Upload
marcin
View
70
Download
7
Embed Size (px)
Citation preview
o o
o s i e d l e
m i e s z k a n i e 1
w numerze:
B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e
z i e r n i m 1 9 3 1
r o k 3
TREŚĆ Nr. 10 „DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"
Budownictwo drewniane Domy drewniane Budownictwo drzewne w świe t le dzisiejszej techniki P r zypomnieć zapomniane Łuszcza rn ia ryżu w G d y n i Dom drewniany z desek Grzyb domowy . . Domek drewniany Drewniany dom mieszkalny Domy drewniane na Annopo lu
K R O N I K A
Jan Weber S tan i s ł aw Hempel
Jan Stefanowicz Tadeusz N o w a k o w s k i
* * *
S t a n i s ł a w Hernpel J. T . Jerzy Berliner i Henryk Oderfeld Piotr Lubińsk i i J. N a g a b c z y ń s k i Komitet Rozbud . Magistr. m. st. Warszawy
P r e n u m e r a t a M i e s i ę c z n i K a „ D o m , O s i e d l e , M i e s z K a n i e " w kraju: 15 Zl. r o c z n i e , 8 xl. p ó ł r o c z n i e . zagranicą 20 „ ,,
C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u — xl. 1 . 5 0
C E N Y O G Ł O S Z E Ń :
C a l a s trona 300 z ł . — P ó ł . str. 150 z ł . — Ć w i a r t k a str. 80 z ł . — Ó s e m k a str. 45 z ł .
ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIEŚCIE 5 m. 5.
TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.
B I U R O B U D O W L A N E • • • H f l B S I N Ż Y N I E R Y J N O - A R C H I T E K T . ~ S S S
M. K A M I Ń S K I I T. S T A R C Z Y Ń S K I W A R S Z A W A , U L . P O D C H O R Ą Ż Y C H - 4 3
• • • • • • • • • • • ^ • H D H I O p r a c o w u j e projekty, kosz to rysy , wykonuje b u d o w ę w i l l i d o m ó w podmie j sk i ch z zas tosowaniem m a t e r j a ł ó w nowych , specjalny dz ia ł b u d o w y d o m ó w z p u s t a k ó w ż u ż l o - ż w i r o - b e -
H H B H I H H H I H H H H ^ H H B H H M a s o w a produkc ja d o m ó w i w i l l i d r e w n i a n y c h sys temu „ K - S "
ZWIĄZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU
W A R S Z A W A , U l . C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75,305-99 i 728-12
wydaje mies ięcznik „ C E M E N T " p o ś w i ę c o n y w s z e l k i m zagadnien iom z w i ą z a n y m z zas tosowaniem
II III cementu w m i e ś c i e i na w s i . P renumera ta roczna zł. 12.—
wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMENTU. Dotychczas w y s z ł y i znajdują s ię .w handlu k s i ę g a r s k i m : 1. „ B e t o n i sposoby jego p r z y r z ą d z a n i a " . . . cena z ł . 1.— 2. „ F u n d a m e n t y be tonowe pod m a ł e b u d y n k i " . „ „ 1.— 3. „ B e t o n w zas tosowaniu do higjeny" . . . . „ „ 1.— 4. „ B e t o n o w e mosty d rogowe" „ „ 1.50 5. „ C e g ł a cementowa, jej w y r ó b i u ż y c i e " . „ „ 2.— 6. W y r o b y betonowe — c z ę ś ć I
pustak d a c h ó w k a cembrowina 1.—
N a d t o p o p u l a r n e b r o s z u r y o b e t o n i e o p r a c o w a n e s p e c j a l n i e d l a r o l n i k ó w .
Należność za prenumeratą i nasze wydawnictwa prosimy wpłacać na konto Nr. 19044 do P. K. O.
WszeH&ie © r g a n ń z a c f e s a m o r z ą d o w e * MóIMsi ipoiiraicz&ep sftarosttwaj, tmrzedb'' zJem= ŚKie ffia©jgak p r z y c z y n i ć dl o wzE5m©ż<£Ktiaai
rMaclhm Ibnadlowiaimegg© p r E e z ©-^gaimazowa." irsa© I&ufiirs©w ]buii<d©wir&a<c&W8s. Ib<£&©ta©wegf© i laEIadaiaie Ibetoimaairifiia. O ale ©dlim©śinie o r g a n i z a c j e zlbi©rą. imae m n i e j j aK SO st \ incnacz©w, , wyś i e s imy swegc p r e l e g e n t a R t ó r y p©piF©wg\ .dlza wylMadly i ć w i c z e n i a .
p s 3 a ! & tyczne .
Udzielamy bezpłatnie porady o stosowaniu cementu na wsi i w gospodarstwie rolnem.
T A B L E DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS
Construction en bois — J. Weber.
475. Comparaison d'une maison en bois et en briques — la derniere exig-e
une surface batie et une cubature de l8,2o/° plus grand.
476. Exemples d'une construction en bois.
478. Maison americaine en bois datant de 1682 dans son etat actuel.
Maison en bois — S. Hempel .
479. Construction de poutres. Construction en bois au point de vue de la techniąue d'aujourd'hui. J. Stefanowicz.
480. Maison en plaques de bois.
481—2. Interieur d'une maison du prof. Einstein.
483 — 7. Divers modes de construction en bois.
488. Maisons jumelles a 4 pieces. 489. Maison a 3 pieces.
Ecoles de bois et poste de frontiere en pierre et bois — T . Nowakowski 490—2. Maison construites de planches. 493—4/5. Moulin a riz d Gdynia 496. Maison en planches S. H.
Champignon pleureur des maisons. — J. T . I Myce l ium sur une planche attaquee. I L'al terat ion du bois apres enlevement du champignon.
498. Carpophore. 499. Plans et vues d'une maison en bois de 3 pieces par Jerzy Berliner
et Henryk Oder/eld, architectes (S. A. P.). 500. Maisons d'habitation en bois par Piotr Lubiński et Jerzy Nagabczyński. 501—502. Maison en bois construites par la ville de Varsovie pour familles dólogees
Cronique 503—4. Maison en bois de chauffage. 505. Maison a soi.
50&-7-8-9. Le bois d l'Exposition de Berlin. — M . Neufeld. Systememe suedois de construction en bois. — T, T .
511. Systeme Ibo. 512—3, Plans et vue d'une maisonette. 514—5. Fondation et conduite de cheminees en beton gazeux. 516. Lotissement. 517—510. Montage, 521—523. Maison en bois a Londres. 5 2 4 - 5 2 6 . Maison en bois aux Etats (Jniss.
Dom Osiedle Mieszkanie Miesięcznik pod redakcją : Józefa Jankowskiego i Teodora Toepli tza
R o k III Paźdz ie rn ik 1931 Nr. 10
Budownictwo drewniane , c h o ć oddawna tak bardzo rozpowszechnione nie c ieszy się w Polsce dobra opinją.
W wieńcu zas ług Kazimierza Wie lk i ego w y o d r ę b n i o n e zostaje ze szcze-gó lnem p o d k r e ś l e n i e m , ż e zas t a ł Po lskę drewnianą, a zos tawi ł murowaną .
Nie umniejsza to w niczem Wie lk iego Budowniczego Polski, że d o s ł o w n i e brane zdanie to nie odpowiada prawdzie.
Kazimierz W i e l k i wzniós ł wiele murowanych kośc io łów, dziesiątki murowanych z a m k ó w „ku chwale k r ó l e w s t w a i ochronie jego ludnośc i" , obronnemi fortami i murami o t o c z y ł wiele miast przez siebie z a ł o ż o n y c h , w innych os t roko ły murem zastąpił , ale nie zmienił tradycyjnego, po dziś dzień jeszcze ż y w e g o sposobu zamieszkania ludności w drewnianych chatach i dworkach.
Sprawa materjału jest w budownictwie mieszkaniowem sprawą d rugorzędną . 0 użyciu dla budowy skromnego domu mieszkalnego drzewa, kamienia czy palonej gliny decyduje tylko ł a t w o ś ć otrzymania w danym czasie i okol icy materjału 1 jego w z g l ę d n a t an iość . Z k a ż d e g o z tych mate r ja łów m o ż n a b u d o w a ć dobrze, a mniejsza lub w i ę k s z a t r w a ł o ś ć znajdują swój odpowiednik w różnicy ceny.
Nie m o ż e b y ć mowy o odwrocie od w s p ó ł c z e s n y c h s p o s o b ó w budowania, o z rzeczeniu się jakichkolwiek zdobyczy technicznych.
Ewolucja wsteczna nie da się niczem u z a s a d n i ć . C z y istnieje jednak ko le jność p o s t ę p u w uży tkowaniu d o s t ę p n y c h dla c z ł o
wieka surowych ma te r j a łów? W każdym materiale i każde j konstrukcji, opiera jące j się na w ł a ś c i w o ś c i a c h mater ja łu , możl iwym jest p o s t ę p , c z ę s t o wynikający z d o ś w i a d c z e ń zdobytych przy stosowaniu innych mater ja łów. Możliwem to jest i w budownictwie drewnianem, k t ó r e g o zagadnieniom p o ś w i ę c o n y jest numer niniejszy. Zagadnienia te są dziś aktualne w ca łym świec i e .
W y s o k i koszt kredytu, bez k t ó r e g o w dzisiejszym systemie gospodarczym o budownictwie mieszkaniowym m y ś l e ć nie m o ż n a , nakazuje s z u k a ć na j tańszych s p o s o b ó w budowy, c h o ć b y nawet kosztem t rwa łośc i .
Szybkie , c z ę s t o niespodziewanie szybkie, zmiany w sposobach życia i tech nice zamieszkania, czynią dziś postulat t rwa łośc i wkracza j ące j w setki lat, mniej ważnym. T r w a ł o ś ć taką m o ż n a b y nawet u w a ż a ć za n iepożądaną .
Zresz tą , gdy mowa o domach drewnianych nie znaczy to, by nie b u d o w a ć d o m ó w że l a z nych , lub z a p r z e s t a ć budowy d o m ó w murowanych.
Dziś bardziej niż kiedykolwiek ruch budowlany jest w Polsce jedynem wyjśc iem z ciężkiej opresji, jedynem co m o ż e p r z e c i w d z i a ł a ć bezrobociu.
Budownictwo drewniane m o ż e się p rzyczyn ić do zwiększen i a ruchu budowlanego i do poprawy w a r u n k ó w mieszkaniowych ludności , wszystko w i ę c , co w tym kierunku b ę d z i e zrobione, u z n a ć na leży za ce lowe i p o ż ą d a n e .
Inż Jan Weber Budownictwo Drewniane'
Przy jednakowej powierzchni
użytkowej:
dom murowany
p O W . Z 8 D . 88.08 m-
kuhatura 880,80 nr'1
rys. 41S
t ( BOS j = iv i v * v - V -
t/om drewniany
pow. zab. 74.50 m-
lcubat. 745.00 m : 1
pow. zabudowania i kubatura w domu murowanym jest o J8,2° 0
większa.
P r o b l e m b u d o w n i c t w a drewnianego pojawia s ię w odrodzonej Polsce po raz w t ó r y . P i e r w s z y raz t u ż po z a k o ń czonej wojnie , k i edy najistotniejszem zadaniem p a ń s t w a na po lu gospodar-czem by ła s zybka odbudowa zniszczonych d z i a ł a n i a m i wo jcnncmi domostw wie j sk i ch , aby jakna j rych lc j u m o ż l i w i ć p r o d u k c j ę ro lna , d rug i raz problem ten po jawia s ię obecnie w odniesieniu do taniej rozbudowy okol ic miast .
T a k j ak w ó w c z a s szybka odbudowa wsi nie do p o m y ś l e n i a by ł a inaczej an i że l i w drzewie , tak z n o w u obecnie tania rozbudowa okolic miast wydaje s ię n a j r a e j o n a l n i e j s z ą r ó w n i e ż w drzewie . Cóż nas tak cofnę ło w p o g l ą d a c h na r o z b u d o w ę o i le chodzi o u ż y c i e m a t e r j a ł u budowlanego? Oto finansow a n i e m o ż n o ś ć r o z w i ą z a n i a na s z e r s z ą s k a l ę problemu taniego budownic twa murowanego.
O d dz ie s i ęc iu lat P a ń s t w o u s i ł u j e p o p r z e ć ruch budowlany d r o g ą rozl i c z nyc h u ł a t w i e ń tak poda tkowych jak i k r e d y t o w y c h , mimo to w rezu l tacie obecny system rozbudowy miast s twarza mieszkania drogie, n i e d o s t ę p ne d la u b o ż s z y c h w a r s t w l u d n o ś c i
mie jsk ie j . — Buduje s i ę zadrogo. C z y w w i e l o p i ę t r o w y c h b lokach , czy w sk romnych domach jednorodzinnych , koszt budowy jednej ub ikac j i z u r z ą d z e n i e m w y n o s i 10.000 zł. , a c z ę s t o i w i ę c e j . W y s i ł k i r ó ż n y c h organizacj i , z m i e r z a j ą c y c h do potanienia kosz tu budowy, n iewie le w is tocie ten kosz t o b n i ż y ł y . Sedno leży w tern, że budownic two murowane t rudno s i ę daje tak z n o r m a l i z o w a ć , j ak to w budown ic tw ie drewnianem jest m o ż l i w e m . o c z y w i ś c i e , ż e i domy drewniane, i n dywidua ln ie projektowane i budowane, k o s z t u j ą drogo, ale w ż a d n y m i n n y m systemie nie m o ż n a d o p r o w a d z i ć o s z c z ę d n o ś c i budowy w kosz tach i czasie budowy tak daleko, j ak w budownic twie drewnianem.
P i e r w s z y m w a r u n k i e m , aby dom drewniany był tani, jest pr / .edewszystkiem seryjny s p o s ó b budowy na podstawie dobrze opracowanych planów i najdokładniej znormalizowanych wszyst kich elementów budynku. W ó w c z a s kosz ty robocizny r e d u k u j ą s ię popro-stu t y l k o do m o n t a ż u , a czas budowy m o ż n a s k r ó c i ć do min imum.
D r u g i m w a r u n k i e m t a n i o ś c i i szybk o ś c i budowy jest rezygnacja z tynk ó w , tak z e w n ę t r z n y c h ( z r e s z t ą szkod l i w y c h d la konse rwac j i d r z e w a ) , j a k i w e w n ę t r z n y c h , p r zy z a s t ą p i e n i u ich g o ł e m i heblowanemi ś c i a n a m i . N iema nic u c i ą ż l i w s z e g o na budowie jak tynk i : s trata czasu, nadmierne nagromadzenie w i l g o c i , us tawiczne p o p r a w k i i prucie w y k o n a n y c h j u ż t y n k ó w w okresie budowy.
