KIYI YAPILARI ve LMANLAR GENEL TEKNK ARTNAMES MALZEME,YAPIM, KONTROL, BAKIM-ONARIM

1

NDEKLER 1. Malzeme 1.1. Ta/Tahkimat 1.1.1. Koruma Tabakas Talar (TS EN 13383) 1.1.1.1. Genel zellikler 1.1.1.2. Fiziksel zellikler 1.1.2. CIRIA / CUR Yaklam 1.1.2.1. Kaya Trlerinin Kaynanda Deerlendirilmesi 1.1.2.2. dealize Kaya Kalitesi 1.1.2.3. Kaya Kalitesinin Deerlendirilmesi 1.3. Karayollar Teknik artnamesi (2006) 1.2. Agregalar 1.2.1. Genel 1.2.2. Malzeme zellikleri 1.2.3. Agrega Deneyleri 1.2.4 Tane bykl dalm (granlometri): 1.2.4.1. nce Agregalar 1.2.4.2. ri Agregalar 1.2.4.3. Kark Agregalar 1.2.5 Agrega Kabul artlar 1.3. imento 1.3.1. Genel 1.3.2. Malzeme zellikleri 3.3. imento Deneyleri 1.4. Beton 1.4.1. Genel 1.4.2. Malzeme zellikleri Su Beton Katklar 1.4.4. Beton Deneyleri: 1.4.4.1. Beton Deneyleri in Numune Alma 1.4.4.2. Taze Beton Deneyleri 1.4.4.3. Sertlemi Beton Deneyleri: 1.5. Betonarme Demiri 1.5.1. Genel 1.5.2. Malzeme zellikleri 1.6. Bitml Malzemeler 1.6.1. Limanlar styapsnda Astar olarak kullanlacak Bitml Malzemeler 1.6.2. Limanlarda kaplama iin Kullanlacak Bitml Malzemeler 1.6.3. Limanlarda Bitml Temelde Kullanlacak Bitml Balayclar: 1.6.4. Limanlarda Bitml Temelde Kullanlacak Bitml Malzemeler: 1.7. Babalar 1.8. Usturmaalar 1.9. Dier Malzemeler 2.Yapm Teknik Esaslar 2.1. Ynetimi 2.2.Batimetrik lmler 2.2.1. aklle lm 2.2.2. Ses Sonarlar ile lm 2.3.Tarama 2.4. Dalgakranlar 2.5.skeleler 2.6. Rhtmlar 2.6.1. elik Palplanl Rhtmlar 7 7 7 7 10 11 11 12 13 14 15 15 15 17 18 18 19 20 21 22 22 22 23 24 24 24 24 26 29 29 29 30 31 31 31 31 31 31 32 32 32 33 33 34 34 35 35 35 38 49 57 61 61

2

2.6.2. Beton Bloklu Rhtmlar 3. Kontrol Teknik Esaslar 3.1. Malzeme ve Yapm Kontrolu 3.1.1.Agrega Kontrol ve Kabl 3.1.2.imento Kontrol ve Kabl 3.1.3.Beton Kontrol ve Kabl 3.1.4.Betonarme Demiri Kontrol ve Kabl 3.2. Yapm Kontrol 4. Bakm-Onarm Teknik Esaslar 4.1. Deniz Yaplarnda Malzemenin Bozulmasna Neden Olan Etkenler 4.2- Hasar nceleme Yntemleri 4.2.1. Periyodik ncelemeler 4.2.2. Geniletilmi ncelemeler 4.2.3. zel ncelemeler 4.3. Deniz Yaplarnda Bakm ve Koruma 4. Liman Yaplar in Bakm Yntemleri 4.5. Tamir Yntemleri 4.6 Oyulma Korumas

61 65 65 65 65 66 67 67 68 68 70 70 70 70 71 73 77 78

3

TABLOLAR Tablo 1.1. Standart ri Snfn Tane Bykl Dalm in zellikler....................................8 Tablo 1.2. A Snf Standart nce Snfla lgili Ktle Dalm ve Ortalama................................8 Ktle iin (paralar hari) zellikler..........................................................................................8 Tablo 1.3. B Snf Standart nce Snfla ilgili Ktle Dalm iin zellikler ..............................9 Tablo 1.4. A Snf Standart Youn Snfla ilgili Ktle Dalm ve Ortalama ............................9 Ktle iin (paralar hari) zellikler..........................................................................................9 Tablo 1.5. B Snf Standart Youn Snfla ilgili Ktle Dalm iin zellikler.........................10 Tablo 1.6. Su Emme ile ilgili Kategoriler.................................................................................10 Tablo 1.7. Ayrma ve alterasyon dereceleri .........................................................................11 (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154) ..................................................................11 Tablo 1.8. Deniz yaplar iin idealize tipik kaya kalitesi parametre aralklar (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154)...................................................................................12 Tablo 1.9. Deney sonularna gre kaya dayankll iin rehber..........................................13 (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154) ..................................................................13 Tablo 1.10. Tahkimat Tann zellikleri (Karayollar Teknik artnamesi 2006)...................14 Tablo 1.11.Tahkimat Tann zellikleri .................................................................................15 Tablo 1.12, Agrega ile ilgili Trk Standartlar .........................................................................16 Tablo 1.13. Dona Dayankllk Deneyi Snr Deerleri............................................................18 Tablo 1.14. nce Agregalarn Tane Snflar ve Granlometrik Bileimleri..............................19 Tablo 1.15. ri Agregalarn Tane Snflar ve Granlometrik Bileimleri .................................19 Tablo 1.16. Kark Agregalarn Tane Snflar ve Granlometrik Bileimleri .........................20 Tablo 1.17. Agregalarn kabul edilebilmesi iin snrlar ..........................................................21 Tablo 1.18. imentolarn Basn Dayanmna Gre Snflandrlmas....................................22 Tablo 1.19. imento ile ilgili Trk Standartlar........................................................................22 Tablo 1.20. imento Deneyleri ile ilgili Trk Standartlar .......................................................23 Tablo 1.21, Beton Karma Suyunun Nitelii (Karayollar Teknik artnamesi (2006))..............25 Tablo 1.22, Ky Yaplar ve Liman naatlarnda Kullanlan Beton Karmlarnn Nitelikleri .27 Tablo 1.23, Beton ve Betonarme ile ilgili dier Trk Standartlar ...........................................28 Tablo 1.24, Taze Beton Deneyleri Standartlar ......................................................................29 Tablo 1.25. Sertlemi Beton Deneylerine likin Trk Standartlar ......................................30 Tablo 2.1. Yapm ncesi ve Yapm Srasnda zlenecek Admlar..........................................34 Tablo 2.2. Su derinlii lmlerinde hata paylar (BS 6349:Part 5:1991)...............................36 Tablo 2.3. Deniz Taban sediman snflandrlmas (BS 6349:Part 5:1991)) ..........................39 Tablo 2.4. Deniz Tarama Makineleri Uygulama Limitleri (BS 6349:Part 5:1991) ...................40 Tablo 2.5. Bakm almalar iin nerilen Tarama Aralar (BS 6349:Part 5:1991) ............41 Tablo 2.6. Yapm almalar iin nerilen Tarama Aralar (BS 6349:Part 5:1991) ............42 Tablo 2.7. Arazi Oluturma ve/veya Ky Dzenleme almalar iin nerilen Tarama Aralar (BS 6349:Part 5:1991) ......................................................................................43 Tablo 2.8. Kaya Krma ve Tarama Yaplacak Blgelerde Kullanlacak Tarama Aralar(BS 6349:Part 5:1991)...........................................................................................................44 Tablo 2.9. Deiik Malzeme ve Deniz Koullarna Bal Olarak Dikey Hata Paylar(BS 6349:Part 5:1991)...........................................................................................................46 Tablo 2.10. Deiik Malzeme ve Deniz Koullarna Bal Olarak Yatay Hata Paylar(BS 6349:Part 5:1991)...........................................................................................................47 Tablo 2.11. Tarama Malzemeleri Dkm eitleri .................................................................48 Tablo 2.12. Dalgakran Dolgusunda Kabul Edilebilir Tolerans Aralklar (Manual on the Use of Rock in Coastal Engineering) .........................................................................................55 Tablo 2.13. Kazk akm toleranslar (BS 6349 Part 2: 1988) ................................................60 Tablo 3.1. Beton Yapm Teknii ile ilgili Standartlar...............................................................66 Tablo 4.1 Keson kompozit tip dalgakran iin periyodik kontrol iin etkenler (JICA, 1994). ...73 Tablo 4.2. Keson kompozit tip dalgakran iin periyodik olmayan kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ..............................................................................................................................73 Tablo 4.3. Keson tipi ky duvar iin periyodik kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ..................73

