûí òåðìèíàë äýýð ÿâàãäàõ ¿éë àæèëëàãàà ýêñïîðòëîã÷ îðíûõòîé àäèë áàéíà.

Æ. À÷àà áóóëãàõ òàëáàé

×èíãýëãèéã õ¿ëýýí àâàõ ¿åä õ¿ëýýí àâàã÷ òàë áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàæ, áàðèìòàä áàéãàà çºðººã á¿ðòãýíý. Õ¿ëýýí àâàã÷ òàë ÷èíãýëãèéã áóóëãàæ à÷èëòûí íºõöºë áàéäàë, òîî äóãààðûã áàðèìòòàé òóëãàí øàëãàíà. Õýðýâ áàðàà äóòàõ, ãýìòýõ, çºðºõ òîõèîëäîëä íýõýìæëýë ãàðãàõ ýñõ¿ë äààòãàëûí àñóóäàëòàé õîëáîîòîéãîîð á¿ðòãýë õèéãäýíý. ̺í ÷èíãýëýã áîëîí ò¿¿íä äàãàëäàõ áè÷èã áàðèìòàä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí áóñàä íàðèéâ÷èëñàí ¿çëýã øàëãàëòûã õèéíý.

Õýðýâ ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ, õóóëü áóñààð õèë äàâóóëàõ ¿éëäýë, õóóëü áóñààð çîð÷èã÷ ýñõ¿ë ñýæèã á¿õèé ìàòåðèàë áîäèñ çýðýã õóóëü áóñ ¿éëäýë èëýðñýí òîõèîëäîëä õ¿ëýýí àâàã÷ òàëûí ãààëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä ìýäýãäýõ ¸ñòîé.

Ãààëü áèçíåñèéí õ¿ðýýíèé ò¿íøëýë

2 äàõü òóëãóóðûí òåõíèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

ÄÃÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóä áîëîí õóäàëäàà ýðõëýã÷èä õèëýýð äàìæèí ºíãºðºõ áàðààíû óðñãàëûã õºíãºâ÷ëºõèéí çýðýãöýý áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýã àþóëã¿é áîëãîõûí à÷ õîëáîãäëûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà. Òýä íýã òàëààð õàìòûí àæèëëàãààãàà ñàéæðóóëæ íºãºº òàëààð õàðèëöàí àøèãòàé àæèëëàõûã ìºí õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà. ÄÃÁ-ûí õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ, õºíãºâ÷ëºõ áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí ýõíèé ¿å øàòàíä ÷óõàë øààðäëàãàòàé òºëºâëºãºº áîëæ ÷àäàõ áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõºä ÷èãëýñýí ÄÃÁ-ûí õóâèéí ñåêòîðóóäûí õàìòûí àæèëëàãààã áèé áîëãîõ òàë äýýð àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéíà. Ãààëü áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõíèé ò¿íøëýë àìæèëòàä õ¿ðýõ òóëãûí ÷óëóó íü íýã íýãíèéõýý ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã õàðèëöàí õ¿íäýòãýí ¿çñýíýýð õýä õýäýí ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä äýýð òóëãóóðëàæ áàéíà. Ãààëü áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõíèé õàìòûí õ¿÷èí ÷àðìàéëòàä äàðààõ ãîëëîõ íºëºº á¿õèé ç¿éëñ óäèðäàìæ íü áîëæ ºãíº. ¯¿íä: Ò¿íøëýë, Àþóëã¿é áàéäàë,

Èòãýìæëýë îëãîõ, Òåõíîëîãè, Ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, Õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ

Ñòàíäàðò 1.

Ò¿íøëýë

Îëîí óëñûí õóäàëäààíû íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿ä íü àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòàä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààã íèéö¿¿ëýí, ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷, òýäíèé èëãýýñýí à÷àà áàðàà íü õ¿ðýõ ãàçàðòàà õ¿ð÷, ãààëèèí á¿ðä¿¿ëýëòýýð äàìæèí ýçýíäýý õ¿ðýõ õ¿ðòýëõ àþóëã¿é àæèëëàãààã á¿ðýí õàíãàõ ¿¿ðýãòýé.

Ãààëü áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí õºòºëáºð íü èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàãâàð äýýð ñóóðèëñàí àþëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àæëûí òºëºâëºãººíèé óÿí õàòàí ÷àíàð, øèíýëýã ººð÷ëºëòèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé.

Èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿äèéí ç¿ãýýñ çîõèîí áàéãóóëæ, õýðýãæ¿¿ëæ õýâø¿¿ëýõ ò¿íøëýëèéí òîõèðñîí àðãà õýìæýýã ãààëü, áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõýí õàìòðàí òîäîðõîéëæ, òîãòîîõ ¸ñòîé.

Ãààëü áèçíåñèéí õ¿ðýýíèéõíèé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí áàðèìò áè÷èã íü àëü áîëîõ õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ áàãö ñòàíäàðòàä òóñãàëàà îëñîí àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã äàãàæ ìºðäºõºº èëýðõèéëñýí ¿éëäâýðëýã÷, íèéë¿¿ëýã÷, áîðëóóëàã÷ çýðýã áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàãâàðûí äàãóó áàéõ ¸ñòîé.

Èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð àâ÷ ÿâóóëæ áàéãàà àðãà õýìæýýíèé òàëààð òîãòìîë ä¿í øèíæèëãýý õèéõäýý áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã àþóëã¿é áîëãîõòîé õîëáîãäñîí ãýðýý õýëýëöýýðò òóñãàãäñàí çàð÷èìòàé óÿëäóóëæ, ò¿¿íèé äàãóó ÿâóóëàõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 2.

Àþóëã¿é áàéäàë

Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû õàìãèéí øèëäýã, äýâøèëòýò òóðøëàãûã ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà íýâòð¿¿ëæ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàíà.

Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àþóëã¿é áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ, ãàäààä äîòîîä îð÷íû õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýýã õèéõ, òîíîã òºõººðºìæ, òýýâðèéí õýðýãñýë, à÷èõ áóóëãàõ çîãñîîë, à÷àà òýýøíèé õàäãàëàëòûí òàëáàéä çºâøººðºëã¿éãýýð íýâòðýõ ¿éëäëèéã çîãñîîõîä õÿíàëò òàâèõ çýðýã àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýìæýýã àâíà.

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð òîíîã òºõººðºìæèä õÿíàëò òàâèõ ¿éë àæèëëàãààíä óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ òàâèõ õÿíàëò, àæèëòàí, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷, íèéë¿¿ëýã÷ íàðûí õóâèéí òàíèõ òýìäýã, ò¿ëõ¿¿ð, íýâòðýõ êàðò áîëîí êîìïàíèé áóñàä ºì÷ õºðºíãèéã àøèãëàõ çºâøººðºë îëãîäîã òîíîã òºõººðºìæèä òàâèõ õÿíàëò çýðãèéã õàìðóóëíà.

Áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð òîíîã òºõººðºìæèä õÿíàëò òàâèõ ¿éë àæèëëàãààíä ò¿¿í÷ëýí êîìïàíû àæèëòíû õóãàöàà íü äóóñ÷ õ¿÷èíã¿é áîëñîí õóâèéí íóóö äóãààð, àæëûí áàéð áîëîí ìýäýýëëèéí ñèñòåìä íýâòðýõ ýðõèéã ÿàðàëòàé, á¿ðýí ã¿éöýä öóöëàõ àñóóäàë õàìààðàëòàé.

Òîäîðõîé õóãàöààíä äàõèí áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãàòàé íóóö ¿ã á¿õèé ïðîãðàìì, ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí àþóëã¿é áàéäëûí ñóðãàëò, ìýäýýëýëä çºâøººðºëã¿é íýâòðýõ, áóðóóãààð àøèãëàõààñ õàìãààëàõ çýðýã àâòîìàò÷èëàãäñàí ìýäýýëýë õàäãàëàõ íººö ïðîãðàììûí òóñëàìæòàéãààð õóäàëäààòàé õîëáîîòîé ºãºãäºë ìýäýýëëèéã õàìãààëàõ ¸ñòîé.

Áîëîâñîí õ¿÷íèé ïðîãðàìì íü àæèëëàæ áàéãàà àæèëëàãñàä áîëîí èðýýä¿éí áîëîâñîí õ¿÷í¿¿äèéí òàëààð õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õÿíàëò, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ àñóóäëûã õàìðàõ ¸ñòîé. Ýäãýýð ïðîãðàììóóä íü òóõàéí àëáàí òóøààëûã õàøèæ áàéãàà àæèë÷äûí àþóëã¿é áàéäëûã òîäîðîõîé õóãàöààíä õÿíàí øàëãàæ, àæèëòíû íèéãìèéí áîëîîä ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàëä ãàð÷ áàéãàà õýâèéí áóñ ººð÷ëºëòèéã á¿ðòãýæ àâàõ ¸ñòîé.

Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ¿éë àæèëëàãààíû çàãâàð÷ëàëä çààñíû äàãóó àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí ïðîãðàìì áîëîí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àðãà õýìæýý íü îëîí óëñûí õóäàëäààíä áàðààã øèëæ¿¿ëýõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõòýé õîëáîîòîé áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîã÷ ò¿íø¿¿äèéí øóäàðãà çàð÷èì÷ áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýõ ¸ñòîé.

Áàðààòàé õîëáîîòîé á¿õ òºðëèéí ýëåêòðîí áîëîí ýëåêòðîí áóñ ìýäýýëëèéã áîëîâñðóóëàõàä òóõàéí ìýäýýëýë íü óíøèãäàõóéö, ¿íýí çºâ, àëèâàà ººð÷ëºëò, àëäàãäàë, áóðóó ìýäýýëëýýñ õàìãààëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä áîëîí ãààëèéí áàéãóóëëàãà íü õóäàëäààíû áîëîí ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäàëòàé õîëáîãäóóëàí ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâ áàéäëûã õàíãàíà. ªãºãäñºí ìýäýýëëèéã çºâõºí òóõàéí çîðèëãîä íü íèéö¿¿ëýí àøèãëàíà.

Áàðààã õ¿ëýýí àâ÷ áàéãàà áîëîí èëãýýæ áàéãàà òàë áàðààã õîëáîãäîõ òýýâðèéí áè÷èã áàðèìòòàé íèéö¿¿ëýí ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ áèçíåñ ýðõëýã÷ ò¿íø¿¿äýýñ ¿íýí çºâ ìýäýýëëèéã öàã òóõàéä íü àâàõ íºõöºëèéã õàíãàæ ºãíº. Áàðààã õ¿ëýýí àâàõ, ýçýíä íü îëãîõîîñ ºìíº òóõàé áàðààã õ¿ëýýí àâ÷ áàéãàà áîëîí èëãýýæ áàéãàà õ¿íèéã òîãòîîõ ¸ñòîé. Àþóëã¿é áàéäàëä íºëººëæ áîëîõ äîòîîäûí àñóóäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõèéí çýðýãöýý èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä áàðààíû á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàíãàõ òàëààð àæèë÷äàä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð òóñãàé ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ õýðýãòýé. Àæèë÷äàä ñýæèãëýõ ¿íäýñëýë á¿õèé ¿éëäëèéã òîäîðõîéëæ, ýíý òàëààð ìýäýýëýë ºãºõ ¸ñòîé

ãýäãèéã èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä îéëãóóëæ ºãºõ øààðäëàãàòàé.

Ñòàíäàðò 3. Èòãýìæëýë îëãîõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õóäàëäààíä îðîëöîã÷ õ¿ðýýíèéõíèé òºëººëºëòýé õàìòðàí áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ñòàòóñûã èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæýýð òîäîðõîéëñîíîîð òýäýíä óðàì çîðèã ºã÷ ÷àäàõ ¿éë àæèëëàãààíû ÷àíàðûí áàòàëãààæóóëàëòûí çàãâàðûã áîëîâñðóóëíà. Èíãýñíýýð àþóëã¿éí íàéäâàðòàé ñèñòåìèéã áèé áîëãîõûí à÷ õîëáîãäëûã òàíèóëàõ áºãººä ýðñäýë òîîöñîíû ¿íäñýí äýýð õèéãäýõ õÿíàëò øàëãàëò áàãàñàõ áºãººä á¿ðä¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà áîãèíî õóãàöààíä ÿâàãäàíà.

Õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ ¿éë õýðýãò îðîëöîæ õàìòûí àøèã ñîíèðõîëîî òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð ãààëèéí áàéãóóëëàãà áèçíåñ ýðõëýã÷èäòýé á¿õ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ øààðäëàãàòàé. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ áîëîí òýäíèé òºëººëºã÷äèéí ç¿ãýýñ ñàíàë áîëãîñîí àñóóäëûã íóõàöòàé àâ÷ ¿çýí, òýäýíòýé çºâëºëäñºíèé ¿íäñýí äýýð àñóóäëûã çºâ ç¿éòýé òàëààñ íü àâ÷ ¿çýæ, øèéäâýðëýõ àðãà÷ëàëûã òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé.

Õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ ¿éë õýðýãò áèçíåñ ýðõëýã÷äèéã á¿ðýí ä¿¿ðýí îðîëöóóëàõûí à÷ õîëáîãäëûã ãààëèéí áàéãóóëëàãà íîòëîí õàðóóëàõ õýðýãòýé. ¯¿íèé ¿ð àøãèéã òîäîðõîéëæ, ìýäýýëýõ õýðýãòýé áºãººä ãààëèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî, çîðèëòòîé íèéöñýí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæèéí ñòàòóñûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ýðñäýë áàãàòàé ãýæ òîäîðõîéëñîí áàðààíû ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéí õóãàöààã áàãàñãàõ òàëààð òîäîðõîé æóðàì õýðýãæ¿¿ëýõ, õóóëü ä¿ðìèéí çààëòàä õîëáîãäîõ íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã îðóóëàõ àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõ ¸ñòîé.

Ìýäýýëëèéí ñîëèëöîîã ñàéæðóóëæ, ýðñäýë òîîöñîíû ¿íäñýí äýýð ºíäºð ýðñäýëòýé áàðààã çºâ òîäîðõîéëñíîîð íººöèéã çºâ àøèãëàõ áºãººä èíãýñíýýð ãààëèéí áàéãóóëëàãà îëîí óëñûí õóäàëäààíä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõûí ¿ð àøãèéã òîäîðõîéëíî. Ãààëèéí áàéãóóëëàãà òºäèéã¿é èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èä ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò õèéæ, ¿ð ä¿íã íü àíõààð÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé.

Ñòàíäàðò 4. Òåõíîëîãè

Á¿õ òàëóóä îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéã àøèãëàí êàðãî áîëîí ÷èíãýëãèéã àëèâàà øóäàðãà áóñ àæèëëàãàà, àâèëãààñ õàìãààëàõ àðãà õýìæýý àâíà. Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ 1972 îíû ×èíãýëãèéí òóõàé ãààëèéí êîíâåíö, 1975 îíû ÒÈÐ êîíâåíö áîëîí îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýðò çààãäñàí íºõöºë¿¿äèéã äàãàæ ìºðäºõ ¸ñòîé.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ¿éë àæèëëàãààíäàà äýâøèëòýò òåõíîëîãè àøèãëàõ ÿâäëûã á¿õ òàëààð äýìæèæ, õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëíý.

Èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä êàðãî, ÷èíãýëãèéí áèò¿¿ìæëýë áîëîí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð ¿éë àæèëëàãààíûõàà áîäëîãîä òóñãàæ ºãñºí ä¿ðýì, æóðàìòàé áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õàìòðàí àæèëëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ äýâøèëòýò òåõíîëîãè áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûã áèé áîëãîõ àñóóäëààð ãààëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áèçíåñ ýðõëýã÷èä íýýëòòýé, èë òîä õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëæ, õýâø¿¿ëýõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 5. Ìýäýýëýë ñîëèëöîõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ãààëü, áèçíåñèéí ò¿íøëýëèéí õºòºëáºðèéã ¿å ¿å øèíý÷èëæ, àþóëã¿é àæèëëàãààíû øèëäýã òóðøëàãûã íýâòð¿¿ëýõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàíà.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä áîëîí òýäíèé òºëººëºëòýé çºâëºëäºõ çàìààð àþóëòàé íºõöºë áàéäàë ¿¿ññýí òîõèîëäîëä òóõàéí àñóóäëûã õàðèóöñàí ãààëèéí àæèëòíóóäòàé õîëáîî áàðèõ çîðèëãîîð èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä, òýäíèé òºëººëºã÷äèéí óòàñíû äóãààðààð õàíãàæ, ò¿¿í÷ëýí ñàíàë àñóóëãà àâàõ, ñýæèãëýõ ¿íäýñëýë á¿õèé ãààëèéí çºð÷èë ãàðàõ ¿åä äàãàæ ìºðäºõ æóðìûã òîäîðõîéëæ ºãºõ ¸ñòîé.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí õýìæýýíä õóäàëäààíä îðîëöîã÷ á¿õ òàëóóäòàé òîãòìîë çºâëºëäºõ çàìààð ãààëèéí õîëáîãäîëòîé õóóëü òîãòîîìæ, æóðàì, àãóóëàõ áàéðàíä òàâèãäàõ øààðäëàãà, òýýâýðëýëòèéí àþóëã¿é áàéäàë çýðýã õàðèëöàí àøèã ñîíèðõëûí àñóóäëûã àâ÷ õýëýëöýõ øààðäëàãàòàé.

Èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èä äýýð äóðüäàãäñàí õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä ãààëèéí áàéãóóëëàãààñ ÿâóóëæ áàéãàà àðãà õýìæýýã äýìæèõ ¸ñòîé áºãººä àëü àëü òàëä íü ¿ð àøãàà ºãºõ¿éö õîëáîãäîõ, ¿íäýñëýë ñàéòàé õàìãèéí íààä çàõûí àþóëã¿éí ñòàíäàðòûã áàðèìòëàõ, õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä õóâü íýìðýý îðóóëàõ ¸ñòîé.

Ñòàíäàðò 6. Õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà èòãýìæëýãäñýí ò¿íø¿¿äòýéãýý ãààëèéí íóòàã äýâñãýðò îðæ, ãàð÷, äàìæèí ºíãºð÷ áàéãàà îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàæ, õóäàëäààã õºíãºâ÷èëíº.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, ºíäºð ýðñäýëòýé à÷àà, òýýøèéã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòýä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ ÿâäëûã îíîâ÷òîé, íàéäâàðòàé áîëãîõ òàëààð õîëáîãäîõ æóðìûã õýðýãæ¿¿ëæ, õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðóóëàí øèíý÷èëæ, íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ õýðýãòýé.

Ãààëèéí áàéãóóëëàãà õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ òàë äýýð áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýãò òîìîîõîí íºëºº

¿ç¿¿ëýõ¿éö òºëºâëºñºí íýìýëò ººð÷ëºëòºä òýäíèé ç¿ãýýñ òàéëáàð õèéõèéã çºâøººðñºí ìåõàíèçìûã áèé áîëãîæ ºãºõ ¸ñòîé.

6. Îëîí óëñûí õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ, àþóëã¿é áîëãîõ áàãö ñòàíäàðòûí òóõàé Ãààëèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ǻâëºëèéí øèéäâýð

Ãààëèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ǻâëºë íü

ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòàä áàãòñàí çàð÷ìóóäûã õýðýãæ¿¿ëñýíýýð îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýíèé àþóëã¿é áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõýä íýãýí ÷óõàë àëõàì áîëîõ òºäèéã¿é õóóëü ¸ñíû õóäàëäààã èõýýõýí õºíãºâ÷ëºõèéã Õ¯ËÝÝÍ ÇªÂتªÐ×,

Îëîí óëñûí òåððîðèçì, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí àþóë ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà áîëîí äýëõèéí õóäàëäààíû à÷ õîëáîãäîë, ò¿¿íèé àëèâàà àþóë çàíàëä ºðòºìòãèé áàéäëûã ÀÍÇÀÀÐ×,

Ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä òàòâàðûí îðëîãûã òºñºâò îðóóëñàíààð ¿íäýñíèé ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëä çîõèõ õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéãààã, ¿¿íòýé õîëáîãäóóëàí áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ íü ÿëãààã¿é èæèë à÷ õîëáîãäîëòîé ãýäãèéã ÀÍÕÀÀÐÀÍ ¯ÇÝÆ,

Îëîí óëñûí õóäàëäààíû áàðàà íèéë¿¿ëýëòèéí ñ¿ëæýýã àþóëã¿é áîëãîõ, õºíãºâ÷ëºõ òàëààð ÃÕÀǺâëºëººñ ãàðãàñàí øèéäâýð /2002 îíû 6 ñàð/, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, õóäàëäààã õºíãºâ÷ëºõ àðãà õýìæýý /2004 îíû 6 ñàð/, ÄÃÁ-òàé õàìòðàí àæèëëàõàä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ Îëîí óëñûí äàëàéí òýýâðèéí áàéãóóëëàãûí áàãà õóðëûí 9-ð òîãòîîëûã ÀÍÕÀÀÐÀËÄÀÀ ÀÂ×,

Ãààëèéí õîëáîãäîëòîé æóðìóóäûã íýãòãýæ, íýã ìºð áîëãîõòîé õîëáîãäóóëàí ãààëèéí ç¿ãýýñ ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ, ãààëü áîëîí áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ÷óõàë øààðäëàãàòàé ãýäýãò ÈÒÃÝÍ,

Ãèø¿¿í îðíóóä, ãààëü áîëîí ýäèéí çàñãèéí õîëáîîäûí õóâüä ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòûí õýðýãæèëòèéã äýìæèõ

çîðèëãîî𠺺ðñäèéí õóóëü òîãòîîìæèéí õîëáîãäîõ çààëòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ áîëîõûã ÈØ ¯ÍÄÝÑ ÁÎËÃÎÍ,

