Diseases of Beef cattle

Talerngsak AngkuraseraneeDepartment of Animal ScienceFaculty of Natural ResourcesPrince of Songkla University

หลกของการสขาภบาลและการควบคมปองกนโรค

รกษาความสะอาดภายในคอกและโรงเรอน โดยทาลายเชอโรคดวยการพนยาฆาเชออยางสมาเสมอและกาจดมลสตวซ งเปนสาเหตในการแพรกระจายของเชอและพยาธ วางตาแหนงโรงเรอนใหเหมาะสม อากาศถายเทไดสะดวก

ดแลเอาใจใส อาหารและนาใหสะอาดและมคณภาพพอเพยง วางโปรแกรมวคซนปองกนโรค ตามระยะเวลาทสตวแพทยแนะนา

พรอมท งจดบนทกประวตการฉดวคซนและฉดซาตามกาหนด มการดแลสขภาพสตวอยางสมาเสมอ หม นสงเกตความผดปกต

ตางๆ เชน ซม กนนอยลง เอาแตนอน ขนหยอง ใหรบแกไขกอนทจะเกดปญหารนแรงขน

เมอพบสตวท มอาการผดปกตหรอสงสยวาเปนโรคตดตอใหแยกไวไมใหสมผสกบสตวปกต ทาความสะอาดโรงเรอนดวยนายาฆาเชอและแจงเจาหนาทปศสตวเพอหาสาเหตตอไป

มการทาบนทกประวตสตวเพอใหทราบถงสภาวะสขภาพสตวและปญหาทอาจแฝงอยในฟารม เพอประโยชนในการควบคมปองกนโรค

อาการทางระบบหมนเวยนโลหต

อาการจะเกดอยางเฉยบพลน มไขสง เบออาหารหรอไมกนอาหาร ซดหายใจหอบ โลหตจาง ไมมแรง โรคเกยวกบระบบหมนเวยนโลหตทมกพบในโคเนอไดแก โรคแอนแทรกซ โรคเมลออยโดซส โรคเฮโมรายกเซฟตกซเมยโรคไขขา โรคพยาธในเลอด

อาการทางระบบทางเดนหายใจ

อาการทพบ เชน หายใจหอบ หายใจดวยทอง สงเกตวาซโครงไมบานออกหรอหบเขา การเคลอนไหวของกลามเนอหนาอกมนอยแตพบการเคลอนไหวของกลามเนอทท อง ไอ มน ามก บางคร งอาจมเลอดไหลจากโพรงจมกโรคเกยวกบระบบหายใจทมกพบในโคเนอไดแก วณโรค โรคไอบอาร โรคบวด

อาการทางระบบทางเดนอาหาร

อาการทพบ เชน มนาลายไหลยดในกรณของโรคปากและเทาเปอยหรอนาลายไหลออกมาก ปวดทองโดยสตวจะเกลอกตวดนไปมา ตวงอ กระทบเทาหลงอยางรนแรงหนหวไปทางทาย น งบนขาหลง ทองเสย ถายเหลวเปนนาหรอมเลอดปน ในรายทมพยาธ ในทางเดนอาหาร สตวจะซบผอม โรคเกยวกบระบบทางเดนอาหารทมกพบในโคเนอไดแก โรคปากและเทาเปอยโรคพยาธภายใน โรคพาราทบ

อาการทางระบบสบพนธและทางเดนปสสาวะ

อาการทางระบบสบพนธ เชนแทง ผสมตดยาก ผสมไมตด สวนอาการทเก ยวของกบระบบทางเดนปสสาวะสงเกตจากลกษณะการถายและสของปสสาวะ เชน ปสสาวะนอยหรอมากไมถายปสสาวะปสสาวะขน ปสสาวะสเหลองเขม สนาตาลหรอสแดง โรคเกยวกบระบบสบพนธและระบบทางเดนปสสาวะทมกพบในโคเนอไดแก โรคเลปโตสไปโรซส โรคบรเซลโลซส โรคไอบอาร โรคบวด

อาการทางระบบประสาท

สตว มกแสดงอาการตนเตน ชก เกรง ขาแขง กลามเนอกระตก เดนวน ว งชนคอก หต ง มานตาขยาย โรคเกยวกบระบบประสาททมกพบในโคเนอไดแก โรคเซอรา โรคพษสนขบา โรคบาดทะยก

อาการทางผวหนง

โดยปกตผวหนงสตวจะนม ขนเปนมนวาวไมแหงกรอบ สตวท ไมสมบรณ ผวหนงจะแหงไมยดหยน ขนหยอง มผ นแดง เมดตมหรอมสะเกดรงแค สตว มกมอาการคน อยไมสขในกรณของโรคปากและเทาเปอย จะพบตมพองบรเวณปากและเทา โรคทางผวหนง ทมกพบในโคเนอไดแก โรคพยาธภายนอก โรคปากและเทาเปอย

โรคระบาด โรคพนฐานประจาถ น โรคนานๆ เกดท-Haemo-FMD

- -Brucellosis- -Para TB- -TB- -Melioidosis

โรคพยาธในทางเดนอาหาร- GI-nematode- Fasciola.gigantica- Schistosoma spindale

โรคพยาธในเลอด- Babesiosis- Anaplasmosis- Trypanosomosis infection- Theileriosis

- Trichinosis- Rabies- Tetanus- Black leg- Anthrax- Tetanoid syndrome- Salmonellosis - Clostridium infection-Mineral deficiency-Feed contamination*****

โรคและลาดบความสาคญของการเกดโรคในสตวใหญ

โรคคอบวม (Haemorrhagic septicemia)