4

Tablo 4.4. Keson tipi ky duvar iin periyodik olmayan kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ...74 Tablo 4.5 Keson tipi ky duvar iin kontrol yntemleri (JICA, 1994) .....................................74 Tablo 4.6 Keson tipi ky duvar iin maksimum izin verilebilir deformasyon (JICA, 1994).....75 Tablo 4.7 Palplan tipi ky duvar iin periyodik kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ...............75 Tablo 4.8 Palplan tipi ky duvar iin periyodik olmayan kontrol iin etkenler (JICA, 1994) .76 Tablo 4.9 Palplan tipi ky duvar iin kontrol yntemleri (JICA, 1994) .................................76 Tablo 4.10 Dey kazkl rhtm iin kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ..................................76 Tablo 4.11 Dey kazkl rhtm iin periyodik kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ...................76 Tablo 4.12 Dey kazkl rhtm iin periyodik olmayan kontrol iin etkenler (JICA, 1994) ....77 Tablo 4.13 Beton yaplar (PIANC, 1990)...............................................................................77 Tablo 4.14 Betonarme yaplar (PIANC, 1990)........................................................................78

5

EKLLER Sekil 1.1. Maksimum tane bykl 8,0 ve 16,0 mm olan kark agrega granlometri erileri.............................................................................................................................20 Sekil 1.2. Maksimum tane bykl 32,0 ve 63,0 mm olan kark agrega granlometri erileri.............................................................................................................................21 ekil 2.1. Deniz Sonarnn Calma Sistemini Gsteren ema ..............................................36 ekil 2.2. Yandan Tarayc Sonarlar.......................................................................................37 Sekil 2.3. Tipik bir tadolgu kesiti ...........................................................................................49 Sekil 2.4 ekirdek Tabakasnn Yerletirilmesi ......................................................................51 Sekil 2.5 ekirdek tabaka yerletirilirken dikkat edilmesi gerekli mesafeler (m) ....................52 Sekil 2.6 Dalgakran Yapm Teknikleri ...................................................................................53 ekil 2.7. Anromanlarn vin ile yerletirilmesi ve dalglarla gzlemlenmesi ......................54 ekil 2.8. Kronmanl dalgakranlar .........................................................................................55 Sekil 2.9. Toleranslar..............................................................................................................55 ekil 2.10. Betonarme Kazklarn Kesilmesi...........................................................................58 ekil 2.11. Prefabrike beton platformlarn yerletirilmesi .......................................................58 ekil 2.12. Birbirine Gemeli Dz elik Palplanlar ...............................................................61 ekil 2.13. Rhtm yaps .........................................................................................................62 ekil 2.14. Beton Rhtm Kronman ........................................................................................62 ekil 4.1 - Bakmn Tanm, (JICA, 1994)..............................................................................71

6

1. Malzeme 1.1. Ta/Tahkimat Deniz yaplar kapsamnda kullanlan kaya malzeme esas olarak koruyucu tabaka, filtre tabakas ve ekirdek / dolgu malzemesinden oluur. Kaya malzemelerin tahkimat iin kullanlabilirliini saptamaya ynelik parametreler ve ilgili limitler deiik kaynaklarda verilmektedir. Bu malzemelerin genel, fiziksel, kimyasal ve dayankllk zelliklerinin belirlenmesinde ve deney metotlar iin TS EN 13383-1, 2004a Koruma Tabakas Talar (Zrh ta) Blm 1: zellikler TS EN 13383-2, 2004b Koruma Tabakas Talar (Zrh ta) Blm 2: Deney Metotlar standard kullanlacaktr. Ancak sz konusu standartta fiziksel zelliklerle ilgili limitler verilmemektedir. Bu nedenle, gerelere ait parametre ve limitlerin CIRIA (ngiltere naat Sektr Aratrma ve Enformasyon Kurumu) ve CUR (Hollanda naat Mhendislii Aratrma ve Standartlar Merkezi) tarafndan yaynlanan ky mhendislii el kitabndan (manual on the use of rock in coastal and shoreline engineering) alnmas ve EN 13383 standard ile birlikte kullanlmas uygun olacakr. Bu kaynaa ek olarak Karayollar Teknik artnamesi (2006) da tahkimat tann zellikleri, bu zelliklerin belirlenmesine ynelik deneyler ve ilgili deney standartlar ile artname limitleri verilmektedir. 1.1.1. Koruma Tabakas Talar (TS EN 13383) 1.1.1.1. Genel zellikler Tahkimat kapsamnda deerlendirilen kayalar, iri snf, ince snf ve youn snf olmak zere 3 snfa ayrlr.EN13383-2 Madde-4te belirtildii ekilde alnan numuneler, ri snfla ilgili tane bykl dalm iin EN 13383-2 Madde 5, ince snf ve youn snflarla ilgili ktle dalm iin EN 13383-2 Madde 6 uygulanarak tayin edilir.ri snf kategoriler Tablo 1,nce snf kategoriler Tablo 2 ve Tablo 3 ,Youn snf kategoriler Tablo 4 ve Tablo 5e uygun olmaldr. Uzunluk-kalnlk oran 3 ten byk olan koruma tabakas ta parasnn yzde oran EN 13383-2 Madde 7 ye uygun olarak tayin edilmelidir.Deney uygulanacak numuneler Tablo 6 da belirtilen zelliklere gre seilmelidir.

