DIAGNOZA KAPITAŁU SPOŁEZNEGO - wsiz.plworkingpapers.wsiz.pl/pliki/working-papers/WP_Inglot.pdf · 2016. 7. 16. · DIAGNOZA KAPITAŁU SPOŁEZNEGO Elżbieta Inglot-rzęk Streszczenie

Copyright © 2016 by the WSIiZ (University of Information Technology and Management) in Rzeszow. All

rights reserved. No part of this working paper may be reproduced or utilized in any form or by any

means, electronic or mechanical, including photocopying, recording, or by information storage or

retrieval system, without permission from the WSIiZ

University of Information Technology and Management in Rzeszow, Poland

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie ul. mjr H. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, Polska

Kontakt: Natalia Białek ([email protected]) and Lukasz Cywinski ([email protected])

WSIiZ Working Paper Series WP 20 Lipiec 2016

DIAGNOZA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

Elżbieta Inglot-Brzęk

Streszczenie

Celem diagnozy jest opis tych cech, które zgodnie z założeniami teoretycznymi tworzą kapitał społeczny. Przyjęto, że pomimo różnych sposobów definiowania tego pojęcia wśród charakterystycznych dla niego elementów składowych wyróżnić należy trzy cechy konstytutywne, tj. więzi (sieci powiązań), normy społeczne oraz zaufanie. Podstawę przyjętego modelu analizy stanowią definicja i teoria kapitału społecznego opracowane przez R. Putnama oraz model wymiarów kapitału społecznego von Oorschota, Artsa, Gellisena. W diagnozie wykorzystane zostały dwa główne źródła danych: zintegrowane bazy danych z badań panelowych Diagnoza Społeczna oraz dane z BDL publikowanych przez GUS. Rozdział pierwszy poświęcony został kwestiom związanym z przyjętym modelem analizy oraz problemom z operacjonalizacją terminu kapitał społeczny. Kolejne trzy rozdziały zawierają w sobie zmienne charakteryzujące trzy podstawowe wymiary kapitału społecznego: sieci (formalne i nieformalne), zaufanie oraz partycypację obywatelską. Treści ostatniego rozdziału odwołują się do koncepcji stymulowania rozwoju kapitału społecznego poprzez działania władz lokalnych. Tym samym układ diagnozy wpisuje się w wyznaczone przez Woolcock i Narayan perspektywy analizy (komunitarystyczną, sieciową i instytucjonalną).

Kluczowe terminy: sieciowość kapitału społecznego, zaangażowanie społeczne, organizacje społeczne, zaufanie, partycypacja obywatelska, władze lokalne

JEL Codes: E60, E62, F30, F34, F62, G01, G15

Informacja: Diagnoza została opracowana w wyniku realizacji projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji DEC-2013/11/B/HS4/01022.

Składam podziękowania dla prof. nadzw. dr hab. Tomasza Mickiewicza za cenne uwagi.

2

Diagnoza kapitału społecznego

Elżbieta Inglot-Brzęk×

SPIS TREŚCI

Wstęp ..........................................................................................................................................................4 1. Pojęcie kapitału społecznego i jego operacjonalizacji w oparciu o dane Głównego Urzędu Statystycznego oraz Diagnozy Społecznej...................................................................................................7

1.1 Wprowadzenie ............................................................................................................................7 1.2 Zakres definiowania ....................................................................................................................7 1.3 Model analizy ..............................................................................................................................8 1.4 Źródła danych .......................................................................................................................... 10 1.5 Podsumowanie......................................................................................................................... 13

2. Sieciowy charakter kapitału społecznego .................................................................................... 15

2.1 Wprowadzenie ......................................................................................................................... 15 2.2 Sieciowość kapitału społecznego – ujęcie teoretyczne ........................................................... 15 2.3 Sieciowość kapitału społecznego – wyniki empiryczne ........................................................... 20

2.3.1 Kontakty z najbliższymi ............................................................................................................. 20 2.3.2 Ocena miejscowości (miejsca zamieszkania) ............................................................................ 31 2.3.3 Zachowania sformalizowane .................................................................................................... 39 Religijność jako element kapitału społecznego................................................................................... 39 Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej ............................................................... 41 Przynależność do organizacji .............................................................................................................. 42 Organizacje pozarządowe ................................................................................................................... 54

2.4. Podsumowanie......................................................................................................................... 57

3. Zaufanie jako wymiar kapitału społecznego ................................................................................ 59

3.1 Wprowadzenie ......................................................................................................................... 59 3.2 Zaufanie – ujęcie teoretyczne .................................................................................................. 59 3.3 Zaufanie do ludzi (horyzontalne) ............................................................................................ 62 3.4 Zaufanie do instytucji (wertykalne) ......................................................................................... 66 3.5 Podsumowanie......................................................................................................................... 70

4. Partycypacja obywatelska ............................................................................................................ 71

4.1 Wprowadzenie ......................................................................................................................... 71 4.2 Stosunek do demokracji ........................................................................................................... 72 4.3 Lokalne życie publiczne ............................................................................................................ 76 4.4 Podsumowanie ......................................................................................................................... 80

5. „Kondycja” wspólnoty lokalnej (władzy i społeczności) jako podbudowa kapitału społecznego 81

5.1 Wprowadzenie ......................................................................................................................... 81 5.2 Władze lokalne ......................................................................................................................... 82 5.3 Uwarunkowania działań mieszkańców podregionów.............................................................. 84 5.4 Przedsiębiorczość mieszkańców .............................................................................................. 88

× Elżbieta Inglot-Brzęk, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie, Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, e-mail: [email protected];

3

5.5 Podsumowanie......................................................................................................................... 89

Zakończenie ............................................................................................................................................. 89

Spis rysunków ..................................................................................................................................... 91 Spis tabel ............................................................................................................................................. 92 Spis tabel aneksowych ........................................................................................................................ 94 Bibliografia .......................................................................................................................................... 96 ANEKS ................................................................................................................................................ 100

4

Wstęp

Tomasz Kaźmierczak (2007: 11) nazywa kapitał społeczny jednym z ostatnich odkryć nauk społecznych. Jerzy Bartkowski (2007: 60) wskazał, że w ostatnim ćwierćwieczu termin ten zdobył sobie dużą popularność. Przyjmując, że główna literatura przedmiotu datowana jest na początek lat 90. XX w., przedstawił dynamikę rosnącej liczby prac poświęconych temu pojęciu, która świadczy o dużym zainteresowaniu nowym problemem.

Atrakcyjność pojęcia kapitał społeczny kryje się w jego interdyscyplinarnym podejściu, które łączy zainteresowania ekonomistów (kapitał), socjologów (wzory i normy), psychologów społecznych (zaufanie), matematyków (teoria gier, teoria sieci) i antropologów (zasady wzajemności) (Bartkowski 2007: 55-56). W teorii kapitału społecznego połączono dorobek kilku tradycji badawczym, wśród których główną rolę odegrały teoria rozwoju społecznego, badania socjologii edukacji i wychowania, teoria rozwoju demokratycznego i ekonomia instytucjonalna (Bartkowski 2007: 60). Sam termin zawiera w sobie łączność i nierozdzielność aspektu ekonomicznego i społecznego w działaniu ludzkim, przez co jest pojęciem interesującym zarówno dla teoretyków, dla których kapitał społeczny jest narzędziem wyjaśniającym procesy nie tylko społeczne, ale również ekonomiczne, czy polityczne, jak również dla praktyków, którzy starają się go wykorzystać w swoich bieżących działaniach (Kaźmierczak (2007: 11).

Zainteresowanie koncepcją kapitału społecznego wynika z:

poszukiwania pozaekonomicznych czynników wzrostu gospodarczego (zwłaszcza w latach kryzysów gospodarczych);

krytyki liberalnego społeczeństwa, zdominowanego przez materializm i indywidualizm;

uznania faktu, że spójność społeczna oraz mniejsza liczba konfliktów w społeczeństwie prowadzą do szybszego rozwoju (przesłanki polityczne);

dostrzeżenia w kapitale społecznym potencjału w postaci upodmiotowieniu społeczeństwa i aktywizacji społeczności lokalnej (Starosta, Frykowski 2005: 79).

W literaturze wskazuje się na zyski, jakie kapitał społeczny może przynieść zarówno w sferze ekonomicznej (wzrost gospodarczy, wzrost standardu życia osób i gospodarstw domowych), społecznej (rynek pracy i zatrudnienie, zdrowie, edukacja), politycznej (wspieranie demokratycznego ładu społecznego, samorealizacja grup i działalność organizacji samorządowych, wzrost efektywności instytucji) (Theiss 2007: 76-101).

Pomimo popularności i atrakcyjności samego pojęcia oraz bogatej literatury poświęconej problematyce kapitału społecznego, badacze wciąż napotykają rozliczne kłopoty wynikające z tego, że (1) nie jest do końca jasne, czym kapitał społeczny w gruncie rzeczy jest i (2) nie wiadomo również jak go mierzyć. Według K. Growiec problemy w opisie i pomiarze kapitału społecznego wynikają z:

1) różnych sposobów definiowania; 2) zmian jakie wprowadzają poszczególni badacze do własnego opisu koncepcji kapitału

(wprowadzono koncepcje mówiące o rodzajach kapitału społecznego (o różnych formach kapitału społecznego), co pozwala trafniej mierzyć jego poziom);

3) pojawiających się w opisie kapitału elementach normatywnych – ocen tego jaki poziom kapitału jest dobry, a jaki zły;

4) problemów z określeniem w jaki sposób kapitał jest tworzony/formułowany – świadomie, czy nieświadomie;

5) problemów z rozumieniem słowa kapitał – czy ma być traktowany analogicznie jak zasób, czy jest to jedynie dobra metafora;

6) na jakim poziomie rozpatrywać kapitał: jednostkowym, czy grupowym/społecznym (Growiec 2011: 14-17).

5

Szczególnie wśród ekonomistów widoczna jest różnorodność stanowisk dotyczących zasadności używania pojęcia „kapitał społeczny” (Pogonowska 2004: 9-32), natomiast wśród socjologów pojawia się problem z operacjonalizacją pojęcia i jego wartościowaniem (kiedy kapitał jest zasobem, a kiedy staje się „brudnym” kapitałem).

Prezentowana Diagnoza kapitału społecznego nie aspiruje do wyjaśnienia żadnego z powyższych problemów. Zawiera opis zbioru cech uznanych jako konstytutywne dla rozumienie i opisu kapitału społecznego, a które posłużą do wyjaśnienia hipotezy głównej przyjętej w projekcie badawczym pn. Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny szczebla gminnego1.

Hipoteza ta zakłada, że kapitał społeczny ma wpływ na przedsiębiorczość. Sama przedsiębiorczość, a dokładnie jej model, zostanie przedstawiony w osobnym opracowaniu. Celem niniejszej diagnozy jest wskazanie i opis tych cech, które zgodnie z założeniami teoretycznymi tworzą kapitał społeczny, a tym samym mogą wywierać wpływ na przedsiębiorczość. Przygotowanie i opis danych posłużą do weryfikacji przyjętych w projekcie hipotez szczegółowych. Tak postawiony cel wprowadza konieczność rozróżnienia pojęć: zasoby społeczne i kapitał społeczny. Zasoby „obejmują to wszystko, co pozostaje w dyspozycji jednostki lub grupy, kapitał zaś to zasoby uruchomione i wykorzystywane w konkretnych działaniach przez jednostki i grupy. Zasoby stają się kapitałem, gdy jest na nie popyt, gdy uruchamiane są w działaniach i przynoszą efekty (zysk)” (Fedyszak-Radziejowska 2007: 70). Pośrednio więc w projekcie postawiono pytanie: uruchomienie których wymiarów kapitału społecznego przynosi zysk w postaci przedsiębiorczości.

Założeniem wyjściowym projektu jest stwierdzenie, że kapitał społeczny „jest wynikiem współzależności i wzajemnego oddziaływania zjawisk ekonomicznych i społecznych (…) ukazuje łączność i nierozdzielność aspektu ekonomicznego i społecznego w działaniu ludzkim” (Bartkowski 2007: 54, 56). Stąd w literaturze przedmiotu funkcje kapitału społecznego są wiązane z dwoma zasadniczymi dziedzinami życia - z gospodarką i społeczeństwem obywatelskim. W kontekście gospodarki wskazuje się na gotowość do kooperacji i koordynację działań. Cechy te w sposób pośredni wpływają na poziom rozwoju gospodarczego (lokalnego, regionów, państw). W dziedzinie społeczeństwa obywatelskiego pojęcie kapitału węże się z podzielanym systemem aksjonormatywnym oraz określoną aktywnością (Adamczyk 2013: 127-128).

M. Woolcock i D. Narayan opisali cztery perspektywy ujmujące związki pomiędzy kapitałem a rozwojem gospodarczym:

komunitarystyczna – zakłada, że kapitał przynosi zawsze pozytywne efekty i utożsamia go z funkcjonowaniem organizacji, stowarzyszeń, grup obywatelskich. Zwolennicy tej perspektywy uważają, że im więcej w danej społeczności organizacji, tym większa szansa na rozwój gospodarczy i dobrobyt. Perspektywa ta jest uważana za nazbyt optymistyczną;

sieciowa – podkreśla rolę poziomych i pniowych powiazań miedzy ludźmi, jednostkami organizacyjnymi, grupami, itp. Podłoże tej perspektywy tkwi w teorii więzi M. Granovettera, za którym przyjmuje się, że w życiu jednostki decydujące znaczenie mają nie silne, ale słabe powiązania społeczne. Na szanse jednostki wpływ mają powiązania, które łączą ludzi ponad granicami własnej rodziny, klanu, grupy czy społeczności;

instytucjonalna – sieci i zaangażowanie to efekt politycznego, prawnego i instytucjonalnego środowiska. To jakość instytucji formalnych determinuje potencjał aktywności grup społecznych. Tym samym kapitał społeczny postrzegany jest jako zmienna zależna, a jego istnienie warunkowane jest odpowiednimi działaniami państwa;

synergiczna – to połączenie perspektywy sieciowej z instytucjonalną. Synergia jest kombinacją zasady komplementarności (wzajemnie wspierających się związków pomiędzy

1 Projekt przyjęty do finansowania w ramach konkursu „OPUS 6” na projekty badawcze; nr umowy UMO-2013/11/B/HS4/01022; umowa finansowana przez NCN w Krakowie.

6

publicznymi i prywatnymi aktorami) oraz osadzania (zakorzenienia) (Gajowiak 2012: 35-40; Kucharska-Mularek 2012: 39-40; Kaźmierczak 2007: 55-63).

Temat projektu i przyjęta główna hipoteza badawcza wpisują się w badania nad rozwojem lokalnym i regionalnym. W praktyce oznacza to założenie, że czynniki społeczne mają znaczenie w generowaniu różnic regionalnych, a z drugiej strony wpisują się w koncepcję trwałego i zrównoważonego rozwoju (Kośmicki 2005: 194-206).

W celu wyjaśnienia przyjętej perspektywy badawczej w projekcie pierwszy rozdział opracowania zostanie poświęcony problemom związanym z operacjnalizacją terminu i przyjętemu modelowi analizy. Kolejne trzy rozdziały zawierają w sobie zmienne charakteryzujące trzy podstawowe wymiary kapitału społecznego: sieci (formalne i nieformalne), zaufanie oraz partycypację obywatelską. Tym samym układ diagnozy wpisuje się w wyznaczone przez Woolcock i Narayan perspektywy analizy (komunitarystyczną, sieciową i instytucjonalną).

7

1. POJĘCIE SPOŁECZNEGO I JEGO OPERACJONALIZACJI W OPARCIU O DANE GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO ORAZ DIAGNOZY SPOŁECZNEJ KAPITAŁU

1.1 Wprowadzenie

Prezentowane w literaturze przedmiotu liczne definicje terminu „kapitał społeczny” wskazują na jego wielowymiarowy charakter. Cecha ta przekłada się na trudności związane z jego opisem zarówno w ujęciu teoretycznym (definiowaniem), jak i empirycznym (operacjonalizacją). Szczególnie badacze kapitału społecznego muszą z jednej strony mierzyć się z określeniem perspektywy pomiaru, z drugiej zaś z dostępnością źródeł danych i adekwatnością dostępnych wskaźników.

Treści poniższego rozdziału skoncentrowane zostaną na dwóch problemach: (1) tych wynikających ze sposobów definiowania terminu „kapitał społecznych”; (2) tych związanych z możliwościami pomiaru kapitału społecznego jako zasobu danej społeczności.

1.2 Zakres definiowania

Pomimo licznych prac poświęconych kapitałowi społecznemu brak jak dotąd zgody na jedną definicję tego pojęcia. Jednak jak zauważył J. Bartkowski „ten brak jednej i uznanej definicji nie jest konsekwencją niedostatków metodologicznych i niedorozwoju samej dziedziny, ale złożoności i wieloaspektowości zjawiska, a próba jednostronnego rozstrzygnięcia tych kwestii spowodowałaby istotne zubożenie jego rozumienia” (Bartkowski 2007: 69). W podobny sposób problem ten ujął A. Przymeński. Pisząc o niesprecyzowanych granicach i treściach pojęcia kapitał społeczny stwierdził „te wady z jednego punktu widzenia mogą być rozumiane jako zalety, ponieważ jest ono dzięki temu elastyczne” (Przemeński, 2004: 47).

W opracowaniach, ze względu na obszerną literaturę przedmiotu, proponowane są trzy klasyfikacje definicji kapitału społecznego: (1) funkcjonalne, (2) paradygmat działania zbiorowego; (3) podejście strukturalne (Bartkowski 2007: 69-74; Kaźmierczak 2007: 13-15; Inglot-Brzęk 2015: 241-244). M. Theiss (2007: 19-33) wskazuje, że pojęcie kapitału społecznego występuje w trzech kontekstach teoretycznych: w teoriach sieci społecznych, neoinstytucjonalizmie i teoriach społeczeństwa obywatelskiego. M. Klimowicz (2010: 45) wymienia natomiast cztery orientacje badawcze odnoszące się do kapitału społecznego: strukturalizm konstruktywistyczny, indywidualizm, funkcjonalizm, pragmatyzm. Niezależnie od wprowadzanych podziałów definicyjnych i klasyfikacji wśród klasyków koncepcji kapitału społecznego wymieniani są Pierre Bourdieu (2001), James Coleman (1988: 95-119; 1992: 343-362), Robert Putnam (1995; 2008) i Francis Fukuyama (1999). Definicje kapitału społecznego prezentowane przez polskich autorów sklasyfikowała i przedstawiła D. Moroń (2009: 30-31).

Pomijając opis koncepcji poszczególnych autorów, czy nurtów teoretycznych, w kontekście poruszanego tematu warto przedstawić te cechy, które w ujęciach teoretycznych uważane są za wyznaczniki istnienia i powiększanie kapitału społecznego. W zestawieniu sporządzonym przez M. Młokosiewicz są to:

wzajemna znajomość i uznanie (Bourdieu);

„domkniecie” sieci relacji społecznych, stabilność struktury społecznej, kod normatywny, silne więzi międzyludzkie (Coleman);

czynnik czasu – odnawianie i umacnianie kapitału społecznego poprzez ciągłą komunikację, w celu zapobiegania jego zanikaniu (Coleman);

nieformalne poziome powiązania w ramach obywatelskiego zaangażowania, duże struktury społeczne w układzie horyzontalnym, łączące osoby o porównywalnej pozycji i władzy (Putnam);

8

słabe więzi miedzy ludźmi, których łączą znajomości oraz udział w różnorodnych stowarzyszeniach i organizacjach (Putnam);

regularne działania kooperacyjne (Putnam);

dziedzictwo kulturowe społeczeństwa, czynniki kulturowe: zobowiązania, oczekiwania, zaufanie (Fukuyama);

społeczeństwo obywatelskie (Collier);

aktywne połączenia międzyludzkie, zaufanie, obustronne zrozumienie oraz wspólne wartości i zachowania (Kowalkiewicz) ( Młokosiewicz 2013: 12).

Powyższe zestawienie wskazuje na wieloaspektowość pojęcia kapitał społeczny. Wielość podejść wywołuje trudności zarówno teoretyczne (związane z definiowaniem kapitału społecznego), jak i empiryczne (problemy związane z operacjonalizacją pojęcia). W planowaniu badań empirycznych dotyczących kapitału społecznego pomocne rozwiązania zaproponowała M. Theiss (2007), która uściśliła zakres pojęcia kapitał społeczny i tym samym wykazała możliwość jego analizy w trzech wymiarach:

1) wyłącznie norm i więzi społecznych, 2) więzi, norm społecznych, instytucji i organizacji społecznych, 3) więzi, norm, instytucji społecznych, rozwiązań prawnych i ekonomicznych.

Wymiary te umożliwiają operacjonalizację kapitału społecznego odpowiednio na poziomie jednostek /gospodarstw domowych, grup społecznych/środowisk lokalnych, krajów. Pomimo różnych ujęć, czy wymiarów kapitału społecznego, wśród charakterystycznych dla niego elementów składowych, wyróżnia się:

1) więzi społeczne (sieci powiązań), 2) normy społeczne, 3) zaufanie społeczne.

Cechy te wynikają najpełniej z definicji kapitału społecznego przedstawionej przez R. Putnama (1995: 338), który stwierdził „Kapitał społeczny odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiazania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa, ułatwiając skoordynowane działania”. Definicja podana przez Putnama (1995: 276), uzupełniona stwierdzeniem: „Normy uogólnionej wzajemności i sieci obywatelskiego zaangażowania sprzyjają społecznemu zaufaniu i współpracy, ponieważ zmniejszają korzyści z wyłamywania się, redukują niepewność i dostarczają wzorów przyszłej współpracy” – stanowi podstawę przyjętego modelu analizy kapitału społecznego.

1.3 Model analizy

W wymiarze empirycznym wskazuje się na trzy źródła trudności wnikające z pojęcia „kapitał społeczny”. Są to:

1) wielowymiarowy charakter definicji kapitału społecznego (kontrowersje wokół sposobów definiowania, przypisywania kapitału społecznego jako własności grup lub jednostek, określania zakresu znaczeniowego pojęcia);

2) niemożność przyjęcia jednoznacznych definicji dla elementów konstytuujących kapitał społeczny, tj. zaufanie, wspólnota;

3) stosunkowo młoda tradycja badań empirycznych poświęconych zagadnieniom kapitału społecznego, brak dostatecznej weryfikacji wymiarów i wskaźników.

Wśród źródeł różnic w operacjonalizacji pojęcia kapitał społeczny M. Theiss wymienia:

przyjęty sposób definiowania;

wybrany poziom analizy (1. mikrospołeczny (rodziny, gospodarstwa domowego), który wiąże się z jednostkowym aspektem kapitału społecznego; 2. mezospołeczny

9

(sąsiedztwa, społeczności lokalnej), który wiąże się z grupowo-warstwowym aspektem kapitału społecznego; 3. badania regionów, który wiąże się ze zbiorowym aspektem kapitału społecznego);

koncentracji badaczy na wybranym aspekcie roli kapitału społecznego (ekonomicznym, politycznym, zdrowotnym, edukacyjnym);

decyzji o charakterze badań (i w związku z tym źródeł danych);

traktowanie kapitału jako zmiennej zależnej lub wyjaśniającej.

Prezentując problemy związane z operacjonalizacją pojęcia kapitał społeczny warto ponadto zauważyć, że w analizach dominują trzy wymiary:

- strukturalny (sieci, grupy, struktury, instytucje); - normatywny (normy społeczne, zaufanie, solidarność, zwyczaj, obyczaj); - behawioralny (przejawy współdziałania, współpracy, wolontariat) (Theiss 2005: 61). W badaniach dotyczących środowisk lokalnych/krajów jako dodatkowy element kapitału społecznego – obok wspomnianych wyżej więzi (sieci), norm i zaufania - uwzględnia się cechy związane z kompetencjami obywatelskimi (zgodnie z założeniem, iż kapitał społeczny stanowi istotę społeczeństwa obywatelskiego). Prócz wymiaru jednostkowego/grup społecznych, w tego typu badaniach, wyłania się perspektywa instytucjonalna. Przykład obrazujący zarysowany model stanowi koncepcja von Oorschota, Artsa, Gellisena (Wędziak-Białowolska 2010)

Tabela 1. Wymiary kapitału społecznego w modelu von Oorschota, Artsa, Gellisena

Wymiary kapitału społecznego I wymiar II wymiar

Sieci (więzi) Kontakty z innymi ludźmi Członkostwo w organizacjach

Zaufanie Do ludzi Do instytucji

Społeczeństwo obywatelskie Postawy (normy) Zachowania Źródło: Wędziak-Białowolska D., Kapitał społeczny w Polsce – propozycja pomiaru i wyniki, Zeszyty Naukowe Instytutu Statystyki i Demografii SGH, 2010, nr 4.

Zawarte w modelu von Oorschota, Artsa, Gellisena cechy uwzględnia również (choć w nieco innym układzie i rozbudowanym doborze wskaźników) koncepcja kapitału społecznego opisana w Diagnozie Społecznej. Twórcy tego panelu badawczego, jako składową kapitału społecznego, uwzględniają także partycypację obywatelską.

Łącząc wyliczane w literaturze charakterystyczne elementy kapitału społecznego (więzi–sieci, normy, zaufanie), uzupełnione o rolę kompetencji obywatelskich (koncepcja von Oorschota, Artsa, Gellisena) i partycypację obywatelską (Diagnoza Społeczna) ustalono następujący schemat diagnozy kapitału społecznego.

Tabela 2. Model analizy kapitału społecznego przyjęty w projekcie

Wymiary kapitału

społecznego

Kapitał społeczny rozumiany jako:

Wymiar międzyludzki Wymiar instytucjonalny

Sieci (więzi) Istota społeczeństwa efektywnego rozwojowo

Kontakty społeczne Zachowania częściowo

sformalizowane

Zaufanie Zaufanie do ludzi Zaufanie do instytucji

publicznych

Partycypacja Istota społeczeństwa

obywatelskiego Postawy i kompetencje

obywatelskie Partycypacja obywatelska

Źródło: Opracowanie własne.

Należy tu zauważyć, że interpretacja kapitału społecznego w ujęciu regionalnym posiada bogatą literaturę teoretyczną i empiryczną. W szczególny sposób warto zwrócić uwagę na stosowane

10

schematy operacjonalizacji pojęcia kapitał społeczny w tego typu badaniach (Bednarek-Szczepańska 2013: 573-597; Janc 2008: 304-315; Adamczyk 2013: 142-156; Węziak-Białowolska 2010: 51). Pracą wartą uwagi jest książka J. Działka (2011) Kapitał społeczny jako czynnik rozwoju gospodarczego w skali regionalnej i lokalnej Polski.

1.4 Źródła danych

W celu przeprowadzenia diagnozy kapitału społecznego według zaproponowanego schematu wykorzystano dwa główne źródła danych:

1) zintegrowane bazy danych z badań panelowych Diagnoza Społeczna, 2) dane z Banku Danych Lokalnych publikowanych przez GUS.

W pracach empirycznych dotyczących kapitału społecznego w układzie regionalnym powszechnie używa się właśnie tych źródeł danych. Problem ten zobrazował J. Działek: „Badania geograficzne, które idą najczęściej w stronę porównań regionalnych, wykorzystują zwykle najłatwiej dostępne wskaźniki, które oczywiście łatwo można skrytykować za niekiedy niską trafność. Niewiele jest bowiem danych statystycznych gromadzonych przez urzędy statystyczne, których użycie uzasadniałaby bezpośrednio teoria. Często używane są wskaźniki z sondaży społecznych (np. Diagnoza Społeczna, Polski Generalny Sondaż społeczny, European Value Study czy World Values Survey), które w skali danego kraju przeprowadzane są na większych próbach niż zwykłe badania sondażowe. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie danych dla poszczególnych regionów i przygotowanie porównań międzyregionalnych” (Działek 2008: 129).

Podstawowe źródło informacji w opisywanym projekcie stanowią deklaracje składane przez respondentów w badaniu Diagnoza Społeczna. To cykliczne badania społeczne prowadzone od 2000 r., które są realizowane przez Radę Monitoringu Społecznego pod kierunkiem prof. Janusza Czapińskiego. W swoim założeniu mają one uzupełniać dane zbierane przez instytucje publiczne, a w szczególności urzędy statystyczne. Badanie dostarcza szerokiego spektrum informacji na temat warunków, jakości życia, opinii i postaw Polaków. Diagnoza Społeczna, jako źródło danych, posiada szereg atrybutów:

1) oferuje ogólnodostępną zintegrowaną bazę zawierającą wyniki badań z lat 2000-2013; 2) sondaże prowadzone są na dużej grupie gospodarstw domowych oraz ich członków, którzy

ukończyli 16 lat; 3) diagnoza zawiera szereg pytań powtarzanych w niemalże każdym pomiarze, które

umożliwiają budowę panelu danych; 4) autorzy diagnozy proponują własny model pomiaru i analizy kapitału społecznego.

Wśród ograniczeń tego źródła należy wymienić możliwości dokonywania analizy dla poszczególnych jednostek przestrzennych. Kwestionariusz ankiety stosowany w diagnozie uwzględnia pomiar na poziomie województw oraz powiatów. Ze względu jednak na liczbę pomiarów dokonywaną w poszczególnych powiatach pozyskane dane obarczone są dużym błędem statystycznym. Dane przeliczone zostały więc do poziomu podregionów (NUTS3). Zabieg ten pozwala dokonanie analiz przestrzennych przy zapewnieniu odpowiedniej jakości danych.

Innym ograniczeniem tego źródła danych są zmiany w kwestionariuszu ankiety. Należy zauważyć, że pytania dotyczące kapitału społecznego ulegają w każdej edycji rozbudowie. Zmieniają się również kafeterie pytań i skale pomiaru. Ostatecznie do diagnozy kapitału społecznego zostało wybranych 28 zmiennych dostępnych w Diagnozie Społecznej z roku 2013. Ze względu na dostępność danych zmienne zostały podzielone na zmienne podstawowe i uzupełniające.

11

Tabela 3. Wykaz zmiennych wykorzystanych z Diagnozy Społecznej

Nazwa zmiennej podstawowej Dostępne lata

Ilu masz bliskich przyjaciół? 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Odczuwał Pan nadmierne zatłoczenie w miejscu zamieszkania 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Obawiał się Pan przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu, okolicy

2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Zadowolenie z miejscowości 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy czuje się Pan(i) osamotnion(y/a) 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Jak często w miesiącu bierze udział w nabożeństwach 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy w tym roku angażował się na rzecz społ. lokalnej 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy jest Pan członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy pełni Pan jakieś funkcje w takich organizacjach? 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy obecnie uczestniczy Pan aktywnie w działaniach takich organizacji? 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy można ufać większości ludzi 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy czuje się Pan kochany i darzony zaufaniem 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy w ostatnim roku był Pan na jakimś zebraniu publicznym 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Które z podanych stwierdzeń o demokracji jest Panu najbliższe? 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Czy zabrał Pan głos w jakiejś sprawie? 2003,2005,2007,2009,2011,2013

Udział w ostatnich wyborach 2000,2003,2005,2007,2009,2011,2013

Nazwa zmiennej uzupełniające Dostępne lata

Liczba kontaktów z rodziną 2013

Liczba kontaktów z przyjaciółmi 2013

Liczba kontaktów ze znajomymi 2013

Zaufanie do rodziny 2011,2013

Zaufanie do sąsiadów 2011,2013

Zaufanie do wybranych instytucji 2009,2011,2013

Denerwowały Pana decyzje i działania miejscowych władz 2011,2013


Główny Urząd Statystyczny tylko w niewielkim stopniu dostarcza informacji niezbędnych do opisu kapitału społecznego. Źródło to zawiera głównie informacje na temat działalności o charakterze stowarzyszeniowym. Zaletą danych z GUS jest możliwość przeprowadzenia analizy dla poszczególnych jednostek przestrzennych. Dzięki BDL możliwe jest generowanie wyników na poziomie województw, podregionów, powiatów a nawet gmin. Łatwy dostęp do danych GUS (z podziałem na lata pomiaru i jednostki terytorialne) zapewnia również strona MojaPolis.pl.

Utrudnieniem wynikającym ze statystyk GUS są różne okresy pomiaru interesujących dla kapitału społecznego cech. Dane, w zależności od zmiennych, podawane są w cyklach rocznych lub dwuletnich. Na dodatek pomiar jednych rozpoczął się od 2003 r., a innych dopiero od 2009.

Ostatecznie z danych GUS wybranych zostało kilka typów zmiennych:

1) zmienne o charakterze stowarzyszeniowym; 2) zmienne dotyczące frekwencji wyborczej; 3) zmienne określające preferencje polityczne (poparcie dla głównych partii).

12

Tabela 4. Wykaz zmiennych wykorzystanych z GUS

Zmienne o charakterze stowarzyszeniowym Dostępne lata

Członkowie klubów sportowych na 1000 mieszkańców 2008,2010,2012,2014

Członkowie kół (klubów) zainteresowań na 1000 ludności 2003,2005,2007,2009,2001,20012,2013

Członkowie zespołów artystycznych na 1000 ludności 2003,2005,2007,2009,2001,20012,2013

Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców 2009,2010,2011,2012,2013

Fundacje i stowarzyszenia poza OSP na 10 tys. mieszkańców 2009,2010,2011,2012,2013

Frekwencja wyborcza Lata

Frekwencja w referendum akcesyjnym 2003 2003

Frekwencja w wyborach prezydenckich - I tura 2005,2010,2015

Frekwencja w wyborach parlamentarnych 2001,2005,2007,2011

Frekwencja w wyborach samorządowych 2002,2006,2010,2014


Dane dostępne na stronach GUS stanowią uzupełnienie informacji uzyskanych dzięki Diagnozie Społecznej. Zgromadzone dane zostaną zaprezentowane w dostępnych szeregach czasowych. Ze względu na ograniczony dostęp danych diagnoza kapitału społecznego będzie dotyczyć podregionów. W konsekwencji przyjętego teoretycznego schematu diagnozy kapitału społecznego poszczególne dane przypisane zostały do określonych wymiarów kapitału społecznego. Poniższe tabela nakreśla układ i zakres diagnozy kapitału społecznego.

Tabela 5. Operacjonalizacja przyjętego w projekcie modelu kapitału społecznego

Wymiary kapitału

społecznego Wymiary Wybrane zmienne Odpowiedzi na pytania Źródło

Sieci

Kontakty społeczne

Wielkość sieci

Ilu masz bliskich przyjaciół? DS

Kontakty z (liczba): - rodziną - przyjaciółmi - znajomymi

DS

Zadowolenie ze stosunków z : - najbliższymi - z kolegami

DS

Ocena miejscowości

Problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy

DS

Obawa przez przestępczością, narkomanią chuligaństwem

DS

Zadowolenie z miejscowości DS

Zachowania sformalizowane

Skala członkostwa w organizacjach

Członkostwo w klubach sportowych na 1000 mieszkańców GUS

Członkowie kół (klubów) zainteresowań na 1000 ludności

GUS

Członkowie zespołów artystycznych na 1000 ludności

GUS

Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców

GUS

Fundacje i stowarzyszenia poza OSP na 10 tys. mieszkańców

GUS

Jak często bierze udział w nabożeństwach?

DS

13

Czy w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się, że angażował się Pan w działania na rzecz społeczności lokalnej (gminy, osiedla, miejscowości, w najbliższym sąsiedztwie)?

DS

Czy jest Pan członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii? DS

Czy pełni Pan jakieś funkcje w takich organizacjach? DS

Czy obecnie uczestniczy Pan aktywnie w działaniach takich organizacji? DS

Zaufanie

Do ludzi Zgeneralizowanie zaufanie do ludzi

Czy większości osób można ufać? DS

Zaufanie do: - rodziny - sąsiadów

DS

Do instytucji

Zaufanie do wybranych (grup) osób i instytucji w

środowisku

Zaufanie do wybranych instytucji społecznych

DS

Partycypacja

Postawy Kompetencje obywatelskie

Czy w ostatnim roku był Pan na jakimś zebraniu publicznym?

DS

Czy w ostatnim roku wykonywał Pan nieodpłatnie jakaś prace?

DS

Stosunek do demokracji DS

Działania Partycypacja

Frekwencja w wyborach: - parlamentarnych, - prezydenckich, - samorządowych.

DS GUS


1.5 Podsumowanie

Nakreślone trudności związane z definiowaniem i operacjonalizacją pojęcia „kapitał społeczny” oraz przyjęte w projekcie rozwiązania, obligują do określenia tego, w jaki kontekst wpisują się przedstawione w niniejszym opracowaniu dane.

1. Definiowanie pojęcia kapitał społeczny zostało oparte o koncepcję R. Putnama. 2. Poziomem analizy są badania regionów. 3. Zgodnie z hipotezą główną kapitał społeczny – rozumiany jako zjawisko wieloaspektowe –

ma wpływ na przedsiębiorczość w regionach. 4. Opracowanie przedstawia dane pochodzące z dwóch źródeł: Diagnozy Społecznej i GUS

(dane sondażowe i statystyczne). 5. Opis zostanie oparty na wtórnej analizie danych. 6. Kapitał społeczny jest traktowany jako zmienna wyjaśniająca.

Jednocześnie warto podkreślić problemy wynikające z:

braku jednoznacznego owskaźnikowania pojęcia kapitału społecznego w literaturze przedmiotu, stosowanie różnych składowych kapitału przez badaczy;

braku danych zastanych opisujących w sposób wyczerpujący założone w projekcie wymiary kapitału społecznego;

oparcia wnioskowania na deklaracjach respondentów (dane z Diagnozy Społecznej);

14

możliwości wykonania analiz (ze względu na dostępne dane) na poziomie podregionu, podczas gdy kapitałowi społecznemu przypisuje się charakter path-dependent.

15

2. SIECIOWY CHARAKTER KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

2.1 Wprowadzenie

Sieciowy charakter kapitału społecznego wpisuje się w dwie perspektywy analizy przyjętej przez Woolcocka i Narayana: sieciową i komunitarystyczną. Perspektywa sieciowa – skupiona na relacjach międzyludzkich – prezentuje strukturalne podejście do kapitału społecznego (Skubiak 2013: 26). Perspektywa komunitarystyczna – utożsamiana z funkcjonowaniem stowarzyszeń, fundacji, grup obywatelskich – prezentuje behawioralne podejście do kapitału społecznego.

Treści niniejszego rozdziału dotyczyć będą sieciowej i instytucjonalnej perspektywy kapitału zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i empirycznym. Główna uwaga poświęcona zostanie dwóm wymiarom kapitału społecznego:

relacji z najbliższymi, które tworzą kapitał określany jako inkluzywny (wiążący, bounding);

relacji wynikających z funkcjonowania i przynależności do organizacji pozarządowych, które tworzą kapitał określany jako ekskluzywny (łączący, bridging).

Pierwszy typ relacji uzupełniony zostanie o perspektywę społeczności lokalnej, która stanowi szeroki kontekst powstawania sieci społecznych. Drugi typ relacji odnosił się będzie do szerokiej definicji organizacji pozarządowych. Prezentowane dane będą więc dotyczyć nie tylko działających fundacji i stowarzyszeń, ale również innych organizacji społecznych.

Prezentacja danych empirycznych poprzedzona zostanie syntezą sieciowych teorii kapitału społecznego.

2.2 Sieciowość kapitału społecznego – ujęcie teoretyczne

Sieciowy charakter kapitału społecznego skupia się w wymiarze międzyludzkim na kontaktach społecznych, a w wymiarze instytucjonalnym na zachowaniach częściowo sformalizowanych. Socjologiczna definicja kontaktu społecznego podaje, że jest to para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym (Sztompka 2002: 85). Sam kontakt wywiera więc nikłe konsekwencje w relacjach międzyludzkich. Zdarza się jednak tak, że stanowi on początek wzajemnie zorientowanych działań partnerów, czyli interakcji. Częste kontakty budują schematy oczekiwanych interakcji pomiędzy jednostkami zajmującymi określone pozycje i pełniącymi związane z nimi role, czyli stosunki społeczne. Procesowi temu towarzyszy powstawanie więzi społecznych.

Pojęciu sieci szczególną uwagę poświęcają koncepcje strukturalne, które redukują pojęcie kapitału społecznego do sieci relacji. W tym ujęciu sieci są źródłem korzyści, tj. pozyskiwanie informacji, tworzenie i wzmacnianie więzi, nadawanie jednostce społecznej wiarygodności (Frykowski, Starosta 2008). Podejście to dobrze obrazują słowa Portesa „kapitał ekonomiczny widoczny jest na rachunkach bankowych, kapitał ludzki znajduje się w głowach jednostek, kapitał społeczny zaś jest czymś, co zawiera się jedynie w strukturze relacji między jednostkami. By posiadać kapitał społeczny, jednostka musi pozostawać w relacji z innymi, i to właśnie ci inni, nie ona sama, są prawdziwym źródłem posiadanych przez nią przewag i zasobów” (Frykowski, Starosta 2008: 36).

Sieci według J.H. Turnera, to zbiór punktów w przestrzeni oraz powiązań miedzy nimi. Jeśli w miejsce punktów zostaną umieszczone jednostki, grupy, zborowości lub organizacje, wówczas taką sieć określa się jako sieć społeczną (Encyklopedia Socjologii 2002). Przybliżają teorię sieci W. Powella (1990: 295-336) wśród głównych cech sieci społecznych M. Mularska-Kucharek wymienia: nieformalność, decentralizację, spontaniczność w trakcie powstawania, równość, partnerstwo, wzajemność, lojalność członków sieci.

16

Podstawą sieciowego wymiaru kapitału społecznego jest założenie, że w sieciach społecznych zawarte są zasoby, które mogą przynieść jednostkom korzyści. Na sieci społeczne, jako miejsce tworzenia kapitału społecznego, wskazywali P. Bourdieau, J. Coleman, R. Patnam, N. Lin, M. Woolcock.

Według P. Bourdieau kapitał społeczny to zasoby materialne i duchowe, które powstają w wyniku mniejszej, czy większej monopolizacji określonych kontaktów i stosunków społecznych, które nie muszą mieć charakteru wyłącznie interpersonalnego. Kapitał społeczny to „zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu, lub inaczej mówiąc, z członkostwem w grupie, która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw wiarygodności, który daje dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa” ( Bourdieu, Wacquant 2001: 104). Jak wskazał T. Kaźmierczak (2007: 44)„kapitał społeczny - w ujęciu Bourdieau – to tyle, co zasób dóbr dostępnych na mocy członkostwa w grupie”. Kapitał społeczny istnieje w strukturach relacji – sieciach – jest dobrem prywatnym poszczególnych jednostek. Funkcjonuje dzięki materialnej lub/i symbolicznej wymianie powiązań. Wymiana jest niezbędnym elementem reprodukcji kapitału. Kapitał społeczny może być dziedziczony (przez przynależność do rodziny, klanu, rodu zyskać można dostęp do sieci), jednak w głównej mierze jest „produktem indywidulanej lub kolektywnej strategii inwestycyjnej, świadomie lub nieświadomie nakierowanej na tworzenie i podtrzymywanie powiązań społecznych, które wcześniej czy później przyniosą określone korzyści” (Adamczyk 2013: 18). Ciemną stroną tak rozumianego kapitału społecznego jest brak dostępu do rentownych sieci (przez przynależność do określonych grup, klas społecznych), co w efekcie przenosi się na reprodukcję nierówności społecznych.

W odróżnieniu od Bourdieau J. Coleman uważa, że kapitał społeczny jest dobrem publicznym i stanowi efekt wspólnych przedsięwzięć. Jest ukryty w relacjach miedzy ludźmi. Poprzez sam dostęp do struktury jednostki mogą korzystać z jego zasobów, same niekoniecznie wnosząc jakikolwiek wkład. Struktura społeczna powstaje z racjonalnie działających aktorów, którzy są produktem procesu socjalizacji, a ich działania opierają się na normach zasadach i obowiązkach. Struktura obejmuje zarówno formalne organizacje, jak i luźne sieci powiazań, a kapitałem społecznym staje się wówczas, kiedy jednostka użyje jej aby osiągnąć własny cel. Aby kapitał społeczny był tworzony podczas działań muszą nastąpić następujące elementy:

domkniecie sieci relacji społecznych – wszyscy aktorzy są ze sobą wzajemnie powiązani; daje to dostęp do informacji, pozwala utrzymać i egzekwować normy, daje podstawę do wzajemnego zaufania i współpracy;

stabilność struktury społecznej;

kod normatywny - zestaw norm, który daje mechanizmy kontroli społecznej (Gajowiak 2012: 24-34).

Podobnie jak Coleman, również N. Lin dopatruje się zasobów kapitału społecznego zawartego w strukturze. Według tego autora osiągane wyniki zależą nie tylko od sieci, ale również od tego jak działają aktorzy. Początkowo jednostki budują więzi z niewielką liczbą osób o podobnych sobie zasobach. Następnie jednak szukają relacji z osobami o zasobach odmiennych. Heterogeniczność osób w sieci jest bardziej kosztowna, ryzykowna, rzadsza, ale przynosi większe zyski, wyższą efektywność działania. Zasoby zawarte w sieciach mogą być wykorzystywane na różne sposoby. Aktorzy mogą samodzielnie interpretować normy i wartości, przez co stają się nośnikiem zmian społecznych. Dzięki swoim działaniom jednostki mogą zmieniać swoje pozycje społeczne. Mogą również powstawać sieci na bazie frustracji (wykluczenia), na bazie których powstają ruchy społeczne (Growiec 2011: 27-29).

Zalety heterogenicznych sieci społecznych przedstawił R. Burt. Jak pozostali autorzy zakłada, że sieć kontaktów społecznych umożliwia dostęp do rzadkich zasobów i jest kanałem ich dystrybucji. Jednak rozbudowana sieć kontaktów, jako taka, nie zapewnia sukcesów. W sieci muszą znaleźć się aktorzy,

17

którzy dysponują różnymi zasobami, np. informacjami. Burt stworzył koncepcję luk strukturalnych (podobna do „domkniętej struktury społecznej” Colemana). Dziura strukturalna „to takie miejsce w strukturze relacji międzyludzkich, które łączy ze sobą nieredundantne kontakty społeczne (określają one dostęp o rożnych od siebie pozycjach w strukturze społecznej)” (Mularska-Kucharek 2012: 22). Im liczniejsze luki w strukturze społecznej, tym jednostka może osiągnąć wyższe korzyści.

R. Patnam traktuje sieci (powiązań/relacji) jako pierwotne wobec kapitału społecznego, jako jego niezbędny warunek (obok zaufania i norm). W dziele Bowling Alone stwierdził: „Przez analogie do kapitału fizycznego i ludzkiego – narzędzi podnoszących produktywność – kluczową ideą kapitału społecznego jest to, iż sieci znajomości posiadają wartość (…). W tym sensie kapitał społeczny jest blisko związany z tym, co czasami zyskuje miano „cnoty obywatelskiej”. Różnicą jest tyko to, że kapitał społeczny podkreśla fakt, iż cnota obywatelska jest najbardziej wpływowa i ma największą siłę, kiedy jest zakorzeniona w gęstej sieci relacji społecznych opartych na wzajemności. Społeczeństwo składające się z wielu cnotliwych, ale niepowiązanych ze sobą jednostek nie musi być bogate w kapitał społeczny” (Gajowiak 2012: 22).

Jednocześnie Putnam wprowadził podział na kapitał:

inkluzywny (spajający, wiążący - bonding) – oparty o więzi wewnętrzne, które wzmacniają wykluczenie społeczne i grupy homogeniczne, utrwalają normy i idee, są ważne dla małych kręgów społecznych;

ekskluzywny (łączący, pomostowy - bridging) – więzi nakierowane na zewnątrz, łączą różnorodności, grupy heterogeniczne; ich istnienie oznacza otwartość.

Podobnie jak w typologii słabych i silnych więzi M. Granovetera, Putanam wskazał, że kapitał wiążący, wynikający z silnych interesów grup przynależności, jest korzystny dla osób, które go formują, ale niekorzystny dla innych, tych spoza sieci relacji. Natomiast kapitał pomostowy ma pozytywne skutki zarówno dla osób, które go formują, jak i dla szerszej społeczności.

Podobne wnioski płyną z klasyfikacji wprowadzonej przez M. Woolcocka, który podzielił kapitale społeczny na:

kapitał wiążący (bonding) – więzi miedzy bliskimi sobie ludźmi, znajdującymi się w podobnej sytuacji (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi);

kapitał pomostowy horyzontalny (bridging) – powiązania miedzy ludźmi, którzy mają relatywnie mało ze sobą wspólnego, ale mogą mieć wspólne interesy lub sprawy (znajomi z pracy, dalecy znajomi);

kapitał pomostowy wertykalny (linking) - powiazania miedzy ludźmi lub organizacjami znajdującymi się w odmiennej sytuacji, przekraczającej granice pozycji i statusów (Kaźmierczak 2007: 20).

Szukając relacji pomiędzy poszczególnymi typami kapitałów Woolcock zbudował tabelę zależności zachowań wynikających z różnych poziomów kapitału.

Tabela 6. Typy zachowań wynikające z różnych poziomów kapitału: wpływ kapitału społecznego na ubogie społeczności wiejskie (Woolcock)

KAPITAŁ SPOŁECZNY spajający

niski wysoki

pomostowy niski atomizacja wiejska bieda/stagnacja

wysoki emigracja do miast rozwój przedsiębiorczości

Źródło: M. Woolcock, D. Narayan, Social Capital: Implications for Development Theory, Research , and Policy, „The World Bank Research Observer”, 2000, nr 2; cyt. za: Kaźmierczak T., Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny – przegląd pojęć [w:] Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Kaźmierczak T., Rymsza M. , ISP, Warszawa 2007, s. 59.

18

Zdaniem Woolcoca działalność silnych grup społecznych może wyhamować indywidualizm i przedsiębiorczość, a tym samym wpłynąć na wzrost gospodarczy. Wskazane relacje mają charakter teoretyczny, jednak na ich podstawie skonstruowane zostały modele statystyczne (S. Beugelsdijk i S. Smulders; F. Sabatini), które potwierdziły wskazane wpływy (Kaźmierczak 2010: 59-60).

Na fakt, że niektóre formy kapitału opartego na sieciach mogą wywoływać skutki negatywne zwrócił uwagę A. Portes (1998: 26). W małych miejscowościach, gdzie wszyscy się znają „poziom kontroli społecznej jest na tyle silny, że ogranicza niezależne myślenie, zmuszając jednostki o odmiennych od grupy poglądach do opuszczania tej społeczności”. Zauważył on, że kapitał społeczny może ponadto prowadzić do:

wykluczenia (obcy nie są dopuszczani do: wyboru i działania osób tworzących sieci, dóbr, stanowisk, przywilejów, szacunku, uznania),

ograniczenia możliwości (dylemat miedzy autonomią jednostki a solidarnością grupy),

utrudniania działania swoim członkom (np. narzucać wybory pracowników z własnego grona).

Skupił się więc na tym, że kapitał może niewolić jednostkę i w tym kontekście nazwał kapitał społeczny „brudnym kapitałem” (Growiec 2011: 25).

Przedstawione rozważania teoretyczne wychodzą ze wspólnego założenia dotyczącego znaczenia sieci społecznych, jednak w odmienny sposób precyzują dysponariuszy zasobów sieciowych (jednostki/grupy), mechanizmy tworzenia sieci (nieświadome/świadome), czy znaczenie typów sieci w osiąganiu sukcesu (kapitał pomostowy/spajający). Na bogactwo świata sieci społecznych zwracają szczególną uwagę twórcy teorii animacji społecznej. Według A. Gilichrist „Sieć jest pewną formą organizacyjną; sieć składa się z wielu stosunków społecznych miedzy ludźmi w ten sposób wzajemnie, bezpośrednio lub pośrednio, połączonych. Sieci mogą być bardzo luźno zorganizowane wokół grup koleżeńskich lub rodzinnych z jedynie nieformalnymi regułami interakcji. Alternatywnie, sieci mogą też być całkiem formalnie strukturalizowane ze spisanym statusem i demokratycznie uzgodnionymi celami. Sieci dają możność inicjowania i utrzymywania kontaktów miedzy jednostkami i grupami bez formalnych spotkań, oficjalnego członkostwa i statutu, jako niezbędnych warunków” (Kaźmierczak 2007: 25). Dla animacji społecznej ważne są funkcje, jakie sieci pełnią (żywotne kanały komunikacji; kolektywne wzmacnianie, facylitacja kolektywnego działań), mniejsze znaczenie przypisuje się natomiast do typów sieci.

W badaniach kapitału społecznego obok perspektywy sieciowej (strukturalnej) kapitał utożsamiany jest z lokalnymi organizacjami: klubami, stowarzyszeniami, grupami obywatelskimi. Jest to wyżej wskazana perspektywa komunitarystyczna, a sam kapitał przyjmuje wymiar behawioralny. Podstawą perspektywy jest założenie, że kapitał społeczny zawiera się w relacjach międzyludzkich, w zdolności do samoorganizowania się jednostek w dobrowolne stowarzyszenia.

To R. Putnam do zasadniczych wymiarów kapitału społecznego zaliczył sieci obywatelskiego zaangażowania (obok norm wzajemności i zaufania). Sieci te charakteryzują zależności poziome, co stwarza pole rozwoju kapitału społecznego. „Im gęstsze w społeczeństwie są takie sieci, tym bardziej jest prawdopodobne, ze obywatele będą w stanie współpracować dla wspólnych korzyści” (Putnam 1995: 269). Skutkami funkcjonowania poziomych sieci obywatelskich jest ograniczenie oportunizmu (oparcie na wzajemności nie na podległości), powstanie silnych norm wzajemności, ułatwianie komunikacji i przepływu informacji (Bylok 2005: 300-303).

Niewymuszona, w pełni dobrowolna działalność ludzi, która może stać się narzędziem zmiany społecznej jest podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego. Natomiast sieć stowarzyszeń uznawana jest „układem nerwowym” społeczeństwa obywatelskiego, gdyż udział w organizacjach społecznych wyzwala w członkach: poczucie sprawstwa, dostęp do informacji, kształtowanie umiejętności politycznych (przemawianie, argumentowanie, negocjacje, itp.), zaufanie oparte na

19

obopólnym uznaniu, krytycyzm. Cechy te (wypływające z przynależności do stowarzyszeń) kreują kapitał społeczny, a kapitał tworzy sprzężenie zwrotne i wpływa na funkcjonowanie stowarzyszeń. W efekcie częstym miernikiem poziomu kapitału społecznego jest wielość i zasięg różnych form organizacji życia społecznego. Jednocześnie badania wskazują na zależności pomiędzy zaufaniem a uczestnictwem w organizacjach (Gajowiak 2009: 119-130).

Uczestnictwo w organizacjach pozarządowych jest o tyle ważne, że są one powszechnie uznawane za pośrednik miedzy instytucjami państwowymi a jednostkami. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych przynosi rozliczne korzyści i wartości dla funkcjonowania społeczności lokalnej. Organizacje bowiem:

działają w oparciu o zasady zmniejszenia kosztów i ekonomicznej efektywności, dlatego często podejmują ryzyko zajęcia się mało popularnymi lub mało znanymi problemami;

włączają do działania ludzi ze społeczności, aktywizują ich przez wolontariat;

kontrolują służby publiczne;

artykułują potrzeby i reprezentują ludzi.

Tym samym budują przestrzeń, w której jest tworzony kapitał społeczny (Adamczyk 2013: 76-77).

Termin „organizacje pozarządowe”, czy inaczej trzeci sektor, jest definiowany w sposób szeroki lub wąski. Według pierwszej definicji w zakres pojęcia „organizacje pozarządowe” wchodzą wszystkie te kategorie podmiotów, które obejmuje ustaw z 24 kwietnia 2013 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Do organizacji pozarządowych zalicza się wówczas stowarzyszenia, fundacje, OSP, związki zawodowe, jednostki kościołów i związków wyznaniowych, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego oraz organizacje społeczne tj. komitety rodzicielskie, koła łowieckie, komitety społeczne. W opisach kapitału społecznego pojawia się jednak zarzut, że wiele z tych organizacji to stowarzyszenia kapitału wiążącego, który – jak zaznaczono wcześniej – nie przyczynia się do rozwoju kapitału społecznego. Stąd w badaniach nad kapitałem społecznym ogranicza się często pojęcie „organizacji pozarządowych” do definicji wąskiej, które obejmuje swym zakresem funkcjonowanie fundacji i stowarzyszeń (Bartkowski 2005: 56).

J. Herbst przestrzega jednak przed automatycznym szacowaniem kapitału społecznego w oparciu o liczbę działających organizacji pozarządowych. Szczególnie na obszarach wiejskich zaangażowanie w działalność trzeciego sektora jest niewielkie, jednak w lokalnej przestrzeni publicznej działają sprawnie inne organizacje: OSP, Koła Gospodyń Wiejskich, organizacje o charakterze religijnym czy kluby sportowe (Herbst 2008: 36). Niewątpliwie stanowią one pole do mobilizacji społecznej, tworzenia więzi, relacji, norm wzajemności, umiejętności współdziałania. Jednak części tych organizacji przypisuje się charakter usługowy, nie zaś obywatelski.

Tłumacząc zróżnicowanie regionalne dotyczące funkcjonowania organizacji można również odwołać się do perspektywy instytucjonalnej, która zakłada, że nie jest prawda, że społeczności czy organizacje niejako samoistnie zagospodarowują obszary, w których państwo nie podejmuje działań „okazuje się bowiem, że kapitał społeczny oraz społeczeństwo obywatelskie rozwijają się tak dalece, jak dalece zachęca je do tego państwo” (Kaźmierczak 2007: 60).

Analizując charakter kapitału społecznego w układzie przestrzennym warto również przywołać kategorię społeczności lokalnej. B. Szacka pisze „W różnych, mniej lub bardziej rozbudowanych definicjach społeczności lokalnej występują trzy stale elementy: terytorium, interakcje społeczne oraz więź psychiczna wyrażająca się w poczuciu wspólnoty z ludźmi zamieszkującymi to terytorium, a także w szczególnym stosunku do owego terytorium postrzeganego jako „nasze miejsce" (Szacka 2003: 229). Stąd pojęcie społeczeństwa lokalnego, wyrażany stosunek do miejsc zamieszkania jest elementem kontekstu, w którym rodzą się i rozwijają kontakty społeczne, stosunki społeczne i sieci (więzi).

20

2.3 Sieciowość kapitału społecznego – wyniki empiryczne

2.3.1 Kontakty z najbliższymi

Charakterystyka kontaktów społecznych mieszkańców poszczególnych podregionów opiera się na cechach określających interakcje z najbliższymi – rodziną, przyjaciółmi, znajomymi. Spośród danych dostępnych w bazach Diagnozy Społecznej wybrane zostały więc cechy, które odnoszą się do:

1) wielkości sieci (liczba przyjaciół; liczba osób z rodziny, z którymi respondenci kontaktują się; liczba przyjaciół, z którymi respondenci kontaktują się; liczba kolegów/znajomych, z którymi respondenci kontaktują się);

2) zadowolenia z kontaktów (z najbliższymi i kolegami).

Określenie wielkości sieci sprowadzone zostało do liczby przyjaciół oraz liczby kontaktów. Dane zawarte w bazach Diagnozy Społecznej pozwalają prześledzić liczbę przyjaciół deklarowaną przez respondentów w latach 2000-2013.

Tabela 7. Liczebność grona przyjaciół – statystyki opisowe

Ile osób zalicza Pan do grona swoich przyjaciół? 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

N Ważne 6580 9347 8625 12457 25688 26127 26086 Średnia 5,10 6,44 7,16 7,14 6,86 6,90 6,34 Mediana 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 Dominanta 2 5 10 10 10 10 2 Odchylenie standardowe 5,075 6,078 7,772 7,010 6,542 7,422 6,479 Minimum 0 0 0 0 0 0 0 Maksimum 61 60 99 99 60 99 60 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Miary poszczególnych parametrów statystyk opisowych wskazują przede wszystkim na to, że pojęcie „grono bliskich przyjaciół” jest szalenie pojemne. Pomijając osoby, które wskazywały, że nie mają ani jednego przyjaciela, należy podkreślić, że dla większości respondentów grono bliskich przyjaciół zamyka się w przedziale 1-5 osób. W poszczególnych latach pomiaru zdarzały się jednak również sytuacje, w których wskazywane było 60 a nawet 99 bliskich przyjaciół (respondenci mogli wskazywać dowolną liczbę przyjaciół w granicach od 1 do 99). Stąd średnia liczba przyjaciół jest miarą zniekształconą przez wartości odstające. Dlatego do opisu liczby bliskich przyjaciół posłużono się nie średnią, a medianą wskazań2.