N i e mniej w a ż n y m w a r u n k i e m , taniośc i budowy jest takie o k r e ś l e n i e w y m i a r ó w p o s z c z e g ó l n y c h d rewnianych e l e m e n t ó w , aby m o g ł y one b y ć w y k o nane z tanich i hand lowych sortyment ó w d rzewnych . Im w i ę k s z e w y m i a r y g r u b o ś c i i d ł u g o ś c i , tern d r o ż s z a k l a sa d rzewa .
P ro jek tanc i b u d y n k ó w drewnianych toczy l i i toczą jeszcze n ieraz d ł u g i e spory na temat, czy s t o s o w a ć s t a r ą k o n s t r u k c j ę w i e ń c o w ą , czy t e ż now-w s z ą r y g l o w ą , czy wreszc ie najstarszą (do d z i ś w N o r w e g j i u ż y w a n ą ) s l u p o w o - o s t r o k o ł o w ą . M o j e m zdaniem
jest absolutnie obo j ę tną rzeczą , jak ie j z w y ż e j wymien ionych k o n s t r u k c j i nal eża łoby d a ć p i e r w s z e ń s t w o . K a ż d a z nich jest dobra i da dobre rezultaty, j eże l i b ę d z i e dobrze znormal izowana , ze zna jomośc i ą w ł a ś c i w o ś c i d rzewa i jego o b r ó b k i . N a w y s t a w i e be r l i ń skie j w i d z i e l i ś m y w p r a w d z i e znormal izowane domy drewniane w y ł ą c z n i e 0 k o n s t r u k c j i ryg lowej , w y w o ł a n e to jest jednak chęcią s tosowania r ó ż n o rodnych m a t e r j a ł ó w z a s t ę p c z y c h do s k ł a d a n i a szkie le tu drewnianego, co wsku tek osiadania ś c i an w i e ń c o w y c h n i c m o ż l i w e m b y ł o b y w k o n s t r u k c j i w i e ń c o w e j .
P r z y k ł a d e m najdalej p o s u n i ę t e j uproszczonej normal izac j i n iech będą domy chicagowskie j f ab ryk i d o m ó w drewnianych „ S e a r s et R o b u c k " , *) gdzie w c a ł y m domu niema innego elementu drewnianego p r ó c z d e s k i ; k r ó t s z e lub d ł u ż s z e , w ę ż s z e lub szersze, ale tylko desk i . Nawe t w ę g a r okienny lub s lup d r z w i o w y z czopem na k o ń c u s k ł a d a s ię z 3 lub w i ę c e j desek o r ó ż n e j szer o k o ś c i i d ł u g o ś c i , zb i tych g w o ź d z i a m i , z k t ó r y c h d ł u ż s z a o d ł u g o ś ć czopu 1 w ę ż s z a o g ł ę b o k o ś ć ż ł o b u deska ś r o d k o w a , t w o r z y z a k o ń c z e n i e czopow e i ż ł ób w z d ł u ż s ł u p a .
J a k niezmiernie u ł a t w i o n a jest produkcja p o s z c z e g ó l n y c h e l e m e n t ó w takiego domu! Potrzebne są tu p r ó c z g a t r ó w t y l k o c y r k u l a r k i i heb la rk i . I jak niezmiernie ł a t w y m o n t a ż ! D e s k i i g w o ź d z i e . P r ó c z m ł o t k a i p i ł k i , potrzebnej aby u z u p e ł n i ć z zapasowej desk i b r a k u j ą c y lub zniszczony w t ransporcie element, nie potrzeba do m o n t a ż u ż a d n e g o innego n a r z ę d z i a .
O c z y w i ś c i e domy drewniane nie są t rwale . M o ż n a ich t r w a ł o ś ć p o l e p s z y ć d o b r ą k o n s e r w a c j ą i i m p r e g n a c j ą pe ł ną lub t y l k o p o w i e r z c h n i o w ą , i bezw z g l ę d n i e n a l e ż y n i e k t ó r e drewniane elementy domu i m p r e g n o w a ć choc i ażby ze w z g l ę d u na m o ż l i w o ś ć zagrzybienia domu, dachy trzeba d a w a ć o g n i o t r w a ł e , ale w k a ż d y m razie w t r w a ł o ś c i dom drewniany nie m o ż e d o r ó w n a ć muro-
•)~Patrz D. O. M. Nr. 11 r. 1930.
rys. 476. Z książki Neutry „Ameryka" dom drewniany w2-gim dniu montowania
wanemu. Py tan ie tylko, czy jest sens dzis ia j b u d o w a ć ch o c i ażb y k i l k a k r o t nie d r o ż s z y budynek murowany , j eże l i wymagania życ ia domowego zmieniają s i ę o wie l e szybcie j , n i ż tempo n i szczenia s ię budynku , i j eże l i popro-stu nas nie s t a ć na drogie mieszkania .
Podmie j sk ie budownic two drewniane łączy s i ę z kwes t j a r o z w i n i ę c i a dogodnej podmiejskie j komun ikac j i . Jest ono na s z e r s z ą s k a l ę m o ż l i w e ty lko pod z a ł o ż e n i e m , że rozbudowana bę dzie d o s k o n a ł a s i eć d r ó g autobusowych ł ączący ch np. W a r s z a w ę z o k a l a j ą c e m i ją lasami , w k t ó r y c h p o w s t a ł y b y ko lo -n je tanich, conajmniej 3 kro tn ie t a ń s z y c h m i e s z k a ń w postaci oddzie lnych domk ó w drewnianych z o g r ó d k a m i . Ot t a k i sobie skromny i tani, , lecz ł a d n y i schludny domek z ogrodem, k w i a t a m i
rys. 417
3
U l i I rys. 478. Amerykański dom drewniany (wielorodzinny) z r. 1682, dziś jeszcze w stanie użytkowym,
(Konrad Wachsmann)
drzewami , m o ż e r z e k ą w pob l i żu , poł ą c z o n y z mias tem dobrą , bardzo dobrą a r t e r j ą k o m u n i k a c j i autobusowej.
Z a w i e l k i e c i ę ż a r y powojenne d ź w i g a nasze pokolenie , aby m o g ł o s ię budow a ć tak drogo,, j ak to s i ę obecnie dzieje.
Z a w i e l k i e c i ę ż a r y s p a d a j ą r ó w n i e ż i na miasto w postaci potrzebnych w
m i a r ę rozwo ju miasta inwes tycyj i to c i ę ż a r ó w , r o s n ą c y c h w s tosunku znacznie w i ę k s z y m , an iże l i arytmetyczny wzros t l i czby m i e s z k a ń c ó w miasta .
Są i inne mo tywy . M i a s t o dz i s ic j -!sze, miasto z g i e ł k l i w e , h a ł a ś l i w e w k r z y k u , barwie i ś w i e t l e , nie daje c z ł o w i e k o w i z n u ż o n e m u i n t e n s y w n ą p racą , potrzebnego spokoju .
T r z e b a l u d z i z w i ą z a n y c h p r a c ą z miastem w y p r o w a d z i ć z ich mieszkaniami z miasta do pó l , l a s ó w i ogrod ó w , o b r ę b z a ś samego miasta zarez e r w o w a ć na warsz ta ty ich pracy (umys ł o w e j ) , b iura , u r z ę d y , sk lepy i hotele, o c z y w i ś c i e w i e l o p i ę t r o w e , budowane z muru , s ta l i , betonu i s z k ł a , a budow n i c t w o mieszkaniowe ze s z t u k i bu-downicze j drogiej i do tego o nigdy d o k ł a d n i e n i e o k r e ś l o n e j cenie, trzeba z a m i e n i ć na towar tani , ka ta logowy towar , o śc i s ł e j cenie dostosowanej tak do potrzeb ż y c i o w y c h jak i zdo l n o ś c i f inansowej k l i j en ta .
W t e d y budownic two rozwin ie s i ę , my staniemy s ię leps i i w o g ó l e b ę d z i e nam lepiej .
prof. S. Hempel Domy drewniane
D r z e w o n a l e ż y do najs tarszych mat e r j a ł ó w budowlanych . D o dnia dzis ie j szego i s tn ie ją budowle, k t ó r e przet r w a ł y k i l ka se t lat, z a c h o w u j ą c s ię nadal w stanie odpowiedn im do dalszego u ż y t k u . B u d o w l e drewniane, j eże l i są n a l e ż y c i e wykonane , n a d a j ą s i ę z bardzo m a ł e m i w y j ą t k a m i , do najszerszego zas tosowania w budownictwie z w y k ł e m i i n ż y n i e r s k i e m .
N i e w y m i e n i a j ą c powszechnie znanych w a d i zalet tego dz i a łu budow n i c t w a , p o d k r e ś l ę dwie zasadnicze cechy:
ujemna — p a l n o ś ć dodatnia — t a n i o ś ć . G d y b y p a l n o ś ć by ł a tak niebezpie
czna jak t w i e r d z ą p rzec iwn icy budow n i c t w a drewnianego, to n a l e ż a ł o b y s ię d z i w i ć , że tyle w s i po l sk i ch , niejednokrotnie o zwar t em zabudowaniu , dotychczas s toi .
I s t n i e j ą d w a b o d ź c e do budowy do
m ó w mieszka lnych : 1) brak mieszkania , 2) chęć loka ty k a p i t a ł u .
W w y p a d k u dz i a ł . an i a pobudk i pierwsze j , zawsze m o ż e w y s t a r c z y ć budynek d rewniany ; w w y p a d k u dział an ia pobudk i drugiej , lub obu jednoc z e ś n i e , o t rzymamy budynek ogniot r w a ł y ( K a p i t a ł dąży do maksymalnego zabezpieczenia) .
W czasach obecnych nie m o ż e być mowy o pobudce drugiej , natomiast g ł ó d mieszkan iowy ł a t w i e j by łoby złagodz ić , gdyby na w i e l k ą s k a l ę pozwolono b u d o w a ć domy n a j t a ń s z e , a w i ę c drewniane.
J e ż e l i m o ż n a s ię zgodz ić , z pewne-m i z a s t r z e ż e n i a m i , na b u d o w ę d o m ó w drewnianych , to tem bardziej m o ż n a ten rodzaj budownic twa s t o s o w a ć do stajen, g a r a ż y , koszar , u j e ż d ż a l n i , hangarów oraz w i ę k s z o ś c i m a g a z y n ó w .
4
N i ż e j u z a s a d n i a m w j a k i m s t o p n i u z a s t o s o w a n i e d r z e w a w p ł y w a na potanienie budow l i . P o r ó w n a n i e k o s z t u be lek s t rop o w y c h d r e w n i a n y c h z ż e l a z -nemi , p r z y z a ł o ż e n i u w y z y s k a n i a n a p r ę ż e ń d o p u s z c z a l n y c h p r z y j e d n a k o w e j r o z p i ę t o ś c i belek.
O z n a c z a m y : dla belki drewnianej:
k o s z t a 1 m 1 1 C , o b j ę t o ś ć 1 m . b i e ż ą c e g o b e l k i ' O momen t w y t r z y m a ł o ś c i b e l k i W i n a p r ę ż e n i e d o p u s z c z a l n e d l a g i ę c i a a i
dla belki żelaznej dwuleowej: k o s z t 1 k g . C L ' w a g a 1 m . b i e ż ą c e g o be l k i g moment w y t r z y m a ł o ś c i W a n a p r ę ż e n i e d o p u s z c z a l n e d l a g i ę c i a a 2
O t r z y m a m y : moment z g i n a j ą c y b e l k ę drew n i a n a
M l = W l > l moment z g i n a j ą c y b e l k ę ż e l a z n ą
Ma = Wa a 2 P r z y j e d n a k o w y m c i ę ż a r z e
w ł a s n y m i u ż y t e c z n y m s t r o p u n a j e d n ą b e l k ę ż e l a z n ą pot r zeba
Ma W a o a _
M i wTal " b e l e k d r e w n -K o s z t 1 m . b i e ż ą c e g o b e l k i
ż e l a z n e j w y n o s i g . C 2
K o s z t be lek d r e w n i a n y c h z a s t ę p u j ą c y c h b e l k ę ż e l a z n ą na j eden me t r b i e ż ą c y be lek w y n o s i n . O . C l
W d rugos t ronn i e podane j tab l i c y z e s t a w i o n o r e z u l t a t y o b l i c z e ń p o r ó w n a w c z y c l i k o s z t u belek ż e l a z n y c h i d r e w n i a n y c h .
P r z y j m u j ą c : C l =t= 100 z ł / m : i a 1 =•= 100 kff /cm Ca = 0,65 zł kg a a = 1 2 0 0 k g / c m
W i d z i m y w z e s t a w i e n i u , i ż b e l k i d r e w n i a n e s ą 2,2 r a z y t a ń s z e o d be lek ż e l a z n y c h .
C i ę ż a r w ł a s n y s t r o p u drew n i a n e g o w a h a s i ę od 90 do 250 k i l o g r a m ó w na met r k w a d r a t o w y ( : P r z e p i s y M . R . P . : ) .
C i ę ż a r s t r o p ó w n a b e l k a c h ż e l a z n y c h z u ż y c i e m c e g i e ł l ub be tonu w a h a s i ę od 320 do 450 k g / m 2
P r z y j m u j ą c w o b u w y p a d k a c h o b c i ą ż e n i e u ż y t e c z n e 200 k g / m a
O t r z y m a m y c i ę ż a r c a ł k o w i t y s t r o p ó w d r e w n i a n y c h od 290 do 340 k g / m 2
s t r o p ó w o b e l k a c h ż e l a z n y c l i o d 520 do 650 k g / m -O b c i ą ż e n i e belek d r d e w n i a -
nych j e s t mn ie j s ze od obciążen ia be lek ż e l a z n y c h od 520 _ 1 R do 650 - g
2 9 0 " ^ 1 , 8 ~340~ ' ś r e d n i o 1,85 r a z y
U w z g l ę d n i a j ą c l e k k o ś ć s t rop ó w d r e w n i a n y c h o t r z y m a m y , iż w y d a t e k na b e l k i d r e w n i a ne jes t
2 ,2 .1 ,85 = 4.14 co 4 razy m n i e j s z y n i ż na b e l k i ż e l a z n e .
