Doktryny polityczno prawne

Wprowadzenie:Aksjologia teoria wartoci i wartociowania, dzia filozofii.Doktryna spjny i uporzdkowany zbir pogldw na ycie spoeczne, w szczeglnoci na organizacj polityczn i zagadnienia ustrojowe, zawierajcy uzasadnione teoretycznie wskazania kierunku i metod aktywnoci politycznej.

Doktryna polityczno prawna:

szczeglny rodzaj doktryny politycznej, zwizanej nie tylko z ideologi ogln, ale i prawn (filozoficznymi podstawami mylenia o zjawisku prawa, nakierunkowanymi na tworzenie i stosowanie prawa).

- Spjny i uporzdkowany zbir pogldw na ycie spoeczne w ramach danego spoeczestwa, majca okrelon podstaw filozoficzno ideologiczn i zawierajcy teoretycznie uzasadnione w ramach tej podstawy praktyczne wskazania kierunku i metod oglnej aktywnoci w sferze polityki i prawa.Ideologia:

rodzaj filozofii politycznej, w ktrej elementy teoretyczne przeplataj si z praktycznymi, tworzc system ideowo aksjologiczny , ktrego celem jest opisanie rzeczywistoci oraz przeksztacenie jej w kierunku przez system okrelonym.

- zbir idei, stanowicy podstaw zorganizowanego ycia politycznego (niezalenie czy zmierza to do zachowania czy zmiany panujcego systemu sprawowania wadzy).Wszystkie ideologie: dostarczaj obrazu rzeczywistoci, ukazuj model podanej przyszoci, pokazuj sposb przejcia z jednego do drugiego.

Dogmat ustabilizowany system ideologiczny.Hierarchia:

1. Idea

2. Ideologia

3. Doktryna

4. Program

Ksztatowanie si ideologii polityczno prawnych w czasach nowoytnych:

Proces tworzenie ideologii jest cigy, raz opiera si na negacji wczeniejszych pogldw, raz na zmianie ju istniejcych. Kada doktryna ma gbokie antecedencje ju od staroytnoci, przez redniowiecze a do nowoytnoci.

Odrodzenie XVIw?

- antropocentryzm

- humanizm

- oderwanie polityki od moralnoci Nicolo machiaveliOwiecenie (XVIIw) przeom filozoficzny i naukowyPrzedstawiciele: Kartezjusz (filozof), Grocjusz(prawnik), Tomasz Hobbes (myl polityczna)

- wiara w rozum i jego moliwoci poznawcze (racjonalizm)

- wiara w postp ludzkoci

- wiara w moliwo wprowadzenia adu na wiecie i powszechnej szczliwociPocztek Etatyzmu(tzw. Twardy etatyzm, ktry moe by okrelany jako statokracja, tj. cakowita przewaga wadzy publicznej nad jednostk, z reguy nie majc wpywu na bieg spraw publicznych.) wystpowa pod postaci monarchii absolutnej, a ta w szczeglnoci w wersji absolutyzmu owieconego. Powsta liberalizm( do jego powstania przyczni si John Locke, konserwatyzm, myl Kanta

Postmodernizm radykalne kwestionowanie wiary w moliwo penego poznania i opisania wiata, wiara w pluralizm rwnolegych narracji (?)XIX w.:

Powsta: socjalizm, anarchizm, demoliberalizm, liberalizm socjalny, spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego, nacjonalizm, rasizm.

XX w.:

Powsta: faszyzm, komunizm, totalitaryzm - pojcie zbiorcze na cakowite podporzdkowanie pastwu wszelkich przejaww ycia jednostkowego i zbiorowego. Gwne cechy: utopijny zamys, rzeczywisto ideologicznej wycznoci, monopartyjnej wadzy i terroru, dyktatura niesiona na falach spoecznego entuzjazmu i wiary mesjanistycznej, populizm peen demagogii program polityczny, nastawiony na negacj zastanego stanu rzeczy i kierowany do prostego czowieka z ludu. Zastpowanie zastanych metod rzdzenia mechanizmem bezporedniego kontaktu wadzy z ludem oraz kierowania si zasadami sprawiedliwoci spoecznej, np. Peron autorytaryzm mniej radykalne wydanie etatyzmu, rzdy jednostki obdarzonej specjalnym autorytetem, traktujcego pastwo jako podstawowy instrument zapewniania porzdku spoecznego (starszy ni XX w., antecedencje od staroytnego Rzymu pryncypat, pniej Napoleon, Pisudski, de Gaulle!!!)

Lata 70 te: Nowa Lewica pacyfizm, prawa obywatelskie dla Afroamerykanw. Wpyno to na nowo powstae: Feminizm, polityczna poprawno, ekologizm, krytyczne studia nad prawem, wielokulturowo.

Z liberalizmu wyszed libertarianizm, z republikanizmu i konserwatyzmu kom unitaryzm, doktryna trzeciej drogi z socjaldemokratyzmu.

Technokratyzm (gbokie antecedencje), New Public Management nazwano to zbiorczo liberaln technokracj.

Konwergencja uwsplnienie, zblianie si do siebie np. demokracja liberalna (rozsztygnicia w nastpstwie dialogu

Demokracja agoniczna oparta na walce

Fundamentalizm odrzuca moliwo brania pod uwag innych stanowisk, dialoguKlasyfikacja wspczesnych ideologii polityczno prawnych:

Wsteczne i postpowe

Reakcyjne, konserwatywne, reformistyczne, rewolucyjne i utopijne

Prawicowe (wana wolno, przywizanie do tradycji i religii, hierarchii spoecznej, wasnoci prywatnej), centrowe (np. spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego) i lewicowe (wana rwno, niedyskryminacja mniejszoci, demokracja, laicko pastwa, tolerancja). Jest to podzia umowny, ale funkcjonujcy w umysach ludzkich fakt spoeczny Diagram Nolana Kierunki o ponaddwustuletniej tradycji:Etatyzm Cakowita przewaga wadzy publicznej nad jednostk, z reguy nie majc wpywu na bieg spraw publicznych.

Antecedencje: despotie staroytne, monarchia absolutna

Nadrzdn wartoci jest pastwo, wane jest sprawowanie przez pastwo odpowiednio silnej kontroli nad gospodark i dziaaniami ludzi (w skrajnym wydaniu pastwo staje si przedmiotem czci niemale boskiej). Znaczenie terminu pastwo:

Szersze: zesp wadz publicznych - podmioty, ktre dysponuj imperium (niewane, czy maj scentralizowan struktur)

Wsze: scentralizowana struktura wadz publicznych (czyli np. samorzdy ju nie) Z reguy etatyzm wycza moliwo wystpowania jakichkolwiek form decentralizacji.

Brak lub sabo praw rzdzonych, najsilniejsze jest pastwo (dominacja pastwa nad rzdzonymi).

Rzdzeni to poddani (nie maj praw) oraz obywatele (grupa, ktra ma prawa) Obywatelom przysuguje wycznie wolno partycypacyjna (J.J. Rousseau te tak uwaa) prawo udziau w podejmowaniu decyzji publicznych. Jest to tzw. wolno staroytnych (Constant) - jednostka wadc w sprawach publicznych (np. uczestniczy bezporednio w decyzjach o wojnie), niewolnikiem w yciu prywatnym. Efektem moe by tyrania wikszoci (np. rewolucja francuska). Wolno nowoytnych niepodleganie niczemu poza prawem, wolno wyraania pogldw, wyboru zajcia, dysponowanie wasnoci, dopiero na koniec prawo do udziau w yciu publicznym. W czasach nowoytnych pierwszym wydaniem etatyzmu by absolutyzm: Powstao abstrakcyjne pojcie pastwa wszystkie zespoy wadzy publicznej Podstawowy motyw dziaania pastwa racja stanu (Niccolo Machiavelli) Oddzielenie moralnoci od polityki

Pastwo narodowe (poczucie wizi pastwowej umacniane przez poczucie wizi narodowej) W peni scentralizowane (wszystkie instytucje dziaay na podstawie upowanienia monarchy), fizycznie niemoliwe do realizacji we Francji, wic powstao pojcie biurokracji (wadzy biur) Koncentracja wadzy w rku monarchy (monarcha niezwizany prawami, tylko czasami np. Francja reguy Korony) Monarcha w sposb dowolny mg ingerowa we wszystkie sprawy poddanych (tzw. Ustrj widzimisi). Postulaty absolutyzmu praworzdnego (monarcha zwizany wydanymi przez siebie aktami normatywnymi) Nastpnie absolutyzm owiecony (absolutyzm przeszed w nastpne stadium):

Prba obrony monarchy przed zagraajcymi jej hasami Owiecenia (suwerenno ludu, podzia wadz)

Obrona polegaa na przejciu tych hase Owiecenia, ktre nie zwracay si bezporednio przeciwko absolutyzmowi (np. reformy administracji). Reformy mia przeprowadza monarcha jako najbardziej owiecony i pierwszy suga pastwa. Z tytuu wiedzy i funkcji przysugiwa miao prawo policji prawo podejmowania wszelkich dziaa, ktre zmierzay do zapewnienia szczcia i dobrobytu poddanym w dowolnej formie (pastwo policyjne, mogcego ingerowa we wszystkie sprawy poddanych). Przeksztacenie poddanego w obywatela, a pastwa w wyraz suwerennoci ludu, funkcjonujcy w ramach i na podstawie Konstytucji Pny absolutyzm:

Powstanie idei pastwa prawnego jako zaprzeczenia pastwa policyjnego

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (pastwo nie powinno si w ogle interesowa sfer prywatn obywatela, powinno w niewielkim zakresie interesowa si sfer gospodarcz i spoeczn, ktra powinna zosta poddana spoeczestwu obywatelskiemu, spkom i stowarzyszeniom) Absolutyzm panowa w wikszoci pastw, w Polsce nie, bo rozbiory. Wszdzie jednak wyglda troch inaczej.

Amerykanie od pocztku czerpali z Johna Locka liberaa. Liberalizm by wic z USA od czasu ich powstania, dlatego kierunek nazywany w Europie liberalizmem jest w USA okrelany jako konserwatyzm.

Europejski konserwatyzm, nawizujcy do idei Burkea, by umiarkowanie etatystyczny (pastwo miao sta na stray praw nabytych, dobrych obyczajw) Przeciwnicy etatyzmu to liberaowie.

Po okresie rozkwitu zosta stamszony przez liberaw i demokracj, aby nastpnie znowu si odrodzi.

Nowi zwolennicy etatyzmu (XIX w.):

Claude Henri de Saint-Simon (socjalista utopijny) i jego uczniowie (Saint-simonizm) spoeczestwo industrialne rzdzone przez profesjonalistw (technokratw) Marksizm (bo przez opanowanie pastwa miao doj do ustroju sprawiedliwoci spoecznej Socjalizm pastwowy Ferdynand Lassalle (zadaniem pastwa jest ochrona interesw klasy pracujcej) Ruch socjaldemokratyczny pastwo jako instrument generowania przemian spoecznych W XX twardy etatyzm odrodzi si w totalitaryzmach (faszyzm woski i niemiecki, komunizm) i autorytaryzmach (populizm).

Lejszy etatyzm socjaldemokracja (bo pastwo dobrobytu trzeba jako zapewni) i koncepcje technokratyczne. Rewolucja konserwatywna (w znaczeniu amerykaskim; Margaret Thatcher, Ronald Reagan) wprowadzenie New Public Management - charakter wyranie antyetatystyczny

Od lat dziewidziesitych XX w. nastpuje powrt do mikkiego etatyzmu.

Republikanizm Antecedencje: Arystoteles, Cyceron, demokracja ateska, republika rzymska

Zakada powizanie instytucji niemonarchicznych z katalogiem cnt obywatelskich

Naley odrni od antymonarchizmu, ktry w XIX w. nazywano radykalizmem. Do republikaskiego radykalizmu zblia si francuski republikanizm okresu III Republiki (prba wcielenia w ycie idei Jana Jakuba Rousseau).

Nie naley skupia si na antymonarchimie, ale na terminie res publica (dobro publiczne, wsplne pastwo obywateli), ktre niekiedy daje si pogodzi z monarchi. Przykady mylenia republikaskiego:

Arystoteles (najwaniejsza jest wsplnota obywateli, silny stan redni, szacunek dla prawa), Cyceron (sprawa wsplna, wszyscy o ni dbaj) Powrt do idei w czasach Odrodzenia (obywatelski humanizm podstaw wolnoci politycznej s cnoty obywatelskie) Republikanizm sarmacki

Republikanizm klasyczny - nawizujcy do Arystotelesa i Cycerona (Owiecenie) by zbliony do liberalizmu. Rnica - wolno jako produkt spoeczestwa, a nie wartoci sprzed umowy spoecznej. Wiara w si cnt obywatelskich, wolno partycypacyjna jako najwaniejsza, dbao wszystkich o dobro wsplne (J.J.Rousseau) W XIX w. powstao wiele partii okrelajcych si jako republikaskie, chocia maj rone programy.

