Department of Agriculture Agricultural Training Institute Regional Training Center V (ATI Bicol)

DISTANCE TRAINING ON STINGLESS BEEKEEPING PRODUCTION

Distance Training Guide: 1. Download the Participants Information Sheet 2. Fill-out the forms and send it via email at sarabaytmt@gmail.com or send it to

ATI Bicol via FB Messenger. 3. Deadline for submission of Participants Information sheet is on June 22, 2020 for

you to be included in the official list of Distance Training Participants. 4. ATI Bicol shall send a confirmation email if you were successfully included in the

official list of Distance Training Participants. Included in the email is the link of the Distance Training Handbook. The handbook shall serve as a support tool for you to learn the topics on Beekeeping Production.

5. Watch and listen via FB Live to the daily discussion of modules by Prof. Lilia C. Pasiona, Director of Regional Apiculture Center, Central Bicol State University of Agriculture at ATI Bicol from 3:00 to 5:00Pm on June 29-July 2, 2020.

6. For deaf participants, a sign language interpreter will be provided by ATI Bicol. 7. Daily attendance shall be monitored by the ATI Bicol Training Management

Team through shout-out of full name in the comment box. 8. Answer the daily assessment by clicking the link/URL on the comment box

posted before the end of the online session. The host and/or the speaker will announce if the exam is already posted.

9. Complete the 4-day session and pass all sets of twenty-item assessment (one set per session) for you to earn the Certificate of Training.

10. Certificates of Training will be issued to online attendees, if: a. Participants Information Sheet is submitted on before June 22, 2020 b. The Online Attendee has successfully passed all sets of assessments given

daily with a passing score of 80 percent. c. Submission of Resource Person Evaluation Sheet and Over-all Evaluation

Sheet. 11. For Bicol Region online attendees, Certificate of Training shall be sent to your

respective Municipal or Provincial Agriculture Offices or may be picked-up from Mondays to Fridays 9:00-12:00NN at ATI Bicol, Diversion Road, San Agustin, Pili, Camarines Sur.

12. Online Attendees outside Bicol Region may receive their Certificate of Training through:

a. Email (may be authenticated upon visit to ATI Bicol Admin Office) b. Pick-up to ATI Regional Office c. Courier (cost of delivery must be paid by the online attendee)

Prepared by: MELBA SM. BONAFE Project Officer

Gabay sa Pangangasiwa

ng mga Bubuyog

(Stingless Bees, Trigona biroi)

Training Guide Organized by:

Agricultural Training Institute- Regional Training Center V (ATI- Bicol) Career Development and Management Services Section Content Reference: Regional Apiculture Center Central Bicol State University of Agriculture Workbook for: Training Title : Distance Training on Stingless Beekeeping Date : June 29-July 2, 2020 Venue : ATI Bicol

Panimula

Ang pagbububuyog o apikultura (Ingles: beekeeping, apiculture, mula sa Latin na apis na

ang ibig sabihin ay bubuyog) ay ang pag-aalaga o pagpaparami ng mga bubuyog para makakuha ng

honey at iba pang mga produkto na gawa ng hive (kabilang ang mga leafwax, propolis, pollen ng

bulaklak, pollen ng bubuyog, at royal jelly).

Ito ay kadalasang ginagawa upang dumaan sa proseso ng polinasyon ang mga pananim, o

upang makapagparami ng mga bubuyog na maipagbibili sa ibang mga tagapag-alaga ng mga bubuyog

na pukyutan.

Ang apiarista, mambububuyog, o tagapangasiwa ng alagaan ng pukyutan ay ang nag-

aalaga ng mga bubuyog na pukyutan upang makapag-ani ng pulot-pukyutan at pagkit na galing sa

bahay ng pukyutan.

Tinatawag na apiyaryo o bakurang pambubuyog ang lokasyon kung saan inaalagaan ang

mga bubuyog. Sa malawak na kahulugan, ang apikultura ay ang maka-agham na paraan ng pag-

aalaga ng mga kulisap na makagagawa ng pulut-pukyutan at pagkit.

Maaring itong mapagkakitaan ng magsasaka lalung-lalo na ang mayroong mga taniman o

lokasyon na maaring paglagyan ng pinaparaming bubuyog. Kaunti ang kailangan panahon para

alagaan ang mga bubuyog kumpara sa mga inaalagaang hayop katulad ng baka, baboy at mga manok.

Kung ikaw naman ay mamumuhunan sa pagbubuyog, maaring makabalik ang iyong puhunan

pagkatapos ng pitong buwan. Sa kasalukuyan, ang pagbububuyog ay nakakatulong sa mga sakahan

sapagkat ito ay nakakatulong sa polinasyon ng mga halaman. Kung wala ang mga bubuyog, ang

produksyon ng agrikultura ng daigdig ay maaring bumaba o mawala. Kadalasan sa mga inaalagang

bubuyog ay genus ng apis, ngunit ang iba pang uri ng bubuyog na gumagawa ng pulot tulad ng

Melipona ay inaalagaan din.

Kabuuang Layunin ng Kurso:

Layunin nito na maibigay ito ang kailangang teknolohiya patungkol sa pambubuyog o apikultura.

Tiyak na mga Layunin:

1. Maibahagi ang mga potensyal ng pagbububuyog at ang ekonomikal na kahalagahan nito;

2. Maintindihan ang siklo ng buhay (life cycle) ng mga bubuyog upang mas mapagaan ang

pagpaparami nito;

3. Maibahagi ang mga kultural na pamamaraan sa pagpaparami nito;

4. Maipabatid ang mga teknolohiya sa pagdaragdag ng halaga (value adding technologies) o

paglikha ng mga produkto mula sa pulot at iba pang produkto.

Nilalaman ng Kurso:

Modyul I: Ang Industriya at Benepisyo ng Apikultura

Unang Aralin: Mga Benepisyo at Potensyal ng Apilkultura

Modyul II: Biyolohiya at Pamumuhay ng Bubuyog

Modyul III: Mga Pamamaraan ng Pangangalaga at Pagpaparami:

Unang Aralin Pano ang pagsisimula (lokasyon o lugar ng paglalagyan o apiary, mga

kailangang gamit, atbp.)

Pangalawang Aralin Pagkuya ng kolonya ng bubuyog

Pangatlong Aralin: Inspeksyon at Pang-araw-araw na pag-subaybay

Pang-Apat na Aralin: Pagpapakain

Pang-limang Aralin: Pamamahala ng Peste

Modyul IV: Mga Produkto mula sa Pagbububuyog

Modyul I: Ang Industriya at Benepisyo ng Apikultura

Panimula ng Modyul

Ang pagbububuyog o apikultura ay mahalaga hindi lang sa pagpapanatili ng balanseng

kapaligiran kundi pati na rin sa pagpapataas ng produksyon ng pagkain. Ang industriya ng

pagbububuyog ay nakatulong na sa napakaraming tao hanggang sa kasalukuyan. Napakaraming mga

produkto rin ang nabuo na mula sa mga produkto ng mga bubuyog. Sa modyul na ito mapag-aaralan

ang mga benepisyong dala ng apikultura:

Unang Aralin: Mga Benepisyo ng Apikultura

1. Alternatibong Pagkakakitaan:

- Naayon ito sa klima ng bansa na tropikal at maraming kagubatan o tanim na nagsilbing

pagkain ng mga bubuyog

- European honeybees ( A. mellifera) ay mas produktibo sa lugar na may tropical na klima

- Maaaring maka-ani ng mula 25 hanggang 40 kilo; samantala ang ibang bubuyog ay

maaring sumobra pa sa 100 kg

- Maikli ang oras na kailangang gugulin sa pagbububuyog kumpara sa pag aalaga ng mga

hayop katulad ng baka, baboy, manok at iba pa.

2. Pag- aani ng Pulot o Honey/ Payback (Return of Investment) sa Pamumuhunan:

- Magsimula ng pagbububuyog mula Huyo hanggang disyembre

- Ang pag aani ay nagsisimula mula Enero at bawat 2-3 linggo pagkatapos hanggang

Hunyo o Hulyo

- Ang payback sa pamumuhunan o return of investment (ROI) ay nasa loob ng pitong

buwan para sa paunang pamumuhunan na may average na 5,000 pesos bawat colony

- Para sa sanay na apiarista , ang kanilang pangalawa at pangatlong taon ng pag-aani ay

average 40 kilo/col/taon (ang iba ay humihigit pa sa 100 kilo)

3. Simpleng Teknolohiya:

- sa apikultura madaling matutunan ang biswal at pandamdam na kakayahan,

- pag nabuo na ang floral bloom calendars at ang beekeeping calendars, maaari ng

palakihin ang pagbububuyog

4. Mga produkto mula sa Beehives:

Bukod sa pulot, marami pang produkto na makukuha mula sa beehives:

A. Bees Wax

- Ito ay nadiskubre libo-libong taon na ang nakakaraan

- Ito ay ginagawang kandila, kung saan ito ay drip less, walang usok at mabango;

- Ito din ay finest furniture polish

- Ginagamit din sa restoration of antiques

- Ito ay pangunahing sangkap sa paggawa ng furniture oil, floor polish, leather at paper

waterproofing, skin cream, varnish, crayons, modeling wax, cheese wax, encaustic

medium para sa pagpipinta, shampoo at conditioner, eyebrow at eye lining pencils, lip

gloss, mascara, aluminum, chrome at silver polish, brass at copper, cleaner, pang kontrol

ng kalawang, at marami pang mga bagay na ginagamit sa bahay.

B. Bee Pollen

- Isa ito sa pinaka- natural na pagkain sa mundo;

- Ito din ay isang dietary supplement dahil sa meron itong bitamina, minerals, enzymes at

mga amino acids na kailangan para sa malusog na katawan.

- Maganda din ito sa mga bata dahil ito ay nakakapagbigay ng micronutrients

- Nakapagpapatalas din ito ng isip ng mga bata na nagri-resulta sa magandang pag-aaral

- Pinapalakas nito ang euphoria at ang mataas na lebel ng enerhiya

- Ginagamit din ito ng mga sinaunang manlalaro na Olympiads ng bansang Greece

- Ang protina nito ay lampas pa sa 7-10 kaysa sa karne ng baka at itlog; ang mineral ay

mas mataas ng higit sa labing dalawa kaysa sa spinach; Meron din itong carotene na

tinataguriang orihinal na porma ng bitamina A

- Wala din itong epektong masama sa kalusugan

C. Propolis

- Isang natural na antibiotiko na nagtataglay ng antifungal, antiviral at analgestic na katangian.

- Ginagamit panggamot sa sugat, pangmumog at sa sakit ng ngipin

- Particular na epektibo para sa impeksyon sa lalamunan, lagnat at may allergy sa penicillin.

D. Royal Jelly

- Ginagamit para maibsan ang sintomas ng mga internal na karamdamang kagaya ng

cardiovascular endocrine, gastro intestinal, respiratory at immune system.

- Karaniwang ipinapagbili ng mga Chino sa mataas na halaga na sya ring karaniwan na

nagpoproduce o nageextract nito.

E. Bee Venom

- Ginagamit na pang-hilot/therapy para mabawasan ang sintomas ng rayuma, multiple

sclerosis.

F. Honey/Pulot

- Natural na produkto ng mga bubuyog na galing sa nectar.

- Nagtataglay ng enzymes na ginagamit ng katawan sa chemical reaction nito kagaya ng

panunaw.

- Inilalagay at ginagamit sa pagluluto at fruit juice.

- Nakatutulong din ito para mapahaba ang buhay ng mga pastries.

- Isang mabisang panggamot sa ubo at sipon kapag sinamahan ng kalamansi

- Nakakatulong din ito sa pagpigil ng labis na pagdurugo at paghilom ng malalim na sugat.

- Ginagamit din itong panggamot sa paso, nagnanaknak na sugat, pagtatae, ulcer, fatigue/labis

na pagpagod, maging sa mga nahihirapang dumumi, nahihirapan sa pagtulog, may arthritis,

stress at maging sa may mga hika.

- Mainam din itong panglinis ng mukha dahil nakakatulong ito sa paghilom ng acne.

5. Pagproseso

- Mas mainam na ibenta at gamitin ang mga produktong galing palang sa bahay pukyutan.

- Nangangailangan lang ito ng kaunting pagproseso para mapatagal o mapahaba ang buhay ng

produkto.

- Kailangan lang ng mga karaniwang kagamitan sa pagpoproseso.