S t o s u j ą c b e l k i ż e l a z n e d ą ż y my do u ż y c i a d u ż y c h p r o f i l i r z a d k o r o z s t a w i o n y c h ; u z y s k u j emy w ten s p o s ó b o s z c z ę d n o ś ć na w a d z e be lek , g d y ż ze z m i a n ą w y s o k o ś c i b e l k i moment w y t r z y m a ł o ś c i s z y b c i e j s i ę z m i e n i a n i ż w a g a b e l k i (d l a be lek d w u t e o w y c h W
J — = 0.4h ł g
J a k k o l w i e k to s amo p r a w i d ł o jes t w a ż n e i d l a belek d r e w n i a n y c h , to j e d n a k w n i o sek z tego p r a w i d ł a m o ż e b y ć i n n y w o d n i e s i e n i u do belek d r e w n i a n y c h , a m i a n o w i c i e : z a mias t r o z s t a w i a ć b e l k i d a ł e k j -j edna od d r u g i e j , m o ż n a u ż y ć b e l k i w ą s k i e , r o z s t a w i a j ą c je w m a ł y c h o d l e g ł o ś c i a c h j e d n a o d d r u g i e j .
S ł u p y P o r ó w n a n i e k o s z t u u d ź w i
g u j e d n a k o w e g o c i ę ż a r u na s ł u p i e d r e w n i a n y m i ż e l a z n y m daje n a s t ę p u j ą c e r e z u l t a t y .
P r z e k r ó j s ł u p a d r e w n i a n e g o ( n i e u w z g l ę d n i a j ą c w y b o c z e -n ia : )
P w m-
800 P w tonach , 80 k g / c m a na-
p r ę ż e u i e dopuszczalne na ś c i s k a nie w e d ł u g p r z e p i s ó w M . R . P .
P r z e k r ó j s ł u p a ż e l a z n e g o " P
12000 O b j ę t o ś ć jednego m e t r a bie
ż ą c e g o s ł u p a d r e w n i a n e g o P m.8
800
W a g a 1 m . b i e ż ą c e g o s lup? ż e l a z n e g o
P.7850 -i i *8 : -1 , 1 12000
(1,1 s p ó ł c z y n n i k u w z g l ę d n i a j ą c y n i t y i b l a c h y ) .
K o s z t 1 m. b i e ż s ł u p a d r e w nianego.
K i * 80P0 • 1 0 0 (,0° ima)
K o s z t 1 m . b i e ż ą c e g o s ł u p a ż e l a z n e g o
„ , P7.850
I T o o o ' 0 , 8 ( 8 ° K r - z a k K
3o.
W w y p a d k u g ę s t e g o us ta w i e n i a be lek u z y s k u j e m y oszc z ę d n o ś ć p r z e z m o ż l i w o ś ć z a s t o s o w a n i a desek c i e ń s z y c h z a r ó w n o na ś l e p ą p o d ł o g ę j ak i na p o d s u l i t k ę . U ż y c i e be lek u s t a w i o n y c h w m a ł y c h o d s t ę pach j edna o d d r u g i e j nie daje d u ż y c h s k u p i o n y c h s i ł na ś c i a ny. Ś c i a n y są o b c i ą ż o n e r ó w n o m i e r n i e j n i ż p r z y s t rop i e o d u ż y c h b e l k a c h .
7,2 co 7
'ho
rys. 479
S t o s u n e k K ż U 7 8 5 0 . 0 . 8 . 8 0 0 K d 100.1200 ^ "
W n i o s e k : s ł u p y d r e w n i a n e k o s z t u j ą o k o ł o 7 r a z y tan ie j o d ż e l a z n y c h .
Ś c i a n y d r e w n i a n e z e w n ę t r z ne ( :grub. 15 cm. : ) k a l k u l u j ą s i ę o k o ł o d w a r a z y tan ie j od m u r o w a n y c h z c e g ł y ( :grub. 55 cm. : ) s ą p r z y t e m c iep le j sze i z n a c z n i e l ż e j s z e .
5
Rezul ta ty o b l i c z e ń p o r ó w n a w c z y c h k o s z t u be lek ż e l a z n y c h i drewnianych
Oznaczen i e be lek M2
" M ,
O
m 3
S
k *
n O . C l
koszt b e l k i
d rewn .
g. C2
koszt b e l k i
ż e l a z n e j
Ile razy b e l k i
drewniane są t a ń s z e
od ż e l a z n y c h
I N° 18 H 12
2,98 0.0216 22 6,45 14,30 2.2
I N° 20 §g 14
2,75 0,028 26
31
7,7
9,10
16,9 2,2
I '-'2 16
2,58 0,0352
26
31
7,7
9,10 20,20 2,2
I N° 24 ^ 2 4
18
2,46 0,0432 36 10,60 23,4 2.2
l : :
K o s z t budynku w s u r o w y m stanie s k ł a d a s ię z czterech zasadniczych poz y c j i :
kosz t f u n d a m e n t ó w „ ś c i an ,, s t r o p ó w ,, dachu.
K o s z t f u n d a m e n t ó w , m i ę d z y innemi, z a l e ż y od c i ę ż a r u budynku . P o n i e w a ż budynek drewniany jest znacznie l ż e j szy od budynku murowanego, w i ę c
ach. J . Stefanowicz Budownictwo drzewne w
Dzis ie j sze budownic two w Polsce jest drogie. Z ł o to jest t rudnem do usunięc ia , p rzyczyny jego t k w i ą w samej zasadzie dzisiejszego budownic twa . G ł ó w n ą c h a r a k t e r y s t y k ą tej zasady są : pod w z g l ę d e m s y s t e m ó w w y k o n a n i a — r ę k o d z i e l n i c t w o , pod w z g l ę d e m materj a ł ó w i s y s t e m ó w k o n s t r u k c j i : zbytnia m a s y w n o ś ć .
M o ż n a m ó w i ć o potanieniu naszego budownic twa p rzy daleko i d ą c y c h dowcipach organizacyjnych i kons t rukcy j nych n a j w y ż e j w granicach 5, 10, do 15 proc. j e ś l i to o b n i ż e n i e nie ma s i ę o d b y ć kosz tem j a k o ś c i .
C z y ż nie jes t—archaizmem, że po to by d a ć n a l e ż n y schron c z ł o w i e k o w i , o s ł o n i ć go od z imna i o p a d ó w , d a ć mu m o ż n o ś ć p e ł n i e n i a jego funkc j i w od-
fundamenty będą t a ń s z e n iż w budynk u murowanym. Ś c i a n y , s t ropy i dachy k a l k u l u j ą s i ę najtaniej w w y k o n a n i u z d rzewa .
P r z y j m u j ą c , iż kosz t budynku w sur o w y m stanie w y n o s i 50 o/o kosz tu ca ł kowi tego, a o s z c z ę d n o ś ć przez zastosowanie d rzewa w odniesieniu do stanu surowego m o ż e w y n o s i ć 50°/o czyl i o s z c z ę d n o ś ć w s tosunku do c a ł k o witego kosz tu budynku murowanego wynies ie o k o ł o 2 5 % .
świet le dzisiejszej techniki powiednieh w a r u n k a c h i u t r z y m a ć go w przes t rzen i na o k r e ś l o n y m poziomie—trzeba b u d o w a ć gmachy w a ż ą c e mi l jony k i l o g r a m ó w i p o c h ł a n i a j ą c e t y s i ą c e m. sz. m a t e r j a ł ó w budowlanych . P r z e c i e ż g ł ó w n ą funkc ją gotowego budynku w czasach dz is ie j szych jest s ł u ż e n i e pod w z g l ę d e m statystyczn y m p rzedewszys tk iem samemu sobie, a dopiero w m a ł y m u ł a m k u tej funkc j i c z ł o w i e k o w i ?
N i e d o r z e c z n ą jest o k o l i c z n o ś ć , że c z ł o w i e k z a j m u j ą c y b e z p o ś r e d n i o t y l k o u ł a m e k jednego metra przes t rzeni potrzebuje do n a l e ż y t e g o w y p e ł n i a n i a s w y c h ż y c i o w y c h s p r a w aż d z i e s i ą t k i i se tk i m e t r ó w c i e p ł e j , suchej i odpowiedn io zorganizowanej przes t rzeni?
Z r e s z t ą r o z w a ż a n i a p o w y ż s z e m o g ł y -
6
by nas zbyt daleko w y p r o w a d z i ć poza ramy niniejszego a r t y k u ł u . Jedno mus imy s t w i e r d z i ć — domy nasze są zbyt masywne i c i ężk ie , m a t e r j a ł y budowlane zbyt r ó ż n o r o d n e , sposoby budowania zbyt skompl ikowane , a p r z e s t r z e ń w n ich jest w znacznej mierze zmarnowana — w y n i k i e m tego jest — drogie mieszkanie .
J e d n ą z g ł ó w n y c h r a d na p o w y ż s z e niedomagania, b ę d z i e znalezienie w ł a ś c i w y c h , n o w y c h m a t e r j a ł ó w budowlanych i , co zatem idzie , n o w y c h metod kons t rukcy jnych .
P i sma niemieckie o m a w i a j ą c posiedzenie W e r k b u n d u w Sztutgarcie w r. 1928 w s p o m i n a j ą A d o l f a Loosa , k t ó ry m i a ł o ś w i a d c z y ć , że n iebawem bę dzie dokonane odkryc ie nowego, epokowego m a t e r j a ł u w budownic twie . N a uporczywe zapytania otoczenia, j a k i m jest ten nowy m a t e r j a ł , m ó w c a odpow i e d z i a ł — drzewo.
C z y w u jęc iu dzisiejszej t echnik i d rzewo jest r z e c z y w i ś c i e m a t e r j a ł e m n o w y m ?
N a czem po lega ją nowoczesne kons t rukcje drzewne i czem s ię one różnią od dawnych?
J a k i m o ż e b y ć zakres s tosowania d rzewa w budownic twie?
J a k i e m o ż n a , b u d u j ą c z d rzewa , o s i ą g n ą ć w y n i k i pod w z g l ę d e m techn i c z n y m i f inansowym?
Oto zagadnienia, k t ó r e zamierza omaw i a ć niniejsze k r ó t k i e sprawozdanie .
D a w n e czasy z n a ł y d w a systemy budownic twa drzewnego: 1) szkie le towe (fachwerk) rozpowszechniony g ł ó w n i e w Niemczech od 15 w i e k u do c z a s ó w ostatnich i w A m e r y c e w 19 w i e k u . N a p o c z ą t k u robiono go z d ę b u , od k o ń c a 18 w i e k u j u ż z m i ę k i e g o d rzewa , zawsze jednak o w y m i a r a c h d rzewa wie lokro tn ie p r z e k r a c z a j ą c y c h w y m a gania s ta tys tyk i . W a d ą tego systemu by ła n i e d o s k o n a ł o ś ć m a t e r j a ł ó w w y p e ł n i a j ących n i e s z c z e l n o ś ć i brak n a l e ż y tych m a t e r j a ł ó w izo lacyjnych .
2) b lokowe ( z r ę b y ) rozpowszechnione na c a ł y m n iemal ś w i e c i e od c z a s ó w najdawnie jszych w nowoczesnym budownic twie d r z e w n y m nie jest j u ż praw i e brane pod u w a g ę z powodu nadmiernego z u ż y c i a d rzewa , a przede-
w s z y s t k i e m z powodu znacznego siadania śc ian . D r z e w o w k i e r u n k u poprzecznym, j ak wiadomo p rzy usychan iu k u r c z y s ię w granicach od 6 do 8 proc.
Nowoczesne budownic two drzewne dąży w pierwszej l i n j i do w y p r a c o w a nia takiej metody kons t rukcyjne j , k t ó ra n a d a w a ł a b y s ię do w i e l k i e j , masowej , fabrycznej p rodukc j i o b j e k t ó w budowlanych , do s k r ó c e n i a t rwan ia mont a ż u na p lacu do min imum. J e d n y m s ł o w e m do p r z e k s z t a ł c e n i a r ó ż n o r o d nej r z e m i e ś l n i c z o - r ę k o d z i e l n i c z e j budow y na z n o r m a l i z o w a n ą , fabryczno-war-s z t a t o w ą p r o d u k c j ę .
P r z e s u w a j ą c w i ę k s z ą c z ę ś ć r o b ó t budowlanych z placu na f a b r y k ę , m o ż e my u n i e z a l e ż n i ć s ię z u p e ł n i e od sezonu bud. i s k r ó c i ć czas budowy do m i n imum.
C a ł y rok w inna t r w a ć p rodukc ja e l e m e n t ó w na fabryce. N a p lacu budow y wznoszenie f u n d a m e n t ó w i budowa p i w n i c w sezonie — m o n t a ż d o m ó w w dowolnej porze r o k u .
O c z y w i ś c i e mam tu na m y ś l i budow ę na sucho, to zn. t a k i system kon s t rukc j i , k t ó r y poza robotami funda-mentowemi, w y k l u c z a u ż y w a n i e wapna, zapraw, t y n k ó w i w o g ó l e w o d y w j a k i e j k o l w i e k postaci .
Poza m o ż l i w o ś c i ą budowania niezal eżn i e od pory r o k u — u s u n i ę c i e wody z budowy daje jeszcze inną cenną zdobycz —' brak w i l g o c i na budynku . Z a r ó w n o w czasie budowy i w y k a ń czania — co pozwala na wykonan ie s t o l a r k i bez poprawek i dopasowywania na miejscu. J a k r ó w n i e ż po zbudow a n i u — d o m jest suchy — do u ż y t k u n i e z w ł o c z n e g o .
J e d n o l i t o ś ć m a t e r j a ł u — d r z e w a daje d a l e k o i d ą c e m o ż l i w o ś c i i u ł a t w i e n i a p rzy rozbudowie nowoczesnego w n ę t rza rys . 481-2 jest k r o k i e m n a p r z ó d na drodze do r o z w o j u wbudowanego umeblowania .
T r w a ł o ś ć b u d y n k ó w drzewnych , aczk o l w i e k mniejsza od masywnych , jednak w z u p e ł n o ś c i w y s t a r c z a j ą c a , — przekracza życ ie k i l k u p o k o l e ń . Jes t ona nawet za le t ą p r zy ewentualnej przebudowie , lub znoszeniu b u d o w l i .
W a r t o ś ć termiczna normalnie skonstruowanej ( ś c i a n y drzewnej p rzekracza o 20 do 30 proc. w a r t o ś ć 55 cm. ś c i a n y murowanej .
P o d w z g l ę d e m akus tycznym lekk ie kons t rukcje drzewne b u d z ą pewne w ą t p l i w o ś c i . W a d y te jednak, z a r ó w n o w s tosunku do d ź w i ę k ó w powie t rznych , jak o d g ł o s u w s t r z ą ś n i e ń ł a t w o daje s ię u s u n ą ć przy w ł a ś c i w e j i celowej kons t rukc j i .