Podstawy doktryny republikaskiej:

Wolno jako kategoria przede wszystkim polityczna (niedominacja brak zalenoci od czyjej arbitralnej woli)

Prymat dobra wsplnego (rwnowaga midzy wolnoci i rwnoci oraz midzy prawami a powinnociami obywatelskimi)

Republikanie uwaaj liberalizm za rodzaj republikanizmu, ale zuboonego i niespjnego, poniewa zakada on konflikt midzy pastwem a jednostk zamiast ich harmonii. Dla republikanw prawo nie jest instrumentem ograniczania praw i wolnoci, a instrumentem zaprowadzania wolnoci (w imi dobra wsplnego mona odchodzi od standardw demokratycznych, co moe prowadzi do izolacjonizmu albo nacjonalizmu). Bliski ewolucyjnemu konserwatyzmowi, ze spoecznym nauczaniem Kocioa katolickiego cz go zasada pomocniczoci czy zasada solidarnoci.

Wspczesn kontynuacja republikanizmu jest komunitaryzm zakorzenienie jednostki w sieci wsplnot, przez to odrzucaj liberalne postrzeganie jednostki

Moe czy si z postulatami funkcjonowania demokracji partycypacyjnej.

Liberalizm Podstawy zostay stworzone pod koniec XVII w. Nazwa pochodzi od wolnoci (rozumianej jako przyrodzona wolno jednostki warto nadrzdna dla liberaw)

W odrnieniu od anarchistw, ktrzy te ceni wolno uwaaj, e istnienie wadzy publicznej jest niezbdne, jednak powinna by ona ograniczona do zakresu niezbdnego dla ochrony wolnoci (cel wadzy ochrona praw jednostki)

Liberalizm jest programowo indywidualistyczny Twrca doktryny: John Locke

Ludzie poczyli tworzc spoeczestwo obywatelskie, zawierajc tym samym umow spoeczn, w celu utrzymania praw naturalnych, czyli takich, ktre otrzyma kady z chwil urodzin (np. prawo do ycia, wolnoci, mienia) Dla tych celw spoeczestwo powouje rzd (jeli rzd ich nie spenia mona go odwoa dopuszczalna jest kontrola rzdu)

Wany jest podzia wadz

Prymat jednostki nad pastwem (twr konwencjonalny)

Rodzaje wolnoci:

Wolno polityczna (Monteskiusz)

Wolno gospodarcza

Wolno sumienia i wyznania (Wolter)

Wolno intelektualna

Wolno obyczajw libertynizm

Definicja wolnoci zawarta w Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela: prawo czynienia wszystkiego, co nie przeszkadza komu innemu; wykonywanie praw przyrodzonych przez kadego czowieka nie ma innych granic ni te, ktre zapewniaj innym czonkom spoeczestwa korzystanie z tych samych praw (jest to wolno w znaczeniu negatywnym, wolno od) Klasyczny liberalizm by elitarny sprawami publicznymi mogy zajmowa si tylko osoby o odpowiednim statusie majtkowym, odrzucenie powszechnoci prawa wyborczego

Beniamin Constant:

Skrajny indywidualizm jednostka suwerenem

Niedemokratyczny liberalizm integralny (przeciwny liberalizmom czstkowym) Alexis de Tocqeville: wolno jest wartoci najwysz dla nielicznych

Kady ma potrzeb rwnoci, bo zazdroci innym (liberalizm sceptyczny) Demokracja, nie elitaryzm

John Stuart Mill:

Jedynym usprawiedliwieniem dla ograniczenia cudzych praw jest samoobrona lub zapobieenie krzywdzie innych

Udzia w yciu publicznym powinien by powszechny (dobry rzd to taki, ktry dopuszcza ludzi do bezporedniego udziau) dla tych, ktrzy zasuguj, bo panuje powszechna mierno

Ostrzega przed faszyw demokracj (ludzie maj pozorny, nie faktyczny udzia w yciu publicznym)

Stworzy liberalizm demokratyczny (znis dotychczasow sprzeczno midzy liberalizmem i demokratyzmem)

Liberalizm socjalny powsta w odpowiedzi na potrzeby uregulowania kwestii gospodarczych i spoecznych (obok wolnoci negatywnej, da wolno pozytywn do) Handel to czynno spoeczna, moe dochodzi do reglamentacji (ale w produkcji tylko reguy rynkowe)

Uznany za prekursora socjalizmu brytyjskiego Za twrc liberalizmu socjalnego uwaany jest Leonard Hobhouse, ktry rozwin tezy Milla i Greena (podkrela aspekt wolnoci pozytywnej udziau wadzy w niektrych aspektach ycia jednostki):

cisy zwizek midzy wolnoci i rwnoci (jedno nie moe by bez drugiego) wana jest rwnie wzajemna pomoc i solidarno spoeczna, ale podstaw musi by wolno podstawa wasnoci jest spoeczna w podwjnym sensie: spoeczestwo utrzymuje i gwarantuje majtek

spoeczestwo jest nieodzownym partnerem w wytwarzaniu majtkw

Antyetatyzm (odrnia go to od socjaldemokracji)

Alexander Rstow:

(twrca niemieckiego ordoliberalizmu doktrynalnej podbudowy konstrukcji spoecznej gospodarki rynkowej) okreli ten nurt mianem neoliberalizmu.

Liberalizm w USA: Reformy prezydentw prezentujcych postaw progresywizmu: Teodora Roosevelta, Thomasa Woodrow Wilsona i Franklina Delano Roosevelta, koncepcje Johna Deweya (pragmatyzm) Program umiarkowanie etatystyczny, treciowo bliski europejskiej socjaldemokracji, cho pozbawiony socjalistycznej podstawy ideowej Przeciwstawiany amerykaskiemu konserwatyzmowi, ktry bliski jest tradycyjnemu liberalizmowi

Taki liberalizm (liberalizm progresywistyczny trzeba patrze w przd, nie w ty ) stanowi istotny nurt Partii Demokratycznej, np. John Fitzgerald Kennedy John Rawles (Teoria sprawiedliwoci) reprezentowa liberalizm socjalny:

Sprawiedliwo rozumia jako bezstronno czy uczciwo. Zasady sprawiedliwoci:

Kada osoba ma prawo do jak najszerszej podstawowej wolnoci moliwej do pogodzenia z podobn wolnoci dla innych (klasyczna zasada liberalna)

Nierwnoci spoeczne i ekonomiczne powinny by traktowane przez wadz publiczn tak, aby dystrybucja dbr nastpowaa z najwiksz korzyci dla najbardziej upoledzonych (zasada zrnicowania) oraz wszystkie stanowiska i urzdy byy dostpne w warunkach rzeczywistej rwnoci szans

W nowej terminologii bardziej tradycyjny liberalizm okrela si jako paleoliberalizm. Mieci si on w kategorii konserwatyzmu. Russel Kirk konserwatyzm indywidualistyczny (stara si powrci do idei Burkea, pomieszanie bo konserwatyzm nie jest indywidualistyczny) UK 3 partia co do wielkoci mwi tak duo pastwa jak potrzeba, tak mao pastwa ile mona

Wewntrz nurtu liberalnego toczy si spr o granice pastwa dobrobytu i zakres opiekuczych funkcji pastwa.

Liberaowie nie wytyczaj wyranych granic, w ktrych pastwo moe ingerowa, moe to by nawet pastwo opiekucze, ale pastwo nie moe mie monopolu na zabezpieczenia, musi pozostawia wybr. Sprzeciw wobec interwencjonizmu (po wojnie) neoliberalna szkoa chicagowska.

1. Friedrich August von Hayek:

Wyszo spoeczestwa spontanicznego i porzdku rynkowego nad spoeczestwem zbiurokratyzowanym i zetatyzowanym

Wyszo nomokracji (rzdw prawa szanujcych wolno indywidualn) nad teleokracj (rzdw kierujcych si z gry zaoonym celem, zwaszcza spoeczno-ekonomicznym)

2. Ludwig von Mises: Dowodzi niemoliwoci przetrwania gospodarki planowej (by ekonomist)

3. Milton Friedman:

monetaryzm (ograniczenie poday pienidza poprzez ograniczanie wydatkw budetowych, przede wszystkim na cele socjalne); w Polsce w jego lady szed Leszek Balcerowicz

Rober Nozick (Anarchia, pastwo utopia): Pastwo minimalne (ograniczone do ochrony prze przestpstwami, jakiekolwiek bardziej rozbudowane narusza wolno jednostki, co jest nieuzasadnione) Inna od rawlsowskiej teoria sprawiedliwoci dystrybutywnej sprawiedliwo proceduralna, nieukierunkowana na rezultaty, wystarczajc sprawiedliwoci dystrybutywn jest to, a na wstpie kady dosta to samo np. prawo do ycia (ksika wydana jako polemika do tej Rawlsa) Swoje stanowisko okreli libertarianizmem

Libertarianizm doktryna radykalnie przeciwna etatyzmowi:

Absolutyzowanie instytucji wasnoci

Obrona wolnego rynku

Poddanie funkcji pastwa konkurencji na zasadzie rynkowej

Zblia si do anarchizmu Wolno w sferze obyczajowej Wspczesny liberalizm wystpuje w ronych odmianach, a jego czne cechy to:

Uznanie za najwysz warto wolnoci (od, do) Podstawowa rola kontraktowa samoorganizacji ludzi (ograniczona rola rzdu, ale musi by on silny, eby w razie czego mie moliwo realnej interwencji) Uniwersalno praw rzdzcych ludmi i spoeczestwami

Abstrakcyjna kategoria czowieka (jednostka)

Jednostka posiada prawa i dokonuje racjonalnych wyborw (jak Adam Smith) Trzy ostatnie cechy odrniaj liberalizm od konserwatyzmu w rozumieniu europejskim.

Konserwatyzm

Zgodnie z pochodzeniem terminu (ac. zachowa) wyraa niech do zbyt gwatownych zmian i przywizanie do tego, co znane i ustalone, do tradycji. Warto najwysza tradycja

Tradycja i zachowawczo (przywizanie do tradycyjnych wzorw i rozwiza)

Cechy wsplne postaw konserwatywnych na przestrzeni wiekw:

Organiczna wizja spoeczestwa i pastwa (s to ywe organizmy, uksztatowane przez histori) Przywizanie do porzdku moralnego i spoecznego (w tym ustalonej hierarchii spoecznej) Orientowanie si na ustalone autorytety

Twrca pojcia - Francois Rene de Chateaubriand XIX w. (stara si czy liberalizm z chrystianizmem). Ale doktryna ta ma bardzo gbokie antecedencje: Heraklit z Efezu (niech do zmian, pochwaa elitaryzmu) Platon (zmiany jako wynik ewolucji, niech do radykalizmu politycznego) Arystoteles, Cyceron

Twrca doktryny - Edmund Burke (tzw. Konserwatyzm ewolucyjny): Rozwaania o rewolucji we Francji

Ludzie powinni robi wszystko, majc na uwadze to, co dostali od przodkw i co zostawi potomnym

Zbyt wiele duych zmian grozi przerwaniem cigoci istnienia pastwa, gdy prowadzi to do chaosu

Obowizuje jednoczenie zasada zachowania i zasada naprawy jednoczesne zachowanie i naprawianie, zmiany naley ograniczy wycznie do czci wadliwych (naley zmienia tylko to, co naley zmienia) UK przeywa tak jak natura okresy rozkwitu i upadku, dlatego jest dobra nie robie nic przeciwko naturalnemu biegowi rzeczy

Sprzeciwia si rewolucji francuskiej, krytykowa j i porwnywa do wietnej UK. Pochwala rewolucj amerykask

Tosamo pastwa i spoeczestwa (nierozerwalny zwizek) Wolno jako zesp konkretnych, historycznie ustalonych praw, a nie jeden abstrakcyjny atrybut czowieka

Potrzeba instytucjonalnego ograniczenia przez czowieka zych cech natury ludzkiej

Prawo jako wytwr spoeczestwa obywatelskiego (podkrela, e jest to bardzo dobry twr, pomimo licznych przywar czowieka) Rola religii (rdo dobra, podstawa spoeczestwa) Nauki o spoeczestwie i pastwie powinny by cile zwizane z praktyk, kierowa si realizmem w oderwaniu od abstrakcyjnych teorii

Krytykuje rewolucj nie za sprzeciw wobec idei konserwatywnych, ale za radykalizm form, jakimi si posuguje

Stae nawizywanie do idei wiata starej Europy (zasad rycerskich, teraz pogo za nowoczesnoci i indywidualizmem jednostki) Kolejni konserwatyci: Joseph de Maistre, Luis de Bonald, Felicite de Lamennais

Prawdziwy konserwatyzm konserwatyzm tradycjonalistyczny. Wystpowa na kontynencie obok konserwatyzmu ewolucyjnego (moderantyzmu)

Konserwatyzm rewolucyjny i konserwatyzm radykalny (XX w.): Wsplna cecha: wrogo wobec modelu liberalnej demokracji

Konserwatyzm rewolucyjny zakada uycie siy w celu przeprowadzenia rewolucji konserwatywnej, tj. przywrcenie tradycyjnych autorytetw i zasad, cile zwizanych z nacjonalizmem

Konserwatyzm radykalny charakter czysto intelektualny, jego celem nie byo bezporednie wpywanie na polityk.

Fryderyk Nietzsche (idea nadczowieka, pastwo potrzebuje przywdcy, elity i religii).

