Diensteninnovatie en de WBSO

Deze brochure is een uitgave van:

Ministerie van Economische ZakenBezuidenhoutseweg 30| Postbus 201012500 EZ Den HaagT 0800 - 8051, vanuit het buitenland: T +31 77 465 67 67 www.ez.nl © Rijksoverheid | November 2009 Publicatie-nr. 1WBSO0901Extra exemplaren van deze publicatie kunt u bestellen via www.postbus51.nl

Diensteninnovatie en de W

BSOEff

ect van de verruiming in 2009

Diensteninnovatie en de WBSOEffect van de verruiming in 2009


Een terugkerend onderwerp in gesprekken met bedrijven, onderzoekers en kennisinstellingen is dat Nederland onvoldoende in staat is ontwikkelde kennis om te zetten in vernieuwende producten en diensten. Het kabinet gaat kennis en innovatie beter koppelen aan de oplossing van maatschappelijke vraag stukken en de totstandkoming van vernieuwende producten en diensten. Ten slotte komen er in de WBSO meer mogelijk heden voor ICT-onderzoek en ontwikkeling.Uit: Samen Werken, Samen Leven (Beleidsprogramma 2007-2011)

Voorwoord

Het versterken van het innovatieve vermogen van de Nederlandse economie is één van de belangrijkste uitdagingen voor dit kabinet. Door de economische ontwikkelingen in de afgelopen jaren is die uitdaging alleen maar groter geworden. Om de innovatie in Nederland krachtig te bevorderen hebben wij als kabinet een aantal maatregelen genomen. Eén van die maatregelen is het openstellen van de WBSO voor de ontwikkeling van innovatieve diensten met ICT. In deze publicatie worden de eerste effecten van de verruiming van de WBSO gepresenteerd. De WBSO ondersteunt sinds jaren het Nederlandse bedrijfsleven bij het uitvoeren van speur en ontwikkelingswerk. De recente verruiming is erop gericht ook de innovatie van nieuwe diensten op basis van ICTonderzoek en ontwikkeling beter te ondersteunen. Samen met de verhoging van het budget biedt de verruiming een krachtige en gerichte ondersteuning van (diensten)innovatie.

Naast de cijfermatige verantwoording van de eerste resultaten worden in dit boekje verschillende voorbeeldprojecten beschreven. Die eerste resultaten laten zien dat we op weg zijn naar een meer innovatieve en concurrerende economie. Wij zijn dus op de goede weg, maar innovatie is een continu proces. Juist in deze tijd is het nodig dat ondernemers in blijven zetten op innovatie. Dan komen wij met een voorsprong op onze concurrentie uit de economische crisis. Ik zal ondernemers daar in steunen en helpen waar ik kan. Zodat Nederland internationaal meer concurrerend is met vernieuwende diensten en producten. Met de verruiming van de WBSO en meer budget in 2010 hoop ik dat de Nederlandse ondernemer nog meer speur en ontwikkelings werk gaat verrichten!

Maria van der HoevenMinister van Economische Zaken

_ Diensteninnovatie en de WBSO

De WBSO: succesvol EZinstrument 9

Weten wat er boven je hoofd vliegt 13

ICT en diensteninnovatie in de WBSO 15

De basis voor dienstontwikkeling: belangrijke ICTontwikkelingen in de afgelopen decennia 25

Trends in diensteninnovatie 33

Eén webapplicatie voor de hele staalsector 39

De WBSO vergroot nu ook het innovatievermogen van dienstverlenend Nederland! 41

Collaboratory.nl: diensteninnovatie on top of hightech 43

Een outlook naar ontwikkelingen 2010 en verder 45

Inhoud

_ Diensteninnovatie en de WBSO

Het ministerie van Economische Zaken (EZ) biedt ondernemers een uitgebalanceerd aanbod van stimuleringsmaatregelen. Hiermee zorgt EZ ervoor dat bedrijven meer kansen krijgen om succesvol te ondernemen en te vernieuwen. Vernieuwen kan fiscaal voordelig via de WBSO: bedrijven die speur- en ontwikkelingswerk (S&O) uitvoeren kunnen een fiscale tegemoetkoming krijgen voor de loonheffingen.

De WBSO: succesvol EZ-instrument

De WBSODe WBSO (Wet Bevordering Speur en Ontwikkelingswerk) is, sinds de start van het programma in 1994, één van de belangrijkste innovatie stimuleringsregelingen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Bedrijven kunnen via de WBSO een tegemoetkoming krijgen in de loon kosten van werknemers die S&O verrichten. Het fiscale voordeel is een vermindering van de af te dragen loonheffing voor deze S&Omedewerkers. In 2010 bedraagt deze zogenoemde S&O afdrachtvermindering 50 procent van de eerste € 220.000 aan S&Oloonkosten. Voor de resterende S&Oloonkosten is dit 18 procent. Voor startende bedrijven bedraagt het percentage van de eerste € 220.000 zelfs 64 procent. Elk kalenderjaar geldt een maximum van € 14 miljoen dat toegekend kan worden aan een fiscale eenheid. Zelfstandigen krijgen een vaste inkomstenaftrek voor S&O. Voor 2010 bedraagt deze € 12.031, met een extra aftrek van € 6.017 voor starters.

Het kabinet heeft in het Beleidsprogramma ‘Samen werken, samen leven’ aangegeven dat het budget voor de WBSO in deze kabinetsperiode structureel wordt verhoogd. In 2010 wordt het WBSObudget bovendien incidenteel met € 60 miljoen verhoogd. In het Aanvullend Beleidsakkoord voor de WBSO heeft het kabinet nog eens € 300 miljoen extra beschikbaar gesteld voor 2009 en 2010. Dat maakt dat er in 2009 € 614 miljoen en in 2010 € 700 miljoen voor onder nemers beschik baar is. Dit stimuleert zowel grote als kleine bedrijven om ook tijdens de economische crisis te blijven innoveren. VerruimingMet ingang van 2009 ondersteunt de WBSO ook de ontwikkeling van innovatieve ICTdiensten, bijvoorbeeld het betalen per mobiele telefoon of het ontvangen van actuele fileinformatie op navigatieapparatuur. Deze projecten kwamen vóór 2009 niet voor een tegemoet koming in aanmerking. In 2007 zijn in nauw overleg met ondernemers en brancheorganisaties de kaders van de verruiming bepaald. In 2008 is samen de verruiming in wetgeving verankerd.

9_ Diensteninnovatie en de WBSO

Effect verruimingWat is het effect van deze uitbreiding met innovatieve ICTdiensten? Hoeveel ICT projecten zijn inmiddels ondersteund? Welke trends kunnen we waarnemen? Deze publicatie bevat een overzicht van de resultaten van de verruiming én beschrijft de relatie tussen de ontwikke lingen in het vakgebied en de meest recente ICTtoepassingen bij Nederlandse bedrijven.

Deze ontwikkelingen worden geschetst vanuit drie gezichtspunten: ervaringen van ondernemers, kennis instellingen en SenterNovem. Aan het woord komen ondernemers die nu, dankzij de ICTverruiming van de WBSO, mét steun, innovatieve ICToplossingen en toepassingen kunnen ontwikkelen. Het boekje bevat ook verhalen van ondernemers die hun visie geven op de toepassingsmogelijkheden

van ICT in de producten die we dagelijks gebruiken. Twee gerespecteerde onderzoeksbureaus op het gebied van de diensten inno vatie vertellen welke trends zij zien in diensteninno vatie en onder strepen het belang hiervan voor de WBSO.

In het hoofdstuk van ‘ICT en diensteninnovatie in de WBSO’ is te zien dat de verruiming, mede dankzij de financiële impuls van de overheid, al in het eerste jaar voor een forse groei van het aantal programmatuurprojecten heeft gezorgd.


