Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών

Λιμάνια και Περιφερειακή Ανάπτυξη

5ο Εξάμηνο

Σαπφώ Κούση Ν07072

Ζωή Μπεγλέρη Ν07100

« »Ηθεωρία του διαμαντιού του Michael Porter.Εφαρμογή

στη λιμενική .ανταγωνιστικότητα

Κωνσταντίνος-Σεμπάστιαν Νόρμπερν Ν03095

Α bstract - M εθοδολογία

Καθώς η συζήτηση για τα θετικά του ανταγωνισμού και της σχέσης που αυτός έχει με την κάθε επιχείρηση αποκτά ολοένα περισσότερο ενδιαφέρον, είναι σημαντικό να δούμε το πώς μια θεωρία η οποία αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε παλιότερες και νέες θεωρίες, μπορεί να γίνει χρήσιμο εργαλείο για το λιμενικό ανταγωνισμό και κατ’ επέκταση τη λιμενική βιομηχανίας. Σκοπός της εργασίας μας είναι η κατανόηση της θεωρίας της ανταγωνιστικότητας του Porter και η περεταίρω εφαρμογή της στα λιμάνια και την ανάπτυξη που σχετίζεται με αυτά. Η μεθοδολογία μας, λόγω του θεωρητικού υπόβαθρου που χρειάζεται η εργασία, θα στηριχτεί στη βιβλιογραφία με σαφείς αναφορές σε βιβλία και συγγραφείς. Αρχικά, θα αναφερθούμε σε παλιότερες θεωρίες οι οποίες ανέλυαν την εθνική ανταγωνιστικότητα. Έπειτα, θα αποδώσουμε τη θεωρία του M.Porter σχηματικά και θεωρητικά και θα αναφερθούμε στις διάφορες βιομηχανίες στις οποίες έχει εφαρμογές. Στη συνέχεια, εξειδικεύουμε στη λιμενική βιομηχανία και αναφερόμαστε σε διάφορους μελετητές οι οποίοι εξέλιξαν και έκαναν συγκεκριμένη τη θεωρία πάνω σε θέματα λιμένων.

Περιεχόμενα

Κεφάλαιο 1:Οικονομικές Θεωρίες που συνδέονται με τον ανταγωνισμό Ιστορική Αναδρομή

1.1 Εισαγωγή 1.2 Η κλασσική Θεωρία του Εμπορίου 1.3 Οι πρώτες βασικές θεωρίες

1.3.1 Η θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήματος ( theory of absolute advantage ) 1.3.2 Η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος ( theory of comparative

advantage ) 1.3.3. Το παράδειγμα του Ricardo για το εμπόριο

1.3.4 Το μοντέλο Heckscher-Ohlin

Κεφάλαιο 2: Τα βασικά σημεία της θεωρίας

2.1 Το μοντέλο των πέντε δυνάμεων2.2 Η θεωρία του «διαμαντιού»

Κεφάλαιο 3:Η λιμενική βιομηχανία. Εφαρμογή του διαμαντιού σε τερματικά.

3.1 Ορίζοντας την ανταγωνιστικότητα του τερματικού εμπορευματοκιβωτίων

3.2 Χρησιμοποιώντας το υπόδειγμα του Porter

Κεφάλαιο 4:Εφαρμογή του «διαμαντιού» στο λιμάνι της Αμβέρσας

4.1 Γενικά για το λιμάνι4.2 Το διαμάντι του Porter στο λιμάνι της Αμβέρσας:

Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Κεφάλαιο 1

Οικονομικές Θεωρίες που συνδέονται με τον ανταγωνισμό Ιστορική Αναδρομή

1.4 Εισαγωγή

Οι θεωρίες για το εμπόριο που θα αναφερθούν στη συνέχεια, αποτελούν βασικές αρχές για την κατανόηση του διεθνούς ανταγωνισμού, εμπορίου και παραγωγής ακόμα και στις μέρες μας. Για παράδειγμα, η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος λαμβάνεται ακόμα υπόψη στην παραγωγή κάποιων χωρών. Ακόμη και ο μερκαντιλισμός1,η παλαιότερη θεωρία είναι σημαντική για κάποιες χώρες. Παρόλα αυτά, καμιά από αυτές τις θεωρίες μεμονωμένα δε μπορεί να εξηγήσει πολλά από τα σημερινά δεδομένα του διεθνούς εμπορίου καθώς ο σύγχρονος κόσμος είναι πολύ πιο εξελιγμένος και το εμπόριο γίνεται πολύπλοκο. Βασικός στόχος μας είναι να δούμε συνοπτικά τις πιο σημαντικές από αυτές και να απλοποιήσουμε τα διάφορα οικονομικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος, λαμβάνει υπόψη μόνο μια μεταβλητή, αυτή των συντελεστών παραγωγής και όχι τις συνθήκες ζήτησης. Την εποχή που παρουσιάστηκε ήταν αποτελεσματική, καθώς ο κόσμος δεν ήταν τόσο πολύπλοκος. Η σημερινή παγκόσμια οικονομία είναι τόσο διαφορετική, που επιβάλλεται να δούμε πολλές από τις μεταβλητές που την επηρεάζουν. Αυτό αποδεικνύεται μέσα από την τελευταία σημαντική θεωρία, αυτή του «Διαμαντιού» του Michael Porter, την οποία θα αναλύσουμε εκτενώς σε επόμενο κεφάλαιο.

1.5 Η κλασσική Θεωρία του Εμπορίου

Η κλασσική θεωρία του εμπορίου πηγάζει από τις φιλελεύθερες ιδέες που αναπτύχθηκαν σαν απάντηση στο μερκαντιλισμό, στα τέλη του 18ου αιώνα. Το μερκαντιλιστικό δόγμα (εμποροκρατία) εστιάζει στο ρόλο που έχει το κράτος στην οικονομική δραστηριότητα των χωρών. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ότι α) η οικονομική δραστηριότητα έχει σαν σκοπό την αύξηση της ευημερίας της χώρας, σαν σύνολο, β) η ευημερία συνδέεται με την συσσώρευση πολυτίμων μετάλλων, ιδίως χρυσού, σταθησαυροφυλάκια του επίσημου κράτους, γ) οι εξαγωγές είναι επιθυμητές μόνο στο βαθμό που συντελούν στην αύξηση του αποθέματος πολυτίμων μετάλλων. Σύμφωνα με αυτήν την αρχή, οι εισαγωγές είναι παντελώς άχρηστες. Ο φιλελευθερισμός έφερε το άτομο στο κέντρο του ενδιαφέροντος τονίζοντας το ρόλο του στην κοινωνικό-οικονομική ζωή. Οι κλασσικοί συγγραφείς υποστήριζαν την ανάπτυξη του ελεύθερου εμπορίου, διότι μέσω αυτού τα άτομα θα μπορούσαν να ωφεληθούν. Εκπρόσωποι της

1 Ο μερκαντιλισμός χαρακτηριζόταν από μια κεντρική, συστηματική και ενωτική οικονομική πολιτική. Έτσι τα κρατικά έσοδα είναι απαραίτητα για την συντήρηση του στρατού, για την συντήρηση της πολυέξοδης βασιλικής αυλής, καθώς και για την επεκτατική πολιτική. Για αυτό ακολουθήθηκαν τα εξής μέτρα: α) αύξηση της εξαγωγής προϊόντων, μείωση των εισαγωγών, β) δημιουργία ισχυρού στόλου για την μεταφορά των πρώτων υλών και την αποφυγή τυχόν πολεμικών συγκρούσεων, γ) δημιουργία οδικού δικτύου: δρόμοι, κανάλια, γέφυρες, και δ) ίδρυση αποικιών σε συνεργασία με εταιρείες εμπορίου, όπου οι αποικίες θα έπρεπε να μείνουν σε απόλυτη εξάρτηση από την μητρόπολη.

κλασσικής θεωρία του εμπορίου θεωρούνται οι Adam Smith, David Ricardo, John Steward Mill. Οι κλασσικοί συγγραφείς υποστήριζαν ότι υπάρχει όφελος για όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο. Οι ιδέες τους σ’ αυτό το θέμα εκφράζονται κυρίως μέσου της θεωρίας του απολύτου και του συγκριτικού πλεονεκτήματος.