7

Tablo 1.1. Standart ri Snfn Tane Bykl Dalm in zellikler

Snfmm

45/125 CP 45/125 Elekten geen 98-100 90-100 0-50 0-15 0-5 c

63/180 CP 63/180 % 98-100 90-100 0-50 0-15 0-5 c -

90/250 CP 90/250 98-100 90-100 0-50 0-15 0-5 c -

45/180 CP 45/180 98-100 90-100 0-50 0-15 0-5 c

90/180 a CP 90/180 a 98-100 80-100 b 0-20 b 0-5 c -

Snf Elek Gz Akl mm 360 250 180 125 90 63 45 31,5 22,4

a:90/180 mm snf,tel kafes gibi zel uygulamalar iin gsterilen snf

b:90/180 mm snfn gsteren 90 mm ile 180 mmlik elekler arasndaki malzeme,ktlece %80 olmalc:Paralar Tablo 1.2. A Snf Standart nce Snfla lgili Ktle Dalm ve Ortalama Ktle iin (paralar hari) zellikler

Snfkg

5-40 LMA 5/40 10-20

10-60 LMA 10/60 20-35

40-200 LMA40/200 80-120

60-300 LMA 60/300 120-190

15-300 LMA15/300 45-135

Snf Ortalama Ktle kg Ktlekg

Tane Ktlesinden daha az yzde oran(ktlece) 97-100 70-100 0-10 0-2a 97-100 70-100 0-10 0-2a 97-100 70-100 0-10 0-2a 97-100 70-100 0-10 0-2a 97-100 70-100 0-10 0-2a -

450 300 200 120 80 60 40 30 15 10 5 3 2 1,5a:Paralar

8

Tablo 1.3. B Snf Standart nce Snfla ilgili Ktle Dalm iin zellikler

Snfkg

5-40 LMA 5/40 97-100 70-100 0-10 0-2a

10-60 LMA 10/60 97-100 70-100 0-10 0-2a -

40-200 LMA40/200 97-100 70-100 0-10 0-2a -

60-300 LMA 60/300 97-100 70-100 0-10 0-2a -

15-300 LMA15/300 97-100 70-100 0-10 0-2a -

Kategori Ktlekg

Tane Ktlesinden daha az yzde oran (ktlece)

450 300 200 120 80 60 40 30 15 10 5 3 2 1,5a:Paralar

Tablo 1.4. A Snf Standart Youn Snfla ilgili Ktle Dalm ve Ortalama Ktle iin (paralar hari) zellikler

Snfkg

300-1000 HMA300/1000 540-690

1000-3000 HMA1000/3000 1700-2100

3000-6000 HMA3000/6000 4200-4800

6000-10000 HMA6000/10000 7500-8500

10000-15000 HMA10000/15000 12000-13000

Kategori Ortalama Ktle kg Ktlekg

Tane Ktlesinden daha az yzde oran (ktlece) 97-100 70-100 97-100 70-100 0-10 97-100 70-100 0-10 0-5a 97-100 70-100 0-10 0-5a 97-100 70-100 0-10 0-5a -

22500 15000 10000 9000 6500 6000 4500 4000 3000 2000 1500 1000

9

650 300 200a:Paralar

0-10 0-5a

0-5a -

-

-

-

Tablo 1.5. B Snf Standart Youn Snfla ilgili Ktle Dalm iin zellikler

Snfkg

300-1000 HMA300/1000 97-100 70-100 0-10 0-5a

1000-3000 HMA1000/3000 97-100 70-100 0-10 0-5a -

3000-6000 HMA3000/6000 97-100 70-100 0-10 0-5a -

6000-10000 HMA6000/10000 97-100 70-100 0-10 0-5a -

10000-15000 HMA10000/15000 97-100 70-100 0-10 0-5a -

Kategori Ktlekg

Tane Ktlesinden daha az yzde oran (ktlece)

22500 15000 10000 9000 6500 6000 4500 4000 3000 2000 1500 1000 650 300 200a:Paralar

1.1.1.2. Fiziksel zellikler Koruma tabakas tann su emmesi, EN133383-2 Madde 8e uygun olarak tayin edilmelidir. Su emme,Tablo 1.6de belirtilen WA 0,5 kategorisi gibi seilen deerden byk deilse, koruma tabakas tann donma ve zlmeye ve tuz kristallenmesine direnli olduu kabul edilir. Tablo 1.6. Su Emme ile ilgili Kategoriler

Su Emme Ktlece % Ortalama emme 0,5

Kategori WA WA0,5

10

1.1.2. CIRIA / CUR Yaklam Deniz yaplarnda kullanlan doal yap gerelerinin zgl nitelikleri ile bu gerelere ait limitlerin belirlenmesinde CIRIA (ngiltere naat Sektr Aratrma ve Enformasyon Kurumu) ve CUR (Hollanda naat Mhendislii Aratrma ve Standartlar Merkezi) tarafndan yaynlanan ky mhendislii el kitabndan - CIRIA (the UK Construction Industry Research and Information Association) ve CUR (the Netherlands Center for Civil Engineering Research and Codes), 1991; Manual on the Use of Rock in Coastal and Shoreline, CRIA special publication 83 / CUR Report 154 yararlanlmas ngrlmektedir. Bu el kitabnda; deniz yaplar kapsamnda projelendirilen koruyucu tabaka, filtre tabakas ve ekirdek / dolgu malzemesinin iin istenen parametre ve limitler verilmektedir. dealize kaya kalitesini temsil eden tipik parametreler; ayrma derecesi, sreksizlik aral, RQD, porozite, su emme, tek eksenli basn dayanm ve kaya younluudur. Bu parametrelerin dnda blok boyutu, sreksizliklerin nicelik ve nitelii, mukavemet parametreleri, darbeye dayankllk, gradasyon vb. dikkate alnmaktadr. 1.1.2.1. Kaya Trlerinin Kaynanda Deerlendirilmesi Deniz yaplarnda kullanlacak kaya malzemelerin seilmesinde dikkate alnan balca zellikler unlardr: renk, kaya younluu, su emme ve porozite, sreksizliklerin konumu, ayrma durumu, salam kayann mukavemeti, gradasyon, blok btnl, blok ekli, blok arl ve boyutu. Deniz yaplarnda kullanlacak doal yap gerecinin belirlenmesinde ilk adm olarak jeolojik inceleme yaplmal ve potansiyel kaya malzemesi ncelikle kaynanda irdelenmelidir. Uygun kaya malzemesi ta ocanda yaplacak kayann fiziksel ve jeolojik zelliklerinin ayrntl deerlendirilmesine dayal olarak seilmelidir. Belirli bir kaynak tesbit edildiinde dikkatlice aratrlmal nk kayann ayrma durumu laboratuvar deneyleri ile elde edilecek sonular dorudan etkilemektedir. Ayrmaya kout olarak kayalarn mineralojisi, oluumu, sreksizliklerin durumu, blgesel metamorfizma, tektonizma ve faylanma kaya kalitesini belirleyen nemli faktrlerdir. Ayrma, kayalarn uzun jeolojik zaman srecinde iklim koullarna maruz kalmas sonucunda oluur ve bu srete mekanik ve kimyasal ayrma birlikte hareket eder. Tablo 7 da verilen ayrma dereceleri petrografik deerlendirmelerle birlikte kullanlabilir. Bu tabloda grlecei gibi ayrma derecesi III ve daha yksek ayrmaya uram malzemeler genelde tahkimat iin uygun deildir. Bu kayalar deniz koullarnda zayf dayanm zellikleri sergiler. Ancak baz durumlarda daha dk kalitede kaya malzemesi kullanlmas kanlmaz olur. Bu durumlarda kayann tatmin edici bir performansa ulamas iin tasarmda gerekli deiiklik yaplmaldr.