‘Een webapplicatie die alle vliegbewegingen rond een luchthaven op een aantrekkelijke manier laat zien’

Weten wat er boven je hoofd vliegt

Veel mensen die in de buurt van een luchthaven wonen of werken zijn geïnteresseerd in de vliegtuigen die ze over hun hoofd zien vliegen. Dit gegeven was voor Frontier Information Technologies aanleiding om informatie over vliegtuigbewegingen voor een breed publiek toegankelijk te maken. Frontier ontwikkelde Casper, een innovatieve web-oplossing die informatie geeft over overvliegende vliegtuigen. Een project waarvoor Frontier dankzij de verruiming een succesvol beroep kon doen op de WBSO.

Frontier Information Technologies is een bedrijf dat creatieve tools maakt voor de luchtvaartsector. De tools combineren en presenteren verschillende data en zijn eenvoudig te gebruiken. Frontier besteedt veel aandacht aan de grafische vorm geving, de tools moeten er aantrekkelijk uitzien. ‘Met Casper wilden we graag een mooie applicatie maken die veel informatie geeft over de verschillende vliegbewegingen zoals type vliegtuig, hoogte, snelheid, richting, weers omstandigheden en baangebruik’, zegt Raymond Michiels van Frontier Information Technologies. ‘Naast informatie als vliegtuigtype en hoogte hebben we de tool grafisch aantrekkelijk gemaakt door het gebruik van

foto’s en verschillende iconen en kleuren voor de diverse vliegtuigtypes en vliegmaatschappijen. Casper laat zowel live als opgenomen vliegverkeer zien op een Google Maps achtergrond. Door gebruik van een geavanceerd algoritme om vliegtuigtracks om te zetten, kunnen de vliegbewegingen zowel realtime als versneld worden getoond. ‘Het snel kunnen afspelen van de vliegbewegingen geeft veel inzicht in de vlieg patronen’, zegt Michiels. ‘We willen Caspar in de toekomst nog verder uitbreiden met een 3Dview en een PDAversie die bedrijven kunnen gebruiken als intranettoepassing waarbij zij extra informatie krijgen over het vliegtuig en de vlucht.Maar Casper is niet alleen interessant voor luchthavens, luchtverkeersleiding, luchtvaartmaatschappijen, politie, brandweer, gemeenten en stakeholders die op een luchthaven werken. Ook omwonenden kunnen op een leuke manier inzicht krijgen in alle vliegbewegingen die boven hun hoofd plaatsvinden. Hierdoor kan Casper tevens bijdragen aan het verbeteren van de relatie tussen de luchthaven en de omgeving.


14

Verruiming

Autonome groei 2009

Aantal programmatuur projecten 2008

Het gebruik van de WBSO is in de afgelopen jaren gestaag toegenomen. De dynamiek van de verschil-lende sectoren komt in de WBSO tot uitdrukking. In deze publicatie wordt de aan dacht vooral gericht op de ontwikkeling binnen de ICT-sector en dan specifiek de diensteninnovatie. Een breder overzicht is beschikbaar in Focus op de WBSO1.

ICT en diensten-innovatie in de WBSO

1 Zie http://www.senternovem.nl/wbso onder Publicaties.

Programmatuur in de WBSOFiguur 1 geeft inzicht in het aandeel programma tuurprojecten in de WBSO ten opzichte van product en procesgerelateerde projecten. Sinds 2007 is er sprake van een duidelijke groei van het aantal programmatuurprojecten. De groei van het aantal programmatuurprojecten is de afgelopen jaren steeds sterker gestegen. Met de verruiming in 2009 is deze groei extra aangezet.

Figuur 2 toont de ontwikkeling van het aandeel ICT op basis van sectorcode 72 (Computerservice en ITbureaus) gemeten in S&Oarbeidsjaren (één S&Oarbeidsjaar is gelijk aan 1.400 uren speur en ontwikkelingswerk). De groei in 2009 is bepaald op grond van een verwachting. In figuur 2 zijn de gegevens ingedeeld naar bedrijfssectoren.

Binnen de WBSO vormen de programmatuurprojecten een afzonderlijke categorie. In de onderstaande analyses wordt deze categorie als uitgangspunt genomen. De kern van de WBSO is technologie. Om meer aansluiting te vinden met diensteninnovatie in de WBSO is programmatuur als uitgangspunt genomen. Uit de evaluatie naar de werking van de WBSO in 2007 blijkt dat in de ICTsector de grootste groeimogelijkheden liggen. De verruiming van de uitleg van de S&Odefinitie houdt in, dat de ontwikkeling van een dienst gebaseerd moet zijn op voornamelijk zelfontworpen programmatuur.

Effecten van de verruiming in 2009

Figuur 1. Aandeel Computerservice en IT bureaus in de WBSO naar S&O-arbeidsjaren

Figuur 2. Aantal programmatuurprojecten 2009 - Bron: WBSO, SenterNovem, stand 2009 per medio oktober

6.460

1.510

1.970

15_ Diensteninnovatie en de WBSO _ Diensteninnovatie en de WBSO

16

Tabel 2 geeft een overzicht van de programmatuurprojecten in 2008 en 2009 ten opzichte van alle projecten. In de groei van zowel het absolute aantal projecten, de S&Oarbeidsjaren en de S&Oloonsom is een trendbreuk zichtbaar in 2009; naast de autonome groei is er sprake van extra groei door het grotere aandeel programmatuurprojecten. Het aantal programmatuurprojecten is in 2009 maar liefst 54% gestegen. Waarbij de kanttekening nog geplaatst moet worden dat het voor 2009 cijfers tot en met oktober 2009 zijn. Het aantal S&Oarbeidsjaren is gestegen met 4% en binnen de programmatuurprojecten zelfs met 32%. De S&Oloonsom (het aantal S&Ouren maal het S&Ouurloon) kent een nog grotere stijging binnen de programmatuurprojecten: 44%.De stijging wordt grotendeels veroorzaakt door de verruiming. Figuur 3 laat zien voor welk deel de stijging daaraan is toe te schrijven.

In tabel 2 staat dat er 9.940 programmatuurprojecten zijn ingediend tot en met oktober 2009. Een deel van deze programmatuurprojecten zou gezien de autonome groei van de afgelopen jaren die de programmatuur kent, buiten de verruiming al verwacht kunnen worden. Het overige deel hiervan, 1.970 pro jecten, is aan te merken als programmatuurontwikkeling ten behoeve van diensteninnovatie.

In figuur 4 is te zien dat het aantal ingediende dienstenprojecten het verwachte aantal fors heeft overschreden (+ 31%). Het bijbehorende budget is als gevolg van deze grote toestroom ruimschoots overschreden. De budgetoverschrijding is nog enigszins geremd doordat er per project minder is verbruikt dan gebudgetteerd. Het budget per project valt in de praktijk lager uit dan ingeschat. De intensivering van de WBSO heeft daar bovenop een aanzuigende werking op nieuwe en bestaande aanvragers om projecten in te dienen. Uit de markt komt het geluid dat programmatuurontwikkeling beter uit te leggen is om in aanmerking te komen voor de WBSO. Vooral de intermediaire markt heeft daarop ingespeeld. Dit is een voorzichtige verklaring voor het hoge percentage waarmee het verwachte aantal dienstenprojecten is overschreden, hetgeen tot overschrijding van het budget heeft geleid. Naast een autonome groei en extra aanvragen als gevolg van het aanvullende beleids akkoord en alle marketing daaromtrent, is ook de stijging van het S&Ouurloon een belangrijke oorzaak.