N a j w a ż n i e j s z y m bodaj argumentem p r z e m a w i a j ą c y m za s tosowaniem nowoczesnego budownic twa drzewnego jest jego t a n i o ś ć . Jeden metr k w . 55 cm. ś c i a n y murowanej kosztuje z obus t ronnym tynk iem o k o ł o 40 — 42 zł . Cena z a ś odpowiednio skonst ruowanej ś c i a n y drewnianej nie p rzekroczy 17— 18 z ł .
Da leko jednak z n a c z n i e j s z ą o szczęd n o ś ć m o ż n a u z y s k a ć przy s tosowaniu racjonalnej , drewnianej kons t rukc j i w e w n ę t r z n e j .
D l a p r z y k ł a d u p o r ó w n a j m y cenę masywnego s t ropu z izolacją , sufitem, i ś l epą p o d ł o g ą lub jastrychem lecz bez posadzk i , w y n o s z ą c ą o k o ł o 40 z ł . za 1 m 2 z ceną r ó w n o w a r t o ś c i o w e g o , nowoczesnego s t ropu drewnianego nie-p r z e k r a c z a j ą c e g o 12 z ł .
T a n i e j r ó w n i e ż w y p a d a j ą i inne elementy budowy, j ako to ś c i a n k i , schody i t. d.
N a j m n i e j s z ą o s z c z ę d n o ś ć d a d z ą stol a r k a i instalacje — t y l k o r ó ż n i c ę k o s z t ó w ł a t w i e j s z e g o m o n t a ż u .
N a z a k o ń c z e n i e tego w y l i c z e n i a zalet — dodajmy w y s o k ą w a r t o ś ć p las tyczną , j a k ą m o ż e p o s i a d a ć dobrze p r z e m y ś l a n y budynek drewniany , specyf iczny u rok m a t e r j a ł u , l e k k o ś ć i elegancja kons t rukc j i , (rys. 480, 481,482).
P o m i j a j ą c s p o s ó b z r ę b o w y , nowoczesne p r z e m y s ł o w e budownic two drzewne zna t rzy zasadnicze systemy k o n s t r u k c j i d rewniane j :
1) S z k i e l e t o w a w i ą z a n a (rys. 483) 2) „ deskowa (rys 484) 3) P ł y t o w a (rys. 486, 487, 480) Sys tem p i e r w s z y rys . 483 p o l e g a j ą c y
na s k ł a d a n i u na miejscu budowy p r z y r ż n i ę t e j i o d w i ą z a n e j w warsz ta cie k a n t ó w k i , s t a n o w i ą c e j zasadniczy szkie le t kons t rukcy jny — jest w ł a ś c i -
rys. 480 Domek płytowy proj. arch. Scharoun Wrocław.
w i c udoskona lonym i s tatycznie prze-k o n t r o l o w a n y m fachwerk iem lat dawnych. Z a s a d n i c z ą jego w a d ą jest wiązanie z a r ó w n o g ó r n e j , j ak i dolnej kon dygnacj i r amami i podwa l inami pod-t r z y m u j ą c e m i be lk i s t ropowe i ś c i a n y . Daje to w w y n i k u k i l k a p a s ó w poziomych o ł ą c z n e j g r u b o ś c i o k o ł o 50—60 cm. co p rzy 8 proc. s iadaniu daje szkod l iwe skracanie s ię w y s o k o ś c i
budynku o k o ł o 5 c m . D r u g ą w a d ą są d o ś ć skompl ikowane w i ą z a n i a , w y m a g a j ą c e do s k ł a d a n i a szk ie le tu r o b o t n i k ó w o d o ś ć wysok ie j k w a l i f i k a c j i . W i ą z a n i a te i w r ę b y os ł ab i a j ą znacznie m a t e r j a ł , p o w o d u j ą c k o n i e c z n o ś ć niepotrzebnego zapasu w c z ę ś c i a c h nie w c i ę t y c h .
W a d tych nie posiada system drug i — deskowo-szk ie le towy rys . 485. R o z powszechniony g ł ó w n i e w A m e r y c t P ó ł n o c n e j , s to i ten system dzis ia j n ic bez p o w o d ó w na p i e r w s z y m miejscu. Daje on w n a j w y ż s z y m s topniu możl i w o ś ć ekonomicznego i planowego budowania , pozwa la na d a l e k o i d ą c e w y korzys tanie technicznych w ł a ś c i w o ś c i m a t e r j a ł u . 1 co n a j w a ż n i e j s z e daje n a j w i ę k s z ą s w o b o d ę i n a j w i ę k s z e moż l i w o ś c i w k s z t a ł t o w a n i u w e w n ę t r z n e j przes t rzeni b u d y n k ó w . Śc iany tworze szkielet z desek rozs tawionych pionow o od d o ł u do g ó r y budynku co 40 do 60 cm. zgodnie z w y n i k i e m ob l i czeń s ta tycznych. R ó w n i e ż g ę s t o są rozstawione deskowe be lk i s t ropowe. Z a miast s k o m p l i k o w a n y c h w i ą z a ń wszys t k i e częśc i kons t rukcyjne są mocowane poprostu na g w ó ź d ź . Sza lowanie śc i an i s t r o p ó w pracuje statycznie ł ączn ie ze szkie le tem. P rzekro je d rzewa grubsze ponad 5 cm. są wyk luczone , grub o ś ć desek s tosowanych w b u d o w l i sp rowadza s ię do trzech g r u b o ś c i 50 mm., 20 mm. i 12 mm. P r z y u m i e j ę t n y m projekcie w s z y s t k i e w y m i a r y d łu gośc i m o g ą być znormal izowane i mont a ż gotowego m a t e r j a ł u na budowie uproszczony do ostatecznych granic .
T r z e c i wreszc ie s p o s ó b , budownic two p ł y t o w e (rys. 486, 487, 488) charakteryzuje s ię tem, że ś c i a n y tworzą s i ę ze z ł o ż o n y c h pojedynczych ram, s t a n o w i ą c y c h j e d n o s t k ę z k t ó rej m o ż e b y ć u ł o ż o n y t a k i lub inny objekt budowlany . O d r ó ż n i a my ramy p e ł n e okienne i d r z w i o w e . Sys t em ten dąży do przenies ienia prawie c a ł e j budowy do warsz ta tu i os iągn ięc ie przez to n a j w y ż s z e j d o k ł a d n o ś c i . Sys tem ten m o ż e d a ć d o s k o n a ł e w y n i k i , p r zy d a l e k o i d ą c e j idus t r j a l i zac j i masowego w y r o b u d o m ó w drewnianych .
R e a s u n u j ą c p o w y ż s z e w y w o d y dochodzimy do w n i o s k u , że nowoczesne budownic two drzewne posiada n a s t ę p u j ą c e zalety:
ryś. 483
Sposób szkiele towy wiązani]
rys. 484
sposób zrębowy
rys. 485
Sposób szkiele towy deskowy
Rys. 486. Sposób płytowy
\ . L e k k o ś ć kons t rukc j i . 2. Daje n a j t a ń s z ą ś c i a n ę i n a j t a ń
szy strop. 3. Zabezpiecza c iep ło . 4. Daje m o ż l i w o ś ć u n i e z a l e ż n i e n i a
s ię od sezonu budowlanego. 5. U m o ż l i w i a m a s o w ą p r o d u k c j ę
w a r s z t a t o w ą . (i. M o ż e b y ć s tosowanym do ca ł e j
budowy lub ty lko do kons t rukc j i w e w n ę t r z n e j i w y k o ń c z e n i a .
D l a z i l u s t rowan ia ze s t rony finansowej budownic twa drzewnego p o d a j ę tutaj d w a p r z y k ł a d y : Domek szeregow y 3-pokojowy i domek b l i źn i aczy 4 pokoje z halem.
K o s z t a budowy drewnianych domk ó w z o s t a ł y ska lku lowane na podstaw i e bardzo d o k ł a d n y c h w y l i c z e ń z u w z g l ę d n i e n i e m ostatnich konjunktur .
D l a p o r ó w n a n i a obl iczono kosz t budowy d o m k ó w o tej samej powie rzchn i u ż y t e c z n e j m i e s z k a ń p rzy z w y k ł y m budowaniu ( ś c i a n y zewn. 55 cm. stropy 30 cm.). J a k o p r z e c i ę t n y kosz t jednego metra s z e ś c i e n n e g o kompletnie w y k o ń c z o n e g o murowanego domku p r z y j ę t o 75 z ł .
I D o m e k 3 p o k . o p o w i e r z c h n i u i y t . 1 0 0 - 4 m . K - w .
Z d rzewa 368. — nvs M u r o w a n y 396, — m'<
K o s z t robot bud . . . . 14.000.—
n . inst. . . . 5.500.—
K o s z t r o b ó t bud . . . . 24.200.— „ „ inst. . . . 5.500.—
Razem 19.500.— R a z e m 29.700.—
II D o m e k 4- p o k . I k a l l ' e m o p o w i e r z c h n i u ż y t . 1 0 9 m . k - w .
Z d rzewa 412.5 — m 8 Murowany 468 — m i i
K o s z t r o b ó t b u d . . . • . 17.000.— » inst. . . . 6.000.—
K o s z t r a b ó t b u d . . . . 29.000.— inst. . . 6.000.—
Razem 23.000.— Razem 35.000.—
arch. T. Nowakowski
Przypomnieć zapomniane
rys. 490 Szkoła im. J. Piłsudskiego w Le- rys. 491 Strażnica K. O. P. waczach — drewniana proj. arch. T. Nowa- kamień z drzewem, proj.
kowski arch. T. Nowakowski
rys. 492 Szkoła im. Piłsudskiego w Lewaczach drewniana proj. arch. T. i owakowski
Ciężk i k r y z y s mieszkan iowy z m u s i ł l u d z i do szukania najszybszego, niezal e ż n e g o od pory roku , i zmian tempera tury , sposobu budowania , a w parze z n i m idący k r y z y s f inansowy — w y s u nął p rzedewszys tk iem z a s a d ę t a n i o ś c i . W y p r ó b o w a w s z y w s z y s t k i e d o m o r o s ł e czy impor towane namias tk i — niezawodne w laborator jach, a c z ę s t o za ła m u j ą c e s ię w z e t k n i ę c i u z życ iem, przypomniano sobie, że p r z e c i e ż P o l s k a była k i e d y ś d r e w n i a n ą i że nienajgorsze to by ły czasy. Rzucono h a s ł o budow n i c t w a drewnianego, z a c z ę t o przypom i n a ć d ł u g o w i e c z n o n o ś ć k o ś c i o ł ó w drewnianych i bóżn ic , t r w a ł o ś ć i przy-t u l n o ś ć dawnych po l sk i ch d w o r ó w i c i ep ło , mimo ic l i p r y m i t y w n o ś c i , c h a ł u p w ł o ś c i a ń s k i c h . P rzypomniano to sobie w s z y s t k o w p o r ę , bo p r z y k ł a d o w e budowle , mimo ż n i w a wojny , s t e r c z ą zwy-c i ę z k o na c a ł y m obszarze R z p l i t e j . Gorzej jednak z p rzypomnieniem sobie tego, co z g i n ę ł o z pokoleniem budowni czych , w z n o s z ą c y c h ó w c z e s n ą P o l s k ę d r e w n i a n ą . W zapomnienie p o s z ł o doś w i a d c z e n i e setek p o k o l e ń — nie t y l k o b u d u j ą c y c h z d rzewa , ale u m i e j ą c y c h z t y m budulcem się o b c h o d z i ć , dobier a ć , p r z y g o t o w y w a ć , a co n a j w a ż n i e j sze, k o n s e r w o w a ć go, przez racjonalny i u m i e j ę t n y s p o s ó b zamieszk iwania d rewnianych b u d o w l i . —
O s t r o ż n i e p o d c h o d z i ć t rzeba do rzeczy — by nie w y g l ą d a ć potem jak ł y k z „ k o n t u s z o w e g o b rac twa" , co g w o l /
wskrzeszen ia t r adyc j i na rodowych w d z i e w a ł kontusz , ale r o z r y w a ł w y loty na k l a m k a c h i p o t y k a ł s ię bezradnie o w ł a s n ą k a r a b e l ę .
W i e m y p rawie wszyscy , że P o l s k a ma ogromne bogactwa w lasach tak p a ń s t w o w y c h , jak i p rywa tnych — ale nie k a ż d y w i e m o ż e o tem, że o nic chyba w Polsce nie jest tak t rudno, jak o suchy budulec. K a ż d a i lo ść drzew a w y c i ę t a , jest natychmiast konsumowana przez rynek, mimo, że s i ę m ó w i 0 zastoju budowlanym. D r z e w o to z p e w n o ś c i ą nie jest n igdzie magazynowane i suszone, bo na to niema dzis iaj czasu i p i e n i ę d z y ale natychmiast jest u ż y t e w p r z e m y ś l e budow l a n y m . Jeden t y l k o c h ł o p p o l s k i , m i mowoln ie , p r z e c h o w a ł t r a d y c j ę dawnego budownic twa drzewnego. W a r u n k a m i zmuszony gromadz i m a t e r j a ł powol i , c a ł e m i n ieraz la tami , n i m p r z y s t ą p i do budowy domu, a w y b u d o w a w s z y z wysuszonego matcr ja lu , nie spieszy s ię z t ynkowan iem.
Z w a ż y w s z y to w s z y s t k o , nie w y starczy p r z y p o m n i e ć jak s ię b u d o w a ł o . D a w n e d o ś w i a d c z e n i a u z u p e ł n i o n e dz i s ie jszą t e c h n i k ą i chemją , d a ć dopiero m o ż e odpowiednie w y n i k i .
L a s y w Po l sce r o s n ą na s z e r o k o ś c i p r awie 5-ciu s topni geograficznych — na miejscach suchych i m o k r a d ł a c h — na p iaskach i czarnoziemiu , w n i z i nach i na w y s o k i c h s tokach K a r p a t 1 T a t r . W rozmai tych w a r u n k a c h , ten
11
sam gatunek d rzewa r o ś n i e inaczej — szybciej lub powoln ie j s ię r o z w i j a , a przez to samo i z w a r t o ś ć s ło j a posiada inną. Są okol ice gdzie j u ż z samego podglebia z a r a ż o n e g o drobnoustrojami — przychodz i d rzewo chore — z góry predystynowane do grzyba . Pos ia danie d o k ł a d n y c h w i a d o m o ś c i , j ak ie okol ice są z a r a ż o n e i z j a k i c h oko l i c pochodzi nasz budulec, jest p ie rwszor z ę d n e g o znaczenia. W ł a d z e p a ń s t w o we powinny jaknajspieszniej w y d a ć m a p ę l e śną P o l s k i z odpowiedniemi zaznaczeniami na ten temat, d rzewo budulcowe b ę d ą c e w hand lu powinno być znaczone z j ak i ch l a s ó w pochodzi .