เชอแบคทเรย Pasteurella multocidaอาการสาคญของโรคซม หายใจดง อาปากหายใจ ไขสงบวมบรเวณลาคอ และรอบดวงตาทองอด ลาไสอกเสบ อจจาระมมกเลอดปนตายไว

อาการและวการสาคญของโรค

โรคคอบวม (Haemorrhagic septicemia)

การปองกนโรค

ฉดวคซนปองกนโรคปละคร ง โดยเฉพาะในชวงเวลาทสตวเกดความเครยดเชน ตนฤดฝน หรอกอนการเคลอนยายสตวอยางนอย 2 อาทตย

ไมชาแหละซากสตวท ตายโดยไมทราบสาเหตแบงขาย

โรคคอบวม (Haemorrhagic septicemia)

การรกษาโรค ฉ ด ย า ป ฎ ช ว น ะ ก ล ม Oxytetracyclin ห ร อ

Penstep รวมกบกลม Sulfatrimetroprim 3-5 วนตดตอกน

ฉดยาลดการอกเสบ (Dexamethasone) ใหสารละลายนาเกลอเขมขนเขาเสน อนๆ แลวแตอาการทพบ

โรคคอบวม (Haemorrhagic septicemia)

โรคปากเทาเปอย (foot and mouth diseases)

เกดจากการตดเชอไวรสเอฟเอมดในประเทศไทยพบ 3 ไทป คอ โอ เอ เอเชยวน

อ า ก า ร ส า ค ญ ค อ ไ ข ซ ม เ บ อ อ า ห า ร นาลายไหล เดนกะเผลก พบตมทล น ชองกบ ไรกบ

หลงเกดตมใสภายใน 24 ช วโมง เมดตมจะแตกออกและเกดการลอกของเนอเยอทล นและเยอบภายในชองปากหลงจากน น 2-5 วน

โรคปากเทาเปอย (foot and mouth diseases)

การรกษา เนองจากเปนเชอไวรสจงไมมยาจาเพาะในการ

รกษา แตสามารถปองกนโรคได โดยการฉดวคซน กรณสตวปวยเมอพบรอยโรคหรอแผลบรเวณลนหรอเนอเยอภายในชองปากและแผลทอ งกบ สามารถใชยาปฏชวนะและยามวง (เยนเชยน ไวโอเลต) รกษาแผล เพอปองกนการตดเชอ

วการของโรคบรเวณลนและรองกบ

โรคปากเทาเปอย (foot and mouth diseases)

การปองกนโรค

ฉด ว ค ซน ป อ ง ก น โ ร ค ป ล ะ 2 ค ร ง ค ว ร ตอ งครอบคลมใหท วถงใหไดรอยละ 80 ประชากรของสตวในแตละพนท

ระมดระวงการระบาดของเชอจากการนาสตวใหมเขาฝงหรอเชออาจตดมากบคน เสอผา ยานพาหนะทเขาออกจากแหลงโรคระบาด หรอตลาดนดคาสตว

ควบคมการเคลอนยายสตว

โรคปากเทาเปอย (foot and mouth diseases)

การปองกนโรค ฉดวคซนคร งแรกต งแตอาย 4 เดอน ถง 6 เดอน ฉดคร งท 2 กลงจากฉดคร งแรก 3-4 สปดาห และ

ฉดซาทก 6 เดอน ในกรณทเกดโรคระบาด ใหฉดวคซนซาทนททกตว ขนาดฉด ตวละ 2 มล. เขาใตผวหนง ความคมโรค สตวจะมความคมโรคหลงจากฉด

วคซน 3-4 สปดาห และอยไดนาน 6 เดอน

โรคปากเทาเปอย (foot and mouth diseases)

โรคไขขา (Black leg)

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรยชอ คลอสตรเดยม ชอววไอ

(Clostridium chauvoei) เปนเชอทเจรญเตบโตในทท ไมมอากาศและเมอถกกบอากาศจะสรางสปอร สามารถมชวตอยในสงแวดลอม เชน ดนไดนานหลายป สตวตดเชอจากการกนอาหารทมเชอหรอสปอรปนเปอน หรอตดทางบาดแผล เชน บาดแผลทเกดจากการตอน เปนตน

โรคไขขา (Black leg)

อาการ สตวปวยจะมอาการเบออาหาร ซม ไขสง ขากระเผลก

กลามเนอบรเวณสะโพก โคนขาหลง ไหล อก คอ หรอทอนๆ จะบวม รอน และเจบปวด ตอมาอาการบวมจะขยายใหญ ไมรอน และไมเจบ เวลากดจะมเสยงดงกรอบแกรบ เนองจากมแกสอยภายในบรเวณผวหนงทอกเสบบวมจะมลกษณะแหงแตกสดาแดงหรอดา สตวจะตายภายใน 12–48 ชม.หลงแสดงอาการแตบางตวอาจตายกะทนหนโดยไมแสดงอาการปวย

โรคไขขา (Black leg)

การรกษา ยาปฏชวนะทใชไดแก ยาเพนนซลลน ออกซเตตรา

ซยคลน คลอเตตราซยคลน ควรรกษาในระยะแรกๆ ทเร มปวยจะไดผลด

การปองกน ฉดวคซนใหกบสตวต งแตอาย 4 เดอนขนไป และ

ฉดซาทก 6 เดอน กรณทฉดวคซนใหกบลกโคทอายนอยกวา 4 เดอน ตองฉดซาอกคร งเมออาย 6 เดอน

สตวท ตายหามนาไปบรโภคใหนาไปฝงหรอเผา เพอปองกนการแพรระบาดของโรค

โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

เชอแบคทเรย Brucella spp. สามารถตดตอถงคนไดเรยกวา อนดแลนท ฟเวอร

(Undulant fever) ตดตอไดจากการกนอาหาร นาทมเชอปะปน ซงเชอ

นจะออกมากบนาปสสาวะ นานม นาครา ของโคทเปนโรค หรออาจตดเชอไดโดยการสมผสโดยตรงเชอเขาทางผวหนง เยอชม โดยการหายใจ และการผสมพนธโดยวธธรรมชาต เปนตน

โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

อาการ แมโคจะแทงลกในระยะต งทองได 5-8 เดอน มรกคางและมดลกอกเสบตามมาเสมอ การแทงมกจะเกดขนในการต งทองแรกเทาน น

หลงจากน นอาจไมแทง แตจะเปนตวอมโรคแพรไปยงโคตวอนๆ ได

หรอลกโคทคลอดออกมาจะออนแอไมแขงแรงหรออาจเปนหมน การผสมตดในฝงตา

โคเพศผลกอณฑะจะบวมโตขางใดขางหนงและเปนหมน อาจพบขออกเสบรวมดวย

ในคนจะมอาการหนาวส นไขข นๆ ลงๆ มเหงอออกมากในเวลากลางคนจะปวดเมอยตามขอและตามกลามเนอ ออนเพลย เบออาหาร ตวเหลองซด

โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

การรกษา ไมแนะนาใหรกษาเนองจากไมใหผลดเทาทควร การควบคมและปองกน

1. ควรตรวจโรคทกๆ 6 เดอน ในฝงโคทยงไมปลอดโรคและทกปในฝงโคทปลอดโรค2. สตวท ตรวจพบวาเปนโรคควรจะแยกออกจากฝง3. คอกสตวปวยดวยโรคน ตองใชนายาฆาเชอทาความสะอาด แลวทงรางไวอยางนอย 1 เดอน กอนนาสตวใหมเขาคอก4. ทาลายลกทแทง รก นาครา โดยการฝงหรอเผา แลวทาความสะอาดพนทน นดวยนายาฆาเชอ5. กาจด นก หน แมลง สนข แมว และสตวเลยงอนซงเปนตวแพรโรคออกไป6. สตวท นามาเลยงใหม ตองปลอดจากโรคนกอนนาเขาคอก7. โคพอพนธท ใชตองไมเปนโรคน 8. ควรฉดวคซนปองกนโรคนในโค กระบอ เพศเมย อาย 3-8 เดอน ซงจะทาใหมภมคมกนโรคไดนานถง 6 ป

โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

วคซนบรเซลโลซส เปนวคซนแบคทเรยเชอเปนชนดดดแหงบรรจภายใตสญญากาศผลตจากเชอ Brucella abortus สเตรน 19 ( USDA )

ฉดในโคเพศเมยอาย 3-8 เดอน เพยงคร งเดยว ไมควรฉด วคซนบ รเซล โลซส ชนดใดๆ ซาอก เขมและกระบอกฉดยา ควรตมใหเดอดนาน 15 นาท กอนและ

หลงการใช ละลายวคซนดวยนายาละลาย 10 มล . เขยาเบาๆ 2-5 นาท วคซนทละลายแลวตองแชเยนตลอดเวลาและใชใหหมดภายใน

2 ช วโมง ตวละ 2 มล. เขาใตผวหนง ฉดวคซนนใหกบลกโคเพยงคร งเดยว จะใหความคมโรคได

นานประมาณ 7 ป

โรคพาราทเบอรคโลซส (Para tuberculosis, Johne's diseases)

สาเหต เกดจากเชอแบคทเรย ไมโคแบคทเรยม พาราท

เบอรคโลซส (Mycobacterium tuberculosis) เชอสามารถเจรญเตบโตและฟกตวอยไดนาน 2 ป

หรอมากกวานในสตวปวยโดยยงไมแสดงอาการ และสามารถมชวตอยในดนไดนานหลายป

สตวปวยจะปลอยเชอออกมาพรอมกบอจจาระ โดยสตวน นจะสามารถปลอยเชอออกมากบอจจาระไดกอนแสดงอาการถง 15 เดอน

การตดตอและการแพรกระจายของโรคจงเกดจากการกนอาหาร นาทมเชอปนเปอน

โรคพาราทเบอรคโลซส (Para tuberculosis, Johne's diseases)

อาการ โคทแสดงอาการปวยมกอยในชวงอาย 3-6 ป โคจะผอม ทองเสยอยางเร อรง กนนาบอย นาหนก

ลด เมอสตวอยในภาวะเครยด เชน การขนยายสตว การคลอดลก

โคจะแสดงอาการรนแรงมากขน ในทสดจะขาดนาอยางรนแรง และตายได

โคทเปนโรคยงกนอาหารไดปกต แตกนนามากกวาปกต อจจาระเหลวใสเปนเนอเดยว ไมมกล นผดปกต ไมมเลอดหรอมกปน อาการทองเสยเปนตดตอกนตลอดไป หรอเปนๆ หายๆ กได

โรคพาราทเบอรคโลซส (Para tuberculosis, Johne's diseases)

การรกษา การรกษาไมไดผล ยาปฏชวนะบางตวมผลเพยงเลกนอย

ในการทาใหสตวปวยหยดแสดงอาการเพยง ระยะหนงเทาน น ดงน นจงไมมการรกษาสตวปวยดวยโรคน วคซนไมแนะนาใหใชเนองจากไมใหผลคมโรค

การควบคมและปองกน ตรวจสขาภาพสตวประจาปพบสตวท สงสยเกบซร มและ

อจจาระสงหองปฏบตการ คดแยกตวสงสยวาเปนโรคออกจากฝงและทาลายสตว

ปวย ควรเนนการจดการฟารมและดแลความสะอาดของฟารม แยกเลยงลกโคจากแมทเปนโรค หรอสงสยวาเปนโรค