S&O-projecten 2008 2009* Groei Aantal WBSO totaal 82.030 97.150 + 18% Programmatuurprojecten 6.460 9.940 + 54% S&O-arbeidsjaren WBSO totaal 62.400 64.830 + 4% Programmatuurprojecten 7.630 10.090 + 32% S&O-loonsom (in €) WBSO totaal 2.333 mln 2.762 mln + 18% Programmatuurprojecten 304 mln 438 mln + 44%

Figuur 3. Ontwikkeling aandeel programmatuur in WBSO - Bron: WBSO, SenterNovem

Figuur 4. Dienstenprojecten en budget in 2009 - Bron: WBSO, SenterNovem

Tabel 2 Bron: WBSO, SenterNovem, * stand 2009 per medio oktober

Product

Proces

Programmatuur

Begroot

Gerealiseerd


Trends in ICT

ApplicatiesHet indienen van programmatuurprojecten is sinds 1997 mogelijk binnen de WBSO. In deze periode zijn vele trends en belangrijke technologieontwikke lingen binnen de ICTsector te onderkennen. Hieronder worden de belangrijkste genoemd, verderop in dit hoofdstuk is grafisch te zien wanneer deze ontwikkelingen zichtbaar werden binnen de ingediende S&Oprojecten in de periode 20042009. Hieruit kan onder andere worden afgeleid wat de incubatietijd van nieuwe techno logie binnen de Nederlandse ICTsector is. Tevens is het traject te zien hoe de ICTsector zich door de jaren heen heeft ontwikkeld van dedicated applicaties naar meer standaard componenten waardoor rond 2010 ‘Software as a Service’ praktijk wordt. Hiermee is uiteindelijk een basis gelegd voor de ontwikkeling van innovatieve diensten. Tot rond 2005 bestond softwareontwikkeling vooral uit het ontwikkelen van applicaties met een specifiek doel. Met name in bedrijfsprocessen ontstonden echter meer en meer standaarden denk hierbij aan ERP en MRPsystemen maar ook aan standaard uitwisselingsformaten zoals EDIfact en XML. Draadloze netwerkenToen de ondersteuning van programmatuurontwikkeling binnen de WBSO in 1997 mogelijk werd, bestond het internet voor algemeen gebruik nog maar net. Een explosieve toename van het internetgebruik en bijbehorende software vond plaats tijdens de internetgroei in de jaren 20002002. Er ontstonden in die tijd veel internetbedrijven en bedrijfjes die zich volledig bezig hielden met web development, want iedereen moest online en een website hebben.

Na het barsten van de internet bubble was het vertrouwen in de ICTsector enigszins weg en werd met name geïnvesteerd in interne ITsystemen. Vanaf ca. 2003 vonden draadloze netwerken hun weg waardoor een integratie van mobiele devices (o.a. navigatie) en het internet tot stand kwam. In de jaren hierna ontstonden veel beter toegankelijke interfaces en interessante content waardoor nog veel meer mensen het internet gingen gebruiken. Het gevolg van de hogere bandbreedtes (ADSL) was een zeer hoge internetpenetratie waaruit multimedia toepassingen en in de afgelopen jaren ook social networks ontstonden (web 2.0, Hyves etc.). Omdat bandbreedte en performance geen belemmering meer vormen ontstaat de behoefte meer functionaliteit via het internet aan te bieden door middel van bijvoorbeeld plugins in de webbrowser. Hierdoor wordt software steeds meer als een dienst aangeboden, denk aan online backup, internetbankieren en handel (Marktplaats).

Van ‘Software as an Application’ naar ‘Software as a Service’ Nederland is op dit moment één van de belang rijkste ‘information and services’ economieën en wordt meer en meer een ‘networked society’. In de jaarlijkse analyse van de Economist Intelligence Unit, staat Nederland in 2009 op de vijfde plaats in de ‘IT industry competitiveness index’. Nederland heeft een sterke economie met innovatieve en concurrerende diensten. Alle ingrediënten zijn in de Nederlandse samenleving aanwezig om de diensteninnovatie te laten floreren. Er is een optimale ICTinfrastructuur en de mogelijkheden voor ICTonderzoek en ontwik keling zijn sterk vertegenwoordigd.


20

De bij het Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI) ontwikkelde programmeertaal Python, is de taal waarmee Google werkt. De eerste Europese internetverbinding met de Verenigde Staten werd door een Nederlandse kennisinstelling gerealiseerd. De wetenschappelijke infrastructuur van SurfNet behoort tot de wereldtop en de Amsterdam Internet Exchange (AMSIX) is het grootste internetknooppunt ter wereld.

Diensten bepalen voor ca. 70% het BNP en de banengroei is de afgelopen decennia vrijwel volledig toe te schrijven aan de dienstensector zoals de financiële sector, (multi)media, de gezondheidszorg en de zakelijke dienstverlening.

De aanwezigheid van ICTgebaseerde diensten treffen we overal om ons heen aan: bij het verzenden en ontvangen emails, bij telefoongesprekken die we voeren, in weersvoorspellingen en verkeersinformatie, in reclame, (multi)media en online betalen. Nederland is wereldleider in internet bankieren, meer dan 60% van de Nederlandse bevolking bankiert op het web.

Figuur 5 laat de ontwikkelingen en trends van de afgelopen 5 jaren zien. Hierbij nemen applicaties en internet een prominente plaats in. Dit heeft te maken met de verschuiving van locale en specifieke applicaties naar meer en meer webbased applicaties met dezelfde functionaliteit. De webbased applicaties zijn overal en eenvoudig te bereiken en te gebruiken in zeer veel toepassingen. Standaardisatie speelt een steeds prominentere rol bij de ontwikkeling van programmatuur en web based dienstverlening.

Met de komst van verschillende functies die los op het internet worden aangeboden en de internationalisatie van webbased projecten is regelgeving meer essentieel geworden. Denk bijvoorbeeld aan een webbased marktplaats waarbij producten wereldwijd verkocht, betaald en verzonden worden. Marktplaats biedt bijvoorbeeld een dienst aan om direct op de hoogte te blijven van bepaalde (merk)producten op verschillende platformen. Mogelijk dat in de toekomst op maat aangegeven kan worden waar een product in de nabije omgeving het best en goedkoopst gekocht kan worden.

Verruiming met ICT-dienstenDe WBSO heeft op deze kansen en ontwikkelingen ingespeeld door in 2009 een verruiming in te voeren om op basis van programmatuurontwikkeling nieuwe ICTdiensten mogelijk te maken. Tijdens de recente economische crisis is de positie van de maakindustrie in Nederland teruggelopen. Nederland kan zijn kansen in de toekomst meer richten op een sterke positie op het gebied van diensten. Zo is Nederland internationaal sterk op het gebied van financiële dienstverlening (iDeal is bijvoorbeeld een Nederlands product). Het grootste deel van de wereldwijde ecommerce transacties worden verwerkt door instellingen gevestigd in Nederland.Na de verruiming zijn veel nieuwe projecten ingediend in lijn met de eerder beschreven ICTtrends. De projecten hebben te maken met:

workflow management, business intelli•gence en business process managementontsluiting van legacysystemen via het •internethet online beschikbaar stellen van •applicaties

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Figuur 5. ICT-termen in S&O-projecten van 2004-2009

Aantal S&O-projecten

Termen


22

interactieve webbased multimedia•applicatieslogistieke applicaties voor track & trace •en ketenintegratiesecurity•elearning, ezorg en emarketing•location based services en narrowcasting•

De trend bij bovengenoemde deelgebieden is dat deze producten webbased als een dienst worden aangeboden. De genoemde deelgebieden zijn de afgelopen jaren meer volwassen geworden. Bij deze voorbeelden is te denken aan verschillende diensten:

online boekhouden•fotoboeken, filmpjes en gaming worden •online bijgehouden en gecreëerdbeveiligd mobiel en internetbankieren•het volgen van vogels, vliegtuigen of •sportprestaties op het internet

Er is een duidelijke trend te constateren dat diensten waar en wanneer dan ook aangeboden worden op het internet. Niet alleen het marktgebied maar ook het aantal gebruikers vergroot zich daardoor. In deze publicatie worden enkele voor beelden meer specifiek besproken.Door de verruiming ligt de nadruk niet alleen op de technische vernieuwing in de componenten, maar ook de integratie en samen werking tussen de componenten wordt nu door de WBSO ondersteund. Daar waar in het verleden componenten werden ontwikkeld voor specifieke stand alone applicaties ligt nu de nadruk op de samenwerking tussen deze en eventueel reeds bestaande componenten in een online dienst.