6. Ready Market

- ang mga produkto ay maaring ibenta sa mga sumusunod na presyo:

Pulot/Honey- 100-150.00 pesos kada 500g na bote

Pollen- 2,000.00 pesos kada kilo (retail)

Propolis- 50.00 pesos kada 5g vial

Royal Jelly- 300.00 pesos kada 5g vial

Bee Venom- 10 pesos kada bee sting

Bees wax- 200-500 pesos kaa kilo

Nucleus- 4,500 kada nucleus

- Tinatayang ani (batay sa mahusay o maiging pag-alaga ng mga kolonya)

a. Honey- Dalawampu’t lima (25) hanggang isang daan (100) kilo (w/ double supers)

b. Pollen- Dalawa (2) hanggang lima (5) kilo

c. Propolis- limang daang (500) gramo hanggang 1 kilo

d. Royal Jelly- isa (1) hanggang tatlong (3) kilo

e. Bees wax- dalawang daang (200) gramo hanggang dalawang (2) kilo

f. Bee venom- kasalukuyan nagsasagawa ng pagsusuri ng produksyon sa mga piling

apiaries…

7. Angkop na Programang Pangkabuhayan para sa Kanayunan

- Ito ay nakabase sa mga sumusunod na katangian:

a. Hindi nangangailangan ng malawak na lupa sa produksyon ng bubuyog

- ang mga bubuyog ay nangangalap ng kanilang pagkain sa distansyang 2-4 na

kilometrong layo mula sa kanilang bahay-pukyutan.

b. Hindi nakabase sa kasarian o sa edad. Maging ang mga babae, kabataan, estudyante

at empleyado sa opisina ay maaring kumita sa produksyon na ito.

c. Hindi gaanong nangangailangan ng malaking puhunan

- Madaling kumita at mabawi ang puhunan kapag may angkop o tama na panahon,

resources (bee stock) at pagsasasanay.

d. Mainam para sa kalusugan- nakakatulong ang produktong galing sa bubuyog para

maging malusog ang pamilya.

e. Eco-friendly

f. Nakakatulong sa pagbalanse ng ecosystem

g. Nakakatulong sa pollination

f. Nagpapatibay ng relasyon sa pamilya

- nakakatulong ang pagsasagawa ng mga aktibidad sa produksyong ito upang para

mapatibay ang pagsasamahan ng bawat kasapi ng pamilya. Nakakapagbigay ito ng

pagkakataon na gumawa ng produktibong bagay ang lahat ng kasapi ng pamilya.

MODYUL II: Biyolohiya at Pamumuhay ng Bubuyog

MGA URI NG BUBUYOG

Apis andreniformis - nakikita ito sa Palawan.

Karaniwang itim ang kulay na may itim na buhok na makikita sa kanilang

binti; mayroon rin silang malaking “cubital index” o mga guhit na makikita

sa kanilang pakpak.

Agresibo sa pagdepensa sa kanilang pugad at gumagawa ng wagayway na

pag-andap kapag nadidistorbo; bumubuo rin sila ng pugad na

nakalambitin sa puno.

Apis dorsata - mas kilala bilang pukyutan

nagtatayo sila ng isang malaking pulot-pukyutan na may isang metrong

sirkumperensya; ang isang pulot-pukyutan ay nakaayos, nakalambitin at

nakalagay sa isang pahalang na sanga ng puno o sa ilalim ng bubong na

naglalayong maprotektahan ito laban sa ulan at direktang sikat ng araw.

Regular na palipat-lipat ng lugar, dalawa hanggang sa tatlong lugar kada

taon; nagtatayo rin sila ng pugad at iniimbakan rin nila ito ng pulot.

Apis cerana – mas kilala bilang laywan o ligwan

karaniwang nakikita sa Pilipinas; mas maliit pa sa European Honeybees;

nagtatayo ng maramihang pulot-pukyutan sa mga lukob na lugar gaya ng

mga kabinet, puno o sa mga butas na bato; ang naaning pulot dito ay

tumitimbang mahigit kumulang apat na kilo bawat panahon.

Apis mellifera – mas kilala sa tawag na European o Italian honeybees

nagtatayo rin sila ng pugad sa mga lukob na lugar at hindi sila nabubuhay

sa ligaw na lugar.

nakakagawa sila ng malalaki at maramihang pulot at ginagamit ito sa

produskyong pangkomersyal.

Iba pang naiulat na uri ng mga Apis:

1. Apis florea

2. Apis laboriosa

3. Apis vechti

4. Apis koschevikovi

5. Apis binghami

6. Apis brevicula

Trigona biroi – mas kilala sa tawag na kalulot o lukot na “endemic’ o

endememya sa rehiyon ng Bicol na kung saan tinatawag rin

nila itong “stingless bees” dahil sa kawalan nito ng “stinger”

o pantusok.

gumagawa rin sila ng pulot ngunit ito ay may halong “pollen” o mawo at

ang mawo na nakukuha nila ay inilalagay nila sa isang sisidlan na gawa sa

mula sa bao ng niyog. Ang sisidlan na ito ay tradisyunal na ginagamit ng

mga tao na nag-aalaga ng kalulot.

KOMPOSISYON NG MGA COLONY

Ang isang malakas na kolonya ng Apis mellifera ay binubuo ng labing-apat na kwadro,

konting “drones’ o lalaking bubuyog, anim na libong itlog, sampung-libong uod at dalawang

libong supot-uod.

ANG REYNA

Ang reyna ay nabubuo galing sa pinagsamang itlog at ang yunit sa reproduktibo ay

responsable sa gawain na ito. Ang yunit na ring ito ay responsable sa kung sino ang magiging

susunod nilang reyna kung ang kasalukuyang reyna nila ay namatay. Ang reyna ay

gumagawa ng “pheromones”. Sa paggawa nito ng “pheromones”, nagsisimula ito sa

pamamagitan ng paglabas nito sa mula sa “mandibular gland” o bibig na bahagi nito. Ang

pinakamataas sa mga batang bubuyog at ang nalahiang reyna ay pinapakain at pagkatapos,

ito ay ikinakalat at ikinukuskos sa “antenna” at buong katawan nang sa gayon, ang mga

mangagawa ay makakuha ng kaunting halaga ng “pheromones” na kalauna’y naisasalin sa

katawan ng iba pang bubuyog at sa pamamagitan nito, naikakalat nila ang “pheromones”

gamit ang paglilinis ng kanilang katawan.

Sa ganitong gawain, dito nagaganap ang “9-oxo-2-decenoic acid (ODA) mating” at ito

ay nangyayari sa pagitan ng ika-anim hanggang ika-walong araw bago ang paglitaw (days

after emergence) o may saklaw na tatlo hanggang labing-isang araw bago ang paglitaw,

dalawa hanggang tatlumpung minutong “exploratory flight” ang ginagawa bago magtalik at

nangyayari ito mula isang libo’t apat na raang oras hanggang isang libo’t anim na raang oras.

Ang pangingitlog ay nagsisimula ng maaga mula labing-apat na oras hanggang

pagkatapos ng kanyang pagbabalik pero karamihan nito ay nangyayari mula dalawa

hanggang tatlong araw at paulit-ulit niya itong gagawin hanggang sa ito ay mamatay. Isang

libo hanggang isang libo’t limang daang itlog ang nagagawa ng isang reyna kada araw.

ANG MGA LALAKING BUBUYOG (THE DRONES)

Ang drones o mas kilala sa tawag na lalaking bubuyog ay may malalaki at masisiglang

pangangatawan kumpara sa mga manggagawang bubuyog o “worker bees’, sila rin ay

nakadisenyo sa pagtatalik. Sila rin ay walang “pollen basket” at ang kanilang “wax gland” at

“stinger” ay mas maikli kumpara sa nakikita nating katangian sa “worker bees” at ang

kanilang mga mata ay malaki kapag sila ay nasa loob ng pugad. Sila ay nananatili sa loob ng

akayan na kung saan ang mga manggagawang bubuyog na may edad mula dalawa hanggang

labing-anim na araw ay pinapakain sila ng inilalabas na nektar mula sa una nilang lipad na

kung saan ang unang lipad na ito ay nangyayari sa hapon mula sa ika-apat na araw hanggang

ika-labing-apat na araw depende sa panahon ng kanilang paglipad.

Ang kanilang paglipad ay kalimitang maikli mula anim hanggang labing-limang

minuto samantala ang kanilang paglipad para makipagtalik ay mula tatlumpu hanggang

isang oras at nagaganap ito kapag labing-dalawang araw bago ang paglipad. Sa kanilang

“mating flight” o lipad para makipagtalik, pinupuno ng pulot at nililinis nila ng antenna ang

antena at ang kanilang mga mata. Ang mga drones ay mas ginagamit ang “landmarks” o mga

palatandaan kaysa sa araw bilang kumpas para mahanap nila ang kanilang “drone

congregation area”o lugar na kung saan ang mga lalaking bubuyog ay nagtitipon-tipon sa

isang lugar para hintayin ang mga batang reyna na mga bubuyog para bumisita. Ang drone

congregation areas ay mayroong sampung milyang layo mula sa kolonya at ang drone na ito

ay tumatagal ng dalawampu’t-limang “flights” o paglipad sa kanyang buong buhay. Sa loob

ng dalawampu’t-limang araw, siyamnapu’t-limang porsyento ng mga lalaking bubuyog ay

bumabalik sa “colon genitals” at ito ay napupunit hanggang sa ang katawan nila ay dumugo

at mamatay. Ang ganitong pangyayari ang mga lalaking bubuyog ay may maliit na porsyento

na matagumpay nilang naisagawa ang pagtatalik.

ANG MGA MANGAGAWANG BUBUYOG (WORKER BEES)

Ang mga “worker bees’ ay ang mga babaeng bubuyog na walang kapasidad na

mangitlog. Sila ay may maliliit na pangangatawan, hindi buo ang obaryo, may espesyal na

sikmura na kung saan kayang makapagdala ng nektar na may pantusok. Meron rin silang

wax gland na kung saan ginagamit nila sa pagtatrabaho at sila ay nabubuhay mula lima

hanggang anim na lingo para magawa ang trabaho sa kanilang pugad.

BIYOLOHIYA NG MGA BUBUYOG

STAGE (Larang) Manggagawa Reyna Lalaking Bubuyog Itlog 2 ½ - 3 2 ½ - 3 2 ½ - 3 Hilaw na Uod 4 4 4 Hinog na Uod 2 2 3 Pre-pupa 2 1 4 Pupa 9 5 8 Selyadong Akayan 12 7 ½ 13 ½ Itlog-Matanda 20-21 14-15 22-24 Inasahang haba ng buhay

Linggo-buwan Taon Buwan

PAGLAKI NG BUBUYOG

Isa rin sa tungkulin ng mga manggagawang bubuyog ang pakainin ng “royal jelly” ang

mga bagong pisang uod. Ang pagkain na ito ay nakasilid sa ilalim na parte ng selula.

Tinatayang kailangan na oras para sa pag-alaga ng isang uod mula itlog hanggang capping:

2,785 na bubuyog (10 oras, 16 minuto, 8 segundo)

Ilan sa mga katangian ng royal jelly:

Inilalabas ito galing sa “food glands” (hypopharyngeal) ng mga batang mangagawang

bubuyog na may edad na labing-tatlong araw na gulang

Ang paglabas ng “royal jelly” ay mahirap at napapaikli ang buhay ng mga

manggagawang bubuyog.

Ang “royal jelly” ay binubuo ng:

o 66 porsyentong moisture o halumigmig

o 12.43 porsyentong protina

o 5.6 ng lipids o taba

o 12.5 porsyentong reducing substance

PAG-USBONG NG MATANDANG BUBUYOG

Pag natapos na pag-alaga mula itlog hanggang supot-uod, isang bubuyog ang mabubuo. Sa

hakbang na ito, lalabas ang bubuyog sa pamamagitan ng pagkahati ng “pupal shell” nito. Sa

pagkahati nito, ito ay nginunguya para makalabas ang ulo hanggang sa buong katawan ang

makalabas dito.

Tinatayang paggawa na kinakailangan mula sa pag-aalaga ng uod mula sa itlog hanggang sa

pag pagpapakot: Dalawang libo pitong daan at walong pu’t lima (2, 785) na bubuyog [sampu

(10) na oras, lambing anim (16) na minute, at walo (8) na Segundo]

Paglitaw ng may sapat na gulang sa pagkumpleto ng kaunlaran, ang pupal shell at ang may

sapat na gulang na bubuyog ay lumabas muna ang ulo gamit ang sihang upang ngumunguya

ang mga takip ng selula.

