Dış Borçlanma

8/3/2019 D Borlanma

1/18

Ekonomik Yaklam, Cilt : 21, Say : 75, ss. 123-140

KALKINMANIN FNANSMANI,

EMPERYALZM VE FNANSAL SERBESTLK

GENNDE DI BORLANMA

Sinan SNMEZ1

zet

D borlanma dnya ekonomisinde zellikle 18. yzyldan itibaren giderek

belirginlemitir. Merkez ve evre lkelerdeki sermaye birikim rejimi ve modelleri

d borlanmann analizinde belirleyici olmaktadr. Bu almada nce

smrgecilikten emperyalizme uzanan zaman diliminde d borlanmann ilevi ele

alnmakta ve Leninin emperyalizm teorisi ereve olarak kullanlmaktadr. kinci

olarak 2. Dnya Sava ertesinde oluturulan uluslararas iblm erevesinde

d borcun kalknma iin uluslararas yardm olarak deerlendirilmesi ve d

bor-kalknma ilikisi zerinde durulmaktadr. Bu sre 1980lerin balarndaki

Latin Amerika kkenli d bor krizi ile sona ermitir. Son olarak neoliberalkreselleme ve/veya kresel finansal kapitalizmin dayana olan - d - finansal

serbestlik ekseninde d borlanmann ilevi ve neden olduu krlganlklar ele

alnmaktr.

Anahtar Szckler: Emperyalizm, Kalknma, Kreselleme, Kapitalizm, D

Borlanma, Finansal Serbestlik

JEL Snflamas: F 34, F 54

EXTERNAL BORROWING: A MEANS OF THE ECONOMIC

DEVELOPMENT, AN INSTRUMENT OF THE IMPERIALISM AND AN

OUTCOME OF THE FINANCIAL LIBERALIZATION

Abstract

External borrowing is one of the major tendencies in the world economy as

from the eighteenth century to present time. The regime and the models of capital

1Prof. Dr., Atlm niversitesi, ktisat Blm

8/3/2019 D Borlanma

2/18

Sinan SNMEZ124

accumulation both in the core and the peripheral econonies are the decisive factors

in the analysis of the external borrowing. In this paper at first the external

borrowing during the period of colonialism and imperialism is emphasized by

making reference to Lenins theory of imperialism. Second emphasis is on the period

following the Second World War during which the foreign loan is considered as an

international aid contributing to the economic development and the concerned

theoretical models. This period as well as the policies bringing a heavy debt burden

on the peripheral economies are ended by the Latin American foreign debt crisis

that occured in the early 1980s. Finally the role played by the foreign

finance/borrowing as well as the fragilities due to the -external- financial

liberalization in the era neo-liberal globalization and/or global financial capitalism

is the last theme of this paper.

Keywords: Imperialism, Development, Globalization, Capitalism, Foreign

Borrowing, Finacial Liberalization

JEL Classification: F 34, F 54

D borlanmaya ilikin bildiri balnda izilen ereve dnya ekonomisi

kavramyla balantldr. Dnya ekonomisi, uluslararas planda retim, mbadele ve

paylam ilikilerini kapsayan, iktisat politikalarnn yansd bir platformdur.Balantl olarak dnya ekonomisi aslnda hiyerarik ekonomik-finansal ve siyasal

ilikileri kapsayan bir sistemi ifade etmektedir. Sistemin ilemesinde d borlanma,

gerek ilevi gerekse etkileri ynnden nemli bir ara veya deikendir. lev, d

borlanma srecinde yer alan aktr ve ekonomilerin dnya ekonomik

hiyerarisindeki konumlarna gre farkllamakta, etkileri ise ilevin kapsam veya

boyutuna gre deiebilmekte, d borlanma yerel hatta kresel boyutlara ulaan

krizlere yol amakta veya tetikleyebilmektedir. Aklayalm.

Bir n saptama yapalm; 1350-1799 dneminde gnmzdeki merkez

lkelerin bir blmnde d bor demesinde aksaklklarn belirdii gzlenmektedir.

ngilterede ilk kez 1340da, daha sonra 1472de ve 1594te d bor demesi yerine

getirilememitir (i borlanmadan da kaynaklanm olabilir). Fransa16., 17. ve 18.yzyllarda sekiz, spanya 16. ve 17. yzylda alt, Portekiz, Prusya ve Avusturya

srasyla 16., 17. ve 18. yzylda birer kez ayn duruma dmlerdir. Ancak znde

d borlanma ve finansal krizler kapitalizm tarihine kaln harflerle yazlmtr.

Nitekim 19. yzylda d borlanmann hzland ve d kredi tutarlarnn byd,

buna karlk ok sayda lkenin birok kez borlarn deyememe durumuyla

karlat saptanmaktadr. Avrupada spanya sekiz, Portekiz ve Avusturya-

8/3/2019 D Borlanma

3/18

Kalknmann Finansman, Emperyalizm ve Finansal Serbestlik geninde D Borlanma 125

Macaristan beer kez, Latin Amerikada Venezuela alt, Meksika be, Guatemala ve

Dominik Cumhuriyeti drder kez d bor amazna srklenmilerdir. 1800-1946

kesitinde ortaya kan toplam 127 borlu temerrdnde medyan 6 yldr. 1946-2006

kesitinde ise borlanan ve temerrde ve/veya d bor krizine srklenen lkelerin

tmnn evre lkesi olduu belirlenmektedir. Bu dnemde beliren 169 temerrdn

medyan 3 yldr. Dolaysyla temerrt says ba dndrc hzla artm ve medyan

olarak sre yarya dmtr (Reinhart ve Rogoff, 2008).

Son saptama d borlanmada dikkat ekici deiikliklerin olduunu iaret

etmektedir. 19. yzyldan 21.yzyln balarna uzanan geni zaman diliminde dnya

ekonomisinin yapsnda, uluslararas sermaye hareketlerinin yn ve zellikleri ile

evrenin d borlanma srecinde farkl zellikler ve boyutlar ortaya kmtr.Uluslararas planda sermaye birikimi modellerinin geirdii dnm borlanmay

byk lde etkilemi ve ynlendirmitir.

1. Smrgecilikten Emperyalizme: Uygulama ve Teori

Smrgecilik emperyalizmin nsz olarak yorumlanabilir; bir baka

deyile emperyalizmin altyapsn oluturmaktadr. Nitekim 19. yzyln sonlarna

doru emperyalizm smrgeci politikalar etkin olarak kullanmtr. Aslnda yeni

dnyann kefi ile birlikte 16. yzylda smrgecilik ortaya km, giderek

yaygnlamaya balamtr. nceleri siyasi, askeri, dini hatta prestij nedeniyle ivme

kazanan smrgecilik giderek ekonomik temele sahip olmutur. 17. yzyldaki kle

ticareti, smrgelerdeki plantasyonlarda klelerin altrlmalar, smrgelerin

Avrupa lkeleri iin byk bir kar ve birikim kayna olmasn salamtr. Birinci

ve kinci Sanayi Devriminin yol at snai faaliyetlerdeki hzl art; ucuz

hammadde ve mamul mallara pazar bulma ihtiyacn dourmu ve smrgeci

politikalarn younluu artrlmtr.