Carl Schmitt decyzjonizm (potrzeba dyktatury w celu obrony zagroonego adu), autorytaryzm dlatego naczelny prawnik Hitlera Uwaali, e cywilizacja jest ju pogrona w degrengoladzie i jest to jedyny sposb na jej ratunek Cechy wspczesnej myli konserwatywnej (radykalny i rewolucyjny odeszy w zapomnienie po wojnie): Ewolucyjna wizja spoeczestwa, prawa i pastwa, w ktrej mog si zmieci nawet gbokie reformy polityczne i spoeczne, o ile s konieczne (kontynuacja myli Burkea)

Odrzucanie z pozycji filozoficznego sceptycyzmu i realizmu wszelkich odmian konstruktywizmu (przekonania o moliwoci zaprojektowania i skonstruowania modelu spoeczestwa i pastwa, abstrakcyjnego i jednakowo dobrego dla kadego kraju) te z Burkea Wraliwo spoeczna, wykraczajca poza solidaryzm spoeczny (umoliwia przeprowadzenie niezbdnych reform) pierwszestwo aspektu duchowego osoby nad aspektem materialnym (demokratycznej pogoni za dobrami) Konserwatyzm moe by bardziej intelektualnym programem refleksji ni czysto politycznym programem dziaania (jest to metoda dziaania, a nie spenianie konkretnych chci wyborcw)Kierunki zrodzone w XIX w.:Socjalizm i jego zrnicowanie Pocztek XIX w., nazwa od sociare czy

Pojawi si wraz z ujawnieniem skutkw rewolucji przemysowej i zwizanej z ni urbanizacji. Mona mwi o socjalizmach (l.mn.) lub o socjalizmie (l.poj.) jak zespole rozumowa nie jednolitej doktrynie (obejmuje wiele kierunkw myli politycznej) Cechy wsplne: poszukiwanie rozwiza konfliktu, waciwego gospodarce kapitalistycznej, pomidzy prywatnym charakterem wasnoci rodkw sucych do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i zwizku z tym prywatn wasnoci wytwarzanych towarw i usug a spoecznym charakterem procesu wytwarzania i dystrybucji jest to system organizacji spoecznej, w ktrym wasno prywatna i dystrybucja dochodu s poddane kontroli spoecznej (rne ujcie kontroli od etatystycznego po liberalny) koncepcja czowieka abstrakcyjnego (jak liberalizm kontynuacja mylenia Owieceniowego, ktre odrzuca konserwatyzm)

kolektywizm (w rnych postaciach) odrnia go to od liberalizmu

czowiek jako istota spoeczna rwno w kategoriach prawno-politycznych i spoecznych (haso egalitaryzmu i demokracji) zasada sprawiedliwoci spoecznej (chocia powstaa pniej i przy spoecznym nauczaniu Kocioa katolickiego) Socjalizm chrzecijaski (Felicite de Lamennais) XIX w. nawizuje do niego teologia wyzwolenia (lata 60, Ameryka aciska) Socjalizm utopijny (nazwany tak przez marksistw, bo nie dawa realnych drg do realizacji celu albo dawa niewystarczajce. Ich socjalizm by naukowy): XVIII/XIX w.

Robert Owen, Charles Fourier:

Kolektywizm Wiara w samoorganizacj producentw Wiara w moliwo zmiany systemu spoeczno-gospodarczego poprzez wykazanie wyszoci organizacji gospodarczych opartych na wsplnej wasnoci nad przedsibiorstwami kapitalistycznymi Wpyw na powstanie nowoczesnej spdzielczoci Owen (by bogaty i eksperymentowa) Socjalizm fabiaski (nawizywa do idei Owena) od Stowarzyszenia Fabian Gradualizm (stopniowe przechodzeni od kapitalizmu do socjalizmu poprzez popraw bytu klas pracujcych) George Bernard Shaw rdo programowe brytyjskiej Partii Pracy

Socjalizm industrialny:

Claude de Saint-Simon Socjalizm ksztatowany odgrnie (planowany), etatystyczny, technokratyczny (nie totalitarny) Ograniczenie, ale nie zniesienie wasnoci prywatnej Kontynuacja: rone przejawy socjalizmu pastwowego

Anarchizm (sam siebie sytuuje w socjalizmie gr. Nie wadzy): Podstawowa warto to wolno, ale zwizana z rwnoci spoeczn (czyli inaczej ni liberaowie) Stworzenie samoorganizujcego si spoeczestwa, niepotrzebujcego adnej zewntrznej wadzy (wspdziaanie dobrowolnych zrzesze) Pierre Joseph Proudhon anarchizm indywidualistyczny w wersji mutualistycznej (mutualizm - warto towaru wynika z iloci pracy woonej w jego wyprodukowanie, wymiana dbr odpowiednio do woonej pracy)

Anarchizm kolektywistyczny Michai Bakunin, spoeczestwo jako samorzdowe wsplnoty wolnych ludzi

Anarchosyndykalizm Georges Sorel, syndykaty (zwizki zawodowe, bdce jednoczenie organami wadzy politycznej, gospodarczej i kulturalno-ideologicznej) podstaw ustroju. Wprowadzili na krtko ustrj w Katalonii, pniej trafili do rzdu (!) Inne anarchizmy nigdy nie zostay wprowadzone w adnym pastwie Socjalizm naukowy/komunizm (communis wsplny)/marksizm:

Karol Marks, Fryderyk Engels Manifest komunistyczny 1847 r.

Naukowo polegaa na zidentyfikowaniu praw rzdzcych wiatem przyrodniczym i spoecznym (w tym histori), dlatego mona zaprogramowa postp Zaoenie, ze ludzko przechodzi przez kolejne formacje spoeczno-ekonomiczne, w ktrych toczya si walka klasowa Determinizm przekonanie o braku przypadkowoci i moliwoci przewidywania przyszych zdarze na podstawie wiedzy o przyczynach i uwarunkowaniach zdarze dotychczasowych

Scjentyzm nieograniczone moliwoci poznania naukowego, pod warunkiem zastosowania odpowiednich metod waciwych naukom cisym

Nawizanie do dialektyki Hegla metody poznawania wiata, na podstawie mechanizmu cierania si przeciwiestw wystpujcych w materii, co stanowi motor rozwoju wiata

Sukces socjalizmu w orodkach naukowych

Po I wojnie wiatowej - szkoa frankfurcka Jrgen Habermas Marks by przepojony aktywizmem nie chcia teoretyzowa, tylko dziaa Rewolucyjna walka klasy pracujcej o nowy ustrj Twrcy marksizmu byli dziaaczami politycznymi (np. I Midzynarodwka zrzeszaa odmienne pogldy) 1889 r. II Midzynarodwka (pogldy okootemtyczne)

Pniej nastpi podzia na odmienne orientacje:

Socjaldemokracja (rewizjonizm) Eduard Bernstein

Centryzm Karol Kautsky

Ortodoksyjnie rewolucyjna orientacja marksistowska (Komunizm) Lenin

Komunizm: Partia kadrowa, zdyscyplinowana i monopolistyczna nastawiona na rewolucj

Dyktatura proletariatu niezbdny okres przejciowy przed idealnym pastwem

Po zakoczeniu rewolucji mamy syte spoeczestwo, nie potrzeba pastwa ani prawa

Skrajny etatyzm Kolektywizm

Antyliberalizm

Ruch niedemokratyczny

Byo wiele komunistycznych partii na caym wiecie, dlatego powsta Komintern, ktry mia je kontrolowa Odmiany komunizmu:

stalinizm (totalitaryzm)

maoizm Mao Zedong (wyamali si tak jak jugosowiaska partia) eurokomunizm zblienie do socjaldemokracji (odrzucenie dyktatury, zmiana gospodarki) np. Wochy Nastpnie miao miejsce stopniowe odchodzenie od komunizmu na rzecz socjaldemokracji i nastpnie odejcie od socjalizmu. Lata 90 XX w. odnowa socjalizmu: Anthony Giddens - doktryna trzeciej drogi (nie etatyzm i nie neoliberalizm) socjalizm rynkowy Akceptacja prymatu rynku i jego zasad, ktre powinny kierowa gospodark Negacja wyszoci wasnoci publicznej nad prywatn (poparcie prywatyzacji)

Manifest Tonyego Blaira i Gerharda Schrdera pastwo ma wiosowa, nie sterowa, przedefiniowanie podstawowych poj (wolno, rwno) Now socjaldemokracj od liberalizmu spoecznego odrniaj odmienne historyczne podstawy ideologii (kolektywizm indywidualizm) oraz rne rozoenie akcentw.

Spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego i programy chrzecijaskiej demokracji

Pocztek przeom XIX i XX w., wydanie ultrakonserwatywnej encykliki Quanta cura, w ktrej potpiano postp, inne religie, rozdzia Kocioa od pastwa, zakaz uywania siy przez Koci itd.

Pomimo papiea (Pius IX) powstaway liberalne stowarzyszenia duchownych np. katolicy liberalni, socjalni

Troch do przodu poszed Leon XII, chocia nie zaakceptowa suwerennoci ludu, rozdziau pastwa od Kocioa. Powrci on do myli w. Tomasza z Akwinu (tzw. neotomizm):

Wychodzi on od godnoci osoby ludzkiej (personalizm) Solidaryzm

Wsplnotowo Trzecia droga poza liberalizmem a socjalizmem (ktre odrzuca jako wywodzce si do Owiecenia i odwoujce tylko do rozumu)

Podstawowe znaczenie ma encyklika Rerum novarum, 1891 r., Leon XIII: Poruszona zostaa kwestia robotnicza (s w trudnej sytuacji, jak temu zaradzi) - socjalizm jest faszywym rozwizaniem kwestii robotniczej (wasno wsplna jest nienaturalna) Prawdziwe rozwizanie:

Solidaryzm spoeczny (klasy nie s sobie wrogami) Naturalne prawo posiadania dbr materialnych na wasno (wasno rodzi nie tylko prawa, ale i obowizki) Sprawiedliwo rozdzielcza (pastwo powinno na rwni chroni wszystkie klasy, ale bogaci mniej tego potrzebuj, biedni bardziej) zakaz pracy dzieci, ograniczenie pracy kobiet, prawo do wypoczynku, godne wynagrodzenie Interwencja pastwa ma naturalne granice (nie powinno wkracza w sfer prywatn ludzi) doprowadzio to pniej do powstania teorii pomocniczoci

Rozwijanie organizacji zawodowych

Demokracja chrzecijaska od XIX w. we Francji nie jest to forma rzdu, ale tre dziaania politycznego (dobroczynna akcja chrzecijaska wobec ludu)

Quadragesimo Anno, 1931 r., Pius XI (40 lat pniej): Odwoywaa si do poprzedniej encykliki (zawsze tak jest tradycja), ale rozszerzaa pewne kwestie:

Opozycja nie tylko do socjalizmu (niekatolicki), ale i liberalizmu (indywidualizm niszczy ycie spoeczne) Rozwinicie teorii wasnoci jako funkcji spoecznej (przy uywaniu wasnoci trzeba mie na wzgldzie nie tylko swoje dobro, ale i dobro ogu rodzi to zarwno prawa jak i obowizki) Zasada pomocniczoci (subsydiarnoci) o wymiarze antyetatystycznym (co jednostka moe zrobi sama, tego nie wolno pastwu za ni robi) Pontyfikat Jana XXIII, Mater et Magistra (1961); Pacem in terries (1963) Aggiornamento dostosowanie si Kocioa do nowych warunkw i wyzwa

Uznawa pluralizm wiatopogldowy (istnienie innych wyzna, do nich te kierowa swoje nauki)

Rozwin kwestie dobra wsplnego Poruszy kwestie:

praw czowieka (obowizek pastwa)

stosunkw midzy narodami i pastwami (powinny opiera si na zasadzie rwnoci i solidarnoci)

sprawiedliwoci w gospodarce (w odniesieniu do rolnictwa, obszarw o opnionym rozwoju, ktrym powinno si pomaga)

Pawe VI, Populorum progressio (1967)

Obowizek wzajemnej solidarnoci w stosunkach midzynarodowych (nadwyki z krajw bogatych powinny trafia do krajw biednych)

Jan Pawe II, Laborem exercens; Solicitudo rei socialis; Centesimus annus Podkrela znaczenie godnoci ludzkiej

Szczeglna rola pracy (podmiotowo pracy nakadao to obowizki na pastwo jako pracodawc poredniego)

Krytyka konsumpcjonizmu

Poszanowanie przyrody (szczeglnie jej nieodnawialnej czci) Przestrzeganie przed fundamentalizmem (take religijnym, nakanianie do dialogu) Pozytywny stosunek do demokracji

Neoliberalizm podstawowym zagroeniem dla sprawiedliwego rozwizywania problemw spoecznych

Benedykt XVI, Caritas in veritate (2009) Bardziej konserwatywny od Jana Pawa II Prba dostosowania nauczania Kocioa do warunkw kryzysu gospodarczego i globalizacji Programy partii chadeckich rozwijay si wraz z postpem nauczania

Nacjonalizm

Pocztek II po. XIX w.

Nazwa od ac. natio - nard

Doktryna zakadajca istnienie szczeglnego rodzaju wizi midzy narodem a jednostk, postulujca wytworzenie tej wizi lub jej umocnienie

Wi narodowa podstaw prawidowego rozwoju jednostki i spoeczestwa/narodu Nard ma tutaj pozycj uprzywilejowan, cho nie zawsze nadrzdn wobec jednostki/ rodziny, zawsze nadrzdn wobec innych pastw (na arenie midzynarodowej) Moe by to samoistna doktryna lub cz innej doktryny

Twrca terminu Maurice Barres (XIX w.)