1.3 Οι πρώτες βασικές θεωρίες

1.3.1 Η θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήματος ( theory of absolute advantage )

Η θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήματος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο έργο του Adam Smith “The wealth of the nations” (Ο πλούτος των εθνων,1776). Σε αυτό το έργο του ο Smith αναφέρει πως κάτω από την απελευθέρωση των συναλλαγών, κάθε έθνος πρέπει να ειδικευτεί στην παραγωγή εκείνων των αγαθών τα οποία θα μπορούσε να παράγει αποτελεσματικότερα. Κάποια από αυτά θα εξάγονται για να μπορούν να καλυφτούν οι πληρωμές των αγαθών που παράγονται σε άλλες χώρες και εισάγονται. Η θεωρία είναι βασισμένη στο ότι κάποιο έθνος είναι απολύτως καλύτερο, δηλαδή αποδοτικότερο στην παραγωγή ενός αγαθού . Στο παράδειγμα του, ο Smith ανέφερε πως και τα δυο έθνη θα αποκομίσουν κέρδος από αυτή τη διαδικασία. Η θεωρία του απολύτου πλεονεκτήματος.

1.3.2. Η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος ( theory of comparative advantage )

Ο David Ricardo το 1817 στο βιβλίο “On Foreign Trade” με το υπόδειγμα του2,απέδειξε πως αν μια χώρα είναι λιγότερο παραγωγική σε όλους τους κλάδους παραγωγής, έχει συμφέρον να συνεχίσει να παράγει και να λαμβάνει μέρος στο διεθνές εμπόριο. Συγκριτικό πλεονέκτημα έχει στον κλάδο στον όποιο έχει χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας η χαμηλότερο σχετικό κόστος εργασίας η τη χαμηλότερη σχετική τιμή. Τα οφέλη προέρχονται από την εξειδίκευση της χώρας στην παραγωγή του προϊόντος. Η θεωρία δεν απαντά στο γιατί το κόστος παραγωγής διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα, ενώ ταυτόχρονα δεν αναφέρεται στους διαφορετικούς συνδυασμούς συντελεστών παραγωγής.

1.3.3. Το παράδειγμα του Ricardo για το εμπόριο

2

? Στο υπόδειγμα του, ο Ricardo δέχεται κάποιες υποθέσεις, οι οποίες είναι οι εξής: ο κόσμος αποτελείται από δυο χώρες, την Αγγλία και την Πορτογαλία, και οι δυο χώρες παράγουν δυο προϊόντα πχ ύφασμα και κρασί, υπάρχει ένας μόνο μεταβλητός συντελεστής παραγωγής εργασία, τ ο κράτος δεν παρεμβαίνει στο εμπόριο, δεν υπάρχουν κόστη μεταφοράς, η παραγωγικότητα της εργασίας είναι διαφορετική σε κάθε χώρα, η εργασία είναι κινητός συντελεστής μέσα στην ιδία χώρα ,δεν υπάρχει μεταφορά συντελεστών παραγωγής σε άλλη χώρα δεν υπάρχουν μη απασχολούμενοι πόροι και ισχύει η θεωρία της αξίας, δηλαδή η αξία κάθε αγαθού καθορίζεται από την ποσότητα της εργασίας που απαιτείται για να παραχθει μια μονάδα προϊόντος.

Θα μελετήσομε την θεωρία του απολύτου και του συγκριτικού πλεονεκτήματος, με τη βοήθεια ενός απλού υποδείγματος που χρησιμοποίησε ο Ricardo για να αποδείξει την ορθότητα των απόψεών του για το ελεύθερο εμπόριο. Ο Ricardo παραθέτει ένα απλό υπόδειγμα δύο χωρών, την Αγγλία και την Πορτογαλία, που παράγουν δύοπροϊόντα, ύφασμα και κρασί, με έναν συντελεστή παραγωγής, την εργασία. Πιο αυστηρά, οι υποθέσεις του υποδείγματος είναι οι ακόλουθες:• O κόσμος αποτελείται από δύο χώρες την Αγγλία και την Πορτογαλία.• Και οι δύο χώρες παράγουν δύο προϊόντα, έστω ύφασμα, κρασί.• Η παραγωγική διαδικασία πραγματοποιείται με έναν3συντελεστή παραγωγής, την εργασία.• Το κράτος δεν παρεμβαίνει στο διεθνές εμπόριο, δηλαδή η εισαγωγή και εξαγωγή προϊόντων είναι ελεύθερη.• Η μεταφορά των προϊόντων δεν επιβαρύνεται με κόστη μεταφοράς, ή αυτά είναι μηδαμινά.• Η παραγωγικότητα της εργασίας είναι διαφορετική μεταξύ των προϊόντων. Επίσης η παραγωγικότητα διαφέρει από χώρα σε χώρα.• Η εργασία είναι κινητός4 συντελεστής μέσα στη χώρα, ενώ δεν μετακινείται μεταξύ χωρών.• Το κόστος ευκαιρίας 5 στην παραγωγή είναι σταθερό.• Δεν υπάρχουν αναπασχόλητοι παραγωγικοί πόροι. Η διαθέσιμη εργασία είναι πλήρως απασχολημένη.• Ισχύει η εργασιακή θεωρία της αξίας. Δηλαδή η αξία κάθε προϊόντος καθορίζεται από την ποσότητα της εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί μία μονάδα προϊόντος.

1.3.4 Το μοντέλο Heckscher-Ohlin

H θεωρία του Ricardo εξηγεί πως το συγκριτικό πλεονέκτημα προέρχεται από διαφοράς στην παραγωγικότητα της εργασίας, αλλά δεν εξηγεί αυτές τις διαφορές. Στις αρχές του 20ου αιώνα, μια σημαντική, νέα θεωρία για το εμπόριο εμφανίζεται. Πρόκειται για το μοντέλο των Heckscher-Ohlin (HO Model), από δυο σουηδούς επιστήμονες6, το όποιο αναφέρει πως υπάρχουν δυο βασικά χαρακτηριστικά των

3 Πιο σωστά θα έπρεπε να πούμε ότι υπάρχουν και άλλοι παραγωγικοί συντελεστές που λαμβάνουνμέρος στην παραγωγική διαδικασία, αλλά αυτοί είναι σταθεροί, όπως το κεφάλαιο, το κλίμα, τοέδαφος, ενώ ο μόνος συντελεστής που μεταβάλλεται είναι η εργασία. Η εργασία λοιπόν συνεργάζεταιμε τους σταθερούς παραγωγικούς συντελεστές.

4 Κινητός συντελεστής σημαίνει ότι μπορεί να μεταφέρεται ελεύθερα και γρήγορα από τον έναν κλάδοπαραγωγής στον άλλο. Η εργασία λοιπόν στο υπόδειγμα του Ricardo μπορεί να μεταφερθεί από τονκλάδο του υφάσματος στον κλάδο του κρασιού. Όμως η εργασία θεωρείται ότι δεν εγκαταλείπει τηχώρα. Δηλαδή, είναι αυτό ένα υπόδειγμα που δεν δέχεται ότι υπάρχει κινητικότητα της εργασίαςμεταξύ χωρών.5 Κόστος ευκαιρίας είναι η ποσότητα ενός αγαθού που πρέπει να θυσιαστεί (να μην παραχθεί) ώστε νααυξηθεί η παραγωγή του άλλου αγαθού κατά μία μονάδα. Για δύο αγαθά Χ και Υ, το κόστοςευκαιρίας του Χ είναι η ποσότητα του Υ που πρέπει να θυσιαστεί ώστε να παραχθεί μία επιπλέονμονάδα του Χ.6 Η εργασία του Eli Heckscher,δημοσιεύτηκε το 1919 στα σουηδικά, έλαβε μικρή αναγνώριση, μέχρι τη μετάφραση της στα αγγλικά το 1949.Ο Bertil Ohlin ήταν μαθητής του Heckscher και χρησιμοποίησε στοιχεία από όσα ανέφερε ο παραπάνω στη διδακτορική διατριβή του το 1924.Η διατριβή ήταν γραμμένη στα σουηδικά και έγινε γνωστή μετά τη μετάφραση της στα αγγλικά το 1933.

