DOĞAL ORTAMDA İSTİRİDYE MANTARI ÜRETİMİ

G.BİRDAL , T. BİRDALMehmetcik Bulvarı no :113 daire.15 Karabağlar Esentepe – İzmir fizikoteknik@yahoo.comUlu Önder cd. No:84/a Yeşilyurt – İzmir bilgi@ozanemlak.com.tr

ÖZET

Mantarlar; eşeysiz veya eşeyli üreyebilen mikro ve makro boyutlarda klorofilsiz Organizmalardır. Binlerce çeşidi olan mantarların ; küf oluşturması , zehirleme ,mayalama,ilaç veya besin olarak kullanımı yönleri ile fayda ve zaraları vardır.Makro mantarlar’lardan olan istiridye mantarı (pleurotus ostreatus ) doğal ortamveya serada kültür mantarı olarak üretilebilen,yenilen lezzetli bir mantar dır.İstiridye mantarı; çürümüş ağaç gövdesi veya köklerinde,uygun nem ve ısı ko-şullarında ,ortama atılan ,sporları veya başka uygun ortamda oluşturulan misel-leri ile üretilir.İstiridye mantarı ; üretim koşullarına göre,kirli beyazdan,kahve-rengine kadar değişen renklerde görülebilir.Bu çalışmada : kavak kütükleri,ka-yın talaşı,ceviz,fındık kabukları yüksek voltajlı elektrik ile sterlize edilip,bah-çede,doğal iklim koşullarında istiridye mantarı üremesi incelenmiştir.Yaz mev-siminde nem azlığı ve bahçenin sterlize edilmemesi nedeniyle,verimin çok dü-şük olduğu,sonbahar’da yağmurların etkisiyle verimin yüksek olduğu gözlen-miştir.Teknik iklimlendirme,ölçüm cihazları ile denetim yaparak;doğal koşullaraolumlu yönde katkıda bulunulduğu takdirde ,ekonomik değerde istiridye ve ben-zeri yenilir mantar üretilebileceği sonucuna varılmıştır.

1-YENİLEBİLİR MANTARLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Mantarların 100000 den fazla türü olduğu bilinmektedir,bunlardan makro bü-yüklükte olan yenilebilen sayısı birkaçyüzü geçmez.Türkiyede,yaklaşık 40 tür yenilebilir mantar,doğal ortamda yetişmekte,bunların 25 çeşidi, kapalı ortamda (serada) yetiştirilip,tüketiciye satılmaktadır. Makro mantarlar, klorofili olmayan,hif denilen küçük ipliksi borucuklardan (miseller ) oluşan canlılardır.Bu mantarların fiziki yapısı:misellerin kendi arala-ında oluşturdukları dokudan oluşmaktadır ki bu genelde ,silindirik bir sap üzerine konulan şapka veya bu görünüme yakın biçimdedir.Büyüyen,yenilebilirduruma gelen mantar :ya sapının toprağa,ağaca temas ettiği kısımlara yakın yerlerden,yavru vererek ( eşeyli üreme ) veya şapka bölgesinin alt kısmındaki lamel denilen yarıklardan çıkan sporların uygun ortamda gelişip,gözle görülürmiseller haline dönüşmesi ve ardından da, mantar olarak büyümesi ile üremedöngüsünü gercekleştirir.(şekil 1.1)

Şekil 1. Mantar fiziksel görünümü ve belirli kısımlarının isimleri

Yukarıdaki mantar görüntüsü,yaygın görüntü olmakla birlikte,bu biçimi andıran veya yaprak şeklinde yapısı olan birçok mantar çeşidi vardır.Yenilebilir man- tarları şeklinden ve önceden insanların zehirlenmeden yiyebildiğini öğrenerektüketmek gerekir.Bazı zehirli mantarların,bazı hayvanları etkilemediğini,insanı öldürebilecek maddelerin bulunduğu ortamda yetişen yenir diye bilinen mantar-larında tüketimininde tehlikeli olduğunu bilmekte yarar vardır.Ellendiğinde sa-raran çayır mantarları,DDT ve turp kokusu olan mantarlar,annulusu ve volvasıolan amamta türü mantarlar zehirli türlerdir.Yenilebilir mantarlar da %5 prote-in,%10 karbon ,%1 yağ, % 84 su ve bunun içerisinde mineral tuzları,Ca,K,P,Fe ve A,B,D,P,K vitaminleri bulunduğundan ,sağlıklı ve diyetli beslenme için çok yararlıdır.Mantarlar,ölü veya canlı maddeleri parçalayıp,çürüterek kar-bon ve azot devrinin sürdürülmesinde önemli rol oynarlar.