Smrgeler hammadde kayna ve bedava igc deposu olmann yansra

d borlanma kanalyla smrgeci merkezlere kaynak aktarmtr. Vergiye ek

olarak, bazen verginin yerini alan borlanma veya borlandrma vazgeilmez bir

araca dntrlmtr. yle ki, Fransz smrgelerinde d borlanma zorunluluu

bte ilkesi olarak Fransa parlamentosunun 1901de kard bir yasayla yrrlekonmutur. Ayn ilkeyi ngiltere de benimsemi ve devlet smrgelerin

borlanmalaryla ilgili Smrge Bor Kurumunu (Colonial Loan Office) kurmutur.

Siyasal bamszlklarn elde etmi olan Latin Amerika lkeleri 1820den itibaren

d kredi kullanmaya balam, dnemin finans merkezleri olan Londra ve Parisi

borlanan lkelerin ihra ettikleri tahviller adeta istila etmitir. Nitekim 1820de ilk

d dnc alan Brezilya 19. yzyl boyunca zellikle ngiliz yatrm bankalar

8/3/2019 D Borlanma

4/18

Sinan SNMEZ126

araclyla srekli olarak bor alm ve toplam d borcu 1880de 12,5 milyon

sterline, Birinci Dnya Sava ncesinde ise 12,3 milyon sterline ulamtr. Arjantin

19. yzyldaki ekonomik bymeyi uluslararas sermaye piyasasndan salad

borla finanse etmitir. Arjantinin d borcu 19. yzyln sonlarna doru 59 milyon

sterlini amtr. Tahminlere gre d borcun GSYHe oran 1879-80de % 300,

1890-91de ise % 360 dolaylarndadr. 1890l yllarda ihracatn iki kat, ithalatn

kat, d borcun da drt kat artt, btenin srekli ak verdii saptanmaktadr.

Bolivya, Guatemala, Kolombiya, Meksika, Peru, ili, Uruguay ve Venezuela da

borlu lkeler arasnda yer almaktadr.Latin Amerikann toplam d borcu 1820de

20 milyon sterlin dolayndayken, 1875de on kat artarak 200 milyon sterline

ulamtr Hzl borlanmann olumsuz etkileri 1870lerde hissedilmeyebalanmtr. Bolivya, Meksika, Peru, Uruguay ve Venezuela faiz demelerini

tmyle durdurmu ancak yeni dn almay srdrmlerdir. Arjantin ve

Uruguayn d bor ykmllklerini yerine getirememeleri nedeniyle ngiliz

Baring Bankas1890da iflasn ilan etmi, bunun zerine uluslararas mali krizden

ekinen byk bankalar Avrupadaki baz merkez bankalarnn da desteini alarak

bir yardm fonu oluturmular ve Baringi kurtarmlardr (Snmez, 1998: 23-24).

Eski devlet konumundaki Osmanl mparatorluu ile Msrn d borlanma

sreleri Latin Amerika lkeleriyle benzer zelliklere sahiptir. Msrda ilk

borlanma 1845-53 kesitinde sulama sistemi iin gerekli baraj inaatnn finansman

ihtiyacndan kaynaklanmtr. Osmanl devletinin srklenmi olduu ekonomik,

mali ve siyasal amazda d bor nemli bir etken olmutur.Dyun-u Umumiyenin

lkenin siyasal ynetimine karmas, ynlendirmesi ve ekonomi zerinde yol at

byk tahribat iyi bilinmektedir. Bu nedenle d borlanmann yol at youn

smr ve talan ile siyasal basklar asndan Osmanl devleti ok anlaml bir rnek

oluturmaktadr.

19. yzylda smrgeler (Asya ve Afrika),bamszlklarn yeni elde etmi

olan lkeler (Latin Amerika) ve eski devletler (Osmanl, Msr, in) arasnda

ekonomik, sosyal ve siyasal alardan nemli farkllklar bulunmasna karn ortak

paydalar smrgeci politikalardan, farkl derecelerde olsa da, etkilenmi

bulunmalardr. zellikle Afrika dorudan ve kapsaml smrgeci uygulamalara

konu olmutur. ngiltere ve Fransa bata olmak zere Belika, Hollanda ve Almanyasmrge edinme ve Afrika, Asya ve Antil Adalarn paylama mcadelesi

vermilerdir. Nitekim 1885deki Berlin Antlamasyla smrgeci anlayn ve

politikalarn yasallatrlmas onaylanmtr

kategoride topladmz evre lkelerin d borlanma srelerine ilikin

ksa fakat zl saptamalar aadaki sonulara ulamamz salamaktadr:

- 19. yzylda d borlanma ivme kazanmtr.

8/3/2019 D Borlanma

5/18


- lk d bor krizi 19. yzyln son eyreine girilirken belirmitir.

- Bor veren smrgeci merkezler evre lkelerini siyasal ynden denetimleri

altna almlardr.

Birinci ve kinci Sanayi Devriminin getirdii devingenliin yansra

1873(74)-1895 ve 1914-33 kesitlerinde istikrarszln damgasn vurduu, iki dnya

savann yaand bu uzun zaman diliminde kapitalizmin geirdii evreler

paralelinde dnya ekonomisinde dnmler yaanmtr. Birinci Dnya Savana

kadar Byk Britanya hegemonik g olarak sivrilmitir. Byk Britanyann 1860-

75 kesitinde byk lde uygulad ksa sren serbest mbadele rejimi dnda

uluslararas planda uygulanabilir rekabet ilkesi benimsenmi ve 1873 krizi

tekelcilie geite kritik eik olmutur. Aslnda 1840larda balayan genileme ve

sermaye birikimin istikrarl dneminin son bulduu 1873 krizi, tekelcilie geii

salayan yeniden yaplanmay yanstmaktadr. Dolaysyla bir btn olarak ele

alndnda 19. yzyl kapitalizmin rekabete ve kk iletmelere dayand ve daha

ok ulusal erevede faaliyetlerin srdrld sylenebilir. Kriz kapitalizmdeki

dnmn habercisi, gstergesi ve yeni dzenleme tarznn/rejiminin oluturulma

srecinin balangcdr. 1895(96)da yeniden balayan genileme 1914e dek

srmtr. Yaplanmann eleri arasnda kinci Sanayi Devrimi, sermayenin

merkezilemesi ve younlamas ve dnya ekonomisinde hzla sanayileen lkeler

ile bu srece giremeyenler arasndaki ayrmn netlik kazanmas yer almaktadr.

Bunun anlam, tekelci eilimlerin belirginlemesi, byk firmalarn ve firmagruplarnn ortaya kmas ve finansal sermayenin g kazanmaya balamas, ulusal

byk burjuvazilerin uluslararas planda ekonomik-siyasi mcadeleye girmeleridir.

Bir baka deyile dnya ekonomisine ve siyasetine yn vermek isteyen ulus-

devletler arasnda emperyalist nitelikte bir mcadele sava sonrasnda yeniden

balamtr.