SAMAHANG PANLIPUNAN

Mga paraan upang hatiin ang mga manggagawa sa mga pangkat na nauugnay sa gawain:

1. Pisikal na dibisyon ng mga indibidwal na paggawa ay may partikular na

kadalubhasaan para sa buhay.

2. Pansamatala paghati ng paggawa pagkita ng kaibahan ay batay sa edad; ang

indibidwal ng siya ay nabubuhay nang sapat upang magkadalubhasa sa bawat isa sa

mga iba’t ibang mga pangkat-gawain bilang naman sa mga pukyutan.

PAGHAHATI NG PAGGAWA SA MGA BUBUYOG

Araw 1-2 – Lumabas mula sa selula ng pupal (malinis na selula), sa panahon ng

paglilinis, hindi sinasadyang kumakain ng maliit na halaga ng pollen na pinapasigla

ang pag-unlad ng gland na pagkain na gumagawa ng Royal Jelly.

Araw 3-4 – Gumawa ng Royal Jelly, pangangalaga ng uod at reyna; tinatawag na “yaya”

na mga bubuyog.

Araw 10-12 – Kumain ng mas maraming pulot, gumawa ng waks, magtayo ng combs;

ang mga bubuyog na gumagawa ng waks ang siyang nagpapaliwanag sa isang comb

na tinatawag na mga “karpintero” na mga bubuyog.

Araw 17-19 – “mga guwardya” o mga bubuyog sa bahay –sa pasukan upang

ipagtanggol laban sa panghihimasok o pag-atake; makatanggap ng nektar, pollen at

tubig mula sa tagapaghanap, unload at fan

Araw 20-22 – “tagapaghanap” naghahanap ng pagkain, tubig para sa kolonyal-huling

yugto; gumawa hangang kamatayan halos isang lingo.

REGULASYON NG TEMPERATURA

Kinokontrol ng mga temperatura at nakaligtas anuman ang temperatura sa labas hangga’t

ang pagkain ay magagamit na lugar ng akayan 7o =33-35OC. Sa panahon ng mainit-init at

mainit na panahon ang lugar ay pinalamig ng paypayan at H2O pagsingaw ng

kahalumigmigan mula sa bukas na mga selula.

Mabilis na lipat ng mga bubuyog ang mga pakpak-pagpilit ng hangin papasok upang

palamigin ang pugad.

Ang mga pukyutan ay fan din na ilantad ang gland ng Nassanoff’s-ang pagtatago ay ginagamit

upang mamihasa ang mga bubuyog sa kanilang pugad.

Kapag ang nakapalibot na temperatura ng hangin ay bumaba sa 14O C mga bubuyog mula sa

kyumpol.

Ang generasyon ng init ay ginagawa sa pamamagitan ng pagsukat ng pulot at thoracic na

paggalaw ng kalamnan.

SECRETION OF WAX AND COMB BUILDING

Ang wax ay linabas ng apat (4) na pares ng mga glands sa patayo na bahagi ng tiyan;

gumagana kapag ang manggagawa ay nasa pagitan ng 12-18 na araw ang edad ang mas bata

at mas matandang bubuyog ay gumagawa din ng waks ngunit hindi kasing husay.

Nangyayare ang paglabas sa panahon ng mataas na temperatura.

Proseso ng paglabas:

Ang mga manggagawang tungkol sa paglabas ng wax, tabunan ng pulot at mag-hang sa mga

kumpol o malapit sa lugar kung saan ang comb ay itatayo.

Sa loob ng 24-26 na oras, ang mga natuklap ay makikita sa ventral na bahagi ng tiyan ng isang

manipis na piraso ay kinuha nang sabay-sabay gamit ang huli na binti, nagdala ng pasulong,

at pagkatapos ay hinawakan ang mga sihang at harap habang nakatayo siya sa kanyang

dalawang mga hita sa gitna at isang dulo na binti, siya ay ngumunguya ng manipis na piraso

at nagdaragdag ng mga pagtatago mula sa mga sihang na glands, ang pagtatago kasama ang

mga pigment ay nagbibigay ng waks nito madilaw na kulay.

Ang average na kolonya ay gumagamit ng 8 lbs. asukal o pulot upang makagawa ng beeswax.

KUMUNIKASYON

Ang mga pukyutan ay nakikipag-usap sa pamamagitan ng mga sayaw sa layunin ng:

paghahanap ng direksyon at distansya ng pagkukunan ng nektar, ang komunikasyon ay

nakikita at kemikal na uri.

Dalawang paggalaw na gingawa ng isang nagreresultang manggagawa pagkatapos ng isang

matagumpay na paglalakbay: (Tulad ng inilarawan ni KARL VON FRISCH, 1945)

PAG –IKOT NG SAYAW

Mabilis, maikling hakbang, tumatakbo sa isang makitid na bilog, madalas na nagbabago ng

direksyon sa kanan, pagkatapos ay sa kaliwa. Tapos nang ilang segundo o hanggang sa 1

minuto, pagkatapos ay lumipat sa isa pang bahagi ng comb, at sa wakas sa pasukan upang

bumalik sa mapagkukunan ng pagkain.

Ginanap kapag ang mapagkukunan ng pagkain ay mas mababa sa 100 metro mula sa kolonya.

WAGTAIL DANCE

Ang manggagawa ay gumagawa ng isang makitid na kalahating bilog sa isang matalim na

pagliko at tumatakbo sa tuwid na linya pagtungo sa panimulang punto. Kapag tumatakbo sa

tuwid na linya, siya masigla umiling ang kanyang tiyan sa patagilid.

Ginanap kapag ang pinagmulan ng pagkain ay higit sa Sampung Metro mula sa Kolonya

PAGHAHANAP PARA SA TUBIG AT PROPOLIS

Forage o pakain na tubig kapag ang nektar ay hindi makukuha at habang mainit ang panahon

nakaka- apekto sa malamig na loob ng bahay pukyutan.

Tubig ay pinanatili sa pananim at inaalis kapag kinakailangan sa pamamagitan ng colony.

Propolis ay parang madikit na dagta na lumalabas sa pamamagitan ng ilan mga halaman. Ang

manggagawa ay kumagat mula sa may sihang at sa tulong ng una pares ng binti

magmamasa ito.

Pagkatapos ng paglilipat ng materyal mula sa pollen basket, sa pagpasok ng bahay pukyutan,

isa pang manggagawa ang inaalis ito mula sa binti, at nilalagay sa sihang o cell na bakante.

LOOBAN

Ang Lukot ay mapagsamantala at naghahanap ng nektar, spray ng asukal , o kaya’y pulut o

honey sa pinakamataas na konsentrasyon.

Ang Manloloob ay dumiretso para sa pulot o honey na hindi papansinin ang mga bantay at

mga tagapagtanggol at maging ang reyna tagapagtanggol ng pag atake sa pamamagitan ng

pagkagat sa pakpak at mga binti ng mga nanghihimasok, madalas na nakikipag ugnayan sa

kanila sa direktang labanan sa pamamagitan ng nakakatuya (stinging).

MAGKULUMPON (SWARMING)

Natural na kaganapan sa pamamagitan ng kung saan ang isang kolonya ay

nagparami

Ang mga palatandaan ay maliwanag na pito hanggang sampu araw bago mangyari

ang kaganapan

Pagbuo ng “Queen cup cells” sa ibabang gilid ng “comb”, sa ibabang bahagi ng

pugad ng “brood” ay ang unang signal

Ang “Cup Cell” ay naging batayan ng Queen Cell.

PAGTATANGGOL NG KOLONYA (COLONY DEFENSE)

Ang mga Bubuyog ay nanunusok lamang kapag naiinis.

Nakakaapekto sa mga kondisyon ng kapaligiran ang pagtatapon ng kolonya-Ang

mga manggagawa ay mas nagtatanggol sa maulap na araw o kung ang kolonya ay

matatagpuan sa malalim na bahagi na lugar

Ang mga bubuyog ay naakit din sa mga madilim na kulay at ang mga Pheromones

ay mahalaga din sa pag tanggol ng kolonya

Ang “Isopentyl acetate” ay isang alarma pheromone na pinakawalan kapag ang

isang manggawa ay nanunusok o durog

PAG TATALIK (MATING)

Ang Pagtatalik o mating sa ingles ay hindi kailanman naganap sa loob ng kolonya

ngunit sa labas lamang ng bahay pukyutan o sa hangin.

Ang mga lalaking bubuyog ay ng iiwan ng bahay pukyutan lamang sa hapon at

lamang kapag kanais-nais ang panahon.

Kinukuha lamang ni reyna ang kanilang pag aaway sa pag tatalik sa pag iikot sa

oras ng hapon.

Ang oras ng pagtatalik ay ipanagbabawal sa isang maikling panahon

PAGHAHANAP NG NEKTAR AT POLLEN (FORAGING OF NECTAR AND POLLEN)

Ang mga bubuyog ay nagsisimula upang manguha ng pagkain para sa nectar,

pollen at tubig kapag sila ay tatlong linggo gulang.

Kung ang mga bubuyog ay nagsisimula sa pagkolekta ng pollen, may isang

magandang pagkakataon na mananatili siya kasama ang aktibidad na ito para

mula sa tatlo hanggang apat na magkakasunod na araw at maaring manatili sa

parehong uri ng halaman hanggang dalawampung araw.

Sa pagbabalik sa bahay pukyutan, ang tagapaghanap ay magbabahagi ng pagkarga

sa tatlo hanggang apat na bahay na bubuyog, nakikipag-ugnay sa mga attennae at

sa harap na mga binti; Siya ay Magsusuka o Regurgitates ng materyales na

bumubuo na maliliit na patak sa paligid ng “base” ng “proboscis” kaya ang nektar

ay inilipat nang walang natatapon.

Ang mga bubuyog sa bahay ay nagsisimula ng isang serye ng pagmamanipula

kasama ang mga sihang upang aktibong sumingaw ng kahalumigmigan at timpla

ng nektar na may “invertase”, na nahahati ng sucrose sa glucose at fructose.

Ang mga nilalaman ng tiyan ng pulot o honey ay dahan-dahang magsusuka

Ang pagkakabitin nito ay maliit, pantay na patak mula sa mga sihang at Proboscis

ngayon ay ibinaba upang ilandtad ang nektar sa hangin, at sa gayon ay sumingaw

ng kahalumigmigan

Kapag handa na ideposito ang wala pa sa hustong pulot o honey sa cell, ang mga

bubuyog ay gumapang (bees crawl in), pantiyan patagilid na pataas (ventral side

up), at magsusuka (regurgitate) ang materyales

Gamit ang proboscis ay pahid, pininturahan ang nektar sa itaas na bahagi ng cell

Sa sandaling ang kahalumigmigan na nilalaman ng pulot o honey ay bumaba sa

dalawampung porsyento, ang mga manggawa ay isarang mabuti ang cell na may

isang manipis na patong ng waks o wax sa kondisyon na may takip na hindi

mapapasukan ng hangin.

MODYUL III: MGA PAMAMARAAN SA PANGANGALAGA AT PAGPAPARAMI

Unang Aralin: Paano ang pagsisimula (lokasyon o lugar ng paglalagyan o abehera

(apiary), mga kailangan gamit, atbp.

Paghahanda ng Abehera:

Mga kailangan na isalang-alang sa pag-pili ng abehera:

a. May katamtaman init, ang pagsikat ng araw ay nasa hilaga. Bawal ang mamasa,

malamig at makulilim na lugar na pwede pagmulat ng mga sakit sa abehera.

b. Panatilihing malayo ang mga bubuyog sa mga tarangkahan o swimming pools o sa

mga matataong lugar na pwede sila makasakit sa tao

c. Wag iharap ang abehera sa mga tirahan at mga ilaw sa gabi

d. Bigyan sila ng pagkukunan ng malinis na tubig sa lahat ng oras. Para maiwasan sila

na magpunta sa swimming pools at sa mga tumutulong tubigan at basa-hugasan.

e. Bigyan sila ng mabuting paagusan.

f. Maglagay ng wind breaks ktulad ng punong kahoy o anumang harang na pwedeng

gamitin.

