KPSS2017

30.Eğitimde

yıl

önce bİz sorduk

soru35

50 Soruda

ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

ÖABTDİN KÜLTÜRÜ veAHLAK BİLGİSİ

KOMİSYONÖABT Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-725-7Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

3. Baskı: 2016, Ankara

Proje-Yayın: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. sokak No:7

Şaşmaz/ANKARA(0312 278 34 84)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 16102

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.netİnternet: www.pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi ve Alan Eğitimi Testi (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedefl enmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti, Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama, Temel Dini Bilgiler, İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi, Gü nü mü z Tü rkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları, Din Bilimleri) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Din Kültürü Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a) Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti

b) Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama

c) Temel Dini Bilgiler (İslam, İman Esasları ve İbadetleri)

d) İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi

e) Gü nü mü z Tü rkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları

g) Din Bilimleri (Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Dinler Tarihi, Din Eğitimi, Din Felsefesi)

% 12

% 12

% 16

% 12

% 4

% 24

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2015-2016 ÖABT Din Kültürü Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

1 KISIM

HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS

1. BÖLÜM

HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYERI. Ünite Hz. Muhammed’in Doğduğu Ortam ..................................................................................................................5

1. Siyer ve Siyer Kaynakları Hakkında Genel Bilgi ..........................................................................................................5

2. Arap Yarım Adasının Coğrafi Özellikleri .......................................................................................................................5

3. Arabistan’ın Siyasi Tarihi ..............................................................................................................................................6

4. İslam Öncesi Dönemde Araplarda Yaşam ....................................................................................................................9

5. Fil Olayı ......................................................................................................................................................................13

II. Ünite Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed ..........................................................................................................13

1. Hz. Muhammed’in Soyu, Ailesi ve Doğumu ..............................................................................................................13

2. Hz. Muhammed’in Çocukluk Dönemi .........................................................................................................................14

3. Hz. Muhammed’in Gençlik Dönemi ............................................................................................................................15

4. Hira Günleri/Vahye Hazırlık ........................................................................................................................................17

III. Ünite Peygamber Olarak Hz. Muhammed ve Mekke Dönemi ..............................................................................17

1. İlk Vahiy ......................................................................................................................................................................17

2. Hz. Peygamber’in Varaka B. Nevfel İle Görüşmesi ....................................................................................................17

3. Vahyin Bir Süreliğine Kesilmesi (Fetretü’l-Vahiy) ........................................................................................................18

4. Gizli Davet Dönemi ve İlk Müslümanlar ......................................................................................................................18

5. İslam’a Açık Davetin Başlaması ve Sonuçları ............................................................................................................18

6. Peygamber’in Taif Yolculuğu (620) .............................................................................................................................23

7. İsra ve Mirac Olayları (621) ........................................................................................................................................24

8. Yesriblilerle (Medineliler) Görüşmeler ve Akâbe Biatları ............................................................................................24

9. Yesrib’e Hicret ve Müslümanların Hicreti (622) ..........................................................................................................25

IV. Ünite Hz. Muhammed’in Çağrısı: Medine Dönemi ................................................................................................28

1. Medine’de İlk Etkinlikler .............................................................................................................................................28

2. İbadet Konusundaki Gelişmeler .................................................................................................................................30

3. Müşriklerle Mücadele .................................................................................................................................................31

4. İslam’a Çağrı Mektupları/Hükümdarlara Mektup .......................................................................................................39

5. Bazı Seriyyeler ...........................................................................................................................................................39

6. Hayber Kalesinin Fethi (H.7/M.628) ...........................................................................................................................39

7. Umretu’l-Kaza (H.7-M.629).........................................................................................................................................40

vi

8. Mute Savaşı (H.8/M.629)............................................................................................................................................40

9. Zatü’s-Selasil Seriyyesi (H.8/M.629) ..........................................................................................................................41

10. Mekke’nin Fethi (H.8-M.630) ....................................................................................................................................41

11. Halid b. Velid Seriyyesi (H.8/M.630) .........................................................................................................................42

12. Huneyn Savaşı/Ganimetlerin Taksimi (H.8/M.630) ...................................................................................................42

13. Evtas Seriyyesi (H.8/M.630) .....................................................................................................................................43

14. Taif’in Müslüman Olması (H.8-M.630) ....................................................................................................................43

15. Tebük Gazvesi (H.9-M.630) ......................................................................................................................................43

16. Muhammed (As)’a Gelen Elçiler/Senetü’l-Vüfûd (H.9/M.630) ..................................................................................44

17. Hz. Ebu Bekir’in Hac Emirliği (H.9/M.631) ................................................................................................................45

18. Veda Haccı ve Veda Hutbesi (H.10/M.632) ..............................................................................................................45

19. Hz. Muhammed’in Vefatı (H.10/M.632) ....................................................................................................................46

20. Peygamber’in Eşleri..................................................................................................................................................46

21. Hz. Peygamber’in Çocukları .....................................................................................................................................46

Kaynakça .......................................................................................................................................................................47

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................48

Çözümler .......................................................................................................................................................................51

2. BÖLÜM

PEYGAMBER A.S.IN SÜNNETİ/HADİSGiriş ................................................................................................................................................................................55

Peygamberlik ..................................................................................................................................................................55

I. Ünite Hadis İlminin Temel Kavramları .....................................................................................................................57

1. Hadis ..........................................................................................................................................................................57

2. Sünnet ........................................................................................................................................................................59

3. Eser ............................................................................................................................................................................59

4. Haber ..........................................................................................................................................................................59

5. Râvi ............................................................................................................................................................................60

6. Rivayet - Mervi............................................................................................................................................................60

7. Tarîk ............................................................................................................................................................................60

8. Tabaka ........................................................................................................................................................................60

II. Ünite Hadis İlminin Alt Dalları .................................................................................................................................60

1. Hadis Tarihi .................................................................................................................................................................60

2. Garibu’l-Hadis .............................................................................................................................................................71

3. Muhtelifu’l- Hadis ........................................................................................................................................................71

4. Fıkhu’l- Hadis..............................................................................................................................................................71

5. Esbâbu Vurudi’l-Hadis ................................................................................................................................................71

vii

III. Ünite Hadis Usulü ....................................................................................................................................................72

Hadis Usulünün Oluşum Dönemi ...................................................................................................................................72

Rical İlmi .........................................................................................................................................................................73

Cerh ve Ta’dil ..................................................................................................................................................................73

Hadis Tenkidinin Temel İlkeleri .......................................................................................................................................75

Hadis Öğrenim ve Öğretim Yöntemleri (Tahamul’ü-L Hadis)..........................................................................................75

IV. Ünite Hadis Çeşitleri ...............................................................................................................................................77

A. Kaynağına Göre Hadis Çeşitleri .................................................................................................................................78

B. Senedin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar ..............................................................................................................78

C. Râvilerinin Sayılarına Göre Hadis Çeşitleri ................................................................................................................79

D. Sened ve/veya Metninin Ortak Özellikleri Açısından Hadis Çeşitleri .........................................................................80

E. Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri ....................................................................................................................81

F. Zayıf Hadis ve Çeşitleri ...............................................................................................................................................83

G. Mevzû Hadis ..............................................................................................................................................................85

Kaynakça .......................................................................................................................................................................88

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................89

Çözümler .......................................................................................................................................................................92

2. KISIM

TEMEL DİNÎ BİLGİLER

1. BÖLÜM

İSLAM-İMAN ESASLARI/KELAMI. Ünite: Kelam İlmi ......................................................................................................................................................97

İnanç Esasları .................................................................................................................................................................97

1. Kelam İlminin Tarifi .....................................................................................................................................................97

2. Kelamın Konusu ve Gayesi (Maksad) .......................................................................................................................98

3. Kelam İlminin Diğer İsimleri ........................................................................................................................................98

4. Kelam İlminin Kaynakları ............................................................................................................................................99

5. Kelam İlminin Ortaya Çıkmasının Nedenleri...............................................................................................................99

II. Ünite Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ve Kelam İlminin Geçirdiği Evreler ....................................................102

1. Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ............................................................................................................................102

2. Kelam İlminin Geçirdiği Evreler ................................................................................................................................108

III. Ünite Bilgi ve Delil ................................................................................................................................................. 118

1. Bilgi ........................................................................................................................................................................... 118

2. Varlık .........................................................................................................................................................................120

viii

IV. Ünite İman ve İman Esasları .................................................................................................................................121

1. İman Kavramı ..........................................................................................................................................................121

2. Allah’a İman/Allah’ın Varlığı ......................................................................................................................................123

3. Peygamberlere İman ................................................................................................................................................128

4. Meleklere İman .........................................................................................................................................................131

5. Kitaplara İman ..........................................................................................................................................................132

6. Ahirete İman/Kıyamet ...............................................................................................................................................133

7. Kaza ve Kadere İman ...............................................................................................................................................135

Kaynakça .....................................................................................................................................................................142

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................143

Çözümler .....................................................................................................................................................................146

2. BÖLÜM

İSLAM HUKUKU VE İBADET ESASLARIGiriş ..............................................................................................................................................................................151

I. Ünite Kavramsal Çerçeve .......................................................................................................................................151

Fıkıh Kavramı ...............................................................................................................................................................151

Şeriat Kavramı ..............................................................................................................................................................152

İslam Hukuku ve Temel Özellikleri ................................................................................................................................152

İslam Hukukunun Kaynakları ........................................................................................................................................154

II. Ünite İslam Hukukunun Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi ......................................................................................163

1. Rasulullah A.S. Dönemi............................................................................................................................................163

2. Sahabe Dönemi ........................................................................................................................................................164

3. Tabiûn Dönemi..........................................................................................................................................................166

4. Müctehid İmamlar Dönemi........................................................................................................................................167

5. Mezhep Merkezli Dönem ..........................................................................................................................................172

6. Kanunlaştırma Hareketleri ve Yeni Dönem ...............................................................................................................172

III.Ünite Hükmün Tanımı ve Kısımları ........................................................................................................................173

1. Teklifi Hükümler ........................................................................................................................................................173

2. Vaz‘î Hükümler .........................................................................................................................................................175

3. Hükmün Muhatabı (Mükellef) ...................................................................................................................................176

ix

IV. Ünite İlmihal İbadetler Bölümü Özeti ..................................................................................................................178

Temizlik .........................................................................................................................................................................178

Namaz ..........................................................................................................................................................................181

Oruç ..............................................................................................................................................................................193

Zekat.............................................................................................................................................................................194

Hac ...............................................................................................................................................................................195

Umre .............................................................................................................................................................................197

Kurban ..........................................................................................................................................................................197

Bazı Günümüz Fıkıh Problemleri..................................................................................................................................198

Kaynakça .....................................................................................................................................................................203

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................204

Çözümler .....................................................................................................................................................................207

3. KISIM

KUR'AN MUHTEVASINI ANLAMA/TEFSİRI. Ünite Kur’an Tarihi ve Tanıtımı ............................................................................................................................... 211

A. Kur’an’ın Tarihi ......................................................................................................................................................... 211

B. Kur’an’ın Tanıtımı .....................................................................................................................................................216

II. Ünite Tefsir Usulü ve Tarihi ...................................................................................................................................233

1. Tefsir Usulü Kaynakları .............................................................................................................................................233

2. Tefsir Tarihi ...............................................................................................................................................................235

III. Ünite Kaynak ve Yöntem Bakımından Tefsir Çeşitleri .......................................................................................240

A. Kaynak Bakımından Tefsir Çeşitleri .........................................................................................................................240

B. Yöntem Bakımından/Niteliklerine Göre Tefsirler ......................................................................................................242

IV. Ünite Kur’an İlimleri ..............................................................................................................................................248

1. Kur’an’ın İndiriliş Süreci İle İlgili Özellikleri ...............................................................................................................248

2. Kur’an Lafızlarına Dair İlimler ...................................................................................................................................250

3. Kur’an’da Lafızlar Arası İlişkiler ................................................................................................................................252

4. Dil Merkezli Kur’an İlimleri ........................................................................................................................................254

5. Kur’an’ın Manalarına Dair İlimler ..............................................................................................................................255

6. Kur’an Tefsirinde İsrâiliyat.........................................................................................................................................261

Kaynakça .....................................................................................................................................................................262

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................263

Çözümler .....................................................................................................................................................................266

x

4. KISIM

GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE MEZHEPLER VE YORUMLARI/ MEZHEPLER TARİHİ

1. Mezhepler Tarihi ve Konusu .....................................................................................................................................269

2. Mezhepler Tarihinin Amaçları ...................................................................................................................................269

3. Mezhepler Tarihi İle İlgili Kavramlar ..........................................................................................................................269

4. Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri.........................................................................................................................270

5. İlk Mezhepler ............................................................................................................................................................272

6. Ehl-İ Sünnet ..............................................................................................................................................................284

7. Nusayrilik ..................................................................................................................................................................289

8. Dürzilik ......................................................................................................................................................................292

9. Alevilik/Bektaşilik ......................................................................................................................................................295

10. Yezidilik ...................................................................................................................................................................298

11. Vehhabilik ...............................................................................................................................................................301

12. Babilik/Bahailik .......................................................................................................................................................304

13. Kadıyanilik ..............................................................................................................................................................306

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 311

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................312

Çözümler .....................................................................................................................................................................315

5. KISIM

DİN BİLİMLERİ

1. BÖLÜM

DİN SOSYOLOJİSİ1. Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi .....................................................................................................................321

2. İslam Dünyasında ve Türkiye’de Din Sosyolojisi ......................................................................................................328

3. Sosyolojik Din Tanımları ...........................................................................................................................................330

4. Dinî Tecrübenin İfade Şekilleri ..................................................................................................................................332

5. Toplumsal Değişim ve Din ........................................................................................................................................334

6. Din-Sosyal Farklılaşma ve Sosyal Bütünleşme ........................................................................................................339