โรคบลทงก (Bluetongue)

สาเหต เกดจากเชอไวรส RNA ชนดไมมเปลอกหม family

Reoviridae genus Orb virus เชอนถกยบย งไดดวยความรอนมากกวา 140°F สารละลายฟอรมาลนß-propriolactone อ น พ น ธ ข อ งacetylethyleneimine หรอ การฉายรงส และถกทาลายไดดวยความเปนกรดดางท pH นอยกวา 6 หรอมากกวา 12 นอกจากนสามารถใชนายาฆาเชอทมฤทธเปนกรด เชน 2 % กรดอะซตก หรอ กรดซตรก ในการฆาเชอโรคได

โรคบลทงก (Bluetongue)

อาการ ไมแสดงอาการทเดนชด พบการเปลยนแปลงของจานวนเมดเลอด

ขาว และอาจพบไขข นๆ ลงๆ สตวท เคยปวยหรอไดรบเชอ BTV จะแสดงอาการทางคลนก 10

วนหลงจากทไดรบ BTV อกคร งในระยะเวลา 10-20 วน อาการทอาจพบได คอ ภาวะเลอดออกจนถงอาการเปนหนองท

บรเวณเนอเยอทชองปาก ขนของสตวหยาบและ เกาะกนเปนกอน ขาจะเปนแผลและ มการอกเสบของกบ อาการแทรกซอน โคมอาการกบเนาหลงจากทม การปวย

เนองจากพบการแตกบรเวณกบ ปอดอกเสบ อตราการปวยและอตราการตาย อตราการปวยนอยกวา5%

ผลกระทบสวนใหญเกดจากผลผลตทลดลง

โรคบลทงก (Bluetongue)

การรกษา ไมมการรกษาทจาเพาะเจาะจงของโรคบลทงก แตม

การรกษาตามอาการการปองกน มการควบคมและปองกนพนทปลอดจากโรคบลทงก

โดยการควบคมการเคลอนยายสตวเขา ออกพนท และสตวนาเขา นอกจากน นยงตองควบคมพาหะนาโรคทสามารถเขามาในพนทพรอมกบการขนสงอกดวย ควรมการเฝาระวงทางซร มวทยาเพอใหทราบถงประชากรหรอจานวนสตวท เส ยงตอการเปนโรคและปวยเปนโรคบลทงก

การใชวคซน Modified live virus vaccine ท งนวคซนทจะใช

จะตองเปนซโรไทปเดยวกนทระบาดอยในพนท

โรคเมลออยโดซส (Melioidosis) หรอโรคมงคลอเทยม

สาเหต เชอ Pseudomonas pseudomallei ซงเปนเชอแบคทเรย

ชนด Bacillus ตดสแกรมลบและเชอมการสราง end toxin เชอชนดนมกพบในดนและนา โดยเฉพาะดนทมลกษณะชนแฉะ มนาทวมขงคลายหนองบง หรอบรเวณแปลงนา เชอสามารถอยไดนานในนาดนและอจจาระ ไดอยางนอย 1 เดอน

การตดตอของโรค ในคน สามารถตดตอไดทางผวหนงและการหายใจ ปกตโรคน

พบไมบอยในคนและไมคอยมอาการรนแรงถงตาย ในสตว เชอเขาสรางกายโดยการกน ทางบาดแผล และการ

หายใจทาใหเกดโรคใน สตวไดหลายชนด เชน โค สกร แพะ แกะ มา สนข แมว สตว

ฟนแทะและสตวปาหลายชนด การเกดโรคในสตวมท งแบบเฉยบพลนและเร อรง มกจะทาใหสตวตายและไมคอยตอบสนองตอการรกษา

โรคเมลออยโดซส (Melioidosis) หรอโรคมงคลอเทยม

อาการ มอาการท งแบบเฉยบพลนและเร อรง โดยแบบเฉยบพลนจะพบ

อาการไข ซม อาการทางระบบทางเดนหายใจแบบเรอรง จะพบลกษณะของฝ (abscess) ท อณทะ (testes) และในสวนอน ๆ ของรางกาย รวมท งมอาการทางประสาทรวม

ในคน อาจพบอาการ septicotoxemia โดยเร มแรกมอาการหนาวส น มไข กระเพาะอาหารและลาไสอกเสบรนแรง ผปวยอาจตายไดใน 2-4 วน หรอมอาการแบบ sub acute โดยจะพบอาการทางผวหนง โลหตเปนพษและปอดบวม (pneumonia) สวนแบบเรอรงจะพบเปนฝ (abscess) ตามตอมตาง ๆ ของรางกาย นอกจากนยงอาจพบแบบไมแสดงอาการแตอาจตรวจพบแอนตบอดในเลอด โรค Melioidosis มอาการคลายกบโรคตดเชออนๆ ทาใหวนจฉยแยกจากอาการไดยาก ตองยนยนดวยการตรวจหาเชอ P. pseudomallei