Geografische spreidingWaar vindt S&O in Nederland plaats? Eindhoven, Enschede en Delft zijn van oudsher bekend om de technische universiteiten en alle startups daar omheen. De Randstad kent meer ondernemingen dan bijvoorbeeld de provincies Zeeland en Groningen. In de figuren 6 en 7 is de intensiteit van het aantal aanvragers geografisch weergegeven. Hoe meer ondernemers er zijn die WBSO aanvragen hoe gekleurder de regio aangegeven is. In figuur 6 ziet u waar S&O algemeen plaatsvindt, terwijl figuur 7 zich enkel toespitst op de verruiming en programmatuurprojecten.

ConclusieDoor de verruiming komt niet alleen een nieuwe categorie projecten voor de WBSO in aanmerking, maar ook de doelgroep wordt uitgebreid. Bedrijven die zich meer richten op het ontwikkelen en aanbieden van diensten op basis van eerder ontwikkelde componenten doen nu met succes een beroep op de regeling. Bedrijven die eerder programmatuur ontwikkeld hebben en deze benutten om ICTdiensten aan te bieden vragen sinds de verruiming WBSO aan. Gezien het beschikbare budget, de stand van de technologie en de wensen van politiek, ondernemers en brancheorganisaties is een passende verruiming gerealiseerd. De WBSO sluit met de verruiming tijdig en specifiek aan op de ontwikkelingen in de ICTsector waar de focus steeds meer ligt op integratie en samenwerking van componenten. Hiermee ligt de WBSO op koers om de diensteninnovatie meer te ondersteunen teneinde de positie van Nederland op het gebied van diensten te verbeteren.

Figuur 6. Intensiteit WBSO algemeen in Nederland 2009 - Bron: WBSO, SenterNovem

Figuur 7. Intensiteit WBSO programmatuur in Nederland 2009 - Bron: WBSO, SenterNovem

0 - 100

0 - 100


24

1966 Het eerste Nederlandse ‘softwarehuis’ wordt opgericht onder de naam Volmac, •

met o.a. Shell als klant.

1967Uitvinding van de Floppydisk door IBM. De Harddisk was er sinds 1956.•

1968Vervanging van de ponsmachine door de eerste commerciële computer.•

De start van het Internet door het Amerikaanse ministerie van Defensie •

onder de naam ArpaNet.

1970Ontwikkeling van TCP/IP door Arpa, samen met de daarboven draaiende •

protocollen als Telnet, SMTP en FTP. Er zijn 37 computers aangesloten op

het Internet (toen nog ArpaNet).

Bedrijven en instellingen starten op grote schaal met het automatiseren van •

bedrijfsprocessen (banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen en

overheidsinstellingen). Dat gebeurde met ‘domme’ terminals gekoppeld aan

een groot mainframe.

Ontwikkeling van de muis door Xerox.•

1975Oprichting van Microsoft.•

1976Eerste Apple computer.•

1977Ontwikkeling Ethernet en LAN via Coax (3Mbit).•

1979Oracle komt met de eerste relationele database (RDMS) •

die gebruik maakt van de vraagtaal SQL.

1980Introductie van de Compact Disk (CDROM).•

Introductie van Teletekst in Nederland.•

1981IBM introduceert de eerste personal computer (PC) die draait onder besturings•

systeem CP/M86 (DEC) en MSDOS (Microsoft). MSDOS is direct op grote schaal

beschikbaar en krijgt een zeer groot marktaandeel. Er zijn dan ca. 700.000 PC’s in

belangrijke ICT-ontwikkelingen in de afgelopen decennia

De basis voor dienstontwikkeling:


26

omloop en dBase van Ashton Tate wordt het meest gebruikte database

programma.

In eerste instantie werd de PC gebruikt voor persoonlijke doeleinden zoals •

tekstverwerking, rekenen en kaartenbak programma’s. Al snel daarna werden PC’s

aan elkaar gekoppeld om gezamenlijk gebruik te kunnen maken van dezelfde

hardware, programmatuur en randapparatuur. Vanaf dat moment kwam

automatisering ook in beeld bij middelgrote en kleine bedrijven.

1982Eerste draagbare computer van Compaq, de voorloper van de laptop.•

Hayes maakt zijn modems (300baud) geschikt voor de PC.•

1983Lotus 123 spreadsheet beschikbaar (VisiCalc was in 1979 de eerste spreadsheet).•

Richard Stallman lanceert het GNU project met als doel een •

vrij besturingssysteem te creëren.

1984IBM komt met de 80286 PC, Apple met de Macintosh en HP maakt de eerste •

laserprinter.

Cisco Systems wordt opgericht via een apparaatje waarmee je elkaar email •

kunt sturen, de eerste router.

X/Open wordt opgericht door de ‘open systemen beweging’ waaraan een •

groot aantal concerns deelnemen. De voorloper van OpenSource.

1986Piet Beertema registreert de eerste domeinnaam ter wereld namens het Centrum •

Wiskunde en Informatica (cwi.nl). Hiermee schreef Nederland wereld geschiedenis.

1987IBM introduceert OS/2 en een nieuwe PClijn onder de naam PS2.•

Door OS/2 brokkelt relatie Microsoft IBM af.•

Windows 1.0 beschikbaar.•

1989Tim Berners Lee schrijft een projectvoorstel voor een hypertekstachtig systeem •

waarmee informatie kan worden opgeslagen op geografisch verspreide computers.

De vondst krijgt de naam World Wide Web en verdwijnt in een diepe la!

De Object Management Group (OMG) wordt opgericht door een aantal concerns •

met als doel object georiënteerd ontwerpen te standaardiseren.

Richard Stallman schrijft de eerste versie van de GPL (General Public License). •

Een belangrijke mijlpaal voor open source, omdat het tevens een nieuw paradigma

introduceert voor de ontwikkeling en verspreiding van programmatuur.

1990De relatie tussen Microsoft en IBM begint te scheuren.•

IBM richt zich op OS/2, Microsoft richt zich op Windows 3.0•

Geautomatiseerde methoden voor softwareontwikkeling doen hun intrede in •

de vorm van zogenaamde casetools (Computer Aided Sofware Engineering).

JAVA wordt gestart binnen Sun Microsystems.•

Tim Berners Lee dient het projectvoorstel uit 1989 opnieuw in en mag het nu wel •

uitvoeren.

1991Tim Berners Lee heeft de eerste Webbrowser geschreven en gedemonstreerd.•

MultimediaPC is geboren met een geluids en videokaart.•

Diverse overnames door Borland, Novell.•

Men komt tot de conclusie dat de mogelijkheden van de PC beter benut zouden •

kunnen worden.

De PC leende zich door zijn steeds groter wordende rekenkracht steeds beter •

voor grafische toepassingen en het werken met grafische userinterfaces zoals

Apple en Windows.

Het cliëntservertijdperk is aangebroken. Computerverwerking wordt verdeeld •

over alle computers (servers) en PC’s (cliënts) in het netwerk.