Lenin 1916 ylnda yaymlanan Emperyalizm Kapitalizmin En Yksek

Aamas balkl almasnda emperyalizmi kapitalizmin tekelci aamas olarak

tanmlamaktadr. Anmsayalm; Lenine gre emperyalizmde banka sermayesi

endstriyel sermaye ile kaynamakta ve oluan mali sermaye temelinde ykselen

mali oligari sisteme damgasn vurmaktadr (Lenin, 1967). Gene emperyalizmin

nde gelen zelliklerinden bir tanesi de sermaye ihracdr. Sermaye ihrac metaihracndan ayr olarak zel bir nem kazanmtr. Nitekim uygulanabilir rekabete

dayal kapitalizm dneminde Rosa Luxemburgun (Luxemburg, 1972) yaklamna

uyum gsteren mal ihracna dayal emperyalizmden tekelci kapitalizme gei

sreciyle birlikte sermaye ihracnn n plana kt saptanmaktadr (Valier, 1975).

Bu srete d borcun, evre lkelerin smrlmesi ve siyasal bask altna

alnmasnda youn ve yaygn biimde kullanld gzlenmektedir. evre lkeler 19.

8/3/2019 D Borlanma

6/18

Sinan SNMEZ128

yzylda ve 20. yzyln balarnda ksa, orta ve uzun vadeli d borlanmaya

bavurmutur. Ksa vadeli borlar ithalatn finansmanna ve d an kapatlmasna

yneliktir. Paritelerdeki istikrarszlk ve d aklarn kapatlmas gerei nedeniyle

srekli olarak altn satmak zorunda kalan Latin Amerika lkeleri, ksa vadeli bor

arayna girmitir. Ksa vadeli borlanma, ticari senet veya polie araclyla

yaplrken, uzun vadeli borlanma tahvil kartlarak gerekletirilmi ancak banka

kredisi de kullanlmtr. Bu krediler yukarda akland zere altyap yatrmlar

ile retken yatrmlarn finansmannda kullanlmtr. Yksek faiz ve komisyon,

evre lkelerin elde ettii net finansman tutarn nemli lde budam, ortalama

oniki yl olan vade sonunda borcu geri demek iin borlu lkeler ekonomide

yaratlan kaynaklarn byk blmn darya transfer etmek zorunda kalmtr.

zellikle Fransz ve Alman bankalar Paris ve Londrada topladklar

kaynaklar ar koullarla evre lkelere bor olarak vermitir. Fransada i

tasarrufun nemli tutarlara ulam olmas ve mali rantn ekicilii, bu lkeyi d

borlanmann finansmanna yneltmitir. Lenine gre Fransa para-sermaye ihra

etmektedir, yani sermaye ihracn kredi aarak gerekletirmektedir. Bu zellikleri

dikkate alnnca smrgeci ngiliz emperyalizmine gre Fransz emperyalizminin

tefeci nitelii n plana kmaktadr. 1885de yaplan anlamayla smrgeci

politikalarn resmiletirilmesi ve zellikle Afrikann paylalmas, smrgeleri d

borlanma dngsne sokmutur.

Sonu olarak 1820-1914 kesitinde, evre lkelerin nemli bir blmnde d borlanma nemli boyutlara ulam, borlanma, ekonomik ve mali yaplar adeta

fel etmitir. Bavurulan zaman kesitinde aralarnda Osmanl devleti, Yunanstan,

Msr, Bolivya, Ekvator, Honduras, Meksika, Kosta-Rika, Peru, Paraguay, Brezilya,

Arjantin Venezuela ve Uruguayn da bulunduu 29 lke d bor demesini

gerekletirmede zorluk ekerek ksmen veya tamamen durdurmu ve bor

ertelemesine bavurmutur.

Birinci Dnya Savann ardndan Avrupa, Asya ve Afrikada yeniden

izilen snrlarn deimesi, zellikle de SSCBnin alternatif ekonomik-sosyal-

siyasal model olarak kapitalizmin karsna sosyalizmi karmas, merkez-evre

arasndaki ekonomik ve siyasi ilikilerde, nceki yzyla gre deiikliklere yol

aabilecek nemli bir gelimedir. Dier nemli bir etken ise, tekelci kapitalizmindamgasn vurduu ilk ve ikinci sava arasndaki dnemde sermaye birikiminin

karlat yapsal tkanklklar, siyasi istikrarszlk ve 1929 krizi sonras uygulanan

nce pragmatik, daha sonra Keynesgil nitelikteki mdahaleci politikalara bal

olarak kaydedilen ekonomik genilemedir. Krizi amak dorultusunda uygulanan

korumac-ithal ikameci politikalar sayesinde bir grup evre lkenin sanayileme

8/3/2019 D Borlanma

7/18


srecini balatt, d demelerde dengeyi salad ve d borlanmada hz kestii

gzlenmektedir.

2. Kalknmada D Finansman veya Borlanma

Birinci Dnya Sava sonrasnda iktisat teorisi transfer, demeler dengesi ve

d bor sorununa eilmitir. kinci Dnya Savandan sonra kalknma sorununun

kefedilmesi, kalknma iktisadnn gelimesi, teorik kalknma modellerinin

oluturulmas ve evre lkelerden byk blmnn piyasa ekonomisi erevesinde

yol gsterici plan stratejisini benimseyip uygulamaya koymasna kout olarak d

borlanmann ele aln biimi de deimitir. Hi kukusuz daha sava yllarndatemelleri atlan yeni uluslarararas iblm, dnya (kapitalist) ekonomisindeki yeni

yaplanmalara uygun kurumsal yenilikler, rnein IMF ve Dnya Bankas grubunun

oluturulmas, d borcun yeni yorumunda belirleyici etkenler arasnda yer

almaktadr. Bu balamda d bor kalknma iin uluslararas yardm sorunsal

erevesine sokulmu, yani d bor, kalknma teorisine dahil edilmitir. Bu

yaklam, en iyimser yorumla, 1980li yllarn balarnda oluan uluslararas

nitelikteki d bor krizine dek srdrlmtr. 1980li yllarn balarndan itibaren

neoliberal gr dorultusunda uygulanan iktisat politikalarnn ncelikle ngiltere

ve ABDde uygulamaya konulmas, dier nde gelen sanayilemi lkelerde de

belirli lde benimsenmesi, SSCB ve Avrupadaki sosyalist blokun zlmesi ve

kreselleme sylemi ve politikalarnn glenmesi, kalknma perspektifinin, hattatopyasnn terkedilmesine yol amtr. Neoliberal kresellemenin savunucular

evreye tek hedef olarak kreselleme srecinde gecikmeden yer almay, bunun iin

de gerekli yapsal dzenlemeyi yerine getirmeyi nermitir. Nitekim IMF ve Dnya

Bankasnn nerileri de bu eksene oturtulmutur. Bu balamda d finansman veya

borlanma, ilkesel olarak kreselleme iin gerekli yapsal dzenlemelerle balantl

olmak durumundadr ancak borlanan lkelerin ekonomik ve mali yaplar arasnda

derin farkllklar bulunduu gibi borlanma nedenleri de farkllamaktadr. Bu

balamda ok sayda lkenin d bor servisini yerine getirmek amacyla

borlanmaya bavurduu gzlenmektedir. zetle 1980li yllarla birlikte

kalknmann finansmannda d borlanma temasnn gndemden dt,

kreselleme srecinde serbest piyasa ekonomisine ilerlik kazandrlmas ve daalma balamnda d borlanmann yorumland saptanmaktadr. Yeni d

dnlerin giderek zel kaynaklardan elde edilmesi, evreyeynelik resmi kalknma

yardmlarnn hzla azalmas ve 1990l yllarla birlikte mali kaynak aktarmnn

bata Rusya Federasyonu olmak zere, arlkl olarak Avrupadaki eski sosyalist

lkelere kaydrlmas anlamldr.