OPERASYON NG ABEHERA (APIARY)

A. Pagtatayo ng Maliliit na Kolonya

- Ang maliliit na abehera ay madalas hindi produktibo. Sila kasi ay kadalasan ay

nucleus na kolonya na binili o kinuha sa mga malalakas na kolonya, o di kaya sila ay mga

abehera na nasaid sa hindi malaman na dahilan.

Bagong trabahuhin ang mga mahihinang abehera dapat malaman ang mga dahilan ng

kanilang kahinaan at ito ay may solusyunan at maitama. Ito ang mga sumusunod na

karaniwang dahilan:

1. Mababang klaseng Reyna- dapat palitan

2. kaunti ang imbakan- magsimula ng karagdagan pagpapakain

3. Mga Sakit-tamang pagsusuri at tamang paggamot.

PAANO PALAKIHIN ANG KOLONYA

1. Gumamit ng mga inakay at mga bubuyog na galling sa malalakas na lahi upang

mapalakas ang mga mahihinang colonya, dapat ito ay galing sa isang silyadong lalagyan

habang tayo ay naglalagay ng mga bago isa o dalawang ihip ng usok ang dapat gawin para

ang mga bagong bubuyog at yung lumang bubuyog ay magsasama.

2. Ang isang kwadradong lagayan ng mga inakay at mga bubuyog ay pwedeng idagdag

ng paunti unti balang araw. Ibayong pangangalaga ang dapat gawin para ang sakit ay

maiwasan habang ginagawa ang pagpapalakas ng abahera. Palaging tingnan ang mga pulot-

pukyutan ng senyales ng sakit.

3. Pag wala tayo pwede magbigay ng malalakas na inakay. Isang alternatibong gawin ay

bakantehin ang gitnang bahagi upang ang reyna ay mapasigla na punuan ng itlog ang mga

bakanteng bahagi ng kanyang pukyutan.

4. Magdagdag ng pulot –pukyutan kada 10 araw. Maging maingat lang na wag lumagpas

ng isang kwadrado ang kolonya.

Unahin na palakihin at palakasin ang mga katamtamang laki na mga abehera ihuli ang amga

mahinang abehera. Ang dahilan ay dahil ito ay medyo matagal. Mas makakabuti na

pagsamahin ang mga mahihina at gumawa ng bagong nucleus sa ibang araw.

B. PAGSASAMA NG PUKYUTAN

Para maiwasan ang mga pag aaway nng mga kolonya ng mga bubuyog. Ilagay ang isang

kolonya sa ibabaw para siya yung pinakamalakas ng isa o dalawang pirasong diyaryo na

napapagitnaan ung dalawang kolonya. Maglagay ng isa o dalawang butas sa ibabaw sa

diyaryo para ang mga bubuyog ay makahinga. Ang mga bubuyog ay kakaiinin ang papel at

sila ay magsasama ng masaya. Kung may dalawang reyna. Kailangan patayin ang mahinang

klase na Reyna bago ang pagsasama.

C. PAGHAHATI NG MALALAKAS NA KOLONYA

Malalakas na kolonya ay pwedeng paghati-hati para madagdagan ang laki ng iyong abehera.

May dalawang paraan para mahati ang pukyutan:

1. PAGBABAAK- ang kolonya ay hinati sa dalawa. Ang kasalukuyang kolonya ay

nilalagay sa bagong lagayan. Tatlo hanggang apat na kwadradong lagayan ay walang reyna,

at itong nilalagyan ng bagong reyna. Ang pagpapasya ng “Field Bees” ay ang magpapalakas

sa bagong kolonya, habang ang lumang kolonya ay mapapanatili ang mga bagong bubuyog.

2. PAGGAWA NG NUCLEI- paghahati ng malakas na kolonya sa iba’t ibang dami ng

nuclei o nucleus ay binubuo ng isa o madaming malalakas na kolonya. Nuclei ay pwedeng

ilagay sa mga pangkaraniwan na lagayan o sa isang mahalagang Nucleus na lagayan. Ang

nucleus ay dapat imbakan ng sapat na honey at pollen, isang grupo ng inakay at mga

bubuyog, at isang walang laman na pukyutan na walang reyna, ay idadagdag sa nuclei.

Upang magkaroon ng reyna kailangang ilagay sila sa 3 kilometrong distansya sa original na

abehera para maiwasan ang mga Field Bees na bumalik sa kanilang lumang lugar.

D. PANGANGALAGA NG MGA KOLONYA PARA SA PINAKAMALAKING PRODUKSYON

NG HONEY

1. Lahat ng kolonya na para sa produksyon ng honey ay malalakas bago pa dumating

ang kanilang pinakamataas na antas ng Nectar Flow

2. Pagkainin ang mga kolonya ng “sugar syrup 1-1 ½ months bago ang blooming season

para pasiglahin ang mga inakay.

3. Pantayin ang kolonya para maiwasan ang nakawan ng honey ng ibang kolonya

4. Obserbahan at bantayan ng maigi ang mga kolonya para makita ang symptoma ng

pagkalumpulan.

5. Tanggalin ang mg “queen cells” at palitan ito agad-agad ng bagong reyna.

E. MATING

1. Ang pagmamating ay hindi nangyayari sa kolonya kundi sa labas ng pugad.

2. Ang mga ugong ay umaalis sa pugad tuwing hapon at kung ung panahon ay pabor sa

kanila.

3. Ang reyna “Mating Flights” tuwing hapon lamang

4. “Mating Time” ay may karampatan oras lamang.

F. PAGHAHANAP NG NEKTAR AT POLLEN

- Ang mga bubuyog ay nagsisimulang maghanap ng nectar, pollen at tubig pag sila ay

tatlong linggo pa lang (3 weeks old)

- Kung ang bubuyog ay nagsimula na mangolekta ng pollen, may malaking tsansa na

sila ay manatili hanggang 3-4 na sunod sunod na araw at manatili sa iisang klase ng tanim

hanggang 20 na araw.

- Pag bumalik na sila sa kanilang pugad, ang taga hanap (Forager) ay ipamamahagi niya

sa 3-4 na “House bees”, sa pamamagitan ng kanilang antennae at front legs. Sila ay mag

lalabas ng material sa porma ng mga patak sa base ng “proboscis” para ang nectar ay

mailipat na walang natatapon.

-“House Bees” ay magsisimula na gumawa ng kanilang trabaho sa pamamagitan ng pag

manipula kasama ng kanilang sihang para aktibong magtuyo at sumama ang nectar sa

“invertase” para hatiin ang sucroseat maging glucose at fructose.

- ang laman ng mga “honey Stomach” ay unti unti niya itong ilalabas

- Mag-iiwan ito ng maliliit at pantay na mga patak sa kanilang sihang at proboscis para ito ay

maibaba at mailantad ang nectar sa hangin at ito ay maglalaho ng kanilang kahalumigmigan.

- pag handa na itong iimbak ang hindi pa hinog na honey sa kanilang mga imbakan, ang mga

“honey Bees” ay unti unting gagapang papasok at ang position ay pantiyan pataa at ilalabas

ang kanilang material.

- Gamit ang “proboscis” gamit na parang walis, pipinturaan ang nectar sa taas na bahagi ng

cell

- Pagkatapos na mawala ang kahalumigmigan na laman bumababa ng 20% ang mga “worker

bees” ay sasaraduhan ang mga “cells” ng manipis na patong ng wax para magkaroon ng

selyadong takip.

BAHAY PUKYUTAN (BEE HIVE)

1. BEE SPACE

- Dapat ang isang matagumpay na tagabantay ng pukyutan ay naiintindihan ang

biolohikal na bubuhyog at ang kanilang espasyo.

- “Bee Space” nadiskubre ito noong 1851”

- “Bee Space” ay ang espasyo sa pagitan at sa palibot ng mga combs sa kanilang pugad.

(ito ay ay kanilang paglalakad at gapangan na espasyo – 3/8 na pulgada

- Dapat ikaw ay may alam sa “bee Space” dahil hindi ito possible magawa dahil sa hindi

magalaw na balangkas.

- Kung ang espasyo ay mas higit pa ang laki sa “Bee Space” sa mga natitiirang combs,

ang mga bubuyog ay gagawa ng panibagong combs.

- Kung ang espasyo ay mas maliit pa sa “Bee Space” ang mga bubuyog ay isasara ang

espasyo sa pamamagitan ng wax at “propolis”

2. STANDARD HIVE

- Dapat sumusunod ang isang nagnenegosyo ng pukyutan ng may pamantayan sukat

ng isang pugad ito ay may sukat na 1.9 or 2.0 sentimetro ang kapal at may sukat na

43.3 X 51 X 24.3 centimetro lalim o ( 16 ¼ X 20 X 9 ½ pulgada)

3. WOOD PRESERVATIVES

-para maiwasan ang mga langgam, anay at mga atake ng fungi sa mga kagamitan

sa pukyutan. Ang mga sumusunod na mga kemikal ay nirerekomenda:

a. pentachlorophenol

b. zinc naphthenate

c. coal-tar creosote

d. chromated zinc chloride

e. copper naphthenate

Ang Pentachlorophenol ang karamihan na sinasabing pinakamabisang gamitin.

4. PINTA AT KULAY

- Ang mga bubuyog ay hindi nakakakita ng lahat ng kulay na kita ng mga tao, pero

nakikita nila ang pagkakaiba ng ultra-violet, puti, asul, asul-berde and dilawan. Ang

isa sa mga pangunahing problema sa pananatili ng pukyutan ay Pagpapa anod

(Drifting), dahil ang mga bubuyog ay possible na maligaw sa ibang kolonya at hindi

mahirap pumasok sa ibang pukyutan na may dala silang nectar at pollen.

5. PAGGAWA NG LAGAYAN NG PUGAD

- Para maiwan ang atake ng mga langgam, anay at iba’t-ibang klase ng mga amag at

fungi.

- Mga palaka ay kumakain din ng mga bubuyog

- Gumawa ng lagayan ng pugad ½ metro ang taas sa lupa o kaya kung ano ang madali.

- Mas mataas na lagayan mas mahirap kontrolin ang mga kolonya.

- Siguraduhin na matibay ito na kayanin ang bigat ng kolonya kahil ito ay puno ng

honey.

ANG SIRKULO SA BUONG TAON

Ang Sirkulo sa buong taon ay ang ibig sabihin ay serye ng pangyayari na nangyayari buong

taon sa buhay ng mga bubuyog sa kolonya.

- Ang kolonya ng mga bubuyog ay dumadami sa panahon ng tag init at kumakaunti sa

panahon ng tag-ulan.

- Ang kolonya ay apektado ng pabago-bagong temperature, halumigmig, ulan at iba pa.

Itong mga dahilan ay may epekto sa pamumulaklak ng mga tanim dahil ang mga

bubuyog ay dumedepende para sa kanilang pagkain.

1. PANGUNAHING DALUYAN NG HONEY-

-ang daloy ng honey ay pwede iba iba depenede sa mga rehiyon na pagkukuhanan ng

bulaklak na mga tanim: T, Rh, ulan etc., sa pilipinas, ang pangunahin daloy ng honey

ay nagsisimula magmula Pebrero hanggang Mayo o Hunyo.

- sa Bicol, ang pamumulaklak ng mga tanim ay nagsisimula Nobyembre o Disyembre

pero ang pangunahing daloy ng honey ay nagsisimula Pebrero hanggang Mayo.

2. PAGPAPARAMI NG PANGUNAHIN DALOY NG HONEY

- Palakihin ang mga bubuyog ng mas maaga bago pa sa panahon na malakas daloy ng

Honey.

- Tatlong lingo ay kinakailangan para mapalaki ang isang manggagawang bubuyog,

para makagawa ng sobrang honey, ang tagapangalaga ng pukyutan dapat alam niya

kung kalian magsimula ng aktibong pagpapalaki ng akayan mas maaga sa 6 na lingo

sa paggawa ng honey ( kalagitnaan ng Disyembre sa Pilipinas- Oktubre sa Bicol).

- -pakainin ang mga kolonyas para mas dumami ang populasyon ng mga bubuyog.)