7. Toplumsallaşma ve Din.............................................................................................................................................340

8. Küreselleşme ve Din.................................................................................................................................................346

9. Kamusal Alan ve Din ................................................................................................................................................347

10. Gündelik Hayatta Din..............................................................................................................................................349

11. Dinî Gruplar ve Yeni Dinî Hareketler .......................................................................................................................350

12. Din ve Terör ............................................................................................................................................................355

Kaynakça .....................................................................................................................................................................357

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................358

Çözümler .....................................................................................................................................................................361

xi

2. BÖLÜM

DİN PSİKOLOJİSİI. Ünite Kavramsal Çerçeve ve Tarih .........................................................................................................................365

Tanım ve İçerik .............................................................................................................................................................365

Din Psikolojisinin İslam Dünyasındaki Öncüleri ............................................................................................................367

Din Psikolojisinin Batıdaki En Önemli Temsilcileri .......................................................................................................368

Din Psikolojisi İle İlgili Temel Kavramlar .......................................................................................................................370

II. Ünite Dindarlık ........................................................................................................................................................372

Dindarlığın Kaynakları ..................................................................................................................................................373

Dindarlığı Etkileyen Faktörler .......................................................................................................................................374

Dindarlığın Psikolojik Etki ve İşlevleri ...........................................................................................................................376

Dindarlığın Fizyolojik Etki ve İşlevleri ...........................................................................................................................377

Dindarlığın Sosyal Etki ve İşlevleri ...............................................................................................................................378

Dindarlık-Davranış İlişkisi .............................................................................................................................................378

Dindarlığın Boyutları .....................................................................................................................................................378

Dindarlığın Gelişimi ......................................................................................................................................................379

III. Ünite İnanç Psikolojisi ..........................................................................................................................................384

İnanç, İman ve Şüphe (İnanç Psikolojisi)......................................................................................................................384

İnanç Gelişimi ...............................................................................................................................................................386

Dinî Şüphe ....................................................................................................................................................................387

Dinî İlgisizlik, Dinî İnkâr ve Din Karşıtlığı ......................................................................................................................388

Tanrı Tasavvurları .........................................................................................................................................................389

Dinî Davranışlar ............................................................................................................................................................391

Dua ...............................................................................................................................................................................391

Dinî Tören .....................................................................................................................................................................392

Tövbe-Dine Dönüş/Dinsel Değişim ..............................................................................................................................392

Din Değiştirme ..............................................................................................................................................................393

Kaynakça .....................................................................................................................................................................395

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................396

Çözümler .....................................................................................................................................................................399

xii

3. BÖLÜM

DİNLER TARİHİ

Giriş ..............................................................................................................................................................................403

Dinin Tanımı ve Önemi .................................................................................................................................................403

Dinlerin Sınıflandırılması ..............................................................................................................................................404

Geçmişten Günümüze Dinler .......................................................................................................................................405

Zerdüştlük/Mecusilik .....................................................................................................................................................408

Sabiilik ..........................................................................................................................................................................410

Hint Dinleri ..................................................................................................................................................................414

Hinduizm.......................................................................................................................................................................414

Budizm..........................................................................................................................................................................417

Jainizm (Cainizm Veya Caynizm) .................................................................................................................................421

Sihizm ...........................................................................................................................................................................424

Uzak Doğu Dinleri .......................................................................................................................................................427

Taoizm ..........................................................................................................................................................................427

Konfüçyanizm ...............................................................................................................................................................428

Şintoizm ........................................................................................................................................................................429

Yahudilik .......................................................................................................................................................................429

Hristiyanlık ....................................................................................................................................................................443

Kaynakça .....................................................................................................................................................................453

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................454

Çözümler .....................................................................................................................................................................458

xiii

4. BÖLÜM

DİN EĞİTİMİI. Ünite Eğitim-Öğretim ve Din ...................................................................................................................................463

1. Eğitim-Öğretim..........................................................................................................................................................463

2. Din/Eğitim İlişkisi.......................................................................................................................................................464

II. Ünite Din Eğitim Bilimi ...........................................................................................................................................464

1. Dinî Eğitim/Din Eğitimi/Din Öğretimi .........................................................................................................................464

2. Din Eğitimi Biliminin Amacı ......................................................................................................................................465

3. Din Eğitim Biliminde Kullanılan Metotlar ...................................................................................................................465

4. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................465

III. Ünite İslam Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi .......................................................................................................467

1. Peygamber Döneminde Din Eğitimi..........................................................................................................................467

2. Medrese Öncesinde İslam Dünyasında Din Eğitimi .................................................................................................468

3. Medreselerin Kurulmasından Sonra Eğitim Çalışmaları ...........................................................................................468

4. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi..........................................................................................................................470

5. Din Öğretimine Özgü Modelleri ve Yaklaşımları .......................................................................................................472

6. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler ......................................................................................................474

7- Türkiye’de Din Eğitimi Alanları .................................................................................................................................478

8- Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik ....................................................................................................................480

Kaynakça .....................................................................................................................................................................487

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................488

Çözümler .....................................................................................................................................................................491

xiv

5. BÖLÜM

DİN FELSEFESİ1. Felsefe ve Din...........................................................................................................................................................495

2. Tanrı Tasavvurları ................................................................................................................................................... .498

3. Tanrı ve Sıfatları .......................................................................................................................................................500

4. Tanrı’nın Varlığının Delilleri .......................................................................................................................................501

5. Vahiy ve Mucize ........................................................................................................................................................502

6. Akıl ve İman .............................................................................................................................................................504

7. Din Dili ......................................................................................................................................................................505

8. Ateizm: Tanımı ve Çeşitleri .......................................................................................................................................507

9. Kötülük Meselesinin Mahiyeti ve Ateistik Eleştiriler ..................................................................................................509

10. Dini Çeşitlilik ........................................................................................................................................................... 511

11. Din ve Ahlak ............................................................................................................................................................513

12. Dinî Tecrübe ...........................................................................................................................................................514

13. Din ve Bilim.............................................................................................................................................................515

14. Ölüm Sonrası Hayat ...............................................................................................................................................516

Kaynakça .....................................................................................................................................................................518

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................519

Çözümler .....................................................................................................................................................................522

6. KISIM

İSLAM AHLAKI, SANAT VE ESTETİĞİ, FELSEFESİ

1. BÖLÜM

İSLAM AHLAKII. Ünite İslam Ahlakı Kavramsal Çerçeve .................................................................................................................529

1. Ahlak Kavramı ..........................................................................................................................................................529

2. Ahlak İlminin Konusu ve Gayesi ...............................................................................................................................529

3. Din-Ahlak İlişkisi .......................................................................................................................................................530

4. İslam Ahlakının Kaynakları .......................................................................................................................................531

5. Ahlaki Değerler .........................................................................................................................................................532

6. İslam Ahlak Literatüründe Kavramsal Çerçeve .......................................................................................................533

II. Ünite İslâm Ahlak Teorileri .....................................................................................................................................536