โรคปอดบวม

สาเหต สวนใหญเก ดจากเชอแบคทเร ย เชน ฮโมฟลส ซอมนส

(Hemophilus somnus) ไมโคพลาสมา (Mycoplasma spp.) โครนแบคเทอเรยม ไพโอจเนส (Corynebacteriumpyogenes) พาสเจอเรลลา (Pasteurella spp.) ซลโมเนลลา(Salmonella spp.) อ. คอไล (E. coli) เปนตน ซงทาใหเกดโรคโดยตรง หรอเขาไปเปนโรคแทรกซอนของโรคอน ทพบบอยคอ โรคทางเดนระบบหายใจ ไดแก พาสเจอเรลโลซส, ไวรอล อนเตอสตเชยลนวมอเนย, อนเฟคเชยส โบวาย ไรโนทราคไอตส และ ไมโคตค นวมอเนย (Pasteurellosis, Viral interstitial pneumonia, Infectious bovine rhinotracheitis และ Mycotic pneumonia) เปนตน โรคตดเชอระบบอน ไดแก โรคทองรวงในลกโค สะดออกเสบ ขออกเสบ และ โบวาย ไวรอล ไดอะเรย (Bovine viral diarrhea) เปนตน สาเหตรองลงมา ไดแก เชอไวรส เชอรา และพยาธ

โรคปอดบวม

อาการ อาการสวนใหญทพบ คอ ซม มไข (103-107๐F) เบออาหาร

น ามกไหล ไอ หายใจเรวและถ ม อาการหอบ หรอหายใจลาบาก หายใจมเสยงดง กระวนกระวาย จมกแหง นาลายไหล นาตาไหล ฟงบรเวณปอดจะไดยนเสยงหายใจและเสยงปอดทผดปกต บางคร งพบมนามกใสในระยะแรกตอมาจะขนเหนยว บางทมกล นเหมน ในลกโคอาจมอาการขาดนา โดยสงเกตเหนไดจาก ขนหยาบกระดางและแหง เบาตาลกและอาจมอาการทองอด หรอทองเสยรวมดวย อาการของโรคจะรนแรงมากขนเมอเกดจากเชอแบคทเรยรวมกบเชอไวรส

ลกโคหรอโคทไมแขงแรงอาจตายภายใน 3-7 วน หลงแสดงอาการ สวนโคทกาลงใหนม นานมจะลดลงและโคทกาลงทองจะทาใหแทง ซงมกจะพบในรายปอดบวมเนองจากเชอราโคทเปนแบบเรอรง จะมอาการทรดโทรม เบออาหาร ผอมลงเรอยๆ รางกายมอณหภมปกตหรอสงขนเลกนอย อาจมอาการหอบ และไอรวมดวย จะเปนอยนาน

โรคปอดบวม

การรกษา รกษาตามสาเหตและอาการ ควรเร มรกษาต งแตเร ม

แสดงอาการ โดยแยกโคปวยออกจากฝงไปเลยงในทอบอนและสะอาด มอากาศถายเทไดสะดวก แลวใหยาปฏชวนะ เชน เพนซลลน กานามยซน เตตราไซคลน เทอรามยซน (Penicillin, Kanamycin, Tetracycline Terramycin) หรอยากลมซลฟา(Sulfonamide) ไดแก ไทโลซน (Tylosin) เปนตนในรายทรางกายทรดโทรม ออนเพลย หรอไมกนอ า ห า ร ค ว ร ใ หย า บ า ร ง แ ล ะ อ เ ล ค โ ต ร ไ ล ท (electrolyte) ควบดวย บางคร งอาจใหพวก คอตโคสเตยรอย (Corticosteroid) หรอแอนตฮสตามน (Antihistamine) รวมดวย

โรคปอดบวม

การปองกน ควรเอาใจใสดแลโคอยางใกลชดเพอสงเกตอาการผดปกตจะ

ไดใหการรกษา ควบคมและปองกนโรคไดทนทวงท รกษาความสะอาดโรงเรอน และสงแวดลอมรอบๆ โรงเรอนให

สะอาดอยเสมอ รกษาสขภาพของโคใหแขงแรง โดยใหอาหารทเหมาะสมอยาง

เพยงพอ มคณภาพดไมมเชอโรคปนเปอน เปนตน ใหลกโคกนนมนาเหลอง (Colostrums) ทนทหลงคลอด ใหยาถายพยาธอยางสมาเสมอ ลดภาวะความเครยดของโค เชน ไมใหโคอยรวมกนหนาแนน

เกนไปแยกเลยงโคทมอายตางกน โรงเรอนควรมท บงแดด บงลมและฝน และมอากาศถายเทไดสะดวก

ฉดวคซนปองกนโรคตามระยะเวลาทกาหนดอยางเครงครด ควรจดการฟารมและการสขาภบาลอนๆ ใหด เพอทาใหโคม

สขภาพสมบรณและแขงแรง

โรควณโรค (Tuberculosis)

สาเหต เ ช อ แ บ ค ท เ ร ย ไ ม โ ค แ บ ค ท เ ร ย ม โ บ ว ส

(Mycobacterium bovis) การตดตอเกดจากการหายใจ การกน การสมผส และการผสมพนธ สกร, โค M. bovis สกร, ไก M. avium คน M.

tuberculosis M. bovisอาการ อาการจะขนกบอวยวะทเปน เชนวณโรคทปอด สตว

จะไอในตอนกลางคนหรอเมอทางานหนก วณโรคทลาไสจะมอาการทองเสยรวมดวย วณโรคทลกอณฑะลกอณฑะจะบวมโต วณโรคทเตานมเตานมจะอกเสบ วณโรคทสมองจะพบวาสตวมอาการทางประสาท

โรควณโรค (Tuberculosis)

อาการทองเสยจะพบไดหากมรอยโรคทลาไส ซงตองมการวนจฉยแยกจากโรคทองรวงเร อรง (Para TB)

ความอวนหรอผอมของสตวปวยขนกบวาสภาพการเลยงดใหอาหารดหรอไม และสตวปวยน นอยในระยะไหน ซงระยะทายๆ สตวจะผอมลง

โรควณโรค (Tuberculosis)

