DİJİTAL SANAT VE KOLAJekevakademi.org/Makaleler/1021558426_17 Merve YILDIRIM.pdfDİJİTAL SANAT VE KOLAJ 321 Sanatı, teknolojinin yıkıcılığına karşı kurtarıcı bir güç

319

ÖzYirmi birinci yüzyılda dünya kapitalizminin gözdesi ve kapitalist sistemin ayrılmaz bir

parçası olarak Sanayi toplumlarının enformasyon toplumuna evrilmesi ile Dördüncü en-düstriyel devrim Elektronikler çağı, Sibernetik çağ, Silikon çağı, Yapay zekâ, İleri tekno-loji kültürleri formüllerini üretirken gelişmesine dair rekabet ortamında, Pragmatist bir yaklaşımla Yeni medya sanatını farklı bir boyuta taşımıştır. Geleneksel sanat formlarının sınırları aşılarak bilişim teknolojilerinin sunduğu imkânlarla çoğaltma, arşivleme gibi analitik düşünce ve mühendislik alt yapısı ile etkileşimli sanal ortamlar ve yapay zekânın gelişim süreçleri gibi çalışmaların tümü dijital sanatında kaynağı haline gelmiştir. Dijital sanat Fiziksel olmayan nesnelerin üretilmesiyle gerçekleşir dijital sanatın sanat eseri içinde bütünleşmesinde kolaj tekniğinin yapısı gereği sanatsal uygulamalardaki kurgusal çeşitliliğe hızlı ve yaratıcı çözümler getirmiştir. Dijital sanatta kolaj tekniği, sunduğu fo-toğrafları hikâyeleştirerek izleyicinin hayal gücünü de zorlamaktadır. Bu makalede dijital sanat nedir? Analizi yapılarak kolaj tekniğinin dijital sanata katkıları nelerdir? Ve dijital sanatçılar geleceğin çağdaş sanatçıları mıdır? Sorularının cevabı ilişkilendirilerek bir inceleme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Dijital Art, Kolaj, Fotoğraf, Yapay Zekâ, Teknoloji.

Collage in Digital ArtAbstract

This work aims to reveal the effective dimensions of collage technique in digital art for artistic processes. In the twenty-first century, with the turning of industrial societies into information society as a favourite of world capitalism an integral part of the capitalist system, the fourth industrial revolution, the age of electronics, the cybernetic age, the silicon epoch, artificial intelligence, In a competitive environment of development while producing formulas for advanced technology cultures, it has taken the new media art to a

*) Dr.Öğr.Üyesi,GiresunÜniversitesi,GöreleGüzelSanatlarFakültesi,GrafikTasarımıBölümü,(e-posta:[email protected])ORCIDID:https://orcid.org/0000-0002-7414-6489

DİJİTAL SANAT VE KOLAJ

Merve YILDIRIM (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ • Yıl: 23 Sayı: 80 (Güz 2019)Makalenin geliş tarihi: 12.11.20191.Hakem rapor tarihi: 18.11.20192. Hakem rapor tarihi: 20.11.2019Kabul tarihi: 23.11.2019

320 / Dr. Merve YILDIRIM EKEV AKADEMİ DERGİSİ

different level with a pragmatist approach. By exceeding the limits of traditional art forms, information technologies offers, Analytical thinking and engineering infrastructure, such as replication, archiving, interactive virtual environments and the development processes of artificial intelligence have all become the source of digital art. Digital art is made by the production of non-physical objects. The structure of collage technique in the integration of digital art within the artwork has brought quick and creative solutions to the fictional diversity in artistic applications. Photographs which are presented in digital art and collage technique are storyly. Thus, it also strains the imagination of the viewer. In this articles’ aims that find the answer of these questions. What is digital art? What are the contributions of collage technique to digital art by analysing? Are digital artists contemporary artists of the future?

Keywords: Digital Art, Collage, Photography, Artificial Intelligence, Technology.

1. GirişYaşadığımızyüzyılbilişimçağıdır.Bilişimdekiteknolojikyeniliklervedeğişiklikler

sanatıköktenetkilemişvedeğiştirmiştir.Sanattayeniuygulamalar,yenidüzenanlayı-şında geçiş, her zaman tedirginlik vermiştir, hatta nesnel olarak tehditkâr unsurlar dataşımaktadır.Buyüzdenbirbilgisayarprogramıylaboyanmışbirresmebakıpda"resimsanatı da bitti" yakınmasını dile getirenlerin göremediği şey, eğer "resim sanatı" diyebirşeyvarsa,onunzaten"malzemeyeindirgenemeyeceğidir".SanattarihinedamgasınıvuranFransızsanatçıMarcelDuchamp,"hemenheryerde,hemenherşeylesanatınya-pılabileceğini"ifadeederekbasitbirpisuarısergileyereksanatçevrelerindetartışmalarıalevlendirmiştir.KonstrüktizminöncülerindenVladimirTatlin’ineserlerindeendüstriyelmalzemeyiolduğugibikullanmaları,Fütüristlerinresimlerindearabalar,fabrikalar,tren-lerveuçaklarkullanmalarıModern sanatınkaynağına farklılıkvegelişmegetirmiştir.Budurumbilimselkeşfeyenibirbakışaçısıyaratmışsanattayeniakımlarvekavramlargeliştirmiştir.Resim,HeykelveMimari,hattasanatındiğerdallarıdabuetkileşimdennasibinialmıştır.Gelenekselsanatmimetik(yansıtma)kavrayışadayalıbirsanattı.OysaModernSanatinsanıniçdünyasınayönelerekbukavrayıştanuzaklaşaraksoyutlaştı.Mo-dernsanatınsoyutlaşmasıinsanıniçseldeğerlerineyönelmesiydi(Yılmaz,2016,s.1).Sanatsalifadeneredeysebirillüzyonadönüşmüştür.TeknolojinintarihçesindeXIX.yüz-yılınfotoğrafı,XX.yüzyılınhareketliimgeleri,elektronikçağageçişisimgeleyenvideovenihayetindedijitalsimülasyontekniklerinevaransürecindebirtakımtartışmalarıveyenitanımlamalarıdagündeminetaşımıştır.Örneğin,yenimedya,dijitalsanat,robotlar,aneroitler,kuramsalolaraksiborglarvebuteknolojilerindüşünmesistematiğiolarakya-payzekâ,grafikarayüzlüdijitalkimliklervebukimliklereilişkinkuramlar,dijitalçağda“hibrit”dijitalsanatın,bütünanlamkalıplarınıgerçekleştirdiği“etkileşim”kavramıgibipekçoktanımhayatımızdaanlamlıbiryeresahipolmuştur.Teknolojininbirfelsefeyenibirbakışaçısıyarattığıgerçeğinindışındaasılolansanatçıyasağladığıyenimalzemelervemateryallerdir.Çünküteknolojisadecebakışaçılarınıdeğilsanateserlerininbiçimle-rinidedeğiştirmiştir(Öznülüer,2014,s.3).

321DİJİTAL SANAT VE KOLAJ

Sanatı, teknolojininyıkıcılığınakarşıkurtarıcıbirgüçolarakgörenHeidegger,herşeyinötesindedijitalsanat,insanınentemelaygıtınıyanibedeninikullanmaktadır.Bütünbunlar dijital sanatın yaşamla olan sıkı bağlarını görmemizi kolaylaştırmaktadır.Diji-talsanat insanınortakmalzemesini,bedeninikullanarak,bedeninbiyolojikduyularınagöndermelerdebulunarakevrenselbakışınıdaortayakoymaktadır.İnsan,dijitalsanatlarçerçevesindekültürelbirvarlıkolmaktanönce,biyolojikbirgerçekliktir,birtürolarakelealınmaktadır.Dijitalsanatiçindecinsiyetayrımımeselesineredeysetartışmadışıdır;hayvanlarveinsanlararasındakiayrım,dünyanıncanlılartarafındanpaylaşılanbirmekânolmasıdurumuylayenibirboyutaerişmiştir;ulusvemilliyetkavramıgeridebırakılmışolgularolarakgözlemlenmektedir;din,tanrıyadadiğermetafizikkavramlarbugüneka-dartaşıdıklarıanlamlarınıçoktanyitirmiştir;Globalbirgerçekliktenöte,dünya,insanoğ-lununmekânıolarakdeğerlendirilmektedir.Bütünbuunsurlar, sanatınevrenselliğinin,dijitalsanatiçindekiyenikonumunadaişaretetmektedir.

İlerleyenteknolojivedijitalsanatortamlarındabilgisayarlarınteknikaçıdankullanıl-masınailişkin,FrankPopper,VeraMolnar’danaktararakdörtamaçilerisürmüştür:

1- Bilgisayarınortayakoyduğuteknikimkânonusanatsalaçıdandaönemlikılmak-tadır.Buteknikimkânlarlahemsınırsızbiçimverenkimkânıhemdesanaluzamyaratımıdır.

2-Bilgisayarlar sanatsalyenilik ihtiyacını tatminedebilmektedir.Aynızamandadagelenekselkültürelformlarınyükünühafifletebilir.

3-Bilgisayarsanatçınındaizleyicinindezihnininfarklı,yenişekillerdeçalışmasınısağlayabilir.