1. Kuralcı Ahlak Teorileri ...............................................................................................................................................536

2. Karakterci Ahlak Teorileri ..........................................................................................................................................539

xv

III. Ünite İslâm Ahlakının Bireysel Boyutu ................................................................................................................542

1. Hz. Muhammed (Sav)’In Ahlaki Şahsiyeti ................................................................................................................543

2. İslâm Ahlakında Faziletler ........................................................................................................................................543

3. İslam Ahlakında Reziletler ........................................................................................................................................546

4. Ahlaki Hayatta Temel Davranış Kuralları ..................................................................................................................547

Kaynakça .....................................................................................................................................................................549

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................550

Çözümler .....................................................................................................................................................................552

2. BÖLÜM

İSLAM SANAT VE ESTETİĞİİslam Sanat ve Estetiği .................................................................................................................................................555

İslam ve Sanat ..............................................................................................................................................................556

A. Mimari ......................................................................................................................................................................557

B. Hat Sanatı ................................................................................................................................................................571

C. Tezhip Sanatı ...........................................................................................................................................................573

D. Ciltleme/Ciltçilik ........................................................................................................................................................573

E. Minyatür Sanatı ........................................................................................................................................................574

F. Ebru ..........................................................................................................................................................................575

G. Kündekârî ................................................................................................................................................................575

F. Dinî Musiki ................................................................................................................................................................576

Kaynakça .....................................................................................................................................................................579

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................580

Çözümler .....................................................................................................................................................................584

xvi

3. BÖLÜM

İSLAM FELSEFESİI. Ünite ..........................................................................................................................................................................587

1. Felsefe ve Filozof Kavramlarının Tanımları ..............................................................................................................587

2. İslam Düşünce Okulları ............................................................................................................................................587

3. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sebepler ....................................................................................588

4. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Felsefeler ve Kişiler ...................................................................589

II. Ünite .........................................................................................................................................................................592

1. İslam Felsefi Akımları ...............................................................................................................................................592

2- İslam Felsefi Ekoller (Meşşaiyye, Rivakiyye, İşrakiyye, İhvanu’s-Safa) ...................................................................593

3. Doğu İslam Filozofları ...............................................................................................................................................598

4. Batı İslam Filozofları/Endülüs Filozofları ..................................................................................................................604

5. Bağımsız Filozoflar ...................................................................................................................................................607

III. Ünite ........................................................................................................................................................................610

1. Osmanlı’da Felsefe...................................................................................................................................................610

Kaynakça .....................................................................................................................................................................613

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................614

Çözümler .....................................................................................................................................................................617

7. KISIM

ALAN EĞİTİMİ1. Türk Milli Eğitiminin Amaçları ...................................................................................................................................621

2. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi 4-12. Sınıflar Öğretim Pragramı ..........................................................................621

3. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................622

4. İlk ve Ortaöğretim DKAB Öğretim Programı .............................................................................................................624

5. İlköğretim ve Ortaöğretim DKAB Öğrenme Alanları .................................................................................................627

6. İlköğretim DKAB Dersinde, Öğrenciye Kazandırılacak Temel Beceriler ...................................................................634

7. Öğrenme-Öğretme Süreçleri ve Öğretmenin Rolü ...................................................................................................635

8. Din Öğretiminde Stratejiler .......................................................................................................................................640

9. Din Öğretiminde Öğretme Yöntem ve Teknikleri ......................................................................................................647

10. DKAB Dersinde Ayet ve Hadislerin Kullanılması ....................................................................................................662

11. DKAB Dersinde Değer Öğretimi .............................................................................................................................665

12. Kavram, Kavram Haritaları ve Din Öğretiminde Kullanımı .....................................................................................669

13. Ölçme ve Değerlendirme ........................................................................................................................................674

Kaynakça .....................................................................................................................................................................686

HZ.MUHAMMED’İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS

I. KISIM

HZ.MUHAMMED’İN HAYATI/SİYER

1. BÖLÜM

5

Peygamber (A.S.)Ahlaki Özellikleri Fiziki ÖzellikleriŞemail türü eserler Hilye türü edebi eserler

NOTİlk dönem yazılan şemail eserleri Peygamber'in hilyesini de kapsamaktaydı.

2. ARAP YARIM ADASININ COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ

Arap Yarımadası coğrafi olarak Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Doğusun-da Basra Körfezi (İran Körfezi) ve Uman Denizi, Güne-yinde Arap denizi ve Aden Körfezi, Batısında ise Kızılde-niz ve AKâbe Körfezi yer almaktadır.

NOTArap yarımadası “Şibhü Cezîreti’l-Arab” veya “Cezîretü’l-Arab” şeklinde de ifade edil-mektedir.

Arap yarımadası kıtaları birbirine bağlayan coğrafi ko-numu itibarıyla deniz ve kara yolu ticaretinde önemli bir kavşak noktası olmuştur. İslam öncesinin önemli mer-kezlerinden Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif şehirleri Arap yarımadasının “Hicaz Bölgesi'nde” yer almaktadırlar. Bu şehirler İslam Devri'nin de en önemli şehirleridirler.

Yesrib/Medine şehrinde Yahudi olan Beni Nadir, Beni Ku-rayza ve Beni Kaynuka kabileleri ile Evs ve Hazrec gibi putperest Arap kabileleri yer almaktaydı. Tarım ve ticaret ile uğraşılmaktaydı.

Mekke şehri tarıma elverişli bir iklime sahip değildi. Ticari bir merkezdi. En önemli özelliği Kâbe’nin burada bulun-masıdır ki bunun sayesinde dinî bir merkez hüviyetine sahip olmuştur.

Taif şehrinde Sakif kabilesi mensupları ikamet ediyordu. Sakiflilerde tarım ve ticaret ile uğraşıyorlardı.

Çöl ikliminin hâkim olduğu Arap Yarımadası iklimin kurak yapısı nedeniyle tarıma fazla elverişli değildir. Hayvan-cılık ile uğraşan göçebe yaşam tarzı bölgeye hâkimdir. Yarımadanın kıyı kesimleri iç kısımlara nazaran daha fazla yağış almaktadır. Bundan dolayı iklim tarıma elve-rişlidir. Tarım ile uğraşmak yerleşik hayatı da beraberinde getirmiştir.

Arabistan için hurma önemli bir meyvedir. Hurmanın mey-vesinden, odunundan ve lifinden faydalanılmaktadır. Çöl ikliminin hâkim olduğu Arabistan'da ulaşım ve nakliye için uzun bir süre su içmeden yol alabilen deve kullanılmaktadır.

NOTDeveye uzun süre su içmeden çölde kalabil-diğinden dolayı Sefînetü’s-Sahrâ (Çöl Gemi-si) ismi de verilmiştir.