Przeciwstawienie kosmopolityzmowi (negatywne do niego odniesienie) Rne moe by rozumienie narodu wsplnota obywateli jednego pastwa lub wsplnota o charakterze etnicznym

Solidaryzm nastawienie wsplnotowe

Antecedencje: Machiavelli, rewolucja francuska Nacjonalizm integralny (XIX/XX w.) ten najbardziej znany Hegel, romantyzm - nard jako wsplnota duchowa (nie obywatelska) Sakralizacja narodu (uznanie go za byt obiektywny, wrcz nadprzyrodzony) przeciwiestwo do Owiecenia Poczenie wtkw romantyzmu z darwinizmem spoecznym przekonaniem o walce o byt midzy lepiej i gorzej przystosowanymi do danych warunkw narodami oraz konserwatyzmem Nard bywa rozumiany jako wsplnota kulturowa, religijno - kulturowa, a take biologiczna (co zbliao go do rasizmu, wyszo danej grupy narodowej)

Nacjonalizm nie musi by rasistowski, ale z rasizmem czy go niech do obcych

Sprzeciw wobec liberalizmu, ktry znosi wizi czce jednostk z narodem

Roman Dmowski (przedstawiciel integralnego nacjonalizmu): Nard nierozczna cz spoeczna, organicznie spjna, czca jednostk ludzk niezliczonymi wizami, z ktrych jedne maj pocztek w zamierzchej przeszoci twrczyni rasy, inne znane nam w historii twrczyni tradycji, inne wreszcie majce wzbogaci tre rasy, tradycji, charakteru narodowego, tworz si dzi, by w przyszoci dopiero silniej si zacieni Pastwo narzuca obowizki tym, ktrzy przyj ich nie chc (bo nie maj poczucia narodowego) np. ydzi (le, e istniej)

Pocztkowo by obojtnie nastawiony do religii, pniej dostrzeg jej zasadnicze znaczenie

Pastwo polskie jest pastwem katolickim, bo nard jest katolicki (nawet jeli s mniejszoci) Krytyka liberalizmu, ktry prowadzi do wzmocnienia polityki klasowej i odcina jednostk od narodu Idea pastwa narodowego

W pewnym momencie poczono to mylenie z Pisudskim (ktry by uznany za przeciwnika)

Faszyzm woski jest wielkim ruchem twrczym, ale metod politycznych faszyzmu nie naley naladowa, gdy s one waciwe do warunkw woskich (czyli trzeba wymyli co wasnego, bo naladowanie bez ducha nie ma sensu) Niedemokratyczne rzdy elity w pastwie narodowym, zaprzeczenie pastwa narodowo liberalnego (ale nie podobay mu si rzdy Pisudskiego) Nacjonalizm nie mwi nic o ustroju (mona by monarchist, demokrat), gospodarce (socjalna, wolny rynek) czy spoeczestwie. Jest to unarodowienie innych doktryn.Kierunki ostatniego stulecia:Faszyzm

Pocztek XX w.

Nazizm niemiecki narodowy socjalizm

Radykalne wydanie etatyzmu (komunizm te)

Totalitaryzm pojcie zbiorcze (komunizm, faszyzm) Cechy:

Skrajny antydemokratyzm Antyliberalizm

Pogarda dla godnoci czowieka

Skrajny etatyzm

Wadza monopartyjna skupiajca si w osobie wodza

Narzucanie ideologicznej wycznoci

Terror

Demagogia spoeczna skutkujca masowym poparciem spoecznym Elementy heglowskiej wizji historii i narodu Nawoywanie do irracjonalnych koncepcji Friedricha Nietzschego

Rnice midzy faszyzmem woskim a nazizmem niemieckim:

Brak rasizmu wrd podstawowych skadnikw ideologii faszyzmu

Rnice kulturowe: kultura germaska, ideologia woskoci

Faszyzm nie chce unicestwia innych narodw, nazizm tak (wany rasizm i antysemityzm)

Nazizm nie jest faszyzmem typowym, ale zwyrodnia odmian

Aksjologia:

Gentile, Mussolini statolatria (kult scentralizowanego pastwa i wszechpotnej wadzy pastwowej), pastwo jest czym absolutnym, wobec czego jednostki i grupy s niczym

Alfred Rosenberg, Hitler (ideologia volksistowksa) nard (Volk) w znaczeniu biologicznym podstawow wartoci (nie ma nic waniejszego) Autorytaryzm formuy porednie midzy faszyzmem a liberaln demokracj

Oparcie na autorytecie, stanowicym najwysz wadzNowa Lewica i jej ideologiczne nastpstwa

Powstaa, poniewa stara lewica nie posza z duchem czasu i postpowaa niewaciwie (stalinizm)

Znaczenie terminu Nowa Lewica:

Ruch studencko-intelektualny stawiajcy sobie za cel wprowadzenie rzeczywistej demokracji partycypacyjnej

Ruch ruchw, ktre wpyny na ideologi Nowej Lewicy w znaczeniu cilejszym (ruch pacyfistyczny, pokojowy ruch na rzecz zniesienia segregacji rasowej w USA - Martin Luther King, Black Power) lub wyrosy z Nowej Lewicy (ruch wyzwolenia kobiet, druga fala ruchu feministycznego, ruchy na rzecz uprawnienia homoseksualistw)

Cechy wsplne to kontrkulturowo i ch zniesienia dyskryminacji spoecznej

Charles Wright Mills Nowa Lewica zawdzicza mu nazw, popularno ruchu Herbert Marcuse krytyka kapitalizmu, bo zuboa czowieka, stwarza pozory wolnoci. Potrzebne jest wyzwolenie w sferze spoecznej i wychowawczej, aby mc osign peni szczcia. Podstawowe idee: Kumunitaryzm (grupy wolnych i rwnych sobie jednostek np. hipisi) Rwno (rasowa, pciowa kady inny, wszyscy rwni) Wolno (te w wyborze stylu ycia) Niezaleno od dbr materialnych (by, a nie mie), antykonsumpcjonizm Demokracja partycypacyjna (decyduje grupa zainteresowana w skutkach decyzji) Antyglobalizm, alterglobalizm

Rewolucja mechanizmem wprowadzajcym w ycie postulowanych zmian, pocztkowo uwaano, e na drodze pokojowej i stopniowej Wobec braku zmian nastpio poparcie dla dziaa terrorystycznych i rewolucyjnych (Ernesto Che Guevara) radykalizm Bardzo wany wpyw w USA:

Wiksza demokratyzacja ycia

Znoszenie formalnej i faktycznej dyskryminacji spoecznej Krytyczne studia nad prawem demistyfikacja teorii i praktyki prawa w interesie emancypacji grup de faworyzowanych

Polityczna poprawno (sownictwo w debacie sprzyja dyskryminacji)

Spoeczestwo wielokulturowe (naley uprzywilejowa mniejszoci, ale min. nie dyskryminowa ich i zapewni takie same prawa jak obywatelom), ale wiedzia, e moe to doprowadzi do istnienia rwnolegych spoeczestw (np. Szwajcaria)

Nowa Lewica daa pocztek feminizmowi (lub jego nowej fali):

Rne rozumienia:

Kobiecy ruch spoeczny

Zaoenie, e kobiety s dyskryminowane/ defaworyzowane ze wzgldu na pe podlegaj dominacji mczyzn Brak rwnouprawnienia powinien by wyeliminowany

Odrnienie pci w znaczeniu biologicznym (sex) od pci w znaczeniu spoecznym (gender zesp ugruntowanych zachowa, pasujcych do danej roli spoecznej)

Olimpia de Gouges (prawa kobiety i obywatelki), Mary Wollstonecraft (jej ma opisa jak zapewni rwno pci) Pierwsza fala feminizmu od po. XIX w. (emancypacja kobiet, sufraystki prawa wyborcze) Druga fala feminizmu (Wirginia Woolf, Simone de Beavoir) postulat zmiany statusu kobiety faktycznie, nie formalnie Feminizm liberalny, socjalistyczny (koncentrujcy si na ekonomicznych warunkach ycia kobiet), radykalny (potrzeba wyeliminowania tradycji patriarchatu i wytworzenia separatystycznej kultury kobiecej)

Pokosie Nowej Lewicy:

Feminizm

Ekologizm

wielokulturowo

Ekologizm

Zwany jest enwiromentalizmem (od ang. environment) Ch powrotu do traktowania rodowiska naturalnego tak jak staroytni, a nie ch podporzdkowania go sobie (wczeniej nie byo problemu, bo agodzia to teologia chocia w Biblii jest inaczej - i moliwoci techniczne czowieka) Thomas Malthus :

Zwraca uwag na naturalne granice wzrostu gospodarczego

Albert von Schffle agraryzm:

przywizanie do narodowego dziedzictwa zachowanie naturalnych walorw wsi wykazywanie walorw gospodarki przedindustrialnej

podejcie proekologiczne Ernst Hckler wprowadzi termin ekologia, ktry oznacza stosunek zwierzcia do jego rodowiska (organicznego i nieorganicznego):

Traktowanie czowieka jako nieodcznej czci przyrody, nazbyt w ni ingerujcego Lata 60 - te XX w. ksztatowanie spoecznego ruchu zielonych, z czasem przeksztacajcego si w ruch polityczny (np. znaczcy w Niemczech). Wpyw Nowej Lewicy Lata 70 te:

Ostrzeganie przed niebezpieczestwami (ryzyko wyczerpania rde energii) Filozofia odpowiedzialnoci (Hans Jonas) - etyka ekologiczna (dziaaj tak, aby skutki twojego dziaania nie niweczyy dalszej moliwoci ycia) Prawa zwierzt Peter Singer Ekologizm:

ekologia pytka (humanistyczna) poszukiwanie rozwiza czcych ze sob poszanowanie rodowiska i zapewnianie zaspokajania potrzeb ludzi yjcych w krajach wysokorozwinitych

ekologia gboka (ekozofia) jedynym celem ycia czowieka jest zapewnienie samopodtrzymywania si natury, wobec czego potrzeb czowieka nie naley traktowa jako punktu odniesienia rozwaa

Odejcie od antropocentryzmu na rzecz ekocentryzmu (stosunki pomidzy organizmami) czy holizmu (wiat jako cao). Czowiek powinien przyj powcigliwo w stosunku do wiata naturalnego, ktrego zasoby s nieodnawialne (mog ulec wyczerpaniu i nie bdzie dla innych)

Ekologizm jest politycznie niejednolity (ich zdaniem wadza stoi na stray rodowiska)Zarzdzanie publiczne

Postulat dobrego rzdzenia (good public governance trudnoci w tumaczeniu tego terminu, odnosi si do dziaa wadczych pastwa w sferze publicznej, jego sfery imperium)

Nakierowanie na zapewnienie jak najwyszej efektywnoci aparatu pastwowego dla zaspokojenia potrzeb obywateli i innych podmiotw prawa (administrowanych)

Moe czy si z technokratyzmem (przekonaniem o potrzebie przekazania wadzy fachowcom; ju Platon pastwo rzdzone przez filozofw, Saint-Simon rzdzenie przez cise umysy) albo Stanowi podstaw do dziaa na rzecz reformowania administracji, a przez to pastwa, prowadzcych do rozdzielenia polityki i administracji (Thomas Woodrow Wilson krytyka systemu upw , ktry skorumpowa administracj, bardzo wany, to USA przoduj w te nauce) Max Weber oddzielenie polityki od racjonalnie zorganizowanej administracji biurokratycznej

Po Wionie Ludw w Europie zacza dominowa koncepcja pastwa prawnego (Rechtsstaat administracja wykonuje ustawy, administracji trzeba si uczy nauka prawa administracyjnego), ktre stao si podstaw do budowania Szkoa administracyjna w USA i UK, w Polsce w okresie midzywojennym dziaaa Komisja dla Usprawnienia Administracji Publicznej (Maurycy Jaroszyski) Prby reformy administracji, aby staa si bardziej wydajna (mniej kosztw, wicej efektw) - Wilson

Lata 90 XX w.: New Public Management zblienie administracji publicznej do gospodarki rynkowej w celu zapewnienia jej sprawnoci w kategoriach naleytego wykorzystywania rodkw publicznych dla osignicia zaprogramowanych celw (administracja ma dziaa jak przedsibiorstwo prywatne) deregulacja (mniej pastwa) wprowadzenie elementw waciwych prawu cywilnemu

odbiorc traktuje si jako konsumenta, nie petenta

outsourcing zlecanie zada na zewntrz

badanie efektw (indywidualnych i zbiorowych)

Public Governance podejcie majce za punkt odniesienia spoeczestwo obywatelskie oraz spoeczne potrzeby interesariuszy, czy si z demokracj partycypacyjn. Zmiany w zarzdzaniu: Wane jak s traktowani interesariusze (rwno, uczciwo) maj prawo do dobrego zarzdzania

odpowiedzialno przedmiotowa (za co) -> odpowiedzialno podmiotowa (wobec kogo, ostatecznie wobec spoeczestwa obywatelskiego)

tradycyjna linearno -> wspczesna sieciowo

koordynacja biurokratyczna -> partnerstwo i przywdztwo

statyczno -> dynamizm i adopcyjno

zakadana niezawodno -> probabilizm (prawdopodobiestwo)

Wartoci, zasady i prawa podstawowe we wspczesnej demokracji liberalnej:

Doktryna demokracji liberalnej i jej odzwierciedlenia w podstawowych dokumentach prawnych Pomidzy doktrynami dochodzi do konwergencji (zbliania si i mieszania)

Zdaniem Kocioa wiele wartoci demokratycznych jest wartociami chrzecijaskimi rnice to rozoenia akcentw np. wolno jako atrybut czowieka lub wolno jako element godnoci

Wiele wspczesnych aktw stara si to poczy, np. polska Konstytucja, Deklaracja Praw Czowieka ONZ, Karta Praw Podstawowych UE godno stanowi rdo i podstaw wolnoci. Jest przyrodzona i niezbywalna.