8/3/2019 D Borlanma

8/18

Sinan SNMEZ130

D borcun kalknma- byme modelleri iindeki yerini belirleme

dorultusunda ncelikle nemli grdmz birka saptama yapalm. ncelikle

kalknma iktisadna ilikin yaznda sermayeye kalknma srecinde belirleyici bir rol

verildiini belirtelim. yle ki, kalknma sreciyle gelimi ve azgelimi lkeler

arasnda giderek derinleen farklln azaltlmas, hatta ortadan kaldrlmas

amalanmaktadr. Bu farkllk azgelimi lkelerde dalistbir yapnn olumasna,

yani modern ve geleneksel sektr arasnda ayrmaya da yol amaktadr. kinci

nokta, kalknma politikalarnn sermaye youn modern sektrn giderek glenmesi

ve yaylmasn hedeflemesidir. Bu srete sermaye, maddi ve teknolojik ilerlemenin

anahtar roln stlenmektedir. Bylelikle azgelimiliin alabilmesi olanakl

olacaktr. Bunun iin byk apl yatrmlar gereklidir ancak yatrmlarngereklemesi iin nceleri gerekli donanm mallarnn ithal edilmesi gereklidir.

Daha sonra sanayilemenin i dinamii oluacaktr. Ne var ki, evrede sermaye

kttr, bir baka deyile i tasarruf yetersizdir. Bu olguyu ok bilinen basit bir

denklemle ortaya koyabiliriz: I - S = M - X (I: yatrm; S: tasarruf; M: ithalat; X:

ihracat). Bu denklem d finansman ihtiyacnn i tasarruf yetersizlii ve dviz

andan kaynaklandn gstermektedir. nc nokta ise evre lkelerdeki d

borlanmann temel bir postlaya dayanmasdr; d finansman veya d bor ile

ekonomik byme hz arasnda pozitif bir balant bulunmaktadr. rnein

R.Nurkse i tasarruf yetersizlii nedeniyle bavurulan d yardmlarn ve yabanc

yatrmlarn, retken kaynaklarn uluslararas dzeydeki dalmnn yansra

kullanmn da olumlu ynde etkileyen ara olduunu belirtmektedir. Bu ilikiyibasit bir denklemle gsterebiliriz. Da ak bir ekonomide; g =(s + m - x)/c ilikisi

geerli olmaktadr (g: byme hz; c: sermaye katsays; m = M/Y; x = X/Y; Y:

ulusal gelir). Bylece ekonomik byme ve kalknma ile d finansman ihtiyac

arasndaki balant kurulmaktadr. Sonuta evrenin kalknmas iin almas gerekli

olan darboazlar genel hatlaryla ortaya konulmakta ve ne yaplmas gerektii

sorusunun yant da verilmektedir. Bunun anlam, kalknmann salanmasnda d

finansmann i finansmana bal olarak deimesidir. Bu durumda d finansmana

ncelik tanyan byme-kalknma modelleri veya azgelimi ekonomilerin kalknma

srecinde d borlanmasna ilikin zgn bir d finansman teorisi veya teorilerinin

varlndan sz edilemez mi? rnein Merkez Bankas eski bakanlarndan Cahit

Kayra ... d finansmanlara mahsus bir teorinin olmay ve bu sebeple bu cins

faaliyetlerin teorik planda gerekli ekilde inceleme ve tenkit mevzuu yaplamay

,.. (Kayra, 1970: 3)grn ileri srmektedir.

D bor-kalknma ilikisi kurulurken 2. Dnya Sava ertesinde oluturulan

uluslararas iblm ve ekonomik ilikiler temelinde ykselen kalknma

modellerini incelemek gerekiyor. Aslnda ekonomik yaznda azgelimiliin

8/3/2019 D Borlanma

9/18


nedenleri konusundaki gr ayrlklar, kalknmann ierii ve kalknma

yntemleriyle ilgili farkl grler yer almaktadr. Savan yol at ekonomik

ykntnn onarlmasnda kullanlan aralarn azgelimi ekonomilerde de

kullanlmasn 1940l yllarn ortalarnda neren yaklamdan (Mandelbaum) bu

yana, azgelimiliin tanm ve almas iin ortaya konulan zm yollar farkl

ynlerde gelimitir. Her yeni yaratlan teori ve modelin daha nce gelitirilmi

olan geersiz klamamas ve azgelimilik ile kalknma yntemleri konusunda

farkl, elikili yaklamlarn bir arada bulunmas, yaklamlarn ideolojik

ieriklerindeki farkllklardan kaynaklanmaktadr. Yukarda vurguland zere d

borlanmay kalknmann itici gc olarak deerlendiren yaklamlarn sistem

deiikliini ngrmeyen, tam tersi kapitalist sistem ve II. Dnya Sava sonrasoluturulan uluslararas ekonomik dzeni veri olarak kabul eden modellerde

somutlat saptanmaktadr. zellikle de neo-klasik okulun kalknma teorisi veya

kalknma ekonomisine d finansman veya d borcu dahil ettii gzlenmektedir.

Aamal kalknma modelleri ve aktarlan byme teorisi erevesinde d

finansmana itici g rol verilmektedir. Dalist ve Neo-Keynesgil byme-

kalknma modellerinin nemli bir blmnn ise kapal bir ekonomi iin

tasarland ve da almaya bal olarak modellerin ileyiinde nemli bir

deiiklik yaplmad gzlenmektedir. Sz konusu modellerde,

- Byme-kalknmay salayan temel etken sermaye birikimininhzlandrlmas ve tabannn geniletilmesidir. Kar dzeyi kanlmaz

olarak belirleyici olmaktadr.

- Sermaye birikimi, i ticaret hadlerinin tarm kesiminin aleyhine,sanayinin lehine gelimesine baldr.

- Veri cretlerin sabit olduu varsaylmaktadr ve cret art iktidardaolan siyasal gler tarafndan denetlenmektedir.

- Byme-kalknmay ynlendiren ikinci nemli etken teknolojikyeniliklerdir. evre teknoloji transferini gerekletirme olananasahiptir. Ekonominin da almas ise evreye teknoloji seimikonusunda geni olanaklar sunmaktadr.

- Modellerin ilerlik kazanabilmesi iin tasarrufun otomatik olarakyatrma dnt kabul edilmektedir. Tasarruf ve yatrm

zdelemektedir.

Yukardaki saptamalar gelir blmnn kapitalist (sanayi) kesimin lehine

olduuna iaret etmektedir. Kapitalist kesim iinde de blm kardan yanadr.

cret dzeyinin veri olmas ve sabit tutulmas da bu olguyu dorulamaktadr.