I. ÜNİTEHZ. MUHAMMED’İN DOĞDUĞU ORTAM

1. SİYER VE SİYER KAYNAKLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ

Siyer kelime olarak, “yol” anlamına gelmektedir. Sire ve siret kelimelerinin çoğuludur. Terim olarak ise siyer; Hz. Muhammed’in hayatını anlatma anlamında kullanılmış-tır. Doğumundan vefatına kadar geçen süre içerisinde Hz. Muhammed’in hayatında meydana gelen olayları kapsar. Siyer kavramı, “Siyer-i Nebi” veya “Es-Siretu’n-Nebeviyye” şeklinde de kullanılmaktadır.

Peygamberimizin hayatını anlatmak için kullanılan diğer bir kelime “Meğazi”dir. Aslında birbirinden farklı olan bu kelimeler bazen aynı anlama gelecek şekilde kullanıl-maktadır. Meğazi sözlükte savaş yeri, savaş anlamlarına gelmektedir. “Meğza” kelimesinin çoğuludur. Terim ola-rak ise Hz. Muhammed’in savaşlarının anlatıldığı kitap-lara verilen isimdir.

Peygamber'in HayatıSiyer Meğazi

Peygamber’in savaşlarını da kapsayan tüm hayatı

Peygamber’in Savaşları

Siyer ilminin başlıca üç kaynağı vardır. Bunlar:

1. Kur’an. Kur’an, Peygamber'in hayatında gerçekleşen bazı olaylardan bahsetmektedir. Örneğin; Bedir, Uhut vb. savaşlardan Kur’an bizlere bahsetmektedir.

2. Siyer’in ikinci kaynağı ise hadislerdir. Bu anlamda yazılan hadis eserleri Peygamber'in hayatı hakkın-da bizlere kaynaklık etmektedirler.

3. Siyer ilminin üçüncü kaynağı siyer-meğazi kitapla-rıdır. Siyer kitaplarının ilk öncülerinin eserleri yazılı olarak elimize geçmemiştir. Siyer’in bu ilk öncü kişi-leri şunlardır:

a. Urve b. Ez- Zübeyr (Ö.H. 92)

b. Ebân b. Osman (Ö.H.105)

c. Vehb b. Münebbih (Ö.H.110)

d. İbn-i Şihab ez-Zührî (Ö.H.124)

Bu isimlerden sonraki dönemde siyer ve meğazi ilmiyle uğraşan ve eserleri yazılı olarak elimize ulaşan kişiler ön-celik sırasına göre şunlardır:

a. İbn-i İshak (Ö.H. 151). “Es-Sire”i Elimizde bulu-nan en eski yazılı siyer kitabıdır.

b. Vakıdî (Ö.H. 208). “Kitabu’l-Meğazi”

c. İbn-i Hişam (Ö.H. 219) - “es-Siretu’n-Nebeviyye”: İbn-i İshak’ın eserine dayanmaktadır.

d. İbn Sa’d (Ö.H. 230). “Kitabu’t-Tabakat. Biyog-rafik bir eserdir. Hz. Peygamber’in yanı sıra sahabelerden de bahsetmektedir.

6

3. ARABİSTAN’IN SİYASİ TARİHİ

Arap yarımadasının kuzey ve güneyinde, coğrafi ya-pısından kaynaklanan nedenlerden dolayı İslam ön-cesi dönemlerde çeşitli devletler kurulmuşken, Hicaz Bölgesi'nde ise çöl ikliminin olumsuz etkileri bir devlet kurulmasını olumsuz etkilemiştir.

NOTİslam öncesi dönemde Hicaz Bölgesi'nde bir devletin kurulmaması İslam devletinin geniş bir bölgeye hızla yayılmasına neden olmuş-tur.

3.1. Güney Arabistan’da Kurulan Devletler

Güney Arabistan’da Main, Sebe ve Himyeri devletleri hüküm sürmüştür. Habeşliler ve Sasaniler de bölgede hâkimiyet kurmuşlardır. Bu bölgede yaşayanlara Arap-ların Kahtan kolundandır. Kahtan ismi Hz. Nuh’un torunu “Kahtan”a nispetle verilmiştir. Güney Arap yarımadası için en önemli yerleşim yeri Yemen’dir. Yemen hem tica-ret hem de tarım için uygun bir bölgedir. Önemli ticaret kavşaklarının bulunduğu Yemen aynı zamanda bol yağış almaktadır.

1- Mainliler (M.Ö.1400-700)

Başkenti Main şehri idi. Mainlilerin geçim kaynağı büyük oranda ticarete dayanmaktaydı.

2- Sebeliler (M.Ö.700115)

Sebelilerin merkezi Ma’rib şehridir. Sebeliler ticaret ile uğraşmanın yanı sıra inşa ettikleri su setleri sayesinde tarım ile de uğraşmışlardır.

NOTMa’rib Seddi (Sebe Seddi ya da Arim Sed-di) Sebelilerin en önemli seddidir. Sebeliler, Himyerîler tarafından yıkılmıştır.

3- Himyerîler (M.Ö.115-M.S.525)

Devlet ismini Arapların Kahatani koluna mensup olan ataları Himyer b. Yeşcud’tan almaktadır. Ticarete önem vermişlerdir. Sebelilerden kalma setleri tamir ettirerek tarım ile uğraşmışlardır. Himyer kralı Zûnûvâs Yahudilik dinini seçmiş, halkı da zorla bu dinî kabule zorlamıştır.

Ayet-olay irtibatı: Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında yaktırmıştır. Bu olay Kur’an’ın Buruc suresinin 85/4-9.ayetlerinde anlatılmaktadır.

Himyer Krallığı'na Habeşistan son vermiştir. Habeşliler kendilerinden yardım isteyen Hristiyanların çağrısı üze-rine bölgeye geldiler. Habeşlilerden sonra bölge Sasani hâkimiyetine geçti. Bu durum Hz. Peygamber’in risaleti dönemine kadar devam etti.

Habeşistan ordusunda bulunan Ebrehe daha sonra Mekke üzerine içerisinde fillerin de bulunduğu bir or-duyla saldırmıştır. Olay Kur’an’da “Fil suresinde” an-latılmaktadır.

NOTSasanilerin son Yemen valisi Bazan, Pey-gamber Dönemi'nde İslam dinini kabul etti ve İslam devletinin valisi olarak görev yaptı.

3.2. Kuzey Arabistan’da Kurulan Devletler

Kuzey Arabistan bölgesinde İslam’dan önce Nebatî, Ted-mür, Gassani, Hîre (Lahmîler) ve Kinde devletleri kurul-muştur.

1- Nebatîler (M.Ö.IV yy.)

Başkentleri Petra (Ürdün’de) şehridir. Yerleşim yerlerini taş oymalarıyla inşa etmişlerdir. Roma İmparatorluğu ta-rafından varlıklarına son verilmiştir.

2- Tedmürlüler

Tedmür Krallığı (Palmira) Suriye çölünün ortasında Şam ile Fırat arasında kurulmuştur. Romalıların ticaret rotası üzerinde yer alan şehir ticari olarak gelişmiş ve zengin-leşmiştir. Tedmür Devleti Roma ve Sasani İmparatorlukla-rının hâkimiyet yarışında Roma’nın yanında yer almıştır.