χωρών και των αγαθών. Οι χώρες διαφέρουν κυρίως λογω των διαφορετικών συντελεστών παραγωγής που κατέχουν. Τα αγαθά διαφέρουν μεταξύ τους λογω των διαφορετικών συντελεστών παραγωγής που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή τους. Το μοντέλο αναφέρει πως κάθε χώρα θα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα και ως εκ τούτου θα εξάγει το αγαθό εκείνο του οποίου η παραγωγή θα είναι σχετικά εντονότερη στον συντελεστή ο οποίος είναι πιο φθηνός. Η διαφορά στις τιμές των συντελεστών παραγωγής εμφανίζεται κυρίως λογω της επάρκειας του κάθε ενός. Όσο πιο επαρκής είναι ένας συντελεστής, τόσο χαμηλότερο είναι το κόστος του. Έτσι εξηγείται και το πώς εμφανίζονται συγκριτικά πλεονεκτήματα. Στο μοντέλο υπάρχουν δυο συντελεστές παραγωγής, η εργασία και το κεφάλαιο, σε αντίθεση με το μοντέλο του Ricardo στο όποιο υπάρχει μόνο η παραγωγή. Το μοντέλο HO αποδέχεται πως η τεχνολογία είναι δεδομένη, αλλά κάθε χώρα μπορεί να χρησιμοποιήσει διαφορετικά αυτή την τεχνολογία. Διαφορετικές παραγωγικές μέθοδοι σημαίνουν διαφορετικοί συνδυασμοί κεφαλαίου και εργασίας και κάθε χώρα έχει τη δυνατότητα να επιλέγει τον πιο φθηνό συνδυασμό. Το συγκεκριμένο μοντέλο, έχει επεκταθεί και με άλλα θεωρήματα, το θεώρημα των Stolper-Samuelson,το θεώρημα του Rybczynski και (Factor-price equalization theorem).

Oλες οι παραπάνω θεωρίες απαντούν μερικώς στο ερώτημα του γιατί κάποιες χώρες αποκτούν πλεονέκτημα στο εμπόριο ορισμένων προϊόντων. Το μοντέλο του διαμαντιού του Porter (Porter,1990) απαντά σε αυτό.

Κεφάλαιο 2 Τα βασικά σημεία της θεωρίας

Τι αναφέρει, σχηματική απεικόνιση, σε ποιες βιομηχανίες μπορεί να εφαρμοστεί, τι συμπεράσματα βγάζουμε από αυτή.

2.1 Το μοντέλο των πέντε δυνάμεων

Εάν υπάρχει ένα μοντέλο που κάθε φοιτητής της διοίκησης επιχειρήσεων έχει διδαχθεί, αυτό είναι σίγουρα το Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων (ή οι Πέντε Δυνάμεις ή το Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων του Ανταγωνισμού) του διάσημου αμερικανού καθηγητή Michael E. Porter.

Ο Porter, αναγνωριζόμενος ως Νο.1 «γκουρού» για θέματα Στρατηγικής κι εξαιρετικά καλοπληρωμένος σύμβουλος επιχειρήσεων, έγινε ευρέως γνωστός με το βιβλίο του “Competitive Strategy: Techniques for Analysing Industries and Competitors” («Ανταγωνιστική στρατηγική: Τεχνικές για την ανάλυση βιομηχανιών και ανταγωνιστών»), το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1980 και σήμερα βρίσκεται στην 63η έκδοσή του. Εξίσου σημαντικό θεωρείται και το δεύτερο βιβλίο του, τo «Competitive Advantage : Creating and Sustaining Superior Performance » («Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα: η δημιουργία και η διατήρηση της επίδοσης που υπερέχει»), το οποίο εκδόθηκε το 1985. Όποτε γίνεται λόγος σχετικά με θέματα που έχουν να κάνουν με την “ανταγωνιστική στρατηγική” (competitive strategy) ή το “ανταγωνιστικό πλεονέκτημα” (competitive advantage) είναι σίγουρο ότι το όνομα του Porter και το Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων θα αναφερθούν στην συζήτηση.

Αυτό που κάνει πολύ καλά ο Porter είναι να συστηματοποιεί και να εξηγεί με τρόπο κατανοητό διάφορα αναλυτικά μοντέλα. Ήταν μάλιστα ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησε όρους της αγοράς για να περιγράψει την “επιχειρησιακή στρατηγική” (corporate strategy) αντί για δυσνόητα θεωρητικά / οικονομικομαθηματικά μοντέλα.

Η έρευνα του λοιπόν σχετικά με τις δυνάμεις που καθορίζουν την σχετική ελκυστικότητα/κερδοφορία μιας βιομηχανίας (industry) είχε ως αποτέλεσμα να προκύψει το Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων. Το μοντέλο αυτό, το πρώτο μοντέλο που κυριάρχησε στη στρατηγική σκέψη τα τελευταία 20 χρόνια, είναι ένα παραδοσιακό μοντέλο στρατηγικής διαχείρισης που ορίζει τη στρατηγική μιας εταιρείας βάσει των προϊόντων / θέσης αγοράς της, δηλ. των προϊόντων που παράγει και της αγοράς που εξυπηρετεί. Το μοντέλο αυτό εστιάζει κυρίως στον εξωτερικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη στρατηγικής και βοηθά τις εταιρείες να αναλύσουν τις δυνάμεις σε έναν οικονομικό τομέα οι οποίες δημιουργούν ευκαιρίες και απειλές. Ως αποτέλεσμα, η επικρατούσα στρατηγική κατέστη ζήτημα επιλογής του κατάλληλου οικονομικού τομέα και τοποθέτησης της εταιρείας εντός του οικονομικού αυτού τομέα σύμφωνα με τις εξής πέντε δυνάμεις:

1. Ο υφιστάμενος ανταγωνισμός (existing rivalry)

2. Η απειλή νέων ανταγωνιστών (threat of new entrants)

3. Η απειλή των υποκατάστατων προϊόντων (threat of substitutes)

4. Η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών (bargaining power of suppliers)

5. Η διαπραγματευτική δύναμη των αγοραστών (bargaining power of buyers)

Είπαμε παραπάνω ότι οι δυνάμεις αυτές καθορίζουν την σχετική ελκυστικότητα / κερδοφορία μιας βιομηχανίας. Με άλλα λόγια, το Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων του Porter (ή Πέντε Δυνάμεις ή Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων του Ανταγωνισμού) δείχνει την ένταση του ανταγωνισμού σε μια βιομηχανία. Λογικά προκύπτει πως όσο εντονότερος είναι ο ανταγωνισμός τόσο λιγότερο ελκυστική είναι η x βιομηχανία και το αντίστροφο.

Αναλυτικότερα, όσον αφορά τις πέντε αυτές δυνάμεις:

1. Ο υφιστάμενος ανταγωνισμός

Ο υφιστάμενος ανταγωνισμός είναι η κυριότερη δύναμη. Καθημερινώς οι ανταγωνιστές σε οποιαδήποτε βιομηχανία προσπαθούν με διάφορους τρόπους να υπερτερήσουν των αντιπάλων τους. Οι τρόποι αυτοί περιλαμβάνουν, π.χ., τη μείωση των τιμών, τη βελτίωση των προϊόντων, την ενίσχυση του brand, την αποτελεσματικότερη διανομή, την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών κ.λπ. Είναι πολύ απλά η παραδοσιακή «άμιλλα» εντός του οικονομικού τομέα.

Σε μια έντονα ανταγωνιστική βιομηχανία η δημιουργία και κυρίως η διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Λογικά συμπεραίνεται ότι όσο πιο έντονος είναι ο υφιστάμενος ανταγωνισμός τόσο λιγότερη ελκυστική είναι η x βιομηχανία και το αντίστροφο.

Για παράδειγμα, ο υφιστάμενος ανταγωνισμός είναι γενικά εντονότερος όταν:

Η ζήτηση αυξάνεται με χαμηλούς ρυθμούς (η μειώνεται απότομα). Όταν η “πίτα” δηλαδή είναι πάνω-κάτω σταθερή τότε είναι επόμενο οι διάφοροι ανταγωνιστές να προσπαθούν να κρατήσουν / αυξήσουν το μερίδιό τους από αυτήν με κάθε τρόπο.

Ο αριθμός των ανταγωνιστών αυξάνεται καθώς κι όταν οι ανταγωνιστές αποκτούν παρόμοιο “εκτόπισμα” και δυνατότητες.

Το προϊόν είναι “commodity” (δηλαδή τα προϊόντα των ανταγωνιστών είναι ουσιαστικά πανομοιότυπα μεταξύ τους) ή είναι ελάχιστα διαφοροποιημένα (differentiated).

Το “κόστος αλλαγής” (switching cost) για τους πελάτες είναι μικρό.

Υπάρχουν υψηλά “εμπόδια εξόδου” (exit barriers).

2. Η απειλή νέων ανταγωνιστών

Είναι λογικό πως όταν τα “εμπόδια εισόδου” (entry barriers) σε μια βιομηχανία είναι χαμηλά τότε η απειλή νέων ανταγωνιστών, των «νεοεισερχόμενων» δηλαδή, είναι μεγάλη. Αντίθετα, όταν τα εμπόδια εισόδου είναι υψηλά τότε η απειλή αυτή είναι μικρή.