Byme-kalknmay finanse edecek kaynak i tasarruftur. Tasarrufun yatrma

dnmesi, karn yatrma dnmesi olarak deerlendirilmektedir. Ne var ki,

kapitalist kesimi oluturan retim mallar ve tketim mallar alt sektrleri arasnda

8/3/2019 D Borlanma

10/18

Sinan SNMEZ132

yatrmn dalm dikkate alnnca denge bozulmaktadr. Tasarruf yatrmdan fazla

olmakta veya yatrm iin yetersiz kalmaktadr. nk tketim mallarna ynelik

talep ile retilen tketim mallar arasnda eitlik olmas gereklidir. Eitliin

bozulmas durumunda da dengesizlik ortaya kmaktadr. Bu noktada bir soru

sormak gerekiyor. Tasarruf yetersizlii durumunda gerekli finansman nereden ve

nasl salanacaktr? Bu soruyla balantl dier nemli bir nokta da tarm

kesiminden elde edilen fazlann tmyle kapitalist kesime aktarlmas, sermaye

birikimi temelinin bylelikle oluturulmas, igc fazlasnn giderek genileyen

kapitalist kesim tarafndan emilmesi olarak betimlenen byme-kalknma srecinin

sanayilemi lkelere ilikin olduudur. Ricardoda grlen tasarruf-yatrm eitlii

sav rekabeti kapitalizmin egemen olduu dnemde ileri srlmtr. Sz konusudnemde sermaye birikiminin i taban yksek derecede smrye dayand ve

smrge ile yar-smrgelerden finansman saland bilinmektedir. Bu nedenlerden

dolay evreye nerilen ie dnk kalknma modelleri gereki olmad gibi

uygulanmas durumunda d finansmann kanlmaz olduu grlmektedir

Farkl modellere bavurularak ortaya konulmaya allan d bor teorisinin

aada gruplandrlan temel hipotezleri kabul ettii grlmektedir (Snmez, 1998:

594).

- Mevcut yap erevesinde optimum zme ulalmas olanakldr.

- tasarruf ile d mali kaynak veya bor arasndapozitif bir iliki vardr

- Ekonomik byme zerinde uluslararas ticaretin eitici veya ynlendiricibir etkiye sahip olmas sz konusudur.

- Uluslararas iblm veya ticarette uzmanlama optimallik ilkesinedayanmaktadr.

- Bor veren ve borlanan lkeler arasnda ntr iliki mevcuttur.

- D bor vermede, yardm ve mali getiri sorunsallar badamaktadr.

Yukardaki hipotezlerden ikincisinin dndakiler teorik adan

rtlebilecei gibi gereklerin de hipotezlerin geerliliini ortadan kaldrdn

syleyebiliriz. Neo-klasik kkenli d bor teorisinin kalknma ile kurduu

balantnn dayand temel hipotezlerin geerli olmamas neo-klasik yaklamn

aklaycln ortadan kaldrmaktadr. Neo-klasik dnce, d bor-kalknma

sorunsalna uluslararas byk sermaye ve/veya mali-sermaye ile bata ABD olmak

zere, nde gelen sanayilemi lkenin perspektifinden yaklat lde tarafgirdir;

emperyalist smr mekanizmas dikkate alnmad lde aklayclk ortadan

kalkmaktadr.

1982 ile birlikte d bor kriziyle karlaan evre lkelerde, 1970li yllarn

sonlarna doru d veya cari ak ile bte ve/veya kamu ann nemli boyutlara

8/3/2019 D Borlanma

11/18


ulat gzlenmektedir. Cari ilemlerdekiak d etkenlere, bte veya kamu a

ise i etkenlere bal gzkmektedir. Bu nedenle i ve d etkenlerin birlikte hareket

ederek d bor krizine yol amalar sz konusudur. Bir baka deyile, iki grup

etkenin sentezi bor krizinin olumasnda belirleyici olmutur. Bu sentez veya

btnlemeyi salayan eler, sanayilemi lkelerde Birinci Petrol okundan sonra

belirginleen ekonomik kriz, krizi ama dorultusunda uygulanan politikalar ve

evre lkelerin yeni koullara "uyum" salama abalarndan olumaktadr. Yaanan

kriz ve sanayilemi lkelerin yeniden yaplanma dorultusunda aldklar nlemler,

evrede daha uzun vadede dnya ekonomisi araclyla iktisadi ve mali yaplarda

bir dnmn ortaya kmasna yol amtr. Bunun anlam d etkenlerin veya

dinamiin isellemesidir. Bu balamda ulusal tabanda gerekleen sermayebirikimi ile birikimin uluslararaslamas arasnda nemli balantlarn yansra, baz

elikiler de bulunmaktadr. Ancak esas olarak isel veya ulusal boyut,

uluslararaslama eilimine bal gzkmektedir. zellikle evre lkeler asndan

sz konusu bamllk ok aktr. Hatta isel ile uluslararas boyutlar arasnda

organik denilebilecek bir ilikinin olduunu ileri srmek olanakldr. Nitekim kriz ve

krizi ama politikalarnn uyguland 1974-82 (83) kesitinde evrenin d

borlanmasndaki badndrc art, yukarda belirtilen iki grup etkenin

oluturduu srkleyici gten kaynaklanmaktadr. Ancak d dinamik yalnzca

dn kaynan oluturan birikmi fonlarla deil, i ekonomik ve mali yaplar

belirleyici ve ynlendirici etkiler yaratan dnya ekonomisine eklemlenmeyi

biimlendirdii lde ok nemli bir ileve sahip gzkmektedir. Bu nedenle detkenlerin veya dinamiin isellemesi kanlmaz gzkmektedir. Kriz veya krizin

yaratt ok veya ortaya kard yeni ekonomik ve mali koullarn evrenin d

borluluunu artrdn sylemek yerinde olacaktr.

Vurgulanmas gerekli ilk nokta, petrol fiyatlarndaki sramann zellikle

snai rn ihracats bir grup evre lkesinin - yeni sanayileen lkeler olarak

bilinen Brezilya, Meksika, G.Kore, vd. - d dengesini sarsmasdr. kinci nokta ise

sanayilemi lkelerdeki durgunluk nedeniyle ihracat olanaklarnn kstlanmasdr.

Ayn dnemde temel madde fiyatlarnn dmesi, d ticaret hadlerinin aleyhe

dn ve korumaclk duvarlarnn giderek ykseltlmesi, yeni sanayileen

ekonomilerin ciddi bir finansman sorunuyla karlamalarna yol amtr. Dkgelir grubunda yer alan dier evre lkeler ise, petrol fiyatndaki arttan olumsuz

etkilenmenin yansra ihracat gelirlerinin azalmas nedeniyle finansman skntsna

dmlerdir. Bu lkelerin esas olarak temel madde ihracats konumunda

bulunmalar ciddi bir darboaza girmelerine neden olmutur. Sonuta d finansman,

bu balamda borlanma kanlmaz olmutur. Bu noktada bir vurgulama yapmak

istiyoruz; bavurulan dnemde evre lkelerin byk blm iin tarmsal rnler

8/3/2019 D Borlanma

12/18

Sinan SNMEZ134

ve gda maddeleri ile birlikte madenlerin oluturduu temel maddeler lke

ekonomilerinde ve ihracat gelirlerinde en nemli sektrleri oluturmaktadr.

Dolaysyla temel madde piyasalarnda fiyat istikrar evre lkeler asndan

yaamsaldr. rnein yaptmz hesaplama 1985-87'de 108 evre lkesinin ihracat

gelirleri iinde temel madde paynn % 72,7, petrol d ve temel madde paynn

85 evre lkesinde % 66,4 olduunu iaret etmektedir. hracattaki pay olarak

yalnzca % 50 ve zeri alnrsa, evre lkelerin sz konusu temel maddelere

bamllk orannn daha da artt saptanmaktadr. Bu saptamalar, geleneksel

uluslararas iblmnde sahip olduklar konuma ve retim yaplarna bal olarak,

dnya ticaret hacminin krizin etkisiyle sarsld bir dnemde evre lkelerin byk

bir blmnn ihracat sorunuyla karlatklar ve sonuta d finansmanabavurduklarn iaret etmektedir.