Wyznajcy t zasad maj model demokracji liberalnej (demokracja oparta na prawach czowieka i podstawowych wolnociach; inna nazwa - demoliberalizm.):

Prba pogodzenia sprzecznych ze sob:

najwaniejszej wartoci liberaw (wolnoci) z najwaniejsz zasad demokratw (rwno kady moe mie udzia w rzdzeniu dla liberaw tyrania wikszoci). Absorbuje rwnie wtki socjalne (solidarno). Wspgra dziki rozwizaniom instytucjonalnym i proceduralnym (np. zasada podziau wadz) i zapewnieniu pluralizmu.

Przymiotnik liberalna nie powinien by utosamiany z ca ideologi liberalizmu.

Cechy:

Mogcy funkcjonowa tylko w ramach otwartego spoeczestwa obywatelskiego i gospodarki rynkowej system demokracji przedstawicielskiej, w ktrej dziaajc z upowanienia rzdzonych wadz publiczn ogranicza, z reguy pisana, konstytucja, zapewniajca ochrona praw i wolnoci jednostek i mniejszoci, take przed wol wikszoci

Suwerenno ludu (narodu) Wybory i demokratyczne prawo wyborcze (legitymacja rzdu) Podzia wadz

Gwarancja praw jednostek i ich grup

Decentralizacja wadzy publicznej

Swoboda dziaania partii politycznych i innych dobrowolnych zrzesze

Poszanowanie opinii publicznej

Zwizanie wadzy prawem

John Stuart Mill (po. XIX w.) zarysowa konstrukcj demokracji liberalnej Rozwinita w XX wieku Demokracja liberalna jest to system demokracji politycznej, ktr uzupeniaj elementy demokracji spoecznej (np. z encyklik bardzo podobne, chocia od innej strony ujte i szersze np. kwestie ycia, aborcji itd.)

W TUE zostay wymienione zasady podstawy demokracji liberalnej np. wolno, demokracji, poszanowanie praw czowieka i podstawowych wolnoci, pastwo prawne, prawa socjalne, zasad pomocniczoci. Wymienione s rwnie wartoci, ktrymi si kieruje np. poszanowanie godnoci osoby ludzkiej, rwno, niedyskryminacja, sprawiedliwo, tolerancja i reszta zasad.

W wielu europejskich konstytucjach jest odwoanie do tych samych zasad

Polska demokratyczne pastwo prawne urzeczywistniajce zasady sprawiedliwoci spoecznej

Poliarchia (wielo wadcw): Robert Alan Dahl

Jest to okrelenie elementw skadajcych si na demokracj liberaln

Kademu przysuguj prawa polityczne i osobiste

Obywatele mog przeciwstawi si wadzy (w gosowaniu) Wymogi odnonie gosowania (te, co u nas + uczciwo, pluralizm i wolno opinii , wolno sowa, moliwo zrzeszania si)

Francis Fukuyama ogosi koniec historii, poniewa model demokracji liberalnej ma charakter uniwersalny (obejmuje wszystkie cywilizacje). Krytycy:a) Samuel Philips Huntington podkrelenie rni pomidzy cywilizacjami

b) John N. Gray na wiecie s te inni, ktrzy funkcjonuj w innych systemach i nigdy nie zrozumiej demokracji liberalnejc) Denis de Rougemont wiat gotw jest przyj dorobek cywilizacji zachodniej, ale nie jej wartoci Prawo porwnawcze odrzuca wyszo jakiegokolwiek systemu prawnego rwnorzdno wszystkich kultur

Jest wielu krytykw demokracji liberalnej

Fundamenty modelu demokracji liberalnej (XVII, XVIII w., konstytucjonalizm owieceniowy):

Prawa natury (ustawodawca musia je uj w ustawach, kady im podlega) Prawa podmiotowe jednostki Wszyscy rodz si wolni i rwni wobec prawa

Przekonanie, e wadza pochodzi z przyzwolenia rzdzonych

Prawo wolnoci (prawo do czynienia wszystkiego ograniczone jedynie wolnoci innych osb) Prby podporzdkowania wadzy publicznej zwierzchnictwu prawa

Rozwaania nt. celu istnienia pastwa i granic dziaania wadzy publicznej Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela i tego typu dokumenty wyraz nowoczesnego konstytucjonalizmu Pniej prawo naturalne ustpio prawu pozytywnemu, jednak nie pod wzgldem treci (te same prawa obowizyway przez to, e byy wyrazem woli), teraz prawo pozytywne ustpuje podejciu niepozystywistycznemu

Midzynarodowe gwarancje praw czowieka (np. Europejska Konwencja Praw Czowieka, systemy euroatlantyckie, systemy ponadpastwowe np. UE) rewolucja praw:

Prawa pierwszej generacji (np. ycie, wolno)

Prawa drugiej generacji prawa spoeczno-ekonomiczne (np. pomoc publiczna) Obecnie mwi si o prawach trzeciej generacji, majcych charakter nie indywidualny, a kolektywny (np. prawo do rodowiska naturalnego, prawo do dobrego rzdzenia).

Zasady i reguy prawa a wartoci we wspczesnych doktrynach polityczno-prawnych

Wartoci prawne s to wartoci przeniesione z zewntrz (z innych sfer np. moralnych) do systemu prawa konkretyzujce si i odgrywajce rol podstawowych zasad prawa. Nale do sfery wsplnej prawa i moralnoci. Podstawowe wartoci prawne mog by jednoczenie zasadami prawa (z reguy wyraonymi w konstytucji, a wic zasadami konstytucyjnymi). S nierozerwalnie zwizane z teori praw czowieka i teori zasad prawa.

W Konstytucji mona odnale zarwno wartoci (w tym wartoci cele), zasady i reguy. Rozrnienie pomidzy zasadami (normy-zasady) a reguami prawa (normy-reguy) rozpocz Esser, Dworkin wprowadzi do obiegu. Koncepcj rozwin Robert Alexy.

Normy-reguy wszystko albo nic (nie mona czciowo realizowa), realizacja na podst. subsumcji Normy-zasady mog by realizowane czciowo. S najczciej przestrzegane ze wzgldu na aspekt moralny kryjcy si za nimi. Wymagaj rozwaenia z innymi zasadami (np. zasada pastwa prawnego)

Zasady s wyej ni reguy, w przypadku kolizji regu tylko jedna moe by zastosowana, przy kolizji zasad moe by kada po trochu (z reguy si uzupeniaj). S te matanormy.

Zasady mog pozostawa w zwizku z prawem naturalnym i dlatego sta ponad prawem stanowionym (najbardziej jus naturalistyczne jest spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego)

Podobnie Kant rygoryzm moralny (bezwzgldny obowizek postpowanie zgodnie z nakazami moralnoci wewntrzne imperatywy czowieka) Formua Radbrucha nawizuje do Kanta: prawo niesprawiedliwe nie jest prawem (ustawowe bezprawie) Tak samo Lon Luvois Fuller prawo naturalne jest waniejsze

Antecedencje wartoci: Digesta justyniaskie, Grocjusz, XIX w. (ujmowane je pozytywistycznie, deklarowane), MTS oglne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane, dzisiaj czsto s wynikiem orzecznictwa, nie tylko deklaracji lub deklaracji o ch. midzy narodowym i ponadnarodowym (UE) ulegaj sformalizowaniuPrawa podstawowe wspczesna rewolucja praw

Prawo podmiotowe pojcie opisujce sytuacj prawn jednostki w spoeczestwie (nie da si tego opisa jedynie prawem stanowionym, bo zawiera adunek ideologiczny) Publiczne prawa podmiotowe prawa przysugujce jednostce wobec wadzy publicznej

Prawo podstawowe (Rober von Mohl) prawa polityczne (nastpstwo natury rodzaju pastwa) i obywatelskie (danie/ przyjmowanie usug od pastwa) jest to podst. konstytucjonalizmu (te UE)

Powizanie praw podmiotowych (a cilej: praw podstawowych) z oglnymi zasadami prawa, a wskutek tego traktowanie praw podmiotowych jako punktu wyjcia rozwaa prawniczych

Teoria praw podstawowych (trzy kierunki): Literalne podejcie do praw podstawowych stanowi one prawa i wolnoci, ktre bdzie si uwaa za najistotniejsze

Pozytywistyczna koncepcja praw podstawowych utosamia prawa podstawowe z prawami konstytucyjnymi, tj. prawami podmiotowymi okrelonymi w konstytucji

Obiektywizm praw podstawowych (ch, jus naturalistyczny) identyfikowanie tych praw wedug kryterium niezbdnoci do zagwarantowania istnienia osoby ludzkiej, uznanie ich za okrelajce istot porzdku prawnego w ramach danej koncepcji czowieka i spoeczestwa, opartej na takich wartociach jak wolno i rwno; sprowadza rol prawa pozytywnego do odzwierciedlania obiektywnej struktury i hierarchii praw podstawowych; obecnie kierunek ten jest dominujcy USA prawa, bez ktrych nie moe istnie wolno ani sprawiedliwo

W Polsce nie uywa si terminu prawa podstawowe, tylko prawa i wolnoci czowieka i obywatela (bo nawizanie do Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela i chciano si oderwa od realnego socjalizmu, gdzie prawa przysugiway tylko tym, ktrzy wykonywali obowizki)

W tradycji anglosaskiej prawa czowieka przysuguj z samego faktu urodzenia (dzisiaj to przejlimy)

Dzisiaj nie ma ju rnicy midzy prawami podstawowymi a prawami czowieka

Wolnoci publiczne (Konstytucja Hiszpanii) wolnoci zagwarantowane i zadeklarowane w przepisach krajowego prawa pozytywnego (zakres wszy ni prawa podstawowe, bo one czerpi rdo z czego ponad Konstytucj)

Demokracja liberalna opiera si na prawach czowieka

Krytyka szczeglnego statusu praw podstawowych:

Spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego prawa czowieka s rozumiane w kategoriach prawa naturalnego, rozumianego w sposb uniwersalistyczny i ekskluzywistyczny (nie s narzucane, wypywaj z czowieka, Jan Pawe II wskazywa na sprzeczno pomidzy powszechnym deklarowaniem praw np. prawa do ycia a pozwalaniem na aborcj i eutanazj) Konserwatyzm podstawow saboci idei praw czowieka jest ich niestao (wszystko mona za nie uzna. Demokracja liberalna jest nietolerancyjna, bo krytykuje inne ustroje w imi praw czowieka i przez to staje si absolutystyczna)Doktrynalne podstawy demokratycznego pastwa prawnego: Podstawy praw czowieka:Godno czowieka jako warto podstawowa: Jest podstaw urzdzenia wspczesnego adu spoecznego i adu publicznego (jedno z najwaniejszych praw) Konstytucja RP: przyrodzone, niezbywalne i nienaruszalne rdo wolnoci i praw czowieka i obywatela (gwarantowane przez wiele innych dokumentw) Antecedencje: stoicy, Arystoteles, Tomasz z Akwinu

Spoeczne nauczanie kocioa katolickiego personalizm wsplnotowy (czowiek jest punktem wyjcia wszystkich dziaa na ziemi, godno wynika z uznania, e czowiek zosta stworzony na obraz i podobiestwo Boga), czowiek jest istot spoeczn (musi y tak, aby szanowa godno innych); z godnoci wynika zasada solidarnoci (czowiek nie moe by uyty jako rodek do celu, wszyscy maja tak sama godno i musz si tak traktowa) JPII: Z godnoci osoby ludzkiej wynika potrzeba dialogu i jego kultury (bo solidarno)

Jan Pawe II: Godno -> Prawo do ycia -> prawo do godziwego ycia -> prawo do pracy, prawo do wasnoci prywatnej, prawo obrony interesw pracownikw Solidarno, wolno, sprawiedliwo jako implikacje godnoci: Podstawow zasad jest godno osoby ludzkiej, mona z niej wyprowadzi inne zasady JPII

Trzy zasady podstawowe wynikajce z godnoci: wolno, rwno, wspuczestnictwo (warunkiem wspuczestnictwa jest kultura dialogu, ktrej podstaw jest solidarno) hasa rewolucji francuskiej Solidarno - nowe wyraenie zasady braterstwa (kojarzyo si z nakazami chrzecijastwa, wic je zamieniono). Braterstwo jest pojciem oglniejszym, zawierajcym odniesieni do tolerancji i szacunku, podczas gdy solidarno moe by postrzegana jako idea odhumanizowana i biurokratyczna. Dlatego niekiedy nastpuje powrt do zasady braterstwa.

Solidarno jest wskazana w Konstytucji jako podstawa ustroju gospodarczego

Zasada sprawiedliwoci spoecznej ideowy odpowiednik zasady solidarnoci (wystpuje w art. 2 Konstytucji RP). Leon Duguit uwaa zasad solidarnoci za podstawow zasad prawa. Wolno zmierza do rwnowagi pomidzy prawami indywidualnymi a prawami zbiorowoci, pomidzy wolnoci a niezbdnym adem.