Τα συνηθέστερα εμπόδια εισόδου είναι:

Η ύπαρξη “οικονομιών κλίμακας“. Όταν οι υφιστάμενοι ανταγωνιστές έχουν “πλεονέκτημα κόστους” (cost advantage) χάρη σε οικονομίες κλίμακας αυτό σημαίνει ότι οι δυνητικοί ανταγωνιστές πρέπει να εισέλθουν στην αγορά με αντίστοιχη δυναμική (πράγμα κοστοβόρο και ριψοκίνδυνο) ή διαφορετικά να έχουν “μειονέκτημα κόστους” (cost disadvantage) κι επομένως χαμηλότερη κερδοφορία.

Το brand loyalty (η «αφοσίωση» στη μάρκα). Όσο υψηλότερο είναι το brand loyalty τόσο εντονότερες πρέπει να είναι οι ενέργειες μάρκετινγκ (που δεν είναι μικρού κόστους βέβαια…) των εν δυνάμει ανταγωνιστών ώστε να “κλέψουν” πελάτες από τις κυρίαρχες εταιρείες της αγοράς.

Οι απαιτήσεις σε κεφάλαιο.

Η πρόσβαση στα κανάλια διανομής.

3. Η απειλή των υποκατάστατων προϊόντων

Όλες οι επιχειρήσεις σε μια δεδομένη βιομηχανία έχουν ως ανταγωνιστές, υπό την ευρεία έννοια, επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε άλλες βιομηχανίες. (Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η βιομηχανία της ζάχαρης που έχει πλέον να αντιμετωπίσει πλειάδα υποκατάστατων προϊόντων.)

Η ύπαρξη υποκατάστατων προϊόντων / υπηρεσιών σημαίνει ότι υπάρχει ένα όριο στις τιμές που μπορούν να θέσουν οι επιχειρήσεις προτού οι καταναλωτές στραφούν προς τα υποκατάστατα προϊόντα / υπηρεσίες. Αυτό ισχύει τόσο σε περιόδους γενικής οικονομικής ευρωστίας κι ακόμη περισσότερο σε περιόδους οικονομικής ανέχειας.

Η απειλή των υποκατάστατων προϊόντων είναι εντονότερη όταν:

Υπάρχουν καλά και άμεσα διαθέσιμα υποκατάστατα προϊόντα ή εμφανίζονται συνεχώς καινούργια.

Τα υποκατάστατα προϊόντα έχουν συμφέρουσα τιμή.

Τα υποκατάστατα προϊόντα είναι παρόμοιας / καλύτερης ποιότητας από τα στάνταρντ.

Υπάρχει χαμηλό “κόστος αλλαγής” για τους τελικούς χρήστες του προϊόντος.

4. Η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών

Η διαπραγματευτική ισχύς των προμηθευτών έγκειται στο γεγονός ότι μπορεί να αυξήσουν τις τιμές τους ή να μειώσουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να πιεσθεί η κερδοφορία της βιομηχανίας στο σύνολό της σε περίπτωση που δεν μπορεί να περάσει -συνολικά ή εν μέρει- την αύξηση των τιμών στους τελικούς καταναλωτές.

Η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών είναι εντονότερη όταν:

Οι επιχειρήσεις της βιομηχανίας αντιμετωπίζουν υψηλό “κόστος αλλαγής” προμηθευτών.

Υπάρχει μικρή προσφορά των προϊόντων των προμηθευτών.

Το προϊόν κάποιου προμηθευτή είναι υψηλά διαφοροποιημένο με αποτέλεσμα να αυξάνει κατά πολύ την ποιότητα του τελικού προϊόντος.

Υπάρχουν λίγοι προμηθετές.

Κάποιοι προμηθευτές απειλούν ότι θα προβούν σε “forward integration“.

5. Η διαπραγματευτική δύναμη των αγοραστών

Οι αγοραστές πιέζουν συνήθως τη βιομηχανία να μειώσει τις τιμές της, να αυξήσει την ποιότητα ενώ στρέφουν επίσης την τάδε επιχείρηση εναντίον της δείνα με αποτέλεσμα να μειώνεται η κερδοφορία.

Η διαπραγματευτική ισχύς των αγοραστών είναι εντονότερη όταν:

Υπάρχει χαμηλό “κόστος αλλαγής” σε ανταγωνιστικά brand ή υποκατάστατα προϊόντα.

Οι αγοραστές έχουν επαρκές μέγεθος ώστε να ζητούν χαμηλές τιμές κι άλλες ευκολίες όταν αγοράζουν μεγάλες ποσότητες.

Η αγορά μεγάλης ποσότητας από τους αγοραστές είναι σημαντική για τους πωλητές.

Η ζήτηση είναι χαμηλή η μειούμενη.

Υπάρχουν λίγοι αγοραστές.

Οι αγοραστές έχουν τη δυνατότητα να αναβάλουν την αγορά τους σε περίπτωση που δεν τους ικανοποιούν οι όροι της αγοραπωλησίας.

Κάποιοι αγοραστές απειλούν ότι θα προβούν σε “backward integration“.

Κριτική πάνω στο Μοντέλο των Πέντε Δυνάμεων

Παρότι το μοντέλο του Porter ήταν δημοφιλές, κυρίως διότι ήταν η πρώτη προσπάθεια εφαρμογής στέρεης οικονομικής σκέψης στη στρατηγική διαχείριση κατά πρακτικό, κατανοητό τρόπο, έχει δεχθεί και κριτική. Το βασικό επιχείρημα είναι πως το μοντέλο αφορά την κερδοφορία των οικονομικών τομέων και όχι μεμονωμένων εταιρειών. Συνεπώς, δεν βοηθά κάθε εταιρεία ξεχωριστά να αναγνωρίσει και να εκμεταλλευτεί μοναδικά και, άρα, βιώσιμα πλεονεκτήματα. Ωστόσο, στην οικονομία γνώσης, φαίνεται πως τα μοναδικά χαρακτηριστικά των μεμονωμένων εταιρειών εντός του οικονομικού τομέα παίζουν αποφασιστικό ρόλο στις επιδόσεις κερδών και τη δημιουργία αξίας.Πρόσφατες εργασίες στο χώρο της στρατηγικής διαχείρισης και της οικονομικής θεωρίας ξεκίνησαν να εστιάζουν στο εσωτερικό μέρος της εξίσωσης, δηλ. στους πόρους και τις δυνατότητες της εταιρείας. Η νέα αυτή προοπτική ονομάζεται άποψη βάσει πόρων (ΑΒΠ) της εταιρείας.

Παρότι οι δύο αυτές απόψεις της στρατηγικής φαίνονται διαφορετικές, στην πραγματικότητα αλληλοσυμπληρώνονται όταν συνδυάζονται και ενσωματώνονται σε ένα πλαίσιο SWOT. Η προσέγγιση δομής και θέσης του οικονομικού τομέα βοηθά έναν οργανισμό να κατανοήσει το ανταγωνιστικό του περιβάλλον, ενώ η άποψη βάσει πόρων τον βοηθά να αξιολογήσει την ικανότητά του να εκμεταλλεύεται πλεονεκτήματα και να ανταποκρίνεται σε αναγνωρισμένες αδυναμίες.

2.2 Η θεωρία του «διαμαντιού»

Ανάλυση, σχηματική απεικόνιση και κριτική

Πέραν του μοντέλου των Πέντε Δυνάμεων, ο Michael Porter μίλησε και για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, εισάγοντας ένα μοντέλο που επιτρέπει την ανάλυση των λόγων για τους οποίους ορισμένες χώρες είναι περισσότερο ανταγωνιστικές από ό, τι άλλες, και γιατί κάποιες βιομηχανίες εντός των εθνών είναι περισσότερο ανταγωνιστικές από ό, τι άλλες.Δημιούργησε λοιπόν μία ακόμη θεωρία με την οποία συνέδεσε την επιτυχία των εθνικών επιχειρήσεων στις διεθνείς αγορές με το εθνικό περιβάλλον στο οποίο αυτές έχουν δημιουργηθεί και μεγεθυνθεί. Το μοντέλο αυτό δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του «Η ανταγωνιστικότητα των εθνών» και έχει γίνει γνωστό ως «Porter’s Diamond» («Το διαμάντι του Πόρτερ»). Επιχειρήσεις που αξιοποιούν επιτυχώς το «διαμάντι» της χώρας τους κερδίζουν σε διαρκή ανταγωνιστικότητα. Τέσσερις είναι, σύμφωνα με τον Porter, οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες, στοιχεία του «διαμαντιού» για την ανάπτυξη εθνικού ή περιφερειακού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε έναν παραγωγικό κλάδο.