NOTTedmür Devleti Halid b. Velid tarafından sa-vaşılmaksızın fethedilmiştir.

ÖABT Çıkmış Soru

Himyer kralı Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurla-rında yaktırmıştır.

Yukarıda anlatılan olay Kur’an’da hangi sure-de geçmektedir?A) ĞaşiyeB) MearicC) BurucD) Fecr

E) TarıkÇözümYemen’de kurulan Himyer Devleti'nin kralı Zûnûvâs Ya-hudiliğe geçmeyen Hristiyanları ateş çukurlarında yak-mış olay, Buruc suresinde anlatılmıştır.

Cevap C

7

3- Gassaniler

Gassaniler, Sebe ve Himyer devletlerinin yaptıkları ba-rajların yıkılmasından sonra Arabistan’ın kuzey bölge-sine göç eden Kahtaniler tarafından Suriye ve Irak’ta kurulmuştur. Bölgedeki Bizans ve Sasani çekişmelerinde Bizans'tan yana tavır koyan Gassaniler bu etkiden dolayı Hristiyanlık dinine geçtiler.

NOTHz. Peygamber döneminde Gassanilere “İslam’a Davet Mektubu” gönderilmiştir. Mute Savaşı'nda karşı karşıya gelinmiş, Te-bük seferide Gassani tehlikesine karşı dü-zenlenmiştir.

4- Hireliler/Lahmîler

Hîreliler de Gassaniler gibi güneydeki su setlerinin yıkıl-masından sonra kuzeye gelmişlerdir. Onlar da Arapların Kahtani koluna mensupturlar. Irak Bölgesi'ne yerleşmiş-lerdir. Bölgede Bizans'a karşı Sasanilerin yanında yer al-mışlardır. Ticaret, tarım ve hayvancılık ile uğraşmışlardır.

5- Kindeliler/M.S.480

Kindeliler de Kahtani koluna mensuptur. Başlangıçta Himyerlilere bağlı idiler. Fakat zamanla bölgede bir güç hâline geldiler ve Bizans'ın yanında yer aldılar.

3.3. Hicaz Bölgesi ve Mekke

Hicaz, coğrafi özelliklerinden dolayı (coğrafi özellikleri-nin olumsuz etkilerinden dolayı) bölgede büyük bir güç olan devletlerin ilgisini çok fazla çekmemiştir. Hicaz Bölgesi'nin üç önemli şehri Mekke, Medine/Yesrib ve Taif’tir.

Mekke

İslam tarihi açısından Arap yarımadasında en önemli yer Hicaz bölgesinde kurulmuş olan Mekke şehridir. Mekke denince akla gelen ilk isim Hz. İbrahim’dir. Mekke tarihi Hz. İbrahim’in eşi ve çocuğunu bu bölgeye getirmesi ile başlamaktadır.

Hz. İbrahim eşi Hacer ve çocuğu İsmail’i Mekke’ye getirdiğinde bu bölge bir yerleşim yeri değildi. Çöl ikli-minin hâkim olduğu bölge, yerleşim için gerekli olan insani gereksinimlerden (su, barınak vb.) mahrumdu. Hz. İbrahim’in Hacer ve İsmail’i böyle bir yerde bırakıp Filistin'e dönmesinden sonra Hacer kendisi ve çocuğu için su aramaya başladı. İlahi bir lütuf olarak İsmail’in bulunduğu yerden su fışkırdı. Zemzem suyu olarak isim-lendirilen bu su sayesinde bölge tercih edilen bir ticaret rotasına dönüştü. Kervanlar burada konaklamaya baş-ladılar. Bir süre sonra Yemen’den göçeden Cürhümlüler Mekke’ye yerleştiler. Cürhümlüler İsmail’in yaşamında da etkili olmuştur. Bunlar sayesinde Arapça öğrenmiştir. Evliliğini de bu kabileye mensup bir kız ile yapmıştır.

İsmail’in Cürhümlülerden bir kız ile evlenmesinden dolayı soyundan gelenlere "Arabu’l-Musta’rebe" yani “sonradan Araplaşanlar”denmiştir.

Ayet-olay iritbatı: İbrahim’in ailesini Mekke’de bırak-ması olayından Kur’an, İbrahim suresi 14/35-37. ayet-lerinde bahsetmektedir.

Ailesini Mekke’de ziyarete gelen Hz.İbrahim Allah’ın emri (Bakara 2/127-129) üzerine Kâbe’yi oğlu İsmail ile bir-likte inşa etmiştir. İbrahim ve İsmail’in Mekke’yi inşası Kur’an’da Bakara suresi2/127-129. ayetlerde anlatılmak-tadır.

NOTMekke şehrinin isimleri1- el-Beledû’l-Harâm/Dokunulmaz toprak

2- el-Beledû’l-Emin/Güvenli Belde

3- Harem (Mukaddes/Korunan yer) Güvenli yer

4- Bekke/Mekke

5- Ümmü’l-Kura/Şehirlerin Anası

Kabe'nin isimleri1- el-Beytü’l-harâm,Beytü’l-muharrem/Kut-sal ve dokunulmaz ev

2- el-Beytü’l-atîk/Eski ev

3- el-Mescidü’l-harâm/Kutsal ve korunmuş mescid

4- Beytullah/Allah’ın evi

Cürhümlüler tarafından yönetilen şehir daha sonra böl-geye gelen Huzaalıların kontrolüne geçmiştir. Huzaalı-lar bölgeye güneyde meydana gelen sel felaketlerinden sonra gelmişlerdir.

Cürhümlüler Mekke’den ayrılırken Hacerü’l-Esved ta-şını saklamış ve Zemzem kuyusunu kapatmışlardır.

Hz. İsmail’in soyuna mensup olanlar Cürhümlüler ve Hu-zaalılar arasındaki mücadelede tarafsız kalarak bölge-deki mevcudiyetlerini devam ettirmişlerdir. Huzaa Kabi-lesinin lideri Amr b. Luhay'dır. Amr b. Luhay putperestliği Mekke’ye getiren kişidir. Amr b. Luhay ticaret için gittiği Suriye'de puta tapanları görmüş ve onlardan bir put ala-rak Mekke’ye getirmiştir.

NOTAmr b. Luhay’ın getirdiği put Hübel putudur.

Mekke yönetiminin Cürhümlülerden Huzaalılara geçme-si esnasında tarafsız tavırlarıyla bölgede kalan İsmailo-ğulları dağınık bir şekilde yaşıyorlardı. Onları bir araya toplayarak bir kuvvet hâline getiren Kureyş Kabilesidir. Kureyş, Hz. İsmail’in torunlarından Adnan’ın soyundan gelmektedir.

8

NOTKureyş Kabilesi ismini Fihr (Kureyş) b. Malik’ten almıştır.