W y b r a n e w lesie d rzewo budulcowe powinno b y ć ś c i n a n e w odpowiednie j porze r o k u t. j . w czasie gdy w pniu jego najmniej k r ą ż y s o k ó w . Dz i s i a j w handlu coraz częśc i e j s ł y s z y s ię pytanie — czy drzewo jest z imowego czy letniego cięcia — pytanie takie samo m ó w i za siebie. D r z e w o w e w ł a ś c i w y m czasie ś c i ę t e powinno p rzed u ż y c i e m n a l e ż y c i e p r z e s c h n ą ć . D a j ą c za p rzyk ł a d y stare, czasami k i l k u w i e k o w e budowie zapomina s ię i le to lat budulec przeznaczony na ich wznoszenie , l eża ł p i e c z o ł o w i c i e ochraniany pod szopami i s u s z y ł s ię d o k ł a d n i e — drzewo nie p ę k a ł o , a tem samem nie w n i k a ł a pęk n i ę c i a m i do z r ę b u w o d a , a za nią zar a z k i c h o r o b o t w ó r c z e d rzewa . D z i s i a j d rzewo c z ę s t o w p r o s t z l asu idzie na z r ę b a p i ły w tar takach t n ą c y c h materja ł s to l a r sk i lepią s ię od s o k ó w ; trociny nie syp ią s ię mąką , lecz k a w a ł a s ię wi lgo tnemi p ł a t a m i . T u j u ż zaczyna s ię ś m i e r ć domu, tu jest g ł ó w n a w y t w ó r n i a g r z y w a , tego n a j w i ę k s z e g o poza ogniem w r o g a d rwnian j b u d o w l i .
Dobran ie i odpowiednie wysuszenie budulca nie jest jeszcze w s z y s t k i e m , co n a l e ż a ł o dla naszego domu drewnianego u c z y n i ć . T a k j ak z gorszego ma-t e r j a ł u nawet nie bardzo suchego przez racjonalne u ż y c i e go i zabezpieczenie m o ż n a s t w o r z y ć t r w a ł ą b u d o w l ę , tak z drugiej s t rony m o ż n a z g ó r y s k a z a ć na s z y b k i koniec budynek, pos tawiony z materjalu pod k a ż d y m w z g l ę d e m w y borowego — gdy n i e w ł a ś c i w i e mater-j a ł u tego u ż y j e m y , nie zabezpieczyw
szy go od ujemnych w p ł y w ó w zew n ą t r z , a czasami i z w e w n ą t r z . P a m i ę t a ć trzeba że d rzewo jest materja-łem organicznym i mus i „ o d d y c h a ć " — a na jzdrowsze b ie rwiono n a r a ż a n e na s t a ł e zaciekania m o ż e s ię s t a ć rozsad-n ik i em grzyba dla c a ł e g o budynku .
W s z e l k i e s t y k i d rzewa z c z ę ś c i a m i raurowanemi budynku , czy to ceglanc-mi i kamiennemi , czy t eż betonowemi, m u s z ą b y ć starannie od n ich i z o l o w a . ne. Izo lac ją m o ż e być papa lub t eż torowanie i impregnowanie odpowiednie e l e m e n t ó w drewnianych s t y k a j ą c y c h s ię z murami .
S p o s ó b zamieszk iwania budynku drewnianego nie jest r zeczą obo ję tną . P a m i ę t a ć r ó w n i e ż n a l e ż y , że na co poz w o l i ć sobie m o ż n a w sposobie konserw a c j i domu murowanego b y w a c z ę s t o z a b ó j s t w e m dla d rewniaka . Zaniedbanie czasowe domu murowanego m o ż n a w y r ó w n a ć w drug im i t rzec im r o k u — w domu d rewnianym m o ż e to poc iągnąć za sobą o p ł a k a n e s k u t k i i niepowetowane szkody .
P r z e d oddawaniem do u ż y t k u d o m ó w drewnianych , n a l e ż y u ł o ż y ć d o k ł a d n e regulaminy i przepisy — do s tosowania k t ó r y c h m i e s z k a ń c y by l iby bezw z g l ę d n i e o b o w i ą z a n i . W wolne j j u ż Polsce wykonano p r z e s z ł o 600,000 m-s z ś c . drewnianych b u d o w l i , k t ó r y c h był em autorem. W ł o s y m i na g ł o w i e d ę b a s t a w a ł y , gdy o b j e ż d ż a j ą c , j u ż s k o ń c z o ne i z a m i e s z k a ł e budynk i , w i d z i a ł e m jak ludzie , c z ę s t o nie przez złą w o l ę , ale przez n i e ś w i a d o m o ś ć , r o b i l i wszys t ko , by budynek p r ę d z e j , czy p ó ź n i e j z n i s z c z a ł z u p e ł n i e , s t o s u j ą c np. mycie p o d ł ó g — sposobem przysp ieszonym, k t ó r y polega! na laniu c a ł e m i k u b ł a m i w o d y na p o d ł o g i i u ł a t w i a n i u s p ł y w a nia jej szparami , albo n ie rzadko specjalnie dowiercanemi o tworami — w p r z e s t r z e ń p o d p o d l o g o w ą — nie zastan a w i a j ą c s ię z u p e ł n i e co s i ę z nią tam dalej dzieje, j a k i e m i drogami z budynk u w y c i e k a i j ak ie n iepowetowane spustoszenia w n i m szerzy, albo t eż do-m u r o w y w u j ą c p i e c y k i czy kuchenk i , wpros t do drewnianych śc ian z blasza-nemi k o m i n k a m i pryepuszczanemi przez drewniane kons t rukc je , w b r e w
przepisom budzwlanym, o k r e ś l a j ą c y m izolacje i o d l e g ł o ś c i p r z e w o d ó w ogniow y c h i d y m o w y c h od częśc i drewnianych kons t rukc j i budynku . W ten spos ó b lokator u ł a t w i a opanowanie domu drewnianego przez d w ó c h n a j w i ę k szych jego w r o g ó w — grzyb i og ień .
Racjonaln ie pos tawiony i dobrze u t rzymany dom drewniany ma w s z e l k i e szanse t r w a ł o ś c i . A l e gdy s i ły w y ż s z e nie p o z w a l a j ą na konsekwentne przeprowadzenie w s z y s t k i c h zasad racjonalnej budowy i gdy twarda konieczn o ś ć nie p o z w o l i na nie jedno? T o co? czy sp rawa przegrana? nie koniecznie! K a ż d ą c h o r o b ę , m o ż n a z w a l czać l eka r s twem, a s ł a b o ś ć o s ł o n i ć pancerzem. T u w pomoc p rzychodz i nam chemja. Istnieje ca ły szereg spos o b ó w impregnowania tak p rzec iw grzy-b o w i jak i p o ż a r o w i . N i e d a w n o by l i ś my ś w i a d k a m i c i ekawych p r ó b dokonanych przez P o l s k ą F a b r y k ę Chemiczną „ Z a g o ż d z o n " , pod egidą M i n is ters twa R o b ó t Pub l i cznych w obecnośc i k i l k u d z i e s i ę c i u p rzeds tawic ie l i Ins tytucj i R z ą d o w y c h , K o m u n a l n y c h , fachowych i s p o ł e c z n y c h . W y n i k i , s twierdzone pro tokularn ie przez
w s z y s t k i c h obecnych nie z a w i o d ł y o c z e k i w a ń .
W i ę c j a k ż e — b u d o w a ć czy nie bud o w a ć z d rzewa? Bez wahan ia odpow i e m na to pytanie: T a k b u d o w a ć ! Pewne kategorje b u d o w l i b u d o w a ć w drzewie m o ż e m y i mus imy tak ze w z g l ę d u na n i e k r ę p o w a n i e nas por a m i roku , jak i na w z g l ę d n ą t a n i o ś ć m a t e r j a ł u i jego p o w s z e c h n o ś ć , ale p a m i ę t a j m y , że nie zawsze k to m a ł o p ł ac i , to tanio kupuje, a przedewszyst -k iem, niech n iekwest jonowana j a k o ś ć m a t e r j a ł u idzie w sforze z jego o b r ó b ką f a c h o w ą i dobrem w i ą z a n i e m — i n iech — budynek dobrze postawiony, z dobrego m a t e r j a ł u , idz ie w dobre, ś w i a d o m e , tego co o t r zymują , r ę c e .
T a k , jak medycyna dzis ie jsza—wraca c z ę s t o do l u d o w y c h ś r o d k ó w leczn iczych — tak i budownic two drzewne mus i z n a ć nie t y l k o Glogera , Matlakowskiego, K . M o k l o w s k i e g o czy W i t k i e w i c z a , ale mus i s i ę g n ą ć po zapomnianą w i e d z ę do c ieś l i z Podka rpac i a i , , p l o t n i k ó w " wschodnich k r e s ó w P o l s k i .
Łuszczarnia ryżu w Gdyni
rys. 493
B u d o w a P o r t u w G d y n i p r z y s p i e s z y ł a decyz j ę s t w o r z e n i a ł u s z c z a r n i r y ż u . W c e l u u z y s k a n i a d l a naszego k r a j u o d p o w i e d n i e j p o z y c j i w tej d z i e d z i n i e h a n d l u ś w i a t o w e g o , zadec y d o w a n o w y b u d o w a ć p r z y B a s e n i e M a r s z a ł k a P i ł s u d s k i e g o t a k i z a k ł a d p r z e m y s ł o w y od
p o w i a d a j ą c y n a j n o w s z y m w y m o g o m techn icz n y m b u d o w y i u r z ą d z e ń ł u s z c z a r ń r y ż o w y c h .
Z a k ł a d p o ł o ż o n y jes t p r z y N a b r z e ż u I n d y j -s k i e m i s k ł a d a s i ę z b u d y n k u ł u s z c z a r n i z p r z y l e g a j ą c ą p a k o w n i ą , z m a g a z y n u m a n i p u lacy jnego , o r a z 2 m a g a z y n ó w k a ż d y o d ł u g .
13
tka m/lmmy.
— —
rys. 494
70 mt r . i s z e r o k o ś c i 60 mt r . D o K o m p l e t u n a l e ż y da le j b u d y n e k w a r s z t a t o w y , u m y w a l n i a , budynek d l a t r a n s f o r m a t o r ó w i g ł ó w n e j ta b l i c y r o z d z i e l c z e j , b u d y n e k a d m i n i s t r a c y j n y , p o r t j e r n i a , m a g a z y n na o l i w y , o r a z budynek m i e s z c z ą c y m i e s z k a n i a m a j s t r ó w i d o z o r c ó w m a g a z y n o w y c h . Ł u s z c z a r n i a ,
Jes t to n o w o c z e s n y b u d y n e k na b e t o n o w y c h fundamentach o ś c i a n a c h z e w n ę t r z n y c h w y k o nanych z c e g i e ł . W e w n ę t r z n a k o n s t r u k c j a n o ś na w y k o n a n ą z o s t a ł a z ż e l - b e t o n u i p r z e d s t a w i a n o v u m na p o l u b u d o w y ł u s z c z a r n i m ł y n ó w . C e l e m u m o ż l i w i a n i a u l o k o w a n i a l i c z n y c h do p r z e r ó b k i r y ż u p o t r z e b n y c h m a s z y n , w y k o nano 6 k o n d y g n a c y j o w y s o k o ś c i 4 mt r . P o s z c z e g ó l n e p i ę t r a ł u s z c z a r n i p o ł ą c z o n e s ą ze s o b ą 2-ma k l a t k a m i s c h o d o w e m i o schodach b e t o n o w y c h , z k t ó r y c h jedna k l a t k a s c h o d o w a u m i e s z c z o n ą jest w p r z y b u d ó w c e g ł ó w n e g o bud y n k u u s t a w i o n o c e l ę s i l o s o w ą ż e l - b e t o n o w ą o t w a r t y m b a l k o n e m z w n ę t r z e m b u d y n k u . T e r n samem s t w o r z o n o p r z e p i s a n ą k l a t k ę s c h o d o w ą p o ż a r o w ą .
P o s z c z e g ó l n e m a s z y n y z m o n t o w a n e są w p r o s t na w e w n ę t r z n e j k o n s t r u k c j i n o ś n e j . S p e c j a l n i e p o d k r e ś l i ć n a l e ż y , ż e w e w n ą t r z g ł ó w n e g o bud y n k u u s t a w i o n o c e l ę s i l s o w ą ż e l - b e t o n o w ą o p o j e m n o ś c i 90.000 k g . r y ż u s u r o w e g o . M a g a z y n y .
M a g a z y n y w y k o n a n o w d w ó c h e tapach . W r . 1928 w y b u d o w a n o p i e r w s z ą h a l ę 70 mt r . d ł u g , 60 m t r . s ze r . C e l e m u z y s k a n i a m o ż l i w i e d u ż o w o l n e j p o w i e r z c h n i z a s t o s o w a n o s p e c j a l ną k o n s t r u k c j ę d a c h o w ą , k t ó r a na c a ł e j s ze ro k o ś c i m a g a z y n u (60 m t r . ) , o r a z na c a ł e j d ł u
g o ś c i (70 mtr . ) p o d p a r t ą jes t t y l k o 6-ma s ł u p a m i . P r z y w y k o n a n i u d rug ie j p o ł o w y magaz y n u w s z e r o k o ś c i 60 mt r . i d ł u g o ś c i 70 mt r . w r. 1929 z a s t o s o w a n o r ó w n i e ż d o s k o n a ł ą k o n s t r u k c j ę d a c h o w ą spec ja ln i e do u k ł a d a n i a t o w a r ó w w w y s o k i c h sz tap laeh . M a g a z y n y poł ą c z o n e s ą z. ł u s z c z a r n i a p r z e z t a ś m ę t r a n s p o r t o w ą z m o n t o w a n ą w k a n a l e w z d ł u ż os i h a l m a g a z y n o w y c h .
W s z y s t k i e b u d y n k i t w o r z ą c e k o m p l e k s ł u s z c z a r n i r y ż u w G d y n i s p o c z y w a j ą t ak j a k i budynek w ł a ś c i w e j ł u s z c z a r n i na fundamentach b e t o n o w y c h .