Α. Η ύπαρξη παραγωγικών συντελεστών απαραίτητων στην ανάπτυξη του κλάδου, όπως για παράδειγμα ανθρώπινοι πόροι, τεχνολογικά εξελιγμένο φυσικό κεφάλαιο, φυσικοί πόροι, υποδομή, κτλ.

Β. Η ύπαρξη εγχώριας ή τοπικής ζήτησης η οποία θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να στηρίξει μία επιχείρηση του κλάδου στα πρώτα της βήματα.

Γ. Η ύπαρξη σχετικών με τον κλάδο βιομηχανιών και η ύπαρξη κλάδων υποστήριξης. Παραδείγματος χάριν η δημιουργία βιομηχανίας τροφίμων χωρίς την ύπαρξη αξιόλογης και αποτελεσματικής αγροτικής παραγωγής δεν μπορεί να επιτύχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στο διεθνές εμπόριο.

Δ. Η σωστή δομή των επιχειρήσεων, η δυναμική στρατηγική τους και ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων του κλάδου οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας και των πωλήσεων, τουλάχιστον των πλέον ανταγωνιστικών επιχειρήσεων.

Οι τέσσερις αυτοί προσδιοριστικοί παράγοντες συνιστούν ένα δυναμικό σύστημα που είναι πιο σημαντικό από το άθροισμά τους. Η επίδραση που έχει ένας παράγοντας στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εξαρτάται από το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται και οι υπόλοιποι παράγοντες. Τυχόν σοβαρές αδυναμίες σε οποιονδήποτε προσδιοριστικό παράγοντα θα περιορίσουν τις δυνατότητες ανάπτυξης και προόδου που έχει μία επιχείρηση. Για παράδειγμα, πλεονέκτημα σε συντελεστές, όπως είναι η ενέργεια, δεν θα οδηγήσει σε καινοτομία παρά μόνο αν υπάρχει έντονος εγχώριος ανταγωνισμός καθώς και η απαιτούμενη υποδομή (τεχνική, προμηθευτική) που θα οδηγήσουν σε επενδύσεις. Επίσης, ο έντονος εγχώριος ανταγωνισμός ωθεί τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις αποδόσεις τους και παράλληλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη εξειδικευμένων ικανοτήτων και τεχνολογίας. Θεσμοί όπως τα πανεπιστήμια ενθαρρύνονται να ανταποκριθούν στις ανάγκες τις βιομηχανίας.

Βέβαια, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα δεν αναπτύσσεται μέσα σε ένα προστατευόμενο περιβάλλον, αλλά σε καθεστώς ανταγωνισμού, πίεσης και αλλαγής. Συνήθως οι

ανταγωνιστικές εταιρείες δεν είναι βιομηχανίες που βρίσκονται σε απομόνωση, αλλά αντίθετα, ενταγμένες σε συμπλέγματα βιομηχανιών συχνά συγκεντρωμένων σε συγκεκριμένη περιοχή. Η γεωγραφική συγκέντρωση προάγει τη δυναμική αλληλεπίδραση των ανταγωνιστών, αγοραστών και σχετικών βιομηχανιών. Κατά συνέπεια, υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των τεσσάρων προσδιοριστικών παραγόντων της ανταγωνιστικότητας.

Συνοπτικά λοιπόν, Ο Pοrter προτείνει ότι η εθνική έδρα ενός οργανισμού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του βαθμού στον οποίο είναι πιθανό να επιτευχθεί πλεονέκτημα σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή η έδρα παρέχει βασικούς παράγοντες, οι οποίοι υποστηρίζουν ή εμποδίζουν οργανώσεις στο να «οικοδομήσουν» πλεονεκτήματα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Το πρόβλημα της θεωρίας του Pοrter είναι ότι θεωρεί ως μοναδικούς παράγοντες τα χαρακτηριστικά της χώρας-βάσης της επιχείρησης και υποεκτιμά την επίδραση των ξένων αγορών στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα η κριτική ως προς την εφαρμογή του «διαμαντιού» σε μία χώρα επικεντρώνεται στις μικρές χώρες οι οποίες στοχεύουν και στην απόκτηση παραγωγικών συντελεστών και αγορών στη διεθνή αγορά. (Chang Moon et al., 1998). Η διεύρυνση της θεωρίας του Pοrter προκειμένου να συμπεριλάβει και τις διεθνείς επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων έχει δώσει σημαντικά θεωρητικά υποδείγματα όπως το διευρυνόμενο υπόδειγμα με την ύπαρξη στο «διαμάντι» των πολυεθνικών επιχειρήσεων (Dunning, 1993), το «διπλό διαμάντι» (Rugman 1992, Rugman and D’Cruz 1993) και το «γενικευμένο διπλό διαμάντι» (Chang Moon et al., 1998).

Ο Dunning (1992) συμπεριλαμβάνει στο υπόδειγμα του Pοrter την πολυεθνική δραστηριότητα ως μία τρίτη εξωγενή μεταβλητή, όπως είναι η κυβέρνηση και ο τυχαίος παράγοντας. Κατά τον Dunning τόσο η εξαγωγική πολυεθνική δραστηριότητα όσο και η εισαγωγική επηρεάζουν τους υπόλοιπους τέσσερις παράγοντες του υποδείγματος, αλλά και τον ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής. Ειδικότερα η εισαγωγική ξένη επένδυση προσφέρει οφέλη σε επίπεδο παραγωγής, οργάνωσης και μάρκετινγκ πέρα και πάνω από αυτά τα οποία θα μπορούσαν να απολαύσουν οι εγχώριες επιχειρήσεις.

Οι Rugman (1992) και Rugman and D’Cruz (1993) υποστηρίζουν την άποψη ότι η διεθνής ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων μίας χώρας δεν εξαρτάται μόνο από τους παράγοντες της χώρας-βάσης, αλλά και της χώρας που είναι ο βασικός εμπορικός εταίρος της. Μελετούν την ανταγωνιστικότητα των καναδικών επιχειρήσεων, η οποία δεν εξαρτάται μόνο από το καναδικό «διαμάντι», αλλά ταυτόχρονα και από το «διαμάντι» των ΗΠΑ (η αγορά προς την οποία απευθύνεται το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας των καναδικών επιχειρήσεων). Δηλαδή, η ανταγωνιστικότητα εξαρτάται από το «διπλό διαμάντι», τόσο του Καναδά όσο και των ΗΠΑ.

Στο «γενικευμένο διπλό διαμάντι» των Chang Moon et al. (1998) η εθνική ανταγωνιστικότητα ορίζεται ως η δυνατότητα των επιχειρήσεων να δραστηριοποιούνται σε δραστηριότητες προστιθέμενης αξίας σε έναν συγκεκριμένο κλάδο σε μία συγκεκριμένη χώρα και να διατηρούν αυτή τη δυνατότητα μακροχρόνια ανεξάρτητα από τον διεθνή ανταγωνισμό. Η διαφορά του υποδείγματος αυτού με το υπόδειγμα του Pοrter είναι ότι στο υπόδειγμα αυτό ενσωματώνονται οι παραγωγικές

δραστηριότητες τόσο των εγχώριων επιχειρήσεων όσο και των ξένων επιχειρήσεων στη χώρα, ενώ το υπόδειγμα του Pοrter αναφέρεται μόνο σε εγχώριες επιχειρήσεις. Επίσης, ενώ στο υπόδειγμα του Pοrter η επιτυχημένη στρατηγική των επιχειρήσεων είναι να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερες δραστηριότητες σε μία χώρα και να εξυπηρετεί την παγκόσμια αγορά από αυτή την χώρα-βάση, στο υπόδειγμα των Chang Moon et al. η διατηρησιμότητα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος απαιτεί τη διασπορά των παραγωγικών δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης σε περισσότερες χώρες και επηρεασμό των επιχειρησιακών στρατηγικών από περισσότερες της μίας χώρες.

Κεφάλαιο 3

Η λιμενική βιομηχανία. Εφαρμογή του διαμαντιού σε τερματικά.

Τα λιμάνια παρουσιάζουν ανομοιότητες στο μέγεθος, τις λειτουργιες, το ρόλο και τους θεσμικούς οργανισμούς που λειτουργούν σ’αυτά. Ετσι, εμφανιζονται διάφοροι ορισμοί για το τι είναι λιμενική βιομηχανία-λιμάνιΟ Yap (Yap,2009) στην ερευνά του χρησιμοποιεί τον εξής ορισμό, τον οποίο δανείζεται από το βιβλίο του Notteboom,το 2001:Ένα τερματικό είναι ένα διαμεταφορικο και εμπορικό κέντρο που παίζει σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο μεταφορικό σύστημα και χαρακτηρίζεται από λειτουργίες που άμεσα η έμμεσα συνδέονται με τη μεταφορά τόσο των φορτίων όσο των διαφόρων πληροφοριών μέσα στις αλυσίδες παραγωγής.