-

ANG PAMUMULAKLAK SA PILIPINAS

Polinasyon ng mga bubuyog

1. Likas na pagdami ng polinasyon na hindi masisira ang mga bulaklak.

2. Pananatili ng katangian ng Bulaklak ( Flower Fidelity)

3. Pananatiling sa tamang pag sunod.

4. Ani ng honey, pollen pellets, propolis, Royal jelly and beeswax.

Pagpapanatiling namumulaklak

1. Coconuts

2. Weeds (Mimosa, Wedelia, Amaranthus, Acanthecal, Asclipiodae)

3. Chayote

4. Aratiles

5. Corn

Mga Pangunahing pagkukuhanan ng Pollen and Nektar sa Pilipinas

Tanim Pollen Nektar Buwanang

Pamumulaklak

Coconut x x Buong taon

Sunflower x x Sept-Mayo

Chayote x x Buong taon

Cashew x x Dec-Feb

Mango x x Dec-Feb/Apr-May

Avocado x x Jan-Feb/Apr-May

Coffee x x Dis-Mayo

Citrus x x Marso-Mayo

Bottle brush x x Abr-Hunyo

Eucalyptus x x Apr-June

Duhat x x Feb-Mar

Camote x x Nob-Abr

Tamarind x x Mayo-Hunyo

Acacia x x Feb-Apr

Dapdap x x Jan-Mar

Camachile X x Jan-Mar

Aroma X x Sep-Mar

Narra X x Apr-May

Mahogany X x Mar-Apr

Gmellina X x Mar-Apr

Pili X x Aug-Sep

Kuri-kuri X x Buong taon

Jatropha X x Buong taon

Guyabano X x Jan-May

Corn X Buong Taon

Fire tree x x Mar-May

Paano umani ng pinakamaraming honey

A. Kalendaryo ng Pamumulaklak

1. Partikular na lugar

2. Patak ng ulan (Rainfall pattern)

3. Temperatura

4. Taas ng lugar sa lupa/ kahalumigmigan ng lupa at konditsyon ng lupa.

5. Sinag ng Araw

6. Kaumiduhan

B. Maaga

1. Magsimula ng maaga

2. Populasyon ay padamihin

3. Posibleng hatiin ang kolonya: Hunyo at Setyembre

C. Setyembre Magsimula

1. Masinsinan pamamahala

2. Posiblele panghahati ng kolonya: Nobyembre

D. Tamang oras para sa pinakamataas na populasyon na may mataas na daloy ng

honey.

1. Imbentaryo ng Pinagkukuhanan sa pangunahing lugar

2. Migrasyon ng pag aalaga ng mga kolonya ng mga bubuyog.

Batayan ng Pagpapatakbo

1. PAGPAPAKAIN

- Ang karaniwang pagkakamali sa nagagawa sa pagpapakain ng mga bubuyog

ng kaunti.

- Pakainin ang mga kolonya para maiwasan ang pagka gutom nila: pasiglahin

ang pagaalaga ng mga akay.

- Pakainin sila habang pinapalaki nila ang kanilang kolonya. (bilang paghahanda

ng kanilang pagdaloy ng honey)

- Ang higit na kaunting laman ng pagkain o syrup ay kaunti lang ang magagawa

niya na mabuti. (ang selula na puno ng honey ay kailangan npara malagaan

ang isang manggagawa na bubuyog.)

- Pakainin ang kolonya na husto para makagawa sila ng inakay na may

kakayahan para sa paghahanap na aktibidad.

- Pakainin sila 2:1 (2 parte asukal at 1 parte tubig)

- Huwag lagain ang asukal na arnibal

- Ang tubig ay pwede na maligamgam sa temperature na 50-60 C para matunaw

ang asukal ng mas mabilis.

- Gawin ang arnibal pareho araw ng pagpapakain.

- Itapon ang arnibal na inaamag.

- Ang ginagamit sa pampakain ay dapat hugasan kung may senyales ng mga

amag.

- Ang amag ay pwedeng magbigay ng hindi naayon na lasa sa mga bubuyog

- Pakainin ang mga bubuyog sa dapithapon.

- Ang mga ginagamit sa pagpapakain ay pwede may butas at ang arnibal na

asukal ay pwedeng tumulo sa mga entrada ng kolonya at pwede itong nakawin

ng ibang mga bubuyog.

- Tingnan kung ang entrada ng kolonya ay may mga butas.

2. PAMALIT SA POLLEN

- Ang pamalit sa pollen ay pinaghalo sa matataas sa protina at may natural na

pollen kung saan ito ay ipapakain sa mga kolonya para mapasigla ang mga

Inakay na bubuyog.

- Ang pamalit sa pollen ay ang pinaghalong mataas sa protina na material na

walang natural na pollen na gagamitin sa parehong paraan.

- Ang pollen ay ang pinagkukunan na pagkain ng kolonya na pangunahing

pagkain ng mga batang bubuyog.

- Sa pag oobserba sa mga bubuyog sa mga entrada ng kolonya ay ang indikasyon

kung ilan ang laman ng pollen na nakolekta ng mga bubuyog.

- Ang pamalit sa pollen ay kailangan para makagawa para sa preparasyon sa

pagdaloy ng honey.

- Kung ang mga bubuyog ay nag aalangan sa pagtanggap magdadag ng honey

sa halo.

- Sa ilalim ay ang composisyon ng mga pandagdag ng pollen:

soya flour – 4 parte

dried brewer’s yeast- 2 parte

skim milk (tuyi) – 1 parte

dalawang parte ng honey at magdagdag pa ng isa.

Parte of tuyo na halo

Tubig ay pwede ihalo basta hindi dapat magbago ang halo.

3. DAGDAGAN NG MALALAKAS

a. Para ialagay pa ang isa pang malakas na kolonya para lalo itong

palakasin

b. Ang pangatlo at pang apat pa nmalakas na kolonya ay pwedeng

idagdagd kung ito ay kailangan lamang.

4. PAG KONTROL NG KUYOG

c. KUYUGAN- ito ay ang natural na paraan para sa pagpapalaki ng

kolonya; ito din ang pagpapalaki ng grupo ng mga lumilipad na

insekto kapag nakapili na sila ng isang reyna, at nakahanap ng

bagong kolonya.

d. Kung hindi ito makontrol ang kuyugan ito ay pwedeng magresulta

ng pagkabawas ng populasyon ng kolonya na pwedeng makasira

at pananamantala sa daloy ng honey.

e. Ito din hindi maiiwasan upang lumaki aang kolonya ng mga

bubuyog at ang kanilang panimulang pagdaloy ng honey. Dahilan

kung bakit kailangan na iwasan ang pagkuyog sa pamamagitan ng

pagsira ng “drone combs” kung saan unang senyales ng kolonya

para sa preparasyon ng reproduksyon: wag din sisisrain ang sella

ng reyna kung saan ito ay lalabas din.

f. Madalas din na ang batang reyna ay pwedeng mapalitan sa mas

maaga ( isang buwan o dalawa bagong ang pagdaloy ng honey) Ito

ay sususbukan nila habang dumadaloy ang honey; lahat ng mga

manggagawang bubuyog ay alam kung saan nila kukuyugin ang

simula o kalagitnaan ng pagdaloy ng honey kahit ano pa ang edad

ng reyna.

Mga Dahilan ng pag Kuyog:

a. Pag sikip / o pagdami sa densidad ng mga bubyog.

b. Pagkukulang ng espasyo sa reyna na mangitlog dahil sa sa puno

pa ang “combs” at may mga padating pa n nectar sa pukyutan.

c. Masyadong mainit sa loob ng pugad

Paano kontrolin ang Pagkuyugan

a. Dagdagan ng laki ng pugad.

b. Sa pamamagitan ng paglipat ng mga lumang mga inakay sa mga

“supers” para ang mga bagong kolonya ay lumaki.

c. Anihin ang “comb”

d. Bawasan ang populasyon ng mga bubuyog

e. Anihin ang “comb”

Indikasyon na ang mga bubuyog ay magkukuyugan:

a. Ang mga mangagawang bubuyog ay nasa entrada na ng labasan ng

pugad.

b. Gumagawa ng mga “drone combs” at nangingitlog ng “drone eggs”.

eggs

c. Masyadong maingay sa pugad.

d. Construksyon ng sello ng Reyna

Pangunahing Kawalan sa Pagkakuyog:

1. Pagkabawas ng dami ng populasyon ng mga bubuyog sa kolonya. (at

sa kalagitnaan ng pagdaloy ng honey, pagkakuyog ay hindi maayos na

napapangasiwaan)

2. Nagiging mahina ang kolonya.

3. Nababawasan ang produksyon ng honey (ramdam ang pagkawala)

4. Madalas na ang kuyugan hindi nabubuhay ( lalo na kapag ang reyna ang

nadagit ng mga ibon).

Kondisyon kung bakit ang mga bubuyog ay nagkukuyugan

Ang biolohikal na kondisyon kung bakit kailangan magkaroon natural na

reaksyon ang reproduksyon ng kolonya o pagkuyugan ng mga bubuyog dahil sa mga

sumusunod:

1. Sabay ang pagdami ng pangingitlog ng reyna at ang pagaalaga at ito ang

pinagmumulan ng pagdami pagkain ng mga bubuyog.

2. Sa dami ng mga bubuyog na pinapanganak kung saan lalolng lumulubha ang

pasisikip ng pugad at sa dumadaming umaalagang mga bubuyog.

3. Ang mga “nurse-Bees” ay mayroon aktibong Royal Jelly glands na nag aantay

lang na gawin ng reyna at ito ay maalis ang produktong Royal Jelly.

Paano mahuhulaan at mapaghahandaan ng Pagkuyog

1. Paglabas ng “drone” na inakay sa bagong gawa na ‘combs”.

2. Ang paglipad-lipad ng mga “matured drones”

3. Pag construksyon ng selyo ng reyna.

Pamamahala ng mga Kuyog at Produksyon ng mga bagong kolonya

Sa pagkakaroon ng seluya ng reyna, may mga mahalaga hakbang sa pamamahala at

pagmamanipula mga pamamaraan para ito ay magampanan. Gawin ang mga susunod:

1. Ang tagapangalaga ng pukyutan ay mag aantay hanggang isa sa mga selyo ng reyna

ay mahinog. – malalaman kung hinog na selyo ng reyna sa pagninipis ng “conical tip”

ng selyo kung saan ito ay nangingitim. Kung ang tagapangalaga ay hindi susubukan

tingnan. Ang kolonya ay anumang oras ito ay sasaraduhan ng mga bubuyog ang mga

selyo ng reyna. Ngunit ito ay importante na malaman na ang “larvae” na nasa loob ng

hindi nahinog na selyo ng reyna ay madaling kapitan ng sakit o masakatan, kesa sa

“pupa” na nasa loob ng hinog na selyo ng reyna.

2. Ang kaibahan sa numero 1 kapag nahinog ang selyo ng reyna ay numipis na

ang dulo at lumabas na ito sa kolonya.- kapag isa mga selyo ng reyna ay

nakalabas na sa ang kolonya ay dapat ito ay paghati hatiaan na agad. Kundi ang

lumang reyna ay aalis sa pugad kasama ang mga malalakas at mga unang

kuyog anumang araw o oras.

3. Ngayon na hindi maiiwasan, dapat ito ay buksan ang pugad at tingnan ang

lagayan ang inakay at hanapin ang luma na reyna. Madalas na mahahanap ito

sa lagayan, pero hindi karaniwan na makikita siya sa kanyang mas sulong na

yugto ng pagkuyog.

4. Kapa gang reyna ay natagpuan na, ang pugad ng mga inakay ay hahatiin bilang

may reyna at walang reyna na mga dibisyon, depende kung anong parte ang

makakakuha ng reyna. Ang reyna ay makukuha ang 25% hanggat 40% ng mga

pugad ng inakay sa pulot-pukyutan. Ito ay importante na tanggalin ang selyo

ng reyna at ang “queen cups.” Sa dibisyon na may reyna..Ang may reyna na

dibisyon ay dapat bawasan ng inakaya na pugad at lahat ng “honey supers” ay

ang intension ay sa produksyon ng “honey” kolonya sa kasalukuyan panahon.

Ang mas kumpleto na inakay na pulot-pukyutan ay ang pinaka maganda sa

selyo ng reyna ay dapat maibigay sa walang reyna na dibisyon.

5. Sa dibisyon na walang reyna, ang selyo ng reyna ay naiiwan habang ang ibang

selyo na pareho ang edad o mas bata pa ay tinatanggal o sinisira. Wala naman

striktong pamantayan. Wala naman striktong pamantayan kung anon gang

pinakamagandang selyo ng pang reyna. Madalas na ang pinakamagandang

selyo ay ung walang sira sa labas o pinakamaayos ang porma. Ang

pagkakatanggal ng sobrang selyo ng reyna are ang pinakaimportante para sa

dibisyon na Malaki ang populasyon. Ang ideya dito ay para ang isang reyna ang

lumutang sa dibisyon na walang reyna. Nguint kung isa o higit ang lumutang

na reyna ito ay magkakaroon ng marahas na pagkakahati lakas ng dibisyon.