เกดการอกเสบเปนฝขนาดใหญทตอมนาเหลองทข วปอด

โรควณโรค (Tuberculosis)

การรกษา ไมแนะนาใหรกษาการปองกน ควรตดตอสตวแพทยในทองทใหทาการทดสอบโค

ดวยวธการทดสอบทางผวหนงอยางสมาเสมอ ปละ1 คร ง

ถาพบวาสตวในฝงเปนโรคหรอสงสยวาเปนโรค ควรแยกออกจากฝงและทาลาย

ฟารมทเคยมประวตการเปนโรค หรอยงคงมโรคนอยตองมการตรวจโรคอยางสมาเสมอ

ตรวจโรคกอนนาสตวเขา-ออกจากฟารม

โรควณโรค (Tuberculosis)

การวนจฉยโรคโดย screening test ในคนโดยภาพถาย x-ray ปอด, ยอมด acid

fast bacilli ในเสมหะ ในสตว intradermal tuberculin test

โรควณโรค (Tuberculosis)

การฉด Tuberculin antigen 0.1 cc. เขาทโคนหาง ในช นผวหนง ซงวธน เรยกวา Single Intradermal test

แลววดความบวมของผวหนงหลงฉด 72 ช วโมง ดวย Caliper ถาบวมมากกวา 5 mm. และสมผสพบวา รอน (แดง) แขงเปน

ไต แสดงวาสตวเปนโรค และมกมไขตาๆ รวมดวย สตวท พบปฏกรยาตอ TB test จร งแรก ตองทาการตรวจยนยน

ผลซา

โรควณโรค (Tuberculosis)

Stormont test การฉด TB antigen ซาทแผงคอเพอเปนการยนยนผล skin test คร งแรก 60 วน

โรคพษสนขบา (Rabies)

สาเหต เกดจากเรบสไวรส (Rabies virus) การตดตอท

สาคญคอการถกสตวท มเชอกดเชอพษสนขบาจะผานจากนาลายเขาสบาดแผลและผานเขาสเสนประสาทสวนปลาย ไขสนหลงและเขาสสมอง มการเพมจานวนของเชอไวรสในสมองและปลอยเชอกลบสระบบขบถายตางๆ เชน ตอมน าลาย น าปสสาวะ นาตา ตามแขนงประสาทตางๆ จากน นสตว จงแสดงอาการปวย นอกจากนเชออาจตดตอจากการกนไดหากมบาดแผลภายในชองปากและหลอดอาหาร

โรคพษสนขบา (Rabies)

อาการ โคทไดรบเชอจะแสดงอาการภายใน 14-90 วน หรอ

อาจนานกวาน โดยเฉลยประมาณ 21 วนอาการของโคแตละตวจะแตกตางกน โดยท วไป แบงออกเปน 2 แบบคอ แบบดราย และแบบซม

แบบดร าย โคจะแสดงอาการเบออาหาร นสยเปลยนไป บางรายชอบกนดน หน ตนเตน รอง หาว ดราย ว งชนคน หรอสงกดขวาง กลนลาบาก (ทาใหเรยกวาโรคกลวนา) มนาลายไหลมาก ไวตอแสงและเสยง เมอโรคดาเนนตอไปถงข นสมองอกเสบ สตวจะแสดงอาการอมพาต ลมลงนอน ชกและตายในทสดซงอยในราว 2-7 วนนบแตเร มแสดงอาการ

โรคพษสนขบา (Rabies)

อาการ แบบซม โคจะแสดงอาการในระยะตนเตนส นมากจน

สงเกตไมเหน อาการจะเขาสระยะอมพาตอยางรวดเรว ซม มน าลายไหลมาก กลามเนอขาไมสมพนธกน ลมลงนอน ชกหายใจไมออกและตายในทสด อาการทพบไดในโคทเปนโรคนค อ ขนลก กลามเนอส น กระตก เชน ทใบหนา ใบหบด เคยวฟน หางบดไปดานขาง มอาการอมพาตของกลามเนอลาคอทาใหกลนลาบาก ไอ รองเสยงแหบตา บางรายมอาการคลายเปนสด ถายเหลว ซงมกพบในชวงแรกจากน นจะถายลาบากและทองอด

โรคพษสนขบา (Rabies)

การรกษา มการทดลองใชแอนตเรบสซรมฉดใหแกโคหลงถก

กดซงใหผลคอนขางดแตมราคาแพงและหายาก นอกจากนมความพยายามนาวคซนปองกนโรคพษสนขบาชนดเชอตายทใชในสตวเลยงมาฉดใหแกโคหลงถกกดดวยขนาดและวธตางๆ กนเชนฉดเขาใตผวหนงคร งละ 1 ซ.ซ. จานวน 4 คร ง ทก 2

วน เชนเดยวกบในสนขฉดเขาใตผวหนงจานวน 4 คร ง ทก 3 วน ในขนาด 2,

1, 1, 1 ซ.ซ. ตามลาดบอยางไรกตามพบวาผลการรกษายงใหผลไมแนนอน

โรคพษสนขบา (Rabies)

การปองกน การปองกนทดท สดคอระวงอยาใหถกสนขหรอแมวกด เพราะ

การตดเชอมาจากนาลายสตวท เปนบาเปนสวนใหญ ในกรณทโคไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไวกอนแลวและถกสนขบากดในภายหลง ใหร บฉดวคซนซาทนทและสงเกตอาการนาน 90 วน หากโคไมไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนและถกสนขบากด ควรทาลายโคน นทนทแตถาไมทาลายตองสงเกตอาการนาน 180 วน