3.1 Ορίζοντας την ανταγωνιστικότητα του τερματικού εμπορευματοκιβωτίων

Αρχικα, η ανταγωνιστική θέση ενός τερματικού καθορίζεται από την πρόσφορα του στους «πελάτες» του, δηλαδή τη ναυτιλιακή επιχείρηση και το πλοίο. Στην περίπτωση μας και τα τελευταία χρονιά, στις εταιρίες γραμμών. Έπειτα, καθορίζεται από γεωγραφικούς λογούς, και άλλα λιμάνια με τα οποία συνδέεται το τερματικό. Παρόλα αυτά η ανταγωνιστικότητα σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο καθορίζεται από το εύρος των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων που δημιουργεί η διαθέτει το λιμάνι σε βάθος χρόνου (Haezendonck& Notteboom,2002)

Eνα container terminal συμφώνα με τους παραπανω, εξασφαλιζει την ανταγωνιστικότητα όταν:

Έχει πρόσβαση η βρίσκεται κοντά σε κέντρα εμπορίου Διαθέτει εξαιρετική σύνδεση με την ενδοχώρα στην οποία απευθύνεται Μειώνει τα λιμενικά κόστη μέσα από την παραγωγικότητα. Μπορεί να μεταβάλλει τις δραστηριότητες του έτσι ώστε σε περιόδους

αυξημένης ζήτησης να καταφέρνει να ανταποκριθεί Διαθέτει πόρους για μελλοντική επέκταση Δίνει τη δυνατότητα ανταγωνισμού με άλλους τρόπους μεταφοράς

Έχει τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις που θέτουν οι αλυσίδες μεταφορών (logistics)

Yπαρχει έντονη ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα Είναι αποδεδειγμένα σημαντικό για την τοπική οικονομία Υποστηρίζεται από μεγάλους stakeholders

Συντελεστές Παραγωγής

Συνθήκες Ζήτησης

Σχετικές και Υποστηρικτικές Βιομηχανίες

Στρατηγική

Ρόλος Κυβέρνησης

Τυχαία Γεγονότα

Πηγή :Porter,2001(69-130) και Yap,2009 (82-85)

Πρόσβαση σε κέντρα εμπορίου

Πρόσβαση στην ενδοχώρα

Δυνατότητα μείωσης λιμενικού κόστους μέσω της παραγωγικότητας

Δυνατότητα επέκτασης για ικανοποίηση της ζήτησης

Δυνατότητα ανταγωνισμού με άλλους τρόπους μεταφοράς

Δυνατότητα να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις που θέτουν οι αλυσίδες lo-gistics

Μεγαλύτερη ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα

Σημαντικό κομμάτι της τοπικής οικονομίας

Παραδοσιακα, απολαμβανει προσοχή και υποστήριξη από μεγάλους διεθνείς παίκτες των μεταφορών

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδείξεις για το πόσο δύσκολο και πολύπλοκο είναι να ορίσουμε τη λιμενική ανταγωνιστικότητα. Φυσικα, για κάθε ξεχωριστό κλάδο η

επιχείρηση που σχετίζεται με το λιμάνι η ανταγωνιστικότητα μπορεί να έχει διαφορετική έννοια.

Οι παράγοντες που αναφέραμε μπορούν να συνοψιστούν ως μια ολότητα μέσα από το μοντέλο του «διαμαντιού» του Michael Porter (Porter,1990,σελ.69-130). Για παραδειγμα, η μείωση του κόστους μέσα από την παραγωγικότητα ως μέσο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας ενός λιμανιού. Η πραγματοποίηση αυτής της συνθήκης προϋποθέτει ύπαρξη η δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στους συντελεστές παραγωγής, την ύπαρξη πληροφόρησης και γνώσης των μεταβολών των συνθηκών της ζήτησης, την ύπαρξη διεθνώς ανταγωνιστικών σχετικών και υποστηρικτικών βιομηχανιών, την οργάνωση κατάλληλης εταιρικής στρατηγικής και ανταγωνιστικής δομής στα πλαίσια της βιομηχανίας και κατάλληλες κυβερνητικές πολιτικές με βάση την ανάπτυξη του λιμενικού cluster7. Το μοντέλο του διαμαντιού χρησιμοποιήθηκε από τους Rugman και Verbeke (Rugman &Verbeke,1993),Haezendonck κ.α. (Haezendonck et al.2000) και Yap και Lam (Yap and Lam,2006) για να παρουσιάσει ένα κατανοητό περίγραμμα για την αναγνώριση και τον προσδιορισμό των παραγόντων που θεωρούνται σημαντικοί στον καθορισμό της λιμενικής ανταγωνιστικότητας. Παρόλο που το μοντέλο του Porter στοχεύει στην κατανόηση cluster των εθνικών οικονομιων, η υπόθεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και τη διατήρηση ανταγωνιστικότητας στα τερματικά εμπορευματοκιβωτίων.

3.2 Χρησιμοποιώντας το υπόδειγμα του Porter

Χρησιμοποιώντας την υπόθεση του Porter,η δυνατότητα του λιμανιού να ανταγωνιστεί προσδιορίζεται από παράγοντες που δημιουργούν το ανταγωνιστικό πλεονεκτημα.Αυτοι είναι (Yap,2009,σελιδες 86-87):

1. Συνθήκες συντελεστών παραγωγής: Η θέση του τερματικού σε σχέση με τους συντελεστές παραγωγής που είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία του

2. Συνθήκες Ζήτησης: Αναγνώριση της ζήτησης για τις παρεχόμενες υπηρεσίες του λιμανιού

3. Σχετικές και Υποστηρικτικές Βιομηχανίες: Παρουσία η έλλειψη διεθνών προμηθευτών και λοιπών σχετικών βιομηχανιών που βρίσκονται κοντά η στην ενδοχώρα του λιμανιού

4. Εταιρική Στρατηγική: Συνθήκες που διαμορφώνουν τη δημιουργια, την οργάνωση και τη διοίκηση των επιχειρήσεων που λειτουργούν μαζί η μέσα στο λιμάνι

5. Τυχαία γεγονότα: Εξελιξεις, συνθηκες, ευκαιριες και λοιπά που είναι πέρα από τον έλεγχο του λιμανιού

6. Ρόλος της Κυβέρνησης: ύψος και μορφή της ενίσχυσης που λαμβάνει το λιμάνι

7 Tη συμμέτοχη της κυβέρνησης ο Porter δε τη θεώρει ξεχωριστό κομμάτι του διαμαντιού, άλλα εσωτερικό παράγοντα ο οποίος επηρεάζει τα τέσσερα κομμάτια η τη σύνδεση μεταξύ τους. Οι Rug-man και Verbeke (Rugman&Verbeke,1993) στήριξαν πως ο ρόλος της κυβέρνησης μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από απλός καταλύτης

Ο Porter ανέδειξε πως η επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε έναν παράγοντα δημιουργεί η βοηθά στη δημιουργία πλεονεκτημάτων και στους άλλους.

Διάγραμμα 1:Το «Διαμάντι» στο λιμάνι

Επηρεαζει τον αριθμο,τις στρατηγικες και τη δομη του τερματικου

Μ Μεγαλες εταιριες γραμμων αυξανουν

τη δυναμικη του ανταγωνισμου

Δυναμισμος και Αναπτυξη του cluster

Ο εντονος ανταγωνισμος αυξανει τη ζητηση και κανει τους πελατες πιο απαιτητικους

Ο λιμενικος ανταγωνισμος οδηγει στην αναζητηση ταχειας αναπτυξηςικανου ανθρωπινου δυναμικου,συγχρονων υποδομων και ανωδομων Εξειδικευμενοι συντελεστες

προσελκυουν επενδυσειςκαι αυξημενη ζητηση

Ενθαρρυνεται η Οι σχετικες βιομηχανιες δημιουργια προμηθευτων προχωρουν στη δημιουργια πιο εξελιγμενων παραγωγικων συντελεστων και λοιπων υποστηρικτικων

βιομηχανιων

Στρατηγικη Εταιριας

Στρατηγικη Εταιριας

Ρόλος Κυβέρνησης

Ρόλος Κυβέρνησης

Συντελεστες Παραγωγης

Συντελεστες Παραγωγης

Συνθηκες Ζητησης

Συνθηκες Ζητησης

Τυχαια ΓεγονοταΤυχαια

Γεγονοτα

Αυξημενη ζητησηΗ γνωση και η τεχνογνωσια που στην ενδοχωρα δημιουργειται στα τερματικα ενισχυει τις υποστηρι Εισοδος μη παραδοσιακωνδιαχεεται στις σχετικες βιομηχανιες κτικες βιομηχανιες παικτων δινει προσβαση

σε νεους παραγοντες

Επηρεαζουν τη συνολικη επιτυχια της βιομηχανιας

Θα δούμε λιγο πιο αναλυτικά το κάθε κομμάτι του διαμαντιού με εφαρμογή στο τερματικό διαχείρισης εμπορευματοκιβωτίων

1. Οι συντελεστές παραγωγής

Είναι η βάση του ανταγωνισμού για τα container terminals, και οι παράγοντες που είναι καθοριστικοί δημιουργούνται μέσα από διαδικασίες που διαφέρουν ανα περιοχή και συνθήκες. Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να διαφοροποιούνται ανάλογα και με τη γεωγραφική τους κινητικότητα, το βαθμό εξέλιξης και διαφοροποίησης.