4-Ayrıca bilgisayar teknolojisi izleyicinin yapıta verdiği tepkiyi somut bir şekildegözlemleyipkaydedebilir;örneğingözünhareketleriniizleyensensörler.

Yenimedyasanatıyadadijitalsanatbirşeylerüretmekyerinenesneyiyenidenşekil-lendiren,yenidenamaçlandıran,yeniiçeriklerleilişkilendirenbirsüreçtir.Sanatçı,var-sayılanproblemin,seçilenbirdiziişlemsonucundamümkünolanenekonomikşekildeçözülmesini amaçlar.Bunedenle,hizmetin sonucundabitmişbirnesneüretimiyerinebir sonucun çözümüne ulaşılır.Yeni medya sanatını post-endüstriyel bir süreç olarakelealdığımızdagelenekselestetikveözerklikkavramlarınınyerineyazılım,birleştirme,hibritleşme,etkileşimgibiyenikavramlarlakarşılaşırız.Diğerbirdeyişle,yenimedyasanatınınestetikfonksiyonuikinciplandadır(Canan,2015,s.88).LevManovichtekno-lojistlervebilgisayarbilimcilerinçağımızınsanatçıları,yenimedyateknolojilerinindegünümüzünsanateseriolduğunuiddiaeder:XX.yüzyılınsonyıllarınıngerçekkültürelyaratıcılarıressamlar,filmyapımcılarıyadakurguyazarlarıdeğil,arayüztasarımcıları,bilgisayaroyunutasarımcıları,videoyönetmenleriveDJ‘ler…(Manovich,2003,s.21).

2. Teknoloji, Bilim, Sanat İlişkisi Gündelikyaşamakarışanteknolojininmoderniteteorisiilearasındakiilişkiyedeğinir-

kenşusoruyusorar:“Birkişi,moderniteyi,mümkünkılanteknolojikgelişmeleriyeterin-


cehesabakatmadanonuanlamayınasılbekleyebilirvekişibelirliteknolojileri,onlarıniçindegeliştiğitoplumunteorisiolmadannasılçalışabilir?”.

TeknolojininneolduğukonusundafarklıgörüşlerortayakonulsadagenelbirtanımolarakWilson’ın“insanbedenininsaltfizikselliğininötesinegeçenhertürlüyaratıcısis-tem teknolojidir” sözünden hareket edilebilir. Feenberg’e göre “teknoloji başlı başınasosyalbir fenomendir;diğer sosyal fenomenlerdennedahaaznededahaçokdeğerlibir fenomen”.Bugün teleskoptanarabaya, insanbedenininfiziksel eksikliğinikapatanyadayeterliliğiniartıranhertürlübuluş,teknolojiolarakdeğerlendirilmektedir.Dolayı-sıylaheryeniteknoloji,sanatınbakışınıdadeğiştirmekte,güncellemektedir.Wilsonbunedenle teknolojik sanatın sabit olmadığını, dinamikdeğişim süreçlerindebulunduğu-nubelirtmektedir.MelvinKranzbergveCarrollPursellbukonudaşunusöylemektedir:“(Teknoloji)insanoğlunun,şehirlergibihemdoğatarafındanoluşturulanhemdeinsanınkenditeknolojikoluşumlarındankaynaklananfizikselçevresiilemücadeleçabasıdırveoçevreyemevcutkaynaklarıkullanmadakihayalgücüvezekâsıileoçevreyeboyuneğdir-mekyadakontroletmekgirişimidir”.

Teknolojininçağdaştanımlarıarasındaiseuygulanabilirbilim,problemlerinçözümüiçinbilimsel ilkelerinuygulanmasıgibi terimlerbulunmaktadır (Canan,2015,s.16-17). Bilimin ve sanatın temelleri bilgiye dayanır.Aynı zamanda sanat bilimin duraksadığı,yetersizkaldığıdurumlardayardımcıbirrolalarakbilimingelişimineolumlukatkılardasağlar.Sanatçıhayalkurarvezihnindecanlanangörüntüleribilimselverilerlegerçekleş-tirebiliryadagerçekleştiremez.Bilimadamıisehayallerinibilimselgerçeklikveyabilgiyardımıylaaraştırır,keşfiniyaparveinsanlığasunar.Sanat,bilimebağlılığıilebilimselteorilerin ve teknolojinin gelişmesine yardımcı olur. Sanatmevcut bilgileri de süreklisorgularvehepcanlıtutar(Altunay,2005,s.56).

BilimvesanatarasındakiilişkiyedairChristopherCaudwellşunlarısöylemektedir.Bilimnasılinsanınduygularlaalgılanandünyadakiözgürlüğünündilegelişiyse,sanatdainsanınduygudünyasındakiözgürlüğünündilegelişidir.Çünküherikisidekendidünya-larınınzorunluluklarınınbilincindedirlerveonlarıdeğiştirebilirler.Sanat,duyguların,içgerçekliğin,bilimselgörüngülerinvedışgerçekliğindünyasınınyansımalarıdır.Hauseriseşusözlerleaçıklamaktadır.Sanatnebilimolarakbaşlar,nedebilimedönüşereksonbulur.Ancaksanat,bilmevesanmanınbaşlangıcıylabirlikteyaşamınzorluğundandoğarve insan varoluşunun yorumlanmasından ve yönlendirilmesinden oluşan sonsuz yoldabilimlebirlikteilerler.Sanatyapıtıbiçimolarakherzamanhedefinevarırken,sanatbirhabervebiröğretiolarakhiçbirzamanhedefevarmaz.Hauser’inbakışaçısı,sanatvebilimarasındakiilişkininneredebaşlayıpneredebittiğiniyalınbirşekildeözetlemektedir(Altunay,2005,s.57).

Sanatınbilimileilişkisindeise,bilimineleştirelkuramcılartarafındansosyal,ulusal,cinselvetarihselaçıdantaraflıveetkialtındaolarakdeğerlendirilmesininetkisiönemli-dir.Yapısalcılartümzamanlarınvekültürlerindoğrularınıkavramayeteneğinesahipola-mayacağımızıbelirtirken,DonnaHarawaygibifeministeleştiriyeyakınisimlerbiliminmetaforikdiline,otoritersesinedeğinirler(Wilson,2002,s.12).


Bilimseltemelleredayalıteknolojihemsanatçınınyaratıcıgücününartırılmasınahemdehalkınevrene,yeryüzüne,doğalfenomenlereilişkinyaklaşımınınyoğunlaştırılmasına,sorunlarakatılımınınartırılmasınayönelikolaraksanatilebirleşmektedir.Araştırmalar,teknolojiincelemelerindeolasılıklarıveteknolojininetkileriniinceler.Bugünartıksanatdateknolojininkavramsalçerçevelerini,izlerini,farklıyöntemleriniincelemektevedahadaötesi tümbuolguları sorgulamaktadır.Bubirliktelikgeneldeyaşama,uygarlıklarındüşüncedünyasınaveözeldeeleştirelteorilere,kültürelteorilerevesanatsalyaratıyayenibakışaçılarıylayaklaşmayıgerektirmektedir.Örneğinbilimdeteknolojideevrenileilgilidüşüncelereinsanlıklailgilikabulgörmüşverileredeğişimlergetirmektedir.Yeniiletişimteknolojilerizaman,uzamvemesafeilefikirlereetkietmektedir(Canan,2015,s.19).

3. Dijital Sanatın GelişimiYirminci yüzyıldaArtNouveau akımının ilkeleri endüstriyel tasarımı etkilemiş ve

işlevselözelliktesanatlarıngelişmesigözönünealınmıştır.Güzelsanatlarınuygulamalıhalegelmesi,sanatsalolmayanadaestetikdeğeryüklenebilmesi,dijitalsanatlarınteme-linioluşturanmakinelerin,bilgisayarlarınkullanımınabaşlangıçoluşturmuştur.Bütünbudeğişimler-teknolojiilesanatınbirlikteliğisanattaformunişlevilebirleşmesi-1919’dakurulanbirokulu,Bauhaus’uyaratmıştır.Popper,Bauhausilebirliktegelenikisorunsaladeğinir:Uygulamalıvegüzelsanatlarınınsentezininyarattığıortamınestetikdönüşümüvesanatilebilim,insanilemakinearasındakikarşılıklıilişkininveaşikârçelişkilerinte-mellendirdiğihomojenkültürünkuramsallaştırılması.BununlabirliktePopperelektroniksanatıetkileyendiğerüçakımaFütürizm(Gelecekçilik),Dadaizm’eveKonstrüktüvizmedeğinir.Fütürizm,dinamizmvehızıyüceltmesininyanında,evrendeki tümformlarveelementler için soyut denklikler bulmayagirişir veböylece sanat vebiliminkarışımı-na yol açar.Dadaistler endüstriyel uygarlığın bir eleştirisi olarakmakinenin anlamsıznitelikleriniortayakoymayagirişir.BununyanındaMarcelDuchampmakineestetiğiniinsanoğlunauygulamakonusundailkadımıatarveresimlerini(MerdivendenİnenÇıp-lak)kinetikelementlerinorganizasyonuolarak,hareketinsoyutsunumundazamanınveuzamın ifadesiolarakyorumlar.Ruskonstrüktüvistlerinegelindiğinde ise, sanatçılarınnitelikliteknisyenlervemühendislergibimodernendüstriyeltoplumdayerlerinialmalarıgerektiğidüşüncesibelirir(Canan,2015,s.30).