2 Mediana, jako wartość środkowa zbioru, pozwala zredukować błędy, które przy występowaniu wartości odstających zniekształcają wielkość średniej.

http://www.diagnoza.com/

21

Tabela 8. Liczebność grona przyjaciół – wartość mediany w latach 2000-2013

Ile osób zalicza Pan do grona swoich przyjaciół ?

0 1-2 3-5 6-10 11-15 16-20 21 i więcej

2000 5,8% 25,6% 39,4% 22,3% 3,3% 3,5% 0,0% 2003 3,9% 17,7% 38,6% 28,3% 5,0% 6,4% 0,0% 2005 3,2% 16,3% 36,8% 30,1% 5,8% 7,4% 0,3% 2007 3,7% 17,3% 33,7% 31,0% 6,6% 7,8% 0,0% 2009 4,1% 18,8% 33,7% 29,4% 6,9% 7,2% 0,0% 2011 4,9% 18,0% 34,1% 30,0% 5,9% 7,0% 0,2% 2013 5,5% 20,2% 35,2% 27,5% 5,6% 6,0% 0,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Rysunek 1. Grono przyjaciół w 2000 i 2013 r. w układzie podregionów (wartość mediany)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Według pomiaru w 2000 roku tylko w jednym podregionie (słupskim) mediana wynosiła 2 i tylko w jednym przekroczyła wartość 5 (w podregionie krośnieńskim przyjęła wartość 5,5). Najczęściej – bo aż w 31 podregionach – mediana wynosiła 4 -4,5, a dla kolejnych 32 podregionów przyjęła wartość 3 -3,5.

W 2013 roku już tylko w 7 podregionach mediana opisująca liczbę bliskich przyjaciół przyjęła wartość 3. Najczęściej, bo w opisie 37 regionów wynosiła 5, a w trzech (puławski, skierniewicki, warszawski-wschodni) wynosiła 6.

W 2013 roku - porównaniu z 2000 rokiem – widoczna jest większa wartość mediany określającej liczbę bliskich przyjaciół. Porównując mediany w 2000 i 2013 r., należy wskazać, że wartość tej miary wzrosła w 39 podregionach. Największy wzrost odnotowany został w podregionie słupskim (z wartości 2 na 5), czyli tam, gdzie w 2000 r. mediana była najniższa. W widoczny sposób wartość mediany wzrosła dla podregionów: wrocławskiego, lubelskiego, m. Kraków, nowosądeckiego, tarnowskiego, warszawskiego zachód, opolskiego, trójmiejskiego, katowickiego, rybnickiego, m. Poznań, skierniewickiego, warszawskiego wschód. W 2000 r., w podregionach tych mediana wynosiła 3.

W 18 podregionach mediana nie zmieniła się (olsztyńskim, leszczyńskim, gorzowskim, zielonogórskim, m. Łódź, przemyskim, łomżyńskim, kieleckim, sędziszowsko-jędrzejowskim,



22

poznańskim, stargardzkim, bialskim, chełmsko-zamojskim, ciechanowsko-płockim, ostrołęcko-siedleckim, radomskim, tarnobrzeskim, gdańskim).

Spadek wartości mediany dotyczył 10 podregionów. Warto tu jednak zaznaczyć, że w większości przypadków spadek charakteryzował te podregiony, dla których w 2000 r. mediana miała wysoką wartość (5 - 5,5), czyli podregiony sieradzki, krakowski, bytomski, koniński, pilski, krośnieński lub wartość średnią (4) – grudziądzki, elbląski, ełcki, koszaliński. Pięć spośród podregionów, w których odnotowano spadek mediany osiągnęło najniższą wartość tej miary w 2013 r. (sieradzki, grudziądzki, elbląski, ełcki, koszaliński). Ostatecznie należy jednak postawić wniosek, że określane przez respondentów grono bliskich przyjaciół w okresie 2000-2013 powiększyło się liczebnie.

Analizując powyższe rysunki należy również zauważyć, że wskaźnik dotyczący liczebności grona przyjaciół wahał się w poszczególnych regionach w ciągu badanego okresu. Może to wynikać z niejednoznaczności użytego w pytaniach terminu „bliscy przyjaciele”, stąd wyniki mogą być obciążone dużym błędem (o czym należy pamiętać przy testowaniu hipotez).

Wielkość sieci to nie tylko ich ilość ale również jakość. Liczy się więc nie tylko liczba osób uznawanych jako bliskie, ale również częstość kontaktów z nimi. Dane z Diagnozy Społecznej 2013 r., pozwalają na opis liczby kontaktów z osobami z rodziny, przyjaciółmi i znajomymi3.

Tabela 9. Liczba kontaktów z bliskimi (rodziną, przyjaciółmi, znajomymi) – statystyki opisowe

Z iloma osobami kontaktuje się z

najbliższej rodziny?

Z iloma osobami kontaktuje się

spośród przyjaciół?

Z iloma osobami kontaktuje się spośród znajomych (z

pracy/szkoły, sąsiedzi i inni)? N Ważne 26197 26056 25880

Średnia 8,22 5,22 6,79 Mediana 6,00 4,00 4,00 Dominanta 10 2 2 Odchylenie stand. 6,900 5,829 8,513 Minimum 0 0 0 Maksimum 60 60 60 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Ze statystyk opisowych wynika, że:

1) podobnie jak w przypadku liczby przyjaciół, również określenie liczby osób, z którymi kontaktują się respondenci jest znacznie zróżnicowane: są osoby, które nie kontaktują się z nikim oraz takie, które deklarują kontakty nawet z 60 osobami;

2) porównując wartości statystyk opisowych możemy uznać, że wśród osób, z którymi kontaktują się respondenci dominują członkowie rodziny. Następnie są to znajomi (sąsiedzi, z pracy/szkoły) i przyjaciele;

3) analizując średnie wartości dotyczące kontaktów dla poszczególnych podregionów stwierdzono statystycznie istotne różnice (istotność jednoczynnikowej ANOVA w każdym przypadku wyniosła 0,000);

4) deklarowane liczby osób, z którymi kontaktują się respondenci są ze sobą silnie powiązane.

3 Pytania dotyczące liczby osób, z którymi respondent się kontaktuje zostały zadane po raz pierwszy w 2013 r. Gradacja median została oparta na podziale naturalnym Jenks’a.


23

Tabela 10. Zależności pomiędzy liczbą kontaktów z bliskimi (rodziną, przyjaciółmi, znajomymi) – tabela korelacyjna

Korelacje

Z iloma osobami kontaktuje się z

najbliższej rodziny?

Z iloma osobami

kontaktuje się spośród

przyjaciół?

Z iloma osobami

kontaktuje się spośród

znajomych? z iloma osobami kontaktuje się z najbliższej rodziny

Korelacja Pearsona 1 ,447** ,393** Istotność (dwustronna)

,000 ,000

N 26197 26031 25860 z iloma osobami kontaktuje się spośród przyjaciół

Korelacja Pearsona 1 ,518** Istotność (dwustronna)

,000

N 26056 25825 z iloma osobami kontaktuje się spośród znajomych (z pracy/szkoły, sąsiedzi i inni)

Korelacja Pearsona 1 Istotność (dwustronna)

N 25880

**. Korelacja istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Ze względu na to, że podana wartość średniej dla trzech cech jest zniekształcona wartościami odstającymi (podobnie jak w przypadku liczby przyjaciół) do dalszej analizy i zobrazowania liczby osób, z którymi kontaktują się respondenci z poszczególnych podregionów, wykorzystana została wartość mediany4.

Rysunek 2. Kontakty z rodzina, przyjaciółmi, znajomymi w 2013 r. (wartość mediany)

4 Gradacja median została oparta na podziale naturalnym Jenks’a.


24


Analizując dane zawarte na powyższych mapach można zauważyć, że:

1) są podregiony, w których wartość mediany w trzech cechach jest niska (podregion koszaliński, sieradzki, krakowski);

2) są podregiony o niedoborze wybranych kontaktów społecznych: (1) rodzinnych: elbląski, olsztyński, ełcki, wałbrzyski, bielski; (2) przyjacielskich/znajomych: tarnobrzeski, przemyski, starogardzki, stargardzki;

3) w końcu podregiony, gdzie wartości określające liczby osób, z którymi kontaktują się respondenci są w każdej cesze wysokie (łódzki, rzeszowski, lubelski, legnicko-głogowski, m. Poznań, m. Warszawa, puławski, ciechanowsko-płocki).

Nie można jednak w sposób jednoznaczny wyznaczyć podregionów o silnych/słabych więziach z najbliższymi. Wskazania z 2013 r., dotyczące liczby przyjaciół oraz liczby osób (z rodziny, przyjaciół, znajomych), z którymi kontaktują się respondenci są ze sobą powiązane5, ich wartości zostały zsumowane. Tym samym powstała nowa zmienna określająca charakter więzi z najbliższymi.

Tabela 11. Charakter więzi z najbliższymi (suma kontaktów 2013r.) – statystyki opisowe

Więzi z najbliższymi N Ważne 25614

Średnia 26,54 Mediana 21,00 Dominanta 20 Odchylenie stand. 20,648 Minimum 0 Maksimum 240


5 Alfa Cronbacha dla czterech cech (liczba przyjaciół; z iloma osobami kontaktuje się z najbliższej rodziny; z iloma osobami kontaktuje się spośród przyjaciół; z iloma osobami kontaktuje się spośród znajomych) liczona na danych surowych z baz Diagnozy Społecznej 2013 r. wynosi 0,722;



25

Ponownie dla poszczególnych podregionów policzona została mediana wskazań. Uzyskane wyniki median podzielono w oparciu o odchylenie standardowe. Tym samym podregiony zostały podzielone na te o więzi słabej (13-18), raczej słabej (19-21), raczej mocnej (21,5-24), mocnej (25-26,5).

Rysunek 3. Charakter więzi z najbliższymi 2013 r. (mediana)


Dzięki połączeniu kilku cech uchwycone zostało zróżnicowanie podregionów dotyczące wielkości sieci (i ich jakości). Na mapie powstałej z danych Diagnozy Społecznej 2013 r. wyznaczyć można podregiony o:

1) słabych więziach z najbliższymi: sieradzki, elbląski, bielski, ełcki, koszaliński, wałbrzyski, krakowski, przemyski, grudziądzki, zielonogórski, suwalski, słupski, olsztyński, koniński, stargardzki;

2) mocnych więziach z najbliższymi: gdański, m. Poznań, trójmiejski, m. Warszawa, lubelski, puławski, m. Szczecin, rybnicki, rzeszowski, warszawski wschód, ciechanowsko-płocki, skierniewicki, łódzki, wrocławski, legnicko-głogowski.

Dane opisujące wielkość sieci warto uzupełnić wskazaniami dotyczącymi poczucia osamotnienia. W Diagnozie Społecznej respondentom zadawane jest pytanie: Czy czuje się Pan/i osamotniony/a, pomimo, że tego nie chce? Ankietowani mogą wybrać jedynie pomiędzy odpowiedziami „tak” i „nie”. Na przestrzeni lat 2000-2013 poczucie osamotnienie deklarował ok. co piaty (19-22,6%) respondent.

Tabela 12. Poczucie osamotnienia 2000-2013 (% odpowiedzi „tak”)

Czy czuje się Pan osamotniony, mimo że tego nie chce? 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6546 9550 8765 12155 25835 26127 26033 % tak 22,6 19,0 21,9 20,9 21,0 20,4 19,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Na podstawie % odpowiedzi „tak” z 2013 roku powstała poniższa mapa (gradacja cechy została oparta na średniej i na odchyleniu standardowym).



26

Rysunek 4. Poczucie osamotnienia 2013 r. w układzie podregionów


Wśród podregionów w Polsce są takie, gdzie poczucie osamotnienia jest:

1) niskie (od 10 do 16% respondentów z tych podregionów zadeklarowało osamotnienie) - łódzki, słupski, bytomski, opolski, włocławski, stargardzki, sieradzki, ostrołęcko-siedlecki, tarnowski, skierniewicki, nowosądecki;

2) wysokie (poczucie osamotnienia zadeklarowało od 23 do 26% respondentów) – m. Kraków, lubelski, radomski, warszawski zachodni, piotrkowski, sandomierko-jędrzejowski, gorzowski, ełcki, elbląski, m. Wrocław, bialski).

Jeśli respondent posiada duże grono przyjaciół, i jego kontakty z rodziną i przyjaciółmi/znajomymi są liczne, to w konsekwencji nie powinien czuć się osamotniony. Siła więzi z najbliższymi wiąże się z poczuciem osamotnienia. Osoby, które deklarowały poczucie osamotnienia określały swoje więzi z najbliższymi na poziomie 22,4 (poniżej średniej wartości wskazań), natomiast osoby, które nie czuły się osamotnione na poziomie 27,5 (powyżej średniej wartości wskazań).

Wykorzystując średnie wartości dotyczące więzi z najbliższymi oraz poczucia osamotnienia można dokonać poddziału podregionów na takie, w których:

1) więzi są słabe i poczucie osamotnienia jest niskie; 2) więzi są wysokie a poczucie osamotnienie niskie; 3) więzi są słabe i poczucie osamotnienie wysokie; 4) więzi są wysokie a poczucie osamotnienia wysokie.

Drugi wymiar kontaktów z najbliższymi stanowi poczucie zadowolenie z nich. Uczestnicy Diagnozy Społecznej oceniają zadowolenie ze stosunków z najbliższymi oraz stosunków z kolegami. Oceny dokonywane są na sześciostopniowej skali: od 1 (bardzo zadowolony) do 6 (bardzo niezadowolony). Dla czytelniejszej prezentacji danych skala została odwrócona.


27

Tabela 13. Więzi z najbliższymi a poczucie osamotnienia – klasy podregionów 2013 r.

Więzi z najbliższymi

Poniżej średnie Powyżej średniej

Po

czu

cie

osa

mo

tnie

nia

Po

niż

ej ś

red

nie

j bielski

chełmsko-zamojski częstochowski gliwicki koniński

leszczyński nowosądecki

pilski przemyski sieradzki słupski

stargardzki suwalski

włocławski zielonogórski

białostocki bydgosko-toruński

bytomski ciechanowsko-płocki

kaliski legnicko-głogowski łomżyński

łódzki m. Poznań

nyski opolski

ostrołęcko-siedlecki puławski rybnicki

skierniewicki sosnowiecki starogardzki

tarnowski tyski

Po

wyż

ej ś

red

nie

j

elbląski ełcki

grudziądzki kielecki

koszaliński krakowski olsztyński poznański

sandomiersko-jędrzejowski tarnobrzeski wałbrzyski

warszawski zachodni

bialski gdański

gorzowski jeleniogórski

katowicki krośnieński

lubelski m. Szczecin m. Kraków

m. Łódź m. Wrocław

m. Warszawa oświęcimski piotrkowski

radomski rzeszowski szczeciński trójmiejski

warszawski wschodni wrocławski Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Do określenia zadowolenia ze stosunków z najbliższymi/kolegami wykorzystana zostanie średnia wskazań przypisana do danego podregionu.

Analizując wartość statystyk opisowych należy podkreślić wysoki poziom zadowolenia ze stosunków z najbliższymi w rodzinie. Rosnąca wartość średniej i jednocześnie malejące odchylenie standardowe wskazują na stale rosnące zadowolenie ze stosunków z najbliższymi. Zadowolenie w tym zakresie (w różnym stopniu) wyrażało blisko 89% w 2000 r. i blisko 94% w 2013 r.


28

Tabela 14. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 2000-2013 – statystyki opisowe

Zadowolenie ze swoich stosunków z najbliższymi w rodzinie

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6510 9465 8665 12523 25937 26263 26184

Średnia 4,73 4,77 4,83 4,84 4,85 4,85 4,86

Mediana 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00

Dominanta 5 5 5 5 5 5 5

Odchylenie standardowe 1,128 1,050 0,960 0,964 0,948 0,944 0,943 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 15. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 2000-2013 – rozkład zmiennej

bardzo niezadowolony

niezadowolony dosyć niezadowolony

dosyć zadowolony

zadowolony bardzo zadowolony

2000 1,9 4,5 4,8 21,0 43,7 24,2

2003 1,6 3,3 3,9 22,5 45,7 23,1

2005 0,7 2,7 4,2 20,8 49,0 22,7

2007 0,9 2,6 3,6 21,0 48,7 23,2

2009 0,8 2,4 3,4 21,2 49,0 23,2

2011 0,8 2,2 3,6 21,1 49,3 23,0

2013 0,8 2,2 3,4 20,8 48,9 23,9


Analizując średnie wartości dotyczące zadowolenia ze stosunków z najbliższymi w rodzinie dla poszczególnych podregionów stwierdzono statystycznie istotne różnice (istotność jednoczynnikowej ANOVA wyniosła 0,000). Dla zobrazowania zadowolenia ze stosunków z najbliższymi dokonano gradacji opartej na odchyleniu standardowym (pomiar za dany rok).

Rysunek 5. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi 2000 i 2013 r. w układzie podregionów


W 2000 r. średnia ocena zadowolenia ze stosunków z najbliższymi w rodzinie dla poszczególnych podregionów wahała się w granicach 4,46-5,32. Nie można wiec mówić o tym, że w którymś z podregionów występowało niezadowolenie w tym zakresie. Uwzględniając jednak rozkład odpowiedzi można wskazać podregiony, w których zadowolenie było raczej wysokie (wyższe od średniej) lub wysokie (powyżej odchylenia standardowego) lub raczej niskie (poniżej średniej) i niskie (poniżej odchylenia standardowego). Wśród podregionów można wyznaczyć wiec te, które charakteryzowało:




29

1) bardzo wysokie zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie (kaliski, warszawski zachód, sieradzki, bytomski, warszawski wschód, koniński, tyski, gdański słupski);

2) bardzo niskie zadowolenie w tym zakresie (zielonogórski, rybnicki, m. Łódź, m. Szczecin, olsztyński, m. Wrocław, bydgosko-toruński, ciechanowsko-płocki).

Podobna sytuacja miała miejsce w 2013 roku. Średnia ocena zadowolenia ze stosunków z najbliższymi w rodzinie dla poszczególnych podregionów wahała się wówczas w granicach 4,55 do 5,17. Ponownie nie można było więc mówić, że w którymś z podregionów występuje niezadowolenie ze stosunków z najbliższymi. Jednak można wskazać podregiony, które cechowało:

1) bardzo wysokie zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie (słupski, nowosądecki, sosnowiecki, koniński, koszaliński, m. Kraków, puławski, tyski);

2) bardzo niskie zadowolenie w tym zakresie (ełcki, szczeciński, m. Wrocław, wałbrzyski, piotrkowski, rzeszowski, warszawski zachód, olsztyński, tarnobrzeski, m. st. Warszawa, krakowski, sieradzki).

W latach 2000-2013 średnie zadowolenie ze stosunków w rodzinie wzrosło w 51 regionach, w jednym pozostało bez zmian, a w 15 zmalało (bialski, przemyski, elbląski, tyski, koniński, rzeszowski, szczeciński, tarnobrzeski, bytomski, gdański, ełcki, warszawski wschód, sieradzki, kaliski, warszawski zachód).

Zadowolenie ze stosunków z kolegami było w całym opisywanym okresie nieco niższe niż zadowolenie ze stosunków z najbliższymi. Zadowolenie w tym zakresie wyrażało od blisko 86 do 92% ankietowanych. Analizując wartość statystyk opisowych należy zauważyć stabilny poziom zadowolenie respondentów Diagnozy Społecznej ze stosunków z kolegami.

Tabela 16. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000-2013 – statystyki opisowe

Zadowolenie ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

N Ważne 6259 9258 8432 12162 25376 25533 25588

Średnia 4,38 4,50 4,50 4,56 4,56 4,54 4,50

Mediana 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00

Dominanta 5 5 5 5 5 5 5

Odchylenie standardowe

1,067 1,001 0,943 0,890 0,903 0,900 0,944


Tabela 17. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000-2013 – rozkład zmiennej

Bardzo niezadowolony

Niezadowolony Dosyć niezadowolony

Dosyć zadowolony

Zadowolony Bardzo zadowolony

2000 2,2 5,0 7,1 34,3 41,4 10,0

2003 1,7 3,5 5,6 32,9 44,8 11,5

2005 1,4 2,7 5,7 34,9 45,5 9,9

2007 0,7 2,4 5,1 34,5 46,7 10,6

2009 1,0 2,5 4,8 33,7 47,8 10,3

2011 0,8 2,7 5,4 33,5 47,6 10,0

2013 1,2 2,8 6,5 34,3 45,0 10,4


Analizując średnie wartości dotyczące zadowolenia ze stosunków z kolegami dla poszczególnych podregionów stwierdzono statystycznie istotne różnice (istotność jednoczynnikowej ANOVA wyniosła 0,000). Dla zobrazowania zadowolenia ze stosunków z najbliższymi dokonano gradacji opartej na odchyleniu standardowym (pomiar za dany rok).



30

Rysunek 6. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000 i 2013 r. w układzie podregionów


W 2000 r. największe zadowolenie ze stosunków z kolegami wyrazili mieszkańcy podregionów: bytomskiego, gdańskiego, radomskiego, pilskiego, kaliskiego, trójmiejskiego, puławskiego, przemyskiego, warszawskiego zachód, m. Poznań. Najmniejsze zadowolenie w tym zakresie cechowało respondentów z podregionów: ostrołęcko-siedleckiego, rybnickiego, gorzowskiego, piotrkowskiego, ełckiego, łódzkiego, stargardzkiego, gliwickiego, m. Łódź.

Porównując wyniki z 2000 i 2013 r. należy zauważyć, że zadowolenie ze stosunków z najbliższymi wzrosło aż w 45 podregionach, nie zmieniło się w dwóch (wrocławski, suwalski), a w 19 spadło. Największy wzrost odnotowano w rybnickim, słupskim, łódzkim, gorzowskim, katowickim, ostrołęcko-siedleckim, tyskim, m. Kraków, m. Łódź, gliwickim, natomiast największy spadek w: radomskim, pilskim, bytomskim, ełckim, warszawskim zachód, sieradzkim.

Ostatecznie w 2013 roku do podregionów, gdzie zadowolenie ze stosunków z kolegami było najniższe zaliczyć należy ełcki, tarnowski, sandomiersko-jędrzejowski, krakowski, stargardzki, sieradzki, tarnobrzeski, warszawski zachód i leszczyński. Największe zadowolenie w tym zakresie charakteryzowało natomiast mieszkańców podregionu słupskiego, tyskiego, nowosądeckiego, m. Poznań, trójmiejskiego, rybnickiego, łódzkiego, m. Kraków, katowickiego gdańskiego.

Wskazania z 2013 r. dotyczące zadowolenie za stosunków z najbliższymi w rodzinie i ze stosunków z kolegami są ze sobą powiązane6, jednak siła zależności miedzy nimi jest zbyt niska, by z cech tych utworzyć jedną skalę.

Opisując kontakty z najbliższymi należy stwierdzić, że występujące sieci relacji są ze sobą powiązane. Z im większą liczbą osób w rodzinie kontaktował się respondent, tym więcej stosunków utrzymywał również z przyjaciółmi i znajomymi. Sieci, w które nakreślili respondenci, są dla nich satysfakcjonujące. Świadczy o tym bardzo wysokie zadowolenie ze stosunków z najbliższymi i kolegami. Tego typu sieci określane są w teorii jako element wiążący (bonding), kapitał inkluzyjny. W teorii i badaniach kapitału społecznego podkreśla się, że sieci te wpływają negatywnie na rozwój kapitału społecznego. Na przykład w Diagnozie Społecznej J. Czapiński wskazał, że w Polsce wzrost gospodarczy odbywa się przy bardzo niskim poziomie kapitału społecznego. Jednostki są elementem bardzo efektywnym (oparcie działań o indywidualizm i failiaryzm), natomiast brak jest działań wspólnot szerszych niż rodzina. Na tej podstawie wnioskuje, że społeczeństwo polskie jest w fazie rozwoju molekularnego a etap wspólnoty jest jeszcze przed nami.

6 Alfa Cronbacha dla dwóch cech (zadowolenie ze stosunków z najbliższymi, zadowolenie ze stosunków z kolegami) liczona na danych surowych z baz Diagnozy Społecznej 2013 r. wynosi 0,523.


31

2.3.2 Ocena miejscowości (miejsca zamieszkania)

„Miejsce” stanowi konstytutywny element społeczności lokalnej. Teoretyczne rozważania dotyczące pojęcia społeczności lokalnej odróżniają od siebie pojęcia miejsca i obszaru. Miejsce stanowi niewielkie terytorium, z którym mieszkańcy czują więzi, spotykają się w jego ramach, nawiązują styczności i interakcje, podejmują wspólne działania, załatwiają wspólne interesy i potrzeby, pomagają sobie i spierają się. Miejsce jest więc kanwą wzajemnych relacji i więzi. Miejsce jest znane i własne, rzecz można „oswojone”. W odróżnieniu od miejsca - obszar jest niczyj, nie wiążą się z nim żadne odczucia czy wartości. Nie stanowi przez to podstawy powstawania relacji osobowych, a jedynie może dać podstawę stosunków rzeczowych.

Pisząc o kapitale społecznym ujęciu terytorialnym warto wiec przeanalizować dane dotyczące oceny miejscowości – miejsca zamieszkania. Spośród danych dostępnych w bazach Diagnozy Społecznej wybrane zostały cechy, które odnoszą się do:

1) problemów związanych z miejscem zamieszkania (problemy z sąsiadami/ludźmi z okolicy, nadmierne zatłoczenie, obawa przez przestępczością/narkomanią/chuligaństwem);

2) zadowolenia z miejsca zamieszkania.

W określaniu problemów związanych z miejscem zamieszkania respondenci Diagnozy Społecznej posługują się trzystopniową skalą, gdzie 1 oznacza „często”, 2 – „zdarzyło się”, 3 – „nigdy”. Do opisu problemów pojawiających się w miejscu zamieszkania przekształcono dane. Wskazania „często” i „zdarzyło się” rekodowane zostały na odpowiedź „tak”, wskazania „nigdy” na odpowiedź „nie”. Opis opiera się na wartości - % odpowiedzi „tak”.

Pierwszy problem, które wiąże się z miejscem zamieszkania, stanowić mogą relacje z osobami mieszkającymi w najbliższym otoczeniu, czyli sąsiadami/ludźmi z okolicy. W Diagnozie Społecznej znajduje się pytanie dotyczące tego, czy w odczuciu respondenta problemy związane z sąsiadami zatruwały mu życie. Odpowiedzi udzielonych przez uczestników badań wynika, że sąsiedzi/ludzie z okolicy nie przysparzają często problemów. Statystyki opisowe i rozkład odpowiedzi w poszczególnych latach badań wskazują, że zdecydowana większość ankietowanych nie odczuwała problemów wynikających z życia sąsiedzkiego.

Tabela 18. Problemy z sąsiadami i ludźmi z okolicy 2000-2013 – % wskazań

Problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy zatruwały życie 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6584 9565 8773 12571 26105 26355 26326 % tak 38,2% 33,8% 32,7% 31,8% 29,2% 27,6% 28% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 19. Problemy z sąsiadami i ludźmi z okolicy 2000-2013 – rozkład zmiennej

Problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy zatruwały życie

CZĘSTO ZDARZYŁO SIĘ NIGDY

2000 4,2 34,0 61,8

2003 3,7 30,1 66,2

2005 3,7 29,0 67,3

2007 3,6 28,2 68,2

2009 2,6 26,6 70,7

2011 2,3 25,3 72,4

2013 2,2 25,8 72,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.



32

W latach 2000-2013 widoczna jest poprawa oceny relacji z sąsiadami - systematyczny spadek odsetka tych, którzy kiedykolwiek doznali problemów z sąsiadami. Przedstawione na wykresach gradacje oparte zostały na odchyleniu standardowym.

Rysunek 7. Problemy z sąsiadami 2000 i 2013 w układzie podregionów


W 2000 r. problemy z sąsiadami lub ludźmi z okolicy zgłaszało od 15 do 58% mieszkańców podregionów. Najczęściej odczuwali je mieszkańcy podregionów: olsztyńskiego, katowickiego, warszawskiego wschód, suwalskiego, gliwickiego, tyskiego, białostockiego, łódzkiego, skierniewickiego, kieleckiego, częstochowskiego, sandomiersko-jędrzejowskiego. W tych podregionach więcej niż 47% respondentów wskazywało występowanie problemów z sąsiadami lub ludźmi z okolicy. Najrzadziej na takie problemy – od 15 do 28% - wskazywali mieszkańcy z podregionów: tarnowskiego, pilskiego, kaliskiego, wrocławskiego, ostrołęcko-siedleckiego, przemyskiego, grudziądzkiego, bielskiego, szczecińskiego.

W 2013 r. odczucia mieszkańców uległy zmianie. % odpowiedzi „tak” zaznaczało od 14 do 39% respondentów w podregionach. W tym roku najczęstsze problemy sąsiedzkie (34,2% - 38,97%) odczuwali mieszkańcy podregionu m. Wrocław, oświęcimskiego, wrocławskiego, warszawskiego zachód, bydgosko-toruńskiego, wrocławskiego, m. Szczecin, piotrkowskiego, ełckiego, stargardzkiego, tarnobrzeskiego; najrzadsze zaś (14,4 do 22%) z: grudziądzkiego, łódzkiego, słupskiego, częstochowskiego, łomżyńskiego, bytomskiego, elbląskiego, nowosądeckiego, krakowskiego, wrocławskiego, warszawskiego wschód.

Na podstawie przedstawionych map trudno wysunąć jakiekolwiek uogólnienia. Analizując jednak różnice we wskazaniach z roku 2000 i 2013 można zauważyć, że w tylko w dwunastu podregionach (wrocławski, tarnowski, kaliski, stargardzki, szczeciński, bydgosko-toruński, oświęcimski, radomski, pilski, ostrołęcko siedlecki, koszaliński, bialski) zwiększył się odsetek respondentów, którzy wskazywali, że odczuwają problemy z sąsiadami lub osobami z okolicy. Przy czym znaczny wzrost nastąpił we wrocławskim (o 15%), tarnowskim (9,5%), kaliskim (8%).

Wyraźna popraw w ocenach relacji z sąsiadami nastąpiła w podregionie warszawskim wschód (35%), łódzkim (34,5%), częstochowskim (31,4%), olsztyńskim i katowickim (po 26%).

Drugi problem związany z miejscowością zamieszkania wiąże się z odczuciem nadmiernego zatłoczenia. Nadmierne zatłoczenie jest odczuwane zdecydowanie rzadziej, niż problemy z sąsiadami. Co istotne uczucie zatłoczenia w okresie 2000-2013 nieznacznie zmalało.


33

Tabela 20. Poczucie nadmiernego zatłoczenia 2000-2013 - % wskazań

Odczuwał nadmierne zatłoczenie w miejscu zamieszkania 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6599 9571 8782 12590 26091 26353 26308 % „tak” 24,9% 24,4% 23% 23,6% 20,9% 19,2% 19,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 21. Poczucie nadmiernego zatłoczenia 2000-2013 – rozkład zmiennej

Odczuwał nadmierne zatłoczenie w miejscu zamieszkania


2000 6,6 18,3 75,1

2003 5,6 18,8 75,6

2005 4,8 18,2 76,9

2007 4,8 18,8 76,5

2009 4,0 16,9 79,2

2011 3,2 16,0 80,8


Rysunek 8. Odczucie zatłoczenia 2000 i 2013 w układzie podregionów


Przedstawione na wykresach gradacje oparte zostały na odchyleniu standardowym. W 2000 r. odczucie zatłoczenia najczęściej (32-41%) zgłaszali mieszkańców podregionów trójmiejskiego, wałbrzyskiego, tarnowskiego, bydgosko-toruńskiego, włocławskiego, gliwickiego i miast: m. Szczecin, m. st. Warszawa, m. Poznań, m. Wrocław; najrzadszej zaś (6-15% mieszkańców): tyskiego, bialskiego, ełckiego, pilskiego, krośnieńskiego, sosnowieckiego, sieradzkiego, kaliskiego, leszczyńskiego, rybnickiego, bielskiego.

W 2013 r. poczucie zatłoczenia odczuwali przede wszystkim mieszkańcy dużych miast: m. Wrocław, m. st. Warszawa, M. Szczecin, M. Kraków, oraz podregionów trójmiejskiego, bydgosko-toruńskiego, stargardzkiego, bialskiego i legnicko-głogowskiego. Nadmierne zatłoczenie najrzadziej odczuwane było (9,3-14%) zaś przez mieszkańców podregionów: krakowskiego, nowosądeckiego, słupskiego, chełmsko-zamojskiego, łódzkiego, przemyskiego, opolskiego, suwalskiego i sandomiersko-jędrzejowskiego.




34

W latach 2000-2013 poczucie zatłoczenia wzrosło wśród mieszkańców 23 podregionów, z czego w trzech podregionach znacznie (bialskim – o 19%, ełckim – 10% i tyskim – 9,7%). Największy spadek poczucia zatłoczenia odnotowano natomiast w podregionie wałbrzyskim (o 22%), m. Poznań (o 18,6%), tarnowskim (17%), włocławskim (16,5%), opolskim (15%).

Ostatnią cechą uwzględnianą w Diagnozie Społecznej dotyczącą oceny miejscowości jest odczucie obawy przed przestępczości, narkomanią i chuligaństwem. Przekonania w tym zakresie uległy w latach 2000-2013 znacznym przeobrażeniom. W 2000 r. obawa przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem była wysoka. Niespełna 40% respondentów wskazało wówczas, że nigdy nie czuło obaw w tym zakresie, a blisko co piąty badany deklarował częste poczucie zagrożenia.

Tabela 22. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000-2013 - % wskazań

Obawiała się przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu, okolicy 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6598 9559 8779 12585 26102 26358 26314 % „tak” 62,7% 55,1% 50,5% 45,4% 40,3% 33,7% 31% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 23. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000-2013 – rozkład zmiennej

Obawiała się przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu, okolicy


2000 18,9 43,8 37,3

2003 14,9 40,4 44,8

2005 11,1 39,4 49,5

2007 8,9 36,5 54,6

2009 6,2 34,1 59,7

2011 4,7 29,0 66,3


Rysunek 9. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000 i 2013 w układzie podregionów





35

Gradacje na mapach oparto o odchylenie standardowe. Największe zagrożenie w 2000 r., tym zakresie (75,5-92%) odczuwali mieszkańcy dużych miast: m. st. Warszawa, m. Łódź, m. Kraków, m. Wrocław, m. Szczecin, m. Poznań i podregionów trójmiejskiego, katowickiego, gliwickiego, łódzkiego, warszawski wschód, olsztyńskiego. Najbezpieczniej (poniżej 46% wskazań „tak”) czuli się mieszkańcy sieradzkiego, leszczyńskiego, krośnieńskiego, tarnowskiego, koszalińskiego, wrocławskiego, stargardzkiego, kaliskiego, pilskiego.

Pomimo, że w okresie 2000-2013 we wszystkich podregionach nastąpił spadek poczucia zdrożenia przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania, nadal na mapie obrazującej wyniki z 2013 r. odznaczają się duże miasta, jako te miejsca, których mieszkańcy odczuwają największe zagrożenie (43 – 57,5%). Dotyczyło to przede wszystkim m. Wrocław, m. Szczecin, m. Kraków., m. Łódź, m. Poznań, m. st. Warszawa oraz podregionów trójmiejskiego, katowickiego, gliwickiego, sosnowieckiego, bydgosko-toruńskiego i legnicko-głogowskiego. Najniższe obawy (15-20% wskazań „tak”) przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem wyrazili mieszkańcy podregionu krakowskiego, przemyskiego, słupskiego, grudziądzkiego, nowosądeckiego, sieradzkiego, łomżyńskiego, tarnowskiego i sieradzkiego.

Oceny odczuwanych problemów z sąsiadami, odczucie zatłoczenia i obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem są ze sobą powiązane7. Uzyskane wyniki dotyczące trzech pytań zostały zsumowane.

Tabela 24. Liczba postrzeganych problemów i obaw w społeczności lokalnej 2013 – rozkład zmiennej

Liczba postrzeganych problemów, obaw (2013r.)

Częstość Procent Procent ważnych Procent

skumulowany Brak (0) 13765 18,4 52,4 52,4 Jeden 6503 8,7 24,7 77,1 Dwa 3857 5,1 14,7 91,8 Trzy 2156 2,9 8,2 100,0 Ogółem 26281 35,0 100,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Połączenie danych pozwala stwierdzić, że połowa (52,4%) respondentów z badań Diagnoza Społeczna 2013 r. nie odczuwała ani problemów z sąsiadami, ani nadmiernego zatłoczenia, ani nie obawiała się przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej miejscowości. Blisko co czwarty ankietowany wskazywał tylko na jeden z tych problemów, co siódmy dwa, a niespełna co dziesiąty wszystkie trzy.

Ostatecznie do zobrazowania postrzeganych przez mieszkańców problemów w miejscowości wykorzystano % tych wskazań, gdzie respondenci nie wskazali na ani jeden problem. Tak powstała zmienna przyjęła wartości od 28 do 72,5% tych, którzy w podregionach problemów nie dostrzegali. Wykorzystując podział oparty na odchyleniu standardowym można podzielić podregiony na te, w których problemy i obawy są często dostrzegane (28-42% mieszkańców nie dostrzega problemów) oraz te, w których problemy są rzadkie (61-72,5% mieszkańców problemów nie dostrzega).

Problemy i obawy najczęściej były deklarowane przez mieszkańców dużych miast: m. st. Warszawa, m. Kraków, m. Wrocław, m. Szczecin, m. Łódź, m. Gdańsk i podregionu toruńsko-bydgoski, legnicko-głogowskiego, tarnobrzeskiego, katowickiego, sosnowieckiego i oświęcimskiego. Na te same problemy najrzadziej wskazywali mieszkańcy podregionów słupskiego, elbląskiego, grudziądzkiego,

7 Alfa Cronbacha dla trzech cech (problemy z sąsiadami, odczucie zatłoczenia w miejscu zamieszkania, obawa przed przestępczością, narkomanią, chuligaństwem) - cechy po rekodowaniu na „tak” i „nie” - liczona na danych surowych z baz Diagnozy Społecznej 2013 r. wynosi 0,597.


36

krakowskiego, łomżyńskiego, nowosądeckiego, łódzkiego, przemyskiego, częstochowskiego, chełmsko-zamojskiego, sieradzkiego, pilskiego, sandomiersko-jędrzejowskiego.

Rysunek 10. Liczba postrzeganych problemów i obaw w społeczności lokalnej 2013 r. w układzie podregionów


Analogicznie jak w przypadku kontaktów społecznych respondenci Diagnozy Społecznej oceniali również zadowolenie z miejscowości, w której mieszkają. Oceny dokonywali na sześciostopniowej skali: od 1 (bardzo zadowolony) do 6 (bardzo niezadowolony). Do określenia zadowolenia z miejscowości zamieszkania skala została odwrócona.

Analizując wartość statystyk opisowych należy podkreślić wysoki poziom zadowolenia z miejscowości. Rosnąca wartość średniej i jednocześnie malejące odchylenie standardowe wskazują na stale rosnące zadowolenie ze stosunków z najbliższymi. Zadowolenie w tym zakresie (w różnym stopniu) wyrażało blisko 80% w 2000 r. i blisko 87% w 2013 r.

Tabela 25. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000-2013 – statystyki opisowe

Zadowolenie z miejscowości, w której Pan żyje 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6535 9502 8677 12549 25988 26294 26257 Średnia 4,23 4,34 4,41 4,41 4,46 4,50 4,45 Mediana 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 Dominanta 5 5 5 5 5 5 5 Odchylenie standardowe 1,229 1,133 1,040 1,020 1,000 0,997 1,024 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 26. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000-2013 – rozkład zmiennej

Zadowolenie z miejscowości, w której Pan żyje

Bardzo niezadowolony

Niezadowolony Dosyć niezadowolony

Dosyć zadowolony

Zadowolony Bardzo zadowolony

2000 4,5 7,2 8,7 29,7 40,4 9,4

2003 2,9 5,9 7,8 30,7 42,9 9,8

2005 2,1 4,7 7,0 31,3 46,4 8,6



37

2007 1,9 4,3 7,3 32,4 45,6 8,6

2009 1,7 3,9 6,6 32,1 46,4 9,5

2011 1,7 3,6 5,9 30,6 48,1 10,1

2013 2,0 3,9 6,8 31,2 46,7 9,4


Rysunek 11. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000 i 2013 w układzie podregionów


Dla zobrazowania zadowolenia miejscowości dokonano gradacji opartej na odchyleniu standardowym (pomiar za dany rok).

W 2000 r. największe zadowolenie z miejsca zamieszkania wyrażali respondenci z dużych miast: m. Kraków, trójmiasto, m. Poznań, m. Szczecin, m. Wrocław oraz z podregionów nowosądeckiego, sieradzkiego, tyskiego, gdańskiego, konińskiego, krakowskiego i słupskiego. Najniższe zadowolenie w tym zakresie deklarowali mieszkańcy: legnicko-głogowskiego, elbląskiego, wałbrzyskiego, warszawskiego wschód, ostrołęcko-siedleckiego, m. Łódź, suwalskiego, ełckiego, piotrkowskiego, ciechanowsko-płockiego i gliwickiego.

W 2013 r. mapa zadowolenie nie zmieniła się w znaczący sposób. Wciąż najlepiej swoje miejscowości oceniali mieszkańcy z dużych miast: m. Poznań, m. Kraków, m. st. Warszawa, m. Wrocław, trójmiasto oraz z podregionów słupskiego, grudziądzkiego, tyskiego, nowosądeckiego, gdańskiego, rybnickiego. Równie stale niskie noty otrzymały m. Łódź i podregiony ełcki i wałbrzyski.

Porównując dane za lata 2000 i 2013 należy podkreślić, że tylko w siedmiu podregionach zadowolenie z miejsca zamieszkania spadło (warszawski zachód, sandomiersko-jędrzejowski, krakowski, koniński, m. Kraków, sieradzki, m. Szczecin). W pozostałych podregionach odnotowano wzrost zadowolenia, przy czym w dwóch był to wzrost znaczny (gliwickim, ciechanowsko-płockim).

Problemy i obawy odczuwane w miejscowości zamieszkania oraz zadowolenie z tej miejscowości są ze sobą słabo powiązane8. Po uproszczeniu zgromadzonych danych (budowę cech dwuwariantowych częste/rzadkie problemy i obawy; wysokie/niskie zadowolenie z miejscowości) podregiony można podzielić na takie, w których występują zarówno częste problemy i obawy i niskie zadowolenie z

8 Wypowiedzi dotyczące problemów z sąsiadami, odczuwanego zatłoczenia i obaw przez przestępczością, narkomanią i chuligaństwem zostały do siebie dodane. Powstała w ten sposób zmienna o wartościach od 0 (brak problemów) do 3 (bardzo częste problemy). Zadowolenie z miejscowości oceniane było na sześciostopniowej skali od 1 (bardzo niezadowolony) do 6 (bardzo zadowolony). V Cramera pomiędzy tymi zmiennymi wynosi 0,136, poziom istotności ,000.



38

miejsca zamieszkania, oraz takie, w których obie te cechy przyjęły wysokie wartości. Podział podregionów według dwóch opisywanych cech prezentuje poniższa tabela (przy czym należy pamiętać, że pogrupowanie powstało przez znaczne uproszczenie danych, a oparcie podziału na średnich powoduje równomierny rozkład podregionów).

Tabela 27. Zadowolenie z miejscowości a odczuwane problemy w poszczególnych podregionach

Postrzeganie problemów, obawy

Rzadko Często

Zad

ow

ole

nie

z m

iejs

cow

ośc

i

Nis

kie

ciechanowsko-płocki elbląski

gorzowski kielecki koniński

leszczyński nyski

olsztyński poznański

sandomiersko-jędrzejowski sieradzki

tarnowski warszawski wschodni

włocławski

bialski ełcki

jeleniogórski katowicki

koszaliński legnicko-głogowski

lubelski m. Szczecin

m. Łódź piotrkowski

radomski sosnowiecki stargardzki

suwalski szczeciński

tarnobrzeski wałbrzyski

warszawski zachodni zielonogórski

Wys

oki

e

bielski bytomski

chełmsko-zamojski częstochowski

grudziądzki kaliski

krakowski krośnieński łomżyński

łódzki nowosądecki

opolski ostrołęcko-siedlecki

pilski przemyski puławski

skierniewicki słupski

starogardzki

białostocki bydgosko-toruński

gdański gliwicki

m. Kraków m. Poznań

m. Wrocław m. Warszawa oświęcimski

rybnicki rzeszowski trójmiejski

tyski wrocławski


Trudno jednoznacznie wskazać, czy ocena relacji sąsiedzkich, poczucie zagrożenia w miejscu zamieszkania, czy zadowolenie z miejscowości wywierają jakikolwiek wpływ na przedsiębiorczość w podregionach. Jednak w literaturze można odnaleźć wskazania dotyczące znaczenia kapitału społecznego dla społeczności lokalnej (Młokosiewicz 2013: 125-139).


39

2.3.3 Zachowania sformalizowane

Opisując sieci powiązań w społeczności lokalnej uwzględnić należy obok kontaktów społecznych – określonych jako związki nieformalne z rodziną, kolegami, znajomymi, przyjaciółmi – przedstawić zachowania sformalizowane, wynikające z przynależności do społeczności lokalne, organizacji, stowarzyszeń. Kapitał społeczny oparty na więziach nieformalnych (z najbliższymi) stanowi podstawę kapitału wiążącego (bonding) – kapitału o charakterze i zasięgu wspólnotowym. Kapitał oparty na zaangażowaniu i uczestnictwie, więziach formalnych, zrzeszeniowych buduje kapitał społeczny pomostowy (bridging) (Działek 2011).

Dane z Diagnozy Społecznej pozwalają na opis zachowań, które nie wymagają od respondentów większego zaangażowania, przez takie, którym towarzyszyć musi chociażby chwilowe/jednorazowe zaangażowanie się, po takie, które wymagają systematyki i aktywności. Do pierwszych zaliczyć można uczestnictwo w nabożeństwach. Są to zachowania systematyczne, cykliczne, ale nie wiążą się z żadnym formalnym zrzeszaniem i zaangażowaniem. Chwilowe (punktowe) zaangażowanie towarzyszy organizowanym lokalnie akcjom (w szkole, kościele, gminie). Uczestnictwo w tego typu działaniach wymaga z jednej strony zaangażowania, z drugiej zaś jest to działanie doraźne, celowe. Trzeci typ zachowań wiąże się z trwałą przynależnością do jakiejś organizacji/stowarzyszenia, aktywnym uczestnictwem w jej działaniach i pełnieniem funkcji w jej strukturach. Można więc mówić o trzech typach zachowań sformalizowanych opartych na wymaganym zaangażowaniu.

Religijność jako element kapitału społecznego

Uczestniczenie w nabożeństwach zaliczyć można do zachowań, które cechuje niski stopień sformalizowania. We wszystkich edycjach Diagnozy Społecznej pytano respondentów ile razy średnio w miesiącu biorą udział w spotkaniach o charakterze religijnym, przy czym ankietowani mogli udzielać dowolnej liczby odpowiedzi (od 0 do n).

Tabela 28. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000-2013 – statystyki opisowe

Jak często przeciętnie w ciągu miesiąca bierze Pani udział w nabożeństwach lub innych spotkaniach o charakterze religijnym?

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N Ważne 6602 9501 8331 12489 25803 26252 26209 Średnia 3,16 2,86 2,99 2,96 2,87 2,76 2,79 Mediana 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 Dominanta 4 4 4 4 4 4 4 Odchylenie stand. 3,978 3,244 3,743 3,183 3,276 3,066 3,133 Minimum 0 0 0 0 0 0 0 Maksimum 52 62 74 31 60 60 30 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Tabela 29. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000-2013 – rozkład zmiennej

0 1 2 3 4 5 i więcej

2000 26,5 5,9 10,3 7,6 34,8 14,9

2003 29,3 6,8 9,9 7,5 32,8 13,7

2005 30,2 5,3 9,6 7,3 33,3 14,2

2007 27,1 7,9 10,1 7,4 33,8 13,8

2009 28,2 8,4 10,4 7,0 32,9 13,0

2011 29,0 8,8 10,2 6,4 34,0 11,5

2013 29,0 8,8 10,8 6,6 32,7 12,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.



40

W latach 2000-2013 brak uczestnictwa w spotkaniach religijnych deklarowało 26,5-30% respondentów. Około 40% ankietowanych wskazało na systematyczne uczestnictwo w takich spotkaniach (3-4 razy w miesiącu). Nieco częściej niż co dziesiąty deklarował udział częstszy niż jeden raz w tygodniu.

Statystyki opisowe wskazują na znaczne zróżnicowanie wskazań. Są osoby, które deklarują brak uczestnictwa w spotkaniach o charakterze religijnym, i takie, które w miesiącu uczestniczą w nich nawet kilkadziesiąt razy. Analizując wartość średniej w latach 2000-2013 można powiedzieć, że deklarowana częstość uczestnictwa w tego typu spotkaniach maleje, jednak ze względu na występowanie wskazań odstających wartości średniej (i odchylenia standardowego) dla poszczególnych lat są zniekształcone.

Przy opisie zachowań o charakterze religijnym warto zwrócić uwagę na dominantę. We wszystkich latach badania dominanta wskazuje niezmiennie wartość 4 – co przekłada się na to, że respondenci najczęściej deklarowali uczestniczenie w spotkaniach religijnych jeden raz w tygodniu. Równie stabilną wartość ma mediana. Miara ta (podobnie jak w przypadku określania więzi z najbliższymi) zostanie wykorzystana dla przestrzennej prezentacji uczestnictwa w spotkaniach religijnych.

Rysunek 12. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000 i 2013 r. w układzie podregionów


Na podstawie map prezentujących miesięczną częstotliwość uczestniczenia w spotkaniach religijnych (mediany wskazań) w latach 2000 i 2013 można stwierdzić, że:

1) mieszkańcy dużych miast faktycznie nie uczestniczą w spotkaniach religijnych (m. st. Warszawa, m. Łódź, m. Poznań, m. Szczecin) lub uczestniczą w nich rzadko (m. Gdańsk, m. Wrocław). Wyjątek stanowią mieszkańcy m. Kraków, gdzie mieszkańcy deklarują systematycznie i częste uczestnictwo w spotkaniach religijnych;

2) w 2000 r. w blisko połowie podregionów (31) mediana wynosiła 4, a w kolejnych 17 – 3. Stosunkowo niski udział w nabożeństwach charakteryzował – obok wielkich miast – podregiony silnie zurbanizowane (katowicki i sosnowiecki), oraz trzy podregiony w północno-zachodniej części Polski (koszaliński, stargardzki, szczeciński);

3) porównując dane z 2000 i 2013 r. należy zauważyć spadek wartości mediany w 27 podregionach, przy czym najwyżsi spodek (o 2-3 wartości) odnotowany został w ośmiu podregionach (jeleniogórskim, ełckim, m. Poznań, wałbrzyskim, olsztyńskim, ostrołęcko-siedleckim, kieleckim, poznańskim). Mediana wzrosła tylko w dwóch podregionach – sosnowieckim i stargardzkim – ale wzrost ten był nieznaczny (z wartości 1 na 2);

4) wysoki poziom uczestnictwa w spotkaniach religijnych (stałe wartości mediany 3-4) utrzymał się w 25 podregionach. Są to przede wszystkim podregiony położone wzdłuż południowej


41

(do obszaru Dolnego Śląska) i wschodniej (po Suwalszczyznę) granicy Polski, oraz podregion warszawski wschód, gdański, słupski, leszczyński i kaliski.

Udział w spotkaniach religijnych, pomimo spadku odnotowanego w latach 2000-2013, pozostaje wciąż najczęstszą formą zachowań sformalizowanych.

Zachowania religijne i ich wpływ na rozwój kapitału społecznego nie stanowią częstego tematu badawczego. Na podstawie wyników międzynarodowych badań empirycznych postawiono tezę, że katolicyzm jest negatywnie powiązany z kapitałem społecznym z czterech powodów:

1) zhierarchizowanej struktur kościoła katolickiego, 2) niskiego zaangażowanie katolików w grupach religijnych, 3) położenia nacisku na takie wartości jak: kolektywizm, brak zainteresowania sprawami

doczesnymi, dogmatyzm, antyindywidualizm, które w myśli Putnama są szkodliwe dla kapitału społecznego,

4) uznanie wartości rodzinnych za wartości kluczowe rodzinne kosztem innych więzi społecznych.

Wśród polskich badaczy tego zagadnienia nie ma jednoznacznych ustaleń dotyczących wpływu religijności i praktyk religijnych na kapitał społeczny (Markowski, Cześnik, Kotnarowski 2015: 191-212; Nowak 2011: 86-87).

Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej

Zdecydowanie rzadziej mieszkańcy angażują się w działania na rzecz społeczności lokalnej. Na pytanie, czy w czasie ostatnich dwóch lat zdarzyło się respondentom zaangażować w jakiekolwiek działania w tym zakresie odpowiedzi twierdzących udzieliło 8,4% w 2000 r i 14,8% w 2013.

Tabela 30. Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej 2000-2013 - % wskazań

Czy w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się, że angażował się Pan w działania na rzecz społeczności lokalnej (gminy, osiedla, miejscowości, w najbliższym sąsiedztwie)?

N % tak % nie

2000 6539 8,4 91,6

2003 9528 13,2 86,8

2005 8391 13,8 86,2

2007 12596 14,2 85,8

2009 25515 15,6 84,4

2011 26133 15,6 84,4

2013 26031 14,8 85,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Dla przestrzennego zobrazowania zaangażowania w działania na rzecz społeczności lokalnej wykorzystano wartość - % odpowiedzi „tak” na postawione w ankiecie pytanie. Gradację na mapach został oparty o podział naturalny Jenksa.

W 2000 r., zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej było znacznie zróżnicowane. W dwóch podregionach (częstochowskim i katowickim) ani jeden respondent nie zadeklarował zaangażowania w tym zakresie, natomiast w trzech deklaracje takie złożyło więcej niż 16% respondentów (gdańskim 22,4%; puławskim 19,7%, tyskim 18,8%). W 2000 r. regiony o niskim zaangażowaniu to takie, w których mniej niż 6,3% respondentów wskazało na podejmowanie działań na rzecz społeczności lokalnej. Podregionów takich było 26. W 21 podregionach 6,4-10,5% mieszkańców deklarowało zaangażowanie. Podregiony te określono jako te o niskim zaangażowaniu. W pozostałych 15 regionach poziom zaangażowania w działania dotyczył 10,6-16% mieszkańców. Były to podregiony jeleniogórski, krośnieński, grudziądzki, bielski, nowosądecki, poznański,


42

włocławski, krakowski, szczeciński, przemyski, łomżyński, sandomiersko-jędrzejowski, opolski, suwalski, radomski.

Rysunek 13. Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej 2000 i 2013 w układzie podregionów


W 2013 r. deklarowany poziom zaangażowania mieszkańców w sprawy lokalne sięgał blisko 15%. W rozbiciu na podregiony najsłabiej w tym zakresie wypadł podregion olsztyński (7,5% zaangażowanych), najlepiej zaś opolski (26,7% zaangażowanych). Wśród regionów o niskim zaangażowaniu mieszkańców (7,5-11%) obok olsztyńskiego należy wymienić podregion elbląski, ostrołęcko-siedlecki, m. Łódź, nowosądecki, bielski, częstochowski, skierniewicki, ełcki, koszaliński, włocławski. Wśród podregionów o wysokim zaangażowaniu mieszkańców (powyżej 19%) znalazły się opolski, szczeciński, bialski, rzeszowski, gorzowski, gdański, lubelski, jeleniogórski, wrocławski.

Porównując deklaracje ankietowanych z 2000 i 2013 r. należy zauważyć, że w 56 podregionach wzrósł odsetek zaangażowanych mieszkańców. Wzrost ten był najbardziej widoczny (o 14%) w bialskim (18,9%), rzeszowskim (16,3%), opolskim, wrocławskim, gorzowskim, katowickim (14-15%).

Należy podkreślić, że w danych pochodzących z pomiaru Diagnozy Społecznej 2013 r. istnieje nikły związek pomiędzy zaangażowaniem w sprawy lokalne a uczestniczeniem w spotkaniach religijnych (V Cramera = ,043). Wśród osób, które deklarowały, że nie uczestniczą w spotkaniach religijnych 12,4% zadeklarowało jednocześnie angażowanie się w sprawy lokalne. Wśród osób uczestniczących w spotkaniach religijnych zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej wynosiło 15,8%.

Zaangażowanie jest jedną z głównych cech kapitału społecznego w ujęciu R. Putanma. Dobrowolna działalność ludzi oparta na wzajemności tworzy sieci poziomych zależności, które stanowią pole rozwoju kapitału społecznego. Faktem jest, że w Polsce zaangażowanie w sprawy społeczności lokalnej jest bardzo niskie.

Przynależność do organizacji

Działaniem sformalizowanym, które często wykracza poza granice potrzeb i funkcjonowania społeczności lokalnej jest przynależność do mieszkańców do organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, grup, związków, kół, itp. Pytanie o tego typu udział zadawane jest w Diagnozie Społecznej od 2003 roku.


43

Tabela 31. Członkostwo w organizacjach 2003-2013 – rozkład zmiennej

Czy jest Pani członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół?

TAK, jednej TAK, dwóch TAK, trzech lub więcej NIE

2003 9560 10,1 1,6 0,4 87,9

2005 8769 9,8 1,7 0,6 87,9

2007 12486 11,3 2,8 0,8 85,1

2009 25932 10,1 2,2 0,8 86,9

2011 26107 11,5 2,2 0,8 85,5

2013 26311 9,8 2,4 0,9 86,9


Deklaracje bycia członkiem jakiejś organizacji złożyło w opisywanym okresie od 12,1% do 14,9%. W 2013 r., odsetek ten wynosił 13,1%. Respondenci deklarowali przede wszystkim członkostwo w jednej organizacji, zdecydowanie rzadziej w 2-3.

Dla terytorialnego zobrazowania uczestnictwa w organizacjach wszystkie deklaracje uczestnictwa zostały zsumowane (zmienna uległa uproszczeniu, stała się dwuwariantowa). Do dalszego opisu zjawiska wykorzystano % deklaracji członkostwa w organizacjach. Gradację cechy na mapach oparto na naturalnym podziel Jenksa.

Rysunek 14. Członkostwo w organizacjach 2003 i 2013 w układzie podregionów


W 2003 r. najmniej deklaracji członkostwa złożyli mieszkańcy podregionu ełckiego (3,7%). Wśród innych podregionów o bardzo niskim członkostwie w organizacjach (3,7-2,8%) znalazłby się - obok ełckiego – bialski, suwalski, sosnowiecki, szczeciński, tarnobrzeski, kaliski, koszaliński, warszawski zachód. Członkostwo w organizacjach najczęściej (16-24,3%) deklarowali mieszkańcy podregionu krośnieńskiego (24,3%) oraz gliwickiego, nyskiego, pilskiego, m. Kraków, poznańskiego, m. Poznań, gdańskiego, katowickiego, legnicko-głogowskiego, częstochowskiego.

W 2013 roku najniższy odsetek (poniżej 11%) członkostwa w organizacjach charakteryzował 17 podregionów. Najniższe wartości zostały zadeklarowane przez respondentów z podregionu elbląskiego (5%), olsztyńskiego (6,2%), słupskiego (6,9%). Największy odsetek członków organizacji (powyżej 18%) cechował dziewięć podregionów: m. Poznań, gdański, rzeszowski, lubelski, m. Warszawa, katowicki, opolski, gorzowski, tyski.



44

Porównując pomiary z 2003 i 2013 r. należy zauważyć, że w 27 podregionach deklaracje członkowskie zmalały. Największy spadek odnotowano w krośnieńskim (8,4%), gliwickim (7%), częstochowskim, nyskim, poznańskim, m. Łódź, olsztyński, elbląski, pilski, bielski (w granicach 5-6%). Największy wzrost deklaracji (w granicach 8-10%) w opisywanym zakresie nastąpił w podregionie bialskim, sosnowieckim, tyskim, oświęcimskim, m. Poznań, wrocławskim.

Opisując członkostwo respondentów w różnego typu organizacjach warto zauważyć, że w danych z 2013 r. istnieje statystycznie istotna zależność pomiędzy zaangażowaniem w sprawy lokalne a deklaracją członkowską w organizacji (V Kramera 0,382, istot. przyb. ,000). 44% tych, którzy wskazywali, że w ostatnim czasie angażowali się w działaniach na rzecz społeczności lokalnej deklarowali również członkostwo w organizacjach. Wśród osób, które nie angażowały się w działania lokalne odsetek członków organizacji był znacznie niższy i wynosił 7,7%. Angażowanie w sprawy lokalne wpływa więc na poziom członkostwa w organizacjach.