Wolno jest pojciem niejednoznacznym, jako pierwsza wynika z godnoci Jest ona w preambule Konstytucji oraz w art. 2 i 32 (kady musi szanowa wolno innych + dopuszczalno ogranicze) liberalna koncepcja wolnoci (Locke)

Inaczej rozumiej j filozofowie i teolodzy (kwestia autonomii woli, etyczna odpowiedzialno za dokonywane wybory) a inaczej prawnicy (negatywne/ pozytywne ujcie) Rwno nie mona mwi o godnoci czowieka, bez uznania, e wszyscy s rwni. Aspekty prawne rwnoci: Rwno wobec prawa w ogle (zasadniczo rwno kadego)

W ramach moliwoci udziau w wykonywaniu wadzy publicznej i wpywania na jej dziaalno (rwno obywateli, rwno polityczna)

Rwno szans w sferze ekonomiczno spoecznej

Pytanie: jak w praktyce rwno formalna ma si do rwnoci rzeczywistej? Rne pojmowanie pojcia filozoficzne i prawnicze. Rwno wobec prawa:

Zagwarantowana w Konstytucji rwno w prawie i wobec prawa (takie samo traktowanie podmiotw podobnych, rne rnych)

Aspekt negatywny zakaz dyskryminacji

Demokracja ateska: isonomia rwno wobec prawa oznaczajca zarazem rwno polityczn obywateli (kady moe wiele osign rwno obywatelska) Spoeczne nauczanie Kocioa wobec Boga wszyscy jestemy rwni

Art. 33 Konstytucji gwarantuje rwne traktowanie kobiet i mczyzn Jest to prawo czowieka (jak wszystko w naszej Konstytucji, chyba, e ogranicza cudzoziemca)

Rwno polityczna:

Jest to prawo obywatela Rwne prawo do gosu, do dostpu do funkcji publicznych

Rwno szans:

Odnosi si do praw spoeczno-ekonomicznych drugiej generacji praw podst. Aksjologicznym uzasadnieniem jest braterstwo (zas. solidarnoci)

Pastwo powinno wprowadza instrumenty aktywizujce osoby spoecznie wykluczone lub defaworyzowane (polityka rwnoci szans, nie pastwa dobrobytu) Po dowiadczeniach XX w. panuje przekonanie, e rwno sytuacji materialnej naley do sfery utopii, bo nierwno ley w ludzkiej naturze Arystoteles: Sprawiedliwo rozdzielcza (dystrybutywna) rozdzielanie dbr pomidzy uczestnikw wsplnoty pastwowej; rwnych naley traktowa rwno, a podobnych podobnie

Sprawiedliwo wyrwnawcza

Niesprawiedliwe jest nie to co nierwne, a to, co nieproporcjonalne

Mona relatywizowa rwno, ale s granice (dyskryminacja, relewantno cech) ma to prowadzi do rwnoci realnej np. faworyzowanie grup ucinionych

Godno i prawa osobiste: Godno czowieka czy si z prawami osobistymi, wynikaj one z niej (np. prawo do ycia, prawo do integralnoci osobistej niedopuszczalno eksperymentw, tortur) Rne katalogi krajowe, midzynarodowe, ponadnarodoweDobro wsplne, dialog, wspuczestnictwo:Dobro wsplne: Zasada dobra wsplnego art. 1 Konstytucji (RP jest dobrem wsplnym wszystkich obywateli) jest to dyrektywa interpretacyjna (dobro ogu waniejsze ni dobro indywidualne, chocia nie zawsze)

Troska o dobro wsplne jest obowizkiem kadego obywatela (art.82)

Antecedencje:

Arystoteles klasyfikowa ustroje z punktu widzenia kierowania si przez rzdzcych dobrem wsplnym

Tomasz z Akwinu: rzdzcy powinien porzdkowa spoeczno wolnych ku dobru wsplnemu Spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego: dobro wsplne jest dobrem nadrzdnym nad dobrami czstkowymi, partykularnymi, w tym indywidualnymi z zastrzeeniem jednak poszanowania godnoci kadego czowieka (wolno, rwno, wspuczestnictwo) Aspekty zasady dobra wsplnego: Pastwo powinno stanowi wsplnot wszystkich obywateli (jednakowa wolno, rwno i partycypacja wymiar republikaski) i stworzy warunki do wsplnego troszczenia si o nie Ustrj powinien uniemoliwia zawaszczenie aparatu wadzy pastwowej przez jedn, choby stanowic wikszo grup czy orientacj wymiar liberalny (wykluczenie tyranii wikszoci) Wykluczenie etatyzmu i centralizmu, jak najdalej idce wspuczestnictwo obywateli w funkcjonowaniu instytucji publicznych, powinna prowadzi do ugruntowania si demokracji partycypacyjnej

Pluralizm i konsens obywatelski: Najbardziej podstawowe wartoci, zasady i prawa podstawowe powinny by objte konsensem obywatelskim, jego brak moe prowadzi do podwaenia caego systemu prawa Konsens nie stoi na przeszkodzie zachowaniu pluralizmu wiatopogldw i opinii.

Giovanni Sartori pluralizm jest zjawiskiem pozytywnym, zakada wiar w warto rnorodnoci, jest przeciwstawieniem wiary w konflikt

Art. 11 Konstytucji zakada pluralizm polityczny

Pluralizm czy si z tolerancja w znaczeniu dzisiejszym wiadoma zgoda na wyznawanie i goszenie pogldw, z ktrymi si nie zgadzamy, na wybr sposobw ycia, ktrych nie aprobujemy (co wicej ni tylko bierna akceptacja)Dialog spoeczny: Dialog wymiana myli, pogldw, opinii z zamiarem osignicia polubownego porozumienia Jan Pawe II kultura dialogu

Herbert Spencer: wyszo religii mioci (systemu opartego na wzajemnym poszanowaniu praw) nad religi nienawici (systemem, w ktrym zhierarchizowane spoeczestwo jest w penie podporzdkowane zhierarchizowanej wadzy pastwowej)

Hobbes czowiek z natury jest zy, a jednostki walcz ze sob

Jrgen Habermas dialog synonimem demokracji Dialog spoeczny:

Dialog midzy osobami, spoecznociami ronych szczebli (partnerw spoecznych, samorzdw, obywateli rne rodzaje) droga dochodzenia do konsensusu obywatelskiego (atrybut europejskiego modelu spoecznego)

Zawsze po jednej stronie jest rzd/ administracja rzdowa prowadzenie dialogu te jej obowizek

Dialog partnerw spoecznych (dialog tradycyjny) reprezentantw pracodawcw i pracownikw z udziaem wadzy publicznej Szczeglne instytucje dialogu spoecznego to referenda, inicjatywa ludowa, konsultacje spoeczne, wysuchanie publiczne, rozeznanie opinii publicznych Zasada dialogu spoecznego (wyraona w Konstytucji np. podst. ustroju gosp. i w dokumencie RM):

Obowizek prowadzenia przez wadze publiczne dialogu spoecznego

Istnienie otwartego rzdu dostp do informacji publicznej

Tworzenie warunkw funkcjonowania spoeczestwa obywatelskiego (wolno tworzenia i funkcjonowania zrzesze i fundacji)

Stosowanie zasady pomocniczociSpoeczestwo obywatelskie, wadze publiczne, pomocniczo:Spoeczestwo obywatelskie: Cyceron nawizanie do arystotelesowskiej wsplnoty politycznej

John Locke spoeczestwo obywatelskie to takie, w ktrym dziaania wadzy publicznej ograniczone s do tego, co wynika z umowy spoecznej. Jest to po prostu spoeczestwo zorganizowane Adam Ferguson - spoeczestwo obywatelskie = spoeczestwo cywilizowane

Edmund Burke - utosamia spoeczestwo obywatelskie z pastwem

Georg Hegel - spoeczestwo obywatelskie jest spoecznoci poredni pomidzy rodzin a pastwem Immanuel Kant zorganizowanie si w spoeczestwo obywatelskie to najwikszy wyczyn Antonio Gramasci - pastwo = spoeczestwo polityczne + spoeczestwo obywatelskie Jrgen Habermass - spoeczestwo obywatelskie jako forum komunikowania si ludzi Dwie tradycje rozumienia terminu spoeczestwo obywatelskie:

caoksztat instytucji politycznych (rzdowych) i spoecznych (pozarzdowych) poddanych prawu i zapewniajcych korzystanie obywatelom z ich praw pozarzdowa sfera ycia spoecznego (poza domen wadz publicznych), ale okrelona przez prawo i przez wadz kontrolowana Trzy sektory spoeczestwa:

sektor publiczny

sektor przedsibiorczoci trzeci sektor organizacje pozarzdowe, czsto korzysta z wolontariatu Spoeczestwo obywateli wolnych, wiadomych, aktywnych i zaangaowanych w sprawy publiczne

Zagwarantowane w Konstytucji poprzez zagwarantowania rnych praw np. prawa do zrzeszania si (wadza nie moe zakreli ram, bo chodzi o to, eby ludzie sami si zorganizowali poza tym pojcie to obejmuje wiele rnych instytucji fundacji, zgromadze nieformalnych itd.)

Zasada pomocniczoci (subsydiarnoci): Oznacza, e jeeli jest co moliwe do osignicia na niszym poziomie nie ma potrzeby ingerencji z gry

Jedna z fundamentalnych zasad prawa UE (w odniesieniu do kompetencji wycznych i dzielonych) Zawarta w preambule Konstytucji

Zasada bardzo europejska (praktycznie nieznana poza Europ)

Pocztek Quadragesimo anno

Wynika z personalistycznej koncepcji czowieka (spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego) osoba ludzka jest obdarzona przyrodzon godnoci, jest wolna i odpowiedzialna za swoje czyny, ale zarazem yjc w zorganizowanym spoeczestwie ma wobec niego pewne prawa i obowizki.

Jej obowizkiem jest zapewnienie sobie bytu - jeeli nie radzi sobie, obowizkiem reszty jest jej pomc (zaczynajc od najniszej). Tutaj zasada pomocniczoci jest dopenieniem zasady dobra wsplnego (jest dobro, ktre trzeba chroni)

Spoeczestwo stanowi zbir wielu spoecznoci. Pomocnicza ingerencja szerszej spoecznoci powinna mie miejsce dopiero wtedy, gdy interwencja wszej spoecznoci nie wystarczy Zasada pomocniczoci jest zaprzeczeniem etatyzmu i centralizmu Zasada pomocniczoci w ujciu wertykalnym co wadza niej moe zrobi, tego wadza wyej nie powinna robi (klucz do decentralizacji) Zasada pomocniczoci w ujciu horyzontalnym jeeli jest jakie zadanie do zrealizowania, powinny je zrealizowa instytucje spoeczestwa obywatelskiego, nie wadza publiczna

Governance w spoeczestwie wspczesnym: Governanace reguy, procedury i zachowania odnoszce si do sposobu wykonywania wadzy (wana otwarto, partycypacja, rozliczalno, efektywno i spjno, zasady pomocniczoci i proporcjonalnoci)

Spoeczestwo sieciowe wspczesny typ spoeczestwa , ktrego istot jest sie relacji spoecznych oraz swobodny dostp do uczestniczenia w rnych organizacjach i grupach spoecznych czy krgach zainteresowa przez jednostk

Pastwo sieciowe w jego skad wchodz sieci organw i instytucji pastwowych i samorzdowych; jest to wspczesny typ pastwa obywatelskiego przeciwstawiany etatystycznemu i scentralizowanemu pastwu administracyjnemu Powoduje to potrzeb wsppracy, wieloszczeblowego partnerstwa

Interesariusze zainteresowani w rozstrzygniciu sprawy, traktowanie obywatela jako konsumenta Good governance mona traktowa jako poszukiwanie rzeczywistego podporzdkowania administracji pluralistycznej spoeczestwu w ramach demokracji partycypacyjnej. Wymogi: istnienie otwartego i reagujcego rzduWolno a demokracja: Dzisiaj demokracja rzadko uywana jest gdziekolwiek sama, najczciej czona jest z zasad wolnoci i pastwa prawnego

Art. 2 Konstytucji RP jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej

Ustrj demokratyczny musi w sobie zawiera elementy pastwa prawnego i pastwa socjalnego liberalna demokracja spoeczna

Beniamin Constant:

Odrnia wolno staroytnych (partycypacyjna) od nowoytnych (liberalna) Uwaa, e staroytni zapominali o prawach osobistych, natomiast nowoytni o prawach publicznych (np. udziau we wadzy)

On sam opowiada si za t drug, z kolei zwolennikiem pierwszej by Rousseau (czerpali z niego jakobini) Arystoteles za podstaw rwnoci przyjmuje si ilo, nie jako (wikszo uchwala prawo)

John Stuart Mill twrca koncepcji liberalizmu demokratycznego (wczeniej wolno nowoytna i staroytna byy nie do pogodzenia): wolno oznacza ochron przed tyrani wadcw politycznych, lecz grob przed tyrani wikszoci (chroni przed tym koncepcja pastwa prawnego i podzia wadz - Locke) John Locke:

Podkrelenie rni pomidzy wolnoci a jej naduyciem, czyli swawol

Istniej naturalne granice wolnoci, ktrych nie naley przekracza (mona si swawoli przeciwstawi) Erich Fromm - ucieczka od wolnoci spoeczestwo rezygnuje ze swoich praw do udziau we wadzy publicznej, czsto za namow depozytariuszy wadzy Janos Kornai - mimo rozczarowania demokracj wrd spoeczestw Europy rodkowo-Wschodniej, jest to najlepszy ustrj Agonistyczne podkrelajce rnice

Konserwatyci: brak wiary w dobr natur czowieka aby wolno nie staa na przeszkodzie porzdkowi musi zapanowa nad ni wystarczajco silny i tradycyjny autorytet

wolno ma suy spoeczestwu nie odwrotnie (James Stephen)

Anarchizm:

Wiara w dobr, spoeczn natur czowieka

Absolutyzacja wolnoci

Odrzucenie odgrnych autorytetw i wadzy

Wolno moe by ograniczona - Konstytucja

Demokratyczne pastwo prawne:Pastwo prawne, demokratyczne pastwo prawne: Art. 2 Konstytucji RP jest demokratycznym pastwem prawnym, rwnie w TUE Robert von Mohl wprowadzi termin Rechtstaat - pastwo prawne przeciwiestwem pastwa policyjnego (obywatel nie ma uprwanie, jest tylko poddanym), pastwo musi wspiera jednakowo zadania ycia wszystkich obywateli. Pastwo prawne moe przybra wiele form ustrojowych, ale nie despoti - musz by granice wadzy (w Polizeistaat - nie) Zasady pastwa prawnego:

Konstytucja podstaw porzdku prawnego i najwysz norm, na ktrej swe istnienie opieraj wadze publiczne

Prawa podstawowe (stosunek midzy obywatelami a wadz publiczn) Rwno wobec prawa

Podzia wadz (wadza nie moe by skoncentrowana) Zasada legalizmu

Kontrola zgodnoci z prawem dziaa wadzy publicznej

Niezalene i niezawise sdy

Ochrona prawna wykonywana przez sdy przysuguje kademu

System odpowiedzialnoci funkcjonariuszy publicznych (za dziaanie niezgodne z prawem jednostka moe domaga si od wadzy odszkodowania) Dzisiaj uznaje si, e jeszcze niezbdny jest demokratyczny model stanowienia prawa, natomiast ustawodawstwo powinno spenia pewne wymogi (te z wymogw prawidowej legislacji) Pastwo prawne (w doktrynie niemieckiej): W znaczeniu formalnym zesp formalnoprawnych instytucji i gwarancji praworzdnoci, determinujcych zakres, form i metody dziaania organw wadz publicznych, oparty na ustawie (pastwo ustawy) W znaczeniu materialnym pastwo obiektywnych wartoci, pastwo sprawiedliwoci, rnica pomidzy ius (prawo) i lex (zbir ustawodawstwa) na podst. formuy Radbrucha Zasady pastwa prawnego wg. TK (wynikaj z aksjologii Konstytucji) - te inne zasady: ochrona zaufania obywateli do pastwa i prawa (wanym elementem s zasady przyzwoitej legislacji) pewno prawa ustawowa okrelono przepisw prawa)

nieretroakcja

odpowiednie vacatio legis

pacta sunt servanda

ochrona praw susznie nabytych

pewno podatkw

Pastwo prawne a rzdy prawa: Niektrzy uywaj tych terminw zamiennie

Rnice pomidzy pojciami ulegaj zacieraniu. Maj one charakter historyczny.

Zrnicowanie podlega podziaowi na prawo kontynentalne i Common Law. Rzdy prawa (rule of law, not of men) tradycja anglosaska

prawo tworzone jest przede wszystkim przez sdy

prawo powinno sta ponad ludmi, nawet tymi u wadzy moliwo podziau na soft law i hard law (prawo wyranie stanowione)

koncepcja starsza ni absolutyzm

Pastwo prawne prawo kontynentalne, konstrukcja antyabsolutystyczna. modsza ni absolutyzmPrawo, dziaanie na podstawie i w granicach prawa

rda prawa, rda porzdku prawnego, lex i ius: Konstytucja okrela katalog rde prawa (powszechnie obowizujce i interna, wymg podstawy ustawowej do wydania aktw niszego rzdu) - jest on zamknity Nie wiadomo jednak czy jest norma o mocy ponadkonstytucyjnej (np. Hans Kelsen - Grundnorma) Konstytucj stosuje si bezporednio

Ulpian: ius est ars boni et aequi (prawo jest sztuk stosowania tego co dobre i suszne) - prawo ma w sobie sprawiedliwo, dobro i suszno (nawizanie do myli Arystotelesa) Spr pomidzy pozytywizmem prawniczym a kierunkami prawnonaturalnymi, przy czym szuka si czego ponadpozytywistycznego nie bdcego ius naturale. Dzisiaj dochodzi do powolnej konwergencji (np. Konstytucja niemiecka, godno u nas) - nastpuje depozytywizacjaZasada legalizmu: Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP ktry stanowi, e: "Organy wadzy publicznej dziaaj na podstawie i w granicach prawa". Na podstawie prawa oznacza to, i organy wadzy publicznej nie mog podejmowa dziaa bez podania podstawy prawnej. Mog czyni tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala. Obywatele w przeciwiestwie do wadzy - co nie jest zabronione, jest dozwolone

w granicach prawa - zaprzeczenie pastwa policyjnego, prawo tworzy zewntrzne ograniczenia dziaania wadz publicznych (legalne jest wszystko, co mieci si w tych ramach), dotyczy sfer, w ktrych organy maj wadz dyskrecjonaln nad przestrzeganiem tej zasady czuwaj sdy - TK i sdy administracyjne Legalno to czasami jedyne kryterium kontroli NIKu (np. NBP. ST, osoby, ktre wykorzystuj majtek pastwowy) dawniej by to termin praworzdno i dotyczy przestrzegania prawa zarwno przez wadze jak i przez obywateli, dzisiaj legalizm odnosi si tylko do wadzyGranice wadzy, granice prawa, proporcjonalno:Ograniczenia ogranicze praw: Pastwo prawne zakada istnienie granic w interwencji pastwa w sprawy jednostek, granice te wytycza prawo

Konieczno poszukiwania rwnowagi pomidzy korzystaniem z wolnoci a dziaaniem na rzecz dobra wsplnego Dopuszczalno ogranicze praw i wolnoci w konstytucji RP: Ograniczenie konstytucyjnych praw i wolnoci moe by dokonane tylko w ustawie i tylko ze wzgldu na wany interes publiczny. Istniej te ograniczenia ogranicze: Koncepcja istoty praw i wolnoci (ograniczenie moe narusza otoczk, nie rdze prawa - nie mona faktycznie uniemoliwia korzystania z niego)

Zasada proporcjonalnoci (porwnanie rangi interesu publicznego z prawem/ wolnoci, ktre ma zosta ograniczone, zakaz nadmiernej ingerencji. Ograniczenie musi by 1) konieczne w demokratycznym pastwie prawnym, 2) adekwatne - ciar do efektw i 3) przydatne do osignicia danego celu, czyli ochrony interesu)Proporcjonalno (adekwatno): Poza nasz Konstytucj mona j odnale np w TUE

Antecedencje: Arystoteles: poszukiwanie zotego rodka; idee utylitaryzmu Beccaria - zasada ta powinna obowizywa w prawie karnym (kara proporcjonalna do czynu) TK: Wadza publiczna powinna stosowa rodki skuteczne dla osignicia celw zaoonych, a zarazem moliwie najmniej uciliwe dla podmiotw, wobec ktrych maj by zastosowane Dziaanie wadzy, aby by legalnym musi by proporcjonalneInne granice prawa: Organ ma formaln moliwo dziaania, ale z jakich przyczyn powinien zaniecha (lub odwrotnie) Skuteczno rozwiza (wadza nie moe pogrywa z obywatelami - akty powinny czemu suy) Moralne granice prawa (chodzi zarwno o aspekt materialny jak i formalny, jak i o motywy tworzenia prawa) moliwoci przestrzegania prawa (wane, eby prawo realizowao cele dla ludzi podstawowe, jeli nie - nie przestrzegajSprawiedliwo spoeczna w spoecznej gospodarce rynkowej:Sprawiedliwo spoeczna: Pojcie to wystpuje w powizaniu z zasad solidarnoci i z terminem spoeczna gospodarka rynkowa, ale wie si rwnie z rwnoci wobec prawa, solidarnoci spo. Wymaga wywaenia interesw i oczekiwa adresatw z interesami tych, ktrzy je finansuj

Wystpuje w Konstytucji w art. 2 RP jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej, w granicach (art.20) spoecznej gospodarki rynkowej (RP musi urzeczywistnia prawa II generacji)

TK utosamia rwno ze sprawiedliwoci rozdzielcz (Arystoteles), a tak rozumian sprawiedliwo czy si ze sprawiedliwoci spoeczn

Cz skadowa zasady demokratycznego pastwa prawnego

Antecedencja: myl socjalistyczna

Twrca pojcia: Luigi Taparelli dAzeglio (kontynuator idei w. Tomasza z Akwinu, prekursor wspczesnego neotomizmu i spoecznego nauczania Kocioa katolickiego) postrzega sprawiedliwo spoeczn jako narzdzie rozwizywania konfliktw spoecznych W spo. nauczaniu Kocioa katolickiego termin funkcjonuje od Quadregesimo anno, oznacza, e:

Spoeczestwo pozwala na osigniecie osobie ludzkiej tego, co jej si naley

Dziaalno gosp. powinna by podejmowana zgodnie ze sprawiedliwoci spo.

Leonard Hobhouse (liberalizm socjalny) Ferdynand Zwieg naley tworzy warunki wyrwnanego startu, sprawiedliwo spoeczna musi da wyraz solidarnoci spoecznej, musi dy do usunicia przejaww niesprawiedliwoci John Rawls sprawiedliwo jako rwno szans

Przeciwnicy:

Indywidualistyczny konserwatyzm (odmiana liberalizmu) Neoliberalizm szkoy chicagowskiej

Libertarianizm

Obecnie panuje przekonanie o potrzebie wykonywania przez wadze publiczne zada w sferze gospodarczej i spoecznej np. poprze pastwo socjalne czy spoeczn gospodark rynkow

Obecnie mamy do czynienia z konsensem w przedmiocie stosunku midzy sprawiedliwoci spoeczn i gospodark rynkow (trzecia droga Blaira i Schrodera, ani gospodarka liberalna ani socjalna)Pastwo socjalne, pastwo prawne i socjalne. Europa socjalna: Michel Albert wskaza rnic i wyszo kapitalizmu europejskiego (znaczny udzia wadzy w organizowaniu dostarczania usug) nad anglosaskim (wolnorynkowym) Europa socjalna oparta na solidarnoci, spoecznej gospodarce rynkowej, sprawiedliwoci spoecznej, TUE (wysoki poziom ksztacenia, ochrona socjalna, zwalczanie wykluczenia spo. itd.)

Charakterystyczne dla myli niemieckiej (np. von Stein) jednoczenie pastwo socjalne i prawne (wadza musi pomaga, bo rozwj jednego czowieka wpywa na rozwj drugiego)Spoeczna gospodarka rynkowa: Gwnie widoczna w Niemczech, chocia nie wymienia si tej zasad wprost w Konstytucji

Zapocztkoway to pogldy neoliberalnych ekonomistw dziaajcych w okresie hitlerowskim na emigracji (Ordoliberalizm):

Alexander Rstow

Wilhelm Rpke

Ordo oznacza porzdek oparty na harmonijnym ukadzie spoecznym

Jak rwnie neoliberalna szkoa fryburska:

Walter Eucken (wana wolna konkurencja, ochrona rodowiska. Pastwo ogranicza si do stworzenia ram, dba, aby przestrzegano prawa i bya konkurencja, niezaleny bank opiekuje si pienidzem rezygnuje z interwencji, reguy wolnorynkowe) Ludwig Erhard

Alfred Mller-Armack (na podstawie porzdku gospodarki rynkowej moe by tworzony system ochrony spoecznej) twrca terminu spo. gosp. rynkowa Dwaj ostatni byli dziaaczami CDU, wprowadzili do jej programu gospodark rynkow z wprowadzonym porzdkiem spoecznym Antecedencje: neotomizm, spoeczne nauczanie Kocioa katolickiego

Traktat o UE mwi o spoecznej gospodarce rynkowej o wysokiej konkurencyjnoci, zmierzajcej do penego zatrudnienia i postpu spoecznego (podst. trwaego rozwoju Europy) Zasad zawarta w art. 20 Konstytucji (oparcie na solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spo.) TK: Idea spoecznej gospodarki rynkowej wyrosa na gruncie dwch doktryn spoecznych: socjaldemokratycznej i chrzecijasko-demokratycznej. Ma ona godzi elementy liberalizmu gospodarczego (oparta na wasnoci prywatnej wolno dziaalnoci gospodarczej) z solidarnoci, dialogiem i wzajemn wspprac. jest to model ekonomiczny i obraz adu spo. Dopuszczalno korygowania praw rynku przez pastwo, w celu uzyskania realizacji okrelonych potrzeb spo. (niemoliwych do spenienia w inny sposb), agodzenie dziaa rynku wzgldem jednostki. Moliwe do zrobienia w zwizku z art.1, 2 przedoenie dobra ogu nad jednostkowy