Fihr (Kureyş)in torunlarından Kusay b. Kilab, İsmailoğul-larını bir araya getirerek Huzaalılara karşı mücadele et-miş ve Mekke yönetimini ele geçirmiştir. Göçebe hâlinde çadırlarda yaşayan Kureyş’i yerleşik hayata geçirmiştir.

Kusay, Kureyş'i bir araya getirdiği için tarihçiler tarafın-dan “el-Mücemmi” diye isimlendirilmiştir.

Mekke’yi on bölgeye ayıran Kusay, bu bölgeleri Kureyş’in koları arasında paylaştırmıştır. Kusay, Mekke yönetimi ile ilgili bir takım düzenlemeler yapmıştır. Mekke yönetimi ve Kâbe hizmetleri ile ilgili düzenlemeler şunlardır:

1. Dârünnedve: Kırk yaşını doldurmuş Kureyş boyla-rının başkanlarının, Mekke’nin önemli meselelerini çözmek için toplandıkları yerdir.

2. Kıyâde: Savaşlardaki ordu komutanlığını ifade et-mektedir.

3. Liva: Bayraktarlık görevini ifade etmektedir.

4. Eşnak: Diyetlerin ödenmesi ve zararların tespiti ile ilgili görevleri ifade etmektedir.

5. Kubbe: Savaşa hazırlık için kurulan çadırdır. Savaş paraları vb. malzemeler burada toplanır.

6. Einne: Süvari birliğine komutanlık yapma görevini ifade eder.

7. Sefaret: Kureyş’in dış temsilciliği görevini ifade eder.

8. Hicâbe/Sidãne: Hicâbe, Kâbe’nin bakımı ve anah-tarlarının korunması ile ilgili görevi ifade etmektey-ken, Sidâne ise Kâbe’nin perdedarlığı görevi için kullanılan bir kavramdır.

9. Rifade: Kâbe’yi ziyarete gelenlerin yiyecek ihtiyaç-larını karşılama ve onları ağırlama görevini ifade etmektedir.

10. Sikâye: Hacılara su dağıtma görevini ifade eder.

11. Eysâr ve Ezlâm: Fal oku çekilmesi görevidir. İnsan-lar, herhangi bir işe karar verecekleri zaman “ezlâm” denilen bu oklara müracaat ederek, çıkan sonuca göre hareket ederlerdi.

12. Emvâl-i Muhaccere: Kâbe’de bulunan putlara su-nulan malların muhafaza edilmesi. Ayrıca hükûmet görevi.

NOTCahiliye Dönemi'nde “eşnak” görevini Hz. Ebu Bekir, “sefaret” görevini ise Hz. Ömer yerine getirmekteydi.

Kusay b. Kilab, Mekke’de siyasi bir organizasyon ku-rulmasındaki en önemli kişilerden biridir.

Kusay b. Kilab öldükten sonra Mekke yönetimi ve Kâbe hizmetleri ile ilgili görevler Abdüddâr ve Abdümenâf oğulları arasında bir mücadeleye neden olmuştur.

Kusay’ın Oğulları

Abdümenâf Abdüddâr

Mutayyebun Ahlaf (Hılfu’l-Ahlaf)

Abdüddâr oğullarına bir kaba koydukları kanı yala-dıkları için leakatu’l-dem (kan yalayıcılar) denmiştir. Abdümenâf oğullarına ise "güzel kokanlar" anlamında "mutayyebun" diye isimlendirilmişlerdir.

Başlangışta bütün görevleri kendisinde toplayan Abdüddâr oğulları bu görevlerden bazılarını bırakmak zorunda kalmışlardır.

Mekke Yönetimi/Kâbe Görevleri

Abdüddâroğulları Abdümenâfoğulları

Darünnedve Kıyâde

Liva Sikâye

Hicâbe/Sidâne Rifade

Buna göre Darünnedve yöneticiliği ile Liva, Hicâbe/Sidâne görevleri Kusay’ın oğlu Abdüddâr’a verilirken Kıyâde, Sikâye ve Rifade görevleri Abdumenaf’a verildi.Bundan sonraki dönemde ise Sikâye ve Rifade görevle-ri Haşimoğullarına, Kıyâde görevi ise Ümeyyeoğllarına geçmiştir.

Mekke’nin gelişmesi ve kalkınmasında Kusay, Kusay’ın oğlu Abdülmenâf ve onun oğlu Haşim’in büyük çabaları vardır.

AbdülmenâfoğullarıHaşim Abdüşems Muttalib Nevfel

Abdülmuttalib’in Babası

Ümeyyeoğulları

Rifade Kıyâde Sikâye

Haşim ticari yetenekleri olan bir kişiydi. Haşim’in çabaları neticesinde aile Mekke’nin bölge ile olan ticaretinde bü-yük bir söz sahibi oldu. Nitekim Suriye Bölgesi'ne ticaret için Bizans İmparatoru'ndan izin belgesi alan Haşim, kar-deşlerini de bu yönde teşvik etmiş bölgede bulunan dev-letlerle sorunsuz ticaret için gerekli güvenceler alınmıştır.

Ayet-olay irtibatı: Kur’an’da Kureyş Suresi Haşim ve kardeşlerinin bölgedeki ülkelerle serbest dolaşım hak-kı elde etmelerini “ilaf” kavramıyla anlatmaktadır.

9

Haşim, Medineli Neccâroğullarından Selma ile evlen-miş ve bu kadından Şeybe adında bir çocuğu olmuştur. Haşim’in ölümü üzerine Şeybe Haşim’in kardeşi Muttalib tarafından Mekke’ye getirilmiştir.

NOTMuttalib, kardeşi oğlunu Mekke’ye getirdi-ğinde çocuğa Mekkeliler “Abdülmuttalib” de-mişlerdir. Abdülmuttalib, Hz. Peygamber’in dedesidir.

Abdülmuttalib, amcasının ölümünden sonra kabilenin lideri olmuştur. Abdülmuttalib gördüğü bir rüyadan son-ra Cürhümlüler tarafından kapatılan Zemzem kuyusunu araştırıp tekrar bulmuştur.

4. İSLAM ÖNCESİ DÖNEMDE ARAPLARDA YAŞAM

4.1. Dinî Hayat

Arabistan'da putperestlik inancı yaygındı. Bu inancı Arabistana’a sokan kişi Amr b. Luhay’dır. Amr b. Luhay Suriye'den Hübel adındaki putu getirmiştir.

Arapların dinî hayatında Kâbe’nin özel bir yeri vardır. Dört bir taraftan gelen hacılar Kâbe’yi ziyaret ediyorlar-dı. Araplar hacı olmak için haram ayları (eşhuru’l-hurum) beklerlerdi. Haram aylar Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb’dir. Bu aylarda savaştan uzak durup bu dönemi barış içinde geçirmeye çaba sarf ederlerdi.

Haram Aylar (Eşhuru'l-Hurum)

M uharrem

R eceb

Z ilkade

Z ilhicce’dir.

NOTAraplar ay takvimini takip ediyorlardı. Buna göre haram ayların mevsimi sürekli değiş-mekteydi. Araplar kendi çıkarları uğruna (hac mevsiminin nisbeten serin mevsime denk gelmesi gibi) bu ayların zamanları ile oynama yapıyorlardı. Buna “nesî” denmek-tedir.