สาหรบซากโคททาลายน นจะนามาบรโภคไดหรอไมใหพจารณาดงน ถาโคน น ถกสนขบากดไมเกน 7 วน สามารถนาเนอสวนอนๆ มาบรโภคไดยกเวนบรเวณทถกกดใหตดทาลาย เนอโคหรอนานมโคทจะนามาบรโภคจะตองผานกระบวนการฆาเชอดวยความรอนเสยกอน

อาการกลมโรคพยาธภายในทางเดนอาหาร

ทองผก / ทองเสยเร อรง ขปน /ขเทา(กระบอ :โรคพยาธไสเดอน ) โลหตจาง เยอเมอกตาซดขาว มขตาเกราะกรง ผวหนงอกเสบ

Strongyloides papillosusToxascaris vitulorum

ซบผอม ออนเพลย ขนหยอง คราบดาทสะโพก-ขาหลง ทองปอง ซม บวมนาใตคาง ผสมตดยาก

อาการกลมโรคพยาธภายในทางเดนอาหาร

ผลเสยของการทสตวตดโรคพยาธ

ทาให สตวเจรญเตบโตชา ภมคมกนตา โรคแทรกซอนไดงายและทาใหการทา

วคซนปองกนโรคไมไดผล แทงลก ทาใหผลผลตลกสตวท ควรจะไดทกป

ลดลง ผสมไมตด ไมเปนสด ปวยเรอรง ตองเสยคารกษาพยาบาล ปวยรนแรง อาจถงตายได สตวขายไมไดราคา

หลกการควบคมโรคพยาธในเลอดในฟารม

ควบคม ปรมาณพาหะนาโรค เชน เหลอบและเหบไมใหมปรมาณมากเกนไปโดยใชยาฆาแมลงหรอมงชบยาฆาแมลงในชวงฤดฝน

ปรบปรงการจดการดานอาหารใหมปร มาณพ อ เ พย ง ตอ ค ว า ม ตอ ง ก า ร ข อ ง โ ค –ก ร ะ บอโดยเฉพาะกลมโคทองและโคหลงคลอดใหม ๆ

สอนใหเกษตรกรรจกอาการสาคญของโรคพยาธในเลอด

มเวชภณฑทใชรกษาโรคพยาธในเลอด เชน เชอทร ปปาโนโซมT.evansi - เบรน ล เชอบาบเซยB.bigemina-อมมโซล, เบรนล B. bovis-เบรนลเชออนาพลาสมา A.marginale- อม มโ ซ ล , Oxy-LA

โปรแกรมถายพยาธกลมโคกระบออายมากกวา 6 เดอน ขนไป

ถายพยาธ กลมตวกลมในกระเพาะลาไส อยางนอยปละ 2 คร งในชวงตนฤดฝนและปลายฝ

ถายพยาธใบไมตบปละ 2 คร งคร งแรก เดอนมนาคม – เมษายนคร งท 2 เดอนกนยายน – ตลาคมหมายเหต : ควรสมเกบตวอยางอจจาระ

ประมาณ 10 – 20 % ของฝงเพอตรวจจาแนกชนดพยาธ เพอหาชนดยาถายทถกตองเหมาะสมตอไป

วงจรชวตพยาธใบไมตบ Fasciolosis

วการของโรค

เนอตาย+จดเลอดออกทตบสตวเปนโรค

พยาธตวแกในถงนาดระยะตวออนไชผานเนอตบแบบเฉยบพลน

อาการปวยและพยาธภายในระบบทางเดนอาหาร

โปรแกรมถายพยาธกลมโค กระบออายตากวา 6 เดอน

คร งแรก อาย 3 อาทตย คร งทสอง อาย 6 อาทตย

พยาธตวกลมในกระเพาะลาไส

วงจรชวตพยาธปากขอ

พยาธตวกลมในกระเพาะลาไส

Mecistocirrus spp.(abomasum)โคทองเสย

การขาดแรธาต

อาการสตวแสดงออกเมอขาดแรธาต

เลยกนปสสาวะหรอเหงอจากสตวตวอนในฝง กนวตถแปลกปลอม เชน ไม ดน หน เศษกระดก กดเทาะเลมคอก (PICA) ตวอยาง การขาด Na, K, Cl, P เจรญเตบโตชาใหผลผลตตา ตวอยาง แมโคใหนมนอย สงผล

ใหลกเจรญเตบโตชา ภาวะเจรญพนธช าหรอเกดความผดปกตในระบบสบพนธ

ตวอยาง แทง ไมเปนสด รกคาง ( Se) หรอผสมตดยาก (P) ลกคลอดออกมามความผดปกต (พการ) ตวอยาง การขาด

Mn. ขนรวง ขนเปลยนส ขนสจางลง ผวหนงอกเสบ โลหตจาง

รกคาง E-Se Def

ขาดธาตทองแดง Cu - Def

มดลกทะลกCa - Def

อาการสตวแสดงออกเมอขาดแรธาต

Tetanoid Syndrome

Hair Faded

Hyaline muscle degeneration

ขนยาวสขนไมสมาเสมอ

ตวแขงจากการขาดธาตซลเนยม กลามเนอตายสซดขาว

อาการสตวแสดงออกเมอขาดแรธาต

การตดตามผลการรกษา (Monitoring)

คาคะแนนรางกาย/คา PCV% เพมข น ลกสตวเจรญเตบโตอยางรวดเรว สตวกนอาหารไดมากขน ระบบสบพนธทางานไดดข น อาการขาออน ขาเจบ กบอกเสบหายไป สภาพผวหนง ขน เปนปกต

ปญหาสขภาพทมสาเหตจากอาหาร (ขน/หยาบ) Non_infectious_Disease

พษจากเชอราในวตถดบอาหาร การปนเปอนของเชอแบคทเรยและพษของมน ไซยาไนดและไนเตรทในอาหารหยาบ หวอาหาร สารพษจากวสดเหลอใชทางการเกษตรและ