äàðààõ øèéäâýðèéã ãàðãàæ áàéíà. ¯¿íä: 1. Äýëõèéí õóäàëäààã àþóëã¿é áîëãîõ, õºíãºâ÷ëºõ áàãö

ñòàíäàðòûã íýâòð¿¿ëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ, 2. ÃÕÀǺâëºëèéí ãèø¿¿ä, ãààëü áîëîí ýäèéí çàñãèéí

õîëáîîä 2.1. ÄÃÁ-ûí áàãö ñòàíäàðòàä îðñîí çàð÷èì, ñòàíäàðò, áóñàä çààëòóóäûã àëü áîëîõ ººðèéí áàéãóóëëàãûí õ¿÷èí ÷àäàë, õóóëü òîãòîîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóäûí õýðýãöýý øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ,2.2. Äýëõèéí õóäàëäààíû àþëã¿é áàéäëûí áàòòàé òîãòîëöîîã õàíãàõ çîðèëãîîð ãààëèéí áàéãóóëëàãûí íººö áîëîëöîî, ò¿¿ãíèé ¿éë àæèëëàãààíû øóäàðãà çàð÷èì÷ áàéäëûã ñàéæðóóëàõàä øààðäëàãàòàé äýìæëýãèéã ¿ç¿¿ëýõ, 2.3. Áàãö ñòàíäàðòûí çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ, õýðýãæèëòèéã õàíãàõ, ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ, çàõèðãààíû ä¿ðýì, æóðàìä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ çàìààð ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ¿íäñýí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ 2.4. Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé çààëòûã óðüä÷èëàí òóñãàæ ºãºõ, 2.5. ªºðèéí áàéãóóëëàãûí íººö áîëîëöîîã õàðãàëçàí áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõ õóãàöààã ÄÃÁ-ä ìýäýãäýõ 2.6. Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä áèçíåñ ýðõëýã÷èäòýé á¿õ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ íºõöºëèéã áàòàëãààæóóëæ ºãºõºä õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâèõ, 2.7. Ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëñýíýýñ ¿¿äýí ãàðàõ îëîëò àìæèëòàä ¿íýëãýý ºãºõ çîðèëãî á¿õèé òîãòìîë õóãàöààíä çîõèîãääîã ¿íýëãýýíèé õóðàëä îðîëöîõ2.8. Ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëñíýýñ ¿¿äýí ãàðñàí îëîëò àìæèëòûí òàëààð ¿íýëãýýíèé õóðëààð õýëýëö¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàéëàí ìýäýýã ÄÃÁ-ä òîãòìîë õ¿ðã¿¿ëýõ,

2.9. Ãèø¿¿í îðíóóäûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà ÿâö áàéäàëä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõ øèëäýã àðãà áàðèë, òóðøëàãûã àøèãëàõàä àíõààðëàà õàíäóóëàõ,

3. Ãèø¿¿í îðíóóä, ãààëü áîëîí ýäèéí çàñãèéí õîëáîîä áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð çîðüæ áàéãààãàà ÄÃÁ-ä ìýäýãäýõ ¸ñòîé. ÄÃÁ ýíýõ¿¿ ìýäýãäëèéã á¿õ öààø íü ãèø¿¿í îðíóóäûí ãààëèéí áàéãóóëëàãóóä, ãààëü, ýäèéí çàñãèéí õîëáîîäîä óëàìæèëíà. 4. Áàãö ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð çîðüæ áàéãààãàà ÄÃÁ-ä ìýäýãäñýí ãèø¿¿í îðíóóä, ãààëü áîëîí ýäèéí çàñãèéí õîëáîîä íü èòãýìæëýãäñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä èòãýìæëýë îëãîõ, áàòàëãààæóóëàõ àñóóäàë áîëîí ãààëèéí õÿíàëò øàëãàëòûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ ìåõàíèçì, ò¿¿í÷ëýí èòãýìæëýë îëãîõ, áàòàëãààæóóëàëòûí ÿâöàä ãàð÷ áîëîõ ò¿¿íèé äàâõàðäàë, èë¿¿äëèéã áàãàñãàõ, ¿ã¿é áîëãîõîä àøèãëàãäàæ áîëîõ áóñàä ìåõàíèçìûã õºãæ¿¿ëýõ òàë äýýð õàìòðàí àæèëëàõ ¸ñòîé.

Äàðãà P.GORDHAN