6. Ito ay importante na mapanatili isa o dalawang hind pa hinog na selyo-reyna.

Ang hindi pa hinog na selyo-reyna or “queen cups” ay pinapayagan na manatili

sa paninigurado na pamamaraan para sa mga kolonya na possible mawalan ng

reyna kung sakali may mangyari sa kasalukuyan reyna. Kapag ang reyna ay

lumitaw na at nakipagtalik na, ang mga bubuyog ay madalas na sinisira ang iba

pang selyo-reyna kung saan may iba pang lumutang na bago na pwede

mamuno sa kolonya. Kung ang populasyon ng bagong kolonya ng bagong reyna

ay sumussbra na hindi na kinakaya alagaan ang mga “brood combs”. Ang mga

pangyayari na kapag madami ang hindi na naitatabi na mga selyo-reyna dahil

sa paninigurado mas lalong nahahati ang dibisyon at pwede itong hatiin pa

hanggang 2-3 pang dibisyon. Ito ay isang epektibong pamamaraan para mas

dumami ang numero ng mga kolonya na pwedeng ibenta kalaunan. Madalas

meron 800 hanggang 1000 mangagawang bubuyog ang isang kumpleto at

hinog na inakay na pwede magampanan nila ang trabaho para sa buong

kolonya. Dahil dito may madaming selyo-reyna sa isang dibisyon. Kahit

madaming selyo-reyna sa dibisyon na may 2,500-3000 na manggagawa, ang

mga bubuyog ay hindi magagawa na magkuyugan dahil kaya nila magkontrol

mismo sa na magkaroon ng kuyugan na pangyayari. Dahil sa ganito hinid na

kailangan na magtanggal ng sobrang selyo-reyna.

7. Kung ikaw ay gagamit ng “self-regulating method”na pamamaraan. Ang

walang reyna na dibisyon at ang kolonya ng reyna na gumagawa ng honey ay

pwedeng palawaking ang abehera na mas malapit sa isat’t isa. Ang mahalaga

ay maintindihan sa pamamaraan na ito ay iwasan na ang orihinal ang mga

kolonya kundi para ang mga kolonya ay malapit sa isat isat na ang radyos ay

1-2 metro sa orihinal na lugar. Madalas ang mga “field bees” ay possible

bumalik na orihinal na lokasyon dahil sila ay paikot ikot sa lugar sa maikling

panahon, at sila ay sasama sa reyna-kanan na kolonya kung ito ang gagamitin.

Pag ito ay pamamaraan, lahat ng mga kolonya ay magkakaroon ng kanais nais

na populasyon sa huli. Isa sa mga ideya sa likod ng paraan ng paghahati ng

kolonya ay mabigyan ang mga “field bees” sareyna-kanan na kolonya at

magkaroon ng madaming “nurse-bees” ang walang reyna na dibisyon. Ang

pagtanggal ng “nurse bees” sa reyna-kanan na kolonya ay pagsikil sa muling

paggawa ng selyo-reyna, kung saan ang mga kolonya ay pwede hindi maayos

na mag kolekta ng nectar at gumawa ng “honey” ng maayos. Dahil sa

pagkakatanggal ang udyok ng pagkuyog mula sa produksyon ng honey ay

mahalaga. Ngayon, ang tanong ay paano maililipat ng “nurse bees?” Simple,

tanggalin ang “brood comb” na puno ng bubuyog mula sa reyna-kanan na

kolonya, at siguruhin na wala ang reyna doon. Kung nandun ang reyna,

payagan ang reyna makalipat sa kabilang “comb” at kunin ang “brood comb”

mula sa pugad, at magpaihip ng kaunti.

8. Kung ang tagapangalaga ay gumawa ng paraan at ginamit ay artipisyal na

pagkontrol sa selya-reyna at sa oras na pagtanggal ng sobra ng selya-reyna.

Pwede itong gamitin ito para mas lalong kumita pag ito ay ipinamimigay sa iba

pang walang reyna na dibisyon ng kolonya. Kung mayroon silang iba pang

kolonya sa abehera, ito ay ginagamit lalo na ang orihinal na kolonya ay

nagtataglay ng malakas na katanagian tulad ng mabilis na paglaki, malaking

kolonya, mataas na ani ng “honey” etc. Ang tagapangalaga ay may kakayahan

na magpaunlad ng kanyang kalakal ng paunti-unti. Alin man na walang reyna

na kolonya ay kayang tumanggap ng selya ng reyna na mula sa labas. Dahilan,

na ang selya ng reyna, ay pwedeng ilipat sa ibang walang reyna na kolonya.

Kung ang mga kolonya sa abehera ay nagpapakita ng mga senyales na

preparasyon ng pagkuyog, dapat silang i-konsidera na hinog na sila para sa

paghahati. Ang paghahati ay pwedeng gawin anumang oras sa buong taon,

ngunit ang ating layunin ay magamit ito sa natural na preparasyon ng mga

bubuyog para sa pagkuyog at ang pagsimula ng pagdaloy ng pulot at ang laki

ng benepisyo kesa mabawasan o mawala ito. Ito din ay mahalaga na maalala

na kahit ang reyna ay bata pa at ang mga bubuyog ay maghahanda ng

pagkuyog sa panimula ng pagdaloy ng pulot. Ang suplay ng hinog na selya ng

reyna sa ibang kolonya ay preparasyon para sa pagkuyog ay pwedeng

magawa sa iba’t-ibang pamamaraan:

a. Simulan na ang hinog na selya ng reyna sa mga walang reyna pagkalipas

ng 15 minuto pagkatapos itong mahati.

b. Ang hinog na selya ng reyna ay nanggaling sa donor na kolonya dapat

ito ay matanggal sa parte ng “comb” kung saan ito nakakakabit.

c. Pagkatapos itong matanggap sa kolonya, ang dalawang “combs” ay

kailangan maitulak sa sa mga gilid para magkaroon ng espasyo ng

lagayan ng mga inakaya. Pwede gumawa ng espasyo para maipalagay

ay selya ng reyna sa paghawak sa pagitan ng hinlalaki at unang dalari.

d. Pagkatapos na maisingit na ang selya ng reyna sa lebel ng mga umiiral na

inakay na lugar, kailangan itong alagaan para ito ay maitulak sa “comb”

para ang selya ng reyna ay maikabit sa mga “combs” sa itaas nito.

e. “Combs” sa makabila kanto ng selya ng reyna ay kailangan wag masyado

na maitulak para hindi ito maipit. Dapat ang pagakakabit nito ay ito ay

para ito ay makakapit at hindi damusdos.

f. Kapag ang selya ng reyna ay nakaposisyon ng maayos sa mga bubuyog at

sa kalaunan ay kakapit sa mga katabing “combs”. Dapat maging maingat

sa paghawak sa selya ng reyna sa oras na ito ay tanggalin sa donor na

kolonya at sa panahon na paglipat sa sa tumatanggap na kolonya dahil

pwede siyang masira kung ito ay nabubundol, naiipit at maging resulta

ng pagkamatay ng pupa sa loob.

Sa pagtanggap ng selya ng reyna sa isang kolonya dapat ito ay palaging tinitingnan sa

sususnod na araw. Kung may duda, dapat may espasyo sa isang tabi sa pamamagitan ng

pagtanggal ng isang “comb” o pag lipatkung saan ang selya ng reyna ay nakakapit. Umihip ng

“light smoke” para sapat na gumalaw ang mga bubuyog paalis sa “top bars” and ipasok ang

dalawang daliri sa makabilang kanto sa espasyo na napapagitnaan ng “top bars.”.

Ang isang ”comb”magpapadausdos palayo sa isa at sa nailipat na selya na reyna. Kung saan

ito ay kusang bibitaw kinakapitan. Ito ay ang pinakamadali na gawin para masuri ang selya

ng reyna at kung ito ay tanggapin ng mga bubuyog ito ay pwede ng iwanan. Kung ang mga

bubuyog ay ayaw tanggapin ito, ito ay sisirain nila at ito ay maoobserbahan. Ang mga

bubuyog ay hindi nila tatanggapin ang selya ng reyna kung ito ay sira na at kung ito ay may

sakit na sa loob pa lang. Bagkus, dapat sobrang maingat sa pagtanggal at paglipat ng selya ng

reyna.

Kapag ang selula ng reyna ay nakaposisyon ng maayos ang mga bubuyog sa kinalaunan ikabit

ito sa magkadugtong sa mga combs. Ang isa ay dapat maging maingat sa pag – asikaso sa

selula ng reyna mula sa oras ng pag-alis nito mula sa donor ng kolonya hangang sa oras ng

paglipat nito sa tagapagtangap na kolonya mula nang nagmadali, minamaladi at iba pa.,

maari na mag resulta ng pinsala o pagkamatay ng mga malabot na pupa sa loob.

Ang pagtanggap ng selula ng reyna sa pamamagitan ng tagatagap na kolonya ay maaring

suriin sa susunod na araw, kapag ang isa ay may pagdududa. Sa pamamagitan nito, ang isa

dapat ay gumawa ng isang puwang sa isang parte sa pamamagitan o agad galawin ang comb

na kasunod ng dalawang mga combs kong saan ang selula ng reyna ay gaganapin. Bugaan ng

manipis na usok na sakto lang sa paggalaw ng bubuyog paalis mula sa taas na bars at ipasok

ang dalawang daliri mula sa alinman na parte sa puwang sa pagitan ng mga nangungunang

bar. Gagawa ito ng isang comb para padausdusin paalis sa iba at ang mga itinalaga na selula

ng reyna ay maalis mula sa isang comb ngunit makakabit sa iba. Ito ay napaka maginhawang

paraan para masuri ang selula ng reyna at kung tinanggap ito ay madaling makita ng mga

bubuyog na nag aalaga dito, iwanan ito ng mag isa. Kapag ang bubuyog ay nag tangi na

magtangap, guguluhin nila ito ngayon at madali itong masusunod. Ang mga bubuyog ay

tumanggi na tanggapin ang selula ng reyna kung nasira na at ilang pinsala ang nangyari sa

pupa ng reyna sa loob. Kung kaya, ang isa ay dapat na maging maingat sap ag-alais at paglipat

ng isang selula ng reyna.

9. Ang malit na reyna na mas kaunting kolonya ay dapat na maingat na

dinaluhan. Dapat itong pakainin lamang sa araw pagkatapos ng paghati.

Mahalagang tandaan na ang maliit na kolonya ay maaring magnanakaw ng

pagkain nito sa pamamagitan ng mga bubuyog sa kapitbahayan. Kong ang

kolonya ay maliit, ito ay madaling ma-overpowered ng robber na bubuyog na

nag mula sa ibang kolonya sa abehera. Kong kaya, ang pagpapakain ay

ginagawa bago mag dilim at at ang kalidad ng pagkain ay kaylangang sapat

para sa mga bubuyog na makunsumo sa parehong gabi.

Sapat nang gamitin at makunsumo ang 100ml na sugar syrup sa malilit na

kolonya. Para sa maliit na kolonya, mainam na ulit-ulitin ang pagpapakain kesa

magbigay o magpakain ng isang beses na maramihan. Ang maliit na kolonyang

walang bubuyog na reyna ang inilalagay sa lugar na gumagawa o

napagkukunan ng pulot. Ang mga kolonyang ito na inaalagaan sa paggawa ng

Bagong reyna ay tinatawag ding, “Palahiang Kolonya”.

10. Kailangang lumitaw ang bagong Reynang Bubuyog sa loob ng isang lingo.

kapag hindi ito lumitaw sa loob ng isang linggo, maaaring may mali sa selyula

ng reyna at ito’y kailangang ulitin. Importanteng suplayan ang brood combs,

lalo na ang mga malaking bahagi ng limliman(brood) na may takip na

inaasahang makalikha ng bagong reynang bubuyog. Importante ang

pagkakaroon ng brood sa bagong kolonya hanggang makipagtalik ang bagong

reynang bubuyog at magsimula itong mangitlog. Ang pagsupply ng brood ay

nakatutulong na patatagin ang kolonya at maiwasan ang pagtakas ng mga

bubuyog. Ito (brood combs) ay pwedeng makamit sa pamamagitan ng inang

kolonya or sa mga kolonyang gumagawa o nagpoproduce ng honey na may

mataas na paglago sa panahon ng paggawa ng honey.