Arapların taptığı, Mekke’de ve Arabistan’ın diğer bölge-lerindeki önemli putlardan bazıları şunlardır:

Hübel: Hübel, kırmızı akik taşından yapılmıştır. Amr b. Luhey tarafından Meke’ye getirilmiştir. Kâbe’de bulun-maktadır. Hubel putların en büyüğüdür. Araplar bir işi ya-

pıp yapmama konusunda Hübel’in yanındaki görevlinin huzurunda “Ezlâm” denilen fal okları çeker, buna göre davranırlardır. Bu fal oku çekme işlemine “meysir” den-mekteydi.

NOTAbdülmuttalib’in on oğlu olursa birini kurban edeceğine dair yeminini “deve kurban etme” yoluyla değiştirmesi olayında kaç deve kese-ceğini fal oku çekerek belirlemiştir.

Lât: Bu put Taif’te yaşayan Sakîf kabilesinin putuydu. Di-ğer bölgedeki Araplar'da ziyaret ederlerdi.

Menât: Evs ve Hazrec kabilelerinin putlarıydı. Fakat di-ğer Araplar için de Menât putu önemli bir yere sahipti. Bu put Mekke ile Medîne arasında bulunuyordu.

Uzzâ: Kureyş ve Kinane kabilelerine ait olan bu put diğer Arap kabileleri tarafından da ziyaret edilirdi. Araplar ço-cuklarına bu putun ismini koyarlardı.

Ayet-olay irtibatı: Bu putlardan Kur’an’da Necm su-resi 53/19. ve 20. ayetlerde bahsedilmektedir. “Gördü-nüz mü o Lât ve Uzzâ’yı? Ve üçüncüleri olan ötekini, Menât’ı...” (Necm 53/19-20)

İsâf ve Nâile: Cürhümllerden İsâf adlı erkek ile Nâile adlı kadın Kâbe’ye girip burada birlikte olmuşlar ve bu büyük günahlarından dolayı taşlaşmışlardır. Bu taşlar Safâ ve Merve tepesine dikilmiştir. Amr b. Luhay insanları bunla-ra tapmaya yönlendirmiştir.

NOTPutlardan; demir, altın ve tunçtan yapılanına → Sanem (Esnam)

Şekilsiz dikili taştan yapılanına → Nusub (Evsan)

Ahşaptan yapılanına → Vesen (Evasan) denmektedir.

İslam öncesi döneme ait putçuluk ögeleri arasında bu-lunan Ved, Süva, Yegus, Yeuk ve Nesr’den Kur’an’da Nuh suresi 23.ayetinde bahsedilmektedir.

Mekke’de müşrik (putperstlerin) dışında Hz. İbrahim’in takipçileri olup “tevhid inancı”na sahip hanifler de bulu-nuyordu. Hanifler, putperestliği reddediyorlardı. Bunlar aynı zamanda Yahudilik veya Hristiyanlık dinine de men-sup değillerdi.

NOTVaraka b. Nevfel, Ubeydullah b. Cahş, Zeyd b. Amr, Osman b. Huveyris, Kuss b. Sâide ve Ümeyye b. Ebu’s-Salt haniflerin önde gelen-lerinden bazılarıdır.

10

Müşrik ve haniflerin dışında bölgede Yahudi ve Hristiyan dinlerine mensup topluluklar da vardı. Medine’de Nadir, Kurayza ve Kaynukaoğulları Yahudi idi. Ayrıca Yahudi nüfus Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdilkurâ ve Yemen gibi yerlerde de mevcuttu. Gassan, Kudâa ve Tağlib kabilele-ri ise Hristiyanlık inancına mensuptular. İran’ın komşusu Bahreyn, bu ülkenin etkisiyle Mecusi (ateşe tapan) inan-cına sahipti.

4.2. Ekonomik Hayat

Mekke şehri tarıma elverişli bir bölge değildi. Mekkeliler gelirlerinin büyük kısmını ticaretten elde ediyorlardı. Hi-caz bölgesinde tarım ve hayvancılığın daha yoğun ya-pıldığı yerler Medine (Yesrib) ve Taif şehirleriydi. Mek-ke tüccarları Haşim Dönemi'nde elde edilen ayrıcalıklar ile uzak bölgelerle ticaret yapıyorlardı. Onların ticaretini Arabistan içinde kolaylaştıran diğer bir etken de Kâbe’nin koruyucuları olarak görülmeleriydi.

Mekke içerisinde çarşı ve pazarlar kurulurdu. Buralar ti-caretin döndüğü merkezlerdi. Asıl büyük çarşılar haram aylar döneminde kurulur Arabistan’ın dört bir yanından gelen Araplar, buralardan alışveriş yaparlardı. Panayır olarak isimlendirilen bu büyük çarşılarda alışverişin yanı sıra yeni dostluklar kurulur ve ilişkiler geliştirilirdi.

NOTAraplar çarşıya “Suk (Esvak)” derlerdi.

İslam öncesi dönemde kurulan panayırlardan bazıları şunlardır:

Ukâz: Bu panayır Arafat yakınlarında kurulmaktadır. Zilkade ayının ortalarında kurulup sonuna kadar devam ederdi. Birçok Arap kabilesi katıldığından dolayı bu pa-nayır en büyük panayırlardan biridir.

Rabiye: Bu panayır Hadramut'ta Ukâz panayırıyla aynı anda kurulmaktadır. Güvenliğin çok fazla sağlanamadığı bir panayırdır.

Mecenne: Bu panayır Mekke yakınlarındaki Merruzzah-ran denilen yerde kurulurdu.

Zülmecâz: Bu panayır Arafat’ın yakınlarında Zülmecâz adlı yerde kurulurdu. Zilhicce ayının başında kurulan bir panayırdır. Zülmecâz’ın bitiminde hac için gelenler Mina’ya hareket ederlerdi.

Hubâşe: Bu panayır Receb ayının başında kurulurdu. Mahalli bir özellik taşıyan panayır Hicaz-Yemen arasında bir bölgede yer alırdı.

Bu panayırların dışında Araplar Hayber, Hacer, Muşak-kar, Dümetu’l-cendel, Suhâr, Debâ ve San’a gibi pana-yırlar da kurarlardı.

NOTBu panayırlarda yapılan alışverişlerde daha çok takas kullanılırdı.

4.3- Kabile Yapısı

Araplar

Arabul baide (Soyu tükenmiş olan)

Arab-ı bâkiye(Soyu devam eden)

Arabü’l-âribe (Saf Araplar)

• Kahtaniler

• Hevâzinliler

Arab-ı müsta'ribe (Sonradan Araplaşanlar)

• Kureyş

• Sakif

Arab-ı -mustaceme (Fetihler sonrasında

Araplaşanlar)

• Tunus

• Fas

• Mısır

• Libya

Ad, Semud vb.kavimler