StephenWilson(2003,s.247).Sanatailişkin,şuşekildebirtarihseldökümyapmak-tadır:

1. Gerçekçibetimlemeninötesinegeçiş(soyutsanatressamları).2. Hazıreşya’nınsanatakatılımı(Duchamp’ınpisuarıvePicasso’nunkolajları).3. Sanatsalolmayanalanlaragirmevegündelikbağlamlaramüdahale.4. Canlısanatınsunumu(DadaveFütüristikperformanslar).5. Endüstriyelmalzemelerin,ürünlerinveişlemlerinkullanımı(Bauhaus,fotoğraf,

kinetiksanat,elektronikmüzikveWarhol’unBrillokutuları).


6. Kavramsalsanat(Duyusalbiçimindeğersizleşmesiylesanatolarakfikirler).7. Yeryüzüsanatı(Doğalortamlarlaveyerelmateryallerleçalışma).8. Etkileşimlisanat(İzleyicivesanatçıarasındakisınırınçözülmesi,canlıtiyatrolar

veetkileşimliyerleştirmelergibi).9. Performansvehappeningler(AllanKaprow).10. Kamusanatı(Mevkiyeözelmateryallerle,sosyalsüreçlervekurumlarla).11. Teknolojikyeniliklerinkeşfi(video,kopyalamaaygıtları,lazerlerveholograflar).Görüldüğügibi ilk yıllardan itibarendijital sanat, farklımalzemelerin (metin, gra-

fik,fotoğraf,ses,hareketligörüntüvb.)biraradakullanılışınaolanaksağlamıştır.Tekniközellikleribakımındankavramsalsanatla,DadahareketiyleveFluxusilebağlarıkuvvet-lidir.Dada,biçimcişiiranlayışıyla,hesaplananbirestetiğiortayakoyarken,Duchamp,iseizleyicisinihareketegeçirdiğivebelirlibirmesafedenbakıldığındaestetikdeğerveanlamkazananheykelleriyle,kinetikheykellerle,harekethalindekinesnelerinoluştur-duğusanalestetikdüzenlemeleriyleveFluxushareketideizleyicininkatılımıiledijitalsanatınkökenlerindeönemlibiryeresahipolmuştur.Litvanyalı-AmerikalısanatçıGeor-geMaciunasFluxushareketinişusözlerledilegetirmiştir.“Sanattadevrimselbirgelgi-tinoluşmasınısağlamak,yaşayansanatıvekarşısanatı(anti-art)yaymak”amacındadır.Fluxus(Latince:akmakkelimesinden),ilkolarak1960yılındaMaciunastarafındanJohnCageveçevresindekimüzisyenleri tanımlamakiçinkullanılmış,uluslararasıbiravant-gardegrubaverilenaddır.Fluxus,yaşayansanatıvekarşısanatıyaymakaçısındanDadaileilişkilendirilmektedir.Zamanınçoğuavant-gardesanatçısıFluxusiçindeyeralmıştır.BunlararasındaJoephBeuys,YokoOno,NamJunePaiksayılabilir.1960’larınçoğulcu-luğunayolaçmasıaçısındanönemliolupetkisigünümüzdedesürmektedir(www.wiki-pedia.com).

Sanayileşme,modernyaşamageçişvedahasonrasındafotoğrafalanındakigelişmelerdijitalsanatınzemininihazırlamıştır.Dijitalsanatalanındakiilkdenemeler1950’lerinor-talarındaABD’deBoeingCompanyveBellTelephoneCompanygibisanayikuruluşlarıile bilgisayar çalışmaları yapan üniversitelerde başlamış, kısa süredeGüneyAmerika,Kanada, Japonya ve çeşitliAvrupa ülkelerinde yaygınlaşmıştır.Başlangıçta, az sayıdasanatçınınkatılımıyla,dahaçokbualandauzmanlaşmışbilimadamlarıtarafındanüre-tilmiştir.Teknolojialanındauzmanlaşmışbilimadamlarıilesanatçılarıortakçalışmalarayöneltmekamacıyla1966’daNewYork’taAmerikanSanatveTeknolojiDeneyleri(EAT)adlıbirkuruluşoluşturulmuştur.BunuArjantin,İngiltere,YugoslavyaveJaponya’daku-rulanbaşkamerkezler

İzlediçeşitlisergilerdüzenlendi(www.yıldızteknopark.com.tr).Hepsininamacıbilgi-sayarteknolojisiniyaygınlaştırmakvesanatçılarıbunukullanmayaözendirmekti.Bilgi-sayarkısasüredemimarlık,resim,heykelveendüstritasarımıdışındamüzikvekoreog-rafialanlarındadakullanılmayabaşladı.Çoksayıdasanateserideğeriolanyapıtlarortayakonmasadabualandakiaraştırmalarsanatsalyaratınınyalnızcaüstünbiryetenekledeğil,


bilgisayarprogramlarıylaeldeedilebilen,basitişlemlerledeüretilebileceğiniortayakoy-makamacınıgüdüyordu.Buyollabelkidesanatsalyaratıyalnızcasanatçınıntekelindeolmayacaktı.Ayrıcasanatileteknolojiarasındadayakınbağlarkurulabilecekti.Araştır-malarınbirbaşkayönüdeözgünsanatyapıtlarınıbilgisayararacılığıylaçoğaltabilmeyeyönelikti.Buşekildeçoksayıdaveucuzamaledilentıpkıbasımlarüretilebildiğinde,hemsanatyapıtlarınınzamanlabozulmasınakarşıbirönlemalınmışolacak,hemdebudeğerlikültürmiraslarıbütüninsanlığamaledilebilecekti(Ak,2013,s.920).

Bilgisayarenyaygınbiçimdecanlandırmafilmlerindeve1970’lerdegrafiksanatındakullanıldı.Grafik tasarımcısı, yaratıcı düşüncelerini kağıt ya da bilgisayar ekranı üze-rindegösterir.Baskıustasıdabudüşüncelerikitleselkullanımasunulmaküzeredeğişikişlemlerleçoğaltır.İştebuçoğaltılmasüreci,grafiktasarımabiriletişimsanatıözelliğika-zandırmaktadır.Birtasarımınçoğaltılarakbasılıbirürünhalinegelmesiyle;tasarımcınınişi(sayfadüzeni,fotoğraf,illüstrasyon,yazıkarakterivekağıtseçimi)genişbirkitleningözleriönüneserilir.Tasarımcı,ortayaçıkacakürününkalitesinivemaliyetinidenetle-yebilmekiçin,baskıteknolojisikonusundabilgisahibiolmalıdır.Dijitalsanatbugünçokgenişbirçerçevedeveçokçeşitliuygulamaalanlarındasanatın,sanatçınınvesanatsever-lerinbeklentilerinecevapvermektedir(Ak,2013,s.920).Popper,elektronikçağdasanatıelealdığı“ArtoftheElectronicAge”adlıkitabında,aslındabirçokfarklıkaynağındijitalsanatlarıntemeliolarakgösterilebileceğinisöylerbunlar:

1. Fotoğrafvesinema,teknikveestetikformlararasındakikarşılıklıetkileşim.2. KavramsalSanatveçevreselsanat.3. Işığınkullanıldığısanatbiçimleri.4. KinetikSanat.5. Sibernetik.6. ElektronikSanat.7. TeknolojikSanat.2000’liyıllardayenimedyayıdiğermedyabiçimlerindenayıranenönemliözelliği

etkileşimdir.Etkileşim,bireyinpasifbirkonumdanaktifbirdurumageçmesinisağlamış,kaynaktanalıcıyagönderilenbilgiakışı,çiftyönlüboyutkazanmışvealıcıdakaynakdu-rumunadönüşmüştür.Bilgiteknolojilerinininsanhayatıüzerindekietkileri,sanattakar-şılığınıbulmuşvemedyaaraçlarınıkullananisimlerdünyaüzerindeartmayabaşlamıştır.Genelolarak“dijitalsanatlar”adıverilenbualaniçerisinde,enbasitindenbirPaint-Shopya da Photoshop resminden oldukça karmaşık matematiksel fonksiyonlar aracılığıylakurgulananfraktalgörüntüyadaseslerevarıncayakadargenişbirolanaklarkümesininvarlığısözkonusudur.Bilgisayarkullanılarak,klasikanlamdaresimvesesduyularınınsanatsal kullanımına başvuran görüntüler, animasyonlar ve müzik üretilebilir (Kutup,2010,s.19).Dijitalresimlemeisebilgisayarortamındayazılımaracılığıylatuvalüzeri-neişlenendijitalçıktıolarakdeğerlendirilebilir.AlbertoSeveso,JaredNickorson,PabloAlfieri,PeteHarrison,ChuckAnderson,JericoSantander,CristiniaSiquieraGrezegorz


Domaradzki,JonathanBarr,MikeCampaugibisanatçılar2000’liyıllardadijitalortamdaüretimyapanbaşlıcasanatçılarolaraklistelenebilir(Atan,BahadırveBilsel,2015s.31).