Tandaan: Mainam o maigi ang pagkakaroon ng 3 brood combs sa kolonya ng kanang

bahagi na nagtataglay ng reynang bubuyog at magkaroon ng espasyo sa pagitan ng

mga ito para sa mabilis na pagtayo. Para sa sariling regulasyon sa pagbububuyog at

matagumpay na produksyon ng bagong kolonya, kailangang may minimum na sukat

na dalawang brood combs na natatakpan ng mga bubuyog. (2000 na bubuyog )at

maximum na 3 brood combs (3000 na bubuyog) ang dibisyon na wala pang reynang

bubuyog.

Mga Kagamitan sa Pag-aalaga ng Bubuyog

Damit

Pamantayan: Puti ang kabuuang itsura na may siper sa unahang bahagi.

Karaniwang khaki na tela ang ginagamit.

Huwag gumamit ng mga matingkad at mabalahibong kasuotan.

Gumamit ng helmet (na may kaunting daanan ng hangin na hindi mapapasukan ng

bubuyog)

Huwag gumamit ng mga mabalahibong sombrero sapagkat maari itong maging

dahilan ng pagkagalit ng mga bubuyog

Bota at Strap sa Binti

- Gumamit ng bota at iilalim ang pantalon.

Guwantes

- Gumamit ng guwantes para protektahan ang kamay sa mga bubuyog.

- Kadalasang gawa sa leather o balat na may kaunting daanan ng hangin ang mainam o

magandang gamitin.

Bee Veil/Belo

- Importante ito sa sapagkat ang isa o dalawang turok ng bubuyog sa ilong at mata ay

maaaring maging dahilan ng masamang karanasan sa tagapagalaga ng bubuyog.

Hive Tool

- Ginagamit pamiga para hiwalayin ang supers at frames; ang kawit nito ay ginagamit

pangkayod at pamiga.

- maaaring gumamit ng frame grips sa pagtanggal ng frames ngunit mas mainam pa rin

ang kung gagamit hive tool sapagkat kailangan ito sa paghiwlay o pagbukod ng supers

at pulot ng pukyutan.

Smokers/Pampausok

- pinakaimportanteng kasangkapan sa pag-aalaga ng bubuyog.

- Ang usok nito ay tumutulong na maitaboy ang mga bubuyog sa kanilang selyula.

- Ang sobrang pagpapausok ay pwedeng maging dahilan ng paglabas at pagkabulabog

ng mga bubuyog

- Makakatulong ang kunting pagihip at pagbukas sarado ng takip paminsan minsan sa

pagpakalma sa mga bubuyog

- 4x7 inches ang sukat ng pampausok na ginagamit samantalang 4x10 inches naman sa

mga komersyal na nag-aalaga ng bubuyog.

Boardman Feeder

- Isang bloke ng kahoy sa tapat ng bahay ng pukyutan na may arnibal at merong

sisidlan na nakataob na pwedeng pagsalinan na hindi binubuksan ang bahay

pukyutan

Division Board Feeder

- Isang kwadro na may kapasidad na humawak sa hanggang 2 quarts ng arnibal at

matatagpuan sa malalim na parte ng kwadro sa bahay pukyutan.

Embedding Wire

- Ginagamit upang diinan ang mga kawad sa pundasyon ng comb.

Capping Scratcher/Pambaklas

- Ginagamit sa pagbaklas ng mga capping sa mababang bahagi ng comb.

Extractor

- Ito ay uri ng kagamitan na pwedeng mabaliktad na hindi gaanong kamahalan na

ginagamit sa pagbuo o paghawak ng maraming frames.

SOLAR WAX MELTER

- Ginamit upang maipon ang waks pagkatapos ng pagkuha

BEE BRUSH

- Ginamit upang itulak ang mga bubuyog mula sa mga frames

BITAG NG POLLEN (POLLEN TRAP)

- Para sa koleksyon ng pollen mula sa mga paghahanap

- Ilugar sa harap ng pasukan ng bahay pukyutan at habang pinapasok ng mga

tagapaghanap ang mga pollen ay binaklas.

PAGSISIMULA NG OPERASYON SA PAG-AALAGA SA MGA PUKYUTAN

Ang mga kinakailangan para sa isang matagumpay na pag aalaga ng mga pukyutan ay

ang pagkakaroon ng parehong mga nektar na pagprotekta at pollen ng halaman sa loob ng

madaling paglipad na distansya ng mga bubuyog.

PAGSISIMULA NG ABEHERA

Sa simula, tiyaking mayroon kang mga kinakailangang kagamitan o mga kasangkapan

katulad ng; Bee suit, smoker, hive tool, at Bee veil

Gamit sa pagsisimula na binubuo ng Nucleus ng mga bubuyog, isang kumpletong

pamantayang ng bahay pukyutan at mga gamit na pang pukyutan ay dapat mayroon

na

A. KOLONYA NG NUCLEUS (NUCLEUS COLONY)

Kumuha ng isang walang sakit, pinaka-produktibong mga bubuyog lalo na isang lahi

upang maangkop sa lokal na kondisyon

Binubuo ito ng tatlong combs (frame) ng mga bubuyog , akayan o brood, pulot o

honey, pollen at isang batang reynang nalahian

B. BAHAY PUKYUTAN (BEE HIVE)

Binubuo ito ng :

1. Tuktok ng Takip o Top Cover

2. Panloob na Takip o Inner Cover

3. Pang dibisyon na tabla o Division Board

4. Pukyutan (kahon) o Hive (Box)

5. Ilalim na tabla o bottom board

6. Mga frame na may waks (wax) na may saligan o Frames with wax foundation)

ANG MGA FRAMES (THE FRAMES)

- Ang mga frames ay nilagyan ng may numerong dalawampu’t pitong hindi

kinakalawang na asero na kawad sa pamamagitan ng mga uhetes o eyelets sa mga

side bars

- Ang isang hibla ng sinulid na kawad sa pamamagitan ng uhetes sa side bars upang

mabuo ang apat na mga hibla ng kawad na higpitan sa frame hanggang sa “twangs”

- Ang mga frames na kawad ay nilagyan ng mga sheet ng beeswax comb na may saligan

kung saan ang mga bubuyog ay nagtatayo ng kanilang pulut pukyutan

ANG KAHON (THE BOX)

- Sa pagbuo ng kahon, siguraduhin na ang lahat ng mga panig ay kapantay at lahat ng

sulok ay parisukat, gumamit ng isang pandikit na kahoy

- Pinturahan ang panlabas na bahagi na may puti dahil hindi ito magaglit ang mga

bubuyog; pinoprotektahan din ng pintura ang kahoy na tumatagal ng maraming taon

PANGALAWANG ARALIN PAGKUHA NG KOLONYA NG BUBUYOG

PAGKUHA NG MGA BUBUYOG (OBTAINING BEES)

Ang tamang pagbili ng nuclei ay simula Hunyo hanggang disyembre.

Tiyaking makuha ang iyong nuclei mula sa isang kagalang galang na inahing reyna

Humingi ng kamakailang sertipiko sa kalusugan o bisitahin ang kanyang apiary at

walang pili buksan ang kanyang bahay-pukyutan upang makita ang pagkakaroon ng

mga sakit

Ang nucleus ay dapat na nakabalot sa isang maaliwalas na kahon ng paglilipat na

gawa sa playwud na may marka na pang-dagat

Sa panahon ng paglilipat, panatilihing patayo ang kahon, maayos na maaliwalas at

hindi dapat maarawan

Sa mahabang biyahe, kumuha ng hand sprayer at bahagya iwisik o spray ang nucleus

na may tubig bawat oras o dalawa

Mag Spray bago mag-load sa isang eroplano; tiyaking mayroong oxygen sa isang

kargamento

Kapag sa pamamagitang ng sasakyan pandagat, i-on ang air conditioner ng kamarote

o cabin sa pinakamataas na lamig at subukang panatilihing madilim ang kamarote o

cabin sa buong paglalakbay; mag wisik o spray lamang kapag ang mga bubuyog

naging hindi mapakali at humiging; ang sobrang tubig ay malulunod ang mga

bubuyog at mamatay sila

Ang nucleus ay dapat ilipat agad sa pagdating; gawin ang paglipat sa takipsilim o dapit

hapon upang maiwasan ang pag anod

Pagkatapos ng isang araw, buksan ang kahon, ilagay ang karagdagang kuwadro

kasama ng wax foundation sa loob.

Upang maibsan ang stress sa transportasyon, pakainin ang mga bubuyog ng arnibal;

gumamit ng puting asukal

Pangatlong Aralin: INSPEKSYON AT PANG-ARAW NA PAGSUBAYBAY

NAGTATRABAHO SA MGA BUBUYOG

Siguraduhin na mayroon ka ng mga sumusunod na kagamitan kapag magtatrabaho

sa mga bubuyog:

Tagapag-usok sa mga bubuyog – para mapakalma ang bubuyog: gumamit ng balat ng

puno, dahon, o bunot ng niyog; pine needles ay perpekto

Kasuotan para sa bubuyog – (Puting maluwag na damit); tabing ng bubuyog,

sombrero, bota o sneaker na may medyas, ang mga guwantes at garters ay opsyonal

Kasangkapan ng bahay ng bubuyog, pait o pangluwag sa tornilyo

Sindihan ang pangpa-usok at malumanay na bombahin upang mapanatili ang apoy sa

bunot ng niyog, unti-unting magdagdag ng mas maraming gasolina at saradohan ang

takip; siguraduhin mo ang pangpa-usok ay magbigay ng mga ulap na malamig na

usok.

A. Suriin ang isang kolonya-

Pa-usokan ang pasukan ng pugad, maglagay ng panakip sa mata, alisin ang

takip at pasingawan ng usok ang palibot na kuwadro; ulitin para sa supers

lever isang kuwadro ang layo mula sa kabilang kapitbahay at buhatin ito ng

malumanay; pagkatapos tingnan, ilagay ang kuwadro sa isang tabi, mag-iwan

ng isang gumaganang puwang gamit ang usok para ma kontrol ang mga

bubuyog, suriin ang bawat kuwadro naman; pag-natapos, palitan ang lahat na

kuwadro sa orihinal na posisyon.

B. Pagbukas ng pugad

Buksan ang pugad kapag ang pang pa-usok ay ganap na maliwanag at tumayo

sa isang tabi ng pugad (huwag tumayo na nakaharang sa pasukan ng pugad).

Hakbang na kaylangang sundin sa pag-suri ng pugad:

Magbigay ng isa hangang dalawa (1-2) na buga ng usok sa pasukan (para sa

bantay na bubuyog).

Gamitin ang kagamitang pang pugad para mabuksan ang takip sa isang parte

at bugaan ng usok ang palibot na bahagi ng kuwadro, alisin ang takip (tuktok

at panloob na takip)at banig (kong kinakaylangan) at ilagay ang mga ito sa

isang bahagi ng pasukan ng pugad; baliktarin at pagkatapos ay alisin ang

anumang mga supers at isalansan ang mga ito ng criss-cross sa takip.

Bugaan ng usok ang palibot ng kuwadro at pagkatapos ay maghanap ng isang

kuwadro na malayo sa mga kapitbahay nito na may kagamitan sa pugad;

maingat na buhatin ang kuwadro sa labas ng pugad, subukan na huwag

gumulong o madurog ang mga bubuyog.

Suriin ang kuwadro at pagktapos ay isandal ito sa dulo ng bar salungat sa

kabaliktaran ng kahon;

Pag-unlad sa buong kahon, suriin ang lahat ng mga kuwadro at palitan ang mga

ito sa kahon; kapag ang unang comb sa orihinal na posisyon nito ay tuloy-tuloy

na suriin ang supers sa parehong paraan, pagpalitin ang mga ito sa pugad nang

ikaw ay nagpunta nang mapalitan ang takip, ang pagsusuri ay nakumpleto.

Tandaan: Huwag gumamit ng labis na usok at huwag kailanman iwanan ang

pugad na nakabukas sa matagal na panahon (Labing lima (15) na minuto ang

pinakamatagal). Maging maayos sa paggalaw; huwag biglain, ihulog ang mga

kuwadro o patumbahin ang mga kahon.