Bycie członkiem organizacji nie gwarantuje jednak czynnego uczestnictwa w jej życiu. W 2013 r. osobom, które zadeklarowały, że są członkami organizacji zadano dodatkowe pytanie, dotyczące tego czy działają aktywnie w ramach członkostwa w organizacji. 72,3% respondentów w tej grupie udzieliło odpowiedzi twierdzącej.

Można zauważyć regionalne zróżnicowanie zaangażowania członków w życie organizacji, do których przynależą. Są więc podregiony, gdzie aktywnie działa 50-60% członków organizacji (olsztyński, bytomski, wrocławski, koniński, ostrołęcko-siedlecki) oraz takie, w których w życie organizacji włącza się powyżej 80% członków (ełcki, bialski, łomżyński, chełmsko-zamojski, koszaliński, elbląski, szczeciński, suwalski, sosnowiecki, włocławski, bielski).

Terytorialne zróżnicowanie zaangażowania członków organizacji prezentuje wykres. Gradacja cechy oparta została na naturalnym podziale Jenksa.

Rysunek 15. Aktywne działania w organizacjach 2013 w układzie podregionów


Jedną z form aktywnej działalności w organizacjach jest pełnienie w nich różnego typu funkcji. Pytanie o sprawowanie stanowisk zadano pierwszy raz w Diagnozie Społecznej 2003 tym osobom, które wcześniej wskazały, że są członkami organizacji. Respondenci mieli możliwość wskazać na odpowiedź „tak” lub „nie”.


45

Tabela 32. Pełnienie funkcji w organizacjach 2003-2013 – rozkład zmiennej

Czy pełni Pan jakieś funkcje w takich organizacjach?

N Tak % Nie %

2003 1118 45,4 54,6

2005 1075 54,0 46,0

2007 2088 41,3 58,7

2009 4343 36,8 63,2

2011 4372 31,3 68,7

2013 3409 44,8 55,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

W poszczególnych pomiarach odsetek członków organizacji, którzy pełnili funkcje wahał się od 54% w 2003 r. do 31,3% w 2011 r. Ostatecznie w 2013 r. blisko 45% respondentów, którzy wcześniej wskazali, że są członkami organizacji, zadeklarowało jednocześnie, że pełnią w niech funkcje.

Rysunek 16. Pełnienie funkcji w organizacjach 2013 w układzie podregionów


Mapka prezentuje terytorialne zróżnicowanie wskazań dotyczących odsetka osób deklarujących pełnienie funkcji. Widoczne są na niej podregiony, gdzie stanowiska sprawuje od 50 do 70% tych, którzy przynależą do organizacji. Może to świadczyć o tym, że organizacje są niewielkie lub/i są liczne lub/i dysponują wieloma stanowiskami, więc niemalże każdy członek może pełnić w nich funkcję. Jednak Diagnoza Społeczna nie dostarcza odpowiedzi na te dylematy.

Opisując sprawowanie funkcji warto wskazać, że ich pełnienie związane jest z aktywnym działaniem w organizacjach. W danych z pomiaru Diagnozy Społecznej z 2013 r. istnieje słaba statystyczny związku pomiędzy tymi cechami (V Kramera ,251, ist. przyb. ,000). 53,8% tych, którzy wskazali, że aktywnie działają w organizacjach zadeklarowało jednocześnie, że pełnią w nich funkcje. Podobną deklarację złożyło również 25,8% osób, których nie włącza się aktywnie w życie organizacji.

Prócz deklaracji dotyczących przynależności, aktywności i pełnionych funkcji w 2013 r., członkowie organizacji zostali poproszeni o określenie tego do jakiego typu organizacji przynależą. Ze względu na to, że respondenci mogą przynależeć do kilku organizacji, to w pytaniu mogli dokonać kilku wskazań.



46

Najczęściej, bo co czwarty ankietowany wskazywał, że jest członkiem organizacji religijnej. Aktywność związana ze spotkaniami o charakterze religijnym nie ogranicza się więc tylko do nabożeństw, ale do uczestniczenia w różnego typu organizacjach przykościelnych.

W dalszej kolejności badani deklarowali przynależność do kół sportowych (13,5%) oraz do różnego typu kół zainteresowań (13,2%). Częściej niż co dziesiąty wskazywał przynależność do związku zawodowego (10,6%) lub/i do organizacji towarzyskiej (10,2%).

Wśród pozostałych organizacji, w których członkostwo deklarowali respondenci w 2013 r., wskazać należy: komitety rodzicielskie (7,8%), organizacje pomagające (7%), organizacje biznesowe/zawodowe (6,5%), komitety mieszkańców (5,9%), organizacje upowszechniające wiedzę (4,6%).

Tabela 33. Członkostwo w różnego typu organizacjach 2013 r.

Członkostwo w organizacjach

Odpowiedzi

Procent obserwacji N Procent klub sportowy 336 9,6% 13,5%

organizacja biznesowa, zawodowa 163 4,7% 6,5%

partia polityczna 90 2,6% 3,6%

organizacja pomagająca 174 5,0% 7,0%

związek zawodowy 264 7,5% 10,6% koło zainteresowań 329 9,4% 13,2%

komitet mieszkańców 148 4,2% 5,9%

komitet rodzicielski 196 5,6% 7,8%

ekologowie 66 1,9% 2,6%

organizacja konsumentów 4 0,1% 0,2% organizacja towarzyska 266 7,6% 10,6%

organizacja religijna 634 18,1% 25,4%

organizacja upowszechniająca wiedze 116 3,3% 4,6%

władze samorządowe 101 2,9% 4,0%

grupa samopomocowa 47 1,3% 1,9%

inna 569 16,2% 22,8% 3503 100,0%


Warto tu wskazać, że na poziom członkostwa w organizacjach wpływa poziom zaangażowanie w sprawy lokalne. Osoby, które angażują się w sprawy lokalne częściej przynależą do różnego typu organizacji.

Tabela 34. Wpływ zaangażowania społecznego na deklaracje członkostwa w organizacjach społecznych 2013 r.

Deklaracje członkostwa w podregionach

Ogółem bardzo niskie niskie wysokie bardzo wysokie Zaangażowanie

w podregionach

bardzo niskie 100,0% 100,0%

niskie 20,8% 45,8% 29,2% 4,2% 100,0%

wysokie 4,5% 68,2% 18,2% 9,1% 100,0%

bardzo wysokie 11,1% 33,3% 55,6% 100,0%

Ogółem 25,8% 40,9% 21,2% 12,1% 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Co czwarty respondent Diagnozy Społecznej 2013r. wskazywał, że jest członkiem organizacji religijnej. Informacje na temat organizacji kościelnych i ich członków zostały opracowane w roczniku statystycznym „Kościół Katolicki 1991-2011” przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego i GUS. W opracowaniu tym można odnaleźć informacje na temat liczby organizacji – zarówno tych



47

instytucjonalnych, jak i wspólnotowych. Problem stanowi tu jednak opracowanie danych. Statystyka kościoła opiera się bowiem na podziale diecezjalnym, który nie pokrywa się z podziałem administracyjnym kraju.

Organizacje instytucjonalne to podmioty zarejestrowane, świadczące różnego typu usługi. Są to szkoły katolickie, Akcja Katolicka, Caritas, katolickie domy dziecka i domy pomocy społecznej. Według danych GUS w 2008 r. funkcjonowało 2216 kościelnych organizacji instytucjonalnych. Jak podaje rocznik, ponad połowa kościelnych organizacji instytucjonalnych nie ma charakteru członkowskiego. Jednak podana została średnia liczba członków w tego typu organizacjach. W 2008 r. wynosiła ona 136 osób.

Widoczne jest terytorialne zróżnicowanie rozmieszczenia kościelnych organizacji instytucjonalnych. Największa ich liczba (uwzględniając ich siedziby) umieszczona była w woj. mazowieckim i małopolskim, najniższa zaś w lubuskim.

Dla opisywanego uczestnictwa i zaangażowania istotniejsze są kościelne organizacje wspólnotowe, które mają typowo członkowski charakter. Wśród cech charakterystycznych tych organizacji wymieniono: zakorzenienie w społeczności lokalnej, zakotwiczenie w strukturze parafialnej, luźna formuła, mała liczba członków. Według danych w latach 1998 – 2008 liczba organizacji wspólnotowych wzrosła z 39 661 na 60 069, czyli o 51%. Dla porównania podano, że w 2008 r. liczba stowarzyszeń świeckich wynosiła 84 300. Tak więc kościelne organizacje wspólnotowe stanowiły 41,61% wszystkich organizacji w Polsce.

Natomiast liczba członków w kościelnych organizacjach wspólnotowych wzrosła w okresie 1998-2008 o 27% (z 2 103 850 w 19988 r., na 2 675 145 w 2008 r.). Średnia wielkość tego typu organizacji w 2008 r. wynosiła 44,6 osoby.

Rysunek 17. Kościelne organizacje instytucjonalne według województw

Źródło: Kościół Katolicki w Polsce 1991-2011, Rocznik statystyczny, ISKK, GUS, Warszawa 2014, s. 216.

48

W roczniku statystycznym podano, że średnia liczba organizacji wspólnotowych działających w pojedynczej parafii w 2008 r. wynosiła 5,8. Widoczne jest jednak znaczne zróżnicowanie regionalne w tym zakresie. Obok średniej liczby organizacji w parafii podana jest również średnia liczba członkostw w organizacjach. Należy jednak pamiętać, że jednostka może być członkiem kilku organizacji.

Rysunek 18. Średnia liczba organizacji w parafii i członkostw w kościelnych organizacjach wspólnotowych w parafiach wg diecezji


Wymiernym wskaźnikiem określającym uczestnictwo jest używany w statystykach Kościoła Katolickiego wskaźnik participantes, który wyraża stosunek liczby członków w kościelnych organizacjach wspólnotowych w parafii do liczby katolików (osób ochrzczonych, zamieszkujących teren tej parafii). Tym samym wskaźnik obrazuje lokalne zaangażowanie członków parafii/diecezji.

Jak wynika z prezentowanych danych wartość tego wskaźnika w różnych regionach kraju nie jest równomierna. Podobnie jak w przypadku uczestnictwa w nabożeństwach wskaźnik participantes osiągnął najwyższe wartości w regionach wzdłuż południowej i wschodniej granicy kraju. Ze względu jednak na to, że statystyka kościelna bazuje na podziale diecezjalnym, a pozostałe prezentowane dane na podziale administracyjnym, zestawienie danych z Diagnozy społecznej i z rocznika statystycznego Kościoła Katolickiego nie jest możliwe.

49

Rysunek 19. Wskaźnik participantes wg diecezji w Polsce 2008 r.


Szczegółowych danych dotyczących uczestnictwa w organizacjach dostarcza GUS. Z dostępnych statystyk można pozyskać dwojakiego typu informacje:

1) dotyczące członkostwa mieszkańców w różnego typu organizacjach; 2) dotyczące liczby organizacji różnego typu – w tym organizacji pozarządowych, fundacji i

stowarzyszeń.

Dane GUS dostarczają informacji na temat członkostwa w trzech typach organizacji: klubach sportowych, kołach zainteresowań oraz w zespołach artystycznych. Aktywność mieszkańców, szczególnie w dwóch pierwszych, wydaje się być ważna, bowiem w Diagnozie Społecznej 2013 r. respondenci wskazywali na dużą aktywność w ramach tych organizacji.

W celu opisu wykorzystano wskaźniki relatywizowane - liczbę członków klubów sportowych, członków kół zainteresowań i członków zespołów artystycznych na 1000 mieszkańców. Analizując dane należy pamiętać o tym, że osoby ćwiczące, członkowie klubów, czy członkowie zespołów mogą być liczone wielokrotnie, jeśli uprawiają więcej niż jedną dyscyplinę sportową, przynależą do więcej niż jednego klubu czy zespołu.

50

W opisie członkostwa dodatkowe trudności wynika z systemu dokonywanych pomiarów. Liczba członków klubów sportowych podawana jest w GUS od 2008 r w cyklach dwuletnich. Stąd ostatni pomiar dotyczy 2014 r. Członkostwo w kołach zainteresowań i zespołach artystycznych było rejestrowane w latach 2003-2011 w cyklach dwuletnich, a następnie co rok. Jednak dane za 2014 nie są dostępne. Jedynym wspólnym rocznikiem pomiaru członkostwa w tych trzech typach organizacji jest 2012r.

Porównując dane opisowe dotyczące członkostwa można stwierdzić, że w Polsce najczęściej mamy do czynienia z członkostwem w klubach sportowych (w 2014 r. średnio 24,48 osoby na 1 tys. mieszkańców), a następnie z członkami kół zainteresowań (w 2013 r. średnio 10,18 osób na 1 tys. mieszkańców) i członków zespołów artystycznych (w 2013 r. 7,14 osób na 1 tys. mieszkańców).

Tabela 35. Członkowie klubów sportowych 2008-2014 – statystyki opisowe

Członkowie klubów sportowych

2008 2010 2012 2014

Średnia 24,99 23,58 24,08 24,48

Odch. St. 6,83 5,84 4,99 4,64

Mediana 24,57 23,13 23,54 24,27

Współ. zmienności 0,27 0,25 0,21 0,19

Minimum 0 13,29 15,39 14,77

Maksimum 45,62 40,52 37,76 37,67 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS.

Porównując dane dotyczące członków klubów sportowych należy przede wszystkim zauważyć obniżenie terytorialnego zróżnicowania dotyczącego członkostwa w tych klubach. Mapka przedstawiająca dane z roku 2008 częściowo wyjaśnia tą zmianę. GUS nie dysponuje danymi dotyczącymi m. st. Warszawa w tym zakresie. W pozostałych podregionach członkostwo mieściło się w przedziale 16-45,62 osób na 1 tys. mieszkańców, przy czym w czterech (bielskim, nowosądeckim, krośnieńskim, przemyskim) osiągało wartość 40 lub więcej. Stąd zróżnicowanie terytorialne członkostwa wynosiło 27%.

Rysunek 20. Członkowie klubów sportowych na 1 tys. mieszkańców 2008 i 2014 w układzie podregionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS.

Porównując dane z 2008 i 2014 r. należy podkreślić, że w 38 podregionach członkostwo w klubach sportowych obniżyło się. Największy spadek odnotowano w podregionie bialskim (o 18,78) i słupskim (o 11,15). Największy przyrost charakteryzował podregiony opolski (o 12,38) oraz podregiony Śląska: nyski (o 10,5), legnicko-głogowski (o 7,8), wałbrzyski (o 7,8). W 2014 roku wciąż

51

widoczne jest zróżnicowanie członkostwa w klubach sportowych. Należy zauważyć, że najwięcej członkostw w tym zakresie występuje w południowo-wschodniej części Polski, w m. Kraków, podregionie tarnobrzeskim, krośnieńskim, przemyskim, nowosądeckim (występuje tam powyżej 30 członków na 1 tys. mieszkańców). Najmniej, bo poniżej 18 członków na tys. mieszkańców, odnotowano w podregionach sandomiersko-jędrzejowskim, sosnowieckim i kieleckim.

Istnieje związek pomiędzy liczbą członkostw a liczbą klubów sportowych w podregionach (można dokonać obliczeń zależności między cechami jedynie za 2012r., z tego roku dostępne są zarówno dane dotyczące członkostwa, jak i liczby klubów sportowych; r Pearsona dla cech w 2012 r. wynosił 0,545).

Rysunek 21. Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców 2013 w układzie podregionów


W podregionach, gdzie członków klubów sportowych jest wielu, tam również występuje duża liczba klubów (na 10 tys. mieszkańców). Najwięcej klubów sportowych w 2013 r. było w podregionie koszalińskim (11,42 na 10 tys. mieszkańców), w 2014 r. było tam 28,27 członków klubów na 1 tys. mieszkańców. Stosunkowo dużą liczbą klubów sportowych i wysokim członkostwem charakteryzują się podregiony krośnieński, przemyski, tarnobrzeski, jeleniogórski, legnicko-głogowski, gorzowski, wrocławski. Najmniejsza liczba klubów sportowych (poniżej 5 na 10 tys. mieszkańców) występuje w podregionie warszawski wschód, sandomiersko-jędrzejowskim i m. st. Warszawa.

Tabela 36. Członkowie kół zainteresowań 2003-2013 - statystyki opisowe

Członkowie kół zainteresowań

2003 2005 2007 2009 2011 2012 2013

Średnia 5,32 6,21 6,50 7,03 8,56 9,43 10,18

Odch. St. 3,42 2,85 3,07 3,09 2,93 2,85 3,18

Mediana 4,33 5,69 5,87 6,48 8,16 9,26 9,96

Współ. zmienności 0,64 0,46 0,47 0,44 0,34 0,30 0,31

Minimum 1,78 2,00 2,45 2,37 3,50 4,05 4,60

Maksimum 21,51 20,58 24,19 19,41 15,68 16,29 16,83 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS.

52

Z mniejszą regularnością występuje członkostwo w kołach zainteresowań. W latach 2003-2013 nastąpił wzrost członków w tego typu organizacjach – średnia wzrosła z 5,32 do 10,18. Obniżenie współczynnika zmienności wskazuje na zmniejszenie zróżnicowania regionalnego w tym zakresie. W 2003r. tylko w pięciu podregionach (m. Kraków, m. Szczecin, jeleniogórskim, bydgosko-toruńskim, nyskim) członkostwo w klubach zainteresowań przekraczało liczbę 10 członków na 1 tys. mieszkańców, natomiast aż w 41 podregionach nie sięgało 5 członków na 1 tys. mieszkańców. Na przestrzeni 10 lat sytuacja znacznie poprawiła się. Już tylko w dwóch podregionach liczba członków nie sięgała 5 na 1 tys. mieszkańców (m. Szczecin, elbląski), natomiast w 33 podregionach przekroczyło 10 członków na 1 tys. mieszkańców. Najczęstsze członkostwo (powyżej 16 członków na 1 tys.) odnotowano w podregionie wrocławskim, rybnickim, rzeszowskim, słupskim.

Rysunek 22. Członkowie kół zainteresowań na 1 tys. mieszkańców 2003 i 2013 w układzie podregionów


Porównując dane z lat 2003-2013 można zauważyć spadek członkostwa w kołach zainteresowań jedynie w pięciu podregionach. Największy dotyczył m. Kraków (spadek o 12,55 członkostw na 1 tys. mieszkańców), m. Szczecin (o 9,74) i podregionu jeleniogórskiego (o 6,02). Najwyższy wzrost w tym okresie nastąpił w 7 podregionach (wzrost większy niż o 10 członkostw na 1 tys. mieszkańców): rybnickim, bielskim, oświęcimskim, tarnobrzeskim, rzeszowskim, stargardzkim, wrocławskim.

Mniej dynamicznie rozwijało się członkostwo w zespołach artystycznych. W 2003 r. średnia wynosiła 6,36, a w 2013 r. 7,14 (przy czym należy również zauważyć wzrost współczynnika zmienności).

Tabela 37. Członkowie zespołów artystycznych 2003-2013 – statystyki opisowe

Członkowie zespołów artystycznych

2003 2005 2007 2009 2011 2012 2013

Średnia 6,36 7,36 7,59 7,73 6,11 7,07 7,14

Odch. St. 2,48 2,93 2,74 2,65 2,64 3,53 3,53

Mediana 6,14 6,71 7,01 7,29 5,73 6,62 6,52

Współ. zmienności 0,39 0,40 0,36 0,34 0,43 0,50 0,49

Minimum 1,17 1,74 3,01 1,12 0,69 0,73 0,76

Maksimum 13,55 15,10 15,01 14,45 14,37 22,89 20,45 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS.

W 2003 r., tylko w sześciu podregionach liczba członków zespołów artystycznych przekraczała 10 na 1 tys. mieszkańców (rzeszowski, tarnobrzeski, nowosądecki, chełmsko-zamojski, sieradzki, bialski), natomiast aż w 19 podregionach nie sięgnęła 5 członków na 1 tys. mieszkańców. Najgorszą sytuacje

53

w tym zakresie (poniżej 4 członków na 1 tys.) odnotowano w podregionach trójmiejskim, gliwickim, m. Szczecin, gdańskim, m. st. Warszawa, katowickim.

W 2013 roku wciąż w 12 podregionach liczba członków zespołów artystycznych nie przekraczała 5 na 1 tys. mieszkańców. Najgorsza sytuacja w tym zakresie charakteryzowała podregion trójmiejski (0,76 członka na 1 tys. mieszkańców) oraz m. Wrocław (1,13 członka na 1 tys.). Uogólniając należy stwierdzić, że we wszystkich dużych miastach członkostwo w zespołach artystycznych w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców jest niskie i spada. Podregiony z największą liczbą członkostw w zespołach artystycznych to elbląski, bielski, rzeszowski, nowosądecki, tarnobrzeski. W latach 2003-2013 odnotowano spadek członkostwa w 26 podregionach (największy w m. Kraków o 6,12 członkostw na 1 tys. mieszkańców). Największy przyrost w tym zakresie nastąpił w podregionie elbląskim (o 16,24 członkostw na 1 tys.) i bielskim (9,84).

Rysunek 23. Członkowie zespołów artystycznych na 1 tys. mieszkańców 2003 i 2013 w układzie podregionów


Rysunek 24. Suma członkostw w różnego typu organizacjach 2013 w układzie podregionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS

54

Można dokonać zsumowania liczby członkostw w klubach sportowych, kołach zainteresowań i zespołach artystycznych, które przypadają na 1 tys. mieszkańców w danym podregionie. Jest to miara o tyle użyteczna, że pokazuje sumaryczne zaangażowanie mieszkańców podregionów w trzech typach organizacji. Należy jednak pamiętać, że jest to miara znacznie upośledzona, bowiem:

1) nie obejmuje członkostwa w organizacjach wyznaniowych; 2) członkowie poszczególnych organizacji mogą być zliczani wielokrotnie; 3) ze względu na różne okresy pomiaru dane dotyczące członkostwa w klubach sportowych

opisują stan z 2014, natomiast z kół zainteresowań i zespołów artystycznych z 2013 roku.

Pomijając mankamenty powstałej miary można wskazać pięć podregionów, gdzie suma członkostw na 1 tys. mieszkańców jest bardzo niska – nie przekracza 30 (gdański, trójmiejski, radomski, sandomiersko-jędrzejowski, kielecki) oraz trzy, gdzie suma członkostw jest bardzo wysoka – przekracza 55 (tarnobrzeski, rzeszowski, nowosądecki).

Organizacje pozarządowe

Jedną z miar służącą do opisu kapitału społecznego danego regionu (w odwołaniu do pojęcia więzi zrzeszeniowej) jest liczba działających organizacji pozarządowych. Statystyki GUS pozwalają posługiwać się miarami o różnym zakresie. Miarę najszerszą stanowi liczba organizacji pozarządowych ogółem (również w wersji relatywizowanej na 10 tys. mieszkańców). Obejmuje ona wszystkie zarejestrowane organizacje pozarządowe, czyli fundacje i stowarzyszenia, jednostki OSP, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, a także inne organizacje społeczne.

Tabela 38. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 – statystyki opisowe

Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców

2009 2010 2011 2012 2013

Średnia 26,76 27,72 28,65 29,16 31,61

Odch. St. 6,37 6,80 7,05 6,62 7,75

Mediana 25,60 26,40 27,21 28,31 30,09

Współ. zmienności 0,24 0,25 0,25 0,23 0,25

Minimum 14,97 15,74 16,40 16,59 18,55

Maksimum 57,49 61,29 63,19 57,36 68,32 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS.

Porównując dane z 2009 i 2013 r. można zauważyć, że układ rozmieszczenia organizacji pozarządowych faktycznie nie uległ zmianie (nie znamienia się również współczynnik zmienności, a więc terytorialne zróżnicowanie rozmieszczenia organizacji pozarządowych nie zmienia się). W przeciągu czterech lat liczba organizacji pozarządowych we wszystkich podregionach wzrosła. Największa liczba organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców (powyżej 36) w 2013 r. przypadała na duże miasta: m.st. Warszawa, m. Poznań, m. Wrocław, m. Kraków, Trójmiasto, m. Łódź, m. Szczecin oraz podregiony lubelski i olsztyński. Również w dużych miastach odnotowano największy liczbowy przyrost organizacji pozarządowych. Najniższa liczba organizacji na 10 tys. mieszkańców w 2013 r. (poniżej 25) przypadała na podregiony: sosnowiecki, tyski, bytomski, rybnicki, gliwicki, warszawski wschód, oświęcimski, radomski.

Miarą węższą jest liczba stowarzyszeń i fundacji poza OSP. W opracowaniach dotyczących rozwoju trzeciego sektora wprowadza się podział na tzw. „nowe” organizacje (fundacje i stowarzyszenia poza OSP) oraz organizacje „stare” (jednostki OSP, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, inne organizacje). Do „starych” organizacji można zaliczyć również związki zawodowe i jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego pełniące działalność społeczną. Dane GUS w tym zakresie operują liczbami organizacji zarejestrowanych. Według szacunków Stowarzyszenia Klon/Jawor ok. 75% organizacji zarejestrowanych działa czynnie (Klon/Jawor 2013: 23-24).

55

Rysunek 25. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców w 2009-2013 w układzie podregionów


Wprowadzenie do analiz kapitału społecznego miary węższej, opiera się na tym, że organizacje „stare”, w tym szczególnie jednostki OSP mają przeważnie długoletnią tradycję (w wielu przypadkach 100-letnią i dłuższą), a więc nie stanowią nowych inicjatyw społecznych. Ich rozmieszczenie na terytorium Polski jest znacznie zróżnicowane. W niektórych podregionach stanowią niespełna 1% organizacji pozarządowych (m. st. Warszawa, m. Poznań, m. Wrocław, m. Szczecin, m. Kraków, m. Łódź, Trójmiasto, podregion katowicki), w innych natomiast przekraczają 30% wszystkich organizacji (sandomiersko-jędrzejowski, bialski, ostrołęcko-siedlecki, sieradzki). Fundacje i stowarzyszenia (poza OSP) powstawały głównie po 1989 r. i obecnie są uznawane za rdzeń sektora non-profit.

Rysunek 26. Fundacje i stowarzyszenia na 10 tys. mieszkańców 2009 i 2013 w układzie podregionów


Pomijając liczbę jednostek OSP można stwierdzić, że terytorialne zróżnicowanie zarejestrowanych fundacji i stowarzyszeń w latach 2009-2013 faktycznie nie uległo zmianie. Podobnie jak w przypadku organizacji pozarządowych ogółem liczba stowarzyszeń i fundacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców we wszystkich podregionach wzrosła. Według danych za 2013 r. można wyznaczyć sześć podregionów, gdzie liczba fundacji i stowarzyszeń wahała się w granicach 33-65 na 10 tys. mieszkańców – są to podregiony: m. st. Warszawa, m. Poznań, m. Wrocław, m. Kraków, Trójmiasto, m. Łódź, m. Szczecin. Najniższa ich liczba na 10 tys. mieszkańców charakteryzuje podregiony sosnowiecki i tyski (poniżej 16 organizacji na 10 tys.).

Zasadność oddzielenia fundacji i stowarzyszeń od jednostek OSP wynika również ze zróżnicowanego ich rozmieszczenia w podregionach. Te pierwsze charakterystyczne są głównie dla obszarów dużych

56

miast, gdzie liczba jednostek OSP jest znikoma (poniżej 1 jednostki na 10 tys. mieszkańców). Analizując rozmieszczenie terytorialne fundacji i stowarzyszeń oraz jednostek OSP w 2013 r. można postawić wniosek, że tam, gdzie fundacji i stowarzyszeń jest relatywnie dużo, tam jednostek OSP jest relatywnie mało, i odwrotnie (r Pearsona między tymi zmiennymi w podregionach wynosi -0,556).

Rysunek 27. Uczestnictwo w OSP i związkach zawodowych w 2013 w układzie podregionów


Patrząc pod kątem funkcjonowania organizacji warto wspomnieć, że duże miasta kumulują w sobie również siedziby związków zawodowych.

Marginalne znaczenie w podregionach mają organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego (poniżej dwóch organizacji tego typu na 10 tys. mieszkańców jest w 47 podregionach, tylko w dwóch podregionach – łomżyńskim i starogardzkim – ich liczba przekracza 5) oraz inne organizacje (poniżej jednej organizacji tego typu na 10 tys. mieszkańców jest w 36 podregionach, tylko w jednym podregionie – białostockim – ich liczba przekracza 2).

Rysunek 28. Uczestnictwo w organizacjach samorządu gospodarczego i innych organizacjach w 2013 w układzie podregionów


W kontekście terytorialnego zróżnicowania liczby zarejestrowanych organizacji oraz poziomu uczestnictwa w organizacjach warto na koniec wskazać na problem „pogłębiającego się rozwarstwienia miedzy bardziej i mniej „uspołecznionymi” częściami kraju. Na terenach, które już

57

wcześniej wyróżniały się pod względem liczby stowarzyszeń i fundacji ruch pozarządowy rozwija się szybciej niż w regionach o relatywnie małej ich liczbie” (Klon/Jawor 2006: 17).W opisie dysproporcji zaangażowania społecznego wskazuje się, że: „…opisane dysproporcje mają tendencję do pogłębiania się: regiony, w których występuje więcej nowych organizacji pozarządowych (…) coraz wyraźniej dystansują pod tym względem regiony słabiej nasycone takimi organizacjami” (Klon/Jawor 2013: 31). W opisie regionalnego zróżnicowania należy pamiętać również, że organizacji jest generalnie więcej w miastach, niż na wsi. W raporcie oceniającym funkcjonowanie NGO w Polsce wskazano, że na obszarach wiejskich to OSP i organizacje religijne „wypełniają lukę po innych organizacjach i stanowią ważną formułę samoorganizacji społecznej na tych obszarach” (Klon/Jawor 2013: 30).

2.4. Podsumowanie

Sieciowy charakter kapitału społecznego jest terminem złożonym. Obejmuje bowiem relacje nieformalne (z rodziną, znajomymi, przyjaciółmi), te wynikające z przynależności (np. do Kościoła Katolickiego), jak i te, które są wynikiem formalnego uczestnictwa (kluby, koła, organizacje pozarządowe). Problem opisu wynika nie tylko z wielości sieci, ale również z ich wartościowania (nadawanie sieciom jakości i produktywności).

Prezentowane w rozdziale dane, podobnie jak w innych opracowaniach empirycznych dotyczących kapitału społecznego, wskazują że:

1. sieci oparte na kontaktach z najbliższymi są „gęste” i dobrze oceniane przez respondentów [W latach 2000-2013 systematycznie ok. 5% respondentów wskazywało, że nie ma żadnych przyjaciół. Najczęściej zgłaszane były kontakty z rodziną (mediana 6), a następnie ze znajomymi i przyjaciółmi (w obu przypadkach mediana wynosiła 4, przy czym średnia kontaktów ze znajomymi jest wyższa, niż kontaktów z przyjaciółmi). Należy tu zaznaczyć, że liczby poszczególnych kontaktów nieformalnych są ze sobą dodatnio skorelowane. Uchwycone zostało również terytorialne zróżnicowanie nasilenia więzi z najbliższymi. Co ważne respondenci wyrażają zadowolenie ze stosunków w rodzinie (niezadowolenie dotyczy 6-12% respondentów) i ze stosunków z kolegami (niezadowolenie dotyczy 8-14%)], co świadczy o silnym kapitale wiążącym.

2. Relacje z sąsiadami/ludźmi z okolicy są również oceniane pozytywnie. Zdarzają się oczywiście problemy wynikające z sąsiedztwa (ich incydentalny charakter zaznacza 25-34% badanych; ich częste występowanie wskazuje 2-4% badanych). W latach 2000-2013 znacznie spoidło poczucie obaw związanych z przestępczością, narkomanią, czy chuligaństwem. Obawy te pozostają cechą charakterystyczną dużych ośrodków miejskich oraz terenów silnie zurbanizowanych. Obawy i problemy z sąsiadami wywierają nikły wpływ na ocenę samej miejscowości, bowiem mieszkańcy dużych miast wyrażają wysokie zadowolenie z miejsca zamieszkania.

3. Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej są rzadkie (średnio 13-16% respondentów deklarowało zaangażowanie w tym zakresie) i znacznie zróżnicowane terytorialnie. Co istotne – istnieje dodatnia zależność pomiędzy deklaracją angażowania się a deklaracją członkostwa w organizacjach. Potwierdza to założenia o sprzężeniach zwrotnych pomiędzy różnymi składowymi kapitału społecznego.

4. Trudno jednoznacznie ocenić wpływ religijności i zaangażowania religijnego na produktywność kapitału społecznego. Z jednej strony należy podkreślić częstość i regularność uczestnictwa w spotkaniach religijnych (nie dotyczy ona przede wszystkim mieszkańców dużych miast). Respondenci najczęściej wskazywali przynależność do organizacji religijnych (25%). Z drugiej jednak strony wcześniejsze ustalenia empiryczne nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy religijność jest „pozytywnym”, czy „negatywnym” wymiarem zaangażowania. Poczynienie wiążących ustaleń w tym zakresie

58

jest uniemożliwione dostępnością danych (a raczej formą ich prezentacji). Jedynym elementem pozostają deklaracje uczestnictwa w spotkaniach religijnych.

5. Przynależność do organizacji pozarządowych rozpatrywana jest w dwóch wymiarach:

przynależności do wszelakich organizacji pozarządowych (również OSP, związków zawodowych, organizacji samorządu gospodarczego i innych organizacji);

przynależności tylko do fundacji i stowarzyszeń. Literatura przedmiotu podkreśla fakt, że żaden z tych wymiarów nie może być bagatelizowany. Fundacje i stowarzyszenia to organizacje „nowe”, uosabiające więzi ekskluzywne (pomostowy kapitał społeczny). Jednak ich wysokie natężenie występuje przede wszystkim w dużych miastach. Tam gdzie organizacji pozarządowych jest mniej częściej działają tzw. „stare organizacje”, do których zalicza się przede wszystkim OSP. Ich rola została zauważona szczególnie w opisie obszarów wiejskich.

Ocena sieci jako elementu kapitału społecznego przysparza także trudności, których źródła tkwią w dostępie do danych, które poddać można analizie. W opisywanym projekcie przyjęto, że w testowaniu hipotez będą uwzględniane te cechy, które można przedstawić za pomocą szeregów czasowych. Część danych z Diagnozy Społecznej spełnia ten warunek, jednak opis poszczególnych cech wykazał ich liczne mankamenty (znaczne zróżnicowanie wartości cech w układzie podregionów w badanym okresie; występujące wskazania odstające wynikające z nieprecyzyjnych pytań lub/i niechęci respondentów do wypełniania ankiet). Słabe statystycznie powiazania między poszczególnymi deklaracjami uniemożliwiają budowę wskaźników syntetycznych. Również dane z GUS zaprezentować można w szeregach czasowych, jednak lata pomiaru poszczególnych cech nie pokrywają się, co również uniemożliwia ich zestawianie.

W rozdziale opisane zostały cechy odnoszące się do kilku wymiarów sieciowości. Poniższa tabela uwzględnia te z nich, które posłużą do weryfikacji przyjętych w projekcie hipotez.

59

3. ZAUFANIE JAKO WYMIAR KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

3.1 Wprowadzenie

Podczas, gdy kapitał społeczny nazywany jest „społecznym klejem” lub spoiwem, który spaja, wypełnia przestrzeń społeczną, łączy zatomizowane jednostki w funkcjonalną całość, tak zaufanie otrzymało miano „smaru” społecznego (Bartkowski 2007: 56,85). Fukuyama stwierdził: „Jeśli przedstawiciele danej grupy mają podstawy sądzić, że inni członkowie będą postępować w stosunku do nich w sposób uczciwy i rzetelny, to zaczną darzyć się wzajemnym zaufaniem. Zaufanie działa niczym smar, który zwiększa wydajność funkcjonowania każdej grupy lub instytucji” (Fukuyama 2003: 182). Tym, samym umożliwia współpracę w osiąganiu wspólnych celów.

Zaufanie, obok więzi (sieci kontaktów i powiazań) stanowi drugi niezbywalny składnik kapitału społecznego, a literatura wskazuje często na związki pomiędzy poszczególnymi jego elementami.

Zaufanie jest zarówno własnością jednostek, jak i grup. W małej skali dokonuje się „przechodniości” zaufania miedzy jednostkami (zasada: Przyjaciel mojego przyjaciela jest moim przyjacielem). W przechodniości ważny jest status jednostki. Im więcej osób darzy ją zaufaniem, im więcej przypisuje się jej wiarygodności, tym więcej może ona „odstąpić” kapitału innej osobie, której ufa (Sztompka 2007: 249). W dużej skali mówi się natomiast o normach odwzajemniania uogólnionego. Wzajemność ta nie zawsze jest natychmiastowa, ale istnieje przekonanie, że przysługi zostaną wynagrodzone w przyszłości. Norma uogólnionej wzajemności stanowi podstawę do tworzenia się poziomych sieci zaangażowania obywatelskiego, a zaufanie może być transferowane nie tylko przez jednostkę, ale również przez zrzeszenia czy organizacje. Tym samym zaufanie wpisuje się w normatywny wymiar analizy kapitału społecznego.

W społeczeństwie obywatelskim niezbędne jest zarówno zaufanie poziome (horyzontalne), którym obywatele obdarzają siebie nawzajem, jak i zaufanie pionowe (wertykalne) – obejmujące obywateli i instytucje publiczne. Niniejszy rozdział poświęcony zostanie właśnie cechom określającym poziom zaufania horyzontalnego i wertykalnego. Opis danych empirycznych poprzedzony zostanie krótkim wprowadzeniem teoretycznym dotyczącym roli zaufania jako elementu konstytuującego kapitał społeczne.

3.2 Zaufanie – ujęcie teoretyczne

Dokonując przeglądu teorii dotyczących zaufania M. Rogaczewska wyznaczyła trzy podstawowe odmiany modeli zaufania społecznego, które na różne sposoby wyjaśniają problem kooperacji i zaangażowania jednostek we wspólne sprawy. Są to:

1) model ekonomiczny – oparty na teorii racjonalnego wyboru – zakłada, że zaufanie jest jednostkową strategią radzenia sobie z ryzykiem, rodzi się dzięki powtarzalnym łańcuchom korzystnych interakcji;

2) model makrosocjologiczny – oparty na teorii społecznych reprezentacji – opiera się na postawie przed-racjonalnej, jest faktem społecznym (E. Durkheim), wynikiem podzielanych we wspólnocie norm i wartości;

3) model kapitału społecznego – jest synteza dwóch poprzednich (Rogaczewska 2005: 225-229).

Stąd w teoriach kapitału społecznego zaufanie może być rozumiane zarówno jako cecha indywidualna, jak i orientacja kulturowa.

Analiza zaufania indywidualnego polega na ustaleniu czynników, które wpływają na postawę danej jednostki. Obdarzanie zaufaniem wiąże się z określonymi oczekiwaniami (efektywnościowymi, aksjologicznymi i opiekuńczymi) względem drugiej strony. Zaufanie lub nieufność może być kierowana wobec innych osób (zaufanie osobiste), ról społecznych (pozycyjne), instytucji

60

(instytucjonalne) oraz całości systemu społecznego (systemowe) (Theiss 2007: 66). L. G. Zucker wskazał, że w zależności od sposobu wytwarzania wyróżnić można trzy typy zaufania: (1) oparte na pewnym procesie (proces-based) czyli na powtarzalności określonych interakcji – tak powstaje reputacja; (2) oparte na określonych cechach osobowości (characteristic-based) – tak powstają więzy i zobowiązania; (3) oparty na instytucjach (institutional-based) (Sójka, Durzewska 2005: 108). Obdarzający zaufaniem kieruje się racjonalnym kosztem zysków i strat z udzielania „kredytu zaufania” oraz osobistymi dyspozycjami (ufność/podejrzliwość) (Sztompka 2007: 310-311). Relacje pomiędzy tymi elementami mogą wywoływać błędne oceny („Jednostkowe różnice w poziomie zaufania społecznego mają charakter path-dependent, to znaczy zależą nie tyle od trwałych cech społecznych charakteryzujących respondentów, co od ich konkretnych doświadczeń we własnym środowisku, ich świecie życia”) (Rogaczewska 2005: 231). Korygująco działać może w tym zakresie zestaw reguł społecznych wynikających z czynników kulturowych i historycznych.

Do czynników kulturowych i historycznych odwołuje się pojęcie „kompetencji cywilizacyjnych” P. Sztompki, które autor rozumie jako zbiór predyspozycji kulturowych obejmujących gotowość do partycypacji politycznej i samorządności, ducha przedsiębiorczości, aspiracje, umiejętności, zasady etyczne, wrażliwość (Sztompka 2007: 41-44). Mówi wręcz o kulturze zaufania, która „jest rodzajem społecznego zasobu lub też kulturowego kapitału, z którego czerpiemy, czyniąc założenia dotyczące nieprzewidywalnych działań innych. Im większa ilość zaufania, tym wyższe nasze oceny i tym większe ryzyko jesteśmy w stanie zaakceptować” (Sztompka 2005: 339). Zaufanie według Sztompki to „wyrażone wobec partnera oczekiwanie, że jego reakcje będą dla nas korzystne”; inaczej: „podejmowany w warunkach niepewności zakład na temat tego, co uczyni partner” (Sztompka 2002: 326).

Sztompka wyróżnił cztery sposoby wyrażania zaufania w praktyce: zaufanie antycypacyjne, powiernicze, obligujące i sprowokowane (Sztompka 2007: 72-79). Zaufanie jest wytwarzane przez sieci społeczne, które ustanawiają powinności i oczekiwania. Samo jednak nawiązanie relacji, które nie jest poparte zaufaniem i wiarygodnością, nie daje gwarancji korzystania z dostępu do zasobów, wiedzy, informacji, itp. Według Sztompki zależy to od kultury zaufania/nieufności (Sztompka 2002: 308-325).

Podobnie uważa F. Fukuyama. Według jego teorii sam kapitał nie jest właściwością jednostki ale zasobem kultury. „Zaufanie to mechanizm oparty na założeniu, że innych członków danej społeczności cechuje uczciwe i kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie wyznawanych normach”(Fukuyama 1999: 38). Kryzys kapitału, a tym samym zaufania, wynika ze zmian zachodzących w obrębie współczesnego społeczeństwa (poczynając od rodziny, przez grupy, a na instytucjach kończąc). Fukuyama zwraca szczególną uwagę a rolę zaufania uogólnionego, które podtrzymuje i pomnaża współdziałanie pomiędzy obcymi, a tym samym przyczynia się do powstania kapitału ekskluzywnego (Bartoszek 2006: 54-55).

Takie ujęcie zaufania (jako cechy kultury; cechy o charakterze zbiorowym, społecznym) wpisuje się w pojęcie zaufania zgeneralizowanego. P. Sztompka przypisuje mu kulturowe źródła (kultura zaufania, kultura nieufności). Wskazuje również na elementy, które w okresie szybkich zmian społecznych działają destrukcyjnie na zaufanie społeczne.

Na związek kapitału społecznego z zaufaniem zwrócili również uwagę R. Putnam (1995: 266-267). Zaliczył on zaufanie do konstytutywnych cech kapitału społecznego. Za jego źródła uznał normy wzajemności (tu najważniejsze jest odwzajemnienie zrównoważone i uogólnione) i sieci obywatelskiego zaangażowania. Putnam pokazał też wzajemne zależności pomiędzy jego składnikami. Pisze: „Zaufanie napędza współpracę, im większy poziom zaufania w obrębie społeczności, tym większe prawdopodobieństwo współpracy. Z kolei współpraca powiększa zaufanie. Ta stała akumulacja społecznego kapitału jest zasadniczym elementem dodatniego sprzężenia zwrotnego…” (Putnam 1995: 265); i dalej: „akcje społecznego kapitału, takie jak zaufanie, normy i sieci stowarzyszeń zwykle są samowzmacniane i kumulują się. Dodatnie sprzężenia zwrotne

61

prowadzą do równowagi społecznej, dla której typowy jest wysoki poziom współpracy, zaufania, odwzajemniania, obywatelskiego zaangażowania i wspólnego dobrobytu. Te cechy określają wspólnotę obywatelska” (Putnam 1995: 276). Według Sztompki należy mówić nie tylko o dodatnim, ale również o ujemnym sprzężeniu zwrotnym, gdyż zaufanie jest czynnikiem, którego „ilość raczej wzrasta niż maleje w trakcie używania i które zanikają, jeśli nie są używane” (Sztompka 2007: 262).

Literatura podkreśla również związki pomiędzy zaufaniem a sfera ekonomiczną działań ludzkich. Według K. Skarzyńskiej zaufanie „jest to przekonanie, że ludzie są zwykle życzliwi i uczciwi, na ogół można liczyć na ich pomoc w trudnych sytuacjach (…) zaufanie ma też wymierną wartość ekonomiczną – zwiększa wydajność i obniża koszty prowadzenia interesów” (Skarżyńska 2003: 18). Warto przytoczyć tu również słowa K. Arrow: „każda komercyjna transakcja zawiera w sobie element zaufania. Można zasadnie stwierdzić, że gospodarcze zacofanie może być w znacznej mierze wyjaśnione brakiem wzajemnego zaufania” (Nowak-Lewandowska 2013: 111). Brak zaufania generuje dodatkowe koszty (tworzenie systemów kontroli, narzędzi wiarygodności podmiotów), wywołuje asymetrię informacyjną.

Na wartość ekonomiczną zaufania zwrócił przede wszystkim uwagę F. Fukuyama. Zauważył: „Zdolność łączenia w grupy zależy od stopnia, w jakim dana społeczność uznaje i podziela zbiór norm i wartości (…) z faktu podzielania poglądów i wartości wywodzi się zaufanie, które stanowi istotną i wymierna wartość ekonomiczną” (Fukuyama 1999: 20). Stopień zaufania, według Fukuyamy, współdecyduje o kształcie gospodarki. Jeśli w społeczności dominują silne więzi rodzinne i niski poziom zaufania wobec ludzi (zgeneralizowanego) wówczas gospodarka takiego społeczeństwa będzie zdominowana przez małe, rodzinne przedsiębiorstwa. Brak zaufania jest dla Fukuyamy „dodatkowym podatkiem” nałożonym na biznes w społeczeństwach, gdzie poziom zaufania jest niski i chodzi tu nie tylko o zaufanie względem ludzi, ale również względem instytucji i władzy (Fukuyama 1999: 40).

Na konieczność kształtowania zaufani przez instytucje w szczególny sposób uwagę zwróciła M. Theiss (2007: 67). Stwierdziła: „zaufanie stanowi szczególny kapitał dla osób posiadających ograniczone zasoby wszystkich innych kapitałów – staje się jedynym gwarantem umożliwiającym zaciąganie zobowiązań, „Bycie godnym zaufania” jest szczególnie istotne w przypadku instytucji, przede wszystkim służącym społecznym celom – pozwala bowiem na organizowanie współdziałania. Instytucjom przypisuje się wzrastające znaczenie w zakresie organizowania kooperacji (…) wzrastająca rola zaufania wspieranego przez instytucje, a wiec obwarowanego regułami prawnymi czy kontrolą jest wynikiem pogłębiającej się heterogeniczności społeczeństwa, palatalizacji stylów życia i wyznawanych wartości”.

Opisując zaufanie można odwołać się do:

1) źródeł zaufania (tradycji historycznej, kontekstu strukturalnego, wyposażenia podmiotowego);

2) „kultury zaufania” i „kultury nieufności”; 3) funkcji i dysfunkcji zaufania i nieufności; 4) odmianach zaufania (zaufanie osobiste, pozycyjne, komercyjne, technologiczne,

instytucjonalne, systemowe); 5) bilansie zaufania (zestaw obiektów i osób, którym podmiot ufa lub/i nie ufa oraz zestaw

podmiotów, które wyrażają zaufanie wobec niej) (Sztompka 2002: 308-325).

W kontekście opisu kapitału społecznego istotne są dwa poziomy zaufania:

1) zaufanie do ludzi; 2) zaufanie do instytucji.

62

3.3 Zaufanie do ludzi (horyzontalne)

Na zaufanie do ludzi składa się tzw. zaufanie zgeneralizowane (uogólnione) i zaufanie osobiste. Zaufanie uogólnione wyrażane jest w stosunku do bliżej nieokreślonych innych, do wszystkich ludzi. P. Sztompka definiuje je jako gotowość do podejmowania działań, oparta na oczekiwaniu a priori, że większość ludzi i instytucji będzie działać w sposób dla nas korzystny. Natomiast zaufanie osobiste kierowane jest ku konkretnym, znanym nam osobom.

Dane określające poziom zaufania pochodzą z badań społecznych, w tym w szczególności z Diagnozy Społecznej. Podstawowym pytaniem określającym zaufanie uogólnione odnosi się do tego, czy większości ludzi można ufać, czy też w postępowaniu z innymi ludźmi należy zachować należytą ostrożność (pytanie to stosowane jest zarówno w badaniach społecznych w Polsce – Diagnoza Społeczna, CBOS, jak również w badaniach międzynarodowych - European Social Survey (ESS), przy czym w badaniach europejskich stosowana jest skala od 0 do 10, gdzie 0 oznacza „ostrożności nigdy nie za wiele” a 10 – „większości ludzi można ufać”, natomiast Diagnozie Społecznej respondenci wskazują jedną z trzech możliwych odpowiedzi). W określaniu zaufania uogólnionego szczególna uwagę przypisuje się tym respondentom, którzy wskazują odpowiedź mówiącą, że większości ludzi można ufać. W międzynarodowych badaniach porównawczych poziom zaufania zgeneralizowanego Polaków określany jest jako bardzo niski (niższy poziom charakteryzuje jedynie Portugalczyków i Bułgarów).

Z danych Diagnozy Społecznej wynika, że w latach 2003-2013 odsetek Polaków, którzy twierdzili, że „większości ludzi można ufać” wahał się w granicach 11-13%.

Tabela 39. Zaufanie zgeneralizowane 2003-2013 – rozkład zmiennej

Ogólnie rzecz biorąc, czy uważa Pan, że można ufać większości ludzi

2003 2005 2007 2009 2011 2013

Ważne 9568 8726 12474 25928 26236 26285

większości ludzi można ufać 11,0 10,6 11,4 13,2 13,3 12,3

ostrożności nigdy za wiele 79,7 79,7 77,4 75,8 76,9 77,1

trudno powiedzieć 9,3 9,6 11,3 11,0 9,8 10,6


Dane dotyczące zaufania bardzo trudno analizować w kontekście terytorialnym. Odwołując się bowiem do koncepcji P. Sztompki należy stwierdzić, że terytorium (miejsce) wpływa jedynie na elementy związane z tradycją historyczną. Dwa pozostałe źródła zaufania – kontekst strukturalny i wyposażenie podmiotowe wiążą się bardziej z wiekiem i osobistymi doświadczeniami jednostek, co niekoniecznie musi wypływać z przynależności do podregionu. Mając na uwadze to ograniczenie, można potraktować zaufanie wyrażane przez jednostki, jako zmienną różnicującą inne istotne dla opisu kapitału społecznego cechy (w odniesieniu do konkretnego roku pomiaru).

Warto jednak zauważyć, że we wszystkich latach pomiaru Diagnozy Społecznej zarysowało się widoczne zróżnicowanie deklaracji dotyczących zaufania uogólnionego w poszczególnych podregionach (% wskazań na odpowiedź „większości ludzi można ufać waha się każdorazowo w granicach 3-27%). Dane z 2013 r. zobrazowane na mapie wskazują na podregiony, w których występował znaczny deficyt zaufania do innych ludzi, oraz takie, w których zaufanie uogólnione było znacznie wyższe.


63

Rysunek 29. Zaufanie zgeneralizowane 2013 w układzie podregionów


Deficyt zaufania charakteryzował mieszkańców z podregionów centralnej Polski, woj. dolnośląskiego (bez m. Wrocław i podregionu wrocławskiego), woj. opolskiego, części woj. małopolskiego (oprócz m. Kraków). Natomiast więcej deklaracji o zaufaniu do innych złożyli mieszkańcy miast (m. Kraków, m. st. Warszawa, m. Szczecin, m. Wrocław) oraz w podregionach ełckim, ostrołęcko-siedleckim, warszawskim zachód, bielskim, puławskim, elbląskim, bytomskim, olsztyńskim, bydgosko-toruńskim.

Można również obliczyć średni % deklaracji zaufania dla innych w latach 2003-2013 (miara ta została obliczona z wyników w poszczególnych latach pomiaru dla podregionów). Z uzyskanych wyimków można stwierdzić, że:

1) wyższy poziom zaufania do innych charakteryzuje przede wszystkim mieszkańców dużych miast – szczególnie w porównaniu z podregionami sąsiednimi;

2) wyznaczyć można również obszary, gdzie zaufane uogólnione jest zdecydowanie wyższe niż na innych terenach; są to podregiony woj. warmińsko-mazurskiego, oraz warszawski zachodni, bielski, pilski, słupski, koszaliński. Najniższe wyniki (średnio poniżej 8 %) uzyskano w podregionie konińskim, skierniewickim, sieradzkim i sosnowieckim.

Rysunek 30. Zaufanie zgeneralizowane – średnia wskazań 2003-2013 w układzie podregionów




64

Niskiemu zaufaniu uogólnionemu towarzyszy bardzo wysokie zaufanie do członków rodziny i wysokie zaufanie do sąsiadów. O te dwa typy zaufania pytano w Diagnozie Społecznej w 2011 i 2013 r. Zaufanie do najbliższych w rodzinie wyraziło w 2013 r. blisko 95% badanych, natomiast do sąsiadów 80%.

Tabela 40. Zaufanie do członków rodziny i sąsiadów 2011 i 2013 – rozkład zmiennej

Zaufanie członków własnej rodziny Zaufanie sąsiadów

2011 2013 2011 2013 Ważne 26345 26250 26335 26253

Tak 89,8 94,6 59,2 80,8 Nie 3,6 2,2 19,4 12,5 Brak zadnia 6,6 3,2 21,4 6,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Pomimo wysokiego odsetka wskazań daje się zaobserwować terytorialne zróżnicowanie deklarowanego zaufania zarówno do członków rodziny, jak i do sąsiadów.

Rysunek 31. Zaufanie do rodziny i sąsiadów 2013 w układzie podregionów


Najniższe zaufanie do członków rodziny (mniej niż 91%) zgłosili mieszkańcy podregionu sieradzkiego, stargardzkiego, skierniewickiego, ostrołęcko-siedleckiego, łomżyńskiego, wrocławskiego, najwyższe zaś (więcej niż 98%) podregionu łódzkiego, ełckiego i m. Poznań.

Z kolei najniższe zaufanie w stosunku do sąsiadów (mniej niż 76%) zadeklarowali mieszkańcy podregionu kaliskiego, wrocławskiego, gdańskiego, stargardzkiego, starogardzkiego i m. Szczecin, najwyższe zaś (więcej niż 86%) podregionu częstochowskiego, ełckiego, łódzkiego, tarnobrzeskiego, słupskiego, bytomskiego, przemyskiego.

Tabela 41. Wpływ zaufania do członków rodziny na zaufanie do sąsiadów – tabela krzyżowa

Zaufanie sąsiadów

Ogółem Brak zdania Nie Tak Zaufanie członków własnej

rodziny Brak zdania 79,7% 4,5% 15,9% 100,0% Nie 3,5% 74,5% 22,0% 100,0% Tak 4,3% 11,4% 84,3% 100,0%

Ogółem 6,7% 12,5% 80,8% 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.




65

Deklaracje zaufania do bliskich z rodziny i do sąsiadów są ze sobą powiązane (V Kramera 0,426, isto. przyb. ,000). Osoby, które wyrażają zaufanie do rodziny chętniej również deklarują zaufanie do sąsiadów, i odwrotnie.

Deklaracje dotyczące zaufania do bliskich z 2013 r. zostały zsumowane. Na tej podstawie wyłonione zostały osoby, które mają pełne zaufanie do bliskich (zarówno do rodziny jak i do sąsiadów) – ogółem 79,8% oraz takie, które nie mają do nikogo zaufania – ogółem 1,8%.

Najczęściej pełne zaufanie do bliskich (więcej niż 85%) wykazali mieszkańcy podregionów częstochowskiego, łódzkiego, ełckiego, słupskiego, tarnobrzeskiego, chełmsko-zamojskiego, przemyskiego i bytomskiego, najrzadziej zaś (mniej niż 75%) podregionu kaliskiego, wrocławskiego, stargardzkiego, gdańskiego, starogardzkiego i m. Szczecin.

Brak zaufania do bliskich pojawia się najczęściej (częściej niż 4%) wśród mieszkańców podregionu tyskiego, wrocławskiego i starogardzkiego, nie występuje zaś wśród mieszkańców szczecińskiego, łódzkiego.

Rysunek 32. Poziom zaufania/nieufności względem członków rodziny 2013 w układzie podregionów


Wysokiemu zaufaniu do bliskich towarzyszy przekonanie o tym, że respondenci są kochani i darzeni zaufaniem. Niemalże we wszystkich edycjach Diagnozy Społecznej blisko 92% respondentów deklarowało, że czuje się kochanym i obdarzanym zaufaniem.

Tabela 42. Poczucie bycia kochanym i darzonym zaufaniem 2000-2013 – rozkład zmiennej

Czy czuje się Pan kochany i darzony zaufaniem

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 N 6566 9553 8742 12551 25870 26164 26165 Tak 88,9 91,0 91,6 92,0 91,5 91,7 91,7 Nie 11,1 9,0 8,4 8,0 8,5 8,3 8,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.



66

Rysunek 33. Poczucie bycia kochanym i darzonym zaufaniem 2013 (% wskazań) w układzie podregionów


Najczęściej (częściej niż 94%) to poczucie towarzyszy mieszkańcom bytomskiego, opolskiego, gliwickiego, trójmiejskiego, sosnowieckiego, grudziądzkiego i konińskiego, najrzadziej zaś (rzadziej niż 89%) podregionom sandomiersko-jędrzejowskiego, lubelskiego, olsztyńskiego, łomżyńskiego, kieleckiego.

3.4 Zaufanie do instytucji (wertykalne)

Zaufanie instytucjonalne bezpośrednio kierowane jest ku wielkim organizacjom, pośrednio zaś do ich anonimowych funkcjonariuszy i reprezentantów. W Diagnozie Społecznej pytanie dotyczące zaufania do instytucji pojawiło się w badaniach z 2009, 2011 i 2013 r., przy czym zakres instytucji ulegał rozszerzeniu. W 2009 r. wymienionych było 9, w 2011 r. 12, a w 2013 r. 13 instytucji. Ankietowani określali zaufanie do każdej z instytucji wskazując odpowiedzi: „tak”, „nie”, „trudno powiedzieć”. W każdym roku pomiaru oceny dotyczące instytucji charakteryzowały się wysoką spójnością. Pomimo wysokiej rzetelności dokonywanej skali ocen przeprowadzona została dla każdego roku pomiaru analiza czynnikowa, która pozwoliła uchwycić dodatkową prawidłowość w danych, tj. dwa spójne obiekty zaufania instytucjonalnego:

1) zaufanie do instytucji państwa (I składowa), 2) zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych (II składowa).

Informacje zawarte w tabeli wskazują wysokie podobieństwo wyników uzyskanych w badanach 2009, 2011 i 2013 r. Na podstawie danych z 2013 r. utworzone zostały dwa podmioty zaufania instytucjonalnego:

1) zaufanie do instytucji państwa (łącznie 8 instytucji, Alfa Conbacha=0,849), 2) zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych (łącznie 5 instytucji, Alfa Cronbacha=

0,812).


67

3) Jednocześnie ustalono, że 5,3% respondentów nie potrafiło określić zaufania do żadnej z instytucji państwa, natomiast 17,9% nie potrafiło tego uczynić w stosunku do komercyjnych instytucji finansowych. Osoby niezdecydowane zostały wyłączone z dalszych analiz9.