Wasno: Jest to filar spoecznej gospodarki rynkowej, dawniej prawo nienaruszalne i wite (Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela), dzisiaj dopuszczalne jest wywaszczenie tylko, jeli dokonywana jest na cele publiczne i za susznym odszkodowaniem + art. 31 (3) Inaczej w RFN wasno zobowizuje, uywania wasnoci winno zarazem suy dobru oglnemu

Machiavelli atwiej si przeboleje utrat ojca ni ojcowizny

W ujciu cywilistycznym - najszersze prawo do rzeczy Akceptacja wasnoci prywatnej:

John Locke: ludzie stworzyli spoeczestwo by mc chroni wasno prywatn, ktr on bardzo szeroko zakrela Edmund Burke: wasno przyczynia si do trwania spoeczestwa

Wasno prywatn odrzucali:

Klasycy marksizmu

Pierre Joseph Proudhona (jeden z twrcw anarchizmu): pocztkowo uwaa, e wasno jest kradzie, pod koniec ycia uzna spoeczn funkcj wasnoci (zrwnowaenie kradziey poprzez towarzystwa mutualistyczne wzajemnociowe) Platon naley wprowadzi ustawowe limity wasnoci

Arystoteles jego idealny ustrj opiera si rwnoci majtkowej obywateli Cyceron w Rzymie moliwe byo generalne zwolnienie z dugw, kad on akcent na granice wasnoci. Uwaa, e wasno jest jak miejsce w teatrze Romanistyczna konstrukcja prawa wasnoci (XIX w., Niemcy) - prawo absolutne wykluczajce prawa wszystkich innych, wite i nienaruszalne. Sprzeczna bya z myl Rzymian (oni wiedzieli, ze granic musi by uyteczno publiczna, nie definiowali wasnoci) Spoeczne nauczanie kocioa katolickiego: Przez wieki nie interesowali si tematem dbr, gardzili dz, chwalili dobroczynno

Uwaali, ze kiedy byo wspln wasnoci rodzaju ludzkiego, a wasno prywatna to wymys ludzki

w. Tomasz z Akwinu wasno ma by prywatna w posiadania, ale wsplna w korzystaniu

Rozwinito to w myl, e wasno to nie tylko prawo, ale i funkcja spoeczna

Obowizek waciciela dbania o powszechn uyteczno swojej wasnoci

Podobne pogldy: Leon Duguit (socjalizacja wasnoci prywatnej) Obecnie uwaa si, e wasno nie jest prawem nienaruszalnym, lecz naley poszukiwa sprawiedliwej rwnowagi pomidzy tym prawem a innymi wartociami i prawami podstawowymi

Wolno dziaalnoci gospodarczej: W UE jest okrelana jako swoboda przedsibiorczoci, w innych Konstytucjach formuowana obok wolnoci wyboru zawodu

Konstytucyjnie zagwarantowana wolno (poza art. 22 szereg innych, z ktrych wynika) polega na moliwoci samodzielnego podejmowania decyzji gospodarczych

Konstytucja: ograniczenia tylko w ustawie i ze wzgldu na wany interes publiczny

Wolno ta moe by ograniczana w stopniu wyszym ni inne wolnoci, poniewa ma to zwizek z interesami innych osb (np. ochrona konsumentw art. 76) i interesem publicznym (pastwo zgodnie z ustrojem gospodarczym moe pywa na mechanizmy rynkowe, aby niwelowa jego negatywne skutki). Nie mog by to jednak dowolne ograniczenia - TKSolidaryzm spoeczny

Solidarno sformuowana w preambule Konstytucji, jako konieczny dla kadego odpowiednik wolnoci (wolno nie moe by rozumiana w sposb skrajnie indywidualistyczny) oraz jeden z trzech fundamentw, na ktrym jest oparta spoeczna gospodarka rynkowa (solidarno, dialog i wsppraca partnerw spoecznych) Dialog partnerw spo. jest szczeglnym rodzajem dialogu spo. (dot. organizacji reprezentujcych pracownikw i pracodawcw i udziau pastwa - w tym wymiany informacji, negocjacji itd.). Jest to te instytucja prawna np. Komisja Trjtronna Arystoteles czowiek to istota spoeczna (w. Tomasz take)

Dzisiaj solidarno przyjmuje form i nazw solidaryzmu spoecznego (poniewa spoeczestwo to nie jest forum cierania si grup marksizm czy jednostek liberalizm) Leon Duguit (wiecka koncepcja solidaryzmu) podstawowa regua prawa postpuj solidarnie Sollicitudo rei socialis dobra stworzone s przeznaczone dla wszystkich, odpowiedzialno spo.

Wspczesny solidaryzm poszukuje poredniej drogi pomidzy klasycznym liberalizmem a pastwem represyjno-solidarnociowym

Ekonomia spoeczna: Sfera praktycznego zastosowania omawianych wyej idei

Naley odrni od ekonomii solidarnociowej, cile zwizanej z ideami spdzielczoci (kapita + jeden czowiek jeden gos) Stara ekonomia spoeczna:

Spdzielczo (spdzielczo: prowadzcy dziaalno gospodarcz podmiot posiadajcy osobowo prawn)

Ukierunkowana na korzyci czonkw skadajcych si na ni organizacji

Nowa ekonomia spoeczna:

Nastawiona przede wszystkim na korzyci spoecznoci lokalnych i rodowisk zmarginalizowanych

Funkcjonuje na zasadzie autonomii i dobrowolnoci (tak jak trzeci sektor organizacje non profit) Formy prawno organizacyjne ekonomii spoecznej:

Spdzielnie, towarzystwa, przedsibiorstwa spo., stowarzyszenia i fundacje Cechy charakterystyczne:

Gwnym celem nie jest uzyskanie zyskw z zainwestowanego kapitau, lecz zaspokajanie potrzeb tych, ktrzy je tworz, jak rwnie potrzeb o charakterze oglnospoecznym (pierwszestwo celw spo. nad zyskiem + poczenie potrzeb czonkw i potrzeb oglnych + przeznaczenie zysku na realizacj celw) Podstaw zarzdzania zasada jeden czonek jeden gos (autonomiczne zarzdzanie i niezaleno od wadz publicznych + demokratyczna kontrola) Powinny by elastyczne i innowacyjnie reagowa na potrzeby, ktre maj zaspokaja

Opieraj si na dobrowolnoci uczestnictwa, ktrego podstaw jest czonkostwo, a tylko w szczeglnych przypadkach zatrudnienie (otwarte i dobrowolne czonkostwo) Podstawowe funkcje instytucji ekonomii spoecznej:

Tworzenie warunkw aktywizacji zawodowej osb spoecznie defaworyzowanych

Kompensowanie skutkw niewydolnoci rynku, jak rwnie zawodnoci pastwa socjalnego

Wytwarzanie kapitau spoecznego (uczenie demokracji, uatwienie wyjcia z szarej strefy) Poszukiwanie alternatywnego projektu spoecznego (demokracja bezporednia, orientacja na potrzeby, rozwj ekologiczny)

Akcentowanie spoecznego wymiaru okrelonych form gospodarowania przyznanie wsparcia publicznego (przywileje takie uzyskay spdzielnie socjalne). Wane jest to, e uzupeniaj normaln przedsibiorczo (ale raczej nie mogyby jej zastpi)

Etyka biznesu zesp obowizkw etycznych wzgl. konsumentw, pracownikw i spo.Zobowizania wobec pokole przyszych i przeszych:Solidarno midzypokoleniowa: Art. 5 Konstytucji RP strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju moe to prowadzi do wniosku, e solidarno ma rwnie wymiar czasowy pomidzy kolejnymi pokoleniami (zarwno przesze jak i przysze), ktre jak najlepszy wiat powinny po sobie dla kolejnych zostawia (dotyczy to dbr kultury materialnej i duchowej, rodowiska naturalnego elementy wane dla rodowiska, z jakiego powodu uznane za warte szczeglnej ochrony).

Cel: ochrona przed zniszczeniem. Realizacja: zakaz nielegalnego wywozu dbr kultury oraz deklaracje wiadomoci zalenoci midzy dziaalnoci gospodarcz i jej konsekwencjami dla czowieka, reglamentacji odpadw, emisji dwutlenku wgla do atmosfery

Bliska myli konserwatywnej, poniewa tradycja (Burke wspczeni s jedynie tymczasowymi dzierycielami dbr, ktre w przyszoci przypadn komu innemu, wic w ramach solidarnoci warto zostawi je w jak najlepszym stanie) Gdyby adne pokolenie nie mogo nawiza do poprzedniego spoeczestwo nie rnioby si wiele od roju much

Thomas Malthus

Leon Duguit

Agraryzm

Wspczesny ekologizm

Personalizm katolicki Jan Pawe II (trzeba dba o ziemi, aby nadawaaby si dla przyszych, trzeba uwaa co si robi kadego dnia) poszanowanie przyrodyRozwj zrwnowaony: Ideologia ta pozostaje w zwizku z ekolog izmem (powstaa w latach 70 tych XX w.), termin pocztkowo odnosi si do lenictwa, dzisiaj dotyczy caoci ludzkiego gospodarowania

Raport Brundtland (przedoony Zgromadzeniu Oglnemu ONZ) - rozwj zrwnowaony to rozwj, ktry zaspokaja potrzeby pokolenia, nie zagraajc zdolnoci pokole przyszych do zaspokajania ich wasnych potrzeb Na wiecie powinna panowa oglnoludzka solidarno i odpowiedzialno w zakresie filarw zrwnowaonego rozwoju: rozwoju gospodarczego, rozwoju spoecznego i ochrony rodowiska

Jest to uznana filozofia sprzeczna z neoliberaln globalizacj, lepsza od alterglobalizmu

W Polsce jest ta zasada przyjta, dodatkowo wprowadzono zachowanie narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju (np. wody, obszary morskie, lasy, zoa, parki) nie moe to zosta sprywatyzowane, a gospodarowanie nimi ma by prowadzone zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju w interesie dobra ogu

Odpowiednikiem tego terminu jest ekorozwj Ekologia dzieli si na pytk i gbok. Pytka ekologia zajmuje si negowaniem wszystkiego co wie si z zanieczyszczeniem i niszczeniem rodowiska naturalnego. Ekologia gboka, szuka przyczyn dlaczego tak si dzieje, prbuje znale argumenty zarwno za jak i przeciw. Pokazuje dwie strony przysowiowego medalu.Pionowy i poziomy podzia wadz:Podzia i wspdziaanie wadz: Art. 10 Konstytucji ustrj RP opiera si podziale i wspdziaaniu wadz

Szwajcaria nie ma podziau wadzy, jednolito wadzy, ale w organie przedstawicielskim (rzdy zgromadzenia Rousseau) ale tutaj jest etos demokratyczny i silna tradycja republikanizmu Zasada podziau wadz: Funkcja gwarancyjna dziaa przeciwko skupieniu wadzy w jednym organie, ochrona ustroju demokratycznego

Korzenie: arystotelesowski postulat umiarkowania

Twrca pojcia: John Locke (wadza ustawodawcza wadza (wykonawcza) sdownicza wadza federacyjna, troszczca si o interesy ogu na zewntrz, czyli stosunki zagraniczne. Nie wolno ich czy, bo powstanie tyrania, wane, aby wadze te podlegay prawu, przez to bdzie rozsdniejsze, wadz musi wraca do domu i w praktyce stosowa prawo. Ew dopuszczalne jest zczenie wadzy federacyjnej z wykonawcz) Monteskiusz (o duchu praw) trjpodzia wadz: ustawodawcza, wykonawcza, sdownicza. Nie mona ich czy, bo nie bdzie wolnoci. Musi by system wzajemnych hamulcw zdolno przeszkadzania Emanuel Sieyes (pomaga przy Deklaracji 1799): wadza konstytuujca (ustawodawca konstytucyjny) wadza nadzorcza (nad przestrzeganiem konstytucji) wadza neutralna (zapewniajca spoisto dziaania pozostaych wadz). Uwaa, ze zasady podziau, rwnowagi wspdziaania wadz naley traktowa cznie. Beniamin Constant: wadza krlewska (neutralna i porednia): wadza wykonawcza, wadza przedstawicielska (przedstawicielska staa i przedstawicielska opinii publicznej), wadza sdowa, wadza municypalna (samorzd terytorialny). Podstaw s wadze monteskiuszowskie, te jego maj suy w razie czego naprawie. Dziki wadzy municypalnej da pocztek pionowemu podziaowi wadzy. Na kontynencie zasad podziau wadz rozumie si w kontekcie ustroju parlamentarnego

W USA inaczej zrozumieli t koncepcj, James Madison chcieli unikn wybieralnego despotyzmu system prezydencjalny (chcieli, eby wadze si hamoway i byy rozdzielone)

Bicefalizm wadzy wykonawczej wystpowanie dwch podmiotw kierowniczych (krl, premier) Anglia

Decentralizacja i pionowy podzia wadz: Nie ma konsensu co do usytuowania samorzdu terytorialnego z punktu widzenia podziau wadz

Konstytucyjnie zagwarantowany jest udzia samorzdu terytorialnego w sprawowaniu wadzy, chocia TK uzna, ze zasada podziau wadz nie odnosi si wprost do samorzdu terytorialnego

Organy samorzdu terytorialnego reprezentuj wadz wykonawcz

Pionowy podzia wadz odnosi si do decent