B u d o w ę r o z p o c z ę t o d n i a 10.X.27. i m i m o os t re j z i m y p r o w a d z o n o robo ty b u d o w l a n e bez p r z e r w y i u r u c h o m i o n o z a k ł a d j u ż w d n i u 1.Y.28. W s z e l k i e m a t e r j a ł y b u d o w l a n e s p r o w a dzono na mie jsce b u d o w y w p i e r w s z y c h mie s i ą c a c h f u r m a n k a m i , p ó ź n i e j k o r z y s t a n o z w m i ę d z y c z a s i e w y b u d o w a n e j b o c z n i c y k o l e j o w e j . P r z y b u d o w i e z a s t o s o w a n o t y l k o m a t e r j a ł y k r a j o w e i to na j lepsze j j a k o ś c i .
W c e l u n a d a n i a c a ł e m u k o m p l e k s o w i w y g l ą d u es te tycznego z a d e c y d o w a n o w y k o n a ć m u r y z e w n ę t r z n e ozdobn ie . E f e k t ten u z y s k a n o p r z e z z a s t o s o w a n i e p o z i o m y c h s e k c y j u t r z y m a nych w k o l o r a c h c z e r w o n y m i b i a ł y m . Z a k ł a d p r z e d s t a w i a s i ę t ak p o d w z g l ę d e m rozplanowania, j a k i p o d w z g l ę d e m z e w n ę t r z n e g o w y g l ą d u w z o r o w o i s t a n o w i j e d n ą z c h a r a k t e r y s t y c z n y c h b u d o w l i m i a s t a i p o r t u G d y n i a .
Ł u s z c z a r n i a w y p o s a ż o n a jes t w na j l epsze u r z ą d z e n i e . W s z y s t k i e m a s z y n y p o r u s z a n e s ą z a p o m o c ą e l e k t r y c z n o ś c i , p r z y c z e m energ j i d o s t a r c z a P o m o r s k a K r a j o w a E l e k t r o w n i a G r ó d e k . D o s t a r c z o n y p r ą d p r z e t w a r z a s i ę w e
14
w ł a s n e j s t a c j i t r a n s f o r m a t o r o w e j o m o c y 640 K V A na po t rzebne do r u c h u m o t o r ó w e l e k t r y c z nych n a p i ę c i e . T e c h n i c z n e u p o s a ż e n i e z a k ł a d u z e z w a l a na p r z e r ó b k ę 500 t o n s u r o w c a na d o b ę . D z i ę k i n o w o c z e s n y m u r z ą d z e n i o m techn i c z n y m w y t w a r z a n e p r o d u k t y d o r ó w n u j ą najl e p s z y m w y r o b o m z a g r a n i c z n y m tak, ż e w y ż e j op i s any z a k ł a d w s w e j d z i a ł a l n o ś c i k o m e r c j a l nej s t a ł s i ę n i e t y l k o w a ż n y m f a k t o r e m gospod a r k i e k o n o m i c z n e j P o l s k i , a le t e ż i p o w a ż n ą i n s t y t u c j ą e k s p o r t o w ą w y w o ż ą c ą s w e p r o d u k ty w w i e l k i c h i l o ś c i a c h do k r a j ó w n a d b a ł t y c k i c h , s k a n d y n a w s k i c h , o raz do N i e m i e c , C z e c h o s ł o w a c j i i A n g l j i .
Rys. 495 Rice Mills in the port of Gdynia Poland (the Master Builder wrzesień 1931)
prof. S. Hempel Dom drewniany wykonany wyłącznie z desek
Ś c i a n y z e w n ę t r z n e s k ł a d a j ą s i ę z desek p io n o w y c h z b i t y c h g w o ź d z i a m i w z y g z a k o ką tach p r o s t y c h . Ś c i a n ę z e w n ę t r z n ą i w e w n ę t r z ną s z a l u j e m y d e s k a m i p o z i o m e m i , p r z y b i j a j ą c je do desek p i o n o w y c h . Ś c i a n y w e w n ę t r z n e m o g ą b y ć w y k o n a n e i den tyczn i e j a k z e w n ę t r z ne, m o ż n a je s z a l o w a ć t y l k o z j edne j s t rony , r y s . 1 (a) , l u b w c a l e nie s z a l o w a ć (b ) .
W c e l u u ł a t w i e n i a z b i j a n i a desek w z y g z a k , s p o r z ą d z a m y s z a b l o n ( rys . 2) , na s z a b l o n i e u k ł a d a m y d e s k i o k r e ś l o n e j s z e r o k o ś c i ( o k o ł o 20 cm. ) , z b i j a j ą c je g w o ź d z i a m i . P r z e d us ta w i e n i e m desek z b i t y c h w z y g z a k na fundamencie , n a l e ż y je w z m o c n i ć p r z e z p r z y b i c i e na jmnie j d w ó c h desek C r y s . 2.
U s t a w i w s z y d e s k i zb i t e w z y g z a k na fundamencie , ł ą c z y m y ś c i a n y m i ę d z y s o b ą d e s k a m i s t r o p o w e m i (S) r y s . 1, p r z y b i j a j ą c je g w o ź d z i a m i do desek p i o n o w y c h z y g z a k o w a t y c h . D e s k i s t r o p o w e s z a l u j e m y o d g ó r y i od d o ł u l u b t y l k o o d g ó r y . D a c h n a j p r o ś c i e j w y k o n a ć z desek z g i ę t y c h r y s . 3, o p i e r a j ą c y c h s i ę o desk i (d) p r z y b i t e na k r a w ę d z i s t r o p u . N i e d u ż y r o z p ó r d a c h u ł u k o w e g o p r z e z w y c i ę ż a s t rop . A b y u n i k n ą ć w z a j e m n e g o p r z e s u w a n i a s i ę desek dachu , w z m a c n i a m y je k i l k o m a d e s k a m i (e). D e s k i na ś c i a n ę z y g z a k o w a t ą i s t rop nie p o w i n n y b y ć c i e ń s z e od 1". S z a l o w a n i e ś c i a n s t r o p u i dach m o ż n a w y k o n a ć z desek 3 / 4 " .
J- T .
A A / \ A 7
Grzyb domowy rys. 496
Z l i cznych g r z y b ó w , ży jących na drewnie m a r t w y m lub ż y w y m , n a j g r o ź n ie jszym dla c z ł o w i e k a jest S t roczek ros is ty ( M e r u l i u s lacr imans) znany j ako „ g r z y b d rzewny lub domowy" .
Jest on c z ł o n k i e m tej samej rodziny ż a g w i o w a t y c h co smaczny p r a w d z i wek, g r o ź n y szatan i r ó ż n e huby. W p r z e c i w i e ń s t w i e do s w y c h k r e w n i a k ó w u p o d o b a ł sobie d z i e ł a r ą k l u d z k i c h
15
rys, 497 Zniszczenie drzewa wido-grzybnia na belce czne po zdjęciu grzybni
i nie spotykamy go nigdy w lesie lub ogrodzie — zawsze na drzewie j u ż przez c z ł o w i e k a obrobionym. J a k wszys tk i e n iemal grzyby potrzebuje do tego aby s ię r o z w i j a ć d o ś ć d u ż e j i lośc i w i l g o c i , to t e ż r o z w i j a s ię w dolnych częśc i ach b u d y n k ó w bez fundamentu, w miejscach pozbawionych d o s t ę p u powie t r za . N a j p i e r w z j awia j ą s ię b i a ł e p lamy jakby z waty , pokry te k r o p e l k a m i rosy. Jes t to grzybnia — w ł a ś c i w e c ia ło grzyba, z ł o ż o n e z drobniu tk ich niteczek s p l ą t a n y c h ze sobą. K r o p l e rosy, od k t ó r y c h w z i ą ł n a z w ę ,,rosis-ty", to w o d a p o w s t a ł a p rzy procesie oddychania, spalania z w i ą z k ó w wodor o w y c h drewna . T a cecha s t roczka u ł a t w i a jego rozros t — w y d z i e l a j ą c w o d ę z w i ę k s z a w i l g o t n o ś ć otoczenia i s twarza sobie odpowiednie w a r u n k i rozwoju . M a on jeszcze i inne przys tosowania do szybkiego opanowania terenu — mianowic ie ze skupienia g rzybn i w y s u w a j ą s ię d ł u g i e n i t k i , pos i a d a j ą c e z d o l n o ś ć r o z g a ł ę z i a n i a s ię , w s p r z y j a j ą c y c h warunkach . W ę d r u j ą one przez del ikatne częśc i belek drewnianych jak r d z e ń i drewno wiosenne, p r z y n o s z ą c skupien iu g rzybn i p o ż y w i e nie i r o z n o s z ą c w o d ę , czem p rzypomi na ją c z y n n o ś c i ko rzen i r o ś l i n w y ż s z y c h . W budowie t eż podobne są t r o c h ę do r u r k i s i tkowej z ł o d y g lub korzen i . P r z e d o s t a ć s ię p o t r a f i ą nawet przez mury i s t a ją s ię p o c z ą t k i e m n o w y c h sku
p ień . Są też one bardzo w y t r z y m a ł e na złe w a r u n k i , mogą p r z e t r w a ć z e s c h n i ę t e przez czas d ł u ż s z y , a przy z w i ę k s z e n i u w i l g o c i o d ż y w a j ą znowu . P r ó c z opan o w y w a n i a terenu przez rozrost grzybn i , r o z m n a ż a s ię s troczek przez zarodn i k i , zebrane w tk. z w . ,,ciele owocuj ą c y m " . Jest to ta część , k t ó r ą zjadamy u g r z y b ó w l e śnych i k t ó r ą nazyw a m y grzybem, z a p o m i n a j ą c , że to t y l ko coś w g u ś c i e owocu. C i a ł o owocuj ące s t roczka rosistego jest p ł a s k i e , podobne z w y g l ą d u do huby, p o c z ą t k o w o b ia łe , p ó ź n i e j p o m a r a ń c z o w o - b r ą z o w e . Ś r o d e k jego pokry ty s i a t e c z k ą zmarszczek zawiera m i k r o s k o p o w e za rodn ik i zebrane po cztery na pods tawkach . D o j r z a ł e , r o z s y p i ą s ię one w n i e w i dz ia lny n iemal py ł , aby na sprzy ja ją cym p o d ł o ż u d a ć p o c z ą t e k nowej g rzybn i . S twie rdzono , że p r ó c z odpowiednie j temperatury i s topnia w i l g o c i , na k i e ł k o w a n i e s t roczka w p ł y w mają i pewne z w i ą z k i mineralne j ak w ę g lan amonu, gips, w ę g l a n wapn ia , niek t ó r e z w i ą z k i s i a rkowe zawar te w żużlach i o p i ł k a c h ż e l a z n y c h . C i e k a w e jest o d ż y w i a n i e s t roczka rosistego, ten mechanizm, k t ó r e m u z a w d z i ę c z a m y zniszczenie niejednego domu. N i e mogąc c z e r p a ć j ak r o ś l i n y zielone w ę g l a z powie t rza , g rzyby r o z k ł a d a j ą z w i ą z k i organiczne, w y d z i e l a j ą c odpowiednie fermenty (na t y m polega d z i a ł a l n o ś ć d r o ż d ż y p rzy f ab rykac j i p i w a ) . S t roczek jest i pod t y m w z g l ę dem dobrze u p o s a ż o n y : pos iada fermenty zdolne do r o z k ł a d u nas t ę p u j ą c y c h c i a ł : l ign iny , ce l lu lozy , sk rob j i , c ia ł b i a ł k o w y c h . Rezul ta t jest p r z y k r y d la c z ł o w i e k a : be lkowanie opanowane przez s t roczka p o k r y w a j ą s ię s iecią szpar w miejscach najbardziej de l ika tnych j a k s ł o j e wiosenne. P r z y powie t r zu w i l g o t n y m drzewo takie zmienia s i ę w j e d n ą b r ą z o w a w ą k l e i s t ą m a s ę , wysuszone , rozsypuje s ię w p y l . N i c dziwnego, jedyne s k ł a d n i k i k t ó r y c h s t roczek nie z j a d ł to ga rbn ik i , gumy, szczawian wapn ia , k t ó r e nie mają znaczenia w k o n s t r u k c j i pnia . P o tym rzucie oka na s p o s ó b życ i a i z d o l n o ś c i s t roczka rosistego, z r o z u m i e ć m o ż n a , dlaczego w a l k a z n i m jest t rud-
16
na i beznadziejna, j eże l i s i ę gdzie dostanie.
Ł a t w i e j j u ż u n i k n ą ć go przez impregnowanie d rzewa , i zwracanie bacznej uwag i na m a t e r j a ł budowlany. C i e k a w y jest fakt, że drzewo, k t ó r e l eża ło przez 2 l a l a w wodzie s t a ł o s ię z u p e ł n i e odporne na ten grzyb . W i d o c z n i e s k ł a d n i k i mineralne potrzebne mu do k i e ł k o w a n i a zostały w y p ł u k a n e . Znacznie mniej g r o ź n y m od s t roczka , jest d rug i p rzeds tawic ie l tej rodz iny — H u b a (polypor ius rapo-rar ius) nie tworzy ona tych r o z g a ł ę z ień, c ia ło owocowe ma mniejsze i czerwono zabarwione. N i e m o ż n a jej jednak l e k c e w a ż y ć , c h o ć b y z tego w z g l ę du, że w gruncie t ak im, gdzie r o ś n i e jeden grzyb , m o ż e s ię z j a w i ć i drugi g r o ź n i e j s z y .
Jerzy Ber l iner i H e n r y k O d e r f e l d arhi tekci (S. A . P.) D o m e k ten skonstruowany jest c a ł k o w i c i e z j e d n a k o w y c h e l e m e n t ó w drzewa to zn . bal i o w y m .