4. Kolaj ve Dijital Sanatta Anlamlandırma Temaları XX.yüzyılın tümünüetkileyecekolanbuhareketlerdekolajlardaönemlibiraraç

olmuştur.Kolajbirasemblaj(üçboyutlukolajheykel)20.Yüzyılsanatındailkdefakü-bistlertarafındanbulunmuşveDadaistlertarafındangeliştirilmişbirresimsanatıolaraktanımlanmıştır.Kolaj:Eldemevcuther türlüorganikyada inorganikhazırmateryalinbasılı,çizilivefotografikmalzemenin(imajın)öncedenbilinenhayatbağlamındankopa-rılıpalınarakyenibirbağlamahizmetedecekdoğrultudayenibirkurgusallıkkaygısıylabiryüzeyüzerineyapıştırmaişlemiolduğusöylenebilir(Ergün,2012,s.5).Kolajınöne-mi,gelenekselsanatınsınırlarınıkaldırması,sanatıherşeyeveheraracaaçmasıdır.Hertürlünesnevetekniğinkullanılması,modernsanatıngelişiminibelkideenfazlaetkilemişolaydır(Ögel,1977,s.33).Kolajınsanattarihçilerinceönemlibirnoktadakonumlanma-sısözüedileninşadaönemlibirkırılmanoktasıyaratmasındaaranmaktadır(Gombrich,1976, s.473).Kolaj ve fotoğraf etkileşimi açısındanbakacakolursak, fotoğrafların biraraya getirilmesi kolaj uygulamaları için bir örnek oluşturmuştur. 1900’lerde tekniğinolanaklarıylakullanılanbutürdenbirfotomontajkolajdöneminsanatçısınınelindemal-zemeveteknikaçısındanolabilirliklerigöstermektedir.20.Yüzyılınbaşındafotoğrafiçinsorunbuaktarımaracınınsanatolupolmadığıidiyse,yineaynıyüzyılınsonunda,karşı-sındabulduğumeseleyenidenbütünüylekendisiolupolmayacağıdır.Başkabirdeyişle,melezliğin'zorunlu'göründüğübirdönemdebiraktarımaracıolarakfotoğrafınvaroldu-ğundansözetmeninherhangibiranlamıvarmı,yoksayalnızcafotoğraflardangerçekli-ği,tarihi,belleği,varlığı,yokluğuimleyen,biziumutlandırıpumudumuzuboşaçıkarangündelikgörüntülerdenbaşkabirşeyyokmuelimizde?Hergeçengündahadijitalleşençağımızdageneleğilimfotoğraflarıkültürelandaçlarolarakgörmekvebütüniyiandaçlargibionlarıdamüzevearşivegöndermektir.Ama fotoğraflarkaranlığadoğru 'sessizceyolalırken'görseldünyanınnesneleriveözneleriolmaişlevlerini,modernistlerehitabe-denözelliklerbetimleyicilik,nesnellik,netlik,tekillik-temelalarakdeğilpostmodernistözellikleritemelalarakyerinegetirmektedirler.Sonyirmiyıldafotoğrafbuaçıdantemelvegeridöndürülemezbiçimdeyenidentanımlanmıştır.(Graundberg,A.,2002:19).Özel-liklemontaj,birbirindenkopukgörüntüleribirleştirerekeldeettiklerikompozisyonlarıPicasso’nunçiziminefotoğraf,birkaçyılsonrayinebirçiziminemüzebiletiyapıştırması,1911’deBraque’ınharflerisoyutelemanolarakresmesokmasıylageleneğekarşıgirişilentavır,AnalitikveSentetikKübizmolarakadlandırılanikidöneminarasındakiarayışola-raknitelendirilmiştir.Sonrakidönemlerdekâğıtyapıştırmalarıpekçokakımıvehareketideetkilemiştir(Demir,2012,s.7).“BambuSandalyeliNatürmort”(Resim1)adlıeser,kolajınresimdekullanımınadairilkörneklerdenbiridir.


Resim 1.P.Picasso,“BambuSandalyeliNatürmort”,1912.

Kolajmalzemesiolarakkullanılan,hertürlügörselkültürunsurlarıtoplumsalkimliğioluşturmayollarındanbiridir.Günümüzdedüşünceevrenimiziçepeçevresarangörüntü-ler,imgeler,bizimledurmadankonuşmaktavefarklıçağrışımlarlabiryargıyavarmamızaönayakolmaktadır(Karadağ,2004,s.41).Fotoğrafvekolajetkileşimindepopülerkültürvedöneminimgelerininestetikmalzemeolarakkullanılması,dijitalsanattafarklıyönelişvearayışlarıolumluyöndedesteklemiştir(Öztütüncü,2015,s.100).

Dijital sanat ürünlerini yaratırken sanatçılar, simülasyon, kopyalama,Kolaj, yanıl-sama,yapayyaşam,veri tabanları,aktivizmvehaktivizmgibibazıkavramlarlaiçi içeolmakta,bukavramlaryardımıylaeserlerinienetkilişekildeanlamlandırmaktadırlar.Bil-gisayarüretimlerindenoluşanyenibirgörselkültürüntoplumhayatınınheralanınagirdi-ğigözlenmektedir.Dijitalsanatgenellikleveriformunayani,dijitaldepolamaortamındabirlervesıfırlartopluluğuolarakduranbirbilgisayardosyasınabürünmektedir.Bazenbueserinfizikselbiricrasınınsözkonusuolmadığınetsanatındagörüldüğüüzerenihaiformolarakortayaçıkmaktadır.Sözkonusuverilerindahasomutbirşeyedönüşüpdönüşme-mesisanatçıyabağlıdır.Bilgisayarlardahagüçlühalegelip,yazılımlardahageliştikçe,verilerinbürünebileceğiformlarınçeşitliliğigenellikle‘çoklu-formlar’yada‘üst-form-lar’şeklinialarakartmaktadır(Wands,2006,s.14).Yenidijitalteknolojiler,farklıgörmebiçimleri,alternatifüretimalanlarıyaratarakdiğerteknolojikdeğişimlergibiinsanınça-lışmaolanaklarınıvepotansiyelinigeliştirmeyebaşlamıştır.Bilgisayarteknolojilerisa-natsalüretimdemanipülasyonualabildiğinekolaylaştırırken,“canlı imgelerin”yenidenüretimikonusundadevrimgerçekleştirmişgörünmektedir.Dijitalteknolojilerinüretimdeetkinolduğuvebubağlamdasimülasyonilkesininöneçıktığısanatdünyasında,gerçekancakmodelinbirkopyasıolabilmekte,gerçeğinartıkdoğaylaolanilişkidendeğildahaöncedenüretilmişnesnelerdenvegerçeklerden,kısacasıyapaybirdünyadanhareketedi-lereküretilebildiğisöylenmektedir.Dijitalüretimyöntemleritümüylegelenekselinyerini

12

fotoğrafları kültürel andaçlar olarak görmek ve bütün iyi andaçlar gibi

onları da müze ve arşive göndermektir. Ama fotoğraflar karanlığa

doğru 'sessizce yol alırken' görsel dünyanın nesneleri ve özneleri olma

işlevlerini, modernistlere hitabeden özellikler betimleyicilik, nesnellik,

netlik, tekillik- temel alarak değil postmodernist özellikleri temel alarak

yerine getirmektedirler. Son yirmi yılda fotoğraf bu açıdan temel ve geri

döndürülemez biçimde yeniden tanımlanmıştır. (Graundberg, A.,

2002:19). Özellikle montaj, birbirinden kopuk görüntüleri birleştirerek

elde ettikleri kompozisyonları Picasso’nun çizimine fotoğraf, birkaç yıl

sonra yine bir çizimine müze bileti yapıştırması, 1911’de Braque’ın

harfleri soyut eleman olarak resme sokmasıyla geleneğe karşı girişilen

tavır, Analitik ve Sentetik Kübizm olarak adlandırılan iki dönemin

arasındaki arayış olarak nitelendirilmiştir. Sonraki dönemlerde kâğıt

yapıştırmaları pek çok akımı ve hareketi de etkilemiştir (Demir, 2012,

s.7). “Bambu Sandalyeli Natürmort” (Resim 1) adlı eser, kolajın

resimde kullanımına dair ilk örneklerden biridir.

Resim 1. P.Picasso, “Bambu Sandalyeli Natürmort”, 1912.