Tablo 1.7. Ayrma ve alterasyon dereceleri (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154) Tanm Taze Ayrma Aklama derecesi IA Belirgin bir ayrma izi yok Ana sreksizlik dzlemleri boyunca(rnek:eklem) renk deiimi Sreksizlik dzlemlerineki renk deiimi kayann ayrmasn gsterir. Tm kaya malzemesiinin rengi Malzeme zellikleri Kaya zellikleri ayrma ile etkilenmemi. Kayacn mineral yaps taze ve salam Kaya zellikleri ayrma ile nemli lde etkilenmemitir. Mineral yaps salamdr. Kaya zellikleri ayrma ile nemli lde etkilenmi olabilir. Dayanm ve anma karakteristkleri azalma

ok az IB ayrm Az ayrmi II

11

Orta derecede ayrm

III

ok ayrm

IV

Tmyle ayrm

V

Artk (rezidel) zemin

VI

deimi olabilir ve kaya taze konumundan daha zayf olabilir Kaya malzemesinin yarsndan az ayrm ve/veya paralanarak zemine dnmtr. Taze veya renk deiimine uram kaya, srekli ktleler veya ekirdek eklinde gzlenir. Kaya malzemesinin yarsndan fazlas ayrm ve/veya paralanarak zemine dnmtr. Taze veya renk deiimine uram kaya, sreksiz ktleler veya ekirdek eklinde gzlenir. Kaya malzemesinin tamam ayrm ve/veya paralanarak toprak zemine dnmtr. zgn ktle yaps nemli lde salamdr. Kayacn tm toprak zemine dnmtr. Kayacn ktle yaps ve dokusu tahrip olmutur. Hacmsal olarak byk deiiklik olmasna karn zemin nemli lde tanmamtr.

gsterebilir. Mineral yapnn mikro atlaklar ile alterasyonu gzlenebilir. Kaya zellikleri ayrma ile nemli lde etkilenmitir. Salamlk zellikleri belirgin ekilde etkilenmitir. Mineral yapnn alterasyonu yaygn ve mikro atlaklar ok fazla. Her zaman koruyucu veya filtre tabakalar iin uygun deildir ancak daha iyi malzeme bulunamad durumlarda bazan ekirdek malzemesi iin uygun olabilir. Koruyucu veya filtre tabakalar iin uygun deildir ancak baka malzeme bulunamad durumlarda ekirdek malzemesi iin uygun olabilir. Belirli koullarda dolgular veya malzemesi iin jeotekstil ile kullanlabilir. geliigzel ekirdek (rnein birlikte)

1.1.2.2. dealize Kaya Kalitesi Deniz yaplarnda kullanlacak doal yap gerecinin belirlenmesinde ilk adm olarak jeolojik inceleme yaplmal ve potansiyel kaya malzemesi ncelikle kaynanda irdelenmelidir. Kayacn zellikleri genel anlamda deerlendirildikten sonra, ayrntl ocak etd ve gerekli deney program ile malzemenin gerek fiziksel ve dayanm zellikleri belirlenmelidir. Bu balamda, kayann ayrma derecesi, sreksizlik aralklar ve RQD deeri ile ilgili olarak ocak alannda deerlendirme yaplmal ve laboratuvar deneyleri ile desteklenmelidir. Don kayb, donma/zlme, metilen mavisi emme deeri vb. deneylerden salanan veriler jeolojik ayrmann kayann deniz yaplarndaki performansnn ne lde etkileyebilecei konusunda ip ucu verir. Uygun malzemenin seiminde dikkat edilmesi gerekli hususlar Tablo 1.8 de verilmektedir. Tablo 1.8. Deniz yaplar iin idealize tipik kaya kalitesi parametre aralklar (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154)

Deney veya GzlemAyrma derecesi Sreksizlik aral (m) RQD (%) Porozite (%)

Koruyucu TabakalarI-II 1.00+ 80-100 0-5

Filtre TabakalarI-II 0.50+ 75-100 0-10

ekirdek / DolguI-II 0.20+ 55-100 0-10

12

Su emme (%) Tek eksenli basn dayanm (Mpa) Kaya younluu (kg/m3)

100 >2600

100 >2600

50 >2000

1.1.2.3. Kaya Kalitesinin Deerlendirilmesi Kayalarn dayankll ile ilgili olarak rehber niteliinde bir tablo hazrlanm ve deney sonular ok iyi, iyi, marjinal ve zayf olmak zere 4 snfa ayrlmtr, (Tablo 1.9). Uygulamada ok iyi ve iyi sonulara sahip kayalar tercih edilmektedir. Tablo 1.9. Deney sonularna gre kaya dayankll iin rehber (CIRIA special publication 83 / CUR Report 154) Deney Kaya younluu (t/m3) Su emme (%) ok yi >2.9 yi 2.6-2.9 Marjinal 2.3-2.6 Zayf 1.0 8.0

4.0-8.0

1.5-4.0

12.0 4 cm3 Koku ok (rnein Hidrojen slfr gibi) 4500 mg/L(3) > 2000 mg/L >100 mg/L >100 mg/L > 100 mg/L > 500 mg/L > 100 mg/L > 100 mg/L >1500 mg/L >500 mg/L(3) >1000 mg/L(3)

DENEY

1.Renk

2.Ya/Gres 3.Deterjan 4.Asl madde 5.Koku 6. pH Deeri 7.Klorr(Cl)(2) elik donatl betonda Donatsz betonda 8.Slfat(2) 9. eker(2) Glukoz Sakkaroz 10.Fosfat(2) 11.Nitrat(2) 12.inko(2) 13.Slfid(4) 14.Sodyum Potasyum(5) 15. Humus (Organik) Maddeleri

(1) (2) (3) (4) (5)

Suya (%4-5) 5 cm3 NaOH SarmsSarmsilave et, iyice kahverengiden kahverengiden alkala,3 dk daha ak daha koyu sonra gzle muayene et. zin verilen hzl bir metod kullanlarak karar verildiinde. Baz durumlarda kullanlabilir kriteri, her olayda deerlendirme yapmay ve/veya karlatrmal beton deneylerine bal olarak nihai deerlendirmeyi ifade eder. Her bir olay iin bamsz deerlendirme yapmak mmkndr. Ancak tm beton bileenlerinden ileri gelen toplam klorr miktar TS EN 206-1deki snrlar gemeyecektir. ngerilmeli beton ve erbet harlar iin gereklidir. Alkali-Silika reaksiyonu riski varsa gereklidir.

25

Beton Katklar Ky yaplarnda kullanlacak beton iin katk malzemeleri olarak kullanlabilecek malzemelerin TS EN 934-6 ya gre belirlenip TS EN 934-2 de verilen standartlara uygunluk salamas gerekmektedir.