2 .İSTİRİDYE MANTARININ ÖZELLİKLERİ VE ÜRETİM TEKNİKLERİ

Kültür mantarı ( agaricus bisporus ) olarak tanınan beyaz mantar : Buğday gibiseluloz içerikli bitki saplarının özel tekniklerle işlenip hazırlanan kompost üze-rine ,misellerinin serpilmesi ve onun üzerine serilen birkaç cm kalınlıkta hü-müslü toprak ortamında,serin ve nemli iklim ortamında yetiştirilir.İstiridye ve benzeri mantarlar :kavak,kayın gibi ağaç talaşı (yonga ),ağaç kütüğü ortamındatürüne göre,yaz,kış uygun nem koşullarında üretilir.Eşeysiz mantar üretimine :mantar sporlarının,buğday taneleri arasına karıştırılıp misel üretimiyle başlanır.İstirdye mantar misellerinin ağaç talaşı ile karıştırılması veya ağaç kütüğünedelikler açıp,miselli buğday tanelerini bu deliklere yerleştirilmesi bilinen stan-dart üretim tekniğidir.Mantar üretim yerlerinin; sera,depo,mağara,modern tesisolma durumuna göre,kasa,ranza ve plastik torba üretim işlemlerinde kullanılır.Üretimin her aşamasında,sterlizasyon,temizlik vazgeçilmez koşul olup,aksi du- rumda ürün alınamaz veya verim düşük olur.Kompostun sterlizasyonunda:uygun kimyasal maddeler ve birkaç saat süren 60-100 santigrat derece sıcaklıkta suveya su buharı kullanılır. mantar sporu'nun misele dönüştürüleceği ortam ve üretim ortamı da (talaş,toprak ,ağaç ) 60-100 C su veya su buharı ile ile dezenfekte edilir. Orman ve benzeri ağaçlık doğal ortamda,çürüme aşamalarında olan yaprağınıdöken ,kavak,kızılağaç ,kayın gibi ağaç kütüklerinde kayın mantarı doğal olarakürediği gibi, insanların , bazı teknik desteği ile denetimli ve ticari bir mantar üretimi de sağlanabilmektedir.Bu amaçla yapılan çalışmalarda:uygun ağaç kü-tüklerinden kesilen 40-50 cm uzunluğundaki parçalar ile 3-4 cm kalınlığındakisilindirik parçalar arasına, talaşla karıştırılmiş miseller konulduktan sonra ,çivi çakılarak iki parça üst üste sıkıştırılıp,kapakla taban arasına mantar zararlılarıgirmemesi için,hava girmeyecek biçimde eritilmiş mumla izolasyon yapılır.Butip çalışmalarda bir başka yöntemde ; kütüklerin yan yüzlerine matkapla delik-ler açıp,deliklerin içerisine miselli talaşı doldurup,mumla delik ağızlarını ka-patma işlemidir.Bu işlemlerden sonra;kütükler ıslatılıp, ağzı kapalı bir pvc torba içinde,30-40 günlük kuluçka dönemi aşamasından sonra,torbalardan çıkarılankütükler'in 20-25 cm kısmı toprağa gömülüp,arasıra ıslatılarak mantarın hasat edilebilecek dönemi beklenir. Mantar üretim işletmelerinde:misel üretimi ,kompost yapımı,mantar kuluçka ve hasat dönemi uygun iklimlendirme ve otomasyonla gerçekleştirilir.Doğal ortamda mantar üretecek küçük işletmeciler veya amatörler ,misel üretimi için laboratuvar ortamı gerektiğinden,miseli ,üretici işletmelerden alarak maliyeti daha da düşürerek sonuca ulaşabilmektedirler.