Kolaj malzemesi olarak kullanılan, her türlü görsel kültür

unsurları toplumsal kimliği oluşturma yollarından biridir. Günümüzde

düşünce evrenimizi çepe çevre saran görüntüler, imgeler, bizimle

durmadan konuşmakta ve farklı çağrışımlarla bir yargıya varmamıza ön

ayak olmaktadır (Karadağ, 2004, s.41). Fotoğraf ve kolaj etkileşiminde

popüler kültür ve dönemin imgelerinin estetik malzeme olarak


almasada türler arasımelez eserlerin artmasınanedenolmaktadır.Yaratılanbumelezçalışmalarda,sanalkaraktervemekânların,gerçeklikalanınadâhilolduğubirsüreçbaş-lamakta,bilgisayaryazılımlarıylaikincilbirgerçeklikalanıolansanalgerçekliklerüre-tilmektedir.Oluşturulanbugörüntüler,aslında,Baudrillard’ınsimülakrıyerinegeçmekteveaslıolmayanbirkopyaolarakyaratılmaktadır.Bugörüntülerdeasılgerçekyokolmuşvebir simülakrum tarafındanyerleri alınmıştır.Orijinalinçoktankaybolduğusimülas-yon evresinde, görüntüler gerçek dünyadaki anlamlardan ve göndergelerden bağımsızolaraküretilmektedir.Üretilensanateserlerindeyadabilgisayaroyunlarındasimülatifanlatımlarınyoğunolarakkullanıldığıgözlenmekte,aslıolmayankopyalarvekişiliklerizleyenlerveyaoyunoynayanlar tarafından alımlanmakta, yeni yaşamsalgerçeklilerinkurulduğugözlemlenmektedir.Dijitalsanatyaklaşımıylabugünteknolojiylesanatın,ger-çeklesanallığın,yerleşikalgıyladuyuyitiminin,dolayısıyladüşügerçekmişgibiyaşatanyanılsamalara gönderme yapmaktadır.Yanılsama, gerçekliğin sanat yapıtında yenidenüretilmesidemektirvebireserdeimgeleringöndermeyaptıklarıgerçekliklerolarakde-ğerlendirilmektedir.Bubağlamdayenidenüretimyerleşikperspektifgerçekliğinyokolu-şunudagündemegetirmektedir.Sanatsalanlatımgenellikleberaberindepolitikanlatımıdagetirmektedir.Bubağlamda,toplumsaldeğişmeyadapolitikdeğişiklikyapmaküzerekasıtlıbirşekildeeylemyapanaktivistlerdijitalsanatiçindeoldukçayoğunolarakvarlıkbulabilensanatçılarolmaktadırlar.Eskidenberivarolanaktivistsanatçılarınbilgisayaryazılımvedonanımları, internet,mobil iletişimaraçları, fotoğrafmakinesivevideolargibidijitalleşenortamlarvasıtasıylaprotestovemuhalefetetmekonusundaözgürleştik-lerisöylenebilmektedir.Siyasikarşıtlıkdışındaaktivistsanatçılardin,feminizm,çevre,vejetaryenlikgibi toplumsalhareketleri destekleyerek, insanlarındavranışları üzerindedeğişimleryaratmayadaçalışabilmektedirler.Ayrıca,toplumsalhareketleridestekleyenyasadışı ancak şiddet içermeyendijital eylemleryapanhaktivistler (aktivisthackerlar)websiteleriniişgaletme,virüssaldırıları,bilgihırsızlığı,bilgisayarsistemlerinigöçert-megibiyöntemlerleprotestolarınısiberdünyadagerçekleştirmektedirler(Sağlamtimur,2010,s.229).

4.1. Dijital Sanatın İlk Örnekleri Bilimadamları,yalnızcabiraraçyadaortamolarakgörmedikleribilgisayarda,so-

yutbilgiyiyaratarak,yenisanalgörüntülerüretmişlerdir.1946yılındasilahvenükleerhesaplamalariçinelektronikveriişlemekapasitesinesahipilkbilgisayarENIAC(Elek-tronicNumericalIntegratorandComputer),ABD’libilimadamlarıtarafındangeliştiril-miştir.ENIACilebaşlayanilkbilgisayarörneklerindematematikselhesaplaryapılmayabaşlanmış,buhesaplamalarsonucundaeldeedilenverilerestetikamaçlardoğrultusundakullanılmıştır.Sanatbiçimleriiçindematematiksel,geometrik,bilimsel,soyutvetekno-lojik temeller,dijital sanatınbaşlangıcındaönemlikaynaklarıoluşturmuştur.Teknolojialanındauzmanlaşmışbilimadamları ile sanatçılarıortakçalışmalarayöneltmekama-cıyla1966’daNewYork’taAmerikanSanatveTeknolojiDeneyleri(EAT)adlıbirkuru-


luşoluşturulmuştur.BunuArjantin,İngiltere,YugoslavyaveJaponya’dakurulanbaşkamerkezlerizlemiş,çeşitlisergilerdüzenlenmiştir.DijitalsanatınilköncülerindensayılanAmerikalımatematikçivesanatçıBenLaposky,1950’liyıllarınbaşındadalgaformla-rındanelektronikgörüntüleryaratmıştır.SoyutGeometrikResim,Kübizm,SenkronizmveFütürizmdenesinlenmişveçalışmalarını ilişkilendirdiği sanat formlarıarasındaOpSanat’ıgöstermiştir.ÖncülerdenkabuledilenbirbaşkasanatçıvematematikçiHerbertW.Franke,1956’dayaptığıilkçalışmalarıolan“ElektronikSoyutlamalar”BenLaposky’ninçalışmalarıilebüyükbenzerlikgöstermiştir.DahasonraiseyönetmenolanJohnWhitneySr’ninçalışmalarıdikkatçekmiştir.DeneyselfilmlerüretenWhitney,sanatsalamaçlarınıgerçekleştirmekiçingerekli teknolojikvematematikselyeteneklerinigeliştirmiştir.BuilkörneklerdensonraCharlesCsuri,MichaelNoll,FriederNake,EdwardZajec,KennethKnowlton’aaitdijitalçalışmalargörülmektedir(Sağlamtimur,2010,s.219).Enalışılma-mışbilgisayarsanatüretimlerindenbiri,bilgisayarlarıprogramlamak,80’lerinbaşlarındaressamlıkkariyerinibırakan,başarılıbirİngilizsoyutressamolanHaroldCohen’eaittir.Amacı, kendi çalışmasında kullandığı sanatsal kompozisyonun kurallarını bilgisayaraöğretmektirvebuamaç,“AARON”isimli(ArtificialIntelligence/YapayZekâ)birprog-ramlasonuçlanmıştır.Başlangıçta,büyükbirbuzdolabıboyutundaminibilgisayarlarüze-rindeçalışmış,1983’teLondra’daTateGaleri’debutarzdasergiyapmıştır(King,2002,s.90).Dijitalsanatınözeltarihinebakarsak,fotoğrafvegörsellikalanındaçokgüçlübirokul olanAlmanStuttgartTeknikYüksekOkulu, ilk kezNewYork’daHowardWiseGallery’de bilgisayar sanatı sergileri açmaya başlamıştır. 1968’de ise, LondraÇağdaşSanatlarEnstitüsü-ICA’daAvrupa’da ilk bilgisayar sanatı sergisi açılmış, arkası çeşit-lenerek, güçlenerek gelmiştir (Çizgen, 2007, s.69). 1986’dan sonraPaint programları,programlamadilibilmeyensanatçılarınkullanımınauygunhalegelmiş,1987isedijitalçalışansanatçılar içinoldukçakullanışlıolanPhotoshopprogramıThomasKnoll tara-fındangeliştirilmeyebaşlamıştır(Telli,2009,s.2).1990’lıyıllardainternetinvegörüntüişlemeprogramlarınınyaygınlaşmasıyla“dijitalsanat”dahaçokkişininyaratıcılığınıveyarattıklarınıpaylaşmasınısağlamıştır.Bualtyapıların,programlarıngelişmesiveyay-gınlaşmasıyladijital sanat,özgüngörüntüortamlarındanheykel sanatına,dijitalenste-lasyondanperformansa,video,müzikvesessanatına,dijitalanimasyonagenişlemiştir.BilgisayarteknolojisidenilincegözardıedilmemesigerekenbirülkeolanJaponya’danönemlieserlerveren“DigitalArt”sanatçısıYoshuyukidikkatçekmektedir.Abe,yapıtla-rındageometriknesneleri,çoğunlukladahiperbolikveparabolikyüzeylerilerastlantısalöğelerinoluşumsüreçlerinikonualmıştır.Yıllardırbirçokuluslararası“ElektronikSanat”sergisindeyapıtlarıyeralanAbe’nindekonuhakkındabirçokyayınıbulunmaktadır(Tel-li,s.2).


Resim 2.YoshuyukiAbe1991,Datebase,dijitalart.

AyrıcadijitalsanatürünüverenRuthLeavitt,LillianSchwartz,VeraMolnar,GeorgeNees,ManfredMohr,YoichiroKawaguchi,LaurenceGartel,Jean-PierreHébertgibipekçokisimsayılabilmektedir(Sağlamtimur,2010,s.219).Genelolarak“dijitalsanatlar”adıverilenbualan içerisinde, enbasitbirPaint-ShopyadaPhotoshop resmindenoldukçakarmaşıkmatematikselfonksiyonlararacılığıylakurgulananfraktalgörüntüyadaseslerevarıncayakadargenişbirolanaklarkümesininvarlığısözkonusudur.Bilgisayarkullanı-larak,klasikanlamdaresimvesesduyularınınsanatsalkullanımınabaşvurangörüntüler,animasyonlarvemüziküretilebilir (Kutup,2010,s.19).Dijital resimlemeisebilgisayarortamındayazılımaracılığıylatuvalüzerineişlenendijitalçıktıolarakdeğerlendirilebilir.AlbertoSeveso,JaredNickorson,PabloAlfieri,PeteHarrison,ChuckAnderson,JericoSantander,CristiniaSiquieraGrezegorzDomaradzki,JonathanBarr,MikeCampaugibisanatçılar2000’liyıllardadijitalortamdaüretimyapanbaşlıcasanatçılarolaraklistelene-bilir.

17

Resim 2.Yoshuyuki Abe 1991, Datebase, dijital art.