Gedistribueerde computerverwerking waarbij de rekenkracht en specialismen van •

alle onderdelen in het computernetwerk optimaal benut worden.

Linus Torvalds, een Finse student, maakt wereldkundig dat hij werkt aan een nieuw •

besturingssysteem, dat later ‘Linux’ zou gaan heten.

1992De eerste Pentium processor.•

De Nederlandse professor Andrew Tanenbaum gaat onder de titel ‘Linux is •

achterhaald’ een debat aan met o.a. Linus Torvalds. De meningen over wat de

beste basis architectuur is voor een besturingssysteem blijken en blijven verdeeld.

1993Microsoft introduceert Windows NT.•

GSMnetwerk voor mobiele telefonie.•

Opmars van clientserversystemen ten koste van mainframes.•

1994De eerste algemeen verkrijgbare browser genaamd Netscape •

(afgeleid van browser Mosaic).

WBSO van start; toen nog zonder programmatuur.•


28

1995Eerste versie van JAVA op het internet.•

Midden jaren negentig brak internet op grote schaal door. Dit was het begin van •

een stormachtige periode waarvan het einde nog lang niet in zicht is. Eén van

de belangrijkste ontwikkelingen is dat bedrijven en mensen via Internet

‘anytime, anyplace, anyhow’ toegang hebben tot diensten, informatie en

systemen waar ook ter wereld.

Netscape gaat naar de beurs.•

Het Nederlandse BAAN company gaat naar de beurs en is één van de snelste stijgers.•

Introductie van de DVD.•

1997WBSO open voor programmatuurprojecten.•

PC fabrikant Compaq neemt Tandem over.•

Schaker Garry Kasparov verliest van IBM’s Big Blue computer.•

Introductie XS4ALL, de eerste Nederlandse internet provider ontstaan uit •

Hacktic sinds 1993.

1998Voorbereidingen voor het ‘millenniumprobleem’vanwege de •

verandering van 19 in 20.

Oprichting van Google door Page en Brin Ze ontwikkelden een •

geavanceerde methode voor het vinden van informatie op het internet.

De eerste en enige Nederlandse computerbouwer Tulip verkeert in zwaar weer, •

er is net een nieuwe productiehal in Rosmalen neergezet.

Minister Wijers van EZ initieert het ‘Twinning project’, 15 vooraanstaande ICT’ers •

waaronder Roel Pieper houden zich bezig met de selectie van startups die

huisvesting krijgen in zogenoemde Twinning Centers.

America Online neemt Netscape over.•

SGML (Standard Generalized Markup Language) is de voorloper van HTML •

m.b.v. deze metataal kunnen documenten op het web worden gepubliceerd.

Apple introduceert de iMac met name voor internetgebruik.•

1999De eerste (mobiele) Palmtops komen op de markt.•

Marktplaats.nl wordt opgericht.•

De euroconversie is probleemloos verlopen.•

Getronics lijft het Amerikaanse Wang in.•

2000Het Y2K millenniumprobleem blijkt nauwelijks gevolgen te hebben gehad, •

de wereld draait door.

De eerste 1GHz processor komt van AMD. De eerste virussen verspreiden zich •

via het web.

WAP (Wireless Application Protocol) wordt geïntroduceerd t.b.v. handel via de •

mobiele telefoon.

De eerste sites worden lamgelegd door “Distributed Denial of Service (DDoS)” •

aanvallen. Het eerst grote virus ‘I Love You’ verspreidt zich wereldwijd over

miljoenen computers.

Steeds meer aandacht voor open source waaronder het besturingssysteem Linux.•

World Online gaat via CEO Nina Brink naar de beurs, dit loopt uit op een fiasco.•

Het Franse Atos neemt het kwakkelende ORIGIN (Philips/BSO) over.•

2001De ICTbubble is gebarsten en leidt tot zeer veel problemen bij ICTbedrijven •

wereldwijd.

Microsoft introduceert het robuuste besturingssysteem Windows XP.•

ICT is meer en meer ‘enabling’.•

Miniaturisatie zet verder door.•

Fusie tussen Hewlett Packard en Compaq.•

Oprichting koepelorganisatie Nederland~ICT, later ICT~Office.•

Het ministerie van Binnenlandse Zaken richt het ICTU (ICTUitvoeringsorgansiatie) •

op voor belangrijke ICTprogramma’s van de rijksoverheid.

2002Mobiel bellen startte eind jaren negentig zijn indrukwekkende opmars. •

Binnen een paar jaar beschikte vrijwel iedereen over een mobiele telefoon.

In de 21e eeuw komt ook draadloos internet opzetten. Bij tankstations, vliegvelden, •

koffie corners en tal van andere locaties worden ‘hotspots’ ingericht voor ‘wireless’

internettoegang.

Telefoons, computers, randapparatuur en huishoudelijke apparaten worden •

voorzien van slimme technologie waardoor ze draadloos met elkaar kunnen

communiceren.

Rampjaar vanwege het grote aantal faillissementen in de ICTsector waarvan •

automatiseerder AINO en KPNQuest een voorbeeld zijn.

Wereldberoemde Nederlandse informaticus Edsger Dijkstra overleden.•

Het Britse Logica neemt het Nederlandse/Britse CMG over.•


30

2003Sterke opkomst van bedrijfssoftware zoals ERP, CMS en CRM (SAP, Baan, Exact, etc.).•

Online multimedia (muziek, video, games, etc.) is een grote groeimarkt.•

WiFi, RFID breken door en VoIP komt opzetten.•

Zoekmachines zijn ‘hot’ (Google is marktleider en gaat naar de beurs).•

Outsourcing (India) komt op.•

Security wordt een groeimarkt vanwege virussen, spam en ddosattacks.•

Startsein voor het project invoering OVchipkaart.•

Project C2000 voor de zwaailichtensector strandt.•

Het Nederlandse TomTom komt succesvol op de markt met het eerste •

mobiele navigatiesysteem.

2004Draadloze netwerken breken definitief door.•

Groei in het gebruik van Linux (OS) op de desktop. Linux (Apache) was reeds •

marktleider op de webservers.

Doorontwikkeling van standaarden voor web(browsers) zoals XHTML.•

Hyves opgericht.•

2005Embedded elektronica komt overal voor en kent een ‘smooth integratie’ •

met officeapplicaties.

Mobiel en draadloos bellen, internetten en zaken doen smelten steeds meer •

samen. Een logische volgende stap is ‘location based services’, waarbij informatie

en diensten afgestemd worden op de plaats waar de mobiele beller, internetter,

medewerker, klant of leverancier zich bevindt.

Convergentie van telefoon en computernetwerk VoIP.•

2006Enorme vergroting van bandbreedte waardoor nieuwe multimedia toepassingen •

mogelijk zijn geworden (GSM, UMTS, WiFi, BT).

Aantal knooppunten in netwerken neemt enorm toe: communities en •

communiceren met allerlei systemen opkomst LinkedIn, Facebook.

2007De ontwikkeling van ICTstandaarden (met name open industrie standaarden).•

Organisaties ontwikkelen zich in de richting van ‘boundaryless organizations’.•

ICTGovernance wordt steeds meer benadrukt.•

Organisaties gaan meer ITactiviteiten outsourcen / offshoren.•

De business en IT worden steeds meer opgelijnd of zelfs geïntegreerd.•

Compliance wordt meer en meer een onderdeel van de bedrijfsvoering.•

2008Personalisatie online en real life is meer gelijkwaardig.•

Localisatie wordt een nieuwe dimensie van inhoud; foto’s en blog’s krijgen •

coördinaten.

Meer ongevraagde informatieverstrekking op het internet door profilering.•

Beleving van beeld en geluid door Ambient en Affective Surroundings: •

zoals wind, geluid en geur in spellen.