Kriz dneminde d finansman olanaklarnn artmas ise sz konusu lkelerin,

zellikle de yeni sanayileen ekonomilerin, kolaylkla d dn salamalarn

olanakl klan bir ortam hazrlamtr. Uluslararas likiditenin kriz dneminde

patlamas, d finansman olanaklarnn artmasnda belirleyici olmutur. Daha geni

bir perspektiften baklacak olursa, kriz yllarnda uluslararas mali piyasalarn

gelitii, bankaclk faaliyetlerinin uluslararaslat, dnya leinde sermaye

hareketlerinin artt, greli olarak otonom nitelikte para emisyonunun gerekletii

gzlenmektedir. Bu srete euro-dviz piyasas yeni uluslararas deme aralarnn

embriyonu olarak belirmitir. Ksacas petrol fiyatlarnn artndan elde edilen

fonlarn yan sra uluslararas likiditedeki hzl art, finansman skntsndaki lkeler

iin nemli kaynak oluturmutur. nde gelen sanayilemi lkeler ekonomik

durgunluu amak iin i talepte ortaya kan daralmay engellemeye alrken, d

talebi koruma amac dorultusunda evre lkelere dn biiminde kaynak

aktarmtr. Bylece sanayilemi lkeler arasnda rekabetin artt bir dnemde

evrenin sanayilemi lkelere ynelik talebi korunmutur. okuluslu ticari

bankalarn dk faizle verdii dnler evrenin finansman ihtiyacn karlarken,

ayn zamanda sanayilemi lkelere ynelik talebi beslemitir. Bylece gelimi

ekonomilerin tkanklklar amas ynnde evre lkeler kullanlmtr. Bir baka

deyile evrenin belirli lde krizin amortisr ilevini stlendii gzlenmektedir.

Ancak yapsal nitelikteki krizin 1981-82'de yaanan durgunlukla birlikte doruaulamas ve zellikle ABD'de Reagan ynetiminin uygulamaya koyduu monetarist

arlkl politikann etkisiyle ekonomik deikenlerde ortaya kan dnmler,

rnein faiz oranlarndaki trman, hzla borlanan bir grup evre lkesinin d bor

servisini yerine getirememesine yol am ve 1982'de d bor krizi patlak vermitir.

Bor krizine giren lkeler istikrar ve yapsal uyum politikalarn uygulamaya

koymutur

8/3/2019 D Borlanma

13/18


Ar borlu lkelere d kaynak aktarm 1980li yllarn balarndan itibaren

azalarak ksa srede durma noktasna gelmitir. Bu eilim Arjantin iin 1982'nin ilk

yarsnda, Brezilya, ili, Ekvator, Peru ve Meksika iin ayn yln ikinci yarsnda

belirginlemitir. Venezuela ve Yugoslavya'da 1982 sonu ile 1983 balarnda

tkanklklar belirmitir. Fas, Filipinler ve Fildii Sahili kriz ncesi dneme 1983

Haziran'nda girmitir. Ancak bu noktada nemli grdmz birka saptama

yapmak istiyoruz:

- Baz evre lkeler uyguladklar ihtiyatl d borlanma politikalar

sayesinde bor krizine girmemitir (Hindistan ve Kolombiya).

- Ar borlu olmasna karn Gney Kore yksek ihracat potansiyeli

sayesinde d bor servisini aksatmam ve bylece yeni d kredi elde etme

olanana sahip olmutur.

- Brezilya ve Meksika gibi lkeler d bor krizine srklenmi olmakla

birlikte, d kredilerin nemli bir blm greli gl bir sanayinin gelimesinde

kullanlmtr. Nitekim bu iki lkede en azndan 1970li yllarn sonlarna dek d

kaynaklarn yeni yatrm projelerinin yaama geirilmesine destek verdii

saptanmaktadr Krize karn d borlanma ihmal edilemeyecek retken bir snai

yapy miras brakmtr.

- Arjantin ve ili'nin ba ektii bir grup lke ise d kredileri verimsiz

biimde savurganca kullanmtr. D kredi ile i yatrm arasnda eklemlenme

grlmemektedir. Mali serbestleme, bu balamda da alma, btn olarak

sistemin reglasyonunda kullanlmtr. Sonuta ekonomik ve bal olarak sosyal bir

felaket ortaya kmtr; hzla artan d borlanmayla birlikte net bir

sanayisizleme balamtr. Yatrm oran tarihsel ortalamann altna dm, mali

alma kout olarak gerekletirilen ticari serbestlemenin etkisiyle ithalat furyas

balam ve ulusal sanayi temelden sarslmtr. Ancak makro ekonomik

politikalarn uyumsuzluu yalnzca yeni-muhafazakar reeteler uygulayan lkelere

zg deildir. rnein Meksika ve Venezuela gibi lkelerde sabit dviz kurunun

benimsenmesine bal olarak ulusal parann yapay olarak ar deer kazanmas,

ihracatta rekabet gcnn dmesine ve ithalatn ise hzla artmasna yol amtr.

1982'de Meksika'nn d bor servisini geici olarak askya aldnaklamas bor krizinin patlak vermesinde fitili atelemitir. 1982 yl sonunda 34

evre lkesi d bor servisini yerine getirememitir. zellikle ar borlularn zel

bankalara borlarn deyemez duruma dmeleri krizin byk boyutlara ulamasna

neden olmutur. Krizin derinlemesi ncelikle bor ertelemelerine gidilmesine

ardndan da istikrar politikalarnn yrrle konulmasna yol amtr. Nitekim

1975-80 dneminde ylda ortalama 4 bor ertelemesi yaplmken, 1981'de 11,

8/3/2019 D Borlanma

14/18

Sinan SNMEZ136

1982'de 9 erteleme gerekletirilmitir. 1975-80 kesitinde ertelenen bor tutar 13,8

milyar dolara eittir. Bunun 5,6 milyar dolar zel bankalara olan, 8.2 milyar dolar

ise kamusal veya kamu garantili borlardr. 1981'de 4,5 milyar dolarlk zel, 1,3

milyar dolarlk kamusal olmak zere toplam 5,8 milyar dolarlk erteleme yaplmtr.

1982'de ertelenen tutar 2,4 milyar dolara ulamtr. Bunun 1,7 milyar dolarn zel,

641 milyon dolarn ise kamusal borlar oluturmaktadr. Bor ertelemesinin 1983-

84'te yani bor krizinin youn olarak yaand dnemde artt, ertelenen bor

tutarnn hzla ykseldii saptanmaktadr. Nitekim 1983'te 26 lke ile 39 ok tarafl

erteleme anlamas imzalanmtr (Snmez, 1998: 303). Ar borlu lkelerin

borlarn yeniden yaplandrmak dorultusunda ABD tarafndan nce Eyll

1985de Baker Tasla daha sonra Mart 1989da Brady Plan hazrlanmtr.Dolaysyla kalknmann finansmanyla yola klm ancak yolculuk d bor krizi,

bor ertelemeleri ve bor yaplandrma planlarna alm yapmtr.