Tabela 43. Wymiary zaufania instytucjonalnego 2009-2011 - wyniki analizy czynnikowej

2009 2011 2013

Alfa Cronbacha dla skali ocen 0,821 0,854 0,880

Analiza czynnikowa*

I składowa

Zaufanie do: - rządu - policji - Sejmu - Prezydenta - ZUS-u - banków - Parlamentu Europejskiego

Zaufanie do: - Prezydenta - rządu - Sejmu - policji - Parlamentu Europejskiego - ZUS-u - sądów - NBP

Zaufanie do: - Prezydenta - rządu - Sejmu - policji - Parlamentu Europejskiego - ZUS-u - NBP - sądów

II składowa

Zaufanie do: - funduszy inwestycyjnych - funduszy emerytalnych

Zaufanie do: - OFE - giełdy - towarzystw ubezpieczeniowych - banków komercyjnych

Zaufanie do: - towarzystw ubezp. majątkowych - towarzystw ubezp. życiowych - OFE - giełdy - banków komercyjnych

KMO (adekwatność doboru próby

0,844 0,890 0,892

Całkowita wyjaśniona wariancja

55,99% 50,90% 54,45%

*składowe wyróżnione po rotacji Varimax


Analizując zaufanie do wyznaczonych podmiotów zaufania instytucjonalnego należy zauważyć, że instytucje państwa cieszą się zdecydujecie większym zaufaniem (NBP, Prezydent, policja, sądy), niż jego brakiem (sejm, rząd, ZUS). Jednocześnie należy zauważyć wzrost zaufania respondentów Diagnozy Społecznej do wszystkich instytucji państwa.

Wśród instytucji państwa najwyższym zaufaniem w 2013 r. cieszyły się policja i NBP, najniższym zaś Sejm i rząd. Zaufanie rośnie również do komercyjnych instytucji finansowych. Jednak zaufanie do nich jest zdecydowanie niższe w porównaniu z instytucjami państwa. W stosunku do instytucji finansowych częściej zgłaszany jest brak zaufania (giełda, OFE, towarzystwa ubezpieczeniowe), niż zaufanie względem nich (banki komercyjne).

9 Zaufanie do instytucji mierzone było na dwustopniowej skali : 1- brak zaufania, 2 – zaufanie. W przypadku zaufania do instytucji państwa powstała skala od 1 do 16; w przypadku komercyjnych instytucji finansowych skala od 1 do 10. W obu przypadkach im wyższa średnia na skali, tym wyższy poziom zaufania dla danego podmiotu instytucjonalnego.


68

Rysunek 34. Zaufanie/nieufność wobec instytucji państwa 2009-2013 - % wskazań


Rysunek 35. Zaufanie/nieufność wobec komercyjnych instytucji finansowych 2009-2013 - % wskazań


Należy więc uznać, że mimo spójności dla skali ocen instytucji, warto – zgodnie z analizą czynnikową- zaprezentować instytucje jako dwa odrębne podmioty zaufania.

Rysunek 36. Średnie zaufanie do instytucji państwa 2013 w układzie podregionów


010203040506070

2009 TAK 2011 TAK 2013 TAK

010203040506070

2009 NIE 2011 NIE 2013 NIE

0

20

40

2009 TAK 2011 TAK 2013 TAK

0

50

2009 NIE 2011 NIE 2013 NIE




69

Najwyższe średnie zaufanie do instytucji państwa (średnia powyżej 11) jest charakterystyczne dla mieszkańców dużych miast. Ponadto charakteryzuje ono mieszkańców podregionu olsztyńskiego, ełckiego, gliwickiego, słupskiego, bielskiego i tyskiego. Najniższą średnią ocen (średnia poniżej 10) przyznali tym instytucjom mieszkańcy podregionu krośnieńskiego, elbląskiego, poznańskiego, radomskiego, wałbrzyskiego, tarnobrzeskiego, kaliskiego, sandomiersko-jędrzejowskiego, warszawskiego zachód.

Zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych częściowo pokrywa się z zaufaniem do instytucji państwa. Zdecydowanie jest ono najwyższe w dużych miastach oraz w podregionie olsztyńskim, bielskim, grudziądzkim, bytomskim, gliwickim.

Rysunek 37. Średnie zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych 2013 w układzie podregionów


Najniższym zaufaniem tego typu instytucje zostały obdarzone przez mieszkańców podregionu tarnobrzeskiego, puławskiego, łomżyńskiego, przemyskiego, nowosądeckiego.

Podsumowując temat zaufania należy zwrócić uwagę na:

1) Poziom zaufania do bliskich – członków rodziny i sąsiadów – jest wysoki we wszystkich podregionach kraju. Brak zaufania w tym zakresie jest marginalny i w 2013 r., tylko w czterech podregionach dotyczył 5-6% badanych. Wysokiemu zaufaniu osobistemu towarzyszy poczucie bycia kochanym o obdarzonym zaufaniem przez innych;

2) Wysokiemu zaufaniu osobistemu towarzyszy również niski poziom zaufania do innych ludzi – zaufania uogólnionego. Analizując średnią deklaracji o zaufaniu z okresu 2003-2013 można wskazać, że stosunkowo większym zaufaniem uogólnionym dysponują mieszkańcy dużych miast oraz podregionów woj. warmińsko-mazurskiego, oraz warszawskiego zachód, bielskiego, pilskiego, słupskiego, koszalińskiego. Najniższe poziom deklaracji w tym zakresie złożyli mieszkańcy w podregionie konińskim, skierniewickim, sieradzkim i sosnowieckim.

3) Mieszkańcy dużych miast wyrażają również wyższy poziom zaufania do wszelakich instytucji. Badani w Diagnozie Społecznej deklarują wyższy poziom zaufania do instytucji państwa, niż do komercyjnych instytucji finansowych.

4) Obok dużych miast wysokie zaufanie do instytucji państwa zgłosili mieszkańcy podregionów olsztyńskiego, ełckiego, słupskiego i gliwickiego.


70

3.5 Podsumowanie

Literatura przedmiotu jasno określa jak zaufanie wpływa na funkcjonowanie jednostek i społeczności (Krzemieniewska 2003: 225). Jednocześnie badacze zaufania wskazują, że Polaków charakteryzuje stałe wysokie zaufanie do bliskich i stałe niskie zaufanie zgeneralizowane (do innych ludzi) oraz stałe niskie zaufanie do instytucji. Według danych z Diagnozy Społecznej w latach 2003-2013 zaufanie zgeneralizowane deklarowało 10-13% respondentów. W 2013 r. zaufanie do rodziny wyraziło 95% badanych, a do sąsiadów 80%. Dobrym podsumowaniem zagadnienia zaufania społecznego w Polsce jest sentencja, która znalazła się w tytule opracowania K. Growiec i J. Growiec: „Trusting only who you know, knowing only who you trust…” (Growiec, Growiec 2011: 94). W tym kontekście ważną kwestię poruszyła B. Fedyszak-Radziejowska. Badając kapitał społeczny polskich wsi postawiła pytanie: czy kapitał społeczny bez społecznego zaufania jest możliwy? W podsumowaniu przeprowadzonych przez siebie badań stwierdziła: „Czy Fukuyama, Putnam i Coleman mają rację, wiążąc rozwój społeczno-gospodarczy z poziomem kapitału społecznego? Zapewne tak, ale polska wieś wprowadzi pewną modyfikacje do stwierdzonej przez nich zależności. Będzie musiała osiągnąć i rozwój, i wysoki poziom kapitału społecznego, nie tyle korzystając ze społecznego zaufania, co odbudowując je. Bo tego ostatniego dzisiaj, podobnie jak całe polskie społeczeństwo, nie posiada zbyt wiele” ( Fedyszak-Radziejowska 2007: 90).

Bardziej założony problem prezentuje zaufanie do instytucji. Z jednej strony podkreślić należy, że w okresie 2009-2013 zaufanie do wszystkich instytucji wzrosło. Z drugiej jednak istnieje podział na te instytucje, które darzone są zaufaniem (policja, NBP, Prezydent) i takie, które darzone są nieufnością (w szczególności rząd i Sejm). Prezentacja terytorialna zaufania do instytucji pozwoliła postawić wniosek, że mieszkańcy dużych miast wyrażają wyższy poziom zaufania do wszelkich ocenianych instytucji.

W rozdziale opisane zostały wymiary zaufania i nieufności charakteryzujące mieszkańców poszczególnych podregionów. Poniższa tabela uwzględnia te z nich, które posłużą do weryfikacji przyjętych w projekcie hipotez.

71

4) PARTYCYPACJA OBYWATELSKA

4.1 Wprowadzenie

B. Skubiak (2013: 28-29) podkreśla, że w ujęciach teoretycznych dostrzeżono, że kapitał społeczny w wymiarze ekonomicznym może być czynnikiem zwiększenia efektywności gospodarczej: umacnia współpracę, obniża koszty transakcji. W literaturze wskazuje się wpływ kapitału na wzrost przychodów, wzrost PKB, rozwój gospodarczy, wzrost innowacyjności. Natomiast w wymiarze społeczno-obywatelskim kapitał społeczny wiąże się z funkcjonowaniem zdrowego państwa obywatelskiego.

Za katalizator działań współtworzących społeczeństwo obywatelskie uważane jest zaufanie. „Stopień zaufania lub nieufności w sferze prywatnej i publicznej pozostaje w ścisłym związku z udziałem w społeczeństwie obywatelskim. (…) im wyższy jest poziom zaufania społecznego, tym wyższy jest poziom zaangażowania obywateli w dobrowolna i nieodpłatną pracę na rzecz swojej społeczności, więcej osób również angażuje się w działalność w organizacjach obywatelskich” (Adamczyk 2013: 78).

Z drugiej strony podkreśla się rolę państwa w kształtowaniu zasobów kapitału społecznego. Jak zauważył Sztompka „Państwo jest odpowiedzialne za kreacje desygnatów kapitału społecznego, takich jak np. zaufanie, wiarygodność, lojalność czy cnoty obywatelskie, ponieważ stanowi prawo w sferze społeczno-gospodarczej” (Sztompka 2007: 383). M Gajowiak (2012: 77) wylicza, że spoistość prawa, przestrzeganie jego reguł, jednoznaczne określenie uprawnień oraz obowiązków, bezstronność instytucji stanowią kluczowe cechy kreujące klimat zaufania. M. Gajowiak (2012: 78) zakłada, że możliwość kreacji kapitału społecznego przez państwo jest zdeterminowana przede wszystkim typem jego ustroju. „Największe szanse na tworzenie się podstawowych zasobów kapitału społecznego o proefektywnościowym charakterze zarówno dla gospodarki, jak i dla społeczeństwa występują w przypadku systemu demokratycznego i związanego z nim społeczeństwa obywatelskiego, które jest uznawane za podmiot komplementarny względem państwa, a jego istnienie, przejawiające się liczbą organizacji czy stowarzyszeń, jest traktowane jako miernik poziomu kapitału społecznego. Jednocześnie należy podkreślić, że pomiędzy kapitałem społecznym a demokracją i społeczeństwem obywatelskim występuje swoiste sprzężenie zwrotne”. Na poparcie tezy autorka wylicza fakty opisane przez P. Sztompkę w książce Zaufanie. Fundament społeczeństwa:

- demokracja kreuje zaufanie, a jednocześnie zaufanie jest warunkiem niezbędnym do jej istnienia (s. 343);

- umiejscowienie rozwoju kultury zaufania w demokracji (s. 344);

- niewydolność demokracji może być bardziej niszczycielska dla kapitału społecznego, niż reżim autorytarny; jeśli niewydolność państwa postrzegana jest powszechni wówczas zaufanie przeobraża się w powszechną nieufność (s. 351);

- kapitał społeczny jest niezbędny do utrzymania demokracji, niezbędny jest przepływ informacji między obywatelami. Zaufanie sprzyja nawiązywaniu relacji miedzy jednostkami, komunikowaniu się. Zaufanie daje podstawę do stwierdzenia, że partnerzy są szczerzy i poważni. To wywołuje spontaniczność w interakcjach. Zaufanie tworzy też możliwości akceptacji wspólnych reguł postępowania (s. 355);

- w ustroju demokratycznym obywatele są gotowi poświęcać swój czas i energię na działania społeczne w ramach instytucji i stowarzyszeń. Partycypacja wymaga pewnego poziomu zaufania do panującego ustroju oraz zaufania do współobywateli (s. 356).

72

Elementem silnie powiązanym z kapitałem społecznym i społeczeństwem obywatelskim jest więc demokracja. Jak wskazał R. Dahrendorf (1994: 6) „dla demokracji nie ma większego zagrożenia niż obojętność i bierność obywateli”.

Na konieczność wzrostu aktywności społecznej i partycypacji obywatelskiej wskazują nie tylko teoretycy, ale również dokumenty strategiczne. W Strategia rozwoju kapitału społecznego w Polsce 2020 czytamy „dalszy rozwój społeczno-gospodarczy nie może dokonywać się z pominięciem kwestii jakości postaw oraz kompetencji społecznych i obywatelskich Polaków, a w szczególności ich zdolności do współpracy i budowy zaufania we wzajemnych relacjach oraz wzrostu aktywności i partycypacji obywatelskiej”. Wśród wyznaczonych w strategii wyzwań wskazano:

- podniesienie poziomu kompetencji sprzyjających rozwojowi kapitału społecznego; - zwiększenie aktywności i partycypacji społecznej; - poprawa komunikacji społecznej i wymiana wiedzy; - poprawa wykorzystania potencjału kulturowego i kreatywnego w budowaniu kapitału

społecznego.

Cel główny dokumentu zakłada wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski, co wpisuje się w założenia Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju – Polska 2030 (Strategia rozwoju kapitału społecznego w Polsce 2020: 7). Trzecia fala nowoczesności, która wskazuje, na konieczności wzrostu społecznego kapitału rozwoju w opozycji do niekorzystnego z perspektywy rozwojowej - społecznego kapitału przetrwania (adaptacji) (Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030).

Uwzględniając związki pomiędzy kapitałem społecznym a społeczeństwem obywatelskim i demokracją w tej części diagnozy kapitału społecznego zwrócono uwagę na partycypację obywatelską, która obejmuje problemy trojakiego rodzaju:

1) Związane z ogólnym stosunkiem do demokracji i uczestnictwem w wyborach; 2) Związane z uczestnictwem w lokalnym życiu publicznym; 3) Związane z działaniami podejmowanymi przez lokalne władze samorządowe, które mogą

wzmocnić aktywne życie obywateli w życiu publicznym.

4.2 Stosunek do demokracji

W określaniu stosunku do demokracji używa się dwóch różnych wskaźników. Pierwszy opiera się na postawach wyrażanych przez obywateli w stosunku do demokracji. Systematyczny monitoring opinii prowadzi w tym zakresie CBOP oraz Diagnoza Społeczna. Badania obu instytucji bazują na wspólnym zakresie pytań, jednak badania CBOS są w tej kwestii bardziej szczegółowe. Podczas, gdy w Diagnozie Społecznej respondenci mogą wybrać tylko jedno, najbardziej zgodnie z ich opiniami, stwierdzenie dotyczące ustroju demokratycznego, tak w badanych CBOS (2014, nr 105) ankietowani oceniają każde stwierdzenie na skali (od zdecydowanie się zgadzam do zdecydowanie się nie zgadzam). Dane gromadzone przez CBOS nie mogą być sprowadzone do układu terytorialnego na poziomie podregionu.

W Diagnozie Społecznej od 2003 r. stawiane jest respondentom pytanie o to, które z podanych twierdzeń o demokracji jest najbliższe ankietowanemu.

Opinie Polaków dotyczące systemu demokratycznego są niemalże niezmienne od 2003 roku. Blisko co czwarty uważa, że demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów, dla blisko co piątego nie ma znaczenia, czy rząd jest demokratyczny, a 40% badanych nie potrafi wybrać żadnego ze stwierdzeń. Pozostali (ok. 15-20%) wątpią w słuszność rządów demokratycznych. Ankietowani wiec nie tyle wątpią w słuszność rządów demokratycznych, co nie potrafią dokładnie określić jej słuszności.

73

Tabela 44. Określenie demokracji 2003-2013 – rozkład zmiennej

Które z podanych stwierdzeń o demokracji jest Pani

najbliższe?

2003 2005 2007 2009 2011 2013

Ważne 9505 8752 12500 26031 25880 25958 Demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów 16,3 21,3 22,8 22,8 26,4 23,7

Niekiedy rządy niedemokratyczne mogą być lepsze niż inne 13,8 15,0 14,5 12,9 14,5 13,4

Nie ma znaczenia, czy rząd jest demokratyczny, czy nie 22,5 20,3 18,1 20,1 17,2 17,5 Demokracja jest złą formą rządów 6,3 4,1 4,4 3,4 3,8 6,1

Trudno powiedzieć 41,1 39,4 40,2 40,8 38,1 39,3


Dla opisu partycypacji obywatelskiej istotnym elementem jest wiara w słuszność demokracji, bowiem nadaje ona sens czynnemu uczestnictwu. Dlatego do opisu postaw względem systemu demokratycznego wybrano procentowy udział wskazań na stwierdzenie „demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów” w poszczególnych podregionach.

Rysunek 38. Poparcie dla demokracji 2003 i 2013 w układzie podregionów


Wyniki z dwóch skrajnych lat pomiaru wskazują, że tylko mieszkańcy miast niezmiennie najczęściej stwierdzali, że demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów. W 2013 r. częściej niż co trzeci mieszkaniec podregionu warszawskiego wschód, olsztyńskiego i grudziądzkiego również poparł to stwierdzenie.

Biorąc pod uwagę % wskazań na stwierdzenie „demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów” w poszczególnych latach pomiaru dla podregionów, można wyliczyć średnią wartość wskazań dla okresu 2003-2013. Prezentacja graficzna uzyskanych w ten sposób wyników potwierdza stwierdzenie, że mieszkańcy dużych miast najczęściej uznają wyższość demokracji nad innymi formami rządów. Tezę tą popierają stosunkowo często również mieszkańcy podregionu pilskiego i gliwickiego.

Teza o wyższości demokracji nad innymi formami rządów znajduje najmniej zwolenników (średnio poniżej 16%) wśród respondentów z podregionu tarnobrzeskiego, ostrołęcko-siedleckiego, szczecińskiego, bialskiego i łódzkiego.



74

Rysunek 39. Poparcie dla demokracji – średnia 2003-2013 w układzie podregionów


Istotne jest to, że uznanie wyższości demokracji nad innymi formami rządów wiąże się (słaby związek istotny statystycznie, V Kramera dla poszczególnych lat pomiaru mieści się w granicach 0,116-0,226) z deklaracjami dotyczącymi wzięcia udziału w wyborach. Różnice w deklaracjach są szczególnie widoczne przy porównaniu osób, które wskazały odpowiedź „demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów” oraz tych, które nie potrafiły wskazać swojego stosunku do demokracji (należy tu powtórzyć, że stanowią oni 40% badanych). Zdecydowani zwolennicy demokracji częściej deklarowali udział w wyborach (parlamentarnych i samorządowych) oraz referendum o przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Tabela 45. Poparcie dla demokracji a deklarowany udział w wyborach – tabela krzyżowa

Czy brał udział w ostatnich wyborach % „tak”

2003 Samorz.

2005 Ref.UE

2007 Samorz.

2009 Parl.

2011 Samorz.

2013 Parl.

Ważne 9480 8659 12476 25856 25158 25868 Demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów 69,2% 76,2% 72,2% 75,0% 75,4% 75,7%

Niekiedy rządy niedemokratyczne mogą być lepsze niż inne 67,6% 64,7% 70,0% 73,6% 73,5% 72,1%

Nie ma znaczenia, czy rząd jest demokratyczny, czy nie 59,6% 58,5% 62,9% 65,6% 67,5% 63,8% Demokracja jest złą formą rządów 62,0% 57,9% 62,1% 64,4% 68,9% 61,2%

Trudno powiedzieć 55,1% 49,1% 56,7% 58,6% 61,3% 57,4%

Ogółem 60,6% 59,5% 63,5% 65,9% 68,2% 65,1%


Oczywiście złożenie deklaracji o udziale w wyborach nie odzwierciedla faktycznej frekwencji wyborczej w danym podregionie. W samej Diagnozie Społecznej respondenci deklarowali udział tylko w wybranych wyborach: referendum w sprawie przystąpienia Polski do UE, wyborów parlamentarnych 2007 i 2011, i ich deklaracje uczestnictwa były wyższe, niż faktyczna frekwencja. Charakterystyka aktywności wyborczej mieszkańców poszczególnych podregionów zostanie oparta na oficjalnych danych dotyczących frekwencji.



75

Tabela 46. Frekwencja w wyborach a deklaracje udziału w wyborach

Wybory Rok Frekwencja wg PKW Deklaracje

Parlamentarne 2001 49,29

2005 40,57

2007 53,88 65,8

2011 48,92 65,0

Prezydenckie 2000 61,12

2005 49,74

2010 54,94

Referendum 2003 58,85 59,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.; dane PKW.

W okresie 2000-2013 w Polsce odbyły się cztery razy wybory do Parlamentu, 3 razy wybory prezydenckie oraz jedno ogólnopolskie referendum. Na podstawie wyników tych wyborów obliczony został indeks aktywności wyborczej dla mieszkańców poszczególnych podregionów. Znając frekwencję w poszczególnych wyborach do podregionów przypisano wartość „-1” – kiedy frekwencja w danym typie wyborów w podregionie była niższa niż ogólnokrajowa lub „1”, kiedy frekwencja przekraczała wynik ogólnopolski. Tym samym indeks przyjął wartości od „- 8” (kiedy w danym podregionie frekwencja była zawsze niższa niż ogólnopolska) do „8” (kiedy w danym podregionie frekwencja była zawsze wyższa niż ogólnopolska). Zabieg ten pozwolił wyłonić podregiony, w których aktywność jest wysoka, oraz takie, w których pozostaje na relatywnie niskim poziomie.

Rysunek 40. Indeks aktywności wyborczej 2000-2011


W ośmiu podregionach – m. Poznań, Trójmiasto, m. st. Warszawa, m. Kraków, m. Wrocław, m. Szczecin, bielski, rzeszowski – frekwencja we wszystkich wyborach parlamentarnych, prezydenckich i referendum akcesyjnym było zawsze wyższe od wyniku ogólnopolskiego. Wysoki wynik osiągnął również indeks (+6) w podregionie tyskim, oświęcimskim, m. Łódź, lubelskim, bydgosko-toruńskim. Natomiast aż w 25 podregionach zawsze była niższa od ogólnego poziomu frekwencji. Wysoka frekwencja jest wiec charakterystyczna przede wszystkim dla dużych miast.



76

4.3 Lokalne życie publiczne

Zdecydowanie niższa frekwencja wyborcza występuje w przypadku wyborów samorządowych. W okresie 1998-2010 nigdy nie osiągnęła 50%. Deklaracje wyborcze respondentów Diagnozy Społecznej dotyczące wyborów samorządowych, podobnie jak w przypadku wyborów parlamentarnych, były zdecydowanie wyższe od faktycznej frekwencji.

Tabela 47. Frekwencja w wyborach samorządowych – deklarowana i rzeczywista

Wybory Rok Frekwencja wg PKW Deklaracje

Samorządowe 1998 45,45 63,1

2002 44,24 60,6

2006 45,99 63,5

2010 47,32 68,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015; dane PKW.

Podobnie jak powyżej obliczony został indeks samorządowej aktywności wyborczej dla mieszkańców poszczególnych podregionów. Znając frekwencję w poszczególnych wyborach samorządowych do podregionów przypisano wartość „-1” – kiedy frekwencja w wyborach w podregionie była niższa niż ogólnokrajowa lub „1”, kiedy frekwencja przekraczała wynik ogólnopolski. Tym samym indeks przyjął wartości od „- 4” (kiedy w danym podregionie frekwencja była zawsze niższa niż ogólnopolska) do „4” (kiedy w danym podregionie frekwencja była zawsze wyższa niż ogólnopolska). Zabieg ten pozwolił wyłonić podregiony, w których aktywność w wyborach samorządowych jest wysoka, oraz takie, w których pozostaje na relatywnie niskim poziomie.

Aż w 35 podregionach frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych (1998, 2002, 2006, 2010) była zawsze wyższa od frekwencji ogólnopolskiej, natomiast w 21 podregionach była zawsze niższa. Można więc stwierdzić, że samorządowa aktywność wyborcza jest cechą stałą dla większości podregionów – mieszkańcy albo chętnie, albo niechętnie biorą w nich udział. Należy również zauważyć, że mapa samorządowej aktywności wyborczej jest przeciwieństwem indeksu aktywności wyborczej 2000-2011. To przede wszystkim w dużych miastach frekwencja w tych wyborach jest niska.

Rysunek 41. Indeks samorządowej aktywności wyborczej 1998-2010 w układzie regionalnym




77

Frekwencja w wyborach samorządowych w 2010 r. w pięciu podregionach nie sięgnęła 40% (m. Łódź, m. Szczecin, m. Poznań, m. Wrocław, gliwicki), w siedmiu natomiast przekroczyła 53% sandomiersko-jędrzejowski, puławski, ostrołęcko-siedlecki, sieradzki, piotrkowski, przemyski, ciechanowsko-płocki).

Formą zaangażowani lokalnego, obok wyborów do władz samorządowych, jest uczestnictwo w zebraniach publicznych i zabieranie głosu w jakiejś sprawie. Dane, których dostarcza Diagnoza Społeczna wskazują, że w skali ogólnopolskiej w zebraniach publicznych uczestniczy ok. 16-23% mieszkańców (w zależności od roku pomiaru). W 2013 r. najmniej – bo 16,5% badanych – zadeklarowało udział w zebraniu w przeciągu ostatniego roku.

Tabela 48. Udział w zebraniach publicznych 2003-2013 rozkład zmiennej

Czy w ostatnim roku był Pan na jakimś zebraniu publicznym

2003 2005 2007 2009 2011 2013 N 9539 8632 12582 26109 26311 25384 Tak 18,4 18,9 20,7 19,3 23,3 16,5 Nie 81,6 81,1 79,3 80,7 76,7 83,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Podobnie jak w przypadku innych opisywanych cech daje się zauważyć terytorialne zróżnicowanie deklaracji uczestnictwa w zebraniach publicznych. Analizując dane z 2013 r. należy zauważyć te podregiony, w których nawet co dziesiąty badany nie zadeklarował uczestnictwa w zebraniach. Najgorzej w tym zakresie wypadli mieszkańcy podregionów bytomskiego, olsztyńskiego, włocławskiego, m. Łódź, elbląskiego. Najlepszy wynik uzyskany został w podregionie chełmsko-zamojskim (24,86%). Deklaracje na poziomie 20-24% uczestniczących w zebraniach złożyli mieszkańcy czternastu podregionów (tarnobrzeski, szczeciński, pilski, opolski, wrocławski, bialski, jeleniogórski, ciechanowsko-płocki, stargardzki, gorzowski, słupski, suwalski, m. st. Warszawa i m. Poznań).

Rysunek 42. Udział w zebraniach publicznych 2013 w układzie podregionów


Z danych uzyskanych w latach 2003-2013 obliczyć można średnie uczestnictwo w zebraniach publicznych dla poszczególnych podregionów.



78

Rysunek 43. Średnie uczestnictwo w zebraniach publicznych 2003-2013 w układzie podregionów


Jak wynika z wizualizacji wyznaczyć można sześć podregionów, gdzie średnie uczestnictwo w zebraniach publicznych w latach 2003-2013 osiągało maksymalnie 15%. Dotyczy to podregionów sosnowieckiego, katowickiego, włocławskiego, rybnickiego, łódzkiego i m. Łódź. Średnia najwyższa (więcej niż 24%) charakteryzuje cztery podregiony (chełmsko-zamojski, gdański, tarnowski, sieradzki).

W latach 2003-2009 respondentów Diagnozy Społecznej, którzy wskazali, że brali udział w zebraniach publicznych zapytano, czy zabrali na nich głos w jakiejś sprawie. W późniejszych edycjach badań nie umieszczano już tego pytania. Za lata 2003-2009 obliczona została średnia deklaracji o zabieraniu głosu na zebraniach publicznych dla podregionów.

Rysunek 44. Zabranie głosu w sprawie – średnia 2003-2009 w układzie podregionów


W podregionie słupskim, elbląskim i pilskim więcej niż 60% mieszkańców biorących udział w badaniach 2003-2009 deklarowało zabieranie głosu na zebraniach publicznych w jakiejś sprawie, natomiast w bytomskim takie deklaracje złożył co piąty (25,1%) a w łódzkim, krośnieńskim, ostrołęcko siedleckim co trzeci.



79

Uczestnictwo w życiu publicznym można również ocenić na podstawie danych określających chęć udziału we władzy lokalnej. W danych opisujących wybory samorządowe 2010 r. GUS opublikował informacje dotyczące jaka była liczba kandydatów na miejsce do rad gmin w wyborach samorządowych. Dane te dostępne są na poziomie gminy. Jednak ze względu na to, że opis diagnozy dotyczy podregionów, również ta cecha została uogólniona.

Rysunek 45. Liczna kandydatów na miejsce w wyborach do rad gminy 2010 w układzie podregionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: GUS.

Liczba kandydatów na jedno miejsce do rad gmin w 2010r. była znacznie zróżnicowana. Najmniej chętnych było w podregionie bialskim (3,53 osoby na miejsce), a najwięcej w m. Łódź (18,51%). W 12 podregionach liczba kandydatów na miejsce nie przekroczyła 4, natomiast w siedmiu przekroczyła 9 osób na miejsce (m. Łódź, m. Szczecin, m. Wrocław, m. Kraków, m. Poznań, katowicki, trójmiejski).

Dodatkowym wskaźnikiem, który charakteryzuje uczestnictwo w życiu publicznym jest % mandatów, które uzyskały kobiety w wyborach do rad gmin. Dane te zostały opublikowane przez GUS po wyborach samorządowych 2010 roku.

Rysunek 46. % mandatów dla kobiet w radach gmin 2010 w układzie podregionów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: GUS.

80

Z danych GUS wynika, że w ośmiu podregionach (przemyskim, krośnieńskim, tarnowskim, tarnobrzeskim, nowosądeckim, suwalskim, puławskim, sandomiersko-jędrzejowskim) udział kobiet w lokalnych władzach samorządowych nie przekraczał 20% (wahał się od 16 do 20%), natomiast w dwunastu podregionach (m. Wrocław, m. st. Warszawa, m. Łódź, szczeciński, wałbrzyski, legnicko-głogowski, olsztyński, koszaliński, warszawski zachodni, zielonogórski, łódzki, wrocławski) udział ten przekroczył 30%, przy czym w m. Wrocław i m st. Warszawa osiągnął 37%.

4.4 Podsumowanie

Prezentowane w rozdziale dane stanowią uzupełnienie i rozstrzenie informacji dotyczących zinstytucjonalizowanych sieci społecznych, a w szczególności członkostwa w fundacjach i stowarzyszeniach. Partycypacja i zaangażowanie tworzą wspólny wymiar. Dlatego widoczne są relacje pomiędzy prezentowanymi wynikami. Szczególna uwagę zwracają podregiony dużych miast. To w nich członkostwo w fundacjach i stowarzyszeniach jest największe. W nich również częściej mieszkańcy popierają system demokratyczny, uczestniczą w wyborach prezydenckich i parlamentarnych. Jedynie udział w wyborach samorządowych w podregionach miejskich jest niski, jednak mieszkańcy miast chętniej zgłaszają swoje kandydatury w wyborach i powierzają stanowisko radnych kobietom.

Podsumowując rozdział dotyczący partycypacji należy zauważyć, że Polaków charakteryzuje:

niskie poparcie dla ustroju demokratycznego (w latach 2005-2013 21-26% respondentów wyraziło pełne poparcie dla ustroju demokratycznego; należy tu jednak plonowanie zaznaczyć, że ankietowani nie tyle wątpili w słuszność demokracji, co nie potrafili dokonać jej oceny);

raczej niska frekwencja w wyborach (tu szczególnie samorządowych);

niski udział w zebraniach publicznych.

Widoczny jest powszechny brak zaangażowania w życie publiczne.

Prezentowane dane uchwyciły jednak terytorialne zróżnicowanie cech opisujących partycypację. Poniższa tabela uwzględnia te z nich, które posłużą do weryfikacji przyjętych w projekcie hipotez.

81

5) „KONDYCJA” WSPÓLNOTY LOKALNEJ (WŁADZY I SPOŁECZNOŚCI) JAKO PODBUDOWA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

5.1 Wprowadzenie

Prezentowane w ostatnim rozdziale dane dotyczą przede wszystkim założenia, że decyzje podejmowane przez władze lokalne mogą być stymulatorami kapitału społecznego i przedsiębiorczości.

D. Węziak-Białowolska stwierdza, że podczas gdy w naukach politycznych, socjologii i antropologii termin kapitał społeczny definiowany jest przez normy, zaufania i powiązanie (zgodnie z teoriami Colemana i Putnama). Natomiast w obszarze nauk ekonomicznych termin ten wiązany jest z pojęciem instytucji i ekonomii instytucjonalnej. Tym samym prezentowany obszar wpisuje się w instytucjonalną perspektywę wyznaczoną przez M. Woolcocka i D. Narayana.

W literaturze ekonomicznej najczęściej odnaleźć można odwołania do definicji instytucji Northa, który stwierdził, że „instytucje to formalne i nieformalne zasady gry w społeczeństwie wymyślone przez człowieka, które mają wpływ na stopień oraz sposób rozwoju gospodarczego i społecznego… Instytucje są nośnikiem wiedzy społecznej oraz zaufania, ograniczają koszty transakcji, zwiększają poziom bezpieczeństwa przy podejmowaniu decyzji w warunkach niepewności, porządkują relacje międzyludzkie” (Węziak-Białowolska 2010: 49). Instytucje formalne są zewnętrzne względem człowieka i są związane z istnieniem i funkcjonowaniem państwa. Instytucje nieformalne są zakorzenione w ludziach, są to systemy wartości, normy, systemy myślenia, kultura, poziom zaufania, skłonność do ryzyka.

O ile pojęcie instytucji nieformalnych znajduje się w relacji z definicjami Colemana czy Putanam, o tyle zwrócenie uwagi na instytucje formalne podkreślają fakt, że kapitał społeczny może być wynikiem relacji zachodzących pomiędzy licznym instytucjami (publicznymi, gospodarczymi, usługowymi, finansowymi, społecznymi, naukowymi”. W tym kontekście jednym z symulatorów rozwoju kapitału społecznego w regionie są władze samorządowe (Węziak-Białowolska 2010: 50; Łopaciuk- Gonczaryk 2008: 45-58). Efektywne funkcjonowanie powinno być oparte na współpracy pomiędzy różnymi szczeblami władzy, pomiędzy administracją a obywatelem. Siła kapitału najlepiej uwidacznia się w działaniach stowarzyszeń.

Opisując działanie władz samorządowych T. Płachecki założył, że możemy mieć do czynienia z dwoma modelami demokracji: partycypacyjnym i przedstawicielskim. Na podstawie prowadzonych badań stwierdził, że w Polsce występuje model demokracji przedstawicielskiej, czyli ścisłe rozdzielenie funkcji pełnionych przez przedstawicieli elit politycznych i przez pozostałych obywateli. Tym samym „elity polityczne sprawują rządy i zabiegają o władze u wyborców, a obywatele oceniają polityków i udzielają lub odmawiają im poparcia przy urnach” (Plachecki 2005: 210). Sam udział obywateli w podejmowaniu bieżących decyzji w sprawach uznany został za skromny, stanowią jednak przeciwwagę wobec kooperujących we własnym gronie elit.

Zwrócenie uwagi na władze samorządowe i ich roli w kreowaniu kapitału społecznego wpisuje się w koncepcję partnerstwa lokalnego. Zakłada ona, że skoro kapitał społeczny jest cechą zbiorowości i nie da się go wytworzyć w krótkim czasie, wymaga więc wsparcia dla takich mechanizmów, które kreować będą współpracę wielu instytucji, sektorów i wspólnot. „Partnerstwo lokalne można uznać za płaszczyznę budowania sieci miedzy aktorami zbiorowymi ora organizacjami reprezentującymi różne grupy interesu, które biorą udział we wspólnych działaniach” (Grudziecka 201: 149). Jest to struktura powstałą na bazie dobrowolnej współpracy (instytucji publicznych, organizacji społecznych oraz prywatnych przedsiębiorców), może wiec przyczynić się do wytwarzania więzi miedzy aktorami lokalnymi, ale również budowania zaufania do instytucji publicznych. Partnerstwo może pełnić funkcję ośrodka dialogu, informacji, koordynacji działań, angażowania i wzmacniania kluczowych aktorów, organizatora funduszy, itp. Tym samym partnerstwo kreuje politykę rozwoju lokalnego,

82

która dzięki współpracy wielu publicznych i prywatnych podmiotów może stać się bardziej efektywna.

Koncepcja partnerstwa lokalnego rozszerza rolę kultury i tradycji w kształtowaniu kapitału społecznego. Dużą rolę odgrywają tu instytucje publiczne – w tym władze samorządowe – które powinny pomagać kreować pola i narzędzia służące do efektywnej współpracy lokalnych aktorów (Grudziecka 201: 156).

Inna koncepcja wskazuje na rolę władz lokalnych w kształtowaniu potencjału społeczności lokalnej, rozumianego jako zdolność, która sprawia, że dana społeczność „działa”. „Potencjał społeczności lokalnej powstaje w toku interakcji dokonujących się między kapitałem ludzkim, zasobami organizacji i kapitałem społecznym, które istnieją w danej społeczności lokalnej i które mogą być wykorzystane, aby rozwiązywać wspólne problemy oraz poprawiać lub utrzymywać dobrobyt danej społecznością lokalnej. Potencjał ten może być realizowany przez nieformalne procesy społeczne i/lub w ramach zorganizowanych działa jednostek, organizacji i sieci społecznych istniejących wśród nich, oraz w większych systemach, wewnątrz których mieści się dana społeczności lokalna” (Chaskin, Brown, Venkatesh, Vidal 2001: 2-26, 159-164).

Władze lokalne, które oddziałując na lokalny układ gospodarczy i kształtują środowisko gospodarcze ogrywają również kluczową rolę w kształtowaniu przedsiębiorczej społeczności rozumianej jako „zbiór podmiotów potrafiących współdziałać na rzecz jakiejś idei, rozwiazywania problemu jednostek, grupy zdolne ‘wziąć los’ w swoje ręce, jednocześnie chcące być uczestnikiem procesu poszukiwania, tworzenia i innowacyjnego wykorzystania szans i możliwości” (Ochojska 2001: 47). Stąd skuteczność działań przedsiębiorczych jest wynikiem powiazań między społecznością a władzą lokalną. Jak wynika z przedstawionej definicji przedsiębiorcza społeczność powinna działać, natomiast władze lokalne powinny społeczność wspierać i inicjować.

Zwrócenie uwagi na działania władz lokalnych jako potencjalnych stymulatorów kapitału społecznego i przedsiębiorczości wywołuje według B. Pogonowskiej konieczność rozróżnienia pomiędzy kapitał generowany przez rząd i kapitał generowany przez obywateli (Collier; Knack). Oba typy kapitału są ważne, gdyż pozwalają rozwiązać problem ładu społecznego przez podejmowanie działań zbiorowych. Jednak ich odmienne źródła wprowadzają konieczność rozgraniczenia tych dwóch typów kapitału (Pogonowska 2004: 21-23).

Druga część rozdziału poświęcona została cechom, które mogą wywierać wpływ na przedsiębiorczość w danym regionie. Są to przede wszystkim skłonność do migacie oraz deklaracje inwestycji w produkcję, handel i usługi. Wybór tych cech nie został podyktowany określoną teorią, czy wynikami konkretnych badań empirycznych. Są one raczej wynikiem intuicji i wynikają z ciekawości członków projektu badawczego.

Ostatni element diagnozy to deklaracje dotyczące zakładania własnej firmy. Podczas gdy w danych GUS pozyskać można informacje na temat działających i nowozakładanych firm w poszczególnych regionach – co może być uznane za miernik przedsiębiorczości - tak w Diagnozie Społecznej respondenci proszeni są o złożenie deklaracji, czy w okresie od ostatniego badania założyli własną firmę – co również można uznać za przejaw przedsiębiorczości.

5.2 Władze lokalne

Władze lokalne i podejmowane przez nie decyzje stanowią niejednokrotnie bodziec do pobudzania aktywności społecznej. Dane w tym zakresie są ograniczone i nieco już przedawnione, warto tu jednak zaprezentować ich wyniki10.

10 Miary użyte we wskaźniku „Przyjazny Samorząd” zostały pokorzystane w kwestionariuszu ankiety (CATI) prowadzonej w ramach projektu.

83

Pierwszym wskaźnik, nazwany „Przyjazny Samorząd” informuje o skali współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. "Przyjazny Samorząd" to indeks stworzony przez Stowarzyszenia Klon/Jawor i obliczony dla gmin w latach 2008-2010. Opracowano go na podstawie danych z "Monitoringu współpracy między organizacjami i samorządem" - badania realizowanego wspólnie przez Klon/Jawor i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. W badaniu uwzględniono 4 wymiary relacji między organizacjami i samorządem: uchwalania programów współpracy z organizacjami, współpracy finansowej, wsparcia pozafinansowego oraz partnerstwa w realizacji wspólnych przedsięwzięć lub konsultowaniu decyzji władz lokalnych. W każdym z tych wymiarów jednostki samorządu terytorialnego mogły zdobyć określoną liczbę punktów - max 5. Wskaźnik to średni wynik uzyskany przez nie we wszystkich wymiarach (wartość wskaźnika waha się w granicach od 0 do 5). Wyniki gmin bazują przede wszystkim na deklaracjach urzędników. Ich opinie o działalności urzędów mogą różnić się od opinii organizacji pozarządowych. Wartości na poziomie powiatów, podregionów i województw to średnie wyniki gmin na danym obszarze11.

Rysunek 47. Wskaźnik „Przyjazny Samorząd” 2010 w układzie podregionów


Indeks „Przyjazny Samorząd” pozwolił wyłonić te obszary, gdzie współpraca władz samorządowych z organizacjami społecznymi jest bardzo ścisła, oraz te, w których współpraca przyjmuje formy śladowe. Patrząc przez pryzmat podregionów do tych pierwszych zaliczyć można podregion m. Wrocław, m. Szczecin, Trójmiasto, m. st. Warszawa, m. Kraków, m. Poznań, m. Łódź); do drugich zaś: ostrołęcko-siedlecki, ciechanowsko-płocki, suwalski, łomżyński, sandomiersko-jędrzejowski, radomski, sieradzki, bialski, warszawski wschodni. Należy jednak pamiętać, że prezentowane dane dotyczą 2010 r. W okresie ostatnich pięciu lat sytuacja dotycząca współpracy samorządów z organizacjami społecznymi mogła ulec zmianom, tym bardziej, że w tym czasie odbyły się kolejne wybory samorządowe (nastąpiło również kolejne rozdanie środków z funduszy UE, w którym partnerstwo organizacji społecznych jest często warunkiem koniecznym dla pozyskania przez władze samorządowe dodatkowych środków finansowych).

11 Informacje o wskaźniku podane na stronie https://www.mojapolis.pl/pointers/map/839/

https://www.mojapolis.pl/pointers/map/839/

84

Władze lokalne mogą przez podejmowane działania stwarzać platformę współpracy społecznej. Bywa jednak również tak, że podejmowane decyzje „denerwują” mieszkańców, co również stanowi przyczynek do aktywizacji życia publicznego.

W Diagnozie Społecznej 2011 i 2013 r. zapytano, czy zdarzało się, że decyzje i działania miejscowych władz denerwowały respondentów. Wyniki ogólne wskazują, że 55% ankietowanych odczuwało zdenerwowanie wywołane funkcjonowaniem miejscowych władz.

Tabela 49. Opinie na temat władz lokalnych 2011 i 2013 rozkład zmiennej

Denerwowały Pana decyzje i działania miejscowych władz

2011 2013 N 26355 26322 CZĘSTO 8,4 9,9 ZDARZYŁO SIĘ 44,8 45,0 NIGDY 46,8 45,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza Społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com, pobrano: 25.05.2015.

Rysunek 48. Opinie na temat władz lokalnych 2013 w układzie podregionów


Uchwycić można znaczne zróżnicowanie regionalne (przy czym dane z 2011 i 2013 roku dla podregionów są ze sobą ściśle powiązane). Zdenerwowanie w 2013 r., najczęściej odczuwali mieszkańcy podregionu rzeszowskiego (70,93%). Częściej zdenerwowanie odczuwają mieszkańcy dużych miast (m. Poznań, m. Wrocław, m. Kraków, m. Łódź, Trójmiasto) oraz podregionów bydgosko-toruńskiego, oświęcimskiego, radomskiego, gorzowskiego, lubelskiego, gdańskiego, wałbrzyskiego. Miejscowe władze najrzadziej denerwują mieszkańców podregionów słupskiego, grudziądzkiego, ełckiego, pilskiego (mniej niż 40%).

5.3 Uwarunkowania działań mieszkańców podregionów

Działania związane z przedsiębiorczością mieszkańców poszczególnych podregionów mogą być uwarunkowane czynnikami ogólnymi oraz indywidualnymi. Czynniki ogólne tkwią w cechach społeczności lokalnej, natomiast cechy osobiste to własne predyspozycje i skłonności.



85

Dobrym czynnikiem ogólnym wydaje się być miara LHDI – Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego. Atrybutem miary jest to, że podaje przybliżoną miarę rozwoju społecznego na danym obszarze. Miara ta uwzględnia w sobie trzy wymiary: zdrowia, edukacji i zamożności. Przyjmuje wartości od 1 do 100. Mankamentem LHDI jest data ostatniego wyliczenia wskaźnika, tzn. 2010 r.12. Słabą stroną jest również to, że miara obliczana była dla gmin, powiatów i województw, natomiast dla podregionów wskaźnik został wyliczony jako średnia z wartości dla powiatów.

Rysunek 49. Wskaźnik LHDI 2010 w układzie podregionów


Według danych zawartych we wskaźniku podregiony, gdzie jakość życia jest najwyższa, to przede wszystkim duże miasta, podregiony warszawski wschodni i zachodni, bydgosko-toruński, legnicko głogowski, oraz tyski, gliwicki, rybnicki, bielski, oświęcimski, katowicki. Podregiony o najniższej jakości życia (do 33 punktów LHDI) to sandomiersko-jędrzejowski, radomski, stargardzki, puławski, włocławski, grudziądzki, wałbrzyski.

Ważnym elementem stanowiącym podbudowę ekonomiczną danego terytorium jest saldo migracji. Ośrodki miejskie, wysoka jakość życia w podregionach może być elementem przyciągającym nowych mieszkańców. Na związki pomiędzy elementami kapitału społecznego a migracją wskazała K. Growiec (2011: 90-96).

Tylko w 15 podregionach w okresie 2000-2014 utrzymywało się dodatnie saldo migracji (na 1 tys. mieszkańców). Są to przede wszystkim podregiony przylegające do największych miast (poznański, warszawski zachodni i wschodni, gdański, krakowski, wrocławski, łódzki, szczeciński, ale też bielski, rzeszowski, bydgosko-toruński, białostocki. Regiony te stanowią „sypialnie” wielkich miast, stąd następuje w nich stały napływ ludności. Widoczna jest zróżnicowana sytuacja w dużych miastach. Warszawa, Kraków i Wrocław przyciągają nowych mieszkańców, w Szczecinie i Trójmieście sytuacja jest stabilna (średnia salda migracji bliska 0), natomiast z Łodzi i Poznania nastąpił odpływ ludności.

12 LHDI był obliczany dla lat 2007-2010. Szczegółowa metodologia konstrukcji wskaźnika opisana jest w Krajowym Raporcie o Rozwoju Społecznym. Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny na stronie: http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/polityka_rozwoju/Documents/raport_undp_2012_www.pdf

http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/polityka_rozwoju/Documents/raport_undp_2012_www.pdf

86

Rysunek 50. Saldo migracji – średnia 2000-2014 w układzie podregionów


Pisząc o saldzie migracji warto nadmienić, że w Diagnozie Społecznej od 2007 r. zadawane jest pytanie, czy respondent w ciągu najbliższych dwóch lat planuje wyjazd za granicę. Największa skłonność do emigracji wystąpiła w 2007 r. W kolejnych badaniach deklaracje o wyjazdach składało 5-6% badanych, przy czym zdecydowana większość planowała wyjazd do krajów UE.

Tabela 50. Skłonność do migracji 2007-2013 rozkład zmiennej

Czy zamierza Pani w ciągu następnych dwóch lat wyjechać za granicę,

aby tam pracować? 2007 2009 2011 2013

Ważne 12564 26041 26246 26293 TAK, do kraju UE 9,9 5,3 5,6 6,1 TAK, do kraju poza UE 0,9 0,6 0,5 0,8 NIE 89,1 94,1 93,9 93,1


Plany migracyjne o podłożu ekonomicznym towarzyszą przede wszystkim mieszkańcom południowo-wschodniej części Polski: rzeszowskiego, przemyskiego, krośnieńskiego, tarnobrzeskiego, tarnowskiego. Wśród innych podregionów, gdzie więcej niż 10% zadeklarowało plany wyjazdu należy wymienić podregion gorzowski, opolski, jeleniogórski i m. Szczecin. W siedmiu podregionach deklaracje o wyjeździe złożyło niespełna 5% respondentów. Są to mieszkańcy podregionu warszawskiego wschód i zachód, skierniewickiego, leszczyńskiego, tyskiego, bielskiego i ciechanowsko-płockiego.


87

Rysunek 51. Skłonność do migracji – średnia 2007-2013 w układzie podregionów


Ostatnim elementem, na który warto zwrócić uwagę jest skłonność do inwestycji. W latach 2003-2013 ok. 4-5% respondentów Diagnozy Społecznej wskazywało, że w ostatnich dwóch latach zainwestowało pieniądze w produkcję, handel lub usługi.

Tabela 51. Skłonność do inwestycji 2003-2013 rozkład zmiennej

Zainwestował Pan jakieś pieniądze w produkcję, handel lub usługi?

2003 2005 2007 2009 2011 2013 Ważne 9501 8765 12558 26052 26337 26298 TAK 5,1 4,7 5,3 4,7 4,3 3,9 NIE 94,9 95,3 94,7 95,3 95,7 96,1


Rysunek 52. Skłonność do inwestycji – średnia 2003-2013 w układzie podregionów





88

Najniższą skłonność do inwestowania wyjawili mieszkańcy podregionu tyskiego, bielskiego, elbląskiego, przemyskiego, krośnieńskiego, bytomskiego (średnio poniżej 3% respondentów). Najchętniej (średnio powyżej 7%) inwestycji dokonywali mieszkańcy poznańskiego, ciechanowsko-płockiego, gliwickiego, kaliskiego, sandomiersko-jędrzejowskiego, białostockiego.

5.4 Przedsiębiorczość mieszkańców

Wśród danych dostępnych w Diagnozie Społecznej znajduje się wskazanie bezpośrednio odwołujące się do przedsiębiorczości jednostek (w projekcie pojęcie przedsiębiorczości zostało sprowadzone do liczby nowozakładanych form). Od 2003 r. respondenci składają deklarację dotyczącą zakładanie własnych firm. W badaniach 2003-2013 średnio 1,5% osób zadeklarowało, że w okresie dwóch lat poprzedzających badanie otworzyło własny interes.

Tabela 52. Skłonność do przedsiębiorczości indywidualnej 2003-2013 – rozkład zmiennej

Otworzyłem własny interes, założyłem firmę

2003 2005 2007 2009 2011 2013 Ważne 9473 8743 12541 25993 26271 26233 TAK 1,8 1,3 1,6 1,6 1,4 1,3 NIE 98,2 98,7 98,4 98,4 98,6 98,7


Rysunek 53. Zakładanie własnych firm – średnia 2003-2013 w układzie regionalnym


To przede wszystkim mieszkańcy dużych miast deklarowali otwieranie własnych firm. Obok nich deklaracje takie stosunkowo często składali mieszkańcy podregionu warszawskiego zachód, gdańskiego, opolskiego, wrocławskiego, jeleniogórskiego, białostockiego. Najrzadsze deklaracje w tym zakresie charakteryzowały mieszkańców tyskiego, bytomskiego, tarnowskiego, przemyskiego, ostrołęcko-płockiego, ełckiego, bydgosko-toruńskiego i krośnieńskiego.



89

5.5 Podsumowanie

Ze względu na przestarzałe i punktowe dane dotyczące kapitału społecznego trudno ocenić rolę jaką odgrywają lokalne władze samorządowe w kształtowaniu kapitału społecznego. Brak danych zastanych w tym zakresie jest przesłanką do przeprowadzenia badań typu CATI w kolejnym etapie opisywanego projektu.

Uwagę zwraca jednak wynik dotyczący wskaźnika „Przyjazny Samorząd”. Miara dostępna jest wprawdzie za 2010 r. jednak uwidacznia działania podejmowane przez władze samorządowe w dużych miastach.

Warto również zwrócić uwagę na cechy charakteryzujące skłonności mieszkańców poszczególnych podregionów. Zgodnie z postawionymi hipotezami mogą się one wiązać z wymiarami kapitału społecznego lub/i wpływać na model przedsiębiorczości. Szczególnie ważna wydaje się skośność do migracji. Cechy te przedstawia poniższa tabela.

ZAKOŃCZENIE

Diagnoza Kapitału Społecznego jest elementem projektu badawczego, który opiera się na dwóch założeniach. Pierwsze (wyjściowe) wskazuje, że kapitał społeczny jest tym czynnikiem, który przemienia zasoby tkwiące w społeczności lokalnej w produktywne siły, a dokładniej, że wpływa na rozwój przedsiębiorczości. Drugie (finalne) skupia się na działaniach podejmowanych przez organy JST, które mogą wpływać na wzrost przedsiębiorczości. Obydwa założenia są ze sobą ściśle powiązane. Diagnoza jest częścią pierwszego z założeń. Przedstawia i opisuje te cechy, których występowanie lub brak może przełożyć się na wymierne efekty ekonomiczne. Ich ocena dokonana zostanie przez weryfikację przyjętych w projekcie hipotez.

Prezentowane w opracowaniu podejście oparte zostało na definicji kapitału społecznego R. Putnama. Przyjęto, że kapitał społeczny jest cechą zborowości i posiada wieloaspektowy charakter. Budują go trzy główne wymiary: sieci, normy oraz zaufanie. Założenia Putanama, uzupełnione o cechy uwzględnione w modelu von Oorschota, Artsa, Gellisena oraz o raporty Diagnozy Społecznej, dały podstawę do przyjętego modelu analizy.

Diagnoza Kapitału Społecznego nawiązuje do teorii dotyczących rozwoju lokalnego i regionalnego, przy czym zarówno w ujęciu socjologicznym, jak i ekonomicznym, zauważa się rolę jaką w tym zakresie odgrywa kapitał społeczny. Podejście socjologiczne opiera się na przekonaniu, że w zbiorowościach o tych samych warunkach materialnych i zbliżonych warunkach gospodarowania może nastąpić różny poziom osiągnięć gospodarczych i społecznych, różny poziom dobrobytu. Zakłada się, że kapitał społeczny jest tym warunkiem nieekonomicznym, który wpływa na poziom i jakość aktywności i efektywności działań (Bartkowski 2007: 54). W ekonomicznych teoriach dotyczących rozwoju gospodarczego i regionalnego coraz częściej zauważa się tzw. czynniki miękkie (dostęp do nowych technologii, dyfuzja innowacji i możliwość ich adaptacji, kultura przedsiębiorczości, zdolność do tworzenia sieci współpracy i skupisk przedsiębiorstw, wyposażenie instytucjonalne). W skład tych czynników zaliczany jest również kapitał społeczny (Skubiak 2013: 24-35). Tym samym kapitał społeczny przedstawiany jest jako:

„koordynator” działań indywidualnych i grupowych;

siła napędowa zaangażowania obywatelskiego;

czynnik uzupełniający niedobory innych kapitałów (edukacyjnego, politycznego, materialnego, finansowego, ludzkiego, przyrodniczego, infrastrukturalnego, zdrowotnego);

„optymalizator” działań instytucjonalnych nakierowanych na tworzenie warunki do partycypacji obywatelskiej, otwartości i demokratyzacji (Zając 2013: 172).

90

Prezentowany w Diagnozie opis wpisuje się w główne ustalenia wynikające z analiz i badań empirycznych dotyczących kapitału społecznego w Polsce. Podkreśla się w nich:

wysoki poziom kapitału wiążącego i niski łączącego;

wysoki poziom zaufania do bliskich i jednocześnie nieufność zgeneralizowaną oraz nieufność wertykalną (do instytucji);

niski poziom zaangażowania obywatelskiego (uczestnictwa w organizacjach i stowarzyszeniach, działaniach na rzecz społeczności lokalnej) oraz partycypacji obywatelskiej;

niskie poparcie dla demokraci.

Niedobory w poszczególnych wymiarach kapitału społecznego są silnie zróżnicowane regionalnie, a Polakom generalnie przypisywany jest tzw. „niepełny kapitał społeczny”.

Powyższa opis rodzi dwa pytania:

1. Czy kapitał społeczny jest niezbędny do dalszego rozwoju społeczeństwa? 2. Kto (ewentualnie) może stać się stymulatorem kapitału społecznego?

Pierwsze z pytań może wydać się retoryczne. Znakomita większość opracowań teoretycznych i empirycznych poświęconych kapitałowi społecznemu podkreśla jego społeczne i ekonomiczne walory. Jego elementarne znaczenie dla dalszego rozwoju społeczeństwa i sprawnego funkcjonowania państwa podkreślone zostało w dokumentach strategicznych („Teraz naszedł czas, aby kapitał przetrwania i kapitał adaptacyjny stały się elementami pełnego kapitału społecznego, który z natury rzeczy powinien być nastawiony na rozwój, pobudzanie aktywności i dobro wspólne”)( Raport: Polska 2030: 334). Jednak A. Przemeński (2004: 50) stwierdził:

„rozwój gospodarczy możliwy jest także w warunkach obniżenia lub obniżania się kapitału społecznego” (przykład USA);

„obniżenie się kapitału społecznego może być pozytywnie skorelowane z podniesieniem poziomu dynamiki aktywności gospodarczej jednostek ludzkich, gdy nie jest ona tłumiona przez państwo”.

W tym drugim stwierdzeniu autor odwołuje się do przykładu polskich gmin, gdzie rozwój np. infrastruktury nie jest jednoznacznie uzależniony od zasobności budżetów gminnych, a co więcej – gminy o jednakowych budżetach uzyskują różne standardy. Przyczyn zróżnicowania dopatruje się w jakości liderów społeczności lokalnych i zdolności ludzi do współdziałania. Tym samym Przemeński nawiązuje do walorów instytucjonalnego charakteru kapitału społecznego. Szczególną rolą obdarzane są w tym kontekście władze samorządowe. W przedstawionym zarysie teoretycznym (rozdział 5) przypisuje się im prymat w podejmowaniu działań na rzecz kształtowania potencjału społeczności lokalnej, jej zasobów, partycypacji obywatelskiej, partnerstwa lokalnego. Tym samym JST jawią się jako potencjalne stymulator kapitału społecznego.

Powyższe ustalenia stały się podstawą drugiego założenia przyjętego w opisywanym projekcie badawczym. Przyjęto w nim, że władze JST mogą podejmować działania, które w bezpośredni lub/i pośredni sposób wpływać będą na rozwoju kapitału społecznego oraz przedsiębiorczość. Założenie to przyjęto jako podstawę do przeprowadzenia badań typu CATI, których wyniki zaprezentowane zostaną w odrębnym opracowaniu.