Οι «κινητοί» συντελεστές παραγωγής περιλαμβάνουν κυρίως ανθρώπινο δυναμικό, εξειδίκευση σε κάποιους τομείς, τεχνογνωσία και κεφάλαια. Οι «μη κινητοί» περιλαμβάνουν τη γη, δηλαδή τοποθεσία, πρόσβαση στην ενδοχώρα και την ανωδομή. Όσον αφορά στην εξειδίκευση τους, η ανάλυση του μοντέλου του Porter για τα τερματικά εμπορευματοκιβωτίων οδήγησε στο ότι είναι απαραίτητο να αναπτύσσουν τους συντελεστές που θεωρούν πως είναι απαραίτητοι για τη δημιουργία πιο περίπλοκων μορφών ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Γενικότερα, η διαθεσιμότητα και η ποιότητα εξελιγμένων και εξειδικευμένων συντελεστών καθορίζουν την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της απασχόλησης των συντελεστών παραγωγής.

2. Οι συνθήκες ζήτησης Η σύνθεση της ζήτησης καθορίζει το πώς το τερματικό θα ανταποκριθεί στις ανάγκες που δημιουργούνται καθώς μιλάμε για παράγωγο ζήτηση. Συγκεκριμένα (Yap,2009), τα λιμάνια αποκτούν πλεονέκτημα αν οι χρήστες των υπηρεσιών τους είναι οι πιο απαιτητικοί στον κόσμο. Το μέγεθος της ζήτησης είναι πολύ σημαντικό ειδικά αν εμφανίζονται «οικονομίες κλίμακας». Οι πιο σημαντικοί παράγοντες για τη ζήτηση είναι αυτοί που αναδεικνύουν τις καινοτομίες και τις διαρκείς επενδύσεις και η δυνατότητα να ανταγωνίζονται σε πιο προηγμένες αγορές.

3. Σχετικές και Υποστηρικτικές Βιομηχανίες Η παρουσία διεθνώς ανταγωνιστικών προμηθευτικών και υποστηρικτικών βιομηχανιών βοηθά στην ανάπτυξη και το άνοιγμα σε νέες βιομηχανίες, για το τερματικό ίσως κάποια νέα αγορά.

Σχετικες και

Υποστηρικτικες Βιομηχανιες

Σχετικες και

Υποστηρικτικες Βιομηχανιες

4. Στρατηγική Οι στόχοι και οι στρατηγικές των εταιριών και αντίστοιχα των τερματικών διαφέρουν ακόμη και ανα περιοχή. Παρόλα αυτά, το τερματικό θεωρείται ανταγωνιστικό όταν οι στόχοι και τα κίνητρά του συνδέονται με τις πηγές του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος. Πρόσθετα, το μοντέλο του Porter προτείνει πως τα πετυχημένα λιμάνια συνήθως αντιμετωπίζουν σοβαρό ενδολιμενικό ανταγωνισμό καθώς υπάρχουν διαρκείς πιέσεις και «κόντρες» για μείωση των τιμών και βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

5. Ο ρόλος της κυβέρνησης Η κυβέρνηση παίζει σημαντικό ρόλο καθώς επηρεάζει όλους τους παραπάνω παράγοντες. Οι συντελεστές παραγωγής των λιμανιών εξαρτώνται από κυβερνητικές αποφάσεις καθώς έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις αγορές. Επίσης, η κυβέρνηση διαμορφώνει τη ζήτηση, τη σχέση με τις διάφορες υποστηρικτικές βιομηχανίες και τις συνθήκες μεσα στις οποίες δρούν η στρατηγική και ο ανταγωνισμός.

6. Τυχαία γεγονότα Είναι συνήθως γεγονότα πέρα από τις δυνάμεις του λιμανιού. Συνήθως περιλαμβάνουν πολέμους, απότομες αυξομειώσεις τιμών του πετρελαίου, κρίσεις κλπ. Πολλά από αυτά τα γεγονότα έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν εκτός αγοράς πολλές επιχειρήσεις. Το λιμάνι με το ισχυρότερο «διαμάντι» έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει όλες αυτές τις συνθήκες σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.

Κεφάλαιο 4

Εφαρμογή του «διαμαντιού» στο λιμάνι της Αμβέρσας

4.1 Γενικά για το λιμάνι

Το λιμάνι της Αμβέρσας είναι το 2ο μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης και 4ο μεγαλύτερο λιμάνι στον κόσμο, με διακίνηση φορτίου πάνω από 190 εκατ. τόνους φορτίου και δικαίως ονομάζεται η «πύλη της Ευρώπης». Η στρατηγική του θέση στη βορειοδυτική Ευρώπη, αλλά και οι πολύ καλές του συνδέσεις με τα πιο σημαντικά κέντρα εμπορίου και κατανάλωσης στην Ευρώπη καθιστούν το λιμάνι της Αμβέρσας ένα πολύ σημαντικό συνδετικό κρίκο του διεθνούς εμπορίου.

Πλεονεκτήματα του λιμανιού

Το λιμάνι της Αμβέρσας θεωρείται από τα πιο σύγχρονα και τεχνολογικά καινοτόμα.Ενδεικτικό είναι το σύστημα διαχείρισης της παλίρροιας που έχει με τεχνητές αποβάθρες, οι οποίες κρατούν σταθερό το επίπεδο της στάθμης του νερού. Επίσης έχει όλες τις απαραίτητες σύγχρονες συνδέσεις για τη μεταφορά φορτίων, καθώς επίσης και πολλά προγράμματα τα οποία συμβάλλουν στην μείωση κατά το δυνατό της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το νερό στο λιμάνι θεωρείται νερό στο οποίο μπορεί κανείς να ψαρέψει.

Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του λιμανιού είναι η τεράστια έκτασή του, η οποία επιτρέπει τη διαχείριση τεραστίων ποσοτήτων φορτίου με δυνατότητα αύξησης του μεγέθους.Η μεγάλη του έκταση δίνει τη δυνατότητα προσωρινής αποθήκευσης του φορτίου στις πολλές αποθήκες που υπάρχουν στο λιμάνι, ακόμα και για εξειδικευμένα προϊόντα.Επίσης δεδομένου του μεγάλου μεγέθους του, πάνω από 300

εταιρίες μεταφοράς και logistics έχον την έδρα τους κοντά στο λιμάνι, προσφέροντας έτσι ολοκληρωμένες και αποδοτικές υπηρεσίες.

Το προσωπικό είναι άλλο ένα από τα στοιχεία που προσδίδουν ιδιαίτερο πλεονέκτημα στο λιμάνι της Αμβέρσας. Οι Φλαμανδοί λιμενεργάτες είναι πολύ γνωστοί για την ευελιξία τους και την ικανότητά τους να χειρίζονται διαφόρων ειδών φορτία. Η μεγάλη τους εξειδίκευση σε συνδυασμό με τις νεότερες τεχνικές χειρισμού προσφέρουν υψηλή παραγωγικότητα και υψηλής ποιότητας εργασία. Μάλιστα το ιδιαίτερο εργατικό λιμενικό σύστημα με βάρδιες δίνει τη δυνατότητα στο λιμάνι να μένει ανοικτό και να δουλεύει 365 ημέρες το χρόνο μέρα-νύχτα!

Ένα επίσης αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι μεγάλο μέρος του φορτίου που διακινείται καλύπτει εσωτερική ζήτηση της χώρας, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η ποσότητα εξαγώμενου φορτίου είναι ιδιαίτερα μεγάλη, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα θετικό, καθώς τα πλοία που φτάνουν στο λιμάνι της Αμβέρσας μπορούν να εξασφαλίσουν και δρομολόγια από την Αμβέρσα προς αλλού.