Sa normal na pag suri, dapat pakatandaan ang mga sumusunod;

a. Suriin ang mga kuwadro at combs para sa pagkabasag o pinsala

b. Suriin ang akayan para sa sakit at presensya ng ireyna (ipinahiwatig ng

mga itlog)

c. Suriin ang sariwang nectar at pollen, gamitin ito para tasahan ang

buong pugad.

PANG-APAT NA ARALIN: PAGPAPAKAIN

Bawat akayan ng kuwadro ay kaylangang magkaroon ng setenta hangang

walumpung porsiyento (70-80%) ng pareho

ang gilid ay puno ng inakay (itlog, uod o selyadong inakay); ang pagbawas sa sukat

ng inakay hanggang animnapung porsyento (60%) ay nangangahulugan na ang

preskong nektar ay nadala, sa gayon ang pagpapakain ay nababawasan.

Kung ang espasyo na kung saan ang “syrup” na nakaimbak ay guwang, ang

pagpapakain ay tumataas.

Ayon sa panuntunan, ang normal na pagpapakain ay kalahating litro 2:1 sugar syrup

kada kwadro kasama ang kwadro na may pundasyon na gawa sa waks.

Umpisahan ang pagpapakain ng inyong bubuyog pakatapos hilahin ang huling

kwadro ng pulot pakatapos ng tag-araw; ihinto lang ang pagpapakain bago

magsimula ang tag-araw o kapag sagana ang nektar na naidadala sa pugad.

PANG-LIMANG ARALIN: PAMAMAHALA NG PESTE

MGA PESTE, MGA MANDARAGIT AT MGA PARASITIKO

Wax Moth – ito ay may siyentipikong pangalan na Galleria mellonella at ito ay insektong

“lepidoptera” o insekto na may dalawang pares na malapad na pakpak.

- Nakikita sa mga mahihinang kolonya

- Naapektuhan ang pundasyon ng mga sisidlan

- Ang mga bubuyog ay hindi makalabas mula sa kanilang selula dahil ang

sila ay nakatali o nahaharangan ng sapot na gawa ng larva o uod nito.

- Kapag napabayaan ang pesteng ito, ang mga pulot-pukyutan ay pwedeng

masira sa loob ng sampu hanggang labung-limang-araw.

Birds

Philippine Tailed Swift (Chaetura gigantea)

Philippine Bee Eater (Merops sp.)

o Nabubuhay sa pagkain ng mga mga bubuyog (manggagawa, lalaking bubuyog at

reyna)

o Naitala bilang seryosong peste sa mga bubuyog at isa sa kinaiinisan na peste ng

mga tagapag-alaga ng mga bubuyog dahil ito ay nahuhumaling sa mga

malalaking kolonya (mahigit 10 kolonya)

Ants, Wasps and Toads

o Mga mandaragit ng tagahanap na bubuyog

o Para maiwasan ang ganitong mandaragit, maglagay o magtayo ng mga poste na

may taas na limapu hanggang walongpung sentimetro at balutan ito ng grasa;

para naman sa mga wasp o putakti, gumawa rin ng trap o patibong gamit ang

wire mesh o alambre at lagyan ito ng tinunaw na asukal bilang patibong.

Varroa Mites (Varroa jacobsoni)

o Inaatake nito ang mga bubuyog na nasa uod at mga matatandang bubuyog.

o Ang mga babaeng insekto nito ay pumapasok sa selula ng mga inakay bago

iselyo ito ng mga bubuyog.

o Nabubuhay sila sa pagkain ng dugo mula sa larva o uod at nangingitlog sila

mula dalawa hanggang lima pakatapos gumawa at balutin ang mga uod ng

sapot; sila rin ay nabubuhay sap ag-inom ng dugo ng mga papalaking bubuyog.

o Ang mga naapektuhang uod ay nagriresulta sa mahinang klaseng bubuyog at

maikling buhay.

o Hindi buong pakpak hanggang sa walang pakpak na bubuyog ay makikita sa

makikita dahil sa virus na dala ng mga pesteng ito.

Tracheal Mite (Acarapis woodi)

o Naapektuhan ang prothoracic trachea ng mga bubuyog

o Mga bata hanggang matandang bubuyog ang naapektuhan ng pesteng ito.

MGA SAKIT

A. Brood Diseases (Sakit na nahahanap sa mga Inakay)

American Foul Brood

– galing sa Bacillus larvae na kung saan ito ay isang spore forming bacterium; ang spore

na ito ay hindi tinatablan ng init, disinfectants at pagkatuyo; nananatiling buhay at

maaaring maging dahilan ng impeksyon sa loob ng maraming taon.nakakalat ang

hulmahan ng mga inakay; ang takip ng selula ay kupas, lubog at butas.

- ang patay na uod ay nakahilata sa gitna ng selula

- pisikal na katangian ng uod na ito ay mapurol na puti, maputla hanggang sa maitim na

kayumanngi at malapot.

- Ang kaliskis ay dilaw o malinaw na pakakakayumanggi at madaing maalis.

- may mabahong amoy

European Foul Brood - galing sa Melissococcus pluton

- bago mangyari ang impeksyon

o nakakalat na hulmahan

o ang takip ng selula ay lubog, kupas at may bakas ng tusok

o ang patay na uod ay hindi karaniwan, baluktot at madulas

o Ang kaliskis ay dilaw o malinaw na pakakakayumanggi at

madaing maalis.

May maasim na amoy

- habang malala ang impeksyon

mas kalat na hulamhan

mas maraming takip ng selula ang lubog, kupas at may bakas

ng tusok na takip na selula

ang patay na uod ay baluktot, unat sa gilid ng selula

ang uod rin na ito itim na pakakakayumanggi, may

kamalayan, medyo ropy at malapot

ang kaliskis nito ay rubbery, itim na pakakakayumanggi,

makinis at mahirap tanggalin

may masama at maasim na amoy

naapektuhan nito ang mga uod sa loob ng apatnapu’t walong

oras, at pinapatay nito kapag sila ay nakatungtong mula apat

hanggang limang araw na gulang.

Sac Brood – isa sa mga bayral na sakit na nakakapaggawa ng sintomas

na malinis na pakakaputol.

- ang mga apektadong uod ay hindi nakakausad sa susunod na

paglaki apat na araw pakatapos nila maiselyo sa kainlang

selula.

PAMAMARAAN NG PAG KONTROL NG PESTE AT MGA SAKIT

MGA IBON

Paglilipat ng mga kolonya

Gumamit ng mga lambat

Gumamit ng pain

MGA LANGGAM, PUTAKTI, PALAKA

Kulayan ang hive post gamit ang langis

Gumamit ng bitag na yari sa alambre para sa mga putakti

MITES

Gumamit ng pulut-pukyutan ng lalaking selula na bubuyog para mabitag ang mga

mites

Kontrol sa kemikal tulad ng mga contact ng strips, pagsingaw (fumigation) at pag-

spray (hindi sa panahon ng daloy ng pulut-pukyutan)

Pamamahala ng kolonya

Ang mga botaniyang extract gamit ang alagaw

AMERICAN FOUL BROOD

Pagkawasak ng mga nahawaang kolonya

Paggamot na may terramycin

EUROPEAN FOUL BROOD

Paggamot na may antibiotic-oxytetracycline

Paggamot na may terramycin

Pagkawasak ng mga nahawaang kolonya

CHALKBROOD

Wastong pamamahala ng kolonya

Paggamot sa kemikal

SACBROOD

Parehong pagggamot bilang chalkbrood

NOSEMA

Gumamit ng antibiotic-fumagilin

Panatilihing malakas ang kolonya hangga’t maari

AMOEBA

May magandang pamamahala at kalinisan

Walang ibang itinatag na mga pamamaraan ng kontrol na nananatiling nakaunat, and

likido ay nag-iipon sa pagitan ng katawan at ng hindi nito balat, ang kulay nito ay

dumidilim sa madilim na kayumanggi, at namatay ito pagkalipas ng ilang araw, ang

pagpapatayo sa isang sukat na hugis na sukat gondola

Ang pattern ng dugo ay nakakalat ng mga hindi nakikitang mga selula na may patay

na uod

Ang mga kaliskis na may ulo ay kulot; dilaw na kayumanggi, madilim na kulay-abo,

madaling tinanggal

Walang amoy

CHALKBROOD

Sanhi ng Ascosphaera apis, isang fungus na madalas na kumakalat ng mga mites ng

Varroa

Pagkalat ng brood pattern

Ang nahawaang batang uod ay namamatay sa loob ng dalawang araw ng selyadong

selula

Banayad o madilim, maraming mga butas ng selula

Ang hitsura ng mga uod or larvae ay puti, malagkit; pagkatapos ay kulay-abo-itim,

parang chalk o tisa

Ang mga kaliskis ay parang mga mummies na parang tisa or chalk, madaling

matanggal

Normal ang amoy

STONE BROOD

Sanhi ng Aspergillus flavus

Ang patay na uod or larvae ay nagiging matigas na mga mummy, samakatuwid ang

pangalan ng bato ay brood

B. ADULT HONEY BEES O MGA MATATANDANG PULOT BUBUYOG

NOSEMA DISEASES

Sanhi ng Nosema apis, isang protozoan

Bumubuo lamang sa loob ng epithelial cells ng midgut ang mga bubuyog na may sapat

na gulang

Inihatid ng spores sa feces mula sa mga nahawaang bubuyog kadalasan kapag ang

mga batang bubuyog ay naglinis ng kontaminadong pulut-pukyutan

AMOEBA DISEASES

Sanhi ng Malphighamoeba mellificae isang protozoan

Nakakaapekto sa Malpigphian tubule ang mga bubuyog na pulot

VIRAL DISEASES

Arkansas bee virus at Egyptian bee virus na matatagpuan sa US

Ang Apis iridescent virus and Kashmir virus na parehong matatagpuan sa A. cerana

in Kashmir

Ang Kashmir virus na natagpuan sa Australia at New Zealand na nakakaapekto sa A.

Mallifera na nahahawaan ng Varroa mites

PAMAMARAAN NG PAG KONTROL

PARA MAIWASAN GAWIN ANG MGA SUMUSUNOD:

Panatilihing malakas ang kolonya hangga’t maari

Pag-iwas sa pagkakababad ng isang lugar na may napakaraming mga kolonya na hindi

suportado ng mga mapagkukunan ng floral

Palitan ang mga combs nang regular

Iwasang panatilihin ang mga kolonyal na hindi produktibo at may sakit dahil ang mga

ito ay magpagkukunan ng inoculum

Iwasan ang pag-aani ng lahat ng pulot sa isang kolonya para sa mga bubuyog sapagkat

nila ito kapag lean months

Ang paghahanap ng mga kolonya ay dapat malayo sa marumi na kapaligiran upang

maiwasan ang pagkakalason nito

Ang pagpapalit ng hindi pagtupad ng reyna sa loob ng isang kolonya

Tiyakin ang lahat ng mga kagamitan sa pag-aalaga ng pukyutan, kagamitan at

ginagamit ay walang kontaminasyon

Gumagawa ng malalakas na mga kolonya

Pagpapausok ng walang laman na comb gamit ang PDB

Ang hindi nagamit na bees wax ay dapat na matunaw sa mga blocks or bloke upang

and mga moths ay hindi makakapareho sa blocks o bloke

Sunugin ang mga nahawaan na combs at kolonya

Modyul 4: MGA PRODUKTO MAARING GAWIN MULA SA PAGBUBUYOG

Panimula ng Modyul

Kadalasan pagkatapos ng pag-ani ng mga produkto ng bubuyog, ang ginagawa ay diretsong

pagbenta. Maari itong i-proseso para mas humaba pa ang shelf life at mapakinabangan.

Pagkatapos na anihin ang mga produkto ng mga bubuyog, maaari itong i-proseso para mas

madagdagan ang kita ng tagapag-alaga. Ang honey o pulot at ang iba pang materyales mula

sa bubuyog ay maaring gawing halo sa mga Cosmetics and Skin Care, pagkain at mga inumin.

Ang pormula sa paggawa nito ay nakadepende sa tagapag-alaga ng mga bubuyog.

Ang mga sumusunod ay ang mga produktong maaring gawin mula sa bee pollen,

propolis at honey:

Liniments

Moisturizing Cream

Throat Spray

Soap

Shampoo

Hand Sanitizer

Lip Balm

Honey

Macaroons

Polvoron

Pili and Chocolates with Honey