26

Tablo 1.22, Ky Yaplar ve Liman naatlarnda Kullanlan Beton Karmlarnn Nitelikleri 1 m iindeki Su ile Minimum minimum Temas Beton imento Durumu Snf miktar kg Su i Su ile temas minimum Su ile temas minimum 30 375 Maksimum Yaplmas Agrega Gerekli Boyutu Deneyler mm TS EN 12390-3 , TS EN 1097-6, ASTM C642-97 TS EN 12390-3 , TS EN 1097-6, ASTM C642-97

Snf

de kullanlaca

yer

A B

Betonarme kazklar, betonarme palplanlar ve kazk balklar Rhtmlarn st yaplarndaki betonarme betonu Temellerdeki betonarme betonuyla, ambar, atelye ve benzeri binalarn st yaplarndaki betonarme betonu

30

25

350

30

C

20

350

30*

TS EN 12390-3

D

Prefabrike plaklar Su ile 25 (nervrl plak) betonarme temas sk betonu Rhtm duvarlar ile dalgakranlarn bloklarndaki beton

350

30

TS EN 12390-3

Su i

20

325

30

TS EN 12390-3

E

F

Rhtm kronmanlar ile dalgakranlarn Su ile 20 kronmanlarndaki ve saha temas sk kaplamalarndaki beton Rhtm duvarlar iin su ii Su i beton Temeller vesaire iin tkama tabakas betonu grobeton Ar yklere maruz kaplama betonu Ar yklere maruz kaplama altndaki temel tabakas zayf betonu Su ile temas minimum Su ile temas minimum Su ile temas minimum 20 -

325

30

TS EN 12390-3

G H

350 200

30 30

TS EN 12390-3 TS EN 12390-3 TS EN 12390-3 , TS EN 1097-6, ASTM C642-97

K

350

50

L

-

250

40

TS EN 12390-3

27

Tablo 1.23, Beton ve Betonarme ile ilgili dier Trk Standartlar TS EN 206-1 19.04.2002 Beton-Blm 1:zellik, performans, imalat ve uygunluk TS 9967 08.03.1992 Yap elemanlar tayc sistemler ve binalar-prefabrike betonarme ve ngerilmeli betondan-hesap esaslar ile imalat ve montaj kurallar (Tadil.:TS 9967/T1:16.02.1993 ve T2:1.10.1996) TS EN 450-1 17.01.2006 Uucu Kl-Betonda kullanm iin-Blm 1: Tarifler zellikler ve uygunluk kriteri TS EN 934-2 11.03.2002 Kimyasal katklar-Beton, har ve erbet iin Blm 2: Beton katklar-Tarifler, zellikler, uygunluk, iaretleme ve etiketleme (Tadilatlar: T1:28.01.2004 ve A1:27.12.2005) TS EN 1008 24.04.2003 Beton-Karma suyu-Numune alma, Deneyler ve Beton Endstrisindeki ilemlerden geri kazanlan su dahil, suyun, beton karma suyu olarak uygunluunun tayini kurallar TS 3260 21.09.1978 Beton yzey sertlii yolu ile yaklak beton dayanmnn tayini kural TS 11747 13.04.1995 Pskrtme beton (Shotcrete) Yapm, Uygulama ve Bakm Kurallar TS 10465 17.11.1992 Beton deney metotlar-Yap ve yap bileenlerinde sertlemi betondan nmune alnmas ve basn mukavemetinin tayini (Tahribatl metot) TS 2756-1 11.04.1995 Muayene ve deney iin numune alma metotlar-Blm 1: Parti muayene iin kabul edilebilir kalite seviyesine (AQL) gre numune alma planlar TS 2756-4 11.04.1995 Muayene ve deney iin numune alma metotlar-Blm 4 Yzde uyumsuzluk iin llebilen zelliklerin muayenesinde numune alma ilemleri ve diyagramlar TS 3289 EN 1354 03.04.1996 Gzenekli Beton-Hafif Agregal-Basn Mukavemeti Tayini TS EN 991 13.04.1998 Gaz Beton veya Hafif Agregal Gzenekli Beton-nyapml Bileenlerin Boyutlarnn Tayini TS EN 992 13.04.1998Hafif Agregal Gzenekli Beton-Kuru Younluk Tayini TS 500 22.02.2000 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar (Tadilatlar:TS 500/T1:6.2.2001 ve T2:19.04.2002)

28

1.4.4. Beton Deneyleri:

1.4.4.1. Beton Deneyleri in Numune Alma Betondan numune almak iin, TS 12350-1 de verilen numune alma esaslar uygulanacak ve TS 500 deki kriterlere uyulacaktr.. Beton niteliinin denetlenmesi amacyla her retimden en az bir grup (3 tane) deney eleman alnmas zorunludur. Bir birim, ayn gnde dklm 100 m3 veya 450 m2 yi aamaz. Bir ite en az 3 grup (9 Numune) alnmas gereklidir. Grubu oluturan numuneler, standart koullarda saklandktan sonra deneyler yaplr. in ilerlemesine paralel olarak, beton malzeme ve ilemleri ile ilgili test ve kontrollar yaplacaktr. Olumsuz test sonular, iin bununla ilgili ksmlarnn reddedilmesine neden olacaktr. retilen betonlara ait yaplan istatistiksel deerlendirme neticasinde her bir beton snf iin karakteristik dayanm deerinin altnda kan deney says %10 u gemeyecektir. Herhangi bir nedenle beton dayanmndan kukuya dlmesi durumunda Mhendis, karot alnarak test yaplmasn isteyebilir. Bu durumda karot alnacak yerlerin saptanmas ve beton dayanmnn yerinde deerlendirilmesi iin darbeli eki, sonoskop ya da zarar vermeyen bir baka alet kullanlacaktr. 1.4.4.2. Taze Beton Deneyleri Taze beton yerletirilmesi srasnda dikkat edilmesi gerekli olan kriterler, fiziksel olarak gzle gzlemlenebilen ve deneysel olarak llebilen niteliklerdir ve niceliklerdir. Taze beton yapmnda zellikle deniz yaplarnda gz nne alnacak en nemli kriterlerden birisi ilenebilirliktir. Betonun ilenebilir olmas, tanmasnda, yerletirilmesinde ve sktrlmasnda kolaylk salar. Beton yerletirilmesi srasnda dikkat edilmesi gerekenler aada verilmitir. Beton malzemelerinin ayrimasna izin verilmemelidir Beton kanamasna (bleeding) izin verilmemelidir Priz zaman ne gerektiinden nce ne de sonra olmamaldr Beton yzeyi kolaylkla dzeltilebilmelidir

Beton dkm srasnda taze beton iin yaplacak deneylere ilikin Trk standartlar Tablo 24 de verilmitir. Btn betonlama ilemleri Kontrol Mhendisi tarafndan srekli ve kesin olarak kontrol edilecektir. Eer taze beton deneylerinde istenen kalite salanamazsa, beton Kontrol Mhendisi tarafndan kabul edilmeyecektir. Tablo 1.24, Taze Beton Deneyleri Standartlar TS EN 12350-1 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 1: Numune alma TS EN 12350-2 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 2: kme (slamp) deneyi TS EN 12350-3 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 3: Vebe deneyi TS EN 12350-4 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 4: Sktrlabilme derecesi TS EN 12350-5 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 5: Yaylma tablas deneyi TS EN 12350-6 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 6: Younluk TS EN 12350-7 17.04.2002 Beton-Taze beton deneyleri-Blm 7: Hava ieriinin tayini-basn metotlar