4-DENEY VE GÖZLEMLER

Bu çalışmada : istiridye mantarı'nın doğal ortamda yetişmesi ,bahçe ortamında yapılan basit bir düzenleme ve denemeler ile incelenmiş ,yeni ve ekonomik bir üretim yöntemi saptayabilmek için gözlem ve değerlendirmeler yapılmıştır.Bu amaçla:kavak kütükleri,kayın talaşı,ceviz ve fındık kabukları, 5 KV dc güç kaynağı (şekil 4.1) kullanılarak,elektron arkı ile sterlize edilmiş ve aşağıda belirtilen aşamalar ile işlemler yapılmıştır.

Şekil 4.1 – H:V D.C güç kaynağı devre şeması

Mantar ekimi için;50-55 cm uzunluğunda,30-40 cm çapında 4 adet , çürüme-miş kavak kütüğü ,30 cm aralıklarla,10 cm kısmı toprağa gömülüp,üstlerine matkapla açılan delikler açıldıktan sonra,deliklerin içine buğday içinde oluşturu-lan istiridye miselleri doldurulmuştur.Yaz mevsimi başlangıcında yapılan bu iş-lem sırasında, bir kısım misel 'de ; kayın talaşı,ceviz ve fındık kabuğu'na karıştı-rılarak,5-15 cm kalınlığında kütle olacak şekilde,pvc kaplara ve toprak yüzeyineyerleştirildi.İlk ekim sırasında,bol su verilen,mantar ekim ortamında, mantar üremesinin, doğal iklim koşullarına bağlı olarak ,gelişimi izlendi. ilk 3 aylık dönem sonunda,Kabuk ve talaş ortamında , birkaç mantarın oluştuğu, ikinci 3 aylık dönemde , kavak kütüklerinde, aşağıdaki şekillerde görülen,miktar ve

büyüklükte,istiridye mantarının oluştuğu gözlendi.Üreyen mantarlar hasat edil-meyerek beklenildi,dönemin son iki haftasında;gökgürültülü sağnak yağmurlarınetkisiyle,hızla gelişip büyüyen mantarların,kurak geçen hafta içinde kuruduğu görüldü.Doğal koşullarda,aynı bölgede,ortama karışan tohumların,ilkbahardaürün vermesi,beklenilmektedir.

4.2-Şekil Kavak kütüğünde yetişen istiridye mantarı görünümü

İstiridye mantarının üretildiği mekan: üstü açık olup, çevresi pvc kaplı fens tel ile çevrilmiş,kedi benzeri hayvanların girişi önlenmiş,ancak her mantar için za- rarlı olan ve hastalık yaparak üretimi durduran,verimi düşüren :küf,örümcek ağı küfü gibi etkenlerin varlığı izlenmiştir,sonbahar yağmurları ile bunların etkisi azalmıştır.Mantar tohumların doğal ortama yayılmasında,rüzgarın,kuşlarında etkisinin olabildiği,apartman çatısına,kuş tarafından taşınan mantar'ın çakıl üze-rinde misel oluşturamadığı;ancak bahcenin içinde,misel ekmediğimiz alandaçürümüş ağaç kökü üzerinde de istiridye mantarı kümesinin yetiştiği görülmüş-tür.

Şeki 4.3-Geçikmiş hasat durumunda istiridye mantarı görüntüsü

5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

İstiridye mantarı 'nın sporlarının , uygun doğal üreme ortamına ,herhangi bir kanalla taşınması durumunda,üreyebileceği,verimin artırılması için:sterlizasyonısı,ışık,nem koşullarının öçülmesi ve uygun değerlerin sağlanması ,mekanınotomotik iklimlendirmeli duruma getirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Mantar üretiminde,üniversite sanayi işbirliği ile henüz bilinmeyen yeni üre -tim teknikleri;özellikle sterlizasyon işleminde yüksek enerjili elekronlar,xışını,gamma ışını , kullanımı araştırılıp ,uygulamaya konulabilir.Otomasyon ve ölçüm cihazları,yerli üretimle gerçekleştirilerek,ekonomik üretim sağlanabilir.Doğal ortamda, mantarların üreme hızının ,yağmur sonrası artmasında ;yıldı-dırım/şimşek ve oksijen ,ozon miktarlarındaki değişimin etkisi , laboratuvar ortamında incelenip olumlu sonuçlara ulaşılabilir.

.