Community based informatie verwerving (“wisdom of the crowd”, web 2.0).•

2009ICT en business raken steeds meer verweven: deze verwevenheid van bedrijfs•

processen en ICTvoorzieningen heeft grote impact op de ICTorganisatie.

Software as a Service, Service Oriented Architecture breken verder door.•

Programmatuurdefinitie in de WBSO verruimd naar diensteninnovatie.•


Wat verklaart nu eigenlijk het succes van dienst-verlenende ondernemingen? Hoe heeft bijvoorbeeld Randstad uit kunnen groeien tot de wereldtop in het uitzendwezen en, meer algemeen, in HRM services? Hoe hebben Amazon en in Nederland ook een speler als BOL.com, die zich al lang niet meer beperken tot een enkele deelmarkt als boeken, zich kunnen ontwikkelen tot succesvolle webwinkels? Hoe is een dienstverlener als Starbucks er in geslaagd om van zoiets eenvoudigs als het serveren van een kop koffie een service experience te maken die wereldwijd aanslaat en wordt uitgerold? Hoe heeft een onder-neming als IBM zich in ruim een decennium weten om te vormen van een overwegend industriële onderneming naar aanbieder van ICT-gebaseerde diensten oplossingen. Wat maakt dat Nederlandse ingenieursbureaus als Arcadis en DHV – beide actief in watermanagement - hun diensten met succes aanbieden van Missisippi-delta tot aan China? Wat maakt Vodafone, H&M, Zara en IKEA tot succes-volle diensten formules? Het antwoord is veelal diensteninnovatie, in al zijn verscheidenheid. Genoemde bedrijven, en met hen talloze onder - ne mingen groot en klein, onderscheiden zich door het aanbieden van innovatieve dienstenoplossingen, onderscheidende dienstenformules, innovatieve werkwijzen, unieke manieren van interacteren met hun cliënten en veelal (maar niet noodzakelijkerwijs) slim gebruik van beschikbare technologische opties.

Trends in diensteninnovatie

Wat kunnen we leren van een dergelijke, tamelijk willekeurige, opsomming? In de eerste plaats wijst het op de enorme variëteit in diensteninnovatie. De lijst illustreert dat dienstenactiviteiten ertoe doen en bijdragen aan processen van waardecreatie, groei en ruimer welzijn en kwaliteit van leven. Groei van dienstverlenende sectoren is niet enkel het gevolg van uitbesteding (of unbundling) van dienstenfuncties die voorheen werden verzorgd door industriële ondernemingen of van achter blijvende productiviteitsgroei. Integendeel, de groei van diensten kan evenzeer het resultaat zijn van autonome en klantgedreven innovatie in dienstenonder nemingen zelf. Specialisatie en processen van het ontvlechten van diensten in losse (unbundled) diensten of juist in samengestelde (bundled) diensten geven aanleiding tot nieuwe service experiences en nieuwe dienstenoplossingen. Op de tweede plaats wijst de toename in het aantal global service brands op het feit dat globalisering en liberalisering – denk ook aan de Europese dienstenrichtlijn of de rol die ICT als enabling technology speelt – ook van toepassing zijn op steeds meer diensten sectoren. Dit betekent dat grote en kleine dienstenondernemingen in toenemende mate moeten concurreren op internationale schaal. Dit gaat gepaard met meer concurrentiedruk en dus neemt ook voor dienstverlenende organisaties de noodzaak om te innoveren toe.


Verder illustreert bovenstaande opsomming dat diensteninnovaties meestal mengvormen zijn van technologische en niettechnologische innovaties. Die diensteninnovaties zijn bovendien niet enkel voorbehouden aan dienstenondernemingen actief in dienstensectoren. Integendeel, diensteninnovaties zijn evenzeer van belang in industriële sectoren. Industriële ondernemingen zijn voor hun continuïteit in toenemende mate afhankelijk van de dienstenfunctionaliteiten waarmee ze hun kernproducten omringen (service encapsulation). Ook industriële bedrijven concentreren zich in toenemende mate op het creëren van dienstenervaringen en het bieden van (totaal)oplossingen voor cliënten. Een bekend voorbeeld in dit verband is de producent van vliegtuigstraalmotoren Rolls Royce. Deze onderneming heeft een omslag doorgemaakt van verkoop van motoren naar de verkoop van vlieguren en de bijbehorende dienstverlening (power by the hour). Een dergelijke omslag heeft belangrijke consequenties voor de innovatiestrategieën van dergelijke ondernemingen.

Parameters als up time, onderhoudsstrategieën en dienstverlening op afstand worden belangrijker voor innovatie. Feitelijk is sprake van een nieuw businessmodel. Op een vergelijkbare manier verkoopt de autoindustrie niet langer enkel auto’s en producenten van

kopieerapparaten niet enkel nog kopieermachines en printers. In plaats van auto’s worden ons mobiliteitsoplossingen en lifestyles (of dromen daarover) verkocht met een bijbehorend product en dienstverlening. In plaats van kopieermachines en printers worden ons document management systems en bijbehorende additionele diensten verkocht en desgevraagd neemt de ‘producent’ de bedrijfsfuncties over die hiermee te maken hebben. De ontwikkeling waarbij de dienstencomponent in het aanbod van indus triële ondernemingen toeneemt wordt ook wel aangeduid als service infusion. Ten slotte illustreert de opsomming dat heel verschillende factoren alleen of in combinatie ten grondslag kunnen liggen aan het concurrentie vermogen van ondernemingen. De factoren variëren van het vermogen superieure dienstenconcepten of unieke client interfaces te ontwikkelen, het dienstverleningsproces efficiënt te laten verlopen tot het vermogen om nieuwe veelal ICT gebaseerde technologische opties toe te passen en te vertalen in een innovatief aanbod richting klant. Sommige bedrijven slagen er zelfs in voor de bedrijfstak geheel nieuwe business modellen te introduceren of geheel nieuwe (sub)markten aan te boren.

‘Ook industriële bedrijven concentreren zich in toenemende mate op het creëren van dienstenervaringen’


Innovatieve dienstondernemingen kunnen ook concurrentievoordeel behalen door een onderscheidende dienstenspecialisatie te ontwikkelen. Denk aan excellente kennis en vaardigheden op het gebied van éénopéénmarketing, het vermogen om latente behoeften in de markt te identificeren en daarop te anticiperen of het vermogen om met geavanceerde gebruikers samen te werken en gebruiksgerichte diensten te ‘ontwerpen’ (dienstendesign is inmiddels uitgegroeid tot een apart specialisme). Andere vaardigheden kunnen te maken hebben met het vermogen nieuwe dienstenconcepten op te schalen en breed ‘uit te rollen’ (massification) of het vermogen om samen met andere partijen een nieuwe, sectoroverstijgende productmarktcombinatie of bundeling van diensten in de markt te zetten. Dit is bijvoorbeeld goed zichtbaar op het snijvlak van detailhandel, entertainment en horeca en zichtbaar bij een bezoek aan IKEA, VillaArena, de verzameling outletstores in Batavia Stad of themaparken. Ondanks de bijdrage die dienstensectoren en diensteninnovaties leveren aan het eco nomisch groeiproces, is tot dusverre in de meeste ontwikkelde economieën opvallend weinig aandacht besteed aan het analyseren en ondersteunen van diensteninnovatie. Wel is duidelijk dat de meeste diensteninnovaties alsook de diensteninnovatieprocessen die hieraan ten grondslag liggen baat hebben bij de nieuwe mogelijkheden die ICT biedt. De relaties die aanbieders en cliënten onderhouden zijn in toenemende mate ICTgebaseerd. ICT biedt ook tal van nieuwe mogelijkheden zoals personalisering van diensten of de (re)organisatie van het dienstverleningsproces zelf. Ook maakt ICT