29

1.4.4.3. Sertlemi Beton Deneyleri: Sertlemi beton deneyleri beton dkm srasnda, Kontrol Mhendisi gzetiminde alnan numunelerin iin standartlarna uyup uymadn belirlemek iin yaplr. Beton dkm srasnda alnan numuneler iin yaplacak deneylere ilikin Trk standartlar Tablo 1.25 de sralanmtr. Tablo 1.25. Sertlemi Beton Deneylerine likin Trk Standartlar TS EN 12390-1 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri-Blm 1: Deney numunesi ve kalplarnn ekil, boyut ve dier zellikleri TS EN 12390-2 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri-Blm 2: Dayanim deneylerinde kullanlacak deney numunelerinin hazrlanmas ve krlenmesi TS EN 12390-3 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri-Blm 3: Deney nmunelerinde basn dayanm tayini TS EN 12390-4 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri-Blm 4: Basn dayanm-Deney makinalarnn zellikleri TS EN 12390-6 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri-Blm 6: Deney numunelerinin yarmada ekme dayanmnn tayini TS EN 12390-7 08.04.2002 Beton-Sertlemi beton deneyleri - Blm 7: Sertlemi betonun younluunun tayini TS 3289 EN 1354 03.04.1996 Gzenekli Beton-Hafif Agregal-Basn Mukavemeti Tayini TS EN 991 13.04.1998 Gaz Beton veya Hafif Agregal Gzenekli Beton-nyapml Bileenlerin Boyutlarnn Tayini TS EN 992 13.04.1998 Hafif Agregal Gzenekli Beton-Kuru Younluk Tayini TS 10465 17.11.1992 Beton deney metotlar-Yap ve yap bileenlerinde sertlemi betondan nmune alnmas ve basn mukavemetinin tayini (Tahribatl metot) TS 2756-1 11.04.1995 Muayene ve deney iin numune alma metotlar-Blm 1: Parti muayene iin kabul edilebilir kalite seviyesine (AQL) gre numune alma planlar TS 2756-4 11.04.1995 Muayene ve deney iin numune alma metotlar-Blm 4 Yzde uyumsuzluk iin llebilen zelliklerin muayenesinde numune alma ilemleri ve diyagramlar TS 3624 23.07.1981 Sertlemi Betonda zgl Arlk,Su Emme ve Boluk Oran Tayin Metodu

30

1.5. Betonarme Demiri

1.5.1. Genel Betonarme demiri ile ilgili olarak TS 708/Mart 1996 Beton elik ubuklar referans standart olarak kullanlacaktr. Eer yapmda beton elik hasrlar kullanlacaksa TS 4556 standardnda verilen artlar yerine getirilecektir. 1.5.2. Malzeme zellikleri Betonarme Demirlerinin Fiziksel ve Mekanik zellikleri, TS 708 den alnabilir. KGM Karayollar Teknik artnamesi, 2006 da verilen artlara uyum salanacaktr. 1.6. Bitml Malzemeler Bitm, petrol rafinerilerinde ham petroln damtlmas ile elde edilen ve yol yapm ile bakmnda kullanlan maddedir. Elastik, kohesif, geirimsiz, uzun mrl ve evre koullarna dayankl malzeme olmas nemlidir. Bina kaplamas dnda kalan yol kaplamalarnda kullanlan btn malzemeler, K.G.M. Karayolu Teknik artnamesi(2006) ne uygun olacaktr. Kaplama snf bitmlerin deney sonular, bitmden TS 115 EN 58 standardnda belirtilen esaslara uygun olarak alnan numunelere, TS 1081 EN 12591 standardnda belirtilen deneyler uygulandnda K.G.M. Karayolu Teknik artnamesinde verilen deerlere uygun olacaktr. 1.6.1. Limanlar styapsnda Astar olarak kullanlacak Bitml Malzemeler Bitm astar tabakas inaat iin kullanlacak olan bitml malzeme, TS-1083 standardna uygun MC-30 yada MC-70 veya TS 1082 standardna uygun SS-1, SS-1h, CSS-1, CSS-1h malzemelerinden biri olacaktr. Bitml malzemenin inaatta kullanlmadan nce darece kabul edilebilmesi iin TS 115 EN 58 standardnda gre numuneler alnacak ve malzemenin artnamesine uygun olup olmad saptanacaktr. Astar tabakas inaatna balanabilmesi iin tm bitml malzeme ihtiyacnn en az %25 inin sahada hazr olmas gerekmektedir. Kontrol mhendisi inaatn herhangi bir aamasnda ek numuneler alp deneysel sonularn isteyebilir. Astar tabakas, pskrtlecek olan yzeylerin kuru olmas halinde ve hava scaklnn glgede +10 ve ykseliyor olmas halinde uygulanr. Astar malzemesi uygulandktan sonra malzemenin kr ve yzey iine penetre edebilmesi iin en az 24 en ok 48 saat beklenecektir. Astar malzemesi 0.5-2.0 litre/m2 olacak ekilde pskrtlecektir. Astarn ne kadar verilecei, uygulanacak yzeyin durumuna gre Kontrol Mhendisi tarafndan kesin olarak belirlenecek ve yapm srasnda deneylerle kontrol yaplacaktr. 1.6.2. Limanlarda kaplama iin Kullanlacak Bitml Malzemeler Kaplama iin TS 1081 EN 12591 standardna uygun 70/100 penetrasyonlu bitm, 100/150 penetrasyonlu bitm, 160/220 penetrasyonlu bitm ya da TS 1082 ye uygun RS-1, CRS-1 veya CRS-2 bitml balayclarndan birisi kullanlacaktr. darenin onay ile polimer modifiye katyonik