3. Neoliberal Kreselleme ve Sermaye Hareketleri

D borcun son erevesini neoliberal kreselleme, balantl olarak sermaye

hareketlerinde serbestlik ve uluslaras planda geerli klnan sermaye birikimi rejimi

izmektedir. Bir baka deyile son paylam rejiminin zmlenmesi d

borlanmann kresel dzlemdeki ilevlerinin ortaya konulmasna olanak

salayacaktr.

Anmsayalm; 19. yzyldaki snai kapitalizmin karlat 1873deki krizle

birlikte kar haddi tepetaklak olmu, baaa gitmitir. zm, sermayenin

merkezilemesi ve tabann dnya apnda yaymasnda aranm, yeni tekelci

firmalar giderek daha fazla art deere sahip olma srecini balatm ve dnyay

fethetmeye soyunmutur. Bu yapsal dnm karlarn ykselmesini salamtr.

Nitekim 1890-1914 kesitinde giderek finans boyutlar artan tekellerin dnya apnda

egemen olduklar bir belle epoque (gzellikler a) (Fransada 1871-1914

arasnda bilim ve sanatta yaanan olumlu gelimeleri simgeleyen deyim)

yaanmtr. Bu dnemde smrgeciliin uygarlk tama ilevine sahip olduu ve

sermayenin uluslararas dzlemde egemen olmasyla barn salanaca sylemi

yaygnlatrlm, stelik bu syleme Avrupadaki sosyal-demokrat ii hareketi

katlmtr.

Belle epoque 1. Dnya Sava ile sona ermi ancak sava ve devrimler

dnemi balamtr. Finansal arlkl tekeller belle epoqueu yeniden yaatma

abasna girmi ancak bu restorasyon strateji ve politikas 1929 finansal

kntsn atelemi ve istikrar aray yeni dnya savana dek srmtr.

Dolaysyla 1873 sonrasnda balayan toparlanma sreci 1914te sava ile kesintiye

8/3/2019 D Borlanma

15/18


uradktan sonra, yeniden yaplanma politikalar 1929da krizle kesilmi ve bu uzun

sre 2. Dnya Sava ile sonlanmtr.

1945de balayan ve yaklak otuz yl sren sermaye birikiminin altn a

1970li yllarn balarnda kesintiye uramtr (1971: dolarn altna konvertibilitesi

kaldrlmtr). Kar haddi, yatrm oran ve byme artk 1945-75 dnemindeki

performansn yakalayamayacaktr. Byk sermaye bu olumsuz gelimeye nceki

krizde benimsedii strateji olan sermayenin younlamas ve

uluslarararaslamasyla yant aramaya almtr. Bylece 1980, zellikle de 1990

sonrasndaki dnmle yeni bir belle epoqueu oluturma abasna girilmitir.

Yeni belle epoque aray neoliberal kreselleme temelinde ykselmi, sermaye

finansal yatrm alanlarna ekilmi ve uluslararaslatrlm, finansal sistemkuralszlatrlm ve serbestletirilmitir. Neoliberal paradigmann esas piyasann

bymeyi, istikrar, etkinlii ve refah artn salayan; isizlii, yoksulluu nleyen;

ekonomiyle birlikte toplumu da dzenleyen tek mekanizma olarak kutsanmas ve her

tr devlet mdahalesinin siyasetin ekonomiye karm olarak reddedilmesidir.

Neoliberal paradigmann damgasn vurduu makro ekonomik politikalarla, sanayi

retimi yerine speklatif sermaye hareketlerinin belirledii finans piyasalarnn

ekonominin belirleyici esi haline gelmesi,finans piyasalarnda lsz bir servet

birikimine yol amtr. Bir nceki dnemden daha da srarl olarak serbestlik ve

piyasann zenginlik, refah, mutluluk ve bar salayaca sylemi gelitirilmitir

(tarihin sonu). Bir nceki dneme benzer biimde Avrupa sosyal-demokratlar ve

sosyalistlerinin byk blmnn kendilerini bu syleme kaptrdklar grlmtr.

Neoliberal politikalarn dnya apnda yaratt asimetrik ekonomik ve

finansal ilikiler oluan makro dengesizlikleri gizlemitir. Geen yzyln son on

ylnda birbiri ardna patlayan krizlerin (1991-92: skandinavya ve Japonyada

emlak ve hisse senetleri piyasalarndaki balonun patlamas; 1994-2001 arasnda

ykselen piyasa ekonomilerinde krizler) yol kazas olarak deerlendirilmi ve 2000

ylnn ortalarna kadar dnya ekonomisinde ilerin iyi gittii kabul edilmitir.

Oluturulan kresel ekonomik dzende dolar avantajn kullanarak, riskleri

biriktirmek pahasna kendi ekonomik dzenini ve emperyal amalarn ar derece

d borlanmayla srdren ABD, yksek i tasarrufunu ABDye dn vererek ve

dolar toplayarak bu dngnn paras haline gelen in, Japonya ve Hindistan,likidite bolluundan yararlanan dolaysyla speklatif sermayeye kucak aan bir

grup ykselen piyasa ekonomisi dikkat eken aktrlerdir. Oluan dengesizlik baz

yorumcular tarafndan win-win durum olarak deerlendirilmi ve riskler dikkate

alnmamtr. rnein 2005 ylnda Greenspan d ticaret ann sonsuza kadar

srmeyeceini, ekonomideki esnekliin iktisadi faaliyetler zerinde nemli etkiler

yaratmadan gerekli ayarlamay yapacan, Bernanke de ABD d ann ve

8/3/2019 D Borlanma

16/18

Sinan SNMEZ138

dolaysyla tedavi arelerinin ABDnin dndan kaynaklandn belirtmitir

(Obtsfeld ve Rogoff, 2009).

Ykselen piyasa ekonomilerinin 1990larn son on ylnda ve 2000 balarnda

birbiri ardna krize srklendii grlmektedir: Meksika, 1994-95; Tayland, 1997-

98; Kore, 1997-98; Endonezya, 1998-98; Malezya, 1997-98, Rusya, 1998-99,

Brezilya, 1999, Trkiye, 2000-2001, Arjantin, 2001. Kukusuz her lkenin kendine

zg ekonomik-finansal-sosyal-kurumsal yaps krizin oluumunda rol oynamtr.

Krizin patlak verdii Latin Amerika ve Gneydou Asyann ekonomik-finansal

koullar arasnda farkllklar da bulunmaktadr. rnein Latin Amerikada geni

bte/kamu aklarna bal olarak devletin mali krizine ilikin eler nplana

karken, Gneydou Asyada ar bor ykne sahip zel kesim krlganla yolamtr. Ancak krize srklenen ekonomilerin biimlenmesinde finansal serbestlik

ve kreselleen finansal piyasalar belirleyici olduu lde geni tabanl bir ortak

payday oluturmaktadr. Nitekim kriz analizinde serbestliin ve finansal

kresellemenin dorudan payn dikkate almayan yaklamlardan bile bu etkenlerin

roln ortaya karmak olanakldr.