91

Spis rysunków:

Rysunek 1. Grono przyjaciół w 2000 i 2013 r. w układzie podregionów (wartość mediany) .................. 21

Rysunek 2. Kontakty z rodzina, przyjaciółmi, znajomymi w 2013 r. (wartość mediany) ......................... 23

Rysunek 3. Charakter więzi z najbliższymi 2013 r. (mediana) ................................................................. 25

Rysunek 4. Poczucie osamotnienia 2013 r. w układzie podregionów ..................................................... 26

Rysunek 5. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi 2000 i 2013 r. w układzie podregionów ............. 28

Rysunek 6. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000 i 2013 r. w układzie podregionów .................. 30

Rysunek 7. Problemy z sąsiadami 2000 i 2013 w układzie podregionów ............................................... 32

Rysunek 8. Odczucie zatłoczenia 2000 i 2013 w układzie podregionów ................................................. 33

Rysunek 9. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000 i 2013 w układzie podregionów ............................................................................................................... 34

Rysunek 10. Liczba postrzeganych problemów i obaw w społeczności lokalnej 2013 r. w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 36

Rysunek 11. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000 i 2013 w układzie podregionów ............. 37

Rysunek 12. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000 i 2013 r. w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 40

Rysunek 13. Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej 2000 i 2013 w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 41

Rysunek 14. Członkostwo w organizacjach 2003 i 2013 w układzie podregionów ................................. 43

Rysunek 15. Aktywne działania w organizacjach 2013 w układzie podregionów ................................... 44

Rysunek 16. Pełnienie funkcji w organizacjach 2013 w układzie podregionów ...................................... 45

Rysunek 17. Kościelne organizacje instytucjonalne według województw .............................................. 47

Rysunek 18. Średnia liczba organizacji w parafii i członkostw w kościelnych organizacjach wspólnotowych w parafiach wg diecezji ................................................................................................. 48

Rysunek 19. Wskaźnik participantes wg diecezji w Polsce 2008 r. .......................................................... 49

Rysunek 20. Członkowie klubów sportowych na 1 tys. mieszkańców 2008 i 2014 w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 50

Rysunek 21. Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców 2013 w układzie podregionów ........................... 51

Rysunek 22. Członkowie kół zainteresowań na 1 tys. mieszkańców 2003 i 2013 w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 52

Rysunek 23. Członkowie zespołów artystycznych na 1 tys. mieszkańców 2003 i 2013 w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 53

Rysunek 24. Suma członkostw w różnego typu organizacjach 2013 w układzie podregionów ............... 53

Rysunek 25. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców w 2009-2013 w układzie podregionów55

Rysunek 26. Fundacje i stowarzyszenia na 10 tys. mieszkańców 2009 i 2013 w układzie podregionów 55

Rysunek 27. Uczestnictwo w OSP i związkach zawodowych w 2013 w układzie podregionów ............. 56

Rysunek 28. Uczestnictwo w organizacjach samorządu gospodarczego i innych organizacjach w 2013 w układzie podregionów .......................................................................................................................... 56

Rysunek 29. Zaufanie zgeneralizowane 2013 w układzie podregionów ................................................. 63

92

Rysunek 30. Zaufanie zgeneralizowane – średnia wskazań 2003-2013 w układzie podregionów .......... 63

Rysunek 31. Zaufanie do rodziny i sąsiadów 2013 w układzie podregionów ......................................... 64

Rysunek 32. Poziom zaufania/nieufności względem członków rodziny 2013 w układzie podregionów 65

Rysunek 33. Poczucie bycia kochanym i darzonym zaufaniem 2013 (% wskazań) w układzie podregionów ............................................................................................................................................ 66

Rysunek 34. Zaufanie/nieufność wobec instytucji państwa 2009-2013 - % wskazań ............................. 68

Rysunek 35. Zaufanie/nieufność wobec komercyjnych instytucji finansowych 2009-2013 - % wskazań 68

Rysunek 36. Średnie zaufanie do instytucji państwa 2013 w układzie podregionów ............................. 68

Rysunek 37. Średnie zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych 2013 w układzie podregionów69

Rysunek 38. Poparcie dla demokracji 2003 i 2013 w układzie podregionów .......................................... 73

Rysunek 39. Poparcie dla demokracji – średnia 2003-2013 w układzie podregionów ........................... 73

Rysunek 40. Indeks aktywności wyborczej 2000-2011 ............................................................................ 75

Rysunek 41. Indeks samorządowej aktywności wyborczej 1998-2010 w układzie regionalnym ............ 76

Rysunek 42. Udział w zebraniach publicznych 2013 w układzie podregionów ....................................... 77

Rysunek 43. Średnie uczestnictwo w zebraniach publicznych 2003-2013 w układzie podregionów ...... 78

Rysunek 44. Zabranie głosu w sprawie – średnia 2003-2009 w układzie podregionów ......................... 78

Rysunek 45. Liczna kandydatów na miejsce w wyborach do rad gminy 2010 w układzie podregionów 79

Rysunek 46. % mandatów dla kobiet w radach gmin 2010 w układzie podregionów ............................. 79

Rysunek 47. Wskaźnik „Przyjazny Samorząd” 2010 w układzie podregionów ........................................ 83

Rysunek 48. Opinie na temat władz lokalnych 2013 w układzie podregionów ....................................... 84

Rysunek 49. Wskaźnik LHDI 2010 w układzie podregionów .................................................................... 85

Rysunek 50. Saldo migracji – średnia 2000-2014 w układzie podregionów ........................................... 85

Rysunek 51. Skłonność do migracji – średnia 2007-2013 w układzie podregionów ............................... 87

Rysunek 52. Skłonność do inwestycji – średnia 2003-2013 w układzie podregionów ............................ 87

Rysunek 53. Zakładanie własnych firm – średnia 2003-2013 w układzie regionalnym ........................... 88

Spis tabel:

Tabela 1. Wymiary kapitału społecznego w modelu von Oorschota, Artsa, Gellisena ...............................9

Tabela 2. Model analizy kapitału społecznego przyjęty w projekcie ..........................................................9

Tabela 3. Wykaz zmiennych wykorzystanych z Diagnozy Społecznej ...................................................... 11

Tabela 4. Wykaz zmiennych wykorzystanych z GUS ................................................................................ 12

Tabela 5. Operacjonalizacja przyjętego w projekcie modelu kapitału społecznego ............................... 12

Tabela 6. Typy zachowań wynikające z różnych poziomów kapitału: wpływ kapitału społecznego na ubogie społeczności wiejskie (Woolcock) ................................................................................................ 17

Tabela 7. Liczebność grona przyjaciół – statystyki opisowe .................................................................... 20

Tabela 8. Liczebność grona przyjaciół – wartość mediany w latach 2000-2013 ...................................... 21

93

Tabela 9. Liczba kontaktów z bliskimi (rodziną, przyjaciółmi, znajomymi) – statystyki opisowe ............ 22

Tabela 10. Zależności pomiędzy liczbą kontaktów z bliskimi (rodziną, przyjaciółmi, znajomymi) – tabela korelacyjna .................................................................................................................................... 23

Tabela 11. Charakter więzi z najbliższymi (suma kontaktów 2013r.) – statystyki opisowe..................... 24

Tabela 12. Poczucie osamotnienia 2000-2013 (% odpowiedzi „tak”) ..................................................... 25

Tabela 13. Więzi z najbliższymi a poczucie osamotnienia – klasy podregionów 2013 r. ......................... 27

Tabela 14. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 2000-2013 – statystyki opisowe ........ 28

Tabela 15. Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 2000-2013 – rozkład zmiennej .......... 28

Tabela 16. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000-2013 – statystyki opisowe .............................. 29

Tabela 17. Zadowolenie ze stosunków z kolegami 2000-2013 – rozkład zmiennej ................................ 29

Tabela 18. Problemy z sąsiadami i ludźmi z okolicy 2000-2013 – % wskazań ......................................... 31

Tabela 19. Problemy z sąsiadami i ludźmi z okolicy 2000-2013 – rozkład zmiennej ............................... 31

Tabela 20. Poczucie nadmiernego zatłoczenia 2000-2013 - % wskazań.................................................. 33

Tabela 21. Poczucie nadmiernego zatłoczenia 2000-2013 – rozkład zmiennej ....................................... 33

Tabela 22. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000-2013 - % wskazań ..................................................................................................................................... 34

Tabela 23. Obawy przed przestępczością, narkomanią i chuligaństwem w miejscu zamieszkania 2000-2013 – rozkład zmiennej .......................................................................................................................... 34

Tabela 24. Liczba postrzeganych problemów i obaw w społeczności lokalnej 2013 – rozkład zmiennej 35

Tabela 25. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000-2013 – statystyki opisowe ........................ 36

Tabela 26. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania 2000-2013 – rozkład zmiennej .......................... 36

Tabela 27. Zadowolenie z miejscowości a odczuwane problemy w poszczególnych podregionach ....... 38

Tabela 28. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000-2013 – statystyki opisowe ............ 39

Tabela 29. Udział w nabożeństwach i spotkaniach religijnych 2000-2013 – rozkład zmiennej .............. 39

Tabela 30. Zaangażowanie w działania na rzecz społeczności lokalnej 2000-2013 - % wskazań ............ 41

Tabela 31. Członkostwo w organizacjach 2003-2013 – rozkład zmiennej ............................................... 43

Tabela 32. Pełnienie funkcji w organizacjach 2003-2013 – rozkład zmiennej ........................................ 45

Tabela 33. Członkostwo w różnego typu organizacjach 2013 r. .............................................................. 46

Tabela 34. Wpływ zaangażowania społecznego na deklaracje członkostwa w organizacjach społecznych 2013 r. ................................................................................................................................. 46

Tabela 35. Członkowie klubów sportowych 2008-2014 – statystyki opisowe ......................................... 50

Tabela 36. Członkowie kół zainteresowań 2003-2013 - statystyki opisowe ............................................ 51

Tabela 37. Członkowie zespołów artystycznych 2003-2013 – statystyki opisowe .................................. 52

Tabela 38. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 – statystyki opisowe ........... 54

Tabela 39. Zaufanie zgeneralizowane 2003-2013 – rozkład zmiennej .................................................... 62

Tabela 40. Zaufanie do członków rodziny i sąsiadów 2011 i 2013 – rozkład zmiennej ........................... 64

Tabela 41. Wpływ zaufania do członków rodziny na zaufanie do sąsiadów – tabela krzyżowa .............. 64

94

Tabela 42. Poczucie bycia kochanym i darzonym zaufaniem 2000-2013 – rozkład zmiennej ................. 65

Tabela 43. Wymiary zaufania instytucjonalnego 2009-2011 - wyniki analizy czynnikowej..................... 67

Tabela 44. Określenie demokracji 2003-2013 – rozkład zmiennej .......................................................... 73

Tabela 45. Poparcie dla demokracji a deklarowany udział w wyborach – tabela krzyżowa ................... 74

Tabela 46. Frekwencja w wyborach a deklaracje udziału w wyborach ................................................... 75

Tabela 47. Frekwencja w wyborach samorządowych – deklarowana i rzeczywista................................ 76

Tabela 48. Udział w zebraniach publicznych 2003-2013 rozkład zmiennej ............................................. 77

Tabela 49. Opinie na temat władz lokalnych 2011 i 2013 rozkład zmiennej ........................................... 84

Tabela 50. Skłonność do migracji 2007-2013 rozkład zmiennej ............................................................. 86

Tabela 51. Skłonność do inwestycji 2003-2013 rozkład zmiennej ........................................................... 87

Tabela 52. Skłonność do przedsiębiorczości indywidualnej 2003-2013 – rozkład zmiennej ................... 88

Spis tabel aneksowych:

Tabela 53. Pytanie lata 2000-2013: Ile osób zalicza Pan do grona swoich przyjaciół? .......................... 100

Tabela 54. Pytanie 2013 r.: Z iloma osobami kontaktuje się Pan w celach towarzyskich i osobistych regularnie (przynajmniej kilka razy w roku).Proszę podać przybliżoną liczbę takich osób: z najbliższej rodziny, spośród przyjaciół, spośród znajomych (z pracy/szkoły, sąsiedzi i inni)? ................................ 102

Tabela 55. Pytanie lata 2000-2013: Czy czuje się Pan osamotniony, mimo że tego nie chce? ............. 104

Tabela 56. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze swoich stosunków z najbliższymi w rodzinie? ........................................................................................................................ 106

Tabela 57. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół)? ................................................................................................................................. 108

Tabela 58. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy zatruwały Panu życie?...................................................................................... 110

Tabela 59. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach odczuwał Pan nadmierne zatłoczenie w miejscu zamieszkania, np. że za dużo osób mieszka w Pana mieszkaniu, w klatce schodowej, w całym budynku?................................................................................................................................................ 112

Tabela 60. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach obawiał się Pan przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu, okolicy? ........................................................... 114

Tabela 61. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony z miejscowości, w której Pan żyje? ................................................................................................................................................ 116

Tabela 62. Pytanie lata 2000-2013: Jak często przeciętnie w ciągu miesiąca bierze Pan udział w nabożeństwach lub innych spotkaniach o charakterze religijnym?...................................................... 118

Tabela 63. Pytanie lata 2000-2013: Czy w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się, że angażował się... 120

Tabela 64. Pytanie lata 2000-2013: Czy jest Pan członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół?............................................................................. 122

Tabela 65. Pytanie lata 2003-2013: Czy pełnił Pan kiedykolwiek jakieś funkcje w takich organizacjach?124

Tabela 66. Wskaźnik: Członkowie klubów sportowych na 1 tys. mieszkańców 2008-2014 .................. 126

Tabela 67. Wskaźnik: Członkowie kół (klubów) zainteresowań na 1 tys. mieszkańców 2003-2013 ..... 128

95

Tabela 68. Wskaźnik: Członkowie zespołów artystycznych na 1 tys. mieszkańców 2003-2013 ............ 130

Tabela 69. Wskaźnik: Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 ............. 132

Tabela 70. Wskaźnik: Fundacje i stowarzyszenia poza OSP na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 ......... 134

Tabela 71. Wskaźnik: OSP na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 ............................................................. 136

Tabela 72. Wskaźnik: Organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 .............................................................................................................................................. 138

Tabela 73. Wskaźnik: Związki zawodowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 ..................................... 140

Tabela 74. Wskaźnik: Inne organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 ........................ 142

Tabela 75. Wskaźnik: Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013 .......................................... 144

Tabela 76. Pytanie lata 2003-2013: Ogólnie rzecz biorąc, czy uważa Pan, że można ufać większości ludzi, czy też sądzi Pan, że w postępowaniu z ludźmi ostrożności nigdy za wiele? ............................... 146

Tabela 77. Pytanie lata 2011-2013: Czy ma Pan zaufanie do …? ........................................................... 148

Tabela 78. Pytanie lata 2000-2013: Czy czuje się Pan kochany i darzony zaufaniem? .......................... 150

Tabela 79. Pytanie 2009 r.: Czy ma Pan zaufanie do… ........................................................................... 151



Tabela 82. Statystyki opisowe dotyczące zaufania do instytucji państwa i komercyjnych instytucji finansowych - 2013 ................................................................................................................................ 153

Tabela 83. Pytanie lata 2003-2013: Które z podanych stwierdzeń o demokracji jest Panu najbliższe? 155

Tabela 84. Pytanie lata 2000-2013: Czy głosował Pan w ostatnich wyborach…. ?(deklaracje) ............. 157

Tabela 85. Pytanie lata 2003-2013: Czy w ostatnim roku był Pan na jakimś zebraniu publicznym (ale nie w miejscu pracy)? ............................................................................................................................. 159

Tabela 86. Pytanie lata 2003-2009: Czy zabrał Pan głos w jakiejś sprawie? (dla osób uczestniczących w zebraniach publicznych) ..................................................................................................................... 161

Tabela 87. Pytanie lata 2011-2013: W ostatnich miesiącach denerwowały Pan a decyzje i działania miejscowych władz? .............................................................................................................................. 163

Tabela 88. Pytania lata 2007-2013: Czy zamierza Pan w ciągu następnych dwóch lat wyjechać zagranicę, aby tam pracować? ............................................................................................................... 165

Tabela 89. Wskaźnik: Saldo migracji na 1 tys. mieszkańców 2001-2013 ............................................... 167

Tabela 90. Pytanie lata 2003-2013: Czy w okresie minionego roku zainwestował Pan jakieś pieniądze w produkcję, handel lub usługi? ............................................................................................................ 170

Tabela 91. Pytanie lata 2000-2013: Czy w minionym roku otworzył Pan własny interes, założył firmę?172

96

Bibliografia:

Adamczyk M., 2013. Wprowadzenie do teorii kapitału społecznego, Wydawnictwo KUL, Lublin

Bartkowski J., 2007. Kapitał społeczny i jego odziaływanie na rozwój w ujęciu socjologicznym, [w:] Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Herbst M. (red.), WN Scholar, Warszawa

Bartkowski J., 2005. Więź społeczna i aktywność stowarzyszeniowa, [w:] Teorie wspólnotowe a praktyka społeczną, Gniewkowska A., Gliński P, Kościański A. (red.), IFiS PAN, Warszawa

Bartoszek A., 2006. Kapitał społeczny a polityka lokalna – paradoksy więzi regionalnych i wspólnotowych [w:] Kapitały: ludzie i instytucje. Studia i szkice socjologiczne, Szczepański M., Śliz M. (red.), Tychy-Opole

Bednarek-Szczepańska M., 2013. Zróżnicowanie przestrzenne kapitału społecznego w Polsce – ujęcie przeglądowe, „Przegląd Geograficzny”, 2013, 85, 4

Bourdieu P. Wacquant L., 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Oficyna Naukowa, Warszawa

Bylok F., 2005. Rola organizacji pozarządowych w kształtowaniu kapitału społecznego, [w:] Kapitał społeczny we wspólnotach, Januszek H.(red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Chaskin R. J., Brown P., Venkatesh S., Vidal A., 2001. Budowanie potencjału społeczności lokalnej, tłum. fragmentów książki Building Community Capacity, NY, (tłum. K. Kubin i I Rybka), [w:] 2007. Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko, Kaźmierczak T. (red.), ISP, Warszawa

Coleman J., 1992. Podstawy teorii decyzji zbiorowych, [w:] Współczesne teorie wymiany społecznej, Kempny M., Szmatka J. (red.), Warszawa

Dahrendorf R., 1994. Zagrożone społeczeństwo obywatelskie, [w:] Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Michalski K. (red.), Znak, Kraków

Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju – Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, Ministerstwo Administracji i cyfryzacji, 11 stycznia 2013 r., https://mac.gov.pl/files/wp-content/uploads/2013/02/Strategia-DSRK-PL2030-RM.pdf

Działek J., 2008. Geografia kapitału społecznego. Regionalne zróżnicowanie zasobów kapitału społecznego w Polsce, [w:] Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów, Szczepański M. S., Bierwiaczonek K., Nawrocki T. (red.), Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice

Działek J., 2011. Kapitał społeczny jako czynnik rozwoju gospodarczego w skali regionalnej i lokalnej w Polsce, Wydawnictwo UJ, Kraków

Działek J., Kapitał społeczny – ujęcia teoretyczne i praktyka badawcza, „Studia Regionalne i Lokalne”, Nr 3(45)/2011, ISSN 1509–4995, http://studreg.uw.edu.pl/pdf/2011_3_dzialek.pdf

Encyklopedia socjologii, 2002, hasło: sieci społeczne

Fedyszak-Radziejowska B., 2007. Czy kapitał społeczny bez społecznego zaufania jest możliwy? Przykład polskich gmin wiejskich, [w:] Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Kaźmierczak T., Rymsza M. (red.), ISP, Warszawa

Frykowski M., Starosta P., Kapitał społeczny i jego użytkownicy, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.0ea40a62-ac25-3ffd-a07b-735f90c50ffb/c/Maciej_Frykowski_Pawel_Starosta.pdf

Fukuyama F., 2003. Kapitał społeczny [w:] Harrison L. E., Huntington S. P., Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na rozwój społeczeństwa, Poznań

Fukuyama F., 1999. Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, WN PWN, Warszawa

https://mac.gov.pl/files/wp-content/uploads/2013/02/Strategia-DSRK-PL2030-RM.pdf

https://mac.gov.pl/files/wp-content/uploads/2013/02/Strategia-DSRK-PL2030-RM.pdf

http://studreg.uw.edu.pl/pdf/2011_3_dzialek.pdf

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.0ea40a62-ac25-3ffd-a07b-735f90c50ffb/c/Maciej_Frykowski_Pawel_Starosta.pdf

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.0ea40a62-ac25-3ffd-a07b-735f90c50ffb/c/Maciej_Frykowski_Pawel_Starosta.pdf

97

Gajowiak M., 2012. Kapitał społeczny. Przypadek Polski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012, s. 35-40; Kucharska-Mularek M., Kapitał społeczny a postawy i działania przedsiębiorcze mieszkańców Łodzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź

Growiec K., 2011. Kapitał społeczny. Geneza i społeczne konsekwencje, Wydawnictwo Akademica, SWPS, Warszawa

Growiec K., Growiec J., 2011. Trusting only who you know, knowing only who you trust: the joint impact of social capital and trust on indywiduals’ economic performance and happiness in CEE countries, National Bank of Poland, Working Paper, Warsaw , nr. 94

Grudziecka L., 2010. Partnerstwo lokalne jako struktura służąca budowaniu i wzmacnianiu kapitału społecznego [w:] Kapitał społeczny – interpretacje, impresje, operacjonalizacja, Klimowicz M., Bokajło W. (red.), Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa

Herbst J., 2008. Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich, [w:] Wiejskie organizacje pozarządowe, Halamska M. (red.), Instytut Rozwoju wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa

Janc K., 2008. Zależność między kapitałem społecznym a efektywnością gospodarek lokalnych w Polsce – ujęcie przestrzenne, [w:] Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów, Szczepański M. S., Bierwiaczonek K., Nawrocki T. (red.), Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice

Kaźmierczak T., 2007. Kapitał społeczny a rozwój społeczno-ekonomiczny – przegląd pojęć, [w:] Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Kaźmierczak T., Rymsza M.(red.), ISP, Warszawa

Kaźmierczak T., 2007. Praca socjalna: animacja społeczna, kapitał społeczny, networking, [w:] Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko, Kaźmierczak T. (red.), ISP, Warszawa

Klimowicz M., 2010. Kapitał społeczny. Zagadnienia metodologiczne, [w:] Kapitał społeczny – interpretacje, impresje, operacjonalizacja, Klimowicz M., Bokajło W. (red.), Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa

Kościół Katolicki w Polsce 1991-2011, Rocznik statystyczny, ISKK, GUS, Warszawa 2014; http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/kosciol-katolicki-w-polsce-1991-2011,12,1.html

Kośmicki E., 2005. Koncepcja kapitału społecznego a społeczny wymiar trwałego i zrównoważonego rozwoju [w:] Kapitał społeczny we wspólnotach, Januszek H. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2012. Rozwój regionalny i lokalny: http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/polityka_rozwoju/Documents/raport_undp_2012_www.pdf

Krzemieniewska G., 2003. Znaczenie zaufania w tworzeniu kapitału społecznego. Ekonomiczny i społeczny wymiar zjawiska, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, z. 2

Kukowska K., 2005. Kapitał społeczny a przedsiębiorczość [w:] Kapitał społeczni we wspólnotach, Januszek H. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Kupczyk R., 2010. Wpływ kapitału społecznego na procesy gospodarcze i społeczne, [w:] Kapitał społeczny – interpretacje, impresje, operacjonalizacja, Klimowicz M., Bokajło W. (red.), Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa

Łopaciuk- Gonczaryk B., 2008. Kapitał społeczny a nowa ekonomia instytucjonalna [w:] Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008

Młokosiewicz M., 2013. Poczucie więzi ze społecznością lokalna oraz sytuacja finansowa gospodarstw domowych a możliwości rozwoju kapitału społecznego, [w:] Rozwój kapitału

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/kosciol-katolicki-w-polsce-1991-2011,12,1.html

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/kosciol-katolicki-w-polsce-1991-2011,12,1.html

http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/polityka_rozwoju/Documents/raport_undp_2012_www.pdf

98

społecznego: możliwości, bariery, różnice. Wybrane zagadnienia, Młokosiewicz M.(red.), Economikus, Szczecin

Młokosiewicz M., 2013. Uwarunkowania tworzenia i powiększania zasobów kapitału społecznego w Polsce, [w:] Tworzenie kapitału społecznego: postawy, współdziałanie, potencjał kulturowy. Wybrane zagadnienia, Młokosiewicz M. (red.), Economicus, Szczecin

Moroń D., 2009. Aktywność w trzecim sektorze jako jeden z wymiarów kapitału społecznego,[w:] Kapitał ludzki i społeczne. Wybrane problemy teorii i praktyki, Moroń D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław

Moroń D., 2009. Kapitał społeczny -próba definicji, [w:] Kapitał ludzki i społeczny. Wybrane problemy teorii i praktyki, Moroń D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław

Mularska-Kucharek, 2012. Kapitał społeczny a postawy i działania przedsiębiorcze mieszkańców Łodzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź

Nowak-Lewandowska R., 2013. Kapitał społeczny w świetle zjawiska korupcji, [w:] Rozwój kapitału społecznego: możliwości, bariery, różnice. Wybrane zagadnienia, Młokosiewicz M. (red.), Economikus, Szczecin

Ochojska A., 2001. Kultura przedsiębiorczości jako czynnik rozwoju lokalnego [w:] Z. Barczyk, J. Biniecki, A. Ochojska, B. Szczupak, Przedsiębiorczość, samorządność. Rozwój lokalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice

Plachecki T., 2005. Kto rządzi w gminie? [w:] Trutkowski C., Mandes S., Kapitał społeczny w małych miastach, WN Scholar, ISS UW, warszawa

Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012r., Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2013, http://www.ngo.pl/PodstawoweFakty_2012_raport/ebook/content/PodstawoweFaktyNGO_2012_KlonJawor_raport.pdf

Pogonowska B., 2004. Kapitał społeczny – próba rekonstrukcji kategorii pojęciowej, [w:] Kapitał społeczny – aspekty teoretyczne i praktyczne, Januszek H. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Powell W., 1990. Neither Market Nor Hierarchy: network forms of organization, „Research in Organization Behavior”, vol. 12; http://www.uvm.edu/~pdodds/files/papers/others/1990/powell1990a.pdf

Przemeński A., 2004. Rozwój kapitału społecznego i jego czynniki, [w:] Kapitał społeczny – aspekty teoretyczne i praktyczne, Januszek H. (red.), Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Putnam R., 1995. Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, wyd. „Znak”, Kraków

Putnam R., 2008. Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne

Skarżyńska K., 2003. Polak maruda, „Gazeta Wyborcza”

Skubiak B., 2013. Kapitał społeczny współczesnym czynnikiem rozwoju regionów [w:] Rozwój kapitału społecznego: możliwości, bariery, różnice. Wybrane zagadnienia, Młokosiewicz M. (red.), Economikus, Szczecin

Sójka J., Durzewska M., 2005. Zaufanie jako kategoria teoretyczna. Problemy definicyjne i aplikacyjne, [w:] Kapitał społeczni we wspólnotach, Januszek H.(red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Starosta P., Frykowski M., 2005. Kapitał społeczny na terenie województwa łódzkiego, [w:] W obliczu zmiany: wybrane działania mieszkańców polskiej wsi, Gorlach K., Foryś G. (red.), Wydawnictwo UJ, Kraków

http://www.ngo.pl/PodstawoweFakty_2012_raport/ebook/content/PodstawoweFaktyNGO_2012_KlonJawor_raport.pdf

http://www.uvm.edu/~pdodds/files/papers/others/1990/powell1990a.pdf

99

Strategia rozwoju kapitału społecznego w Polsce 2020, Ministerstwo kultury i Dziedzictwa Narodowego, 26 marca 2013 r., http://ks.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/20130520SRKS_na_stronie_internetowej.pdf

Stosunek do demokracji i jego praktyczne konsekwencje, CBOS, nr 105/2014, 21.07.2014

Szacka B., 2003. Wprowadzenie do socjologii, Oficyna –W ‘’ Naukowa, Warszawa

Sztompka P., 2002. Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków

Sztompka P., 2007. Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków

Sztompka P. , 2005. Zaufanie, nieufność i dwa paradoksy demokracji [w:] Socjologia lektury, Sztompka P., Kucia M. (red.), Kraków

Rogaczewska M., 2005. O kulturze nieufności i polityce zaufania [w:] Trutkowski C., Mandes S., Kapitał społeczny w małych miastach, Wydawnictwo Naukowe Scholar, ISS UW, Warszawa

Theiss M., 2007. Krewni-znajomi-obywatele. Kapitał społeczny a lokalna polityka społeczna, wyd. Adam Marszałek, Toruń

Theiss M., 2005. Operacjonalizacja kapitału społecznego w badaniach empirycznych, [w:] Kapitał społeczny we wspólnotach, Januszek H. (red.), wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Wędziak-Białowolska D., 2010. Kapitał społeczny w Polsce – propozycja pomiaru i wyniki, Zeszyty Naukowe Instytutu Statystyki i Demografii SGH, nr 4.

Węziak-Białowolska D., 2010. Model kapitału intelektualnego regionu. Koncepcja pomiaru i jej zastosowanie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa

http://ks.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/20130520SRKS_na_stronie_internetowej.pdf

100

ANEKS

Tabela 53. Pytanie lata 2000-2013: Ile osób zalicza Pan do grona swoich przyjaciół?

Podregion Teryt Liczba bliskich przyjaciół - mediana

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 4,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 legnicko-głogowski 02 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 wrocławski 04 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 m. Wrocław 05 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 wałbrzyski 03 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 grudziądzki 07 4,00 5,00 4,00 5,00 4,00 4,00 3,00 bydgosko-toruński 06 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 włocławski 08 3,00 5,00 5,00 5,00 4,00 4,00 4,00 bialski 09 5,00 6,00 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 puławski 12 4,50 5,00 5,00 6,00 6,00 6,00 6,00 lubelski 11 3,00 5,00 5,00 5,00 6,00 6,00 5,00 chełmsko-zamojski 10 5,00 5,00 5,50 6,00 5,00 6,00 5,00 gorzowski 13 4,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 zielonogórski 14 4,00 4,00 5,00 5,00 4,00 4,00 4,00 łódzki 15 4,00 6,00 5,00 6,00 5,00 6,00 5,00 m. Łódź 16 4,00 5,00 5,00 6,00 5,00 5,00 4,00 piotrkowski 17 4,00 5,00 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 sieradzki 18 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 4,00 3,00 skierniewicki 19 4,00 5,00 5,00 5,00 6,50 5,00 6,00 krakowski 20 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 m. Kraków 21 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 nowosądecki 22 3,00 6,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 oświęcimski 23 4,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 tarnowski 24 3,00 4,00 5,00 5,00 5,00 6,00 5,00 ciechanowsko-płocki 25 5,00 4,00 5,00 6,00 6,00 5,00 5,00 warszawski zachodni 30 3,00 5,00 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 m. Warszawa 28 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 6,00 5,00 warszawski wschodni 29 3,50 6,00 5,00 5,00 6,00 5,00 6,00 ostrołęcko-siedlecki 26 5,00 6,00 7,00 6,50 5,00 5,00 5,00 radomski 27 5,00 5,00 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 nyski 31 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 opolski 32 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 krośnieński 33 5,50 6,00 8,00 7,50 5,00 5,00 5,00 przemyski 34 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 rzeszowski 35 4,00 4,00 5,00 6,00 6,00 8,00 5,00 tarnobrzeski 36 5,00 6,00 6,00 6,00 6,00 5,00 5,00 białostocki 37 4,00 5,00 5,00 6,00 5,00 6,00 5,00 łomżyński 38 4,00 5,00 4,00 6,00 5,00 5,00 4,00 suwalski 39 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 gdański 40 5,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 trójmiejski 43 3,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 słupski 41 2,00 5,00 4,00 4,00 4,00 5,00 5,00 starogardzki 42 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 bielski 44 3,50 5,00 6,00 4,00 4,00 4,00 4,00

101

bytomski 45 5,00 6,00 5,00 5,00 5,00 4,00 4,00 częstochowski 46 3,00 4,00 4,00 4,00 5,00 5,00 4,00 gliwicki 47 3,00 5,00 5,50 5,00 5,00 5,00 4,00 katowicki 48 3,00 5,00 5,50 5,00 5,00 5,00 5,00 rybnicki 49 3,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 sosnowiecki 50 4,00 4,00 4,00 5,00 5,00 4,00 5,00 tyski 51 3,50 5,00 6,00 5,00 5,00 4,00 4,00 kielecki 52 4,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,00 5,00 5,00 6,00 5,00 5,00 4,00 elbląski 54 4,00 4,00 4,00 5,00 5,00 4,00 3,00 ełcki 55 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 3,00 olsztyński 56 3,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 3,00 kaliski 57 4,00 5,00 6,00 6,00 6,00 5,00 5,00 koniński 58 5,00 5,00 5,00 5,00 4,00 5,00 4,00 leszczyński 59 3,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 3,00 poznański 61 4,00 5,00 6,00 6,00 5,00 5,00 4,00 m. Poznań 62 3,00 4,00 5,00 5,00 5,00 4,00 5,00 pilski 60 5,00 5,00 5,50 5,00 5,00 5,00 4,00 koszaliński 63 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 3,00 stargardzki 64 4,00 4,00 4,00 5,00 5,00 4,00 4,00 szczeciński 66 3,50 4,00 4,00 5,00 4,00 5,00 5,00 m. Szczecin 65 4,00 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 ogółem 4,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 W odpowiedzi należy podać liczbę dwucyfrową Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


102

Tabela 54. Pytanie 2013 r.: Z iloma osobami kontaktuje się Pan w celach towarzyskich i osobistych regularnie (przynajmniej kilka razy w roku).Proszę podać przybliżoną liczbę takich osób: z najbliższej rodziny, spośród przyjaciół, spośród znajomych (z pracy/szkoły, sąsiedzi i inni)?

Podregion Teryt

Liczba kontaktów z

najbliższą rodziną - mediana

Liczba kontaktów z przyjaciółmi -

mediana

Liczba kontaktów

ze znajomymi -

mediana

Więzi z najbliższymi –

indeks - mediana

jeleniogórski 01 6,00 4,00 4,00 22,00 legnicko-głogowski 02 8,00 5,00 5,00 25,00 wrocławski 04 8,00 4,00 5,00 25,00 m. Wrocław 05 8,00 4,00 5,00 24,00 wałbrzyski 03 5,00 3,00 4,00 17,00 grudziądzki 07 6,00 3,00 3,00 18,00 bydgosko-toruński 06 7,00 4,00 4,00 22,00 włocławski 08 6,00 3,00 4,00 20,00 bialski 09 6,00 4,00 5,00 22,50 puławski 12 7,00 5,00 5,00 26,00 lubelski 11 8,00 5,00 5,00 26,00 chełmsko-zamojski 10 6,00 4,00 3,00 19,00 gorzowski 13 7,00 4,00 5,00 23,00 zielonogórski 14 6,00 3,00 4,00 18,00 łódzki 15 10,00 5,00 5,00 25,00 m. Łódź 16 7,00 4,00 5,00 23,00 piotrkowski 17 7,00 4,00 5,00 23,00 sieradzki 18 4,00 2,00 2,00 13,00 skierniewicki 19 6,00 5,00 5,00 25,00 krakowski 20 5,00 3,00 3,00 17,00 m. Kraków 21 6,00 4,00 5,00 24,00 nowosądecki 22 6,00 3,00 4,00 21,00 oświęcimski 23 8,00 4,00 4,00 22,00 tarnowski 24 8,00 4,00 4,00 24,00 ciechanowsko-płocki 25 10,00 4,00 5,00 25,00 warszawski zachodni 30 6,00 4,00 4,00 20,00 m. Warszawa 28 7,00 5,00 5,00 26,00 warszawski wschodni 29 7,00 4,00 4,00 25,00 ostrołęcko-siedlecki 26 6,00 4,00 5,00 22,00 radomski 27 8,00 4,00 4,00 24,00 nyski 31 6,00 4,00 5,00 24,00 opolski 32 7,00 4,00 4,00 23,00 krośnieński 33 8,00 4,00 4,00 22,00 przemyski 34 6,00 3,00 3,00 17,00 rzeszowski 35 8,00 5,00 5,00 25,00 tarnobrzeski 36 7,00 3,00 2,00 20,00 białostocki 37 6,00 4,00 5,00 24,00 łomżyński 38 8,00 3,00 4,00 22,00 suwalski 39 6,00 3,00 4,00 18,00 gdański 40 8,00 5,00 6,00 26,50 trójmiejski 43 7,00 5,00 6,00 26,00 słupski 41 6,00 4,00 3,00 18,00 starogardzki 42 8,00 4,00 4,00 22,00

103

bielski 44 5,00 3,00 4,00 16,00 bytomski 45 6,00 3,50 5,00 22,00 częstochowski 46 6,00 3,00 4,00 19,00 gliwicki 47 6,00 3,00 4,00 20,00 katowicki 48 7,00 4,00 4,00 22,00 rybnicki 49 8,00 4,00 4,50 25,00 sosnowiecki 50 6,00 4,00 4,00 22,00 tyski 51 6,00 4,00 5,00 22,00 kielecki 52 6,00 3,00 4,00 19,00 sandomiersko-jędrzejowski

53 6,00 3,00 5,00 20,00

elbląski 54 5,00 3,00 3,00 15,00 ełcki 55 5,00 3,00 4,00 16,00 olsztyński 56 5,00 3,00 4,00 18,00 kaliski 57 6,00 4,00 4,00 22,00 koniński 58 6,00 3,00 4,00 18,00 leszczyński 59 8,00 3,00 4,00 21,00 poznański 61 6,00 4,00 4,00 20,00 m. Poznań 62 7,00 5,00 5,00 26,00 pilski 60 6,00 3,50 4,00 20,00 koszaliński 63 6,00 2,00 2,00 16,00 stargardzki 64 6,00 3,00 3,00 18,00 szczeciński 66 8,00 4,00 4,00 21,50 m. Szczecin 65 7,00 5,50 5,00 25,00 ogółem 6,00 4,00 4,00 21,00

W odpowiedzi należy podać liczbę dwucyfrową Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


104

Tabela 55. Pytanie lata 2000-2013: Czy czuje się Pan osamotniony, mimo że tego nie chce?

Podregion Tery

t

Poczucie osamotnienia - % odpowiedzi „tak” Zmiana

2000-2013

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 31,7% 26,9% 19,4% 21,3% 16,6% 22,5% 21,4% -10,3% legnicko-głogowski

02 22,6% 12,4% 9,0% 13,5% 18,4% 16,6% 18,6% -4,0%

wrocławski 04 15,4% 18,0% 23,1% 16,0% 21,3% 18,9% 22,3% 6,9% m. Wrocław 05 19,8% 18,1% 28,2% 24,1% 23,9% 24,5% 23,4% 3,6% wałbrzyski 03 27,8% 19,0% 26,4% 17,9% 22,9% 24,2% 22,5% -5,3% grudziądzki 07 18,7% 13,2% 18,2% 15,6% 20,2% 19,5% 19,7% 1,0% bydgosko-toruński

06 22,4% 12,3% 25,5% 21,9% 22,2% 18,0% 16,7% -5,7%

włocławski 08 26,3% 22,7% 25,4% 18,4% 23,2% 20,7% 14,5% -11,8% bialski 09 28,9% 21,2% 30,9% 26,7% 22,8% 25,2% 23,2% -5,7% puławski 12 21,2% 16,8% 21,3% 15,2% 14,8% 16,2% 19,0% -2,2% lubelski 11 30,0% 24,0% 25,0% 27,8% 27,4% 25,9% 26,1% -3,9% chełmsko-zamojski

10 28,4% 27,8% 30,3% 19,8% 18,6% 19,3% 19,0% -9,4%

gorzowski 13 26,4% 19,8% 21,6% 24,9% 24,1% 22,7% 23,8% -2,6% zielonogórski 14 26,8% 20,3% 18,6% 18,3% 22,2% 19,8% 16,0% -10,8% łódzki 15 31,4% 13,7% 20,3% 24,8% 14,0% 15,0% 10,3% -21,1% m. Łódź 16 27,7% 28,0% 27,6% 23,3% 22,5% 19,4% 22,2% -5,5% piotrkowski 17 21,2% 14,5% 25,5% 27,9% 22,5% 23,6% 24,3% 3,1% sieradzki 18 14,1% 10,4% 24,2% 23,8% 21,9% 19,7% 14,7% 0,6% skierniewicki 19 22,2% 20,0% 20,8% 14,5% 14,4% 18,2% 15,8% -6,4% krakowski 20 16,8% 8,4% 19,0% 24,4% 22,4% 20,6% 21,0% 4,2% m. Kraków 21 23,3% 22,2% 16,3% 22,5% 18,8% 19,5% 26,1% 2,8% nowosądecki 22 26,6% 11,7% 12,7% 15,3% 17,9% 15,8% 15,8% -10,8% oświęcimski 23 33,0% 20,4% 18,5% 22,2% 18,2% 18,3% 19,6% -13,4% tarnowski 24 11,3% 10,6% 31,2% 18,5% 20,6% 21,5% 15,5% 4,2% ciechanowsko-płocki

25 20,5% 18,9% 23,0% 16,5% 22,3% 23,8% 18,5% -2,0%

warszawski zachodni

30 13,8% 15,0% 20,5% 26,7% 24,5% 22,1% 25,1% 11,3%

m. Warszawa 28 31,4% 17,9% 29,5% 31,5% 27,2% 21,4% 19,7% -11,7% warszawski wschodni

29 18,6% 22,7% 21,6% 22,2% 24,1% 23,2% 21,5% 2,9%

ostrołęcko-siedlecki

26 20,6% 17,6% 20,5% 16,4% 22,5% 17,5% 15,0% -5,6%

radomski 27 28,3% 21,6% 21,4% 28,0% 29,0% 27,5% 25,5% -2,8% nyski 31 22,9% 17,8% 26,0% 21,5% 19,3% 23,6% 17,4% -5,5% opolski 32 26,5% 21,6% 20,7% 19,3% 17,2% 17,5% 14,2% -12,3% krośnieński 33 24,3% 14,3% 11,6% 12,3% 19,3% 17,1% 19,7% -4,6% przemyski 34 11,8% 24,5% 18,2% 22,0% 19,9% 18,7% 17,8% 6,0% rzeszowski 35 22,3% 21,3% 17,0% 19,7% 17,3% 18,8% 21,8% -0,5% tarnobrzeski 36 22,8% 28,3% 22,9% 29,0% 20,1% 21,3% 19,7% -3,1% białostocki 37 25,5% 23,6% 21,4% 18,6% 23,3% 19,1% 19,2% -6,3% łomżyński 38 20,4% 27,8% 21,1% 25,1% 22,6% 19,6% 18,5% -1,9% suwalski 39 21,3% 23,4% 26,8% 24,3% 18,2% 24,1% 18,5% -2,8%

105

gdański 40 24,6% 24,3% 25,2% 22,0% 22,6% 21,2% 21,1% -3,5% trójmiejski 43 23,0% 19,5% 15,7% 18,0% 20,7% 19,4% 19,5% -3,5% słupski 41 28,6% 9,7% 17,3% 14,6% 12,6% 12,0% 10,5% -18,1% starogardzki 42 14,2% 11,7% 17,8% 19,5% 19,8% 17,5% 19,3% 5,1% bielski 44 21,0% 18,1% 21,3% 15,7% 21,5% 20,6% 19,2% -1,8% bytomski 45 10,0% 14,5% 18,2% 29,2% 20,3% 14,8% 13,2% 3,2% częstochowski

46 16,7% 15,8% 24,6% 23,9% 20,1% 15,8% 18,0% 1,3%

gliwicki 47 20,7% 26,5% 31,8% 18,9% 21,8% 19,8% 16,7% -4,0% katowicki 48 21,7% 26,5% 23,4% 23,8% 21,4% 18,4% 20,6% -1,1% rybnicki 49 13,5% 13,7% 21,4% 19,1% 19,0% 18,9% 19,2% 5,7% sosnowiecki 50 20,0% 13,9% 26,7% 15,9% 17,4% 21,8% 17,9% -2,1% tyski 51 25,0% 13,2% 21,9% 24,1% 25,5% 27,0% 18,7% -6,3% kielecki 52 23,0% 19,5% 25,7% 23,4% 22,4% 21,6% 20,5% -2,5% sandomiersko-jędrzejowski

53 14,4% 18,2% 26,4% 28,4% 29,0% 26,6% 23,9% 9,5%

elbląski 54 28,0% 25,9% 31,8% 22,3% 21,5% 22,9% 23,6% -4,4% ełcki 55 21,3% 24,5% 15,2% 21,9% 16,9% 19,0% 23,7% 2,4% olsztyński 56 17,0% 20,3% 28,4% 23,5% 20,9% 22,2% 19,3% 2,3% kaliski 57 15,3% 14,5% 15,9% 15,8% 15,0% 15,4% 18,2% 2,9% koniński 58 28,6% 15,2% 19,5% 22,4% 17,2% 24,3% 16,9% -11,7% leszczyński 59 23,1% 20,4% 22,3% 17,1% 21,8% 16,0% 17,6% -5,5% poznański 61 19,2% 12,0% 18,3% 18,6% 14,3% 20,1% 19,9% 0,7% m. Poznań 62 19,8% 24,4% 24,0% 19,8% 23,2% 25,2% 18,9% -0,9% pilski 60 24,3% 12,8% 15,9% 11,4% 17,9% 19,7% 17,8% -6,5% koszaliński 63 18,7% 16,4% 17,9% 19,5% 20,1% 22,1% 19,4% 0,7% stargardzki 64 19,3% 13,5% 17,1% 21,7% 20,5% 16,8% 14,5% -4,8% szczeciński 66 13,2% 22,1% 12,2% 12,7% 20,0% 20,8% 19,4% 6,2% m. Szczecin 65 29,4% 18,3% 21,6% 20,0% 23,4% 16,7% 20,8% -8,6% ogółem 22,6% 19,0% 21,9% 20,9% 21,0% 20,4% 19,4% -3,2% Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


106

Tabela 56. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze swoich stosunków z najbliższymi w rodzinie?

Podregion Zadowolenie ze stosunków z najbliższymi (średnia)

Teryt 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 4,67 4,76 5,05 4,99 5,01 5,00 4,94 legnicko-głogowski 02 4,84 4,68 5,06 5,03 4,90 4,92 4,85 wrocławski 04 4,77 4,95 4,95 4,93 4,87 4,85 4,78 m. Wrocław 05 4,56 4,80 4,46 4,91 4,83 4,89 4,71 wałbrzyski 03 4,66 4,47 4,96 4,89 4,96 4,80 4,73 grudziądzki 07 4,79 4,88 4,75 4,86 4,80 4,83 4,88 bydgosko-toruński 06 4,56 4,72 4,65 4,77 4,91 4,94 4,79 włocławski 08 4,61 4,69 4,87 4,87 4,83 4,88 4,93 bialski 09 4,82 4,63 4,62 4,87 4,82 4,87 4,81 puławski 12 4,71 4,88 5,05 5,08 5,02 4,93 4,98 lubelski 11 4,60 4,68 4,67 4,63 4,76 4,66 4,81 chełmsko-zamojski 10 4,77 4,45 4,73 4,76 4,87 4,93 4,90 gorzowski 13 4,63 4,77 4,90 4,79 4,84 4,90 4,93 zielonogórski 14 4,46 4,74 4,93 4,82 4,81 4,84 4,85 łódzki 15 4,71 4,71 4,76 4,89 4,99 4,97 4,95 m. Łódź 16 4,47 4,62 4,74 4,77 4,86 4,89 4,81 piotrkowski 17 4,70 4,88 4,64 4,82 4,89 4,80 4,73 sieradzki 18 5,11 4,85 4,95 4,76 4,86 4,76 4,76 skierniewicki 19 4,62 4,57 4,79 4,88 4,96 4,88 4,93 krakowski 20 4,76 5,07 5,06 4,82 4,86 4,75 4,76 m. Kraków 21 4,75 4,79 4,87 4,81 4,85 4,90 4,98 nowosądecki 22 4,89 5,02 5,15 5,01 4,91 5,04 5,09 oświęcimski 23 4,75 4,78 5,08 5,01 4,85 4,88 4,90 tarnowski 24 4,72 4,57 4,71 4,79 4,81 4,88 4,91 ciechanowsko-płocki 25 4,56 4,68 4,81 5,00 4,90 4,83 4,88 warszawski zachodni 30 5,21 4,89 5,03 4,86 4,79 4,81 4,74 m. Warszawa 28 4,61 4,61 4,68 4,66 4,73 4,79 4,76 warszawski wschodni 29 5,06 4,88 4,87 4,69 4,76 4,74 4,80 ostrołęcko-siedlecki 26 4,71 4,92 4,98 4,89 4,91 4,91 4,88 radomski 27 4,73 4,72 4,81 4,83 4,88 4,85 4,82 nyski 31 4,62 4,75 4,86 4,84 4,89 4,78 4,93 opolski 32 4,71 4,63 4,93 4,95 4,86 4,88 4,92 krośnieński 33 4,80 4,95 4,90 4,77 4,94 4,85 4,88 przemyski 34 4,92 4,77 4,83 4,81 4,92 4,97 4,90 rzeszowski 35 4,78 4,57 4,79 4,81 4,86 4,77 4,74 tarnobrzeski 36 4,84 4,70 4,63 4,77 4,78 4,72 4,75 białostocki 37 4,59 4,45 4,80 4,86 4,71 4,79 4,91 łomżyński 38 4,76 4,74 4,81 4,89 4,79 4,90 4,93 suwalski 39 4,69 4,63 4,46 4,70 4,85 4,78 4,90 gdański 40 5,00 4,88 4,70 4,63 4,87 4,80 4,80 trójmiejski 43 4,60 4,80 4,77 4,87 4,93 4,91 4,93 słupski 41 4,99 4,72 4,97 4,95 4,99 5,14 5,17 starogardzki 42 4,75 4,97 4,76 4,86 4,89 4,89 4,79 bielski 44 4,83 4,80 4,84 4,82 4,82 4,80 4,89 bytomski 45 5,06 5,00 4,83 4,95 5,11 4,99 4,87 częstochowski 46 4,58 4,87 4,73 4,79 4,89 4,93 4,92 gliwicki 47 4,80 4,71 4,91 4,69 4,85 4,86 4,96

107

katowicki 48 4,66 5,00 4,81 4,79 4,77 4,92 4,87 rybnicki 49 4,46 4,50 4,66 4,92 4,88 4,92 4,88 sosnowiecki 50 4,90 4,89 4,65 4,96 4,91 4,82 4,99 tyski 51 5,00 5,10 4,90 4,90 4,68 4,79 4,97 kielecki 52 4,72 4,78 4,71 4,81 4,73 4,83 4,86 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,64 4,98 4,87 4,69 4,70 4,62 4,79 elbląski 54 4,85 4,80 5,00 4,90 4,64 4,79 4,83 ełcki 55 4,75 4,90 4,91 4,77 4,72 4,78 4,55 olsztyński 56 4,54 4,40 4,47 4,45 4,65 4,61 4,75 kaliski 57 5,32 4,99 4,99 4,95 4,89 4,84 4,94 koniński 58 5,01 4,68 4,92 5,00 4,86 4,89 4,98 leszczyński 59 4,77 4,99 4,94 4,79 5,02 4,88 4,81 poznański 61 4,63 4,96 5,05 4,98 4,93 4,77 4,83 m. Poznań 62 4,81 4,80 4,81 4,76 4,91 4,70 4,91 pilski 60 4,73 5,09 4,96 4,93 4,92 4,91 4,84 koszaliński 63 4,76 4,75 4,79 4,82 4,91 4,86 4,98 stargardzki 64 4,72 4,88 4,92 4,89 4,84 4,86 4,80 szczeciński 66 4,71 4,82 4,64 4,74 4,84 5,03 4,65 m. Szczecin 65 4,49 4,67 4,78 4,80 4,82 4,75 4,85 ogółem 4,73 4,77 4,83 4,84 4,85 4,85 4,86

Warianty odpowiedzi: skala: 1. bardzo niezadowolony – 6. bardzo zadowolony Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


108

Tabela 57. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół)?

Podregiony Teryt Zadowolenie ze stosunków z kolegami (średnia)

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 4,51 4,43 4,63 4,68 4,70 4,58 4,55 legnicko-głogowski 02 4,46 4,47 4,63 4,60 4,55 4,52 4,51 wrocławski 04 4,51 4,71 4,66 4,52 4,57 4,52 4,51 m. Wrocław 05 4,54 4,62 4,53 4,58 4,59 4,61 4,51 wałbrzyski 03 4,25 4,42 4,59 4,65 4,66 4,56 4,53 grudziądzki 07 4,50 4,58 4,54 4,53 4,53 4,54 4,61 bydgosko-toruński 06 4,34 4,60 4,56 4,66 4,69 4,68 4,47 włocławski 08 4,35 4,44 4,44 4,58 4,54 4,53 4,56 bialski 09 4,40 4,44 4,05 4,26 4,46 4,46 4,46 puławski 12 4,61 4,29 4,51 4,48 4,59 4,56 4,54 lubelski 11 4,42 4,49 4,38 4,43 4,51 4,52 4,61 chełmsko-zamojski 10 4,38 4,27 4,43 4,54 4,51 4,52 4,60 gorzowski 13 4,13 4,54 4,47 4,46 4,44 4,68 4,56 zielonogórski 14 4,31 4,53 4,52 4,53 4,60 4,59 4,42 łódzki 15 4,22 4,61 4,39 4,39 4,79 4,69 4,66 m. Łódź 16 4,24 4,60 4,58 4,60 4,53 4,64 4,61 piotrkowski 17 4,16 4,45 4,37 4,51 4,57 4,53 4,40 sieradzki 18 4,54 4,47 4,49 4,52 4,48 4,46 4,32 skierniewicki 19 4,33 4,48 4,72 4,49 4,59 4,54 4,43 krakowski 20 4,32 4,54 4,49 4,46 4,50 4,38 4,30

m. Kraków 21 4,29 4,62 4,53 4,67 4,69 4,67 4,66 nowosądecki 22 4,43 4,80 4,77 4,67 4,64 4,64 4,69 oświęcimski 23 4,43 4,49 4,46 4,75 4,46 4,52 4,48 tarnowski 24 4,38 4,43 4,35 4,41 4,38 4,51 4,25 ciechanowsko-płocki 25 4,28 4,36 4,49 4,68 4,56 4,49 4,51 warszawski zachodni 30 4,59 4,59 4,63 4,46 4,45 4,34 4,35

m. Warszawa 28 4,41 4,63 4,66 4,60 4,53 4,63 4,56 warszawski wschodni 29 4,47 4,51 4,48 4,46 4,32 4,41 4,44 ostrołęcko-siedlecki 26 4,09 4,37 4,62 4,58 4,50 4,54 4,48 radomski 27 4,73 4,54 4,56 4,54 4,45 4,47 4,42 nyski 31 4,43 4,65 4,51 4,58 4,64 4,57 4,57 opolski 32 4,31 4,48 4,39 4,67 4,63 4,64 4,59 krośnieński 33 4,28 4,49 4,77 4,53 4,53 4,45 4,44 przemyski 34 4,61 4,30 4,39 4,60 4,63 4,50 4,58 rzeszowski 35 4,34 4,51 4,52 4,62 4,63 4,49 4,45 tarnobrzeski 36 4,42 4,34 4,40 4,45 4,46 4,43 4,32 białostocki 37 4,38 4,29 4,44 4,47 4,54 4,54 4,55 łomżyński 38 4,28 4,45 4,38 4,52 4,61 4,50 4,49 suwalski 39 4,41 4,27 4,11 4,27 4,48 4,41 4,41 gdański 40 4,75 4,75 4,70 4,64 4,57 4,51 4,65 trójmiejski 43 4,62 4,68 4,53 4,64 4,72 4,65 4,67 słupski 41 4,35 4,54 4,66 4,62 4,86 4,89 4,84 starogardzki 42 4,36 4,67 4,53 4,64 4,55 4,69 4,59 bielski 44 4,38 4,55 4,47 4,57 4,60 4,62 4,58 bytomski 45 4,82 4,59 4,63 4,45 4,64 4,70 4,55 częstochowski 46 4,36 4,47 4,36 4,52 4,62 4,58 4,50

109

gliwicki 47 4,24 4,64 4,45 4,59 4,51 4,60 4,59 katowicki 48 4,26 4,41 4,41 4,68 4,59 4,69 4,65 rybnicki 49 4,12 4,24 4,57 4,63 4,62 4,69 4,66 sosnowiecki 50 4,33 4,48 4,41 4,56 4,57 4,53 4,58 tyski 51 4,32 4,35 4,83 4,66 4,55 4,54 4,69 kielecki 52 4,29 4,47 4,49 4,54 4,57 4,62 4,49 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,31 4,70 4,43 4,49 4,28 4,19 4,25 elbląski 54 4,44 4,32 4,53 4,72 4,34 4,61 4,40 ełcki 55 4,21 4,43 4,39 4,45 4,30 4,00 3,97 olsztyński 56 4,31 4,22 4,27 4,29 4,50 4,31 4,38 kaliski 57 4,64 4,51 4,50 4,60 4,65 4,58 4,60 koniński 58 4,35 4,42 4,70 4,62 4,61 4,53 4,53 leszczyński 59 4,51 4,60 4,71 4,68 4,58 4,65 4,36 poznański 61 4,31 4,57 4,62 4,51 4,61 4,60 4,43 m. Poznań 62 4,56 4,84 4,69 4,61 4,69 4,69 4,67 pilski 60 4,70 4,64 4,59 4,64 4,66 4,54 4,42 koszaliński 63 4,36 4,58 4,35 4,59 4,55 4,52 4,50 stargardzki 64 4,24 4,38 4,28 4,43 4,41 4,34 4,31 szczeciński 66 4,54 4,46 4,38 4,66 4,54 4,63 4,42 m. Szczecin 65 4,37 4,41 4,39 4,56 4,56 4,59 4,57 ogółem 4,38 4,50 4,50 4,56 4,56 4,54 4,50 Warianty odpowiedzi: skala: 1. bardzo niezadowolony – 6. bardzo zadowolony Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


110

Tabela 58. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach problemy związane z sąsiadami lub innymi ludźmi z okolicy zatruwały Panu życie?

Podregiony Teryt Problemy z sąsiadami/ludźmi z okolicy (% tak)

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 33,7% 41,0% 40,6% 34,9% 25,8% 27,6% 30,2% legnicko-głogowski 02 29,0% 18,4% 32,8% 28,0% 25,0% 28,6% 27,6% wrocławski 04 21,8% 29,3% 36,6% 32,3% 31,7% 31,8% 37,1% m. Wrocław 05 42,7% 45,3% 38,9% 41,4% 33,2% 31,3% 39,0% wałbrzyski 03 45,4% 35,4% 38,0% 35,0% 34,0% 36,5% 29,3% grudziądzki 07 26,4% 23,8% 24,0% 25,8% 27,0% 20,1% 14,4% bydgosko-toruński 06 33,6% 34,8% 43,9% 39,5% 42,1% 31,8% 37,6% włocławski 08 42,4% 36,5% 31,8% 35,0% 26,2% 22,4% 21,8% bialski 09 26,7% 24,2% 42,6% 36,1% 28,8% 28,2% 27,2% puławski 12 28,8% 19,5% 20,4% 22,8% 26,3% 23,7% 25,9% lubelski 11 36,5% 33,5% 36,4% 40,2% 34,4% 36,0% 32,2% chełmsko-zamojski 10 40,6% 36,6% 28,3% 24,4% 26,7% 26,0% 24,3% gorzowski 13 46,3% 46,0% 43,4% 38,3% 33,8% 30,5% 30,6% zielonogórski 14 34,3% 39,1% 38,6% 44,1% 35,9% 31,2% 30,3% łódzki 15 49,0% 32,9% 22,8% 29,7% 16,2% 19,8% 14,5% m. Łódź 16 38,8% 35,4% 33,1% 28,3% 23,9% 25,2% 23,6% piotrkowski 17 40,4% 30,4% 21,7% 31,4% 30,5% 29,4% 35,4% sieradzki 18 34,6% 28,8% 25,3% 24,2% 29,3% 24,8% 24,2% skierniewicki 19 48,4% 42,9% 39,2% 25,2% 18,3% 28,8% 29,3% krakowski 20 31,7% 24,6% 21,3% 28,1% 22,3% 22,8% 19,7% m. Kraków 21 39,8% 40,0% 43,0% 34,3% 35,5% 33,0% 28,8% nowosądecki 22 40,4% 27,9% 25,4% 29,0% 27,5% 22,7% 19,6% oświęcimski 23 34,6% 30,3% 27,6% 24,5% 33,2% 32,2% 38,6% tarnowski 24 15,1% 33,0% 15,1% 24,8% 23,8% 20,9% 24,6% ciechanowsko-płocki 25 38,5% 35,7% 27,0% 19,2% 31,0% 28,5% 25,3% warszawski zachodni 30 41,9% 33,7% 27,3% 27,8% 29,8% 20,2% 37,8% m. Warszawa 28 41,7% 44,7% 50,6% 40,4% 40,4% 37,6% 33,3% warszawski wschodni 29 57,1% 33,8% 32,6% 26,1% 21,8% 19,4% 22,0% ostrołęcko-siedlecki 26 25,4% 29,6% 24,6% 33,3% 28,7% 16,8% 27,3% radomski 27 28,3% 44,1% 35,9% 37,6% 36,0% 29,6% 31,6% nyski 31 36,6% 33,5% 31,5% 32,3% 29,4% 28,5% 28,5% opolski 32 35,9% 33,6% 36,6% 34,4% 31,3% 27,9% 24,8% krośnieński 33 37,1% 31,3% 20,0% 36,9% 23,6% 27,8% 27,6% przemyski 34 26,2% 24,5% 20,0% 34,5% 25,9% 21,6% 23,0% rzeszowski 35 36,9% 36,0% 32,5% 31,1% 26,5% 32,7% 34,1% tarnobrzeski 36 34,4% 42,1% 28,3% 31,3% 27,9% 28,3% 34,2% białostocki 37 49,7% 50,6% 40,0% 40,3% 30,4% 26,3% 31,8% łomżyński 38 41,9% 32,0% 30,3% 28,4% 25,0% 23,4% 17,4% suwalski 39 55,7% 40,8% 31,9% 22,7% 25,7% 23,5% 31,2% gdański 40 36,2% 57,0% 44,3% 33,5% 36,7% 33,2% 31,7% trójmiejski 43 37,4% 40,9% 38,9% 35,6% 38,2% 39,6% 34,0% słupski 41 31,6% 34,5% 12,4% 21,1% 25,3% 16,9% 14,7% starogardzki 42 29,2% 29,9% 35,1% 35,1% 22,8% 24,4% 26,5% bielski 44 30,6% 30,2% 36,8% 34,1% 20,1% 24,4% 24,7% bytomski 45 30,0% 41,8% 34,5% 45,5% 15,7% 19,0% 17,4% częstochowski 46 47,3% 28,3% 30,1% 23,4% 21,4% 20,4% 15,9% gliwicki 47 54,8% 36,8% 47,8% 38,5% 36,4% 37,3% 30,5%

111

katowicki 48 57,4% 39,5% 39,2% 36,9% 33,5% 28,6% 31,3% rybnicki 49 31,6% 35,3% 41,7% 35,0% 32,3% 28,3% 28,9% sosnowiecki 50 40,9% 27,0% 35,6% 33,5% 35,6% 27,0% 28,3% tyski 51 50,0% 38,2% 43,8% 39,8% 37,2% 31,9% 28,9% kielecki 52 48,2% 34,2% 29,5% 33,1% 31,4% 27,4% 27,6% sandomiersko-jędrzejowski

53 47,2% 32,1% 36,1% 34,5% 35,7% 35,6% 28,6%

elbląski 54 35,7% 23,2% 35,1% 26,8% 23,7% 26,1% 18,5% ełcki 55 41,9% 19,1% 13,1% 13,8% 17,1% 27,2% 35,2% olsztyński 56 57,9% 31,0% 32,6% 25,6% 28,8% 29,2% 31,6% kaliski 57 20,0% 17,0% 17,9% 23,9% 25,3% 29,9% 28,0% koniński 58 31,0% 23,2% 42,4% 27,5% 23,2% 26,0% 25,1% leszczyński 59 37,0% 38,7% 33,0% 31,4% 21,5% 24,5% 31,1% poznański 61 30,2% 23,7% 22,9% 24,3% 21,9% 26,9% 28,3% m. Poznań 62 39,5% 41,8% 37,5% 37,8% 37,4% 37,9% 32,2% pilski 60 18,9% 17,4% 34,8% 25,5% 22,0% 20,0% 22,1% koszaliński 63 30,9% 23,7% 22,2% 26,5% 28,7% 27,5% 32,0% stargardzki 64 29,9% 36,8% 28,2% 31,8% 38,1% 39,9% 34,7% szczeciński 66 27,8% 31,3% 24,4% 45,2% 27,1% 21,4% 32,5% m. Szczecin 65 44,6% 33,9% 49,5% 35,4% 38,9% 35,0% 36,8% ogółem 38,2% 33,8% 32,7% 31,8% 29,3% 27,6% 28,0% Warianty odpowiedzi: często, zdarzało się, nigdy Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


112

Tabela 59. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach odczuwał Pan nadmierne zatłoczenie w miejscu zamieszkania, np. że za dużo osób mieszka w Pana mieszkaniu, w klatce schodowej, w całym budynku?