het steeds beter mogelijk om gebruikers te betrekken bij het dienstverleningsproces zelf, bijvoorbeeld door de introductie van allerhande self service concepten in gezondheidszorg en onderwijs. Binnen het innovatiebeleid ontstaat geleidelijk meer ruimte voor het faciliteren van diensteninnovatie. Begin 2009 zijn de criteria om in aanmerking te kunnen komen voor de WBSO ook verruimd. Hierdoor is in de praktijk meer ruimte ontstaan voor innovatieve dienstverleners om gebruik te maken van de WBSO. De WBSO is vooralsnog primair gericht op technologische R&Dactiviteiten en sluit dus niet zondermeer aan op de innovatiepraktijk van alle dienstenondernemingen. In de praktijk van dienstenondernemingen vinden de meeste innovatieprocessen immers verspreid over de organisatie plaats, vallen ze veelal niet onder de noemer R&D en zijn ze niet louter technologisch bepaald. We zien de verruiming van de WBSO dan ook als een opstap naar een innovatiebeleid dat zich meer rekenschap geeft van de rol van diensteninnovatie in het economische ontwikkelingsproces en het verbeteren van kwaliteit van leven.

Pim den Hertog (Amsterdam Centre for Service Innovation, Amsterdam Business School & Dialogic Innovatie & Interactie, Utrecht) & Tom Poot (Universiteit Utrecht en Dialogic Innovatie & Interactie, Utrecht)


‘De verruiming van de WBSO biedt ons de mogelijkheid om nieuwe innovatieve diensten te ontwikkelen’

Eén webapplicatie voor de hele staalsector

INAD Holding B.V. in Eindhoven ontwikkelt ERP- en MRP-systemen voor de staal groothandel en technische groothandel. Het door INAD ontwikkelde ERP-systeem easy2trade regelt alle communicatie tussen staalleveranciers en afnemers en kan alle administratieve en logistieke activiteiten van een onderneming besturen. Voor de ontwikkeling van deze webapplicatie ontving INAD steun van de WBSO.

‘Door de verruiming kunnen bedrijven nu met steun van de overheid bestaande producten integreren met of migreren naar nieuwe technologieën, een mogelijkheid waar wij dankbaar gebruik van hebben gemaakt’, zegt Marcel van Loosbroek, directeur en oprichter van INAD Holding B.V. ‘Wij kunnen op één centrale webserver een dienst aanbieden die door alle klanten kan worden gebruikt om orders in het lokale ERPsysteem van de staalhandelaar te plaatsen. Dit past ook in onze strategie om te migreren van een software leverancier naar een dienstenleverancier. Bij het easy2trade project communiceert een webbased ASPplatform met een lokaal ERPsysteem waarbij de bedrijfslogica gedeeltelijk verschuift van het ERPsysteem naar het ASPplatform. Er ontstaat een realtime datacommunicatie tussen een webclient bij de klant, het te ontwikkelen easy2order

trans actieplatform en de lokale easy2trade applicatieserver bij de staalhandelaar.’ Easy2tradeElke gebruiker van easy2trade kan binnen zijn eigen website digitale orderafhandeling aan haar afnemers aanbieden. Easy2trade zorgt ervoor dat de orders op de juiste wijze binnen elk ERPsysteem binnenkomen. Marcel van Loosbroek: ‘Dit is voor ons een technisch nieuwe wijze van communiceren en afhandelen van de business rules. De klanten loggen via het internet in en komen op de website terecht van een leverancier waar ze orders kunnen ingeven. De orders worden naar het lokale ERPsysteem gestuurd of naar het ERPsysteem dat wij eveneens kunnen aanbieden. Iedere leverancier gebruikt dezelfde webapplicatie, maar deze kunnen we aanpassen aan zijn wensen. Zo heeft iedere leverancier voor de buitenwereld een ‘eigen’ order verwerkprogramma. Het grote voordeel is dat de leverancier vooraf niet hoeft te investeren maar een keuze kan maken uit één van de abonnementsvormen.’


Door de vraag te stellen naar het waarom van een innovatie ontdekt men gemakkelijk het wezen van een bepaalde vernieuwing. Meestal hebben we daarbij in eerste instantie oog voor de technologische aspecten van iets nieuws. Bij Exser noemen we dat de ‘technology bias’. Maar als je doordenkt blijkt het echte gewin van innovatie toch wel heel vaak in nieuwe dienstverlening te liggen. ‘Fibre to the home’ krijgt pas zin wanneer de dokter vanuit zijn praktijk de bloeddruk van een patiënt thuis kan controleren.

De WBSO vergroot nu ook het innovatievermogen van dienstverlenend Nederland!

Daarbij komt dat de economische ontwikkeling van Nederland direct afhankelijk is van de performance van de dienstensector. Meer dan 70% van het BNP komt uit diensten en meer dan 80% van de mensen is daarin werkzaam. Nederland Dienstenland!Nu stond innovatie al stevig op de politieke en maatschappelijke agenda. Ondersteund door tal van regelingen waarmee vernieuwers zich kunnen laten ondersteunen. Daar is nu binnen

de WBSO een speciale focus op diensten bijgekomen, waarvan met name ook het midden en kleinbedrijf kan profiteren. Het is goed om te constateren dat de beleidmakers razendsnel de omslag naar de deze invalshoek aan het maken zijn. Willen de diensten innovators nu opstaan?

Prof. dr. ir. Bart NieuwenhuisAlgemeen directeur Exser, centrum voor diensteninnovatie


‘Collaboratory is voor Novay een prachtig voorbeeld van co-development in een open innovatie-setting’

Collaboratory.nl: diensteninnovatie on top of high-tech

Investeringen in laboratoriumapparatuur zijn niet voor ieder bedrijf weggelegd en bedrijven die er wel over beschikken, benutten vaak niet de volle capaci-teit. Nu is de technologie zo ver dat machines op afstand bediend kunnen worden. Medewerkers en klanten kunnen zo, waar ook ter wereld en fysiek van elkaar gescheiden, samenwerken en informatie uitwisselen.

Het innovatieproject Collaboratory.nl startte met een vraag van DSM of het mogelijk zou zijn geavanceerde apparatuur met anderen te delen. Novay bouwde een consortium dat die vraag kon beantwoorden en het concept kon beproeven. Samen met Corus, Philips, FEI en de Universiteit van Amsterdam werd Collaboratory ontwikkeld, getest, bijgesteld en uiteindelijk door FEI als een dienst aangeboden. FEI was intensief bij de ontwikkeling betrokken en levert onder andere elektronenmicroscopen. Het project was voor hen interessant om nieuwe markten aan te boren. Het wordt door

deze manier van werken ook voor kleine bedrijven aantrekkelijk met kostbare apparatuur te werken. Collaboratory is voor Novay een prachtig voorbeeld van codevelopment in een open innovatiesetting, ook wel Networked Innovation genoemd, waarbij deelnemers uit verschillende bedrijfssectoren elkaar inspireren en samen tot resultaten komen waar ze die alleen niet hadden kunnen boeken. Novay vertaalt die resultaten naar succesvolle diensten en technologie met impact, zoals Collaboratory. De WBSO leverde voor Novay en voor FEI een extra stimulans om dit resultaat te bereiken. Wil Jansen, Novay


De WBSO kent jaarlijks een groot aantal programma-tuurprojecten. Vanuit deze ervaring die SenterNovem op doet met het beoordelen van al deze programmatuur projecten is goed een voorspelling te maken van toekomstige ontwikkelingen, van product naar dienst.

Een outlook naar ontwikkelingen 2010 en verder?