Kreselleme srecinin hzlanmasna kout olarak finansal birikim artm ve

snr tanmaz finansal serbestleme ile birlikte dnya apnda speklatif hareketler

younlam ve yaygnlamtr. Uluslararas lekte hzl ve ktlesel finansal

sermaye oluumu ve yksek getirili yatrm alan aray, finansal birikim modelinin

ekillenmesinde temel etken olmutur. Yksek getiri salanmas iin finansalserbestliksine qua nonkoul olarak belirmitir Bu saptama birikim modelinin ana

zelliklerini ortaya karmaktadr:

- Byme ksa vadeli sermaye giriine baml klnmtr.- ktisadi faaliyetlerin finansal speklasyon ve rantlar tarafndan

ynlendirilmesi ve biimlendirilmesi, balantl olarak blmn giderekspeklatif kazan salayanlar lehine gelimesi sz konusudur.

- Finans sektr giderek reel sektr faaliyet alanndan retim, istihdam vemal ticareti- hzla kopma srecine girmi, finansal plasmanlar retimiartrc, istihdam geniletici ve ihracat tevik edici bir etkiyaratamamtr.

- Kamu maliyesinde kriz veya kronik dengesizlik ortaya kmtr.- ktisat politikalar ksa vadeli sermaye giriine bal olarak

biimlendirilmitir.

Modelin uygulanmasyla birlikte;

- Ksa vadeli sermaye (scak para) giri-k finansal sistemde vebymede istikrarszla yol amtr. demeler bilanosunda cari anfinansman ihtiyac tesinde d borlanmaya gidilmitir. Bunun anlam

8/3/2019 D Borlanma

17/18


d borlanmann sreklilik kazanmasdr. Bu balamda d bor servisiartmakta ve net transfer ortaya kmaktadr.

- Modelde kamu maliyesi finansal birikimin ve rant datmnn maliyetinistlendii iin, bte/kamu a ve i borlanma artmtr.

- Portfy yatrmlar sermaye piyasasnda etkin kaynak dalmn bozmuve speklatif nitelie sahip olmutur.

- Scak para giri-kna kout olarak ak ekonomide kalknma asndankritik sektrlere kaynak tahsisi azalmtr.

- Maliye ve para politikalarnn yansra kur rejimi de sermayehareketlerine baml klnm, hkmetlerin iktisat politikalarn

belirlemedeki kstlar artmtr.

Ancak finansal serbestlie ve borlanmaya dayal neoliberal kresel sistem,

somut olarak 2008 ylnda derin bir krize srklenmitir. nce kresel finans

piyasalar, ardndan kresel ekonomi ile birlikte, ana akm iktisat tasarmnn ve

bir btn olarak neoliberalizmin derin bir krize girdii, neoliberal paradigmay

oluturan btn mitlerin yerle bir olduu tarihsel bir dnem yaanmaktadr. ABDde

ve dier merkez lkelerde devlet, krizi kontrol altna almak zere piyasalara ok

byk miktarlarda para rnga ederek, deerini tamamen yitirmi katlar, iflas

etmi bankalar ve sigorta irketlerini satn alarak, dn kendi eliyle serbestletirdii

finans piyasalarn yeniden yaplandrma amal bir dizi dzenlemeye gitmitir.

Btn bu mdahalelerin byk sermayenin urad zararlarn

toplumsallatrlmasn ve sistemin su stnde tutulmasn amalad ok ak olsada, serbest piyasann z dinamiklerini tek dzenleyici g olarak kabul eden

neoliberal paradigmayla badamad ortadadr. ABDde ve Avrupada ok byk

apl finansal kayplara ve ardndan kresel kapitalizmin krize girmesine yol aan,

her tr dzenleme ve denetimden kurtularak ar derece serbestleip zerkleen,

ar derecede hareketlenen ve istikrarszlaan finans piyasalar, finans

speklatrlerinin diledikleri gibi kullandklar bor balonu, zetle yatrm fonlarnn

ban ektii bugnk finansal sistemde neoliberal kabullere dayal bu yeniden

yaplandrmann sonulardr.

4. Sonu Yerine: Yeniden EmperyalizmYukardaki saptamalar, sermaye hareketlerinin tamamen serbestletii ve

finansal speklasyonun damgasn vurduu bir kresel ekonomik dzende, smr

ilikilerinin yeni boyutlara ulatn, karmak hale geldiini ve smrlenler

grubuna yeni sosyal katmanlarn girdiini iaret etmektedir. Bu balamda son sz

sylemek iin bir soru soralm: Neoliberal politikalarn ynlendirdii yeni kresel

dzende ekonomilerin birbirlerine olan bamllklar dikkate alnarak

8/3/2019 D Borlanma

18/18

Sinan SNMEZ140

emperyalizmin ortadan kalkt ileri srlebilir mi? Bu balamda giderek borlanan

merkez lke konumunda bulunan ABDnin dnyann en byk d borcuna sahip

olmas ve ekonomisini d borlanmaya endekslemesi, buna karn evre ekonomisi

olan inin en fazla yatrm eken ekonomi zelliine sahip olmasna karn d

dn vererek nde gelen sermaye ihracats konumunda bulunmas geleneksel

emperyalizm teorisine aykr deil midir?

Kapitalizmin nihai aamasnn emperyalizm olduu dikkate alnrsa,

kapitalizmdeki kabuk deiiklii veya dnme bal olarak emperyalizmin de

yeni zellikler kazandn vurgulamak gerekiyor. Dolaysyla emperyalizm oklu

kriter temelinde deerlendirilmelidir. Bu balamda zelletirme, yapsal

reformlar, mali sermayenin baatl ve speklasyon benzeri neoliberalizmin gzdekavramlar ve iktisat politikas aralarnn yer ald yeni emperyalizm veya

superemperyalizm kavram temel zmleme erevesini oluturmaktadr.

Kautskynin ultra-emperyalizm yaklamna srklenmeksizin ulus-tesileme ve

kresel kapitalizm yaklamnn katks ve emperyalist gler arasndaki rekabetin

dikkate alnmas zmlemeyi zenginletirmektedir.

KAYNAKA

KAYRA, C. (1970),D Finansman Teknikleri, stanbul niversitesi, ktisat

Fakltesi, Maliye Enstits yay., No: 46, stanbul.

LENINE, V.. (1967) Limperialisme, Stade Supreme du Capitalisme,

Editions du Progres, Moscou.

LUXEMBURG, R. (1972), Oeuvres IV, Laccumulation du Capital, tome:I,

II, Editions Franois Maspero, Paris.

OBSTFELD, M. and ROGOFF, K. (2009), Global Imbalances and the

Financial Crisis: poducts of Commun Causes, paper prepared for the Federal

Reserve Bank of San Francisco Asia Economic Policy Conference, Santa Barbara,

CA, October 18-20.

REINHART, Carmen M. and ROGOFF, Kenneth S. (2008 ), This Time is

Different: A Panaromic View of Eight Centuries of Financial Crises, NBERWorking Paper Series, Working Paper 13882, http://www.nber.org/papers/w13882

SNMEZ, S. (1998), Dnya Ekonomisinde Dnm, Smrecilikten

Kresellemeye, birinci bask, mge Kitabevi, Ankara, yenilenmi ikinci bask 2005.

VALIER, J. (1975), Sur lImperialisme, Editions Franois Maspero, Paris.

Documents

Dış Borçlanma