Ayrıca dijital sanat ürünü veren Ruth Leavitt, Lillian Schwartz,

Vera Molnar, George Nees, Manfred Mohr, Yoichiro Kawaguchi,

Laurence Gartel, Jean-Pierre Hébert gibi pek çok isim sayılabilmektedir

(Sağlamtimur, 2010, s.219). Genel olarak “dijital sanatlar” adı verilen

bu alan içerisinde, en basit bir Paint-Shop ya da Photoshop resminden

oldukça karmaşık matematiksel fonksiyonlar aracılığıyla kurgulanan

fraktal görüntü ya da seslere varıncaya kadar geniş bir olanaklar

kümesinin varlığı söz konusudur. Bilgisayar kullanılarak, klasik

anlamda resim ve ses duyularının sanatsal kullanımına başvuran

görüntüler, animasyonlar ve müzik üretilebilir (Kutup, 2010, s.19).

Dijital resimleme ise bilgisayar ortamında yazılım aracılığıyla tuval

üzerine işlenen dijital çıktı olarak değerlendirilebilir. Alberto Seveso,

Jared Nickorson, Pablo Alfieri, Pete Harrison, Chuck Anderson, Jerico

Santander, Cristinia Siquiera Grezegorz Domaradzki, Jonathan Barr,

Mike Campau gibi sanatçılar 2000’li yıllarda dijital ortamda üretim

yapan başlıca sanatçılar olarak listelenebilir.


Resim 3.MikeCampau,“StayGreen,GoRed”,2008.

MikeCampau,AmerikalıMichiganmerkezlibiryaratıcıyönetmenvedijitalsanat-çısıdır.Chevrolet,BMW,Ford,Pepsi,ESPNveSonygibidünyacaünlümarkalarileça-lışmışveçeşitlisergilerdüzenlemiştir.“StayGreen,GoRed”isimliçalışmasında(Bkz.Resim.3)tüketimkültürünedönükeleştirelyaklaşımıdikkatçekicidir.FrankfurtOkuludüşünürlerindenAdorno’nuntüketimkültürüeleştirilerinebenzernitelikte,endüstrileşenvebilinçsizcetüketmeyeteşvikedilenyapınınoluşturduğuçevresorunları,grafikselbirüsluptaelealınmıştır.(Atan,Bahadır,,Bilsel,2015.s.1-14).

18

Resim 3. Mike Campau, “Stay Green, Go Red”, 2008.

Mike Campau, Amerikalı Michigan merkezli bir yaratıcı yönetmen ve

dijital sanatçısıdır. Chevrolet, BMW, Ford, Pepsi, ESPN ve Sony gibi

dünyaca ünlü markalar ile çalışmış ve çeşitli sergiler düzenlemiştir.

“Stay Green, Go Red” isimli çalışmasın da (Bkz. Resim.3) tüketim

kültürüne dönük eleştirel yaklaşımı dikkat çekicidir. Frankfurt Okulu

düşünürlerinden Adorno’nun tüketim kültürü eleştirilerine benzer

nitelikte, endüstrileşen ve bilinçsizce tüketmeye teşvik edilen yapının

oluşturduğu çevre sorunları, grafiksel bir üslupta ele alınmıştır. (Atan,

Bahadır,, Bilsel, 2015. s.1-14).

19

Resim 4. Pete Harrison, dijital art

İngiltereli sanat yönetmeni ve dijital sanatçısı olan Pete Harrison

çalışmalarında Fotoğraflar üzerinde kendi dünyasını yaratarak ışık

oyunlarıyla şekilleri amacına uygun gerçekçi bir anlatımla yorumlar.

Çalışmalarında endüstrinin hızını fütürist bir yaklaşımla sunar. Renkli

ve süper dengeli kompozisyonlara gösterdiği yetenek, aynı zamanda

birçok dijital sanat tutkununu da heyecanlandırıp ve ilham verir. Dijital

sanat tarihinin en popüler öğretilerinden birini tanımladı ve insanların

“Aeiko tarzı” olarak adlandırdığı şeyi, ünlü dinamik aydınlatma

teknikleriyle birleştirerek yaygın ve yer değiştirme etkilerinin bir

karışımı olarak tanımladı. Harrison, trendleri belirlemeye ve dijital

sanatın sınırlarını çeşitli platformlarda zorlamaya devam eden bir

sanatçıdır.

Dijital tekniklerin sağladığı imkanların çeşitliliği, sanatçılara

araç, ortam veya konu olarak kullanılabilme seçimi yaratmıştır

(Sağlamtimur, 2010, s.221). Dijital sanat dijital sistemlerin analoglara

göre hız, kalite ve performans bakımından üstünlüğü var. Dijital medya,

birbirinden farklı medya platformlarında kolayca naklediliyor, kolayca

yönlendiriliyor, ağ kurabiliyor, saklanabiliyor, uzaktan erişilebiliyor ve

dağıtılıyor, saklama ve nakil süreçlerinde bozulmaya karşı daha

dayanıklı, kalitesinden bir şey kaybetmeden sonsuz sayıda

çoğaltılabiliyor (Creeber, Martin, 2009, s. 2).

Resim 4.PeteHarrison,dijitalart


İngilterelisanatyönetmenivedijitalsanatçısıolanPeteHarrisonçalışmalarındaFo-toğraflar üzerinde kendi dünyasını yaratarak ışık oyunlarıyla şekilleri amacına uygungerçekçibiranlatımlayorumlar.Çalışmalarındaendüstrininhızınıfütüristbiryaklaşımlasunar.Renklivesüperdengelikompozisyonlaragösterdiğiyetenek,aynızamandabirçokdijitalsanattutkununudaheyecanlandırıpveilhamverir.Dijitalsanattarihininenpopü-leröğretilerindenbirini tanımladıve insanların“Aeiko tarzı”olarakadlandırdığı şeyi,ünlüdinamikaydınlatmateknikleriylebirleştirerekyaygınveyerdeğiştirmeetkilerininbirkarışımıolaraktanımladı.Harrison,trendleribelirlemeyevedijitalsanatınsınırlarınıçeşitliplatformlardazorlamayadevamedenbirsanatçıdır.

Dijitaltekniklerinsağladığıimkanlarınçeşitliliği,sanatçılaraaraç,ortamveyakonuolarakkullanılabilmeseçimiyaratmıştır(Sağlamtimur,2010,s.221).Dijitalsanatdijitalsistemlerinanaloglaragörehız,kaliteveperformansbakımındanüstünlüğüvar.Dijitalmedya,birbirindenfarklımedyaplatformlarındakolaycanaklediliyor,kolaycayönlen-diriliyor,ağkurabiliyor,saklanabiliyor,uzaktanerişilebiliyorvedağıtılıyor,saklamavenakilsüreçlerindebozulmayakarşıdahadayanıklı,kalitesindenbirşeykaybetmedenson-suzsayıdaçoğaltılabiliyor(Creeber,Martin,2009,s.2).

5. Dijital Sanatta Fotomontaj ve Kolaj EtkileriDijitalsanatbiraraçveortamolarakkullanılandijitalartteknolojilervasıtasıylasi-

mülasyon,yapayyaşam,manipülasyon,etkileşimgibifarklıanlatımsaliçeriklerleken-dinizenginleştirerek farklılaştırmaktadır.Dijital sanatveeserlerinikavrayabilmek içindijitalteknolojiveçağdaşsanatilişkisinieserlerinnasılvehangiteknolojilerleüretildiği-nidijitalsanatçınıniçdünyasınıveanlatımtarzınıirdelemekgerekir.Günümüzdedijitalgörüntülemeve fotoğraf, dijital heykel, dijital enstalasyon, performans,müzikve ses,animasyon,sanalvegenişletilmişgerçeklik,internetveağ,filmvevideoçalışmalarıgibipekçokörnekmevcuttur.Bütünbuüretimsafhalarındaönemliolanniceliktenöncenitelolandüzeydir.Sanatsalifadeyehayatvereceközgünyaratıcıbirdüşünceyeulaşmaktır.Sonrakiaşamabuözgünfikrinnasılvehangiyöntemlevearaçlaifadeedileceğineilişkin-dir.İfadeçeşitliliğininönünüaçacakolaniseöznevenesneilişkisindendoğacakanlamınbağlamlaolanbağınınkurulmasındateksesliliğinyerineanlatımçeşitliliğinigetirebile-cekçağdaşvecesaretlikararlarıalarakuygulayabilmektengeçer.BubağlamdaÇağdaşsanatvetasarımalanındakiörneklergöstermiştirkiduyguvedüşünselyoğunlaşmaancaközgürceifadeolanağıbulduğuiklimdegelişerekçeşitlenebilmektedir.Modernsanattavegünümüzsanatındagerçekliğinsanateseriiçindebütünleşmesindekolajtekniğininpekçokörneğinigörmekmümkündür.Kolajyapısıgereğisanatsaluygulamalardakikurgu-salçeşitliliğehızlıveyaratıcıçözümlergetirir.Kolajimgeleminilişkilerindendoğacakyenianlamlarlabirlikteamadahaçoktaorganikolmayaneklemlemeyleresimselkurguyadâhiledilentekilimgeningerçeğedönüşüdür.Fotomontajisezorunluolarakkolajıiçer-meklebirlikteimgenintaşıdığımesajınyönlendiricigücüyleizleyeninkavrayışınıyaka-lamayakilitlenir.İletilenmesajiletimbiçimininönünegeçerekanlamizleyicidegüçlübir


uyaranadönüşür.Buuyarıçoğunluklaizleyicininhazırlıksızyakalandığışokdalgasıdır.İronivekaramizahınöneçıktığıanlatımlarlaizleyicidebirrahatlamaveçözülmeyaratır.Buolguyuençarpıcıbiçimdeelealan,JohnHeartfield’infotomontajlarıdır.Buçalışma-laranti-faşistgörselkültürünenetkiliörneklerinioluşturur.Resim4.‘Yaşasıntereyağıbitmiş’adlıçalışmatipikbirörnektir.SavaşınsonuçlarıylayüzleşenAlmanyaekonomi-sininkötüyegidişisonucundabaşgösterenyiyecekkıtlığınınfaydalarınıanlatanHermanGoring‘in“Demirbirülkeyiherzamangüçlendirir.Tereyağıvedomuzisesadeceinsan-larışişmanlatır”.Söyleminegöndermeyapmaktadır.