5 X 12 cm. K o s z t m o n t a ż u tych j e d n a k o w y c h e l e m e n t ó w w y n o s i wraz z m a t e r j a ł e m -J- 6000 z ł . W u k ł a d z i e s w y m domek dz ie l i s ię w y r a ź n i e na 2 częśc i : c z ę ś ć gospodarczo-mieszkalna i c z ę ś ć
sypialna W pierwszej c z ę ś c i zgrupowana jest ś w i e t l i c a , kuchnia , pra lka i p o k o i k dla s ł u ż ą c e j , w drugiej
2 sypia ln ie i ł a z i e n k a . Domek ogrzewany jest sys temem lokalnego centralnego ogrzewania . Z e w z g l ę d u na to iż domek przeznaczony jest d la o k o l i c podmie j sk ich m. W a r s z a w y — c z ę s t o m o k r y c h i w i l g o t n y c h , domek nie posiada p i w n i c u ż y t k o w y c h .
rys 498
Ciało owocujące stroczka rosistego, na-zywune grzybem
P L A N ELEWACJE
•ij_P£KQ0lJ^ WKANDJS
WIDOK
DOM JKDNOUODZINNY 3 POKOJE Z ANNKRSAMI PCWILUZCIINIA LKYI .80-KUBATUIIA 290iu
/ ftt?| po / / naa-ovz ao vfDv*n3
P r o J . 1930 P i o t r M . L u b i ń s k i & J e r z y S , N a o a b c z y ń s k I
W i l l a « o k o l i c y p o f o t o n c j o bO km.Nfc od War izawy nad r z e k ę L1 wl e c , « l e i l e na w z g ó n u « • , . . . in,.- k r ó r c g o p i ę k n y i r o z l e g ł * • Idok na r z e k ę I ł a > l za n l a . . P r z y . l l l l k1 * kun as t o m o r g o « y f o l w a r k . P o ł o ż e n i e z abu d o n a ń na NhM od domu n a r z u c i ł o k o n l e c z n o f ć u t t a w l c n l o budynku w ten s p o s ó b , ż e b y w ł a i c l c l c l «t I I i , -•(• d .• a j j_c d n i e iw la . t eczne na w s i , m ó g ł z p o k o j u « k ł ó r y m b ę d z i e p r a c o w a ć / na d o l e z b e z p o ś r e d n i m d o s t ę p e m od p o d * wór z o d l a pr zycSodza.ee J s ł u ż b y / jak r ó w n i e ż I z p o k o j u s y p i a l n e g o / na p i o t r z e / w k a ż d e j c h w i l i o b s e r w o w a ć g o s p o d a r s t w o I m l e ć J e d n o c z e ł n l e widok na r z e k ę . S t a . d n a r o ż n e okna w t y c h p o k o ] a c h • P o n I e w a i dom w z a s a d z i e J e s t p r z e z n a c z o n y na odpoczynek w m i e s i ą c a c h u p a l n y c h , d l a u n i k n i ę c i a n i e p r z y j e m n e g o n a g r z e w a n i a s i e p o k o j ó w t y p l a l n y c h , f c l a n a n p o ł u d n i o w a ma t y t k o j e d n o n l s k l e / 20 cm, / o k n o - s z p a r r , d I a w p u s z c z a n i a ł » l a ł ł & do p o k o j u m l e s z k a Inego .W ten s p o s ó b , p o k ó j ten w k t ó r y m b ę d z i e s i e k o n c e n t r o w a ć ż y c i e , m a w ł a ś c i w e okna z w r ó c o n e w k i e r u n k u p i ę k n e g o widoku / ku r z e c e / a o -t r z y m u j e s ł o n c e w o g r a n i c z o n e j M o i c t p r z e 2 s z p a r ę umieszczona , pod s u t l t e m , e o p p o z w a l a na w y k o r z y s t a n i e ( e l a n do u m e b l o wani a.Wy J { c I e na t a r a s I do l a s u wprost z p o k o j u ml e s z k a l n e g o . P o n I e w a ż w z i m i e :i ł a m t e r e n y do p o l o w a n i a I c z ę i c l o w o do nar c l a r s t w a , w l l l a j ma p r z w l d z l a n c o g r z e w a n i e p l e c a m i . W p o k o j u m i e s z k a l n y m d u ż y k o m i n e k . K u c h n i a I p o k ó j s ł u ż b o w y p r z e z n a c z o n y na m i e s z k a n i e s t r ó ż a w z 1 m I c • Kuc h n I a ł d . c z y s i e z pokojem m i e s z k a l n y m p r z e z k r c d ' n s I p r z e z pr z e d p o k ó j . * ten s p o s ó b w l e c i e n i c c z u j e s i e )e j b I 1 s k o IcI , Dom t e n , n a w y r a z -i i . ' ż ą d a n i e w ł a ś c i c i e l a n i c J e s t weckend-h o u s c m ( a r a c z e j dworkiem n a d a j ą c y m i l e no s t a ł e z a m t c i z k a n l o . W o b e c tego od s t r o n y ik s k a r p y p r z e w i d z i a n o u r z ą d z e n i e p i w n i c y su c n e j 1 p r a l n i . W C na p a r t e r z e I na p i ę t r z e ł a z i e n k a na p I e t r ze * J eden p l o n z k u c h n i o . .
K o n s t r u k c j o d r e w n 1 a n a , i za I o won a po a -m e r y k a ń s k u . D a c h papowy bez p o d d a s z t . P o d m u rowka I komin z c e g ł y . O g ó l n a k u b a t u r a ł « -c z n l e z p l w n l c o m l 000 m . s z , s a m e g o domu 540 m . s z , W v s o k o i ć p r z y z i e m i a 2 , 7 0 , p l e t r a 2 , 3 0 .
£ L £ * A C J A OD RZŁKI
rys. 500
Ib
Drewniany domek dla b e z d o m n y c h na
Annopolu budowany przez Magistrat m. st.
Warszawy Opis techniczny
1) B u d y n e k d ł u g . 30,84 m . i s z e r o k . 10,36 m . o ś c i a n a c h d r e w n i a n y c h w i e ń c o w y c h , ( p ł a z y ł ą c z o n e na r y b i ogon) z bal i p r z e r z y n a n y c h na p ó ł o g r u b . 4" (zewn. ) o r a z z ba l i r ż n i ę t y c h p r o s t o k ą t n y c h o p r z e k r o j u 10 x 20 c m . ( ś c i a n y wewn. ) c a ł o ś ć na p o d m u r ó w ce c e g l a n e j g r u b . 0.27 m . s t rop d r e w n iany na b e l k a c h 20 x 12 c m . z p o d -S U f i t k ą , ś l e p y m p u ł a p e m i p o l e p ą g r u b . 10 c m . — m i e ś c i 12-ie m i e s z k a ń l - o i z b o w y c h . K a ż d e m i e s z k a n i e p o s iada p i w n i c z k ę w y m . 2,00 x 2,07 met ra o g ł ę b o k . 1,20 m. d o k t ó r e j s c h o d z i s i ę przez k l a p ę w p o d ł o d z e z m i e s z k a nia po d r a b i n c e o r a z s t ryszek o d d z i e lony o d i n n y c h ś c i a n k a m i a ż u r o w e m i z d e s ^ k g r u b . 36 m m . z o f l i s a m i . S t r y s z ki s ą d o s t ę p n e z k o r y t a r z a s t r y c h o w e go , p r z y c z e m na s t r y c h p r o w a d z i szer o k a d r a b i n a s c h o d o w a , z p o r ę c z ą o d s t rony ty ln ie j b u d y n k u . I z b a - m i e s z k a -nie w y m . 5.00 x 3,75 + 1,25 x 3,05 m. p o s i a d a k u c h n i ę z o g r z e w a c z e m z kaf
li p o l e w a n y c h ( e w e n t u a l n i e typu „ S z r a j -bera") i ś c i a n k ę k a f l o w ą , 3-y s k r z y d ł o w e p o d w ó j n e o k n o p o l s k i e w y m . 1.20 x 1.80 m . w ś w i e t l e fu tryny w r a z z l u f c i k i e m i p a r a p e t e m , s z a f k ę ś p i -ż a r k o w ą z o k i e n k i e m w y m . 0.50 x 0,70 m . na p r z e d s i o n e k o r a z s a m p r z e d s i o n e k o w y m . 1.00 x 13 m . p r z y c z e m d r z w i z e w n ę t r z n e s ą w y m . 0,90 x 2,0C m . z desek 2" g r u b , s o s n o w y c h w k l e p k ę . d r z w i z a ś w e w n ę t r z n e (z p r z e d s i o n k a do izby o r a z z izby do s p i ż a r k i ) z d r z e w a g r u b . 1 1/2" o f i l u n -g a c h z d y k t y 8 m m . P o d ł o g a z d e s e k s z p u n t o w a n y c h 1" g r u b . na ś l e p e j p o d ł o d z e i l e g a r k a c h z o k r ą g l a k ó w p r z y c i o s a n y c h u s t a w i o n y c h na b e t o n , s ł u p k a c h z p o z o s t a w i e n i e m w o l n e j p r z e s t r z e n i p o d p o d ł o g ą , z d o s t ę p e m p o w i e t r z a przez k r a t k i w e n t y l , w c o ko l e p o d m u r ó w k i . T y n k i w e w n ę t r z n e w a p i e n n e na t r z c i n i e w y k o n a n e zos t a n ą na ś c i a n a c h i su fc i e po u p ł y w i e 1 r o k u , gdy ś c i a n y d r e w n i a n e n a
l e ż y c i e u s c h n ą i o s i ą d ą . K u c h n i e p o s z c z e g ó l n y c h m i e s z k a ń u s t a w i o n e s ą w ten s p o s ó b , aby w y k o r z y s t a ć w s p ó l ny d l a 4 m i e s z k a ń k o m i n , w e n t y l o w a nie izb o d b y w a s i ę przez w e n t y l a t o r y w ś c i a n a c h o r a z lu fc ik i w o k n a c h .
B u d y n e k p o s i a d a d a c h c z t e r o s p a d -k o w y , k r y t y e t e r n i t e m f a l i s t y m z w y s u n i ę t y m na 0,70 m p o d s z a l o w a n y m o-k a p e m ; d r z w i w e j ś c i o w e z e w n . d o m i e s z k a ń r o z m i e s z c z o n e po 2 o b o k s i e b i e , p o s i a d a j ą d w a s z e r o k i e b e t o . n o w e s topnie z e w n ę t r z n e , p r z e d z i e l o ne ż e l a z n ą b a l u s t r a d ą . P r z e d k a ż d e m m i e s z k a n i e m p r o j e k t u j e s i ę u r z ą d z e n ie o d d z i e l n y c h o g r ó d k ó w o w y m . 8,00 x 5,00 m , o g r o d z o n y c h n i s k i e m i s z t a c h e t a m i .
K o s z t j e d n e j izby — o k o ł y 3.000 z ł .
1:100
r ; / j . 502.
19
K R O N I K A domy z drzewa o p a ł o w e g o
503
W okresie poszukiwania tanich materjałów budowlanych należy odnotować budownictwo z drzewa opałowego, dosyć szeroko stosowane we wschodniej części Wołynia (Dubno, Klewań, Kostopol, Krzemieniec). Jest to rzeczywiście naj
tańszy materjał budowlany, gdyż 1 mt tego materjału kosztuje 7—8 zł. na budowie.
Do budownictwa używane jest drzewo, tak zwane, chude (przeważnie osika), które rznięte jest na polana 40 cm. długości i spajane wapnem
(patrz zdjęcie). Domek taki otynkowany od wewnątrz i zewnątrz (tynk trzyma się znakomicie) robi wrażenie bardzo schludne, jest trwały, ciepły i łatwy w budowie.
Potrzeba jest matką wynalazków.
W ł a s n y d o m drewniany
drewniany domek w Podkoreie leśnej zawierający. 2 pokaje, werand-kę, kuchenkę i łazienkę na dole i 1 pokój na górze.
proj. arch. At. Więckowski.
rys 505.
— C z e m u j e s t e ś t a k i mize rny? O d zes z ł e g o roku C ię nie w i d z i a ł e m , wyg lą dasz jakby C i 10 lat p r z y b y ł o .
— Z a to o tobie m u s i a ł b y m p o w i e d z i e ć c o ś w r ę c z przeciwnego. W y g l ą d a s z ś w i e t n i e i masz m i n ę zadowolonego.
— Źe ja zmizern ia lem nic dz iwnego Budu ję sobie mieszkanie w S p ó ł d z i e l n i . T o c i chyba w y j a ś n i a dostatecznie m ó j stan. K ł o p o t ó w co niemiara . P ł a c ę tam
s k ł a d k i od 3-cli l a l , z a p ł a c i ł e m już. 2 razy tyle i le na p o c z ą t k u zapowiadal i . T e r a z dom j u ż pokry ty dachem, i na w y k o ń c z e n i e w e w n ę t r z n e , z n o w u ż trzeba p ł a c i ć . Dotychczas w p ł a c i ł e m 18 tys ięcy , teraz jeszcze trzeba d o p ł a c a ć 5. D o p r a w d y nie w i e m j u ż s k ą d b r a ć na to w s z y s t k o . Z a r a b i a m p r z e c i e ż n ieź le , a od trzech lat d o s ł o w n i e c ierpimy wszyscy n ę d z ę bo k a ż d y grosz w p ł a c a s ię do S p ó ł d z i e l n i .
N i e d o ś ć tego. O c z e k u j ą c c iągle na własne mieszkanie nie z a o p a t r z y l i ś m y s ię w odpowiedni l o k a l . M i e s z k a m z żoną i 3-giem dziec i w jednym pok o j u „ p r z y rodz in i e " i to tak j u ż od 4-ch lat! M o ż e s z sobie w y o b r a z i ć podobne ż y c i e ?
A najgorsze z tego wszys tk iego to, że nie m o g ę p o w i e d z i e ć k iedy s ię to w s z y s t k o s k o ń c z y . D o m S p ó ł d z i e l n i a m i a ł a wykończyć na 1 w r z e ś n i a , teraz termin p r z e d ł u ż o n o do 1 l is topada d r ż ę , że przed zimą nic w y k o ń e z ą , a p r z e t r w a ć jeszcze jeden rok w t y m p o k o i k u z całą r odz iną nie czu ję s i ę na s i ł a c h ! — O c h w s p ó ł c z u j ę C i m ó j kochany. N i e w y o b r a ż a m sobie j u ż wca le j ak ja bym mógł w r ó c i ć do tak ich w a r u n k ó w . W i e s z ? M y od lata mieszkamy w Podkowie L e ś n e j . W y b u d o w a ł e m sobie tam domek, w p r a w d z i e drewniany , ale w y godny, c i ep ły , przyjemny i b ę d z i e m y w n i m m i e s z k a ć ca ły rok . W o b e c b. wygodnej k o m u n i k a c j i z W a r s z a w ą ( t ramwaj e lek t ryczny co 1 2 godz.) b ę d z i e to z u p e ł n i e m o ż l i w e .