4.2 Το διαμάντι του Porter στο λιμάνι της Αμβέρσας:

Το λιμάνι της Αμβέρσας καλύπτει όλα τα απαραίτητα στοιχεία τα οποία αναφέρει ο Porter στο διαμάντι του, ώστε σύμφωνα με τη θεωρία να μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό. Όσον αφορά τους παραγωγικούς συντελεστές το antwerpenport διαθέτει ικανό και εξειδικευμένο κατάλληλο εργατικό δυναμικό , φυσικούς πόρους όπως μεγάλη έκταση και βάθος θάλασσης, τεχνολογικές καινοτομίες και τεχνολογικό εξοπλισμό.

Επίσης όπως αναφέρθηκε η τοπική και εγχώρια ζήτηση είναι αρκετά μεγάλη ώστε να μπορέσει να στηρίξει την ανάπτυξη του λιμενικού τομέα στο λιμάνι αυτό, ειδικά μεν αν προσθέσουμε τη ζήτηση η οποία προέρχεται από γειτονικές χώρες, οι οποίες δεν έχουν σύνδεση με θάλασσα και άρα ζητούν μεταφορικές υπηρεσίες από το λιμάνι της Αμβέρσας.

Το δίκτυο Logistics και μεταφορών είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, ώστε να μπορέσει να προσφέρει τις κατάλληλες υποστηρικτικές λειτουργίες. Αξίζει να αναφέρουμε πως το λιμάνι της Αμβέσας έχει πολύ καλές συνδέσεις οδικής μεταφοράς με τις υπόλοιπες χώρες, σύνδεση με δίκτυα αγωγών αλλά και απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση όλων των τερματικών του με το Ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό δίκτυο.

Με 300 και πλέον εταιρίες μεταφοράς και logistics που δραστηριοοιούνται στο λιμάνι αυτό , 2 logistic park (Waasland logistics park και Schijns logistics park αλλά και συγκεκριμένο αναπτυξιακό πλάνο από την κυβέρνηση θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει το κατάλληλο ανταγωνιστικό πλαίσιο κι η κατάλληλη επιχειρησιακή δομή, ώστε να υπάρχει αύξηση της παραγωγικότητας από τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις.

Παρουσιάζουμε σχηματικά το εκτεταμένο «διαμάντι» για το λιμάνι της Αμβέρσας

Κυβέρνηση

Εργα Υποδομών

Επενδύσεις Εκπαίδευση Πληροφορίες Επιστήμη

και τεχνολογία

Υποστηρικτικές Βιομηχανίες

Ναυτιλιακοί Πράκτορες

Επισκευές Ασφάλειες Πετρελαιοβιομηχα

νία Σιδηρόδρομοι Μεταφορικές

εταιρίες Εταιρίες

τροφοδοσίας Εταιρίες

πετρέλευσης

Συνθήκες Ζήτησης Παραγωγοί Καταναλωτές Ναυτιλιακή

Βιομηχανία

Λιμενικός Ανταγωνισμός Ενδολιμενικός Διαλιμενικός Διεθνής

Τυχαία Γεγονότα

Σεισμοί Πλημμύρ

ες Απεργίες Πολιτικά

γεγονότα

Συντελεστές παραγωγής

Βασικοί Εξειδικευμένοι Περιοχή Ειδικευμένη εργασία Πρόσβαση στη Πρόσβαση στην ενδοχώρα

θάλασσα Τεχνογνωσία Υποδομή Ανωδομή

Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα Αμβέρσας

Πηγή: Μ.Huybrechts, H.Meersman, E. Van de Voorde, E. Van Hooydonk, A. Ver-beka, W. Winkelmans, Port Competitiveness,an economic and legal analysis of the factors determining the competitiveness of seaports, De Boeck Editions,Antwerp,2002, chapter 4

Συμπεράσματα

Ερευνώντας τη θεωρία του «διαμαντιού» και τις πολλαπλές χρήσεις της σε κάθε βιομηχανία σχεδόν, είδαμε πόσο δύσκολο είναι να οριστεί η λιμενική ανταγωνιστικότητα και το πότε και πώς ένα λιμάνι είναι ανταγωνιστικό. Το «διαμαντι» δίνει τη δυνατότητα να εξηγήσουμε τους παράγοντες που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και να κατανοήσουμε τη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ τους. Ο τρόπος με τον οποιο οι διάφοροι παράγοντες του διαμαντιού συνδέονται, αναδεικνύει το εύρος των πραγμάτων που πρέπει να λειτουργούν σωστά για να επιτύχει το λιμάνι. Η σπουδαιότητα της θεωρίας του Porter είναι αποδεδειγμένη εδώ και αρκετό καιρό και πλέον θεωρείται από τις πιο βασικές θεωρίες για την επιτευξη της ανταγωνιστικότητας.

Βιβλιογραφία

Βιβλία

Μ.Huybrechts, H. Meersman, E. Van de Voorde, E. Van Hooydonk, A. Ver-beka, W. Winkelmans, 2002, Port Competitiveness, an economic and legal analysis of the factors determining the competitiveness of seaports, De Boeck Editions

Elvira Haezendonck, 2001, Essays on strategy analysis for seaports, Garant Editions

Dong-Sung Cho, Hwy-Chang Moon ,2000, From Adam Smith to Michael Porter, evolution of competitiveness theory, World Scientific

Yap Wei Yim, 2009, Container Shipping Services and  Their Impact on Con-tainer Port Competitiveness, Universiteit Antwerpen

David Pinder, Brian Slack, 2004, Shipping and Ports in the Twenty-First Cen-tury, Globalization, technological change and the environment, Routledge

Dunning John, H. 1993, The Globalization of Business: The challenge of the 1990’s, Routledge

D’Cruz, J.R, και A.M Rugman, 1993, Developing International Competitive-ness: The five partners model, Business Quarterly

Peter W. De Langen, Αθανάσιος A. Πάλλης, Analysis Of The Benefits Of Intra-Port Competition ,Industrial Organization

M.Porter, 1990, The competitive advantage of the nations, The Free Press

Αρθρα

Rugman, A.M και A.Verbeke,1993, “Foreign Subsidiaries and Multinational Strategic Management, An Extension and Correction of Porter’s single dia-mond framework”, Management International Review, 33, 71-84

R.Robinson, 2002, “Ports as elements in value-driven chain systems: the new paradigm”, Maritime Policy & Management, volume 29, 241-255

Wei Yim Yap, Jasmine S.L. Lam,2003, “An Interpretation of Inter-container port relationships from the demand perspective”, Maritime Policy and Man-agement, Volume 31

E.Haezendonck, G.Pison, P.Rousseew, P.Struyf & A.Verbeke,2000, “The competitive advantage of seaports” Ιnternational Journal of Maritime Eco-nomics,II-2

B. Slack, ‘Containerisation, inter-port competition and port selection’ in: Mar-itime policy and management XII-4 (1985) 293-303

A.M. Rugman & A. Verbeke, ‘How to operationalize porter’s diamond of in-ternational competitiveness’ in: The international executive XXXV-4 (1993) 283-299.

Stéphane Hoste, Reginald Loyen, Stephan Vanfraechem,2006, “New perspec-tives on port competition: Antwerp & Rotterdam, 1945-1975”,

Ιστοσελίδες

• http :// www . businessballs . com / portersfiveforcesofcompetition . htm

• http :// applications - of - strategic - management .24 xls . com / el 110

• http :// hykotka . helsinki . fi / porteconomics / Papers / PaperKotkadraft _ HosteANDVanfraechem . pdf

• http :// www . quickmba . com / strategy / global / diamond /

• http :// drypen . in / marketing / porters - diamond - theory . html

• http :// www . sciencedirect . com / science ?_ ob = ArticleURL &_ udi = B 6 VGK - 3 V 72 PJ 2- H &_ user =10&_ rdoc =1&_ fmt =&_ orig = search &_ sort = d &_ docanchor =& view = c &_ searchStrId =1119567912&_ rerunOrigin = google &_ acct = C 000050221&_ version =1&_ urlVersion =0&_ userid =10& md 5= ca 3283 d 45 f 30 bf 6061 c 366 d 833 40 e 19 d

• http :// inderscience . metapress . com / app / home / contribution . asp ? referrer = parent & backto = issue ,6,6; journal ,6,11; linkingpublicationresults ,1:120 033,1

• http :// www . uleth . ca / dspace / bitstream /10133/586/1/ barragan ,%20 salvador . pdf