Fotomontajısaltkışkırtıcıgörselbiratmosferyaratmakiçinkullanıyorlardı.Anarşisteğilimlerinpolitikağırlığınıtaşıyankışkırtıcıimgeselfragmanlar,gazeteparçaları,harf-lervesözcüklerdenoluşanteknikyapı“typophotomontage”olarakadlandırmışlardır.

21

ve çözülme yaratır. Bu olguyu en çarpıcı biçimde ele alan, John

Heartfield’in fotomontajlarıdır. Bu çalışmalar anti-faşist görsel

kültürün en etkili örneklerini oluşturur. Resim 4. ‘Yaşasın tereyağı

bitmiş’ adlı çalışma tipik bir örnektir. Savaşın sonuçlarıyla yüzleşen

Almanya ekonomisinin kötüye gidişi sonucunda baş gösteren yiyecek

kıtlığının faydalarını anlatan Herman Goring‘in “Demir bir ülkeyi her

zaman güçlendirir. Tereyağı ve domuz ise sadece insanları şişmanlatır”.

Söylemine gönderme yapmaktadır.

Resim 1 John Heartfield Hurrah, There's No Butter Left 19 Aralık

1935.

Fotomontajı salt kışkırtıcı görsel bir atmosfer yaratmak için

kullanıyorlardı. Anarşist eğilimlerin politik ağırlığını taşıyan kışkırtıcı

imgesel fragmanlar, gazete parçaları, harfler ve sözcüklerden oluşan

teknik yapı “typophotomontage” olarak adlandırmışlardır.

Resim 5.JohnHeartfieldHurrah,There'sNoButterLeft19Aralık1935.


Resim 6.RaoulHausmann'TatlinatHome',1920(kolaj)

Mekanikimajçoğaltmadijitalgörüntülemevemanipülasyonteknikleriyledahailerigitmiştir.Sanallık artıkher alandavedüzeydeyerleşikgerçeğinyerini almış, sanatsalüretimdeönplanaçıkmıştır.BerlindadagrubundanRaoulHausmann‘ınyaptığıkolajlarve asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir göstergesiolarakgörülür.

Resim 7.RaoulHausmann,DadaConquers(1920)

22

Resim 2 Raoul Hausmann 'Tatlin at Home', 1920 (kolaj)

Mekanik imaj çoğaltma dijital görüntüleme ve manipülasyon

teknikleriyle daha ileri gitmiştir. Sanallık artık her alanda ve düzeyde

yerleşik gerçeğin yerini almış, sanatsal üretimde ön plana çıkmıştır.

Berlin dada grubundan Raoul Hausmann‘ın yaptığı kolajlar ve

asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir

göstergesi olarak görülür.

Resim 7. Raoul Hausmann, Dada Conquers (1920)

22

Resim 2 Raoul Hausmann 'Tatlin at Home', 1920 (kolaj)

Mekanik imaj çoğaltma dijital görüntüleme ve manipülasyon

teknikleriyle daha ileri gitmiştir. Sanallık artık her alanda ve düzeyde

yerleşik gerçeğin yerini almış, sanatsal üretimde ön plana çıkmıştır.

Berlin dada grubundan Raoul Hausmann‘ın yaptığı kolajlar ve

asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir

göstergesi olarak görülür.

Resim 7. Raoul Hausmann, Dada Conquers (1920)


Resim 8. EugeniaLoli,Oneofthe50water-nymphNereids,motherofachilles.

KaliforniyalıbirkolajsanatçısıolanEugeniaLoli,çalışmalarındahikâyeleştirmeyo-lunuseçmişvebasitbirtasvirdenfarklıolarakfotoğraflarıhikâyeleştirmiştir.Onunça-lışmalarıbazenesprili,alaycı,bazendetehlikeli,korkunçveürperticiolabilir.Resimdezamanınvemekânınötesindebiryerleştirmevarken,Bilgivebilgeliğinsınırlarıyoktur.Keşfetmek,bilmekveyaşamakiçinherzamandahafazlasıyapılabilirmesajıverilmiş-tir.

Yenimedyaprofesörü,RichardRogersiseyenimedyanınüçanaözelliğinietkileşim(interaction),kitlesizleştirme(demassification)veeşzamansızlık(asynchronity)olaraksıralar.Rogers,etkileşimsayesindealıcıvevericininkarşılıklıolarakbirbirlerindenet-kilendiklerini,kitlesizleştirmesayesindedebüyükbirkullanıcıgrubuiçindeherbireyleözelmesajdeğişimiyapılmasınınolasıkılındığınıvurgular.Rogers,yenimedyanınaynıandalıkgerekliliğiniortadankaldırarakbireye istediği zamandamesajgöndermeveyaalma imkânı sağladığından eş zamansızlık (asenkron) özelliği taşıdığını ortaya koyar(Rogers’tanAktaranAydoğan,2013,s.217).Dijitalsanattakolajtekniğiuygulamalarınınenönemliözelliğideetkileşiminçiftyönlüboyutkazanarakalıcıyıdakaynakdurumunadönüştürmesidir.

Çoğunluklayüksekmiktardaverigruplarınınsanatsalişlenmesitemelinedayananbil-gisayarlaetkileşimidebünyesindebarındırandijitalsanatın,bilimveteknolojiileolançokboyutluilişkisidoğalçevreninkendiekolojisiniyaratmaktaveyeniilişkibiçimleri

23

Resim 8. Eugenia Loli, One of the 50 water-nymph Nereids, mother

of achilles.

Kaliforniyalı bir kolaj sanatçısı olan Eugenia Loli,

çalışmalarında hikâyeleştirme yolunu seçmiş ve basit bir tasvirden

farklı olarak fotoğrafları hikâyeleştirmiştir. Onun çalışmaları bazen

esprili, alaycı, bazen de tehlikeli, korkunç ve ürpertici olabilir. Resimde

zamanın ve mekânın ötesinde bir yerleştirme varken, Bilgi ve bilgeliğin

sınırları yoktur. Keşfetmek, bilmek ve yaşamak için her zaman daha

fazlası yapılabilir mesajı verilmiştir.

Yeni medya profesörü, Richard Rogers ise yeni medyanın üç

ana özelliğini etkileşim (interaction), kitlesizleştirme (demassification)

ve eş zamansızlık (asynchronity) olarak sıralar. Rogers, etkileşim

sayesinde alıcı ve vericinin karşılıklı olarak birbirlerinden

etkilendiklerini, kitlesizleştirme sayesinde de büyük bir kullanıcı grubu

içinde her bireyle özel mesaj değişimi yapılmasının olası kılındığını

vurgular. Rogers, yeni medyanın aynı andalık gerekliliğini ortadan

kaldırarak bireye istediği zamanda mesaj gönderme veya alma imkânı

sağladığından eş zamansızlık (asenkron) özelliği taşıdığını ortaya koyar

(Rogers’tan Aktaran Aydoğan,2013, s.217). Dijital sanatta kolaj tekniği


geliştirmektedir.Evrenin,güneşin,yıldızların,duyulararacılığıylaalgılanamayacakfarkedilemeyecekpekçoközelliğiniteknolojiaraçlarıyladuyumsarhalegelmektevehattametaforlaryadadoğrudan,görselleştirmelerleanlamlandırıpdeneyimlenebilmektedir.Vebusanatinsanoğlununteknolojiaracılığıyladünyayıveevrenideneyimlemesininyolla-rınıaçmaktadır.