อตสาหกรรมตางๆ นาเสยและการปนเปอนของสารตกคางตางๆใน

แหลงนา การปนเปอนของพษของเชอจากซากสตวท ตาย

และปนเปอนในบรเวณทผสมอาหาร

การเกบตวอยาง

หลกการเบองตนในการเกบตวอยาง

ตองมโรคในใจทคดไว เคยมประสบการณดานโรคทพบมากอน ไดเร ยนร มาตอนเรยนหนงสอในสถาบน การ

ฝกอบรมหรอการประชม

การบนทกประวต สตว ปวยผ สงตวอยางตองใหความสาคญในการเกบบนทกรายละเอยดตางๆ ขอมลบนทกแบงออกไดเปน 3 กลมหลกๆ เพอชวยในการชนสตรโรค ดงน

ประวตตวสตวพ นฐาน เชน เพศ พนธ อาย คาคะแนนรปราง สถานะการใหผลผลต ประวต การดแลสขภาพ เชน การทาวคซน ถายพยาธ การรกษา

หลกการเบองตนในการเกบตวอยาง

อาการสตวปวยจากการบอกของเจาของและการตรวจรางกายสตวปวย เชน วดไข ฟงการทางานของปอดหรอกระเพาะอาหาร สงเกตอาการซดบรเวณเหงอก ตา ปากชองคลอด ลกษณะ ส อจจาระ ปสสาวะ อาการหอบ กดฟน เดนวน ชนคอก ขนลกชน ขาออน

ผลการตรวจจากหองปฏบตการ เพอใหไดขอมลค ร บ ต า ม ร ะ บ บ โ ด ย ยด ห ล ก ง า ย ๆ ไ ว ว า ใคร ทาอะไร ทไหน เมอไร และอยางไร

หลกการเบองตนในการเกบตวอยาง

มาจากอาการทพบระบบทางเดนอาหาร : อจจาระ, อาหารทสตวกนระบบทางเดนหายใจ : swabระบบประสาท : สมอง นาไขสนหลงระบบสบพนธ : vaginal swab, ลางมดลกระบบเลอด : EDTA, Serum, Blood smearระบบขบถายของเสย : ปสสาวะระบบการเคลอนไหว : กลามเนอ นาไขขอระบบการมองเหน : eye swab

หลกการเบองตนในการเกบตวอยาง

มาจากมาตรฐานการเกบตวอยางท สถาบนฯ/ศวพ.กาหนดไวสตวเปน

EDTA bloodSerum Blood smearFeces หรอพชอาหารสตวท กน

สตวตายOrgan smearอวยวะ : หวใจ ปอด ตบ มาม ไต สมอง Rumen content พชอาหารสตวท กน

หลกการเบองตนในการเกบตวอยาง

วธการเกบและสงตวอยางตรวจหาโรคในโค

ตกหรอลวงอจจาระ (ควรลวงจากทวารหนกโดยตรง)ใชอจจาระ ประมาณ 1 ชอนแกง เกบใสถงพลาสตกมดปากถงและกรอกรายละเอยดตามแบบฟอรมทกาหนด ใสถงซอนทบอก1ช น แชกระตกเยนสงศนยฯ

ลวงเกบอจจาระโค ตรวจตวอยางอจจาระ

เลอด แยกเปน 2 สวน เลอดใสสารกนแขงตวEDTA ใสถงพลาสตกมดปาก

แชกระตกเยนสงศนยฯ เลอดปายสไลด หอกระดาษใสซองกนกระแทกสง

ศนยฯ

วธการเกบและสงตวอยางตรวจหาโรคในโค

อวยวะสดตาง ๆจากสตวท สงสยวาปวยตายจากโรคสมอง(ถามอาการทางระบบประสาท)หวใจ ปอด ตบ มาม ไต ลาไส (เลกและใหญ )ตอมนาเหลองซากลกทแทง รก เศษอาหารในกระเพาะหมกกรณสงสยวาไดรบ

สารพษ แยกอวยวะแตละอวยวะออกเปน 2 สวน สวนหนงแช ในนายาฟอรมาลนอกสวนแบงใสถงปลาสตกมดปากถงแชกระตกเยนใสนาแขงสงศนยฯ

วธการเกบและสงตวอยางตรวจหาโรคในโค

เกบตวพยาธท สงสย แชนายาแอลกอฮอล 70% หรอนาเกลอ (normal saline 0.85%) ใสขวดแกวขนาดเลก สงตรวจ เพอจาแนกชนดพยาธ

เกบอาหาร หญา นาทสงสยวาสตวกนสงตรวจ หา สารพษดวย

วธการเกบและสงตวอยางตรวจหาโรคในโค

สรป แนวทางในการปองกนโรคสาคญในโคเนอ

ทาวคซนปองกนโรค ปากเทาเปอย คอบวมตามเวลาทกาหนด ถายพยาธสตวตามระยะเวลาทกาหนด คดโคทใหผลบวกตอการทดสอบโรคสาคญ(บรเซลโลซส ทบ พาราทบ) ออกจากฝง / ควรเลอกซอโคทผานการทดสอบโรคและมใบรบรองแลว ควบคมการเคลอนยายสตว/ไมชาแหละสตวปวยทตายโดย

ไมทราบสาเหตและแบงขาย กาจดพาหะนาโรค เชน แมลง( ยาฆาแมลง / มง) หอยคน อบรมใหเกษตรกรรจกอาการสาคญของโรค การแกไขและ การสงตวอยางเบองตน