De capaciteit van verschillende soorten •netwerken zal nog sterk toenemen.Aparte netwerken convergeren tot een •netwerk met nagenoeg oneindige bandbreedte.Processen worden digitaal, mobiel en •virtueel.Embedded systemen geven een verdere •verschuiving van PC’s naar pda, mobiel.Meer toegankelijke interfaces en aantrek•kelijke content waardoor nog meer deelnemers aan het www.ICT ontwikkelingen zijn direct in de markt •toe te passen integenstelling tot fysieke producten waarbij veelal sprake is van een langere Time To Market.Er is behoefte aan meer ordening van •processen (ERP), data (BI) en van informatie via portals. Ook ligt er een grote nadruk op architectuur en analyse van bedrijfsprocessen.Er is een tendens om steeds meer gebruik te •maken van standaard software en deze in de bestaande systemen te integreren. ICT speelt een steeds belangrijkere rol bij het •innoveren van bedrijfsprocessen en

systemen. Zie ook de ontwikkeltrends door de jaren heen binnen de WBSO.De komende jaren zal het merendeel van •bedrijven op IP zijn overgegaan, dit is de eerste grote verandering in telefonieland sinds de digitale telefooncentrales en de start van de mobiele telefonie.De manier waarop ITprojecten tot stand •komen verandert. BPM (Business Process Modeling) is een nieuwe tendens. De dienstengeoriënteerde structuur (Service Oriented Architecture, SOA) en de procesgeoriënteerde afdelingen moeten worden samengevoegd.Gegevens over klanten, producten en alles •wat daarmee samenhangt zullen steeds meer worden samengevoegd. Metadata is een belangrijk onderdeel van •het informatiemanagement van een bedrijf. Het maakt abstractie, optimalisatie en semantische interactie van metadata mogelijk. Binnen webnetwerken is dit cruciaal voor hergebruik, consistentie, integriteit en deelbaarheid van deze data.Mashups wordt de meest voorkomende vorm •van ITapplicaties. Mashups zijn innovatieve websites die twee of meer bestaande, externe databronnen op het internet combineren, met als resultaat nieuwe informatie, dikwijls gepresenteerd met een verrassende interface.Alles online beschikbaar. Software as a •Service (SaaS) wordt interessant voor


meerdere markten. Tevens ontstaan er webplatforms die ook service based toegang geven tot infrastructuurdienstverlening, informatie, applicaties en bedrijfsprocessen via webbased cloudcomputingomgevingen.

De online business zal worden bepaald door •zogenoemde ‘Real World Web applicaties’. Real World Web staat voor applicaties die de realiteit voor de gebruiker verhogen en uitbreiden. Bijvoorbeeld navigatiesystemen. Als men een lijst uitprint met een routebeschrijving, dan zal die lijst zich niet aanpassen aan veranderingen in je route. Een GPSsysteem levert wel aanwijzingen op die zich realtime aanpassen aan veranderende situaties. GPS ligt dus dichtbij de Real World Web.Nieuwe applicaties zijn de trigger voor •nieuwe businessmodellen. Bedoeld om bedrijfsprocessen te verbeteren door op de juiste plaats, in de juiste situatie de realiteit te verhogen of uit te breiden. De software die de basis vormt voor social •networksites als LinkedIn, Hyves, Facebook en Twitter zal meer en meer worden gebruikt in bedrijven. Werknemers zullen de software gebruiken om op een andere wijze met elkaar samen te werken vanaf elk plek in de wereld. Privé en zakelijk worden hierdoor nog meer met elkaar verweven.

Alle gegevens die op het internet zijn te •vinden, worden nu alleen maar door mensen gebruikt. Ook apparaten (o.a. via RFID en mobiele devices) gaan deze gegevens gebruiken in ‘The Internet Of Things’. Volgens WWWbedenker Tim BernersLee is •de volgende stap dat internet wordt gebruikt om apparaten (=computers) met elkaar te laten praten en zelfs online te laten discussiëren en zelfstandig beslissingen te laten nemen. Deze ontwikkeling staat ook bekend onder de naam Semantisch Web. Dit is de volgende stap in de ontwikkeling van het WWW, die eruit bestaat dat informatie en data zodanig gestructureerd en geclassificeerd wordt, dat software met behulp van kunstmatige intelligentie zelfstandig kan begrijpen, analyseren en zelfs beslissen.Het semantische web moet het mogelijk •maken dat informatie volledig automatisch door softwareapplicaties (her)gebruikt kan worden. Bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van nieuwe content. Online marktplaatsen kunnen veel efficiënter •worden als software leert hoe producten, prijsstelling, services, accounting, transacties en markttrends op elkaar ingrijpen. De software kan dan optimale connecties maken en de consument veel zoekwerk en overbodige informatie besparen. Dit wordt ook wel Web 3.0 genoemd, een WWW dat denkt en handelt als een mens.

‘Een GPS-systeem levert aanwijzingen op die zich realtime aanpassen aan veran derende situaties’


Google, Facebook en Plaxo willen ervoor •zorgen dat bijna alle persoonlijke informatie, zoals je online profiel, foto’s en video’s, kan worden uitgewisseld tussen online diensten, met name sociale netwerken. Google, IBM en Verisign willen aansluiten bij internetpaspoort OpenID, waar eerder ook Microsoft, Yahoo! en Wordpress zich bij aansloten. Het idee achter OpenID is dat je slecht één set inloggegevens hebt waarmee je op alle websites kunt inloggen.

Er komen ook steeds meer mogelijkheden •voor een zogenoemd ‘programmable web’ Hierbij is het mogelijk om snel geavanceerde applicaties te ontwikkelen door bestaande services en componenten te gebruiken zoals payment (PayPal, iDeal), geografische systemen (Google Maps), telefonie (VoIP zoals Skype). Service Oriented Architectures (SOA’s) stellen ons in staat steeds sneller geavanceerde business services te introduceren door een nieuwe combinatie van bestaande IT componenten (component based development) en programmeerbare webprincipes (zoals AJAX).

De trend van het toenemende gebruik van •open source software binnen bedrijven en de overheid werd de afgelopen jaren zichtbaar binnen de WBSO en er zijn geen tekenen dat deze trend zal afzwakken. Het huidige economische klimaat, waarbij bedrijven en overheden op zoek gaan naar mogelijkheden om te bezuinigen, biedt bij uitstek kansen aan open source software. Deze kansen liggen met name daar waar de overstapkosten gering zijn.

‘Service Oriented Architectures (SOA’s) stellen ons in staat steeds sneller geavanceerde business services te introdu ceren


Dit is een publicatie van:

Ministerie van Economische ZakenBezuidenhoutseweg 30| Postbus 201012500 EZ Den HaagT 0800 8051, vanuit het buitenland: T +31 77 465 67 67www.ez.nl

SenterNovemDokter van Deenweg 108 | Postbus 100738000 GB ZwolleT 038 455 35 54www.senternovem.nl/wbso

Vormgeving: SmidswaterDruk: vijfkeerblauwSamenstelling en inhoud: 2009 SenterNovem

November 2009 | Publicatienummer: 1WBSO0901Extra exemplaren van deze publicatie kunt u bestellen via www.postbus51.nl

Deze brochure is een uitgave van:

Ministerie van Economische ZakenBezuidenhoutseweg 30| Postbus 201012500 EZ Den HaagT 0800 - 8051, vanuit het buitenland: T +31 77 465 67 67 www.ez.nl © Rijksoverheid | November 2009 Publicatie-nr. 1WBSO0901Extra exemplaren van deze publicatie kunt u bestellen via www.postbus51.nl

Diensteninnovatie en de W

BSOEff

ect van de verruiming in 2009


Documents

Diensteninnovatie en de WBSO