6. Sonuç1980’liyıllardanitibarenörneklerigörülmeyebaşlayandijitalsanathızlıbirgelişim

ivmesikazanmıştır.Dijitalteknolojilerinimkânvearaçlarıylayaratılansanatsalürünleriçağdaşhayatınvazgeçilmezortamlarındanbirihalinegetirmiştir. Bilgisayaryazılımınıvedonanımınıkullanarakelektronikortamdagörselveyaişitselsanateserlerininüretimiolarakgörülendijitalsanat,Dijitalsanatınçoğaltılabilirveyenidenüretilebilirolmasınınyanında,dijital sanat, bir araçveortamolarakkullanılandijital teknolojilervasıtasıy-la simülasyon,yapayyaşam,manipülasyon, etkileşimgibi farklı anlatımsal içeriklerlekendinizenginleştiripfarklılaştırmaktadır.Vegünümüzdebilimveteknolojiyleçoksıkıbiçimdeiçiçegeçmişbirsanatsalanlatımbiçimidir.Dijitalsanatveeserlerinidahaiyikavrayabilmek için, dijital teknoloji ve çağdaş sanat ilişkisini, eserlerin nasıl ve han-giteknolojilerleüretildiğini,dijitalsanatçınıniçdünyasınıveanlatımtarzınıirdelemekgerekir.Günümüzdedijitalgörüntülemeve fotoğraf,dijitalheykel,dijitalenstalasyon,performans,müzikveses,animasyon,sanalvegenişletilmişgerçeklik, internetveağ,filmvevideoçalışmalarıkendibaşınayadainternetüzerindeyaratılanetkileşimortamıileoluşturulansanatsalüretimbiçimlerinedönüşmüştür.ChristianePaul’unyaptığıbusınıflamanındışındadijital sanat ve elektronik ortamdaüretilen sanat kapsamı altındafotoğrafikmanipülasyon,çokluortamprojeleri,dijitalresim,fractalsanat,algoritmiksa-nat,etkileşimlisanat,sistemlersanatı,dijitalşiir,dijitalefektler,videooyunsanatı,pikselsanatıgibifarklıisimleraltındafarklıanlatımbiçimlerikategorizeedilebilmektedir(Sağ-lamtimur,2013,s.229).Çağımızdabilimveteknolojininhızlıgelişimi,bilgibirikimininenüstdüzeyeulaşması,yenikavramlarınvefarklıgörseldeğerlerinoluşmasıyenimedyasanatıolarakdaisimlendirilendijitalsanatın,disiplinlerarasıyaklaşımlarda,sanat,ta-sarımveteknolojiilebirlikteifadegücübulmasısanatınsayısallaştırılmışverilerleküre-selleşmesayesindeheryereulaşılabilirhalegelmesiveüretilensanateserlerininsayıla-mayacakkadarçokolasılıkiçindeüretilmesinedefırsatsunmuştur(Yazgaç,2012,s.287).Kolaj elemanı olarak fotoğraf yada fotoğrafik imgeler, sanatsal gelişmeler ve tüketimçağındaki teknolojik ilerlemeler ileplastik sanatlarınçağdaşoluşumlarındaönemlibirrolalmıştır.Sayısızkaynaktan,aynıadlı türlüçeşitliliktedosyalarıçağırarakalternatifbirgrafikarayüzüoluşturmak,dolayısıylailetininsabitliğivekaynağıntekliğiöneminiyitirmektedir.Verileringörselleştirilmesiyadaakışlarınınharitalarhalinegetirilmesi,ile-tişimdeverilerincisimsizleştiğini,süreklibirakışiçindeolduğunuveizleyicitarafındanfiltrelenebileceğiniyadatekrardüzenlenebileceğinigöstermektedir.Budurumdabizlereizleyicinintercihinin,görselseçimininveiçeriğemüdahalegücününyeniteknolojilerle


somutlaşmasınıgöstermektedir.Dijitalsanatınsüreklikendiniyeniliyorvegüncelliyorolmasıdayenigörseldeğerlerinoluşmasınaolanaksağlamaktadır.Budoğrultudagelişendinamiklerin,çağdaşsanatçılardagörüntüvesesboyutugibitemelöğelerinbirlikteliğinioluşturandijital sanat, sanatçılar tarafından tercihedilmesindeönemlietkenlerdenbiriolmaktavedijitalsanatıncazibegücünüarttırmaktadır.Dijitalsanatı,çağındeğerlerinegörefarklıbirgözleyenidenoluşturmakayrıbirönemkazanmaktadır.Farklıdisiplinlerinbirarayagelereküretimyapabildiğibiralanıkapsamasınedeniyledetakımçalışmasınıbaşarıyla sürdürebilecekekiplerinoluşmasıdijital sanatıngelişimi içingereklidir.Fel-sefesiyle, tasarımıyla formlarıyla, renkleriyle ve yapay zekayla ortaya konan kolaj veasamblajlarlarıyladijitalsanatyenidünyanınbakışaçısınıpolitizeederkensanatıyenidenanlamlandırmaktadır.

KaynakçaAtan.A.,Uçan,B.,Bilsel,Ç. (2015).Dijital sanatuygulamalarıüzerinebir inceleme.

Aydın Üniversitesi Dergisi,26,Altunay,A.(2012).Bir sanat yüzeyi olarak ekran.İstanbul:YeniMedyaYayınları.Akay,A.(2005).Sanatın durumları.İstanbul:BağlamYayınları.Akın,C.(2015).Dijital sanatlarda etkileşimsellik, Türkiye’de etkileşimsel dijital sanatla-

rın konumu üzerine bir inceleme,(DoktoraTezi).YüksekÖğretimKuruluUlu-salTezMerkezi’ndenedinilmiştir.(TezNo.398467)

Ansen,A.(b.t.).Plan-E,http://www.artnet.com/artists/ansen-atilla/plan-e-WCVB6MF76-JENg0JlqoRVfg2(ErişimTar.10-11-2019)

AndrewF.(2003).Ahistoryofvideoart.2.ndEdition.London:BloomsburyPublishing.Çuhacı,G.(2009).Dijital sanatlarda bedenin kullanımı,(DoktoraTezi).YüksekÖğretim

KuruluUlusalTezMerkezi’ndenedinilmiştir.(TezNo.206851)Clarke,R.(2005).Hybridity:Elementsofatheory.Hybrid:Livinginparadox,ArsEle-

ctronica.Avusturya:HatjeCantzVerlag.Çizgen,G.(2007).Sanat köprüsü sırat köprüsü.İstanbul:ArkeolojiSanatYayınları.Demir,S.B.(2012).Buluntunesnedeişlevselkodlarındeğişimiveyorumlanması,An-

kara:(YüksekLisansTezi).YüksekÖğretimKuruluUlusalTezMerkezi’ndenedinilmiştir.(TezNo.317789).

Ergun,C.(2012). Temelsanateğitimindeveçağdaşsanattakolajvefotomontaj.Marma-ra Üniversitesi Güzel sanatlar fakültesi Dergisi,1(1),11-18

Gombrich,E.H.(2013).Sanatın öyküsü.(Çev.)ErolÖmerErduran,İstanbul:RemziKi-tabevi.

Greenberg,M.(2001).Baroque bodies.NewYork:CornellUniversity.Graundberg,A. (2002). Modernistakımsürecindefotoğrafvesanat, (Çev.)KemalAta-

kay,Sanat Dünyamız,4(2),156-159.


Kutup,N.(2010).İnternetvesanat,yenimedyavenetart,Muğla Üniversitesi XII. Aka-demik Bilişim Konferansı Bildirileri,10-12Şubat.

King,M.(2002).Computersand modern art: Digital art museum. creativityan cognition. Eds: Ernest Edmonds, Linda Candy, Terence Kavanagh, Tom Hewett,LougboroughUniversity,NewYork:ACMPres.

Manovich,L. (2003). Introduction to new media reader. The new media reader. Edt.NoahWardrip- Fruin andNickMontfront. London:MIT PressTomHewett,LougboroughUniversity,ACMPres:NewYork.

Sağlamtimur,Z.Ö.(2010).Dijitalsanat,Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,10(3),217-229

Ögel,S.(1977).Çevresel sanat,İstanbul:İTÜMühendislikMimarlıkFakültesiYayın-ları.

Jonathan,C.(2004).Gözlemcinin teknikleri,İstanbul:MetisYayınları.Wilson,L.(2003).Interactivity or interpassivity: A question of agency in digital play,

Australia:UniversityofWesternAustralia.Wands,B.(2006).Dijital çağın sanatı.(Çev.)OsmanAkınhay,İstanbul:AkbankKültür

SanatYayınları.Telli,H.(2006).Noktalar senfonisi. Dijital art,Ankara:GranitYayınları.Yılmaz,O.(2016).Heykeldesoyutlaşanbedenimgeleri.MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi,

3,49-51.URL-1,https://www.wikipedia.com),(ErişimTar.21.11.2019).URL-2,http://www.depthcore.com/artist/pete-harrison/work/2967/ #focus), (ErişimTar.

19.11.2019).URL-Resim-1.https://busrasumer.wordpress.com/2017/03/31/kolaj-ders-materyali, (Eri-

şimTar.1.11.2019).URL-Resim-2.http://dada.compart-bremen.de/item/agent/398,(ErişimTar.1.11.2019).URL-Resim-3.https://pixel77.com/pete-harrison,(ErişimTar.1.11.2019).URL-Resim-4.https://www.johnheartfield.com(ErişimTar.1.11.2019URL-Resim-5.http://www.artyfactory.com/artappreciation,(ErişimTar.1.11.2019).URL-Resim-6.https://utopiadystopiawwi.wordpress.com/dada/raoul-hausmann, (Erişim

Tar.1.11.2019).URL-Resim-7. https://www.pinterest.ca/pin/225250418837057594, (Erişim Tar.

1.11.2019).URL-Resim-8.https://cargocollective.com/eugenialoli/New-Mythology, (Erişim Tar.

1.11.2019).

Documents

DİJİTAL SANAT VE KOLAJekevakademi.org/Makaleler/1021558426_17 Merve YILDIRIM.pdfDİJİTAL SANAT VE KOLAJ 321 Sanatı, teknolojinin yıkıcılığına karşı kurtarıcı bir güç