Podregion Teryt Poczucie zatłoczenia w miejscu zamieszkania (% tak)

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 20,5% 35,1% 27,6% 31,8% 17,4% 15,8% 20,7% legnicko-głogowski 02 30,6% 23,5% 20,5% 25,3% 16,4% 16,9% 27,2% wrocławski 04 16,7% 21,8% 19,1% 17,2% 19,7% 27,1% 24,1% m. Wrocław 05 35,1% 32,8% 36,9% 31,6% 30,9% 26,4% 30,8% wałbrzyski 03 40,2% 23,8% 22,5% 21,7% 23,2% 24,0% 18,6% grudziądzki 07 24,8% 18,5% 17,4% 14,1% 20,8% 14,4% 16,1% bydgosko-toruński 06 35,7% 32,5% 28,7% 30,9% 30,5% 18,9% 29,8% włocławski 08 35,4% 30,9% 23,0% 35,2% 26,5% 22,4% 19,0% bialski 09 6,7% 10,6% 29,4% 28,7% 20,9% 21,7% 25,8% puławski 12 18,2% 16,7% 16,7% 10,5% 14,6% 17,9% 17,5% lubelski 11 26,0% 24,9% 25,4% 28,5% 24,7% 25,9% 18,4% chełmsko-zamojski 10 15,6% 25,5% 15,2% 17,1% 15,3% 14,9% 13,1% gorzowski 13 27,2% 26,7% 25,7% 42,9% 25,5% 18,8% 20,1% zielonogórski 14 23,1% 23,2% 23,7% 29,3% 27,3% 25,5% 20,3% łódzki 15 20,0% 26,0% 17,7% 21,6% 14,6% 14,1% 13,1% m. Łódź 16 18,8% 26,1% 25,2% 20,0% 17,1% 17,4% 24,3% piotrkowski 17 21,3% 17,5% 9,4% 15,2% 15,4% 17,7% 21,8% sieradzki 18 12,3% 12,0% 22,1% 21,2% 22,8% 17,0% 16,1% skierniewicki 19 30,6% 13,3% 13,7% 20,6% 11,4% 19,0% 18,1% krakowski 20 16,8% 12,6% 19,3% 21,4% 15,3% 9,3% 9,4% m. Kraków 21 20,4% 23,2% 29,6% 32,3% 29,3% 26,5% 26,9% nowosądecki 22 22,3% 22,1% 20,6% 16,1% 18,8% 14,3% 11,8% oświęcimski 23 34,6% 28,9% 25,4% 17,4% 14,8% 16,6% 20,8% tarnowski 24 35,8% 34,0% 37,6% 40,0% 17,2% 16,2% 18,6% ciechanowsko-płocki 25 24,4% 30,2% 29,1% 19,9% 20,5% 19,2% 17,6% warszawski zachodni 30 30,8% 25,7% 11,4% 16,9% 19,3% 14,9% 21,4% m. Warszawa 28 38,9% 34,9% 35,8% 28,8% 34,9% 29,9% 29,7% warszawski wschodni 29 30,0% 23,9% 25,4% 25,6% 24,0% 19,3% 19,8% ostrołęcko-siedlecki 26 20,6% 23,0% 15,2% 15,9% 19,2% 13,5% 21,1% radomski 27 28,3% 27,5% 17,1% 26,4% 19,2% 17,3% 21,9% nyski 31 22,5% 18,4% 18,0% 23,2% 14,7% 16,5% 18,7% opolski 32 28,6% 28,1% 20,8% 21,2% 21,7% 14,9% 13,9% krośnieński 33 11,4% 14,3% 14,7% 16,1% 12,1% 15,3% 18,4% przemyski 34 16,5% 32,7% 25,0% 29,1% 25,9% 14,7% 13,3% rzeszowski 35 31,2% 26,1% 19,4% 22,9% 17,0% 16,0% 22,4% tarnobrzeski 36 21,5% 30,3% 25,3% 22,2% 19,7% 18,6% 21,8% białostocki 37 28,0% 32,2% 26,0% 24,3% 20,3% 18,9% 20,9% łomżyński 38 24,3% 21,6% 15,1% 13,9% 14,2% 11,9% 15,1% suwalski 39 23,0% 9,2% 16,7% 16,4% 19,1% 16,2% 14,1% gdański 40 17,2% 25,2% 33,0% 22,5% 22,0% 27,4% 24,2% trójmiejski 43 41,0% 32,8% 38,9% 31,9% 27,3% 26,6% 29,2% słupski 41 15,4% 24,1% 20,8% 14,1% 17,1% 14,7% 13,1% starogardzki 42 26,2% 18,8% 31,1% 30,4% 22,5% 19,5% 17,6% bielski 44 13,8% 24,0% 27,2% 22,7% 14,5% 22,8% 18,2% bytomski 45 30,0% 23,6% 18,2% 21,5% 13,1% 13,0% 16,0% częstochowski 46 25,9% 19,2% 24,6% 18,6% 19,0% 12,0% 18,3%

113

gliwicki 47 32,3% 28,4% 31,3% 33,8% 24,5% 25,0% 20,0% katowicki 48 17,0% 14,9% 23,2% 28,4% 22,8% 22,3% 18,0% rybnicki 49 13,2% 11,8% 27,2% 24,3% 18,5% 17,7% 17,2% sosnowiecki 50 12,1% 11,8% 21,3% 22,7% 23,7% 18,4% 15,2% tyski 51 6,5% 19,1% 19,2% 23,9% 25,2% 16,3% 16,2% kielecki 52 28,7% 30,0% 20,1% 20,3% 20,0% 21,7% 22,1% sandomiersko-jędrzejowski 53 21,6% 23,1% 20,9% 21,5% 26,2% 19,1% 14,5% elbląski 54 23,8% 23,2% 22,3% 20,5% 18,5% 17,4% 17,0% ełcki 55 10,7% 23,6% 18,2% 14,0% 10,5% 10,3% 20,9% olsztyński 56 26,8% 27,3% 26,4% 20,6% 23,6% 21,9% 22,6% kaliski 57 12,9% 12,6% 10,2% 14,8% 15,8% 17,9% 19,3% koniński 58 25,4% 19,0% 24,6% 23,7% 19,9% 23,5% 19,7% leszczyński 59 13,0% 26,9% 12,8% 19,0% 16,8% 11,1% 16,6% poznański 61 20,8% 26,3% 15,6% 25,4% 20,7% 21,2% 22,7% m. Poznań 62 37,9% 38,5% 26,9% 25,2% 27,3% 24,2% 19,3% pilski 60 10,8% 34,9% 37,7% 22,6% 17,6% 15,6% 16,0% koszaliński 63 17,3% 14,5% 19,5% 27,7% 21,1% 21,4% 23,4% stargardzki 64 28,4% 25,4% 29,0% 31,8% 22,6% 31,3% 28,1% szczeciński 66 20,4% 29,4% 18,3% 23,5% 17,1% 27,9% 24,9% m. Szczecin 65 40,2% 29,4% 24,7% 29,9% 30,5% 27,8% 29,3% ogółem 25,0% 24,5% 23,1% 23,5% 20,8% 19,2% 19,7% Warianty odpowiedzi: często, zdarzało się, nigdy Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


114

Tabela 60. Pytanie lata 2000-2013: W ostatnich miesiącach obawiał się Pan przestępczości, narkomanii, chuligaństwa w swojej dzielnicy, osiedlu, okolicy?

Podregion Obawa przed przestępczością, narkomanią, chuligaństwem (% tak) Teryt 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 62,7% 48,9% 59,7% 56,9% 37,0% 33,3% 37,8% legnicko-głogowski 02 62,9% 51,0% 47,5% 44,0% 45,3% 39,8% 45,0% wrocławski 04 42,3% 45,5% 42,0% 33,6% 33,4% 34,1% 33,5% m. Wrocław 05 81,5% 69,9% 72,5% 63,6% 59,4% 50,5% 57,4% wałbrzyski 03 61,9% 58,5% 47,9% 45,7% 43,3% 44,0% 35,2% grudziądzki 07 48,8% 38,4% 36,4% 44,0% 36,6% 26,3% 17,4% bydgosko-toruński 06 73,8% 68,9% 69,9% 61,2% 58,7% 48,8% 53,2% włocławski 08 69,1% 54,9% 56,5% 47,2% 34,0% 28,3% 25,0% bialski 09 62,2% 48,5% 58,8% 34,3% 30,9% 29,2% 30,3% puławski 12 60,6% 39,5% 34,3% 24,7% 28,9% 26,9% 25,0% lubelski 11 65,7% 59,3% 59,0% 57,8% 48,2% 42,9% 37,6% chełmsko-zamojski 10 61,5% 50,0% 35,4% 32,9% 30,5% 26,7% 22,6% gorzowski 13 65,2% 62,7% 49,4% 49,7% 48,2% 42,6% 32,9% zielonogórski 14 61,8% 54,0% 53,2% 55,7% 51,6% 38,4% 31,0% łódzki 15 82,4% 57,5% 45,6% 49,5% 24,5% 22,5% 23,1% m. Łódź 16 87,2% 82,0% 78,0% 69,8% 52,1% 51,2% 47,0% piotrkowski 17 65,9% 57,2% 45,6% 51,4% 40,0% 32,1% 33,0% sieradzki 18 33,3% 34,4% 29,5% 31,3% 31,2% 22,4% 17,7% skierniewicki 19 62,9% 56,2% 33,3% 32,3% 26,8% 31,4% 29,9% krakowski 20 47,5% 41,5% 31,0% 35,2% 29,8% 23,5% 15,0% m. Kraków 21 81,6% 76,8% 77,8% 65,7% 61,6% 54,7% 48,2% nowosądecki 22 72,3% 48,7% 42,1% 39,0% 27,5% 18,5% 17,6% oświęcimski 23 65,4% 51,4% 49,2% 41,3% 41,2% 39,8% 37,7% tarnowski 24 41,5% 41,5% 33,3% 35,2% 27,9% 18,5% 19,1% ciechanowsko-płocki 25 55,1% 55,8% 41,3% 44,2% 42,4% 32,3% 29,2% warszawski zachodni 30 76,1% 62,3% 40,9% 48,4% 38,3% 27,1% 33,9% m. Warszawa 28 91,7% 78,3% 76,7% 65,0% 60,3% 48,9% 43,9% warszawski wschodni 29 74,3% 59,2% 45,8% 47,7% 31,3% 31,7% 24,5% ostrołęcko-siedlecki 26 55,6% 42,2% 44,4% 30,9% 34,4% 19,6% 26,2% radomski 27 54,3% 56,9% 55,6% 48,2% 44,8% 34,9% 32,3% nyski 31 48,2% 44,3% 43,3% 37,0% 35,1% 32,1% 29,4% opolski 32 62,8% 59,2% 61,9% 45,5% 38,3% 33,8% 30,3% krośnieński 33 41,4% 35,1% 23,2% 32,7% 28,5% 23,2% 26,0% przemyski 34 62,4% 46,4% 37,0% 40,6% 32,9% 21,3% 15,4% rzeszowski 35 63,3% 58,3% 45,8% 37,8% 28,1% 28,0% 35,9% tarnobrzeski 36 57,0% 58,6% 46,4% 47,7% 45,9% 33,9% 40,7% białostocki 37 74,6% 72,0% 69,2% 52,7% 45,7% 36,1% 42,3% łomżyński 38 60,8% 47,7% 43,8% 38,5% 30,1% 22,8% 17,9% suwalski 39 57,4% 43,4% 46,5% 29,1% 32,8% 15,2% 29,1% gdański 40 56,9% 51,4% 57,4% 48,6% 44,4% 41,1% 39,6% trójmiejski 43 81,3% 79,9% 73,6% 66,2% 60,4% 60,4% 50,7% słupski 41 48,7% 60,7% 44,2% 32,7% 42,4% 23,3% 16,2% starogardzki 42 50,9% 42,2% 51,0% 48,0% 37,3% 28,7% 23,9% bielski 44 47,7% 53,5% 51,5% 37,5% 25,9% 29,5% 24,5% bytomski 45 75,0% 56,4% 70,9% 72,2% 36,6% 29,9% 31,5% częstochowski 46 51,9% 46,2% 41,5% 34,5% 36,4% 29,3% 23,8% gliwicki 47 80,6% 69,1% 71,2% 58,5% 52,8% 53,3% 46,7%

115

katowicki 48 89,4% 78,1% 74,4% 69,8% 64,7% 54,9% 51,1% rybnicki 49 68,4% 64,7% 55,3% 56,9% 46,1% 42,3% 33,7% sosnowiecki 50 68,2% 62,9% 68,4% 57,4% 58,2% 50,8% 49,6% tyski 51 59,4% 45,6% 50,7% 43,4% 53,4% 42,4% 35,3% kielecki 52 72,7% 57,2% 46,2% 46,5% 41,6% 32,3% 30,1% sandomiersko-jędrzejowski 53 46,4% 43,8% 42,6% 39,5% 36,2% 29,9% 21,8% elbląski 54 57,3% 51,9% 48,6% 24,4% 26,0% 19,4% 19,8% ełcki 55 46,7% 40,0% 34,3% 36,9% 23,6% 34,0% 29,9% olsztyński 56 75,8% 51,9% 39,8% 32,3% 34,2% 29,8% 22,7% kaliski 57 45,9% 34,2% 35,1% 30,7% 31,8% 30,6% 26,4% koniński 58 47,9% 47,0% 54,2% 41,5% 29,9% 25,9% 20,7% leszczyński 59 40,7% 52,7% 30,9% 36,6% 29,7% 25,2% 21,8% poznański 61 60,4% 52,5% 39,4% 32,9% 39,2% 31,6% 28,4% m. Poznań 62 80,5% 72,6% 74,0% 62,2% 59,9% 53,4% 46,2% pilski 60 45,9% 37,2% 49,3% 25,5% 28,4% 19,6% 22,7% koszaliński 63 41,7% 33,5% 32,3% 38,7% 38,4% 28,5% 30,5% stargardzki 64 43,2% 50,8% 31,5% 38,1% 35,8% 43,2% 28,4% szczeciński 66 63,0% 51,5% 36,6% 47,1% 39,9% 31,1% 36,1% m. Szczecin 65 78,4% 72,5% 79,4% 63,8% 65,7% 58,4% 56,5% ogółem 62,7% 55,2% 50,5% 45,4% 40,3% 33,7% 31,0% Warianty odpowiedzi: często, zdarzało się, nigdy Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


116

Tabela 61. Pytanie lata 2000-2013: W jakim stopniu jest Pan zadowolony z miejscowości, w której Pan żyje?

Podregion Teryt Zadowolenie z miejscowości (średnia)

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 4,08 4,02 4,46 4,41 4,40 4,48 4,45 legnicko-głogowski 02 3,93 4,13 4,39 4,43 4,51 4,42 4,42 wrocławski 04 4,21 4,38 4,45 4,70 4,55 4,44 4,52 m. Wrocław 05 4,58 4,69 4,64 4,82 4,75 4,84 4,62 wałbrzyski 03 3,93 3,87 4,28 4,22 4,22 4,07 4,16 grudziądzki 07 4,51 4,52 4,61 4,48 4,53 4,61 4,80 bydgosko-toruński 06 4,31 4,59 4,55 4,49 4,56 4,58 4,46 włocławski 08 4,12 4,15 4,35 4,15 4,24 4,38 4,33 bialski 09 4,04 4,18 4,09 4,41 4,22 4,40 4,08 puławski 12 4,43 4,48 4,38 4,65 4,38 4,50 4,51 lubelski 11 4,18 4,16 4,16 4,14 4,36 4,33 4,31 chełmsko-zamojski 10 4,11 4,17 4,16 4,29 4,33 4,58 4,48 gorzowski 13 4,04 4,30 4,34 4,21 4,25 4,45 4,37 zielonogórski 14 3,99 4,27 4,29 4,26 4,43 4,49 4,32 łódzki 15 4,14 4,08 4,33 4,26 4,64 4,60 4,57 m. Łódź 16 3,85 4,25 4,40 4,27 4,48 4,16 4,11 piotrkowski 17 3,76 4,30 4,25 4,40 4,35 4,35 4,44 sieradzki 18 4,63 4,30 4,27 4,41 4,44 4,43 4,35 skierniewicki 19 4,16 4,34 4,39 4,32 4,64 4,56 4,55 krakowski 20 4,53 4,66 4,56 4,52 4,55 4,61 4,48 m. Kraków 21 4,96 4,93 4,82 4,88 4,85 4,87 4,70 nowosądecki 22 4,65 4,53 4,71 4,62 4,66 4,79 4,76 oświęcimski 23 4,33 4,37 4,52 4,54 4,64 4,55 4,54 tarnowski 24 4,30 4,25 4,19 4,46 4,49 4,43 4,34 ciechanowsko-płocki 25 3,64 4,24 4,31 4,49 4,51 4,42 4,40 warszawski zachodni 30 4,34 4,34 4,43 4,49 4,47 4,47 4,31 m. Warszawa 28 4,44 4,50 4,54 4,35 4,48 4,71 4,65 warszawski wschodni 29 3,91 4,02 4,11 4,26 4,21 4,36 4,34 ostrołęcko-siedlecki 26 3,89 4,11 4,44 4,33 4,47 4,41 4,47 radomski 27 3,96 4,05 4,21 4,33 4,37 4,36 4,37 nyski 31 4,23 4,29 4,45 4,46 4,53 4,47 4,44 opolski 32 4,31 4,35 4,38 4,38 4,39 4,59 4,50 krośnieński 33 3,96 4,40 4,49 4,60 4,56 4,53 4,47 przemyski 34 4,35 4,34 4,57 4,51 4,55 4,58 4,52 rzeszowski 35 4,43 4,51 4,57 4,51 4,65 4,66 4,54 tarnobrzeski 36 4,03 4,03 4,22 4,31 4,31 4,29 4,29 białostocki 37 4,39 4,26 4,34 4,37 4,44 4,62 4,50 łomżyński 38 3,94 4,26 4,11 4,32 4,43 4,37 4,46 suwalski 39 3,82 4,36 4,18 4,48 4,50 4,65 4,37 gdański 40 4,62 4,69 4,60 4,54 4,65 4,58 4,69 trójmiejski 43 4,90 4,77 4,89 4,77 4,86 4,82 4,93 słupski 41 4,53 4,36 4,71 4,64 4,88 5,08 4,90 starogardzki 42 4,38 4,58 4,47 4,52 4,47 4,51 4,47 bielski 44 4,39 4,67 4,50 4,53 4,56 4,62 4,51 bytomski 45 4,33 4,11 4,25 3,95 4,43 4,48 4,49 częstochowski 46 4,35 4,31 4,27 4,50 4,47 4,55 4,46 gliwicki 47 3,47 4,28 4,12 4,28 4,33 4,53 4,55

117

katowicki 48 4,07 4,19 4,16 4,23 4,47 4,36 4,45 rybnicki 49 4,13 4,26 4,22 4,55 4,53 4,63 4,67 sosnowiecki 50 4,16 4,30 4,29 4,38 4,27 4,34 4,29 tyski 51 4,62 4,51 4,79 4,52 4,46 4,58 4,79 kielecki 52 4,04 4,24 4,29 4,34 4,36 4,47 4,35 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,23 4,27 4,28 4,36 4,20 4,20 4,18 elbląski 54 3,93 4,33 4,33 4,50 4,41 4,50 4,30 ełcki 55 3,78 4,22 4,43 4,41 4,34 4,39 4,27 olsztyński 56 4,18 3,99 4,37 4,09 4,14 4,29 4,33 kaliski 57 4,41 4,43 4,62 4,46 4,55 4,50 4,54 koniński 58 4,59 4,26 4,51 4,33 4,29 4,38 4,45 leszczyński 59 4,15 4,48 4,77 4,63 4,56 4,65 4,45 poznański 61 4,12 4,41 4,50 4,38 4,59 4,48 4,42 m. Poznań 62 4,71 4,93 4,80 4,63 4,84 4,79 4,76 pilski 60 4,46 4,14 4,16 4,59 4,49 4,63 4,51 koszaliński 63 4,14 4,29 4,47 4,23 4,39 4,49 4,43 stargardzki 64 4,03 4,21 4,33 4,29 4,30 4,36 4,12 szczeciński 66 4,15 4,51 4,47 4,21 4,61 4,68 4,32 m. Szczecin 65 4,64 4,50 4,47 4,21 4,23 4,34 4,28 ogółem 4,23 4,34 4,41 4,41 4,46 4,50 4,45 Warianty odpowiedzi: skala: 1. bardzo niezadowolony – 6. bardzo zadowolony Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


118

Tabela 62. Pytanie lata 2000-2013: Jak często przeciętnie w ciągu miesiąca bierze Pan udział w nabożeństwach lub innych spotkaniach o charakterze religijnym?

Podregiony

Jak często przeciętnie w ciągu miesiąca bierze Pani udział w nabożeństwach lub innych spotkaniach o charakterze

religijnym? (mediana) Teryt 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 4,00 2,00 2,00 1,00 2,00 2,00 1,00 legnicko-głogowski 02 2,50 2,00 2,00 4,00 3,00 1,00 2,00 wrocławski 04 3,00 3,00 3,00 4,00 3,00 3,00 2,00 m. Wrocław 05 2,00 1,00 1,00 1,00 ,00 1,00 1,00 wałbrzyski 03 3,00 2,00 2,00 2,00 1,00 1,00 1,00 grudziądzki 07 4,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 bydgosko-toruński 06 3,00 3,00 3,00 2,00 2,00 2,00 2,00 włocławski 08 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 1,00 bialski 09 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 puławski 12 3,00 2,50 2,50 4,00 3,00 3,00 3,00 lubelski 11 3,00 2,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 chełmsko-zamojski 10 4,00 4,00 4,00 3,00 3,00 2,00 3,00 gorzowski 13 2,00 3,00 2,00 2,00 1,00 2,00 2,00 zielonogórski 14 2,00 2,00 2,00 2,00 1,00 1,00 2,00 łódzki 15 2,00 2,50 2,00 2,00 1,00 1,00 2,00 m. Łódź 16 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 piotrkowski 17 3,00 2,00 2,50 2,00 2,00 2,00 2,00 sieradzki 18 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 2,00 2,00 skierniewicki 19 2,00 2,00 2,50 3,00 2,00 2,00 2,00 krakowski 20 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 m. Kraków 21 4,00 4,00 4,00 4,00 3,00 3,00 4,00 nowosądecki 22 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 oświęcimski 23 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 tarnowski 24 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 ciechanowsko-płocki 25 3,00 2,00 3,00 2,00 2,00 2,00 2,00 warszawski zachodni 30 2,00 2,00 1,00 1,00 2,00 3,00 2,00 m. Warszawa 28 0,00 0,00 2,00 1,00 0,00 0,00 0,00 warszawski wschodni 29 4,00 3,00 3,00 2,00 4,00 3,00 4,00 ostrołęcko-siedlecki 26 4,00 3,00 4,00 3,00 3,00 3,00 2,00 radomski 27 4,00 3,00 3,00 4,00 3,00 3,00 3,00 nyski 31 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 opolski 32 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 krośnieński 33 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 przemyski 34 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 rzeszowski 35 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 tarnobrzeski 36 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 białostocki 37 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 łomżyński 38 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 3,00 3,00 suwalski 39 3,00 2,00 3,00 2,00 3,00 2,00 2,00 gdański 40 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 trójmiejski 43 2,00 2,00 2,00 3,00 2,00 2,00 1,00 słupski 41 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 starogardzki 42 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 3,00 3,00 bielski 44 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 bytomski 45 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 3,00 3,00

119

częstochowski 46 3,00 3,00 2,00 3,00 3,00 2,00 2,00 gliwicki 47 3,00 2,00 1,00 2,50 3,00 4,00 3,00 katowicki 48 1,00 2,00 1,00 2,00 2,00 2,00 2,00 rybnicki 49 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 sosnowiecki 50 1,00 1,00 1,00 2,00 2,00 1,00 2,00 tyski 51 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 kielecki 52 4,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 sandomiersko-jędrzejowski 53 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 2,00 2,00 elbląski 54 3,00 2,00 3,00 3,00 3,00 2,00 3,00 ełcki 55 4,00 3,00 3,00 2,00 2,00 2,00 1,00 olsztyński 56 3,00 1,00 1,00 1,00 2,00 2,00 1,00 kaliski 57 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 koniński 58 4,00 2,00 3,00 3,00 3,00 2,50 3,00 leszczyński 59 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 poznański 61 4,00 3,00 3,00 2,00 3,00 3,00 2,50 m. Poznań 62 2,00 1,00 0,00 0,00 0,00 1,00 0,00 pilski 60 2,00 3,00 3,00 4,00 3,00 3,00 2,00 koszaliński 63 1,00 1,00 1,00 1,50 2,00 1,00 1,00 stargardzki 64 1,00 0,00 1,00 2,00 1,00 1,00 2,00 szczeciński 66 1,00 0,50 3,00 2,00 2,00 2,00 1,00 m. Szczecin 65 0,00 1,00 1,00 0,00 0,00 0,00 0,00 ogółem 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00

W odpowiedzi należy podać liczbę dwucyfrową, jeśli rzadziej niż raz w miesiącu —wpisać 0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


120

Tabela 63. Pytanie lata 2000-2013: Czy w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się, że angażował się Pan w działania na rzecz społeczności lokalnej (gminy, osiedla, miejscowości, w najbliższym sąsiedztwie)?

Podregion

Czy w ciągu ostatnich dwóch lat zdarzyło się, że angażował się Pan w działania na rzecz społeczności lokalnej (gminy, osiedla, miejscowości, w najbliższym sąsiedztwie)? - % odpowiedzi tak

Teryt 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 15,9% 13,5% 16,4% 12,8% 22,3% 19,2% 20,1% legnicko-głogowski 02 4,8% 16,5% 22,0% 16,4% 18,5% 16,6% 17,2% wrocławski 04 5,2% 13,6% 18,3% 18,5% 19,4% 18,8% 19,7% m. Wrocław 05 5,3% 12,8% 14,1% 10,9% 12,1% 10,2% 11,9% wałbrzyski 03 3,1% 16,6% 14,4% 15,9% 13,4% 16,5% 13,6% grudziądzki 07 15,2% 18,5% 12,8% 13,0% 15,4% 16,0% 14,7% bydgosko-toruński 06 7,9% 14,2% 12,8% 14,3% 16,9% 15,1% 13,9% włocławski 08 13,1% 17,2% 10,0% 10,5% 11,9% 10,0% 11,0% bialski 09 4,5% 7,6% 12,1% 10,2% 19,2% 20,2% 23,4% puławski 12 19,7% 14,0% 14,7% 19,1% 14,2% 14,5% 16,0% lubelski 11 8,4% 13,4% 18,8% 18,0% 22,0% 17,3% 21,0% chełmsko-zamojski 10 4,2% 22,1% 17,5% 19,2% 15,9% 17,5% 17,4% gorzowski 13 7,3% 11,9% 9,9% 15,4% 19,4% 19,3% 21,5% zielonogórski 14 5,5% 16,2% 10,2% 14,2% 15,0% 17,0% 15,1% łódzki 15 6,0% 18,1% 7,4% 13,5% 11,6% 17,5% 12,3% m. Łódź 16 4,5% 9,9% 11,2% 10,5% 8,3% 10,5% 9,0% piotrkowski 17 6,8% 13,9% 14,8% 10,5% 14,5% 17,8% 18,9% sieradzki 18 8,8% 14,6% 9,9% 13,1% 15,6% 18,7% 11,8% skierniewicki 19 6,5% 4,8% 9,6% 10,4% 12,3% 15,0% 10,3% krakowski 20 13,0% 16,2% 17,5% 17,9% 16,7% 17,2% 12,7% m. Kraków 21 4,9% 18,8% 19,4% 15,9% 14,8% 14,8% 16,0% nowosądecki 22 14,1% 16,2% 10,3% 14,7% 13,1% 13,7% 9,7% oświęcimski 23 5,8% 9,2% 10,9% 17,4% 15,3% 20,9% 18,9% tarnowski 24 7,5% 16,0% 16,3% 20,0% 20,2% 22,0% 17,1% ciechanowsko-płocki 25 2,6% 9,3% 15,0% 12,5% 13,7% 15,5% 14,7% warszawski zachodni 30 6,0% 9,0% 13,8% 10,6% 13,6% 13,6% 16,5% m. Warszawa 28 2,9% 13,2% 14,3% 18,5% 15,0% 17,7% 16,5% warszawski wschodni 29 5,7% 12,0% 8,6% 16,5% 13,0% 14,2% 12,6% ostrołęcko-siedlecki 26 9,5% 11,8% 15,1% 14,0% 13,9% 11,4% 8,8% radomski 27 11,1% 11,8% 14,5% 13,7% 18,8% 15,8% 17,3% nyski 31 7,8% 12,7% 23,0% 20,6% 18,9% 17,5% 16,4% opolski 32 12,0% 18,7% 23,4% 21,6% 22,3% 22,9% 26,7% krośnieński 33 15,7% 14,3% 12,0% 19,0% 23,4% 20,5% 17,3% przemyski 34 12,9% 19,1% 18,7% 20,0% 20,7% 15,9% 15,7% rzeszowski 35 5,8% 13,1% 14,3% 14,5% 18,9% 18,1% 22,1% tarnobrzeski 36 6,5% 9,1% 11,4% 12,6% 16,6% 15,4% 13,2% białostocki 37 6,2% 13,1% 12,8% 11,0% 13,6% 11,9% 15,2% łomżyński 38 12,9% 14,4% 13,5% 15,8% 14,5% 15,7% 14,4% suwalski 39 11,7% 15,8% 15,6% 16,4% 16,7% 12,3% 16,3% gdański 40 22,4% 17,8% 21,6% 24,9% 21,7% 22,4% 21,5% trójmiejski 43 6,5% 7,9% 11,7% 14,4% 15,0% 16,8% 12,8% słupski 41 8,9% 18,6% 13,1% 15,1% 13,2% 13,9% 14,7% starogardzki 42 9,4% 17,0% 18,6% 13,5% 15,4% 14,1% 16,7% bielski 44 14,8% 14,7% 17,6% 11,6% 11,4% 12,0% 9,8%

121

bytomski 45 10,5% 7,4% 7,5% 20,3% 12,3% 9,6% 13,8% częstochowski 46 11,8% 16,1% 7,3% 13,3% 15,6% 10,1% gliwicki 47 7,1% 13,6% 17,2% 14,7% 15,8% 14,5% 16,3% katowicki 48 7,9% 9,2% 13,5% 15,2% 11,6% 14,1% rybnicki 49 5,6% 12,1% 11,2% 16,7% 12,7% 17,8% 14,5% sosnowiecki 50 7,7% 3,4% 5,4% 10,4% 11,8% 13,3% 13,2% tyski 51 18,8% 16,2% 20,0% 9,8% 18,5% 9,0% 12,4% kielecki 52 8,9% 11,2% 12,8% 12,5% 12,5% 14,6% 12,7% sandomiersko-jędrzejowski 53 12,1% 15,0% 14,1% 13,0% 16,6% 16,9% 13,5% elbląski 54 8,4% 13,0% 12,7% 13,7% 17,6% 9,2% 8,0% ełcki 55 5,3% 11,9% 10,5% 13,1% 10,8% 14,8% 10,4% olsztyński 56 7,3% 10,2% 13,2% 11,8% 15,0% 12,6% 7,5% kaliski 57 5,9% 9,6% 14,6% 13,6% 15,9% 20,6% 16,4% koniński 58 8,7% 10,2% 9,5% 10,6% 15,3% 14,4% 13,1% leszczyński 59 3,8% 12,0% 9,7% 15,0% 13,8% 16,5% 16,4% poznański 61 13,2% 14,4% 9,3% 5,8% 13,5% 13,9% 14,7% m. Poznań 62 4,7% 17,4% 13,1% 4,2% 16,1% 15,9% 16,4% pilski 60 5,6% 14,0% 15,9% 25,5% 22,0% 20,7% 17,3% koszaliński 63 5,1% 6,3% 10,4% 9,1% 12,9% 13,6% 10,7% stargardzki 64 7,1% 13,8% 9,2% 10,8% 13,1% 15,5% 15,9% szczeciński 66 13,0% 14,7% 18,3% 7,1% 22,3% 23,0% 23,7% m. Szczecin 65 7,1% 5,5% 12,6% 14,2% 17,6% 11,6% 14,8% ogółem 8,4% 13,2% 13,8% 14,2% 15,6% 15,6% 14,8% Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


122

Tabela 64. Pytanie lata 2000-2013: Czy jest Pan członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół?

Podregiony

Czy jest Pani członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół?- %

odpowiedzi tak Teryt 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 11,9% 17,3% 17,6% 15,6% 15,3% 16,5% legnicko-głogowski 02 17,3% 15,7% 15,6% 16,9% 17,6% 13,6% wrocławski 04 9,8% 10,7% 13,5% 15,1% 15,8% 17,7% m. Wrocław 05 10,4% 16,2% 15,8% 16,3% 17,8% 14,9% wałbrzyski 03 14,4% 11,3% 14,9% 9,8% 14,4% 11,2% grudziądzki 07 15,3% 14,9% 15,9% 16,3% 17,6% 11,7% bydgosko-toruński 06 9,1% 12,2% 15,5% 14,4% 15,2% 14,0% włocławski 08 9,9% 7,1% 10,2% 8,5% 7,9% 7,9% bialski 09 4,5% 8,8% 11,2% 13,1% 17,3% 14,6% puławski 12 11,4% 13,1% 19,8% 12,7% 18,4% 13,4% lubelski 11 15,2% 12,7% 18,0% 17,8% 19,9% 20,7% chełmsko-zamojski 10 14,5% 12,1% 20,3% 15,9% 18,2% 13,3% gorzowski 13 14,4% 12,6% 13,7% 17,7% 14,5% 18,7% zielonogórski 14 11,9% 11,3% 14,2% 11,5% 15,9% 16,3% łódzki 15 11,0% 8,9% 11,9% 6,0% 10,3% 9,5% m. Łódź 16 15,0% 13,5% 17,8% 9,2% 9,0% 9,0% piotrkowski 17 8,7% 10,9% 14,4% 12,1% 15,3% 16,1% sieradzki 18 8,8% 5,3% 13,6% 10,5% 15,0% 12,1% skierniewicki 19 10,5% 10,8% 13,0% 14,5% 15,5% 10,7% krakowski 20 9,1% 12,7% 16,9% 13,0% 11,6% 11,0% m. Kraków 21 18,1% 14,9% 18,0% 13,3% 16,0% 17,3% nowosądecki 22 12,3% 9,5% 10,8% 12,2% 11,4% 10,2% oświęcimski 23 8,5% 10,5% 14,3% 14,5% 19,0% 17,1% tarnowski 24 12,8% 19,4% 16,1% 12,3% 11,5% 13,1% ciechanowsko-płocki 25 10,9% 11,9% 13,0% 13,6% 13,5% 11,9% warszawski zachodni 30 7,8% 17,0% 11,4% 12,1% 13,2% 12,4% m. Warszawa 28 13,6% 19,5% 23,7% 16,3% 20,2% 19,9% warszawski wschodni 29 8,5% 10,6% 10,3% 6,6% 12,3% 11,0% ostrołęcko-siedlecki 26 9,6% 8,2% 13,7% 12,0% 10,4% 10,5% radomski 27 12,7% 13,7% 12,2% 8,8% 11,7% 11,2% nyski 31 19,1% 16,4% 18,5% 14,4% 14,9% 12,8% opolski 32 13,8% 12,6% 18,2% 18,6% 19,2% 19,4% krośnieński 33 24,3% 11,7% 15,8% 14,5% 16,9% 15,9% przemyski 34 14,5% 16,2% 22,3% 16,3% 13,3% 11,9% rzeszowski 35 15,3% 14,5% 20,3% 17,8% 21,7% 21,6% tarnobrzeski 36 6,3% 10,3% 12,1% 12,6% 14,8% 13,4% białostocki 37 12,5% 9,7% 16,2% 14,5% 15,3% 13,1% łomżyński 38 12,3% 8,9% 13,9% 11,2% 10,7% 9,2% suwalski 39 5,3% 11,1% 20,4% 23,8% 11,9% 12,4% gdański 40 17,8% 16,7% 17,3% 17,4% 19,5% 22,7% trójmiejski 43 13,9% 15,0% 16,8% 16,5% 19,2% 15,5% słupski 41 10,3% 10,1% 11,9% 11,2% 10,5% 6,9% starogardzki 42 11,7% 12,8% 13,5% 12,1% 16,8% 13,4% bielski 44 14,7% 18,4% 19,2% 11,5% 13,9% 9,7%

123

bytomski 45 14,5% 7,3% 11,7% 12,6% 10,8% 13,2% częstochowski 46 16,8% 17,1% 12,2% 12,7% 14,4% 10,3% gliwicki 47 19,4% 17,9% 19,2% 14,7% 21,7% 12,4% katowicki 48 17,5% 14,4% 18,8% 15,9% 16,9% 19,4% rybnicki 49 15,0% 13,6% 16,0% 16,1% 18,9% 16,5% sosnowiecki 50 5,3% 3,7% 8,0% 12,9% 15,4% 15,2% tyski 51 8,8% 13,7% 9,0% 15,9% 10,0% 18,1% kielecki 52 12,9% 14,7% 15,5% 9,3% 11,8% 11,2% sandomiersko-jędrzejowski 53 10,0% 7,4% 15,7% 10,2% 13,2% 9,3% elbląski 54 10,3% 8,1% 13,2% 10,8% 6,9% 5,0% ełcki 55 3,7% 2,0% 4,7% 7,8% 10,8% 9,0% olsztyński 56 11,7% 8,8% 11,5% 8,8% 9,1% 6,2% kaliski 57 6,3% 9,6% 9,1% 11,2% 16,5% 13,9% koniński 58 12,3% 11,0% 13,8% 11,6% 13,0% 8,8% leszczyński 59 11,8% 13,8% 14,6% 13,5% 15,0% 10,1% poznański 61 17,8% 4,6% 13,3% 8,5% 16,0% 11,7% m. Poznań 62 17,0% 17,3% 16,0% 20,9% 24,3% 25,0% pilski 60 18,6% 24,6% 29,2% 15,8% 18,9% 13,4% koszaliński 63 6,8% 9,2% 6,4% 8,1% 7,8% 9,4% stargardzki 64 9,5% 11,3% 10,5% 11,8% 14,3% 13,9% szczeciński 66 6,0% 8,6% 14,1% 16,1% 13,7% 13,0% m. Szczecin 65 10,2% 9,3% 15,7% 15,1% 15,7% 14,8% ogółem 12,2% 12,1% 14,9% 13,1% 14,5% 13,1% Warianty odpowiedzi: tak, jednej; tak, dwóch; tak trzech lub więcej; nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


124

Tabela 65. Pytanie lata 2003-2013: Czy pełnił Pan kiedykolwiek jakieś funkcje w takich organizacjach?

Podregion Teryt Czy pełni Pan jakieś funkcje w takich

organizacjach? -% tak

Czy obecnie uczestniczy aktywnie w działaniach

takich organizacji?

2003 2005 2007 2009 2011 2013 2013 jeleniogórski 01 53,3% 39,1% 34,2% 41,0% 26,7% 49,3% 73,9% legnicko-głogowski 02 37,5% 50,0% 37,9% 33,3% 27,3% 45,2% 62,1% wrocławski 04 38,5% 50,0% 52,2% 34,7% 36,5% 36,7% 52,0% m. Wrocław 05 63,2% 62,5% 43,3% 40,3% 20,0% 51,7% 69,0% wałbrzyski 03 30,0% 64,7% 26,0% 45,5% 29,2% 48,9% 78,3% grudziądzki 07 43,5% 50,0% 35,1% 31,5% 34,4% 53,5% 73,8% bydgosko-toruński 06 71,4% 35,0% 50,0% 40,9% 43,8% 56,1% 77,2% włocławski 08 50,0% 58,8% 45,2% 26,9% 25,4% 55,3% 80,9% bialski 09

33,3% 33,3% 39,5% 27,5% 50,0% 90,5%

puławski 12 76,9% 50,0% 55,9% 35,4% 29,9% 34,5% 78,4% lubelski 11 28,1% 54,5% 50,0% 36,8% 28,4% 48,0% 67,3% chełmsko-zamojski 10 66,7% 25,0% 53,1% 33,9% 30,8% 31,9% 84,1% gorzowski 13 39,3% 62,5% 44,4% 46,8% 45,8% 49,2% 78,1% zielonogórski 14 55,9% 56,7% 38,5% 39,8% 32,9% 47,4% 78,7% łódzki 15 50,0% 71,4% 57,9% 50,0% 30,3% 50,0% 75,0% m. Łódź 16 58,3% 33,3% 46,3% 46,7% 35,8% 36,4% 72,1% piotrkowski 17 58,3% 50,0% 42,5% 40,0% 33,8% 56,9% 79,1% sieradzki 18 54,5% 40,0% 35,3% 35,7% 22,9% 44,2% 69,8% skierniewicki 19 45,5% 90,9% 39,1% 31,6% 29,0% 39,0% 72,5% krakowski 20 58,3% 50,0% 47,2% 37,5% 31,3% 48,9% 75,6% m. Kraków 21 57,1% 57,1% 52,6% 38,4% 38,9% 45,6% 74,2% nowosądecki 22 73,7% 33,3% 33,3% 34,9% 27,4% 31,8% 67,4% oświęcimski 23 41,7% 30,8% 52,0% 50,0% 33,3% 56,0% 80,0% tarnowski 24 25,0% 72,2% 36,4% 25,8% 34,1% 25,6% 76,7% ciechanowsko-płocki 25 50,0% 56,3% 48,3% 32,9% 32,5% 54,8% 68,9% warszawski zachodni 30 30,8% 53,3% 27,3% 28,4% 34,4% 41,6% 64,8% m. Warszawa 28 31,3% 61,8% 44,0% 39,0% 26,3% 57,8% 65,4% warszawski wschodni 29 58,3% 71,4% 38,9% 35,1% 21,3% 31,4% 71,4% ostrołęcko-siedlecki 26 25,0% 50,0% 41,0% 37,6% 28,4% 28,9% 59,7% radomski 27 38,5% 62,5% 46,2% 31,1% 34,5% 47,0% 76,9% nyski 31 44,8% 35,0% 38,2% 37,5% 19,0% 51,2% 67,4% opolski 32 54,3% 33,3% 52,0% 47,0% 30,9% 48,9% 68,1% krośnieński 33 37,5% 66,7% 35,5% 36,8% 29,0% 47,9% 74,3% przemyski 34 33,3% 43,8% 52,8% 41,0% 26,5% 43,6% 66,7% rzeszowski 35 36,0% 58,3% 31,6% 36,2% 34,1% 38,4% 73,3% tarnobrzeski 36 22,2% 58,8% 37,5% 33,9% 38,5% 25,5% 68,6% białostocki 37 25,9% 47,4% 32,3% 36,0% 33,8% 50,9% 66,7% łomżyński 38 50,0% 57,1% 46,4% 29,4% 30,8% 36,4% 84,8% suwalski 39 75,0% 62,5% 50,0% 24,5% 26,9% 34,5% 81,5% gdański 40 68,4% 57,9% 48,4% 50,6% 48,5% 60,8% 79,5% trójmiejski 43 53,6% 44,8% 46,8% 40,6% 22,8% 42,6% 64,7% słupski 41 53,3% 46,2% 50,0% 39,6% 29,5% 70,4% 76,9%

125

starogardzki 42 43,8% 57,9% 43,5% 30,4% 31,7% 33,3% 75,6% bielski 44 88,2% 52,0% 56,5% 40,6% 30,6% 46,3% 80,8% bytomski 45 14,3% 100,0% 44,4% 14,8% 26,7% 39,3% 51,9% częstochowski 46 42,1% 52,4% 35,0% 33,9% 20,7% 30,8% 64,1% gliwicki 47 15,4% 75,0% 28,0% 25,9% 28,3% 57,7% 68,0% katowicki 48 40,0% 55,6% 46,3% 46,8% 24,1% 53,9% 72,4% rybnicki 49 42,9% 57,1% 43,5% 32,1% 27,4% 33,3% 64,6% sosnowiecki 50 25,0% 60,0% 36,8% 26,0% 27,6% 40,7% 81,0% tyski 51 20,0% 70,0% 60,0% 31,0% 25,0% 41,2% 70,6% kielecki 52 36,8% 55,0% 44,8% 34,7% 37,0% 34,9% 72,0% sandomiersko-jędrzejowski 53 37,5% 45,5% 35,3% 41,5% 33,3% 50,0% 67,9% elbląski 54 55,6% 50,0% 51,7% 42,9% 36,4% 56,0% 82,6% ełcki 55 25,0% 50,0% 57,1% 27,6% 33,3% 47,1% 92,9% olsztyński 56 40,9% 41,2% 50,0% 34,2% 34,9% 35,1% 51,4% kaliski 57 22,2% 50,0% 25,8% 30,9% 33,7% 44,4% 74,6% koniński 58 28,6% 69,2% 24,3% 34,3% 31,6% 45,2% 58,5% leszczyński 59 40,0% 61,5% 37,0% 40,4% 42,4% 41,0% 68,6% poznański 61 40,0% 80,0% 30,4% 30,0% 30,8% 42,5% 72,5% m. Poznań 62 57,1% 44,4% 45,0% 47,6% 37,7% 48,1% 68,0% pilski 60 25,0% 58,8% 29,0% 34,0% 40,0% 43,3% 80,0% koszaliński 63 69,2% 77,8% 24,1% 42,6% 25,5% 45,9% 83,3% stargardzki 64 50,0% 64,3% 15,2% 24,5% 37,3% 45,7% 70,6% szczeciński 66 25,0% 71,4% 16,7% 55,6% 32,3% 59,1% 81,8% m. Szczecin 65 45,5% 55,6% 45,8% 38,0% 39,5% 34,5% 79,3% ogółem 45,4% 54,0% 41,3% 36,8% 31,3% 44,8% 72,3% Pytanie dla osób, które są członkami organizacji. Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


126

Tabela 66. Wskaźnik: Członkowie klubów sportowych na 1 tys. mieszkańców 2008-2014 Podregion

Teryt Członkowie klubów sportowych na 1 tys. ludności

2008 2010 2012 2014 jeleniogórski 01 27,7053 24,3981 28,3713 27,6305 legnicko-głogowski 02 17,1035 14,5672 20,2175 24,9458 wałbrzyski 03 18,8403 19,6483 23,0135 26,6263 wrocławski 04 20,8343 18,8462 24,7172 26,1684 m. Wrocław 05 21,1765 21,5224 23,7394 24,3425 bydgosko-toruński 06 20,3680 20,7786 26,7490 28,0104 grudziądzki 07 22,6715 21,8099 24,3240 24,2045 włocławski 08 24,4506 21,6679 23,7104 22,8996 bialski 09 45,6208 30,5165 31,2445 26,8347 chełmsko-zamojski 10 27,3518 22,3413 21,8727 22,5312 lubelski 11 26,7822 19,6049 19,5863 20,4529 puławski 12 30,5899 24,4703 25,2896 22,8823 gorzowski 13 29,0420 25,0340 23,9913 25,0241 zielonogórski 14 24,2595 24,3174 22,2215 24,6290 łódzki 15 24,0288 23,4333 24,6015 23,9312 m. Łódź 16 21,1604 17,9776 23,4714 22,0636 piotrkowski 17 25,2149 21,3806 23,0408 23,8531 sieradzki 18 27,0755 23,7752 24,5711 23,3756 skierniewicki 19 21,0774 20,4466 19,8485 18,6277 krakowski 20 26,6953 24,4775 28,5841 29,0534 m. Kraków 21 32,4532 30,6358 33,8321 37,6729 nowosądecki 22 40,9578 36,3565 35,4091 33,2119 oświęcimski 23 27,2273 25,9226 28,4976 26,2834 tarnowski 24 35,7062 32,8989 29,6175 29,0617 ciechanowsko-płocki 25 25,8129 21,2774 19,9898 19,7127 ostrołęcko-siedlecki 26 29,7937 26,4897 24,2841 23,3737 radomski 27 24,2167 18,3766 17,7466 19,3913 m. st. Warszawa 28 0 18,0365 19,7614 24,5718 warszawski wschodni 29 19,7332 18,2560 20,3539 20,0342 warszawski zachodni 30 18,8244 15,5425 21,6415 19,2644 nyski 31 16,1028 18,1169 24,1166 26,6019 opolski 32 19,4175 21,6559 31,8072 31,7935 krośnieński 33 40,0910 40,5241 35,7155 34,0578 przemyski 34 39,9312 38,0716 35,2729 33,5632 rzeszowski 35 30,7725 36,8517 28,9951 29,5409 tarnobrzeski 36 37,6701 40,4462 37,7552 37,6312 białostocki 37 23,3515 25,7811 24,8865 26,7313 łomżyński 38 25,5438 20,8584 20,5883 18,8250 suwalski 39 22,6833 22,9453 23,9461 23,4179 gdański 40 22,4124 17,8443 19,6868 18,6690 słupski 41 30,7990 26,6069 22,3023 19,6487 starogardzki 42 22,2216 19,0044 16,5957 18,9172 trójmiejski 43 22,5117 19,8510 17,7168 22,1028 bielski 44 24,5842 20,0617 22,9975 21,7972 bytomski 45 19,6715 24,0541 22,6523 22,4883 częstochowski 46 29,4683 27,2609 27,8273 26,0828 gliwicki 47 23,4982 23,5635 24,0706 26,2181 katowicki 48 23,8942 24,1105 23,1383 26,0025

127

rybnicki 49 24,7164 21,8738 23,6173 24,8824 sosnowiecki 50 16,4876 13,2927 16,2337 15,9532 tyski 51 16,7075 15,4049 18,1497 20,3714 kielecki 52 18,2291 16,0220 15,5693 16,8460 sandomiersko-jędrzejowski 53 17,5081 16,9595 15,3949 14,7733 elbląski 54 28,2913 24,1813 21,4429 25,2400 ełcki 55 26,0212 24,7116 22,3149 24,1530 olsztyński 56 21,8823 23,3193 19,0408 20,9064 kaliski 57 25,1193 23,7454 22,2030 21,9168 koniński 58 25,3723 24,8090 21,9163 20,3900 leszczyński 59 27,2402 27,7312 29,6952 27,9796 pilski 60 25,3825 21,8485 18,3188 23,8805 poznański 61 18,2955 19,7219 21,1833 22,4806 m. Poznań 62 23,2565 24,4846 24,0185 24,4741 koszaliński 63 27,9976 29,7732 29,2470 28,2746 stargardzki 64 25,7215 26,9870 26,9682 27,7277 m. Szczecin 65 24,5687 21,9722 23,4353 25,7282 szczeciński 66 25,7747 27,3454 26,3381 25,0871 Wskaźnik informuje o liczbie członków klubów sportowych i ćwiczących w sekcjach sportowych w ujęciu na 1000 mieszkańców. Obejmuje to także kluby MON i MSW, SALOS, UKS i wyznaniowe. Osoba ćwicząca może być wykazana wielokrotnie, jeśli uprawia więcej niż jedną dyscyplinę sportu. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.

http://www.mojapolis.pl/

128

Tabela 67. Wskaźnik: Członkowie kół (klubów) zainteresowań na 1 tys. mieszkańców 2003-2013

Podregion Teryt

Członkowie kół (klubów) zainteresowań na 1 tys. ludności

2003 2005 2007 2009 2011 2012 2013

jeleniogórski 01 15,9474 12,4154 11,2327 9,1366 8,6169 10,4635 9,9233

legnicko-głogowski 02 5,8464 10,2298 9,5723 4,7435 8,6392 9,2040 11,6456

wałbrzyski 03 3,4548 3,1925 3,1568 4,4597 7,5975 8,6168 10,8287

wrocławski 04 6,5780 6,6153 7,8825 11,3392 10,6689 12,2253 16,8307

m. Wrocław 05 4,5471 6,8278 6,1397 6,7975 5,0615 7,3576 7,2208

bydgosko-toruński 06 11,3859 10,6402 12,7741 12,3627 6,7233 6,9528 7,4327

grudziądzki 07 7,5406 5,5176 5,1712 6,6851 10,3956 11,0139 12,4203

włocławski 08 3,1018 3,4426 3,8188 5,7784 6,6395 7,4065 7,4523

bialski 09 8,8488 9,2259 7,8180 6,2240 7,9403 6,6265 9,2138

chełmsko-zamojski 10 3,8123 5,3028 5,3076 4,8862 10,7547 10,422 12,2326

lubelski 11 6,8082 4,3578 3,8837 4,6591 5,5109 6,3512 5,5234

puławski 12 3,3637 5,0401 5,1780 6,5753 9,0576 11,6403 9,8665

gorzowski 13 3,7763 4,4049 6,2226 10,8002 11,8608 10,0216 9,7875

zielonogórski 14 3,0634 4,5540 5,4624 6,6510 10,1375 11,5053 13,0187

łódzki 15 6,3272 5,9298 5,8180 6,8056 8,7967 8,3747 8,0772

m. Łódź 16 7,1156 8,4220 8,3644 9,6594 7,5608 9,3399 8,2381

piotrkowski 17 3,5483 4,4302 5,2509 5,5443 7,3886 9,8828 10,1621

sieradzki 18 4,4650 5,3315 5,8574 15,5802 8,4033 8,1294 8,6943

skierniewicki 19 4,9637 5,3785 7,1796 7,3572 7,4831 8,2304 7,0017

krakowski 20 3,0852 4,7977 4,9022 4,6421 9,8725 11,2937 12,0601

m. Kraków 21 21,5169 20,5847 24,1877 19,4066 12,9977 11,218 8,9711

nowosądecki 22 4,3213 5,4325 5,9226 5,9583 7,6423 9,9553 8,5181

oświęcimski 23 5,0507 6,8437 7,3727 9,3579 14,9158 14,4426 15,9763

tarnowski 24 4,1127 5,1225 6,8619 6,5246 4,9982 6,2264 7,1172

ciechanowsko-płocki 25 6,6068 3,2379 3,3803 3,3623 4,9571 5,6315 6,9571

ostrołęcko-siedlecki 26 2,4855 4,4025 4,9927 6,0147 7,7435 8,8321 10,3009

radomski 27 3,0507 5,2843 10,0916 2,4577 4,1130 4,6432 5,1975

m. st. Warszawa 28 4,3437 6,0733 5,6767 10,3462 8,8499 8,9308 8,8738

warszawski wschodni 29 4,9563 6,7355 7,8327 7,0744 9,8570 11,5496 12,6717

warszawski zachodni 30 3,0943 4,1375 4,6725 5,2725 9,5520 10,1856 11,3545

nyski 31 10,8516 6,4943 7,7465 6,4607 11,7723 13,0079 13,1240

opolski 32 3,8467 4,7715 4,5461 6,0493 7,7996 8,4231 9,0404

krośnieński 33 3,6834 4,1761 3,7056 3,7527 7,1083 11,0849 10,858

przemyski 34 2,9784 4,0243 4,0066 6,4933 10,3573 11,4766 11,8467

rzeszowski 35 5,7038 6,5954 7,1675 6,6261 15,0022 14,4183 16,2068

tarnobrzeski 36 2,9241 4,5526 5,2598 10,6742 15,6795 8,2319 13,6449

białostocki 37 5,0068 7,0621 6,3055 5,9404 7,9070 10,1932 12,4495

łomżyński 38 3,0617 6,7289 5,8785 5,4616 8,2728 9,3207 10,8467

suwalski 39 2,5346 4,5022 4,0536 5,3908 6,1588 7,3055 9,0645

gdański 40 2,0242 2,0029 2,5423 2,3697 3,9706 5,8832 5,4047

słupski 41 9,5713 12,3131 9,4095 11,1521 10,9531 13,6801 16,1422

starogardzki 42 4,2369 6,6671 5,5796 7,6860 9,4745 8,9738 8,8084

trójmiejski 43 3,7868 4,9446 5,8018 4,4608 4,1950 4,2429 6,4952

bielski 44 4,0752 7,2662 7,3912 6,5625 14,0073 12,9938 15,5065

bytomski 45 2,0791 7,1670 7,4742 6,2431 8,0480 7,1396 8,1185

częstochowski 46 6,9296 6,3059 4,2544 4,8798 6,3063 7,0909 7,7870

gliwicki 47 2,6100 2,5856 4,1801 5,4706 4,4152 5,0919 5,3354

katowicki 48 4,2953 8,7798 9,9790 8,6511 7,6185 9,0809 10,1762

129

rybnicki 49 2,5051 5,8558 5,7284 5,9876 9,7995 13,8642 16,2205

sosnowiecki 50 2,2546 3,9384 5,5644 7,4623 13,2271 12,9385 12,2109

tyski 51 3,7965 8,0962 7,7213 8,0463 6,0982 7,7430 8,5800

kielecki 52 4,5842 4,6652 4,6522 5,4883 5,9132 6,1472 6,6872

sandomiersko-jędrzejowski 53 1,7757 3,0168 2,8153 2,5188 4,1861 6,0977 7,3950

elbląski 54 3,0139 3,3553 3,2952 3,5082 5,2544 4,6025 4,6267

ełcki 55 5,6389 6,2504 6,7379 5,0892 9,6546 10,8589 10,8746

olsztyński 56 6,2853 8,0524 8,6903 10,1603 14,2302 14,9276 15,4203

kaliski 57 2,4470 2,7772 2,4484 2,8921 5,1828 5,5664 5,8510

koniński 58 6,0878 7,8326 7,3036 8,9083 9,4570 11,3614 15,1656

leszczyński 59 4,5222 4,4878 5,6990 4,3265 7,0158 8,8014 8,7402

pilski 60 6,3959 7,7997 10,0076 9,3602 9,4628 9,5648 10,7739

poznański 61 4,9633 7,2320 6,5596 13,2428 7,9390 8,8350 10,0007

m. Poznań 62 8,4215 9,5883 9,2507 10,8332 10,3168 13,4818 12,9026

koszaliński 63 7,1450 7,3288 6,3737 7,2981 8,6031 10,9167 11,0210

stargardzki 64 3,0253 3,9011 6,1953 7,7661 7,5790 11,7757 13,3228

m. Szczecin 65 14,3419 5,8961 5,3432 4,1471 3,5010 4,0498 4,5986

szczeciński 66 6,3185 9,1808 7,6503 6,0552 13,6276 16,2908 13,1807

Wskaźnik pokazuje liczbę członków kół (klubów) zainteresowań, działających w domach i ośrodkach kultury, klubach i świetlicach w danym roku, w przeliczeniu na 1000 ludności. Członkowie klubów działających w różnych jednostkach liczeni są tyle razy, do ilu klubów należą. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS .


130

Tabela 68. Wskaźnik: Członkowie zespołów artystycznych na 1 tys. mieszkańców 2003-2013

region Teryt

Członkowie zespołów artystycznych na 1 tys. ludności

2003 2005 2007 2009 2011 2012 2013

jeleniogórski 01 5,5903 5,5256 6,8732 7,2933 4,8506 5,6777 5,4233

legnicko-głogowski 02 4,4967 4,7360 6,2351 7,2712 6,8625 7,0444 7,2622

wałbrzyski 03 5,8372 6,2367 6,8842 5,4898 7,0581 6,7402 8,2896

wrocławski 04 5,1664 4,8163 6,7283 6,9852 4,4381 5,3544 5,5714

m. Wrocław 05 4,1989 3,9941 3,5533 4,9356 1,2388 1,0472 1,1312

bydgosko-toruński 06 5,9286 6,2175 6,7269 6,7624 2,5261 11,283 2,5594

grudziądzki 07 6,3691 6,6501 5,8020 6,8997 7,4622 6,2807 6,7607

włocławski 08 5,3286 5,9478 5,4163 6,2344 5,5890 5,9308 5,3018

bialski 09 10,403 10,179 8,7515 10,0119 9,4134 6,9116 9,1357

chełmsko-zamojski 10 11,3645 11,2899 11,9625 11,1498 9,8752 12,7455 10,2001

lubelski 11 6,0742 6,7079 5,9403 5,7934 4,6914 5,5899 5,9367

puławski 12 8,5653 9,1895 7,9904 9,2813 7,6412 7,6426 7,1664

gorzowski 13 6,5187 6,7030 6,6678 8,3052 5,9834 6,3135 5,7945

zielonogórski 14 4,8031 6,2988 5,2757 6,3624 5,1190 5,9178 6,0689

łódzki 15 8,8431 9,4616 10,365 10,4952 7,1883 7,7507 8,1629

m. Łódź 16 4,2175 4,9738 4,6774 4,2633 2,7653 2,9849 2,9845

piotrkowski 17 4,4073 5,5607 6,7602 5,7921 4,7149 5,8281 6,0142

sieradzki 18 10,6738 11,3398 11,5827 9,9450 7,3636 8,0237 8,5023

skierniewicki 19 6,5999 6,5831 8,0175 9,7629 7,2276 7,0103 6,4839

krakowski 20 9,9992 10,4981 11,0774 10,9915 8,1045 10,5727 10,5597

m. Kraków 21 9,4340 9,6771 11,0854 10,4132 4,6974 4,6259 3,3162

nowosądecki 22 12,0975 14,6241 13,2652 14,4497 11,9329 13,0877 13,7686

oświęcimski 23 7,3671 8,5752 8,9921 9,1196 7,6939 8,4099 9,6793

tarnowski 24 6,5864 7,7306 7,7299 8,0342 6,4579 6,4979 6,9491

ciechanowsko-płocki 25 5,2712 5,0170 4,9193 6,0560 4,1537 4,5659 5,1134

ostrołęcko-siedlecki 26 5,7755 5,4728 6,1280 7,0475 5,4679 5,0815 5,8136

radomski 27 4,5362 5,6713 6,2335 4,0640 2,6721 2,6024 3,3448

m. st. Warszawa 28 2,9842 4,0121 4,2054 5,1142 3,0290 3,0382 2,8851

warszawski wschodni 29 4,6957 4,6472 4,8221 5,7056 4,0394 5,4754 6,2552

warszawski zachodni 30 4,0108 15,101 5,5361 5,0675 5,0702 6,0261 5,7507

nyski 31 6,5192 7,0313 10,5971 9,6689 8,3095 8,3882 8,7118

opolski 32 6,6817 7,4104 8,4450 8,5392 7,9715 8,6992 10,1713

krośnieński 33 6,8646 6,6564 6,2113 7,7461 5,5390 7,3157 7,5178

przemyski 34 6,7114 7,4987 9,1489 8,5454 9,2447 7,2685 8,5034

rzeszowski 35 13,5529 14,5965 13,6729 13,8624 14,3654 14,5096 16,0617

tarnobrzeski 36 12,4938 14,2948 15,0088 12,8648 12,4462 12,3543 12,4301

białostocki 37 5,7617 7,5219 5,8111 5,7126 5,1052 6,0811 5,9986

łomżyński 38 6,2091 6,6714 7,1473 7,6041 6,6153 7,8415 7,8577

suwalski 39 9,8382 10,0716 12,0525 11,4554 8,0251 8,6082 10,1307

gdański 40 2,7965 2,7023 3,0059 2,9431 2,9789 3,1371 3,5929

słupski 41 7,4009 9,3974 9,0688 8,8813 6,7175 8,0877 9,2883

starogardzki 42 4,6891 6,0713 5,6614 6,1342 5,3327 4,7382 5,0894

trójmiejski 43 1,1727 1,9776 3,2841 1,1226 0,6871 0,7332 0,7612

bielski 44 6,8365 11,4004 9,9970 10,6625 10,8493 14,3104 16,6784

bytomski 45 7,5520 9,2684 9,4284 10,444 6,3752 7,5523 7,2398

częstochowski 46 5,6410 6,2575 6,6839 7,0083 4,7288 5,9157 6,1713

gliwicki 47 1,8026 1,7396 3,1800 3,9202 2,6823 2,2684 2,2085

katowicki 48 3,0012 6,1841 5,6123 6,3533 3,0718 3,7574 4,1359

131

rybnicki 49 5,2806 7,9821 8,8633 11,0745 8,0762 9,4857 9,7019

sosnowiecki 50 4,9597 5,9749 7,1266 6,2381 6,1123 5,4721 5,1537

tyski 51 5,2680 10,5761 11,7765 11,6048 5,4063 5,9920 6,2105

kielecki 52 5,8894 5,3755 5,8451 6,7347 4,6349 5,0876 5,5965

sandomiersko-jędrzejowski 53 4,5251 5,4540 5,2549 5,1468 5,3015 7,5619 6,2561

elbląski 54 4,1842 4,1679 4,7031 5,0055 5,5689 5,8664 20,4486

ełcki 55 7,7896 8,0056 7,3264 8,6534 7,8692 10,4024 9,9295

olsztyński 56 6,7202 8,4883 8,1401 7,2951 5,1564 22,8939 5,2039

kaliski 57 5,1388 5,3775 5,6060 6,6825 5,8677 5,4787 5,7455

koniński 58 7,3016 9,3459 9,6930 10,3473 4,7096 6,7784 6,5632

leszczyński 59 8,6137 9,7198 10,7293 9,5962 9,2032 8,7670 9,8858

pilski 60 6,2011 7,1600 11,6432 10,8461 8,0007 7,9698 8,3862

poznański 61 6,4127 7,2172 7,2434 7,3045 7,4044 9,6769 9,3009

m. Poznań 62 4,2865 3,5518 4,5906 5,2326 2,0558 2,8089 2,7225

koszaliński 63 7,1062 8,5172 8,8181 7,5803 5,4547 5,966 7,0523

stargardzki 64 6,8744 7,0767 7,2376 8,2571 6,3956 7,2130 7,3391

m. Szczecin 65 2,3501 2,5905 3,9969 3,7041 1,6773 1,7559 2,1339

szczeciński 66 7,0806 8,7788 8,1986 6,2487 8,1413 9,5247 9,0680

Wskaźnik pokazuje ilu członków łącznie liczyły zespoły artystyczne działające w danym roku w domach i ośrodkach kultury, klubach i świetlicach w przeliczeniu na 1000 ludności. Członkowie zespołów działający w różnych zespołach (należących do tej samej lub innych jednostek) liczeni są tyle razy, w ilu zespołach uczestniczą. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


132

Tabela 69. Wskaźnik: Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Organizacje pozarządowe ogółem na 10 tys. mieszkańców

2009 2010 2011 2012 2013 jeleniogórski 01 28,3436 29,4853 30,8767 32,2444 34,5875 legnicko-głogowski 02 25,0994 25,9745 27,3094 28,1778 30,4210 wałbrzyski 03 24,4402 25,2915 26,2482 22,2711 30,1398 wrocławski 04 23,2289 24,2052 25,5021 27,3856 29,7453 m. Wrocław 05 37,6179 40,4318 42,0604 42,1903 47,6690 bydgosko-toruński 06 29,2949 30,3418 31,2275 31,2083 34,2195 grudziądzki 07 26,0738 26,5328 27,0359 27,4838 28,5823 włocławski 08 24,7059 25,3136 26,0454 26,7384 28,3182 bialski 09 29,5732 30,0078 30,9148 31,9344 33,1409 chełmsko-zamojski 10 29,6482 30,6925 31,9007 32,9042 34,4975 lubelski 11 32,8506 34,2634 34,9135 34,6633 38,6162 puławski 12 25,4072 25,9972 27,1183 28,2797 29,7075 gorzowski 13 27,9802 29,1232 30,1625 31,6321 33,6761 zielonogórski 14 27,4201 28,3075 29,1707 30,0604 32,3852 łódzki 15 22,2802 22,5933 23,0588 22,8543 25,0107 m. Łódź 16 29,6207 31,6164 32,9906 32,9226 37,0713 piotrkowski 17 22,1370 23,0758 23,5912 24,3214 26,3132 sieradzki 18 30,6611 31,6155 32,6417 33,9185 35,3157 skierniewicki 19 28,3943 29,3779 30,2875 30,8539 32,5010 krakowski 20 24,2555 25,0192 25,8022 26,8620 28,7515 m. Kraków 21 38,8344 41,0827 42,5351 42,1978 46,9570 nowosądecki 22 25,5263 26,1304 27,0902 28,3440 29,9669 oświęcimski 23 20,4639 21,0761 21,8597 22,3023 23,8308 tarnowski 24 24,4020 25,1276 26,0689 26,8016 28,4859 ciechanowsko-płocki 25 24,7882 25,2350 25,9584 26,5694 28,2521 ostrołęcko-siedlecki 26 25,4182 26,0314 26,8186 27,9779 29,4918 radomski 27 20,2957 21,1688 21,8060 22,3496 24,1927 m. st. Warszawa 28 57,4880 61,2901 63,1961 57,3471 68,3193 warszawski wschodni 29 18,9881 19,6883 20,2224 21,0496 22,9110 warszawski zachodni 30 20,8371 21,5984 22,4927 23,3638 25,4418 nyski 31 25,1358 26,4390 27,3843 28,4999 30,0320 opolski 32 27,7212 29,3697 30,1245 30,1752 32,5209 krośnieński 33 31,1546 31,9079 32,6467 33,7310 35,7553 przemyski 34 29,9963 30,9826 31,8957 33,3728 35,2500 rzeszowski 35 28,6311 29,5369 30,2970 31,0325 32,9078 tarnobrzeski 36 25,3256 26,0565 26,7358 27,8422 29,3451 białostocki 37 29,9102 31,3153 32,5500 32,4624 35,6706 łomżyński 38 28,2250 28,4137 29,2722 29,8748 32,1720 suwalski 39 25,6133 25,9758 26,6665 27,3865 29,6007 gdański 40 22,6663 23,2980 24,1823 25,2686 27,1951 słupski 41 28,9105 29,5202 30,5488 31,2571 33,4208 starogardzki 42 27,3602 27,6284 28,5760 29,5893 31,2293 trójmiejski 43 34,0553 35,4421 36,7360 36,0063 40,9110 bielski 44 25,5869 26,3615 26,9759 27,1295 29,2166 bytomski 45 16,7332 17,4604 18,0624 17,7766 19,6798 częstochowski 46 24,1914 24,6130 25,5992 26,1385 28,3923 gliwicki 47 18,2353 19,8669 20,2931 20,1264 22,4606 katowicki 48 22,9780 23,8403 24,6950 24,6186 27,8427

133

rybnicki 49 17,4167 18,0082 18,4210 18,5148 20,1815 sosnowiecki 50 14,9665 15,7432 16,4036 16,5890 18,5515 tyski 51 16,2483 16,9138 17,4233 17,6641 18,9250 kielecki 52 23,4844 24,4077 24,9146 25,9254 27,7765 sandomiersko-jędrzejowski 53 28,0202 28,8468 30,0011 31,5502 33,2531 elbląski 54 28,2844 28,7665 29,5654 29,9936 32,0106 ełcki 55 28,7040 30,0658 31,4838 32,0206 34,5418 olsztyński 56 31,6674 32,9355 34,1731 34,6780 37,5089 kaliski 57 31,0435 32,0004 33,2540 34,1082 35,9092 koniński 58 24,6883 25,3375 26,4688 27,7339 28,9021 leszczyński 59 28,7886 29,6185 30,2361 31,1180 32,8863 pilski 60 22,0197 22,8499 23,8622 24,7564 26,1977 poznański 61 23,3107 24,0733 24,4877 25,7810 27,6523 m. Poznań 62 43,3942 45,3552 47,0406 47,3180 53,4827 koszaliński 63 29,3344 30,0212 31,1863 31,8673 35,2034 stargardzki 64 23,0580 23,7611 24,7988 25,9751 27,1318 m. Szczecin 65 29,2636 30,5427 31,8851 33,0388 36,4062 szczeciński 66 23,7837 24,5344 25,3311 26,4627 27,6405 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie jest zarejestrowanych organizacji pozarządowych w ujęciu na 10 tys. mieszkańców. Przyjęta została szeroka definicja organizacji pozarządowych, obejmująca – obok fundacji i stowarzyszeń – jednostki ochotniczej straży pożarnej, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, a także inne organizacje społeczne. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS .


134

Tabela 70. Wskaźnik: Fundacje i stowarzyszenia poza OSP na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Fundacje i stowarzyszenia poza OSP na 10 tys. mieszkańców


135

rybnicki 49 13,8863 14,4940 14,9055 14,9963 16,6533 sosnowiecki 50 11,7105 12,4487 13,0807 13,2061 15,1461 tyski 51 13,0298 13,6750 14,2461 14,5198 15,7878 kielecki 52 17,8904 18,8292 19,3098 20,2297 22,0203 sandomiersko-jędrzejowski 53 12,0578 13,0211 13,8730 15,1279 16,6774 elbląski 54 20,4109 21,0409 21,8066 22,2575 24,1343 ełcki 55 22,7166 24,1968 25,6471 26,2548 28,6645 olsztyński 56 25,8978 27,2619 28,5150 28,9946 31,7965 kaliski 57 19,3854 20,3923 21,6344 22,4467 24,1328 koniński 58 14,3747 15,1147 16,1779 17,3545 18,5010 leszczyński 59 17,3208 18,1457 18,7729 19,5506 21,1954 pilski 60 14,3458 15,2493 16,1655 16,9627 18,3674 poznański 61 15,6327 16,5599 17,0501 18,2793 20,1372 m. Poznań 62 40,9043 42,8355 44,5116 44,7941 50,9463 koszaliński 63 24,2482 25,0122 26,1402 26,5837 29,7402 stargardzki 64 16,1193 16,8898 17,8562 19,0203 20,1045 m. Szczecin 65 26,5563 27,8370 29,1018 30,2998 33,6623 szczeciński 66 18,3215 19,2181 19,9726 20,9635 22,1548 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie zarejestrowanych jest fundacji i stowarzyszeń poza OSP, w ujęciu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


136

Tabela 71. Wskaźnik: OSP na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt OSP na 10 tys. mieszkańców

2009 2010 2011 2012 2013 jeleniogórski 01 3,7664 3,7670 3,7973 3,8472 3,8874 legnicko-głogowski 02 2,8086 2,7908 2,7925 2,8398 2,8458 wałbrzyski 03 2,7419 2,6983 2,7113 2,7397 2,8047 wrocławski 04 3,6513 3,5240 3,4968 3,5415 3,6551 m. Wrocław 05 0,0949 0,1110 0,1109 0,1109 0,1424 bydgosko-toruński 06 1,2212 1,2163 1,2140 1,2390 1,2655 grudziądzki 07 6,6079 6,5961 6,5783 6,6717 6,7558 włocławski 08 4,9978 4,9609 4,9847 5,1150 5,2223 bialski 09 10,1617 10,0455 10,0788 10,7204 10,7326 chełmsko-zamojski 10 9,5066 9,7149 9,7812 9,9935 10,0385 lubelski 11 4,7110 4,7096 4,7388 4,8105 4,8761 puławski 12 8,1221 8,0362 8,1718 8,2508 8,3425 gorzowski 13 3,4747 3,5175 3,5668 3,8217 3,8251 zielonogórski 14 2,6464 2,4035 2,4204 3,0029 3,0730 łódzki 15 4,2023 4,1482 4,1901 4,8621 4,8827 m. Łódź 16 0,2155 0,2190 0,2345 0,2365 0,2530 piotrkowski 17 6,2962 6,3571 6,3914 6,5371 6,8767 sieradzki 18 10,4928 10,5896 10,7047 10,9244 10,9258 skierniewicki 19 9,0517 9,0600 9,1454 9,2589 9,2705 krakowski 20 7,2266 7,1360 7,1346 7,2523 7,3610 m. Kraków 21 0,1325 0,1584 0,1581 0,1846 0,1976 nowosądecki 22 4,3823 4,3167 4,3390 4,4513 4,4419 oświęcimski 23 3,6131 3,5778 3,6094 3,6259 3,6747 tarnowski 24 4,7286 4,9608 4,9593 5,3862 5,3869 ciechanowsko-płocki 25 7,0709 6,9886 7,0363 7,1307 7,1387 ostrołęcko-siedlecki 26 9,0970 8,9800 9,0363 9,1850 9,2079 radomski 27 4,9733 4,9809 5,0272 5,1342 5,1669 m. st. Warszawa 28 0 0 0 0,1049 0,0986 warszawski wschodni 29 4,0044 3,9017 3,8767 3,9452 3,9666 warszawski zachodni 30 3,0224 2,9500 2,9226 2,9620 2,9380 nyski 31 5,6457 5,7079 5,7299 5,7498 5,8062 opolski 32 5,0825 5,2242 5,2227 5,2593 5,3402 krośnieński 33 6,7249 6,6278 6,6525 7,3132 7,4197 przemyski 34 6,3844 6,3169 6,3289 6,4682 6,7623 rzeszowski 35 4,9900 4,9389 4,9369 5,0094 5,0063 tarnobrzeski 36 5,1303 5,0634 5,0833 5,3301 5,3560 białostocki 37 3,1693 3,1630 3,1981 3,2717 3,3478 łomżyński 38 9,2697 9,1338 9,1839 9,2354 9,5952 suwalski 39 5,8327 5,7605 5,7783 5,8660 5,9274 gdański 40 3,0325 2,9287 2,9048 3,1243 3,1039 słupski 41 4,9745 4,8758 4,9759 4,9987 5,0080 starogardzki 42 3,5749 3,7513 3,8048 3,9782 4,0002 trójmiejski 43 0,1211 0,1202 0,1203 0,1204 0,1338 bielski 44 3,0552 3,0417 3,0342 3,0278 3,0240 bytomski 45 1,8885 1,9080 1,9353 1,8959 1,9500 częstochowski 46 4,8873 4,9377 4,9687 5,0419 5,0619 gliwicki 47 0,9439 0,9706 0,9742 0,9772 1,0020 katowicki 48 0,1700 0,1697 0,1706 0,1847 0,1861

137

rybnicki 49 2,2438 2,2335 2,2499 2,2518 2,2581 sosnowiecki 50 2,2079 2,2570 2,2810 2,3355 2,3510 tyski 51 1,4276 1,4138 1,4092 1,4315 1,4283 kielecki 52 3,2481 3,1403 3,1479 3,3353 3,3739 sandomiersko-jędrzejowski 53 12,1387 12,1998 12,3025 12,4785 12,5487 elbląski 54 5,0602 4,9770 4,9865 5,0331 5,0888 ełcki 55 3,4163 3,5351 3,5020 3,7066 3,7807 olsztyński 56 3,3737 3,3176 3,3019 3,3233 3,3470 kaliski 57 7,6974 7,6694 7,6672 7,7249 7,7469 koniński 58 6,8349 6,8001 6,8556 6,9146 6,9189 leszczyński 59 7,7063 7,6364 7,6180 8,0556 8,1312 pilski 60 4,5701 4,5362 4,6325 4,8017 4,8094 poznański 61 3,6488 3,5714 3,5528 3,5543 3,5394 m. Poznań 62 0,1263 0,1260 0,1265 0,1453 0,1460 koszaliński 63 3,0078 2,9757 2,9945 3,0973 3,2214 stargardzki 64 3,9764 4,0126 4,0762 4,1623 4,2270 m. Szczecin 65 0,1231 0,1219 0,1221 0,1223 0,1225 szczeciński 66 3,0588 2,9942 3,0446 3,1293 3,1217 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie znajduje się Ochotniczych Straży Pożarnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


138

Tabela 72. Wskaźnik: Organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego na 10 tys.

mieszkańców 2009 2010 2011 2012 2013

jeleniogórski 01 1,1455 1,1301 1,1169 1,1732 1,1801 legnicko-głogowski 02 0,8248 0,8351 0,8356 0,8145 0,8162 wałbrzyski 03 0,8003 0,8022 0,7914 0,7954 0,9349 wrocławski 04 0,7156 0,6941 0,6711 0,6838 0,7136 m. Wrocław 05 0,8859 0,9038 0,9030 0,9031 0,9018 bydgosko-toruński 06 1,6807 1,6691 1,6660 1,6779 1,6787 grudziądzki 07 2,9557 2,9460 2,9463 2,9652 2,9696 włocławski 08 3,6711 3,6126 3,6078 3,6060 3,6569 bialski 09 2,7358 2,7368 2,7458 2,7854 2,7645 chełmsko-zamojski 10 3,4317 3,4477 3,4350 3,6045 3,6207 lubelski 11 2,7200 2,7728 2,7178 2,6911 2,7323 puławski 12 1,9591 1,9689 1,9774 2,1894 1,9941 gorzowski 13 1,0189 1,0087 1,0080 0,9812 0,9821 zielonogórski 14 0,9087 0,8954 0,8802 0,8804 0,8825 łódzki 15 1,5065 1,4610 1,4835 1,7420 1,7401 m. Łódź 16 0,9160 0,9307 0,9241 0,9180 0,9278 piotrkowski 17 1,4401 1,4349 1,4389 1,4583 1,5132 sieradzki 18 3,2693 3,2229 3,1653 3,1496 3,1563 skierniewicki 19 3,6368 3,6186 3,6313 3,6172 3,6323 krakowski 20 1,2805 1,3001 1,3037 1,3651 1,3846 m. Kraków 21 0,9272 0,9106 0,9089 0,9363 0,9355 nowosądecki 22 1,6255 1,5837 1,5778 1,5726 1,5819 oświęcimski 23 1,4831 1,4999 1,4844 1,4691 1,4699 tarnowski 24 1,5183 1,4882 1,4878 1,6159 1,6161 ciechanowsko-płocki 25 2,8700 2,8302 2,8526 2,8586 2,8682 ostrołęcko-siedlecki 26 1,7659 1,7644 1,8073 1,8766 1,8813 radomski 27 0,5955 0,5907 0,5924 0,6097 0,6117 m. st. Warszawa 28 0,0000 0,0000 0,0000 1,6496 1,6759 warszawski wschodni 29 0,7197 0,7059 0,6991 0,7563 0,7383 warszawski zachodni 30 0,6125 0,5978 0,5794 0,5745 0,5699 nyski 31 1,4483 1,5567 1,5875 1,6179 1,6768 opolski 32 1,5712 1,5836 1,5881 1,6107 1,6203 krośnieński 33 2,1379 2,1135 2,0532 2,1364 2,1701 przemyski 34 1,5961 1,5541 1,5571 1,5352 1,5392 rzeszowski 35 2,3723 2,3242 2,2835 2,2566 2,2800 tarnobrzeski 36 1,0912 1,0770 1,0617 1,1272 1,1293 białostocki 37 3,0504 3,0254 3,0411 3,0562 3,0737 łomżyński 38 4,5003 4,4344 4,4345 4,4593 4,5154 suwalski 39 1,5940 1,5743 1,5792 1,5835 1,5903 gdański 40 3,0909 3,2478 3,4229 3,5263 3,5911 słupski 41 1,2696 1,2649 1,2848 1,4282 1,5535 starogardzki 42 5,3420 5,2200 5,4695 5,9574 5,9805 trójmiejski 43 0,9557 0,9615 0,9491 0,9500 0,9499 bielski 44 1,5734 1,6041 1,5699 1,5515 1,5646 bytomski 45 0,3074 0,3106 0,3114 0,3123 0,3138 częstochowski 46 1,0945 1,0931 1,0958 1,0994 1,1418

139

gliwicki 47 0,3213 0,3304 0,3317 0,3535 0,3549 katowicki 48 0,7585 0,7572 0,7611 0,7652 0,8107 rybnicki 49 1,0356 1,0308 1,0156 1,0164 0,9879 sosnowiecki 50 0,5310 0,5327 0,5351 0,5662 0,5557 tyski 51 1,4276 1,4395 1,3836 1,3804 1,3773 kielecki 52 0,7863 0,7915 0,8062 0,8595 0,8757 sandomiersko-jędrzejowski 53

2,4884 2,4640 2,5974 2,8517 2,8880

elbląski 54 1,0007 0,9843 1,0047 1,0439 1,0477 ełcki 55 0,3874 0,3775 0,3777 0,3775 0,3781 olsztyński 56 1,2061 1,2020 1,2021 1,2844 1,2229 kaliski 57 2,5110 2,4970 2,4963 2,5997 2,6616 koniński 58 2,1455 2,1052 2,1036 2,1485 2,1650 leszczyński 59 2,1835 2,2728 2,2854 2,3352 2,3671 pilski 60 1,4175 1,3995 1,3994 1,4477 1,4501 poznański 61 3,3375 3,2682 3,2208 3,2759 3,2808 m. Poznań 62 1,4074 1,4219 1,4091 1,3800 1,3868 koszaliński 63 0,8280 0,8100 0,8107 0,7950 0,8303 stargardzki 64 1,5479 1,5211 1,5253 1,6860 1,6908 m. Szczecin 65 0,8614 0,8531 0,8789 0,9293 0,9065 szczeciński 66 1,2173 1,1610 1,1569 1,1545 1,1517 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie zarejestrowanych jest organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego, w ujęciu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


140

Tabela 73. Wskaźnik: Związki zawodowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Liczba zarejestrowanych związków zawodowych na 10 tys.

mieszkańców 2009 2010 2011 2012 2013

jeleniogórski 01 7,4981 7,4997 7,5774 7,6772 7,6533 legnicko-głogowski 02 8,0692 7,9110 7,8938 7,9910 8,0299 wałbrzyski 03 4,0166 3,9090 3,9277 4,0654 5,6540 wrocławski 04 2,9908 2,8477 2,7904 2,8578 2,8544 m. Wrocław 05 7,5932 7,5631 7,5249 7,6998 7,7049 bydgosko-toruński 06 7,4715 7,2458 7,1418 7,2019 7,2571 grudziądzki 07 3,0686 3,0201 3,0205 3,0949 3,1923 włocławski 08 4,4053 4,3376 4,2580 4,3349 4,3754 bialski 09 3,9409 3,8959 3,8442 3,8865 3,9028 chełmsko-zamojski 10 3,4162 3,3558 3,3580 3,4807 3,5430 lubelski 11 6,1551 6,1588 6,0768 6,1909 6,2492 puławski 12 3,6937 3,6967 3,6924 3,8720 3,9067 gorzowski 13 4,3891 4,3193 4,2646 4,4930 4,5746 zielonogórski 14 4,4159 4,2885 4,2907 4,3078 4,2865 łódzki 15 3,3566 3,2612 3,1751 3,4580 3,4542 m. Łódź 16 8,1494 8,1984 8,0408 8,0811 8,1537 piotrkowski 17 4,7389 4,7053 4,7015 4,6430 4,6742 sieradzki 18 4,6831 4,6261 4,6380 4,6693 4,6352 skierniewicki 19 4,2295 4,1815 4,1154 4,0761 4,0118 krakowski 20 2,3402 2,2679 2,2206 2,2610 2,2747 m. Kraków 21 7,0993 7,0605 7,0475 7,1209 7,2596 nowosądecki 22 3,9271 3,8442 3,7791 3,8426 3,8471 oświęcimski 23 4,9858 4,9370 4,9063 4,9231 4,9100 tarnowski 24 3,3404 3,2137 3,2128 3,2748 3,2752 ciechanowsko-płocki 25 3,8481 3,8422 3,8351 3,9862 3,8880 ostrołęcko-siedlecki 26 3,7726 3,7131 3,6937 3,8194 3,6302 radomski 27 3,7662 3,7357 3,7624 3,7864 3,8148 m. st. Warszawa 28 0,0000 0,0000 0,0000 7,1990 6,6690 warszawski wschodni 29 1,8452 1,8353 1,8557 1,9285 1,8769 warszawski zachodni 30 2,5564 2,5341 2,5364 2,5279 2,1529 nyski 31 5,4248 5,4855 5,5066 5,5755 5,6310 opolski 32 6,1567 6,2853 6,2214 6,3276 6,4480 krośnieński 33 5,5833 5,4787 5,4206 5,9163 5,9730 przemyski 34 4,2309 4,1862 4,2193 4,2031 4,1886 rzeszowski 35 5,4645 5,2618 5,2425 5,2494 5,2774 tarnobrzeski 36 4,5114 4,4687 4,4077 4,4928 4,5655 białostocki 37 7,9826 7,8779 7,7892 7,6993 7,6549 łomżyński 38 3,8889 3,8560 3,8771 3,9719 4,0246 suwalski 39 4,6372 4,5082 4,5581 4,6424 4,7347 gdański 40 1,6912 1,6145 1,5357 1,5530 1,5700 słupski 41 3,6216 3,5702 3,5688 3,6317 4,5992 starogardzki 42 3,9811 3,8505 3,8247 3,9584 4,0398 trójmiejski 43 6,7841 6,6504 6,4702 6,4225 6,4350 bielski 44 5,8964 5,7959 5,7062 5,7242 5,7320 bytomski 45 6,5000 6,4783 6,5398 6,6021 6,6346 częstochowski 46 4,4156 4,3911 4,3830 4,5112 4,5291 gliwicki 47 7,0491 7,2900 7,2342 7,4018 7,4730

141

katowicki 48 9,4292 9,2959 9,2114 9,4991 9,6353 rybnicki 49 5,6330 5,6227 5,5466 5,5669 5,5668 sosnowiecki 50 6,2046 6,2103 6,2094 6,4119 6,4118 tyski 51 5,8660 5,7836 5,7651 5,8284 5,9172 kielecki 52 6,5736 6,4211 6,3982 6,4397 6,5417 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,0867 4,0065 4,0270 4,0853 4,1287 elbląski 54 4,7959 4,7356 4,8190 4,8653 4,8456 ełcki 55 3,8037 3,8097 3,8797 4,1870 4,2962 olsztyński 56 5,9325 5,8178 5,6902 5,8760 5,9377 kaliski 57 4,5287 4,4292 4,3834 4,4567 4,4756 koniński 58 3,7239 3,6802 3,6623 3,6313 3,6639 leszczyński 59 3,7247 3,6728 3,6276 3,6386 3,5777 pilski 60 3,4215 3,2574 3,2090 3,1850 3,2143 poznański 61 2,2999 2,1732 2,1416 2,2603 2,2465 m. Poznań 62 8,0473 8,0092 7,8943 8,1163 8,2660 koszaliński 63 5,4918 5,3066 5,2446 5,4327 5,4300 stargardzki 64 4,4835 4,4060 4,3917 4,5048 4,4911 m. Szczecin 65 8,6634 8,4827 8,3985 8,4125 8,4768 szczeciński 66 4,7130 4,5830 4,5669 4,6788 4,6371 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie zarejestrowanych jest związków zawodowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


142

Tabela 74. Wskaźnik: Inne organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Inne organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców

2009 2010 2011 2012 jeleniogórski 01 1,2150 1,1815 1,1856 1,2077 legnicko-głogowski 02 0,8693 0,8351 0,8356 0,8806 wałbrzyski 03 0,7411 0,7293 0,7328 0,7365 wrocławski 04 0,9174 0,9077 0,9007 0,9117 m. Wrocław 05 0,9175 0,9196 0,9188 0,9189 bydgosko-toruński 06 1,6807 1,6691 1,6660 1,6650 grudziądzki 07 1,4119 1,3896 1,3898 1,3899 włocławski 08 1,0949 1,0940 1,0964 1,1509 bialski 09 0,9119 0,9015 0,9045 0,9069 chełmsko-zamojski 10 0,6956 0,6895 0,6932 0,7116 lubelski 11 0,9394 0,9336 0,9338 0,9203 puławski 12 0,6122 0,6027 0,6053 0,6284 gorzowski 13 1,2279 1,2415 1,2406 1,2395 zielonogórski 14 1,0203 1,0054 1,0059 1,0534 łódzki 15 0,4493 0,4435 0,4424 0,4940 m. Łódź 16 1,5625 1,5603 1,5723 1,5856 piotrkowski 17 0,9377 0,9344 0,9370 0,9387 sieradzki 18 1,5905 1,5786 1,5826 1,5858 skierniewicki 19 1,5625 1,5815 1,5870 1,5656 krakowski 20 0,7212 0,7078 0,7020 0,7537 m. Kraków 21 0,7682 0,7654 0,7640 0,7648 nowosądecki 22 1,2223 1,2005 1,1961 1,2301 oświęcimski 23 0,7889 0,7812 0,7813 0,8283 tarnowski 24 0,7158 0,7118 0,7116 0,7756 ciechanowsko-płocki 25 0,7696 0,7589 0,7607 0,7941 ostrołęcko-siedlecki 26 0,8562 0,8427 0,8443 0,8590 radomski 27 1,1910 1,1814 1,1848 1,2835 m. st. Warszawa 28 0,0000 0,0000 0,0000 1,0842 warszawski wschodni 29 1,0076 0,9883 0,9787 0,9453 warszawski zachodni 30 0,7589 0,7407 0,7339 0,7150 nyski 31 0,6873 0,6919 0,6945 0,6969 opolski 32 0,8498 0,8816 0,8841 0,8875 krośnieński 33 0,7680 0,7592 0,7597 0,8012 przemyski 34 0,6840 0,6768 0,6781 0,6795 rzeszowski 35 0,4581 0,4519 0,4503 0,4481 tarnobrzeski 36 0,5700 0,5626 0,5630 0,5797 białostocki 37 2,6345 2,5736 2,5703 2,5860 łomżyński 38 1,2718 1,2532 1,2601 1,3159 suwalski 39 1,0868 1,1092 1,1126 1,1156 gdański 40 0,9525 0,9199 0,9066 0,9135 słupski 41 1,1240 1,1017 1,1012 1,1018 starogardzki 42 0,6500 0,6351 0,6341 0,7125 trójmiejski 43 0,6730 0,6677 0,6684 0,6556 bielski 44 0,7027 0,6810 0,6793 0,6779 bytomski 45 0,5051 0,4881 0,4894 0,4907 częstochowski 46 1,4153 1,3758 1,3791 1,3837 gliwicki 47 0,3213 0,3304 0,3317 0,3119

143

katowicki 48 0,3139 0,3133 0,3149 0,3166 rybnicki 49 0,2354 0,2343 0,2344 0,2502 sosnowiecki 50 0,3773 0,3785 0,3802 0,3963 tyski 51 0,2596 0,2828 0,2818 0,2812 kielecki 52 1,4565 1,4425 1,4460 1,4496 sandomiersko-jędrzejowski 53 1,0723 1,0617 1,0672 1,0719 elbląski 54 1,6427 1,5971 1,6001 1,6031 ełcki 55 1,1975 1,1669 1,1673 1,4758 olsztyński 56 1,0757 1,0418 1,0419 1,0435 kaliski 57 1,3452 1,3377 1,3373 1,3221 koniński 58 1,2566 1,2419 1,2410 1,2407 leszczyński 59 1,0459 1,0364 1,0339 1,0318 pilski 60 1,4664 1,4477 1,4477 1,4477 poznański 61 0,6571 0,6402 0,6309 0,6388 m. Poznań 62 0,9022 0,8999 0,9032 0,9260 koszaliński 63 1,2335 1,2233 1,2243 1,2919 stargardzki 64 1,0408 1,0228 1,0256 1,0801 m. Szczecin 65 1,6736 1,6819 1,7334 1,6629 szczeciński 66 1,1548 1,1305 1,1265 1,2153 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie zarejestrowanych jest organizacji społecznych innych niż fundacje, stowarzyszenia, OSP, związki zawodowe, kluby sportowe czy organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, w ujęciu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


144

Tabela 75. Wskaźnik: Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców 2009-2013

Podregion Teryt Kluby Sportowe na 10 tys. mieszkańców


145

rybnicki 49 6,4959 6,6379 6,8122 7,0525 7,3544 sosnowiecki 50 4,1504 4,3318 4,5339 4,8125 5,0155 tyski 51 5,2431 5,5008 5,8163 5,9051 6,0958 kielecki 52 4,6917 4,8509 5,0034 5,2851 5,5115 sandomiersko-jędrzejowski 53 4,0462 4,2068 4,2686 4,5505 4,8202 elbląski 54 6,8540 7,0570 7,1820 7,3819 7,5396 ełcki 55 6,4804 6,6584 6,6607 7,3102 7,3208 olsztyński 56 6,2422 6,3467 6,4916 6,4861 6,8388 kaliski 57 8,2205 8,3977 8,5587 8,7053 8,9364 koniński 58 5,9307 6,1186 6,4469 6,7784 6,8735 leszczyński 59 7,8531 8,1455 8,2165 8,3995 8,7275 pilski 60 5,9876 6,0563 6,0560 6,1529 6,5253 poznański 61 5,8104 5,9804 6,0929 6,4371 6,6585 m. Poznań 62 6,2069 6,4073 6,5936 6,9724 7,2442 koszaliński 63 9,5979 9,7205 10,0259 10,7163 11,4245 stargardzki 64 6,6719 6,8189 6,9163 7,5343 7,5557 m. Szczecin 65 6,2022 6,5083 6,6163 7,0675 7,4968 szczeciński 66 7,4597 7,9439 8,0682 8,4158 8,4558 Wskaźnik informuje o tym, ile na danym terenie zarejestrowanych jest klubów sportowych, w ujęciu na 10 tys. mieszkańców. Źródło: www.mojapolis.pl; GUS.


146

Tabela 76. Pytanie lata 2003-2013: Ogólnie rzecz biorąc, czy uważa Pan, że można ufać większości ludzi, czy też sądzi Pan, że w postępowaniu z ludźmi ostrożności nigdy za wiele?

Podregion Teryt % wskazań – Większości ludzi można ufać

2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 14,2% 4,5% 5,7% 8,2% 9,4% 6,0% legnicko-głogowski 02 10,2% 6,6% 6,7% 12,4% 11,7% 9,9% wałbrzyski 03 6,8% 15,4% 10,2% 10,0% 10,5% 7,9% wrocławski 04 11,3% 8,5% 8,4% 13,5% 13,5% 14,1% m. Wrocław 05 20,3% 14,2% 13,3% 17,4% 22,0% 15,5% bydgosko-toruński 06 5,5% 3,9% 7,0% 11,8% 16,2% 15,7% grudziądzki 07 9,3% 17,8% 14,8% 13,8% 8,7% 13,3% włocławski 08 6,4% 5,8% 10,1% 11,5% 15,9% 8,3% bialski 09 9,1% 7,4% 2,8% 8,4% 12,7% 12,5% chełmsko-zamojski 10 9,0% 9,1% 12,6% 12,7% 12,7% 10,3% lubelski 11 13,8% 13,0% 11,3% 13,6% 15,1% 11,8% puławski 12 6,1% 9,3% 11,2% 14,8% 21,9% 19,4% gorzowski 13 8,4% 12,1% 10,9% 11,9% 12,7% 11,8% zielonogórski 14 9,1% 7,9% 8,3% 10,8% 9,0% 8,4% łódzki 15 12,3% 8,9% 7,2% 15,3% 13,3% 10,5% m. Łódź 16 18,0% 12,7% 15,5% 9,7% 10,1% 11,4% piotrkowski 17 7,2% 6,5% 7,2% 10,6% 10,2% 9,3% sieradzki 18 7,2% 5,3% 4,7% 6,8% 5,0% 9,0% skierniewicki 19 7,6% 6,0% 3,9% 6,6% 5,3% 6,6% krakowski 20 8,4% 20,7% 12,2% 14,9% 10,9% 8,9% m. Kraków 21 9,7% 18,7% 15,9% 18,3% 15,6% 17,9% nowosądecki 22 14,3% 11,2% 12,2% 12,2% 8,9% 9,8% oświęcimski 23 9,9% 13,1% 10,4% 10,0% 9,8% 8,2% tarnowski 24 3,2% 14,0% 8,9% 10,7% 6,8% 6,4% ciechanowsko-płocki 25 3,1% 8,1% 17,1% 6,9% 5,7% 8,7% ostrołęcko-siedlecki 26 12,7% 9,4% 9,8% 10,0% 22,6% 25,3% radomski 27 6,9% 7,7% 7,3% 10,6% 7,8% 8,1% m. Warszawa 28 16,7% 15,6% 17,0% 19,3% 18,4% 17,2% warszawski wschodni

29 12,7% 8,6% 12,5% 19,9% 14,0% 14,1%

warszawski zachodni

30 18,6% 10,2% 9,4% 22,5% 19,2% 23,0%

nyski 31 5,7% 2,4% 11,1% 13,1% 7,8% 11,3% opolski 32 9,6% 5,1% 9,9% 10,1% 9,4% 9,5% krośnieński 33 5,4% 8,4% 8,4% 9,8% 11,4% 11,2% przemyski 34 14,5% 13,0% 18,3% 17,6% 8,5% 10,6% rzeszowski 35 13,1% 14,5% 13,7% 14,1% 11,1% 8,8% tarnobrzeski 36 13,9% 8,5% 8,7% 10,5% 18,6% 11,2% białostocki 37 14,2% 10,3% 15,5% 13,5% 11,6% 11,7% łomżyński 38 11,3% 13,4% 11,1% 16,4% 9,8% 15,4% suwalski 39 9,2% 11,3% 12,8% 13,1% 13,2% 9,0% gdański 40 11,2% 9,6% 11,0% 13,0% 8,2% 12,4% słupski 41 9,7% 18,0% 9,1% 21,9% 20,8% 14,4% starogardzki 42 10,4% 8,1% 10,0% 10,5% 9,8% 9,2% trójmiejski 43 9,3% 14,1% 15,1% 18,7% 20,4% 14,2% bielski 44 10,9% 12,5% 21,9% 15,9% 18,4% 21,2% bytomski 45 3,6% 10,9% 12,7% 12,4% 18,6% 17,5%

147

częstochowski 46 10,0% 8,2% 9,7% 9,6% 18,0% 14,8% gliwicki 47 13,2% 7,7% 5,5% 11,2% 11,0% 13,8% katowicki 48 6,1% 4,0% 7,6% 14,9% 14,4% 13,3% rybnicki 49 5,9% 4,9% 12,6% 11,0% 10,9% 6,9% sosnowiecki 50 9,9% 5,9% 8,4% 9,7% 6,9% 5,6% tyski 51 7,4% 17,8% 11,7% 12,1% 18,4% 14,2% kielecki 52 12,8% 7,7% 9,8% 13,8% 16,4% 14,5% sandomiersko-jędrzejowski

53 18,8% 16,2% 11,4% 12,4% 13,3% 10,0%

elbląski 54 16,8% 16,8% 24,5% 22,7% 20,1% 19,1% ełcki 55 11,8% 11,2% 8,7% 20,7% 19,3% 27,5% olsztyński 56 15,6% 22,7% 22,5% 23,7% 19,6% 17,1% kaliski 57 13,2% 4,5% 7,2% 11,3% 7,3% 5,0% koniński 58 3,6% 5,1% 4,4% 4,0% 5,6% 7,2% leszczyński 59 6,5% 7,4% 5,3% 8,9% 18,9% 11,1% pilski 60 27,9% 10,4% 18,9% 10,8% 19,3% 10,4% poznański 61 5,1% 3,7% 11,6% 13,8% 9,4% 8,2% m. Poznań 62 20,7% 18,4% 22,7% 19,1% 16,0% 11,1% koszaliński 63 11,7% 18,5% 16,7% 13,6% 13,3% 10,2% stargardzki 64 7,2% 8,9% 7,5% 10,3% 16,3% 11,6% m. Szczecin 65 11,1% 11,6% 7,1% 13,8% 12,4% 16,7% szczeciński 66 3,0% 13,6% 5,9% 10,9% 10,4% 12,4% ogółem 11,0% 10,6% 11,4% 13,2% 13,3% 12,3% Warianty odpowiedzi: większości ludzi można ufać; ostrożności nigdy nie za wiele; trudno powiedzieć Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


148

Tabela 77. Pytanie lata 2011-2013: Czy ma Pan zaufanie do …?

Podregion Teryt Zaufanie do rodziny - % tak

Zaufanie do sąsiadów - % tak

2011 2013 2011 2013 jeleniogórski 01 89,2% 96,0% 62,8% 78,2% legnicko-głogowski 02 88,0% 94,2% 50,4% 80,2% wałbrzyski 03 89,5% 92,4% 54,0% 76,4% wrocławski 04 90,6% 90,9% 61,4% 73,8% m. Wrocław 05 90,5% 94,3% 56,1% 77,3% bydgosko-toruński 06 93,0% 97,4% 58,1% 82,2% grudziądzki 07 83,8% 94,6% 58,7% 83,4% włocławski 08 83,9% 94,1% 53,8% 76,7% bialski 09 93,9% 95,8% 65,3% 79,0% chełmsko-zamojski 10 93,2% 97,7% 70,6% 86,0% lubelski 11 92,3% 94,2% 58,8% 79,9% puławski 12 91,0% 92,7% 66,2% 84,5% gorzowski 13 92,9% 95,6% 51,0% 77,8% zielonogórski 14 92,6% 95,0% 57,3% 78,5% łódzki 15 90,1% 99,5% 71,5% 90,5% m. Łódź 16 91,2% 95,8% 57,0% 80,3% piotrkowski 17 91,0% 94,1% 56,5% 79,0% sieradzki 18 79,9% 85,1% 57,2% 76,9% skierniewicki 19 91,6% 90,1% 69,8% 78,6% krakowski 20 87,8% 95,1% 60,8% 80,8% m. Kraków 21 93,6% 97,9% 64,1% 81,4% nowosądecki 22 91,2% 95,3% 61,9% 85,3% oświęcimski 23 87,3% 95,5% 55,5% 77,8% tarnowski 24 87,9% 93,3% 61,1% 80,5% ciechanowsko-płocki 25 87,3% 94,3% 57,1% 80,8% ostrołęcko-siedlecki 26 93,7% 90,2% 65,3% 81,7% radomski 27 89,5% 95,4% 54,8% 79,9% m. Warszawa 28 92,2% 97,8% 49,5% 83,6% warszawski wschodni 29 91,6% 94,5% 61,3% 81,7% warszawski zachodni 30 94,4% 96,1% 71,3% 81,6% nyski 31 87,7% 92,8% 58,9% 81,5% opolski 32 92,1% 94,7% 64,3% 82,7% krośnieński 33 87,5% 94,4% 58,2% 83,2% przemyski 34 91,6% 96,1% 65,2% 86,1% rzeszowski 35 88,7% 96,2% 60,4% 85,7% tarnobrzeski 36 90,8% 96,5% 67,0% 89,1% białostocki 37 92,0% 94,6% 57,5% 81,3% łomżyński 38 91,4% 90,4% 69,4% 80,9% suwalski 39 94,6% 97,4% 67,6% 84,6% gdański 40 89,2% 95,8% 47,2% 74,3% słupski 41 89,2% 96,1% 63,9% 88,4% starogardzki 42 92,4% 96,4% 61,9% 75,8% trójmiejski 43 96,5% 97,3% 60,1% 79,9% bielski 44 90,9% 94,9% 69,1% 84,9% bytomski 45 82,1% 95,8% 59,6% 86,9% częstochowski 46 91,8% 97,4% 60,8% 91,8% gliwicki 47 90,6% 95,2% 53,5% 77,6%

149

katowicki 48 89,4% 95,2% 55,6% 77,4% rybnicki 49 87,2% 94,8% 50,5% 76,2% sosnowiecki 50 86,6% 94,8% 47,0% 79,8% tyski 51 86,4% 91,6% 64,9% 81,3% kielecki 52 89,4% 93,1% 55,9% 80,6% sandomiersko-jędrzejowski 53 89,6% 93,3% 58,3% 79,9% elbląski 54 90,1% 96,0% 64,5% 82,7% ełcki 55 90,1% 98,1% 61,1% 90,5% olsztyński 56 86,1% 96,4% 54,6% 80,0% kaliski 57 85,0% 91,1% 53,6% 72,2% koniński 58 84,8% 93,7% 49,3% 80,1% leszczyński 59 91,4% 93,5% 63,9% 78,5% pilski 60 91,6% 93,9% 67,6% 79,7% poznański 61 85,7% 94,2% 48,4% 78,4% m. Poznań 62 91,4% 99,0% 46,4% 81,7% koszaliński 63 91,8% 94,9% 56,4% 76,9% stargardzki 64 90,3% 90,0% 57,6% 74,5% m. Szczecin 65 87,1% 92,8% 53,2% 71,8% szczeciński 66 84,2% 95,9% 63,4% 78,6% ogółem 89,8% 94,6% 59,2% 80,8% Warianty odpowiedzi: (2011) tak, nie; (2013) tak duże, tak, umiarkowane, nie, nie mam zdania Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


150

Tabela 78. Pytanie lata 2000-2013: Czy czuje się Pan kochany i darzony zaufaniem?

Podregion Teryt Czy czuje się kochany i darzony zaufaniem? - % tak 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 84,3% 83,6% 94,8% 92,8% 96,1% 95,9% 93,3% legnicko-głogowski 02 82,3% 91,8% 97,5% 96,6% 94,1% 94,3% 92,5% wałbrzyski 03 90,7% 89,1% 88,7% 93,3% 91,9% 91,1% 90,5% wrocławski 04 96,2% 87,1% 92,4% 95,6% 94,0% 90,6% 92,2% m. Wrocław 05 88,5% 90,2% 93,3% 92,5% 91,9% 91,4% 89,7% bydgosko-toruński 06 85,7% 94,5% 91,0% 90,5% 93,2% 94,2% 93,6% grudziądzki 07 93,6% 95,3% 88,4% 95,7% 92,8% 92,8% 94,5% włocławski 08 90,4% 92,3% 91,7% 93,7% 90,1% 88,8% 93,4% bialski 09 93,3% 92,4% 88,1% 88,0% 91,5% 90,6% 89,8% chełmsko-zamojski 10 86,5% 84,8% 89,8% 88,9% 92,1% 91,4% 91,4% lubelski 11 83,9% 87,5% 88,6% 85,4% 90,1% 87,7% 86,8% puławski 12 93,9% 93,8% 96,2% 97,5% 94,3% 93,0% 90,6% gorzowski 13 79,1% 89,6% 93,1% 90,9% 89,0% 92,0% 90,6% zielonogórski 14 85,7% 91,8% 92,9% 90,4% 90,0% 93,1% 93,6% łódzki 15 84,3% 91,8% 93,7% 90,1% 90,4% 93,4% 92,6% m. Łódź 16 87,4% 90,1% 87,3% 88,9% 88,9% 91,2% 91,2% piotrkowski 17 88,6% 90,6% 90,6% 94,2% 92,0% 91,4% 91,3% sieradzki 18 92,5% 99,2% 95,8% 93,9% 91,3% 89,2% 89,7% skierniewicki 19 87,3% 93,3% 93,1% 96,1% 96,2% 92,3% 92,6% krakowski 20 95,0% 94,4% 93,0% 91,3% 91,7% 92,8% 91,9% m. Kraków 21 90,3% 88,4% 94,8% 91,5% 93,4% 93,0% 93,0% nowosądecki 22 84,0% 92,2% 97,6% 94,3% 94,3% 93,5% 91,0% oświęcimski 23 87,4% 90,8% 88,6% 93,5% 93,8% 90,8% 93,8% tarnowski 24 90,6% 93,6% 90,2% 94,4% 89,3% 91,6% 93,9% ciechanowsko-płocki 25 96,2% 90,7% 90,4% 94,5% 89,6% 91,6% 92,4% ostrołęcko-siedlecki 26 88,9% 89,0% 96,5% 92,0% 89,8% 90,5% 91,9% radomski 27 95,7% 92,2% 98,3% 88,3% 91,4% 91,3% 90,7% m. Warszawa 28 80,6% 88,5% 87,9% 90,7% 89,7% 92,6% 92,4% warszawski wschodni 29 88,6% 88,0% 89,1% 90,9% 90,4% 90,5% 92,3% warszawski zachodni 30 97,4% 95,2% 92,0% 92,4% 92,4% 93,9% 89,7% nyski 31 92,1% 86,6% 92,9% 93,3% 92,9% 89,9% 92,6% opolski 32 86,8% 91,1% 93,0% 93,3% 92,7% 93,2% 96,2% krośnieński 33 88,6% 94,6% 93,6% 94,0% 93,8% 91,9% 93,7% przemyski 34 94,1% 94,5% 91,0% 94,9% 87,8% 90,6% 93,9% rzeszowski 35 83,5% 88,6% 87,9% 92,0% 91,8% 92,1% 89,9% tarnobrzeski 36 84,9% 82,8% 89,7% 90,5% 90,5% 92,6% 92,7% białostocki 37 88,0% 87,5% 91,2% 91,6% 88,4% 91,1% 91,6% łomżyński 38 89,8% 89,7% 90,8% 88,0% 86,8% 90,4% 87,9% suwalski 39 91,7% 85,7% 93,1% 91,7% 90,7% 90,2% 91,3% gdański 40 89,7% 91,4% 98,3% 93,6% 94,6% 94,5% 92,4% słupski 41 93,6% 92,4% 91,5% 92,5% 91,5% 93,6% 93,1% starogardzki 42 88,7% 94,7% 91,2% 94,1% 92,0% 91,0% 90,5% trójmiejski 43 84,7% 90,0% 94,3% 94,7% 93,6% 93,0% 94,7% bielski 44 90,5% 94,5% 90,4% 94,0% 88,7% 91,3% 89,7% bytomski 45 90,0% 98,2% 96,3% 96,2% 91,5% 94,3% 96,2% częstochowski 46 85,5% 94,9% 86,9% 91,5% 92,8% 91,1% 91,8% gliwicki 47 96,7% 91,3% 96,9% 94,5% 94,0% 93,3% 95,2% katowicki 48 91,3% 92,0% 89,6% 91,5% 91,6% 93,9% 92,5%

151

rybnicki 49 89,2% 94,1% 90,3% 90,2% 94,7% 95,0% 91,3% sosnowiecki 50 80,3% 92,8% 84,6% 92,0% 92,2% 92,0% 94,6% tyski 51 90,6% 97,0% 90,4% 92,0% 91,4% 89,0% 92,6% kielecki 52 87,0% 90,1% 91,2% 90,4% 88,0% 88,7% 88,2% sandomiersko-jędrzejowski 53 87,2% 91,2% 91,8% 88,9% 86,7% 88,5% 85,6% elbląski 54 92,3% 91,9% 84,9% 90,2% 92,7% 91,9% 91,0% ełcki 55 89,3% 85,5% 93,9% 86,2% 90,9% 90,5% 89,5% olsztyński 56 87,6% 88,2% 85,7% 82,7% 89,7% 88,4% 87,8% kaliski 57 92,9% 94,3% 96,2% 94,3% 94,2% 92,6% 93,4% koniński 58 95,8% 93,5% 92,2% 92,7% 94,0% 92,1% 94,3% leszczyński 59 94,2% 94,6% 94,7% 96,7% 91,3% 93,9% 93,7% pilski 60 89,2% 96,5% 92,8% 98,1% 92,0% 90,9% 91,8% poznański 61 88,7% 94,9% 94,5% 94,2% 92,8% 92,1% 91,8% m. Poznań 62 87,4% 87,4% 86,5% 91,6% 89,3% 91,8% 93,7% koszaliński 63 92,1% 90,7% 91,8% 88,5% 89,4% 91,5% 91,1% stargardzki 64 94,3% 92,9% 88,7% 91,2% 91,5% 92,0% 89,2% m. Szczecin 65 86,3% 89,0% 88,5% 92,8% 90,3% 91,8% 90,3% szczeciński 66 96,3% 83,8% 90,2% 89,2% 92,0% 87,9% 91,7% ogółem 88,8% 91,0% 91,6% 92,0% 91,5% 91,7% 91,7% Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].

Tabela 79. Pytanie 2009 r.: Czy ma Pan zaufanie do…

Zaufanie do instytucji 2009 TAK NIE NIE MAM ZDANIA Ogółem Zaufanie do banków 43,7% 25,6% 30,7% 100,0% Zaufanie do Sejmu 8,1% 61,3% 30,6% 100,0% Zaufanie do Prezydenta 13,9% 56,1% 30,1% 100,0% Zaufanie do funduszy inwestycyjnych 6,2% 44,8% 48,9% 100,0% Zaufanie do funduszy emerytalnych 9,5% 44,5% 46,0% 100,0% Zaufanie do Parlamentu Europejskiego 14,6% 31,5% 53,9% 100,0% Zaufanie do policji 42,7% 32,4% 24,9% 100,0% Zaufanie do rządu 13,0% 57,1% 29,9% 100,0% Zaufanie do ZUS-u 22,8% 42,8% 34,4% 100,0%

Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].



152


Zaufanie do instytucji 2011 TAK NIE NIE MAM ZDANIA Ogółem zauf. banków komercyjnych 18,7% 29,9% 51,4% 100,0% zauf. Narodowego Banku Polskiego 44,6% 15,6% 39,8% 100,0% zauf. Sejmu 13,3% 56,1% 30,6% 100,0% zauf. Prezydenta 28,9% 40,5% 30,5% 100,0% zauf. Parlamentu Europejskiego 20,5% 33,0% 46,5% 100,0% zauf. policji 46,1% 30,0% 23,9% 100,0% zauf. rządu 16,6% 55,3% 28,1% 100,0% zauf. ZUS-u 24,7% 42,5% 32,8% 100,0% zauf. giełdy 6,6% 33,4% 60,0% 100,0% zauf. Otwartych Funduszy Emerytalnych 8,9% 35,5% 55,7% 100,0% zauf. sądów 31,9% 33,6% 34,5% 100,0% zauf. towarzystw ubezpieczeniowych 13,3% 37,9% 48,8% 100,0%

Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


Zaufanie do instytucji 2013 TAK duże

TAK umiarkowane NIE

nie mam zdania Ogółem

zauf. banków komercyjnych 4,0% 30,6% 29,2% 36,2% 100,0% zauf. Narodowego Banku Polskiego 14,3% 46,3% 11,9% 27,4% 100,0% zauf. Sejmu 1,5% 25,4% 53,8% 19,3% 100,0% zauf. Prezydenta 7,9% 41,2% 33,2% 17,7% 100,0% zauf. Parlamentu Europejskiego 2,7% 32,9% 34,6% 29,8% 100,0% zauf. policji 8,8% 56,2% 23,8% 11,2% 100,0% zauf. rządu 1,9% 26,3% 55,5% 16,3% 100,0% zauf. ZUS-u 3,9% 33,9% 41,8% 20,5% 100,0% zauf. giełdy 0,8% 12,9% 33,1% 53,2% 100,0% zauf. Otwartych Funduszy Emerytalnych 0,9% 16,7% 37,0% 45,5% 100,0% zauf. sądów 5,6% 44,6% 29,4% 20,3% 100,0% zauf. towarzystw ubezpieczeń życiowych 1,4% 27,7% 33,2% 37,7% 100,0% zauf. towarzystw ubezpieczeń majątkowych 1,3% 24,4% 32,9% 41,4% 100,0%

Warianty odpowiedzi: tak duże, tak, umiarkowane, nie, nie mam zdania Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].