31

bitm emlsiyonu kullanlmas durumunda, bitm emlsiyonu AASHTO M316 standardna uygun olacaktr. Kaplama bitml malzemesi , kaplama yaplacak yerdeki hava scaklnn glgede en az +10 C ve daha ykseliyor iken uygulanacaktr. Astar malzemesi 0.70-1.75 litre/m2 olacak ekilde uygulanacak ve kesin miktar tasarm ile saptanacaktr. Uygulamann saptanan miktarda olup olmad, yapm srasnda yaplacak deney ile belirlenecektir. 1.6.3. Limanlarda Bitml Temelde Kullanlacak Bitml Balayclar: Bitml Temelde kullanlacak balayclar iin TS 1081 EN 12591 standardna uygun iklim artlarna gre 40/60, 50/70 ve 70/100 penetrasyonlu bitm kullanlacaktr. Bitml balayclardan TS 115 EN 58 standardna gre numune alnacak ve malzemenin uygunluuna karar verilecektir. 1.6.4. Limanlarda Bitml Temelde Kullanlacak Bitml Malzemeler: Bitml temel tabakasnn yapm srasnda kullanlacak Bitml Balayclar ile Yaptrc ve Astar malzemesi olarak kullanlacak Bitml Malzemeler ile Bitml malzemelerle ilgili Trk Standartlarnn toplu olarak bir listesi, K.G.M. Karayolu Teknik artnamesinde verilmektedir. Astar malzemesi olarak TS 1083e uygun MC-30, TS-1082ye uygun SS-1, SS-1h,CSS-1, CSS-1h malzemelerinden biri kullanlacaktr. Yaptrc olarak TS 1082 de verilen artlara uygun RS-1, RS-2 ve CRS-1, CRS-2 malzemelerinden biri kullanlacaktr. Yaptrc ve astar malzemesi olarak kullanlacak bitml balayclardan TS 115 EN 58 standardna gre numune alncak ve malzemenin uygun olup olmad saptanacaktr. 1.7. Babalar Malzeme ve Geometrik zellikler Baba malzemesi kalplanm ve malzeme ii gerilmeleri alnm ASTM A-27 standardna uygun Grade 65-35 elikten olacaktr. Yataya gre 00 ile 600 ve iskeleye gre 00 ile 1800 aras dayanm 150 t olacaktr. Malzeme akmasna kar gvenlik katsays 3.0 olarak alnacaktr. Babann minimum arl 1.7 t olacak, ykseklii 1.2 m ve tam ortasnda babann iskeleye balanmas iin gerekli elemann ve betonun koyulaca 20 cm lik bir delik braklacaktr. Babalar yerletirilmek zere sahaya getirilmeden primerla kaplanm olacaktr. Ankraj Elemanlar Babalar stne oturduu betona ASTM A 449 a uyumlu 2 apl en az sekiz (8) tane civata ile balanacaktr. Btn civatalar scak daldrma galvanizleme ileminden geirilmi olacaktr. Ayrca civatalarn yerletirildii borularda scak daldrma galvanizli olacaktr. Ankraj elemanlarnn uyum asndan babann reticisinden salanmas tavsiye edilir. Grobeton Babalarn yerletirildii beton ktlesinin minimum basma dayanm 30 Mpa olacak ve kullanlacak agregann maksimum ap 1 cm yi gemeyecektir.

32

Fini Babalar yerletirildikten sonra son katman boyasyla kaplanacaktr. Boyama ileminden nce baba yzeyi btn pislik, ya ve yabanc maddelerden arndrlacaktr. Yalarn temizlenmesi iin ayrca zel bir temizleyici malzeme kullanlabilir. Babalarn fini tabakalar bir katman inko primer ve bir katman epoksiden oluacaktr. Boya rengine yapmdan nce karar verilecektir. 1.8. Usturmaalar

1.9. Dier Malzemeler Dier btn malzemeler iin TS ve TS EN standartlar ncelikli olarak kullanlacak ve TS yada TS EN standartlarnn kapsamad durumlarda Kontrol Mhendisinin onaylayaca uluslararas standartlara bavurulacaktr.

33

2.Yapm Teknik Esaslar

2.1. Ynetimi Yapm ncesi ve Yapm Srasnda Ynetimi Tasarm ve planlama aamasndan sonraki adm iin yaplmasdr. Ana yklenici iin balamasndan nce ilerin dzenli olarak yrmesi iin uygulanacak yntemleri planlamaldr. Tablo 2.1 de yapm ncesi izlenmesi gerekli yntemler genel olarak verilmitir. Tablo 2.1. Yapm ncesi ve Yapm Srasnda zlenecek Admlar Tasarm izimleri ve i artnamesini le ilgili btn izimlerin incelenmesi ve artnamenin okunmas . anlamak alma izimleri ile sahadaki durumun karlatrlmas iin yapma balamadan nce arazinin topografik zelliklerini belirlemek iin arazi etd yaplacaktr. Hava durumu ve dalga iklimi ile ilgili aratrma yaplacaktr, hava scakl, yamur, rzgar bilgileri, gel-git ykseklikleri ve deniz akntlar gzlenecek ve yapm aamasnda yapm etkileyebilecek durumlar kaydedilecektir. Yapm alan yaplmas etd e balamadan nce yapm alan evresinde malzemelerin geici olarak depolanabilecei yerler, ulam yollar (elektrik ve su hatlarnn getirilmesi iin planlar) , trafiin akclnn salanmas ve deniz aralarnn yanaabilecei yerler tespit edilecektir. Malzeme kaynaklarnn bulunmas (agregalar, kaya ocaklar, beton santrallar, hazr beton kaynaklarna yaknlk) Yapm iin engel kartabilecek durumlarn belirlenmesi (Kablo hatlar , su yada kanalizasyon hatlar , yer st engeller vs..) Yapm malzemesi Yapma balamadan nce kullanlacak malzemenin miktarnn miktarlarnn hesaplanmas ve tasarm miktarlar ile kontrol edilmesi hesaplanmas Yapm tekniklerinin Benzer yaplarla ilgili uygulanm olan tekniklerin gzden geirilmesi incelenmesi Yapm srasnda kullanlacak olan btn ekipmanlarn envanter olarak karlmas, her i kalemi iin gerekecek zaman ve i gcnn Planlama hesaplanmas, her i iin aliacak olan ekiplerin karlmas Malzeme ve ekipman iin yaplacak depolama alanlarnn belirlenmesi, Geici yaplarnn antiye ulam yollarnn planlanmas ve yaplmas, Beton bloklarn planlanmas yapm alannn ve depolanacak alanlarn hazrlanmas, denizden malzeme tanmas durumunda aktarma alanlarnn belirlenmesi Grlt, titreim veya su kirlenmesine kar nlemlerin alnmas , evre koruma yapm srasnda blge evresinde trafiin akn bozabilecek nlemlerinin alnmas durumlarn gzden geirilmesi, evre kirletici malzemelerin kullanlmasnda gerekli nlemlerin alnmas Yapm sonras elde Yapm sonras retilmi olan yan rnlerin hesaplanmas, yeniden

34

kalacak olan yan kullanma, zararl atk olmas durumunda artma yada ileme rnlerin kullanlabilmesi iin planlarn yaplmas Malzeme, ekipman ve insangcnn kullanlmasna ynelik planlama Muhasebe ilemleri yaplmas, malzeme tama planlar, taeron kullanma plan Tasarm ve yapm kalitesinin salanmas iin kalite kontrol plan hazrlanmas ve gerekli nlemlerin alnmas, yapm teknikleri ve sahaya Kalite Kontrol Plan getirilecek malzeme iin kalite kontrol belgelerinin hazrlanmas, i ve d tetkik planlarnn yaplmas gvenlii kontrol plan hazrlanmas, saha is gvenlii iin gerekli gvenlii ynetim nlemlerin almas ve kontrol, iin durdurulmasn gerektirecek plan koullarn belirlenmesi (yamur, rzgar ve dalgalar etc..) Saha ynetimi organizasyon emas, acil durumlarda bavurulacak Dier ynetim planlar yntemler (kazalarda, felaket durumlarnda ..) 2.2.Batimetrik lmler 2.2.1. aklle lm aklle lm aada verilen artlarda kullanlacaktr Ses sonarlarnn kullanlmasnn dalgalarn yansmas nedeniyle sakncal olduu deniz yaplarnn evresinde Ses sonarlarnn lmlerini kontrol etmek iin, zellikle deniz yata yumuak zemin ise Deniz aralarnn kullanlabilecei derinlik tayinlerinde Ses sonarlarnn lmlerinin gvenilir olmad s derinliklerde

Derinliin 10 m yi at yada orta yada kuvvetli deniz akntlarnn olduu durumlarda kullanlmayacaktr. 2.2.2. Ses Sonarlar ile lm Batimetrik lmler tasarm ve yapm ilerinde kullanlacak deniz dibi haritalarinin hazrlanmas iidir. Bunun iin yapm alannda belirli aralklarla oluturulan aralklarda su derinlii deniz arac, yatay pozisyonu ile ilgili bilgiler batimetrik lm sonucunda bulunacaktr (ekil 1). Oluturulacak a deniz taban malzemesinin zelliine ve ses sonarnn sinyal asna bal olarak deiir. Eer deniz taban ar dzensizlik gsteriyorsa lm hassaslnn artrlmas iin a aral azaltlr. lmlerde deniz taban dzenli bir yap gsteriyorsa a aral artrlr. A aralnn artrld durumlarda taban girinti ve kntlarnn gzden karlmamas iin yandan tarayc sonarlar (ekil 2.2) kullanlmaldr.

35

Sonar Derinlii Sonar Kaydedilen Derinlik

Deniz Taban

Sinyal As

Deniz Alt lm As

lk okuma sinyali

ekil 2.1. Deniz Sonarnn Calma Sistemini Gsteren ema 2.2.2.1. Su Derinlii lm Su derinliinin lmnde ses sonarlar (echo sounder) en yaygn kullanlan ekipman olarak lmler iin kullanlacaktr. Derinlik lmnde eitli nedenlerden kaynaklanan olas hata paylar Tablo 2.2 de verilmitir. Tablo 2.2. Su derinlii lmlerinde hata paylar (BS 6349:Part 5:1991) Hata oluturabilecek akl lmlerinde Ses sonarlarnda (m) nedenler (m) Deniz Taban Malzemesi Kayalk Taban 0.05 0.05 Kum 0.10 0.10 Kil 0.15 0.15 Yumuak Silt 0.20 0.20 Aknt Hz 1.0 knot (0.05xd) 0.00 2.0 knot (0.05xd) 0.00 Deniz Dalgalar 0.3 m: Kk boyutlu deniz 0.20 0.20 arac kabul edilerek 0.5 m: 10 m ve daha uzun 0.25 0.25 botlar 1.0 m: 15 m ve daha uzun 0.30 0.30 botlar

36

Not 1. Hata pay deniz taban malzemesinin cinsine gre deiir. Ayrca kullanlan sonarn frekansna bal olarakta deiir. Not 2. Ses sonarlar deniz akntlarndan etkilenmez. Not 3. Ses sonarlarnn lm hassasl deniz dalga imesi yada gel-git dalgalar srasnda filtre ve dalga imesi kompensatr kullanlarak dzeltilir. Not 4. Yukarda hatalar artlar nedeniyle daha byk hatalara eklenebilir. d: Su derinlii (m) olarak 2.2.2.2. Kalibrasyon lmlerden nce sonar aleti suyun tuzluluk oranna ve havann scaklna gre kalibre edilmelidir.Suyun tuzluluu ve scakl hergn deiebilecei iin sonar kalibrasyonu her iin balangcnda ve bitiinde hergn yaplacaktr. Sonar Dalgalar Frekans Sonar yaplmadan nce deniz dibi malzemesinin yzey lmlerinin doru yaplabilmesi iin malzeme eidine gre lm frekansnn belirlenmesi gerekir.. Eer deniz dibi malzeme akc amurdan oluuyorsa yksek frekansl sonarlar kullanlmaldr. Yandan Tarayc Sonarlar Yandan tarayc sonarlar deniz aracnn hareket ynne dik bir pozisyonda geni al bir alanda lmler alr. Ses sonarlaryla lm sistemine gre daha az detayl bilgiler vermesine ramen daha geni alan daha ksa zamanda taranabildii iin kullanma uygundur. Eer lmlerde detayl bir lme gerektiren blgeye rastlanrsa o blgede ses sonarlaryla lm yaplabilir.

Sonar

Sonar Sinyal

skandil Derinlii

Deniz Taban

ekil 2.2. Yandan Tarayc Sonarlar

Direk Tarayclar Eer ses sonarnn lmlerinden phe ediliyorsa, genellikle yumuak veya yosunlu zeminlerde, direk lm yaplmaldr. Denizin iine daldrlan sonar aleti ile lmler yaplr.

37

Askl Tarama (Wire Sweep) Askl tarama eer su iinde lm yaplmasn engelleyecek engeller var ise yaplr. Bir kabloya aslan sonar aleti deniz ii engelin olduu blgede deniz iine kontroll olarak batrlarak engelin en yksek noktas bulunur. lm Koullar lm yaplacak alanda dalgalarn hareketliliinden dolay oluabilecek lm hatalarnn olmamas iin, deniz dalgalarnn sakin olduu gnlerde lm yaplmas arttr. lm Aracnn Hz Eer lmler dzenli bir deniz yapsnn gsteriyorsa, lm aralklar 250 m ye kadar karlabilir. Dzensiz olan deniz dibi haritas iin lmler 5 m ye kadar indirilebilir. lm aracnn hzda deniz dibi toporafyasna bal olarak artrlp azaltlabilir. lm aracnn hz dzensiz deniz taban iin 1-1.5 m/san, dzenli deniz taban iin 2.5 m/ san. olmaldr. (Pianc, Report of Working Group 23,2000) lm limitlerinin genellikle yaplacak yapnn yada tarama yaplacak blgenin ana eksenine dik olarak yaplmas gerekir. lm alan yap alann yada tarama yaplacak blgeyi kapsayacak ekilde snrlarn belli olmas iin yetarli bir alan kapsamaldr. Tarama iin tarama malzemesinin dklecei yer ve boaltm blgesi iinde batimetri lmleri yaplacaktr. Yatay Pozisyon lm srasnda deniz aracnn yatay pozisyonu nemlidir. Yatay poziyonlar yer istasyonlar ile beraber kullanlrsa gvenilir olurlar. Optik, radyo yada GPS sistemleri yatay pozisyonlama iin kullanlabilir. Su seviyesi Her batimetri lm srasnda su seviyesinin 2.5 cm tolaransla llp ortalama deniz suyu seviyesine gre lm sonularnn dzeltilmesi arttr. 2.3.Tarama Tarama ilemleri yapabilmadan nce , tarama yaplacak alandaki batimetri haritalar karlmal ve blgenin jeolojik aratrmalardan sonra tarama yaplacak malzemenin cinsinin bilinmesi gerekmektedir (Tablo 3) . Deniz tabannn haritas karldktan sonra tarama yaplacak malzemenin miktar hesaplanacak ve kullanlacak uygun ekipman ve malzemeler seilecektir.

38

Tablo 2.3. Deniz Taban sediman snflandrlmas (BS 6349:Part 5:1991)) Sediman eidi Sediman Boyutlar (mm) Kayalar >200 akllar ri 200-60 Orta 20-6 nce 6-2 Kum ri 2-0,6 Orta 0,6-0,2 nce 0,2-0,06 Silt ri 0,06-0,02 Orta 0,02-0,006 nce 0,006-0,002 Kil