153

Tabela 82. Statystyki opisowe dotyczące zaufania do instytucji państwa i komercyjnych instytucji finansowych - 2013

Podregion Teryt

Zaufanie do instytucji państwa -2013

Zaufanie do komercyjnych instytucji finansowych - 2013

Średnia Odchylenie

standardowe Mediana Średnia

Odchylenie standardowe

Mediana

jeleniogórski 01 10,5991 3,52367 11,0000 5,2868 2,42780 5,0000

legnicko-głogowski 02 10,3843 3,90467 11,0000 4,8235 2,43501 5,0000

wrocławski 04 10,3639 3,43260 10,0000 5,2276 2,59644 5,0000

m. Wrocław 05 10,8098 3,09798 11,0000 5,7333 2,27696 6,0000

wałbrzyski 03 9,6913 3,42835 10,0000 4,3185 2,34838 4,0000

grudziądzki 07 10,8779 3,71777 11,0000 5,5194 2,64231 5,0000

bydgosko-toruński 06 10,8911 3,50790 11,0000 4,8706 2,50394 5,0000

włocławski 08 10,7331 3,56985 11,0000 5,2974 2,63355 5,0000

bialski 09 10,3191 3,36577 10,0000 4,5294 2,47263 5,0000

puławski 12 10,1947 3,37790 10,0000 4,0696 2,17700 4,0000

lubelski 11 10,1466 3,25832 10,0000 4,9821 2,25082 5,0000

chełmsko-zamojski 10 10,3284 3,23020 10,0000 4,4834 2,31885 5,0000

gorzowski 13 10,6335 3,68746 11,0000 5,1159 2,53147 5,0000

zielonogórski 14 10,8049 3,64431 11,0000 4,8930 2,70027 5,0000

łódzki 15 10,9907 3,34971 11,0000 5,1209 2,27810 5,0000

m. Łódź 16 11,5366 3,41895 12,0000 5,7024 2,77594 5,0000

piotrkowski 17 10,2857 3,42938 10,0000 4,8026 2,40496 5,0000

sieradzki 18 9,9536 3,87056 10,0000 5,1610 2,89819 5,0000

skierniewicki 19 10,0851 3,58163 10,0000 4,2235 2,38485 4,0000

krakowski 20 10,2698 3,13216 10,0000 4,7926 2,34395 5,0000

m. Kraków 21 11,6170 3,26633 12,0000 5,6714 2,36924 6,0000

nowosądecki 22 9,9647 3,63468 10,0000 4,1889 2,47314 4,0000

oświęcimski 23 10,3273 3,47176 11,0000 4,8975 2,34340 5,0000

tarnowski 24 10,3883 3,30367 11,0000 4,2455 2,42141 4,0000

ciechanowsko-płocki 25 10,0426 3,73190 10,0000 5,0359 2,55231 5,0000

warszawski zachodni 30 9,9524 3,38165 10,0000 5,3320 2,68815 5,0000

m. Warszawa 28 11,6558 3,21044 12,0000 5,6534 2,43297 6,0000

warszawski wschodni 29 10,5820 3,70251 11,0000 5,1027 2,63580 5,0000

ostrołęcko-siedlecki 26 10,6829 3,39286 10,0000 4,8394 2,52004 5,0000

radomski 27 9,6685 3,41337 10,0000 4,3915 2,37442 4,0000

nyski 31 10,5145 3,66046 11,0000 4,6174 2,44200 5,0000

opolski 32 10,0343 3,69741 10,0000 4,9695 2,60182 5,0000

krośnieński 33 9,4927 3,41778 10,0000 4,5952 2,52368 5,0000

przemyski 34 10,1377 3,42793 10,0000 4,1434 2,25164 4,0000

rzeszowski 35 10,2938 3,38048 10,0000 5,0901 2,63508 5,0000

tarnobrzeski 36 9,8901 3,55770 10,0000 4,0334 2,47244 4,0000

białostocki 37 10,2335 3,45449 10,0000 4,8532 2,48396 5,0000

łomżyński 38 10,0901 3,64738 11,0000 4,1412 2,21210 4,0000

suwalski 39 10,1018 3,40500 10,0000 4,6154 2,30191 5,0000

gdański 40 10,2921 3,86604 10,0000 5,1935 2,37459 5,0000

trójmiejski 43 11,0117 3,33912 11,0000 5,3990 2,41669 5,0000

słupski 41 11,2182 3,56645 11,0000 5,0031 2,70669 5,0000

starogardzki 42 10,3768 3,75047 11,0000 4,9802 2,39783 5,0000

bielski 44 11,1434 3,75909 11,0000 5,5844 2,65344 5,0000

bytomski 45 10,8250 3,55493 11,0000 5,5088 2,88886 6,0000

154

częstochowski 46 10,3089 3,34874 10,0000 4,3395 2,18399 4,0000

gliwicki 47 11,2886 3,52368 12,0000 5,3386 2,51202 5,0000

katowicki 48 10,7701 3,63857 11,0000 5,2441 2,49645 5,0000

rybnicki 49 10,4607 3,63377 11,0000 5,1079 2,36748 5,0000

sosnowiecki 50 10,6516 3,41112 11,0000 4,8004 2,25236 5,0000

tyski 51 11,0753 3,55265 11,5000 5,2727 2,47515 5,0000

kielecki 52 10,6791 3,79296 11,0000 4,8977 2,72195 5,0000

sandomiersko-jędrzejowski

53 9,9488 3,70243 10,0000 4,7425 2,58661 5,0000

elbląski 54 9,5218 3,94055 10,0000 5,1477 2,38013 5,0000

ełcki 55 11,4537 2,91448 12,0000 4,7235 2,22945 5,0000

olsztyński 56 11,9154 3,43170 12,0000 5,9864 2,73805 5,0000

kaliski 57 9,9199 4,09805 10,0000 4,8806 2,49234 5,0000

koniński 58 10,0529 3,40296 10,0000 4,9357 2,16798 5,0000

leszczyński 59 10,1425 3,57418 10,0000 4,9878 2,39645 5,0000

poznański 61 9,6349 3,57496 10,0000 5,0519 2,18599 5,0000

m. Poznań 62 11,3568 3,26418 12,0000 5,5340 2,41871 6,0000

pilski 60 10,4795 3,53661 11,0000 4,7629 2,23386 5,0000

koszaliński 63 10,2941 3,86905 10,0000 4,7687 2,42440 5,0000

stargardzki 64 10,7597 3,68275 11,0000 4,2258 2,28096 4,0000

szczeciński 66 10,4808 3,44631 11,0000 4,9106 2,36438 5,0000

m. Szczecin 65 11,0200 3,41584 11,0000 5,3060 2,45941 5,0000

ogółem 10,4696 3,57104 11,0000 4,9578 2,51276 5,0000

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


155

Tabela 83. Pytanie lata 2003-2013: Które z podanych stwierdzeń o demokracji jest Panu najbliższe?

Podregion Teryt Demokracja ma przewagę nad wszelkimi innymi forami

rządów - % wskazań 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 12,78 17,42 27,84 26,94 29,71 28,19 legnicko-głogowski 02 15,46 22,13 21,23 22,13 25,10 28,09 wrocławski 04 13,64 19,85 18,66 28,00 27,51 26,81 m. Wrocław 05 23,76 36,24 30,64 32,35 37,27 36,46 wałbrzyski 03 14,38 16,08 17,56 19,70 22,14 17,68 grudziądzki 07 9,27 14,05 13,04 19,26 22,32 21,63 bydgosko-toruński 06 13,66 19,35 23,36 31,12 33,48 33,89 włocławski 08 11,21 12,92 15,51 23,05 23,31 26,42 bialski 09 10,61 14,71 12,26 19,83 19,71 13,17 puławski 12 15,04 14,02 19,50 22,28 27,79 19,82 lubelski 11 15,79 25,15 20,87 24,74 29,41 26,20 chełmsko-zamojski 10 18,62 14,14 18,03 15,45 17,68 21,74 gorzowski 13 20,79 26,14 32,00 21,54 22,96 21,43 zielonogórski 14 17,19 24,91 32,74 19,80 25,55 23,89 łódzki 15 11,11 16,46 12,61 16,60 16,28 22,58 m. Łódź 16 30,43 25,98 34,81 30,84 32,02 35,84 piotrkowski 17 16,67 15,94 16,67 17,97 22,05 19,96 sieradzki 18 12,80 16,84 20,71 14,51 22,68 10,59 skierniewicki 19 9,62 21,57 20,13 22,33 27,33 21,17 krakowski 20 18,44 11,27 25,26 25,18 31,54 23,39 m. Kraków 21 26,45 33,33 31,34 27,56 38,76 39,37 nowosądecki 22 21,19 15,87 16,91 17,77 24,58 12,78 oświęcimski 23 11,97 25,00 14,19 19,17 17,61 21,58 tarnowski 24 10,75 13,98 16,00 14,34 22,97 23,93 ciechanowsko-płocki 25 9,30 10,32 26,77 17,62 18,52 19,54 warszawski zachodni 30 19,16 21,84 16,88 22,82 21,74 35,84 m. Warszawa 28 31,49 41,62 37,25 38,99 44,23 42,68 warszawski wschodni 29 26,06 21,13 13,07 18,25 27,45 31,08 ostrołęcko-siedlecki 26 12,03 11,11 16,41 15,73 13,56 17,93 radomski 27 9,80 21,37 15,46 19,79 25,47 17,49 nyski 31 11,39 21,88 23,64 20,00 20,45 16,07 opolski 32 14,50 22,07 20,72 19,26 23,08 16,17 krośnieński 33 10,81 14,74 24,24 13,44 19,82 17,01 przemyski 34 11,82 21,21 20,11 25,88 22,87 12,38 rzeszowski 35 16,18 26,06 25,75 18,56 26,05 28,35 tarnobrzeski 36 9,72 14,29 13,20 17,62 18,33 10,22 białostocki 37 17,47 20,10 22,30 23,33 27,59 24,38 łomżyński 38 12,95 11,96 16,35 14,86 26,57 25,77 suwalski 39 11,84 19,72 26,61 22,40 31,19 26,61 gdański 40 13,21 21,24 23,12 24,29 22,35 28,48 trójmiejski 43 28,50 29,69 40,00 38,81 39,81 37,16 słupski 41 17,93 35,66 28,79 27,53 32,76 14,47 starogardzki 42 22,37 22,60 26,47 20,37 23,84 18,27 bielski 44 19,53 23,70 22,17 25,81 21,47 25,27 bytomski 45 13,21 16,36 23,38 15,69 17,11 14,15 częstochowski 46 16,81 30,33 25,86 21,67 28,57 21,60 gliwicki 47 28,36 25,37 24,22 23,24 32,67 32,54

156

katowicki 48 15,04 16,94 24,40 25,42 33,88 31,39 rybnicki 49 12,00 21,57 28,17 17,31 26,96 19,58 sosnowiecki 50 14,09 20,59 31,20 24,57 27,45 20,71 tyski 51 23,08 20,55 29,46 20,35 22,63 23,65 kielecki 52 14,90 24,18 20,35 21,86 31,19 29,25 sandomiersko-jędrzejowski 53 16,03 25,68 18,00 17,32 21,89 16,92 elbląski 54 10,93 13,61 22,66 28,48 30,67 21,59 ełcki 55 8,26 22,22 18,60 11,24 23,27 25,12 olsztyński 56 9,63 22,40 23,35 26,59 31,47 37,58 kaliski 57 14,01 15,82 16,03 20,94 26,65 21,05 koniński 58 11,85 18,64 25,24 23,82 26,24 21,57 leszczyński 59 12,90 15,96 12,42 22,83 24,81 21,32 poznański 61 11,97 18,69 14,45 22,71 27,49 13,53 m. Poznań 62 25,19 33,65 40,34 41,35 42,61 43,69 pilski 60 35,29 34,78 21,90 26,80 32,84 16,16 koszaliński 63 13,04 19,59 25,40 26,63 27,70 20,81 stargardzki 64 14,52 28,23 27,89 13,19 22,81 17,53 szczeciński 66 12,12 9,88 15,66 16,75 15,47 17,86 m. Szczecin 65 19,44 29,17 25,40 33,05 36,75 33,82 ogółem 16,35 21,28 22,79 22,81 26,43 23,74 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


157

Tabela 84. Pytanie lata 2000-2013: Czy głosował Pan w ostatnich wyborach…. ?(deklaracje)

Podregion Teryt Frekwencja - samorządowe

Referendum UE

parlamentarne

1998 (2000)

2002 (2003)

2006 (2007)

2010 (2011)

2003 (2005)

2007 (2009)

2011 (2013)

jeleniogórski 01 67,47 67,67 64,62 72,22 56,06 65,60 71,49 legnicko-głogowski 02 59,68 64,29 70,67 59,45 55,00 63,39 59,09 wrocławski 04 65,38 59,85 60,00 66,47 61,83 63,58 63,04 m. Wrocław 05 58,46 42,62 51,72 61,37 58,39 66,31 62,37 wałbrzyski 03 66,67 56,46 58,45 69,03 68,35 59,35 59,95 grudziądzki 07 69,60 67,55 65,76 66,67 50,42 59,84 58,63 bydgosko-toruński 06 60,32 53,99 62,96 60,17 55,56 66,26 64,44 włocławski 08 70,06 62,23 54,75 56,21 55,42 58,56 56,13 bialski 09 48,89 53,03 64,49 70,18 58,82 66,53 62,94 puławski 12 57,58 68,42 61,73 74,29 57,55 69,60 63,70 lubelski 11 57,54 56,46 60,94 68,14 66,47 73,77 66,46 chełmsko-zamojski 10 65,63 70,34 59,05 75,54 59,18 63,37 68,25 gorzowski 13 58,64 52,97 53,14 60,66 55,81 57,42 60,06 zielonogórski 14 52,52 57,95 67,50 62,02 61,74 58,61 61,30 łódzki 15 58,82 50,68 67,57 69,32 53,33 66,67 68,81 m. Łódź 16 53,91 47,20 59,12 65,15 66,40 71,49 64,11 piotrkowski 17 63,95 73,19 66,19 75,40 63,77 69,43 71,18 sieradzki 18 66,67 64,80 62,94 72,64 68,42 59,94 50,56 skierniewicki 19 47,62 70,48 57,42 68,75 65,35 68,67 69,53 krakowski 20 62,38 60,84 64,62 67,11 55,71 63,33 62,65 m. Kraków 21 65,05 57,42 62,19 69,75 66,92 69,34 74,55 nowosądecki 22 63,83 59,09 70,62 73,50 52,38 69,03 66,96 oświęcimski 23 65,38 60,56 66,88 77,48 74,80 68,15 62,80 tarnowski 24 66,04 70,21 65,60 71,23 54,84 62,70 67,78 ciechanowsko-płocki 25 53,85 68,75 63,18 67,58 49,21 59,66 60,85 warszawski zachodni

30 54,70 55,09 66,25 72,11 43,68 68,09 73,04

m. Warszawa 28 66,67 48,72 74,83 78,72 71,35 79,68 84,94 warszawski wschodni

29 80,00 58,45 65,34 66,94 52,52 68,78 63,11

ostrołęcko-siedlecki 26 66,67 60,29 63,02 68,95 49,10 63,19 63,06 radomski 27 65,22 59,80 67,51 74,95 61,21 68,07 67,37 nyski 31 57,14 58,86 60,00 58,92 55,12 69,73 55,06 opolski 32 66,09 58,05 64,71 71,27 65,57 65,79 64,21 krośnieński 33 77,14 75,68 75,60 73,33 60,22 60,98 67,56 przemyski 34 71,43 73,64 70,86 69,11 58,00 68,49 72,21 rzeszowski 35 68,35 64,57 64,58 72,68 63,86 66,82 69,60 tarnobrzeski 36 59,78 62,50 66,33 75,17 55,42 64,68 70,03 białostocki 37 61,14 59,91 68,38 68,81 66,67 65,66 69,37 łomżyński 38 66,89 62,05 65,07 66,07 56,50 58,74 58,82 suwalski 39 52,46 55,84 65,45 64,65 49,30 59,56 58,55 gdański 40 74,14 61,68 72,83 66,08 60,53 70,34 70,09 trójmiejski 43 64,03 56,44 65,61 68,10 73,06 77,62 75,97 słupski 41 70,89 66,67 61,31 72,67 63,57 62,08 69,15 starogardzki 42 80,95 73,38 66,08 66,67 75,68 65,12 63,40 bielski 44 76,19 57,36 58,62 70,60 54,81 63,05 65,54

158

bytomski 45 84,21 64,81 73,08 57,78 52,73 70,59 59,91 częstochowski 46 66,67 46,67 66,67 69,28 60,66 72,05 60,05 gliwicki 47 45,16 53,62 58,14 67,21 61,54 65,37 70,95 katowicki 48 60,87 58,41 54,46 65,45 58,54 65,78 70,85 rybnicki 49 63,16 52,48 64,58 72,95 58,25 74,02 63,45 sosnowiecki 50 59,38 44,97 55,38 62,42 45,59 68,97 66,98 tyski 51 65,63 73,53 61,06 64,21 71,23 73,28 70,94 kielecki 52 63,24 69,97 71,22 70,20 54,41 65,20 65,15 sandomiersko-jędrzejowski

53 63,20 64,15 64,50 72,20 45,27 60,43 56,48

elbląski 54 58,74 70,81 66,83 71,28 48,97 70,58 67,63 ełcki 55 51,35 57,27 58,46 63,02 66,67 59,92 54,50 olsztyński 56 70,59 50,53 52,29 65,78 55,80 57,48 56,04 kaliski 57 60,00 66,04 60,23 62,65 67,53 58,76 58,72 koniński 58 61,76 65,94 63,29 62,78 52,54 62,97 64,14 leszczyński 59 70,37 63,44 58,82 63,23 55,32 58,73 61,56 poznański 61 58,49 64,10 58,96 68,89 59,26 63,64 62,76 m. Poznań 62 49,41 57,14 63,87 59,91 65,35 72,57 80,29 pilski 60 70,27 65,12 61,32 64,44 69,57 68,40 60,61 koszaliński 63 57,97 62,80 66,40 68,86 57,22 66,40 62,85 stargardzki 64 79,31 65,08 64,19 67,03 62,10 64,47 65,32 szczeciński 66 62,96 64,18 57,32 64,16 60,49 68,65 70,66 m. Szczecin 65 49,00 49,07 67,72 63,76 62,11 71,43 75,60 ogółem 62,90 60,52 63,54 68,21 59,48 65,81 65,03

Warianty odpowiedzi: tak, nie, nie miałem 18 lat Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


159

Tabela 85. Pytanie lata 2003-2013: Czy w ostatnim roku był Pan na jakimś zebraniu publicznym (ale nie w miejscu pracy)?

Podregion Teryt Udział w zebraniu publicznym

2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 22,39 18,18 21,03 25,11 30,94 22,15 legnicko-głogowski 02 19,39 21,67 19,46 21,96 25,94 16,16 wrocławski 04 19,55 19,20 22,22 19,94 30,61 22,61 m. Wrocław 05 19,78 24,46 17,24 18,40 19,33 19,89 wałbrzyski 03 17,81 16,79 18,75 14,72 19,02 12,01 grudziądzki 07 20,81 22,50 21,74 19,63 21,82 19,35 bydgosko-toruński 06 19,75 20,65 21,63 21,27 22,06 19,60 włocławski 08 19,05 15,06 14,05 14,17 15,88 9,54 bialski 09 12,12 14,71 12,96 15,19 27,08 22,22 puławski 12 23,68 17,76 29,01 19,36 28,84 15,66 lubelski 11 18,57 23,84 22,27 25,92 25,70 19,46 chełmsko-zamojski 10 26,21 24,24 27,78 22,18 31,95 24,86 gorzowski 13 17,91 19,41 20,57 20,32 25,82 21,54 zielonogórski 14 21,05 17,37 15,41 17,19 22,39 19,64 łódzki 15 15,07 17,11 13,51 13,78 19,62 11,22 m. Łódź 16 15,00 16,54 16,11 10,92 15,26 9,74 piotrkowski 17 23,36 21,01 18,10 19,86 33,26 17,41 sieradzki 18 24,00 17,02 30,30 22,46 34,36 16,41 skierniewicki 19 13,33 16,67 14,84 22,40 22,29 11,73 krakowski 20 18,18 19,85 21,43 21,36 23,50 15,78 m. Kraków 21 20,26 24,24 21,89 16,79 21,23 19,56 nowosądecki 22 20,92 17,74 17,54 14,82 19,79 11,09 oświęcimski 23 16,31 22,69 23,23 17,36 26,25 18,12 tarnowski 24 24,47 21,51 24,00 27,46 28,96 19,63 ciechanowsko-płocki 25 14,73 20,97 19,50 18,38 25,87 21,88 warszawski zachodni 30 18,67 13,64 20,63 12,95 20,62 17,86 m. Warszawa 28 15,02 28,07 24,83 22,96 26,73 21,35 warszawski wschodni 29 16,90 15,60 21,59 14,11 23,22 18,81 ostrołęcko-siedlecki 26 22,96 25,77 24,91 18,78 20,27 11,17 radomski 27 24,75 25,00 19,29 21,25 25,78 14,41 nyski 31 20,89 18,70 21,47 20,29 20,95 12,12 opolski 32 21,35 26,44 25,88 21,66 23,03 22,76 krośnieński 33 25,89 17,39 25,60 22,48 26,75 17,30 przemyski 34 17,27 17,35 26,29 22,68 20,66 18,97 rzeszowski 35 13,14 21,34 22,41 20,88 23,34 18,48 tarnobrzeski 36 15,38 19,51 22,11 20,55 28,28 23,86 białostocki 37 12,99 14,95 16,85 16,16 23,81 12,59 łomżyński 38 17,10 16,30 19,14 20,17 21,66 13,28 suwalski 39 20,00 18,57 20,91 20,77 26,47 20,51 gdański 40 26,17 19,64 26,59 26,55 28,20 19,39 trójmiejski 43 14,71 19,69 20,35 19,92 22,09 16,25 słupski 41 16,55 26,77 19,10 15,17 24,72 20,82 starogardzki 42 18,18 20,95 24,56 18,83 23,78 13,77 bielski 44 13,95 23,13 19,91 14,54 16,80 13,10 bytomski 45 20,37 16,98 29,11 18,95 14,72 8,29 częstochowski 46 15,83 18,03 13,71 19,63 19,96 15,20 gliwicki 47 17,39 21,21 15,38 18,53 22,75 15,71

160

katowicki 48 10,53 14,40 14,49 16,23 14,12 14,10 rybnicki 49 10,89 10,10 17,36 18,66 20,67 12,54 sosnowiecki 50 8,55 8,09 10,40 16,20 17,49 12,57 tyski 51 20,90 12,68 18,75 21,37 14,74 17,86 kielecki 52 22,04 18,66 25,95 17,33 20,61 15,42 sandomiersko-jędrzejowski 53 26,25 15,75 30,50 17,75 30,64 15,52 elbląski 54 16,22 14,38 21,95 18,40 15,53 9,91 ełcki 55 15,60 8,16 28,13 14,01 18,81 13,53 olsztyński 56 18,82 18,08 17,05 20,47 19,48 9,51 kaliski 57 15,19 20,38 19,32 18,98 24,85 16,77 koniński 58 16,79 18,64 21,36 22,29 20,77 16,41 leszczyński 59 18,28 19,15 20,92 19,42 28,17 18,67 poznański 61 22,61 16,51 15,61 13,75 22,69 16,41 m. Poznań 62 16,30 20,19 15,97 27,73 26,50 20,59 pilski 60 22,09 20,29 29,25 24,40 24,36 22,79 koszaliński 63 14,98 14,29 16,60 20,33 22,83 12,21 stargardzki 64 24,80 18,85 19,59 20,44 27,18 21,83 szczeciński 66 16,42 12,50 28,24 24,35 31,15 23,08 m. Szczecin 65 10,19 14,43 18,25 26,36 20,51 11,96 ogółem 18,42 18,90 20,71 19,29 23,26 16,49 Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


161

Tabela 86. Pytanie lata 2003-2009: Czy zabrał Pan głos w jakiejś sprawie? (dla osób uczestniczących w zebraniach publicznych) Pytanie lata 2011-2013: Czy w ostatnim roku wykonywał Pan nieodpłatnie jakąś pracę lub świadczył jakieś usługi dla osób spoza rodziny bądź na rzecz organizacji społecznej?

Podregion Teryt Zabrał głos w jakiejś

sprawie Wykonywał nieodpłatnie

prace 2003 2005 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 71,43 32,08 53,66 57,02 16,39 24,50 legnicko-głogowski 02 57,89 38,78 51,72 43,66 16,22 20,99 wrocławski 04 64,00 41,46 41,18 53,85 19,59 27,21 m. Wrocław 05 52,78 42,11 57,14 51,72 22,29 28,87 wałbrzyski 03 56,00 25,00 45,76 53,95 19,44 24,76 grudziądzki 07 66,67 51,72 47,50 37,89 17,93 21,64 bydgosko-toruński 06 53,13 48,65 57,69 52,34 20,09 25,30 włocławski 08 59,09 46,51 60,47 30,56 11,58 13,47 bialski 09 62,50 28,57 60,00 41,51 23,36 24,91 puławski 12 52,00 36,67 48,00 42,27 15,00 25,63 lubelski 11 56,41 40,30 59,65 52,29 22,99 36,34 chełmsko-zamojski 10 55,26 43,75 64,62 45,51 20,00 23,36 gorzowski 13 55,56 41,67 69,44 47,50 25,07 25,81 zielonogórski 14 58,62 38,82 49,06 42,54 21,79 23,01 łódzki 15 36,36 25,00 37,04 32,84 13,73 19,44 m. Łódź 16 75,00 36,36 39,22 43,18 13,61 27,09 piotrkowski 17 64,52 38,10 50,00 55,17 19,68 26,68 sieradzki 18 60,00 45,00 35,82 39,47 19,44 16,43 skierniewicki 19 57,14 47,62 32,35 40,24 20,29 26,45 krakowski 20 53,85 50,00 66,67 56,00 17,67 28,00 m. Kraków 21 67,74 53,66 56,82 40,74 22,10 27,98 nowosądecki 22 67,74 34,48 72,97 38,57 14,26 22,54 oświęcimski 23 43,48 47,83 60,61 40,40 23,01 22,53 tarnowski 24 45,45 47,62 71,43 45,59 21,62 22,19 ciechanowsko-płocki 25 44,44 43,18 47,62 35,29 20,67 26,16 warszawski zachodni 30 43,33 52,94 42,11 43,06 17,16 25,61 m. Warszawa 28 74,29 33,77 54,22 48,87 27,30 34,48 warszawski wschodni 29 62,50 36,67 63,16 47,44 18,28 23,93 ostrołęcko-siedlecki 26 41,94 31,58 42,86 40,85 12,04 19,81 radomski 27 56,00 50,00 69,44 47,06 18,92 29,30 nyski 31 45,45 22,00 42,86 54,29 16,10 18,40 opolski 32 59,65 32,98 57,58 51,00 21,76 29,68 krośnieński 33 41,38 31,82 34,88 39,29 23,83 25,34 przemyski 34 42,11 25,00 55,32 52,27 15,81 27,66 rzeszowski 35 59,09 33,33 56,90 41,67 23,02 30,58 tarnobrzeski 36 71,43 34,62 36,17 38,24 20,97 23,44 białostocki 37 60,00 38,78 63,04 41,18 23,18 30,18 łomżyński 38 57,58 30,43 57,50 41,56 17,51 24,93 suwalski 39 66,67 38,89 56,52 47,73 21,29 26,07 gdański 40 71,43 40,91 74,47 44,55 25,36 28,10 trójmiejski 43 56,67 42,42 65,52 58,49 20,79 28,77 słupski 41 83,33 48,78 78,38 51,61 13,13 19,02 starogardzki 42 64,29 31,82 65,12 53,33 19,33 23,86 bielski 44 72,22 48,72 64,44 33,33 15,18 19,22

162

bytomski 45 27,27 5,00 34,78 33,33 13,90 19,81 częstochowski 46 66,67 44,12 45,83 45,45 16,00 22,55 gliwicki 47 33,33 37,93 65,00 44,29 21,26 30,48 katowicki 48 50,00 21,05 66,67 50,57 15,84 27,32 rybnicki 49 72,73 23,08 56,00 55,00 21,62 21,03 sosnowiecki 50 46,15 25,00 65,38 52,27 19,21 24,86 tyski 51 71,43 21,05 23,81 48,15 14,52 23,53 kielecki 52 47,69 45,59 50,56 47,14 18,94 24,81 sandomiersko-jędrzejowski 53 57,50 51,52 52,46 46,79 21,68 22,90 elbląski 54 51,72 45,71 55,56 40,78 8,94 22,45 ełcki 55 76,47 54,55 61,54 63,41 19,70 25,12 olsztyński 56 48,57 54,35 67,50 51,06 13,32 20,63 kaliski 57 47,83 45,65 42,11 35,71 20,97 19,26 koniński 58 47,83 24,24 44,90 50,82 17,43 28,57 leszczyński 59 47,06 50,00 37,14 45,26 20,72 22,34 poznański 61 53,85 25,81 48,15 56,60 21,02 23,82 m. Poznań 62 63,64 66,67 47,37 48,75 29,26 32,37 pilski 60 31,58 78,57 80,65 62,90 21,17 21,21 koszaliński 63 63,33 41,30 42,86 57,00 13,62 17,77 stargardzki 64 70,97 41,03 51,43 55,93 15,14 21,03 szczeciński 66 36,36 41,67 46,15 51,79 19,78 30,77 m. Szczecin 65 63,64 35,71 76,00 60,61 24,03 27,54 ogółem 57,18 39,13 53,94 46,50 18,80 24,53 Warianty odpowiedzi: (1) tak, nie; (2) tak, często; tak, rzadko; nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


163

Tabela 87. Pytanie lata 2011-2013: W ostatnich miesiącach denerwowały Pan a decyzje i działania miejscowych władz?

Podregion Teryt Czy denerwowały decyzje i działania miejscowych władz

2011 2013 jeleniogórski 01 55,53 59,78 legnicko-głogowski 02 54,14 58,85 wrocławski 04 63,85 60,36 m. Wrocław 05 56,62 66,15 wałbrzyski 03 61,13 64,05 grudziądzki 07 42,81 39,67 bydgosko-toruński 06 58,09 69,74 włocławski 08 43,93 40,62 bialski 09 53,79 52,26 puławski 12 50,34 49,20 lubelski 11 61,37 64,74 chełmsko-zamojski 10 51,08 49,13 gorzowski 13 62,72 65,60 zielonogórski 14 57,36 59,62 łódzki 15 41,00 45,25 m. Łódź 16 52,05 65,86 piotrkowski 17 58,30 59,22 sieradzki 18 57,36 42,25 skierniewicki 19 54,94 50,00 krakowski 20 48,56 43,33 m. Kraków 21 61,56 66,06 nowosądecki 22 52,84 54,79 oświęcimski 23 63,91 67,58 tarnowski 24 51,52 62,92 ciechanowsko-płocki 25 56,88 57,30 warszawski zachodni 30 45,56 61,40 m. Warszawa 28 60,71 61,61 warszawski wschodni 29 47,09 54,27 ostrołęcko-siedlecki 26 37,87 45,72 radomski 27 65,99 65,79 nyski 31 52,23 54,17 opolski 32 55,26 58,32 krośnieński 33 55,92 53,36 przemyski 34 45,51 55,29 rzeszowski 35 63,79 70,93 tarnobrzeski 36 56,19 59,45 białostocki 37 56,24 57,88 łomżyński 38 49,26 48,74 suwalski 39 36,27 49,15 gdański 40 60,47 64,35 trójmiejski 43 70,37 61,87 słupski 41 38,06 36,25 starogardzki 42 48,48 46,73 bielski 44 48,72 48,06 bytomski 45 39,83 41,78 częstochowski 46 48,78 49,21 gliwicki 47 60,94 46,67

164

katowicki 48 58,69 56,03 rybnicki 49 54,70 60,48 sosnowiecki 50 55,51 58,81 tyski 51 61,26 61,76 kielecki 52 50,12 53,85 sandomiersko-jędrzejowski 53 63,15 56,81 elbląski 54 40,08 53,85 ełcki 55 55,67 39,81 olsztyński 56 48,62 49,53 kaliski 57 55,42 51,84 koniński 58 46,91 48,33 leszczyński 59 45,80 46,11 poznański 61 51,65 49,85 m. Poznań 62 65,52 69,23 pilski 60 36,36 39,83 koszaliński 63 46,51 58,38 stargardzki 64 54,51 43,60 szczeciński 66 47,54 53,85 m. Szczecin 65 65,38 59,81 ogółem 53,23 54,87 Warianty odpowiedzi: często, zdarzało się, nigdy Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


165

Tabela 88. Pytania lata 2007-2013: Czy zamierza Pan w ciągu następnych dwóch lat wyjechać zagranicę, aby tam pracować?

Podregion Teryt Deklaracje wyjazdu za granicę w ciągu dwóch najbliższych

lat 2007 2009 2011 2013

jeleniogórski 01 13,846 9,132 8,916 11,111 legnicko-głogowski 02 8,163 7,087 5,660 8,230 wrocławski 04 6,667 6,857 6,195 9,524 m. Wrocław 05 12,644 5,067 7,975 4,124 wałbrzyski 03 9,179 6,291 8,974 9,286 grudziądzki 07 5,464 4,737 4,559 6,267 bydgosko-toruński 06 19,262 4,303 6,197 8,768 włocławski 08 9,241 4,052 4,538 5,077 bialski 09 3,704 4,641 6,159 7,317 puławski 12 6,790 3,457 6,467 7,062 lubelski 11 8,268 5,749 7,082 5,123 chełmsko-zamojski 10 13,675 7,266 6,847 8,056 gorzowski 13 15,429 10,932 9,199 13,450 zielonogórski 14 11,429 8,824 8,742 9,015 łódzki 15 9,910 4,781 3,802 3,167 m. Łódź 16 11,732 2,361 3,074 6,332 piotrkowski 17 12,381 2,837 4,063 3,905 sieradzki 18 9,596 9,538 6,522 3,099 skierniewicki 19 1,935 2,830 3,790 5,753 krakowski 20 9,694 4,116 4,232 4,450 m. Kraków 21 11,500 6,357 5,866 6,234 nowosądecki 22 9,524 4,502 3,789 6,920 oświęcimski 23 12,338 4,663 3,582 3,754 tarnowski 24 13,600 9,426 8,418 8,815 ciechanowsko-płocki 25 4,500 3,597 5,061 6,100 warszawski zachodni 30 1,899 1,566 2,242 5,863 m. Warszawa 28 6,291 5,812 5,317 4,412 warszawski wschodni 29 5,172 2,190 2,362 3,963 ostrołęcko-siedlecki 26 10,227 5,344 3,354 4,006 radomski 27 12,183 6,250 7,394 6,842 nyski 31 11,515 7,059 9,497 9,199 opolski 32 16,471 9,847 9,011 9,895 krośnieński 33 19,048 9,044 6,565 9,843 przemyski 34 17,143 7,029 9,910 10,574 rzeszowski 35 19,583 9,745 8,911 9,023 tarnobrzeski 36 16,667 9,611 5,046 9,181 białostocki 37 13,553 6,034 8,428 9,009 łomżyński 38 10,526 6,000 3,869 3,361 suwalski 39 10,000 4,918 5,392 4,274 gdański 40 13,295 5,666 6,765 9,063 trójmiejski 43 9,474 3,901 9,535 11,644 słupski 41 12,563 3,652 6,407 8,997 starogardzki 42 8,187 4,334 5,828 7,190 bielski 44 6,009 3,407 5,501 4,064 bytomski 45 11,688 5,882 2,597 9,859 częstochowski 46 10,227 4,601 5,322 6,085

166

gliwicki 47 17,829 9,825 7,087 4,762 katowicki 48 18,310 5,502 4,460 4,762 rybnicki 49 6,250 3,249 6,186 5,172 sosnowiecki 50 8,000 3,680 4,772 6,111 tyski 51 6,250 3,433 4,188 2,956 kielecki 52 10,819 7,923 7,353 6,210 sandomiersko-jędrzejowski 53 12,500 5,844 5,758 9,318 elbląski 54 8,824 6,502 5,797 9,395 ełcki 55 13,077 10,465 2,985 2,857 olsztyński 56 15,564 7,441 5,923 6,858 kaliski 57 8,712 5,339 6,535 6,770 koniński 58 9,662 10,079 7,527 7,563 leszczyński 59 5,882 2,362 3,797 3,377 poznański 61 6,936 6,289 4,518 5,917 m. Poznań 62 10,924 6,034 5,172 3,865 pilski 60 4,717 6,400 6,934 5,195 koszaliński 63 12,253 5,285 8,245 6,091 stargardzki 64 7,432 5,128 11,111 7,540 szczeciński 66 12,941 5,699 10,556 6,509 m. Szczecin 65 18,110 11,297 9,402 8,134 ogółem 10,878 5,918 6,131 6,869 Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


167

Tabela 89. Wskaźnik: Saldo migracji na 1 tys. mieszkańców 2001-2013

Podregion Teryt Saldo migracji (GUS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 jeleniogórski 01 -1,434 -1,991 -1,541 -1,684 -2,022 -3,266 -2,207 -2,035 -1,722 -1,531 -1,763 -2,057 -3,039 legnicko-głogowski 02 -2,288 -2,697 -2,901 -2,838 -3,369 -3,583 -3,052 -2,597 -1,928 -2,274 -1,829 -1,768 -2,345 wałbrzyski 03 -2,256 -2,515 -2,570 -2,545 -2,647 -3,203 -2,800 -2,441 -1,835 -2,141 -2,017 -1,996 -3,360 wrocławski 04 1,568 2,690 2,966 3,492 2,452 4,456 5,959 4,904 5,840 7,278 6,517 6,003 6,490 m. Wrocław 05 2,547 0,994 0,282 1,213 2,153 -0,481 -0,346 0,290 1,296 1,099 0,974 1,372 2,177 bydgosko-toruński 06 0,697 0,633 1,127 0,656 0,942 0,082 0,381 0,440 0,788 0,587 1,192 1,043 0,619 grudziądzki 07 -1,606 -1,751 -1,619 -1,192 -2,462 -2,699 -1,877 -1,336 -1,340 -1,460 -1,688 -1,814 -2,045 włocławski 08 -1,405 -1,367 -1,732 -1,555 -1,908 -2,850 -2,144 -1,680 -1,655 -1,716 -2,118 -2,347 -2,594 bialski 09 -2,610 -2,587 -3,489 -3,055 -3,829 -4,321 -4,078 -2,803 -3,133 -2,853 -2,953 -3,229 -3,786 chełmsko-zamojski 10 -2,158 -2,757 -2,666 -2,945 -3,034 -3,996 -3,410 -2,518 -2,492 -3,019 -3,104 -3,208 -3,464 lubelski 11 0,280 0,506 -0,108 0,159 -0,028 -0,781 -0,529 -0,685 -0,339 -0,559 -0,594 -0,473 -0,507 puławski 12 -3,292 -3,252 -3,268 -3,369 -3,420 -4,215 -3,848 -2,944 -2,729 -3,311 -3,527 -3,533 -3,809 gorzowski 13 -0,495 -0,629 0,158 0,018 -0,147 -1,352 -1,137 -0,495 -0,460 -0,385 -0,589 -0,207 -1,486 zielonogórski 14 -1,379 -1,205 -1,082 -0,637 -0,940 -1,720 -1,246 -0,786 -0,474 -0,511 -0,946 -0,852 -1,266 łódzki 15 2,817 3,435 4,074 4,795 4,065 4,109 6,012 5,005 4,789 5,038 4,685 4,402 4,059 m. Łódź 16 -0,911 -1,233 -1,228 -1,485 -1,783 -2,356 -2,751 -2,192 -1,841 -2,284 -2,023 -2,285 -2,247 piotrkowski 17 -0,766 -0,913 -0,768 -1,363 -0,936 -1,729 -1,392 -1,458 -1,202 -1,600 -1,752 -1,276 -1,957 sieradzki 18 -1,574 -1,500 -1,067 -1,301 -1,183 -1,456 -1,213 -0,818 -1,056 -1,017 -1,266 -0,969 -1,488 skierniewicki 19 -1,664 -1,764 -1,836 -1,946 -2,168 -2,558 -2,495 -1,876 -1,382 -1,659 -1,713 -1,917 -2,182 krakowski 20 2,482 3,088 5,180 4,591 4,316 4,409 5,671 5,043 6,348 6,456 6,299 5,502 5,410 m. Kraków 21 2,711 2,428 1,546 1,423 1,912 1,091 0,473 -0,082 0,546 0,549 1,284 0,973 1,329 nowosądecki 22 -0,286 -0,456 -0,454 -0,406 -0,691 -1,321 -0,575 -0,276 -0,124 -0,337 -0,384 -0,453 -1,111 oświęcimski 23 -0,591 -0,256 -0,374 -0,266 -0,452 -0,961 -0,664 -0,456 -0,226 -0,209 -0,642 -0,508 -0,768 tarnowski 24 -1,102 -0,598 -0,931 -0,905 -0,663 -1,852 -1,253 -1,284 -0,171 -0,170 -0,891 -0,776 -1,390 ciechanowsko-płocki 25 -1,604 -1,564 -1,834 -1,553 -2,037 -1,879 -1,989 -1,697 -1,217 -1,793 -1,903 -1,698 -2,260 ostrołęcko-siedlecki 26 -1,832 -2,175 -2,666 -2,077 -2,612 -2,797 -2,761 -2,056 -2,079 -1,976 -2,389 -2,145 -2,729 radomski 27 -1,614 -2,066 -1,872 -2,036 -2,021 -2,688 -2,803 -1,850 -2,070 -2,302 -2,547 -1,975 -2,785 m. st. Warszawa 28 5,357 3,799 4,304 4,041 4,879 4,805 3,390 2,279 2,238 2,318 4,157 3,861 4,809 warszawski wschodni 29 4,653 4,784 5,352 5,768 6,356 6,802 8,690 6,858 7,090 8,028 7,119 6,043 5,454 warszawski zachodni 30 7,509 9,270 9,849 9,684 9,200 9,852 10,313 8,218 8,830 9,433 8,052 7,396 7,483 nyski 31 -2,512 -3,663 -3,210 -2,536 -2,757 -5,061 -3,654 -3,094 -1,993 -2,404 -2,597 -2,213 -3,699 opolski 32 -4,191 -4,801 -4,533 -3,683 -3,226 -4,307 -4,089 -3,316 -1,461 -1,339 -1,983 -2,110 -3,064

168

krośnieński 33 -1,467 -1,519 -1,523 -1,299 -1,451 -2,535 -2,034 -1,236 -1,397 -1,291 -1,790 -1,635 -2,455 przemyski 34 -1,488 -1,801 -2,040 -1,918 -2,094 -2,682 -2,350 -2,138 -1,667 -1,860 -1,999 -2,079 -2,700 rzeszowski 35 0,611 0,101 0,623 0,835 0,835 0,022 0,486 0,719 1,168 1,204 1,391 1,533 1,484 tarnobrzeski 36 -2,131 -2,578 -2,125 -2,070 -2,211 -2,801 -2,510 -2,134 -2,049 -2,132 -2,201 -2,121 -2,833 białostocki 37 1,876 0,634 0,511 0,644 0,593 0,060 0,165 0,292 0,565 1,028 0,789 0,901 0,380 łomżyński 38 -3,936 -3,675 -3,406 -2,871 -3,428 -4,326 -3,848 -2,815 -3,268 -3,388 -3,725 -3,594 -4,277 suwalski 39 -2,644 -2,032 -2,570 -2,787 -2,914 -3,874 -3,703 -2,490 -2,427 -2,265 -2,957 -2,595 -3,477 gdański 40 5,419 4,860 6,128 7,909 6,855 7,748 11,123 8,132 9,753 9,357 7,952 6,970 7,092 słupski 41 -2,288 -2,183 -1,702 -2,162 -2,083 -3,430 -2,367 -1,685 -1,634 -1,671 -1,956 -1,881 -2,878 starogardzki 42 -0,456 -0,623 -1,425 -0,582 -1,245 -2,335 -1,127 -1,625 -0,563 -1,256 -1,128 -1,025 -2,264 trójmiejski 43 -0,452 -0,319 -0,494 -0,723 -0,850 -2,608 -3,512 -1,604 -1,579 -1,179 -0,656 -0,567 0,648 bielski 44 1,514 1,081 1,396 1,905 1,807 0,999 1,548 1,857 2,064 1,833 1,538 1,326 0,853 bytomski 45 -4,168 -4,134 -3,460 -3,173 -3,474 -3,450 -2,908 -2,438 -2,036 -1,635 -1,428 -1,724 -3,568 częstochowski 46 -0,355 -0,129 -0,322 -0,193 -0,639 -1,034 -0,554 -0,313 -0,302 0,077 -0,408 -0,332 -0,993 gliwicki 47 -4,577 -4,199 -4,006 -3,854 -4,025 -4,646 -4,979 -4,073 -2,434 -2,685 -3,095 -2,871 -2,973 katowicki 48 -3,556 -4,088 -3,872 -2,873 -3,184 -4,190 -3,821 -2,722 -2,791 -2,810 -2,876 -2,929 -3,716 rybnicki 49 -3,858 -3,492 -3,717 -3,783 -3,386 -4,662 -3,278 -2,130 -1,464 -1,920 -1,956 -1,786 -2,970 sosnowiecki 50 -1,175 -0,785 -1,021 -1,475 -1,251 -1,949 -1,982 -1,651 -1,579 -1,424 -1,446 -1,594 -2,238 tyski 51 -1,024 -0,639 -0,717 -1,353 -0,819 -1,872 -0,807 -1,103 0,903 0,627 0,336 0,090 -0,219 kielecki 52 -1,278 -1,788 -1,650 -1,679 -1,671 -2,763 -2,194 -1,877 -1,545 -1,841 -1,488 -1,498 -2,121 sandomiersko-jędrzejowski 53 -2,730 -2,068 -2,449 -1,916 -1,874 -2,657 -2,430 -1,764 -1,861 -2,210 -2,299 -1,942 -2,363 elbląski 54 -2,502 -2,844 -2,433 -2,523 -3,350 -3,978 -3,412 -3,056 -2,655 -2,648 -3,230 -2,919 -3,583 ełcki 55 -3,163 -3,632 -1,756 -2,216 -1,963 -3,787 -3,172 -2,237 -2,490 -1,888 -1,542 -1,064 -2,158 olsztyński 56 -0,882 -0,787 -0,633 -0,891 -1,239 -3,052 -1,770 -1,378 -1,094 -1,170 -1,300 -1,142 -1,859 kaliski 57 -0,317 -0,591 -0,453 -0,285 -0,489 -1,159 -1,033 -0,401 -0,611 -0,809 -0,713 -0,792 -1,242 koniński 58 -0,985 -0,968 -0,758 -0,663 -1,132 -1,784 -1,510 -1,008 -0,915 -1,147 -0,935 -1,436 -1,671 leszczyński 59 0,414 -0,110 -0,017 -0,007 -0,128 -0,463 -0,355 -0,482 -0,202 -0,006 -0,455 -0,820 -0,867 pilski 60 -1,139 -1,372 -0,915 -0,988 -1,120 -2,367 -1,599 -1,444 -1,371 -1,474 -1,829 -1,805 -2,451 poznański 61 7,378 8,368 9,066 10,275 10,981 11,071 13,291 10,587 10,576 10,433 9,969 9,217 9,983 m. Poznań 62 -0,832 -1,189 -2,635 -3,541 -3,654 -4,291 -5,452 -5,601 -5,180 -5,408 -4,504 -4,194 -4,704 koszaliński 63 -1,519 -1,692 -1,885 -1,746 -2,087 -2,451 -2,541 -1,633 -1,163 -1,063 -1,110 -1,330 -1,835 stargardzki 64 -2,193 -2,882 -2,649 -2,510 -3,091 -3,201 -3,004 -2,066 -1,487 -2,523 -2,793 -2,234 -2,444 m. Szczecin 65 0,820 1,115 -0,401 -1,195 0,141 -0,149 -1,658 -1,924 -0,898 -0,707 0,078 0,548 0,397 szczeciński 66 1,111 0,903 2,280 3,463 1,978 2,903 4,837 3,470 2,394 2,927 2,716 1,881 2,510

169

Wskaźnik opisuje zmiany miejsca zamieszkania w obrębie jednostki terytorialnej w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców, łącząc informacje o migracji wewnętrznej (czyli zmianie miejsca zamieszkania w obrębie kraju) i migracji zewnętrznej (międzynarodowej). Źródło: www.mojapolis.pl; GUS


170

Tabela 90. Pytanie lata 2003-2013: Czy w okresie minionego roku zainwestował Pan jakieś pieniądze w produkcję, handel lub usługi?

Podregion Teryt Inwestycja pieniędzy w produkcję, handel lub usługi

2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 4,615 7,463 4,167 2,746 5,036 4,667 legnicko-głogowski 02 7,143 3,306 8,784 2,344 5,303 3,704 wrocławski 04 6,107 6,977 2,963 5,731 3,207 4,100 m. Wrocław 05 5,000 8,725 5,202 5,108 5,810 5,670 wałbrzyski 03 4,795 3,472 2,885 6,277 5,357 4,773 grudziądzki 07 4,636 3,306 6,522 5,836 5,970 4,087 bydgosko-toruński 06 5,556 3,205 4,167 4,703 5,945 4,988 włocławski 08 7,725 5,042 5,229 4,870 3,276 2,462 bialski 09 1,515 5,970 7,407 5,508 5,755 3,484 puławski 12 5,263 1,869 5,556 3,979 3,908 3,881 lubelski 11 6,220 6,936 5,490 5,930 6,638 7,438 chełmsko-zamojski 10 6,250 4,040 2,991 3,846 2,873 5,594 gorzowski 13 3,960 4,000 3,429 3,226 2,663 2,332 zielonogórski 14 3,873 3,745 6,028 4,688 4,237 4,822 łódzki 15 5,634 2,532 3,604 5,600 4,563 1,357 m. Łódź 16 4,403 3,937 6,180 3,640 3,285 3,057 piotrkowski 17 1,471 5,072 6,190 5,437 4,260 5,217 sieradzki 18 3,252 2,128 5,556 7,099 4,334 2,817 skierniewicki 19 11,429 5,882 1,307 4,430 6,414 6,027 krakowski 20 2,797 2,817 2,051 5,327 4,435 4,460 m. Kraków 21 7,792 3,731 6,965 5,596 6,145 7,235 nowosądecki 22 1,961 4,762 3,333 2,353 2,526 3,118 oświęcimski 23 4,930 2,439 4,545 4,404 3,245 2,389 tarnowski 24 3,191 7,527 6,400 3,689 2,020 2,736 ciechanowsko-płocki 25 8,661 8,800 7,463 8,193 6,098 6,100 warszawski zachodni 30 3,030 5,682 5,660 6,054 5,122 4,886 m. Warszawa 28 4,292 6,322 7,973 6,473 4,230 4,412 warszawski wschodni 29 8,571 4,225 4,571 5,122 4,485 1,829 ostrołęcko-siedlecki 26 3,817 5,848 8,333 5,215 4,048 2,490 radomski 27 2,970 4,310 4,592 4,375 2,394 6,842 nyski 31 7,143 3,906 4,848 4,425 3,911 2,374 opolski 32 6,439 5,189 7,087 4,158 3,289 3,171 krośnieński 33 4,505 2,105 2,381 1,809 2,845 3,132 przemyski 34 2,727 2,000 5,143 3,195 1,796 1,813 rzeszowski 35 4,023 6,061 5,485 3,488 2,703 3,759 tarnobrzeski 36 2,069 3,012 5,076 3,881 2,064 2,233 białostocki 37 6,087 8,247 9,158 5,616 6,576 6,321 łomżyński 38 8,205 4,891 5,288 4,274 4,451 3,081 suwalski 39 2,632 12,500 5,455 4,396 1,961 3,419 gdański 40 6,542 5,217 9,827 6,497 6,977 4,230 trójmiejski 43 5,473 2,604 6,667 4,107 5,324 2,968 słupski 41 6,250 2,308 4,020 3,371 2,222 1,542 starogardzki 42 2,614 4,054 3,509 3,704 4,573 4,575 bielski 44 1,550 2,941 2,586 2,395 2,161 2,650 bytomski 45 1,818 3,636 1,266 3,922 2,174 4,225 częstochowski 46 2,521 4,918 3,468 5,810 4,656 2,116 gliwicki 47 11,765 9,091 4,688 6,406 5,098 8,095 katowicki 48 4,425 4,800 4,245 6,444 5,412 5,276 rybnicki 49 2,941 2,913 3,521 5,634 2,676 4,483 sosnowiecki 50 4,605 2,963 3,187 4,968 3,688 3,333

171

tyski 51 1,471 2,740 3,571 4,274 0,524 1,478 kielecki 52 4,636 4,412 5,233 2,046 2,948 2,270 sandomiersko-jędrzejowski 53 8,805 7,483 6,000 7,792 9,789 4,362 elbląski 54 4,348 2,041 3,415 2,863 2,070 1,247 ełcki 55 3,636 7,071 3,077 3,488 1,980 3,333 olsztyński 56 4,301 2,732 4,598 4,891 3,282 2,355 kaliski 57 7,547 6,962 10,227 6,939 7,371 5,620 koniński 58 4,478 3,419 8,252 3,953 3,863 4,202 leszczyński 59 3,297 3,191 1,961 4,462 3,553 2,850 poznański 61 11,207 5,505 8,092 7,524 6,269 6,725 m. Poznań 62 5,926 2,885 8,403 5,932 8,120 5,769 pilski 60 4,651 5,797 10,377 5,600 6,909 4,762 koszaliński 63 6,341 6,186 4,348 2,846 4,651 4,315 stargardzki 64 1,626 4,032 2,703 4,396 3,484 1,984 szczeciński 66 5,882 1,250 7,059 4,188 1,648 8,876 m. Szczecin 65 7,407 6,186 7,087 6,723 5,983 2,392 ogółem 5,100 4,690 5,346 4,741 4,264 3,940 Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].


172

Tabela 91. Pytanie lata 2000-2013: Czy w minionym roku otworzył Pan własny interes, założył firmę?

Podregion Teryt Otworzenie własnego interesu, założenie firmy

2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 jeleniogórski 01 0,000 4,478 3,788 2,062 1,147 2,158 0,891 legnicko-głogowski 02 0,000 2,062 0,833 2,041 1,969 1,887 1,235 wrocławski 04 1,282 5,385 2,308 1,481 1,729 1,166 2,283 m. Wrocław 05 3,053 1,657 4,027 1,170 4,021 3,681 1,546 wałbrzyski 03 1,031 2,055 0,694 1,442 2,397 2,041 1,429 grudziądzki 07 1,600 1,342 1,667 2,717 0,792 1,502 0,275 bydgosko-toruński 06 0,800 0,000 0,645 0,820 1,852 1,279 1,185 włocławski 08 1,695 4,348 0,840 1,639 1,623 1,565 1,082 bialski 09 0,000 3,030 0,000 1,852 0,847 1,444 0,697 puławski 12 0,000 2,679 0,000 0,621 1,326 1,152 1,379 lubelski 11 2,778 1,914 0,581 1,176 1,440 1,288 2,268 chełmsko-zamojski 10 2,083 2,083 2,020 0,000 0,867 0,725 1,058 gorzowski 13 3,049 1,990 0,000 2,890 1,286 0,890 0,877 zielonogórski 14 2,966 1,429 1,521 1,071 1,765 1,931 2,092 łódzki 15 0,000 4,167 1,282 0,901 0,397 1,901 1,826 m. Łódź 16 2,609 2,500 0,794 4,420 1,717 0,823 1,092 piotrkowski 17 0,000 0,725 1,449 1,905 0,711 1,577 1,528 sieradzki 18 1,235 1,626 1,053 2,020 1,548 0,926 0,282 skierniewicki 19 3,175 0,952 0,000 0,649 1,572 0,875 1,923 krakowski 20 0,990 1,429 0,719 1,531 2,195 1,333 1,882 m. Kraków 21 3,883 0,000 3,704 4,000 2,433 1,671 3,101 nowosądecki 22 3,191 1,948 1,587 3,333 1,418 0,426 1,559 oświęcimski 23 0,962 2,128 2,419 0,645 1,823 2,071 0,341 tarnowski 24 0,000 1,064 1,075 0,000 0,000 0,673 0,912 ciechanowsko-płocki 25 1,282 1,563 2,459 0,498 2,864 2,834 2,968 warszawski zachodni 30 5,128 0,599 4,545 1,875 2,268 2,232 3,257 m. Warszawa 28 2,778 2,991 2,890 4,667 2,781 1,354 1,474 warszawski wschodni 29 2,857 0,714 1,418 2,273 1,229 1,852 0,305 ostrołęcko-siedlecki 26 0,000 0,752 0,588 0,758 1,229 1,353 0,554 radomski 27 4,348 2,941 1,709 1,031 1,879 1,294 0,883 nyski 31 2,817 2,581 0,000 0,610 1,187 1,401 1,198 opolski 32 4,310 1,504 1,860 1,575 2,203 2,632 2,110 krośnieński 33 1,429 1,786 0,000 1,190 1,036 0,875 0,454 przemyski 34 1,176 1,835 1,000 1,714 0,000 0,300 0,000 rzeszowski 35 1,899 1,775 1,818 1,681 1,402 0,739 1,259 tarnobrzeski 36 2,151 0,699 0,000 4,569 1,379 1,152 0,744 białostocki 37 3,109 0,877 1,538 3,731 2,381 1,139 2,483 łomżyński 38 3,425 3,608 1,093 0,481 1,140 0,297 2,241 suwalski 39 3,279 0,000 0,000 1,852 0,000 1,471 0,855 gdański 40 3,448 3,774 1,770 2,890 3,390 2,632 1,813 trójmiejski 43 2,158 2,970 0,000 2,456 1,235 1,160 0,685 słupski 41 1,266 2,083 0,000 0,503 1,685 0,833 1,028 starogardzki 42 3,810 0,649 2,703 1,754 0,926 1,534 1,311 bielski 44 1,563 0,775 2,222 0,431 0,803 0,791 1,241 bytomski 45 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 1,310 1,887 częstochowski 46 1,818 0,847 0,813 1,714 1,534 1,330 0,794 gliwicki 47 0,000 3,030 1,515 0,000 2,817 0,784 1,905 katowicki 48 0,000 0,885 1,600 2,336 1,683 1,179 1,508 rybnicki 49 2,632 1,000 0,990 0,704 1,773 1,706 0,690 sosnowiecki 50 1,639 0,662 1,471 0,800 1,525 2,592 1,676

173

tyski 51 0,000 0,000 0,000 0,000 1,282 0,526 0,980 kielecki 52 2,941 0,329 1,103 1,453 0,958 0,366 1,271 sandomiersko-jędrzejowski 53 1,613 1,887 0,000 0,503 2,183 2,510 1,165 elbląski 54 1,418 3,279 0,000 1,463 1,099 1,035 0,208 ełcki 55 0,000 1,869 0,000 1,575 1,938 0,000 0,952 olsztyński 56 3,922 1,604 0,546 1,556 2,011 1,038 0,951 kaliski 57 1,176 0,000 1,911 1,136 1,646 0,794 1,744 koniński 58 7,143 2,239 2,542 0,488 0,396 0,647 0,211 leszczyński 59 1,923 1,087 2,128 1,961 0,789 0,510 1,571 poznański 61 1,923 3,478 0,917 0,578 2,821 2,096 2,053 m. Poznań 62 3,529 4,444 0,000 0,840 2,954 3,030 1,442 pilski 60 5,405 1,163 1,449 0,943 0,800 1,465 1,310 koszaliński 63 3,597 1,990 1,031 2,372 1,018 1,691 1,015 stargardzki 64 5,682 0,800 1,626 1,379 0,730 1,049 0,000 szczeciński 66 5,556 1,471 0,000 2,353 1,579 0,552 1,198 m. Szczecin 65 7,843 2,857 2,083 2,362 2,941 4,721 2,392 ogółem 2,487 1,834 1,270 1,636 1,585 1,393 1,330 Warianty odpowiedzi: tak, nie Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Rada Monitoringu Społecznego (2013), Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych, www.diagnoza.com [10.03.2015].