P r z e k o n a ł e m s ię do drewnianego budownic twa . W c a l e nie gorzej s ię tam mieszka niż w murowanych domach, nasi p r zodkowie w drewnianej Polsce w i e d z i e l i co robią . A l e w ł a ś c i w i e nie przez cześć i kul t dla p r z o d k ó w z w r ó c i ł e m s ię do drewna . Zdecydował em s ię na nie, ze w z g l ę d ó w materia lnych . W y o b r a ź sobie, że kosz t w y budowania mego domku, ezteropoko-jowego ze w s z y s t k i e m i wygodami , z o p ł a c e n i e m archi tekta i t. d. w y n i ó s ł 8.000 zł . ! a p o n i e w a ż p ł a c i ł e m wszys t ko g o t ó w k ą , o s z c z ę d z i ł e m sobie conaj-mniej 1000 z ł . — — G o t ó w k ą ? C z ł o w i e k u s k ą d że ty masz w dz is ie j szych czasach g o t ó w k ą ? Rozumie s ię , że p ł a c ą c g o t ó w k ą ma s ię w s z y s t k o taniej, ale... t rzeba kap i talisty.. . — — U w a ż a s z , że to tak t rudno? O d 3-ch lat, to jest od czasu k iedy ty p ł a c i s z raty do s p ó ł d z i e l n i ja s k ł a d a m pieniądze do P . K . O. — I... rezul ta t jest tak i , że d z i ś j u ż mieszkam w e w ł a s n y m domku z o g r ó d k i e m , a ty czekasz c iągle na mieszkanie .
projekt domu drewnianego p. p. Leona i Zofji C h r z a n o w s k i c h
w Olszynie pod Warszawą proj. arch, Józef Jankowski.
'Zut piętro /'So
Finlandzkie domy drewniane. Ilustracje z holenderskiej książki M o d e r n ę V i l l a ' s en Landhuisen prof. Wattjes o której obszerniej w przysz łym N-rze.
Dział drewniany na wystawie budowlanej w Berlinie.
rys. 506 [jj £ domki letniskowe
rys. 507
Należy zaznaczyć na wstępie, że drzewo, jako materjał konstrukcyjno-budowlany, odgrywa w ostatnich czasach w Niemczech znacznie większą rolę, aniżeli by to się wydawało na pierwsze wrażenie; zwłaszcza wobec bardzo energicznej propagandy za zastosowaniem stali do szkieletów konstrukcyjnych, możnaby pomyśleć, że poza tem i, ewentualnie żelazo-betonem, nie wchodzą W rachubę inne materjały do konstrukcji nowoczesnych współczesnego budownictwa. Tak jednak nie jest; dość wymienić sto-metrowej wysokości dwie wieże antenn radjowych w Muhl-lacker calkow icie z drzewa zmontowane, lub halę turniejów śpiewackich w Dreźnie posiadającą siedemdziesiąt osiem
metrów rozpiętości. Przykładów wyliczyć można jeszcze wiele i to nietylko w zakresie wielkich konstrukcji, lecz również w zastosow aniu do budownictwa mieszkalnego: na terenie Targów Lipskich oprócz zbudowanych w ostatnich dwu lalach serji domów mieszkalnych o charakterze doświadczalnym z ekonomicznego punktu widzenia, jednych o szkielecie żelbetowym, drugich stalowym, zbudowano w roku bieżącym domy o szkielecie drewnianym. Dowodzi to znacznego zainteresowania drzewem, pomimo, że jest to materjał w znacznej części importowany do Niemiec.
W ostatnich latach przeprowadzono nawet nowe obliczenia wytrzymałości drzewa przy
2 2
ryt. 505 Fabryczni produkcja domów letniskowych
rys. 509 na wystawie bud. w Berlinie KA55TA"B
po l i t e chn ice w S z t u t g a r d z i e , na z lecenie k o l e i p a ń s t w o w y c h . O b m y ś l o n o s z e r e g n o w y c h k o n s t r u k c j i z a r ó w n o do p r z e k r y -w a n i a w i e l k i c h r o z p i ę t o ś c i , j a k i w z a s t o s o w a n i u do b u d y n k ó w m i e s z k a l n y c h .
H a l a d z i a ł u d r z e w a na w y s t a w i e b e r l i ń s k i e j r ó w n i e ż jes t d r e w n i a n ą , p o w i e r z c h n i a je j w y n o s i t r z y t y s i ą c e m e t r ó w k w a d r a t o w y c h . W i e l k i e w i a z a -ry d a c h o w e są ze w z g l ę d ó w b e z p i e c z e ń s t w a o g n i o w e g o c a ł k o w i c i e o s z a l o w a n e , w i ę c nie w i d a ć i ch k o n s t r u k c j i . P o m a l o w a n e na b r u d n y ż ó ł t y k o l o r s p r a w i a j ą n i e m i ł e w r a ż e n i e i z a c i e m n i a j ą h a l ę .
O p r ó c z tej w i e l k i e j h a l i poś w i ę c o n e j p r z e m y s ł o w i d r z e w nemu u z u p e ł n i a d z i a ł d r z e w a z n a c z n a i l o ś ć b u d o w l i d r e w n i a nych na w o l n y m terenie w y s t a w y ; j e ż e l i d o d a ć r o z m a i t e modele d o m ó w s e r j o w y c h , d o m k i takie w na turze , mode le b u d y n k ó w w i e j s k i c h w P r u s i e c h W s c h o d n i c h , mode le r u s z t o w a ń w e d ł u g t y p ó w u ż y w a n y c h w r o z m a i t y c h p r o w i n c j a c h N i e miec, to c a ł o ś ć ś w i a d c z y o w i e l o s t r o n n o ś c i p o k a z u i l o ś c i o w o i s to tn ie b a r d z o bogatego; j e d nak j a k o ś ć i l o ś c i nie d o r ó w n y w a ; t r u d n o o p r z e ć s i ę w r a ż e n i u , że w t y m w y p a d k u z a b r a k ł o j e d n o l i t e g o k i e r o w n i c t w a i o r g a n i z a c j i , a z w ł a s z c z a odpowiedniej s e l e k c j i e k s p o n a -
rys. 510
t ó w , co imponuje w d z i a ł a c h i n n y c h m a t e r j a ł ó w b u d o w l a nych , j a k s t a l , lub c e g ł a .
W e w s p o m n i a n e j w i e l k i e j h a l i w s z y s t k o m a c h a r a k t e r r a cze j r e k l a m o w y , nadany p r z e z w y s t a w c ó w , podobn ie do bezw a r t o ś c i o w e g o k r a m a r s t w a w d z i a l e m e b l i i d r o b n y c h p r z e d m i o t ó w . P o m i m o i s t n i e n i a p r z e p i s ó w n o r m a l i z a c y j n y c h d l a d r z e w a , w e k s p o n a t a c h panow a ł chaos s y s t e m ó w i w y m i a r ó w , z w ł a s z c z a j e ś l i c h o d z i o d r z w i i o k n a . I n t e r e s u j ą c y m b y ł d z i a ł d y k t z p ł y t ą p o t ę ż n y c h r o z m i a r ó w , bo 500 x 180 cm. D z i a ł f o r n i c r ó w bogaty , ale 0 k o l o r a c h p r z e w a ż n i e o s t r y c h 1 j a s k r a w y c h z a r ó w n o d r z e w k r a j o w y c h , j a k i i m p o r t o w a nych z p o z a E u r o p y . C a ł y ś r o dek h a l i b y ł z a j ę t y p o d w a r sz ta ty w r u c h u , m a j ą c e demons t r o w a ć o b r ó b k ę d r z e w a ; s tosy desek, g r o m a d a r o b o t n i k ó w , t u r k o t m a s z y n , w s z y s t k o to s t a n o w i ł o r z e c z y w i ś c i e a t r a k c j ę d l a p u b l i c z n o ś c i , a z w ł a s z c z a w i d a ć b y ł o s k u p i e n i e s i ę z w i e d z a j ą c y c h w o k ó ł w a r s z t a t u p r z y k t ó r y m p r a c o w a ł a h o ż a d z i e w c z y n a w k i t l u r o b o t n i c z y m i c z a r n o o p r a w n y c h o k u l a r a c h . N a j b a r d z i e j p o u c z a j ą c y m b y ł o s t o i s k o z w i e l k ą i l o śc ią z d j ę ć i e k s p o n a t ó w w natu rze , i l u s t r u j ą c e c h o r o b y d r z e w a . F a b r y c z n a p r o d u k c j a d o m k ó w
l e t n i s k o w y c h , p r z e d s t a w i o n a p r z e z k i l k a w i e l k i c h f i r m p r z e d s t a w i a ł a s i ę n i e z b y t i n t e r e s u j ą c o ; z a r ó w n o w p l a n a c h , j a k i w w y g l ą d z i e z e w n ę t r z n y m d o m k i te s p r a w i a j ą r a c z e j z a w ó d , t e m b a r d z i e j , ż e s ą d o s y ć d rog ie i d o ś ć t ande tn ie w y k o nane. C e n y n a p r z y k ł a d z a j ed n o i z b o w y z w n ę k ą k u c h e n n ą bez p o d m u r ó w k i i bez i n s t a l a c j i o d 1700 R M . , z a t r z y i z b o w y z k ą p i e l o w y m i k u c h nią, z i n s t a l a c j ą cen t ra lnego o g r z e w a n i a 8500 R M .
W d o m k a c h tych w g o r ą c e d n i p a n o w a ł z a d u c h i upat t a k i , że t r udno w y o b r a z i ć sobie p r z y j e m n o ś ć p o s i a d a n i a t ak i ego d o m k u nawe t d l a k o ń c o t y g o d -n i o w y c h d o j a z d ó w .
M o ż l i w e , iż p r z y c z y n ą tych w a d s t a ł o s i ę z b y t d a l e k o i d ą c c d ą ż e n i e do t a n i o ś c i , a t em sam e m p rze sadne zmn ie j s zen i e pow i e r z c h n i m i e s z k a l n e j i w y s o k o ś c i p o m i e s z c z e ń ; p o z a t e m u m e b l o w a n e b y ł y p r z e w a ż n i e p r z y p a d k o w o , c z ę s t o n i e w y godn ie . K o n s t r u k c j a d o m k ó w t y c h b y ł a b ą d ź s z k i e l e t o w a z o s z a l o w a n i e m z desek, d y k t y , l u b p ł y t z w ł ó k i e n d r z e w n y c h , b ą d ź w i e ń c o w a z c i e n k i c h b a l i z o s z a l o w a n i e m w e w n ę t r z n e m i p o z o s t a w i e n i e m w a r s t w y pow i e t r z a , j a k o i z o l a c j i .
P o d w z g l ę d e m z a s t o s o w a n i a r o z m a i t y c h w y p e ł n i e ń s z k i e l e t u d r e w n i a n e g o b u d y n k ó w mie s z k a l n y m n a j c i e k a w s z y m jes t d z i a ł w z o r o w y c h z a b u d o w a ń d l a o s i e d l i w i e j s k i c h i p o d m i e j s k i c h . M a t e r j a ł ó w tych , s ł u ż ą c y c h do w y p e ł n i e n i a s z k i e l e t i k o n s t r u k c j i , z a d e m o n s t r o w a n o w i e l e o d m i a n — so lomi t , he-r a k l i t , ma ta A r k i (z t r a w y m o r s k i e j ) , tentest l i g -nat, t ree text , C & U -P l a t t e , i n s u l i t e . P r z e w a ż n i e s ą to p ł y t y z r o z m a i c i e s p r e p a r o w a nych w ł ó k i e n d r z e w n y c h , a k t ó r e z n i ch o k a ż ą s i ę najlepsze p r z e k o n a ć s i ę m o ż n a b ę dz ie w c i ą g u p i ę c i o l e t n i e g o o k r e s u t r w a n i a tej c z ę ś c i w y s t a w y . W o p r a c o w a n i u p l a n ó w i k o n s t r u k c j i t y c h b u d y n k ó w z n a ć r ę k ę d o b r y c h a r c h i t e k t ó w , to t e ż n i e w ą t p l i w i e b ę d ą one t ematem r o z p a t r y w a n y m bardz i e j s z c z e g ó ł o w o , n i ż w tej c h w i l i .
Mieczysław Neufeld.
s-Wra /a*Aje*a f r a t r ó w ,
S Y S T E M I B O P A T E N T
rys. 511
Szwedzki system montowania domów drewnianych
I.atem 1924 r. w Radzie Miejskiej Stockholmu radny rektor I ledstrom zwrócił uwagę na konieczność innego niż uprzednio sposobu zapobiegania nędzy mieszkaniowej warstw najgorzej zarobkujących.
System przedtem stosowany: budowa lepiej lub gorzej wyposażonych baraków dal pod względem społecznym i moralnym jaknajgorsze rezultaty, których szkodliwość dla młodego pokolenia niczyjej nie uszła uwadze.
Trzeba stworzyć takie wa. •unki w których ludność nie posiadająca ż a d n y c h kapitałów i małe zarobki może dojść do własnego domku mieszkania.
Da się to zrobić tylko wtedy, jeśli się da możliwość reflek-tantowi na mieszkanie włożenie zamiast kapitału — własnej pracy.
Praca niefachowca, da się zużytkować tylko przy zupełnemu uproszczeniu budowy.
Podobne rozważania doprowadziły komisję, która po przeszło 2 latach (1926) złożyła referat i wnioski, do opracowa-
fnia określonego typu domu drewnianego, który mógłby być wykonany fabrycznie i montowany na miejscu.
Pierwszy stosowany typ, to był parterowy domek jednoizbowy.
/ typ. — domek parterowy rys. 512
rys. 513 11 typ o 2-ch kondy gnacjacli
(Obecn ie budowany jest t y l k o typ w i ę k s z y o 2-ch kondygnacjach).
P i w n i c e opar te na s k a l e , mur o w a n e są z b l o k ó w gazobeto-nowyeh , t a k ż e i p r z e w o d y k o m i n o w e są z gazobe tonu z o t w o r a m i o b r a m o w u n e m i ceg łą . W s z y s t k i e c z ę ś c i d r e w niane w y k o n a n e p o d ł u g patent o w a n e g o s y s t e m u I B O p r z y c h o d z ą go towe na mie j sce .
B u d o w a d o m u nie w y m a g a s i ł f a c h o w y c h , to t e ż w i d z i m y k r a w c ó w s z e w c ó w , c u k i e r n i k ó w z a j ę t y c h m u r o w a n i e m p i w n i c l u b k o m i n ó w i m u r a r z y p o d -d n o s z ą c y c h i ł ą c z ą c y c h ś c i a n y d r e w n i a n e , to z n a c z y r o b i ą c y c h r o b o t ę , r z e k o m o c i e s i e l s k ą .
N'a m i e j s c u b u d o w y , w nowej d z i e l n i c y B r o m m a pod S t o c k -h o l m e m znajduje s i ę b iu ro techn iczne u d z i e l a j ą c e b u d u j ą c y m l a i k o m w s z e l k i c h w y j a ś n i e ń i pomocy b e z p ł a t n i e .
W y k o n a n a p r z e z p r z y s z ł y c h w ł a ś c i c i e l i d o m ó w praca s tanow i o k o ł o 10 w a r t o ś c i d o m k u , p o z o s t a ł e 99 o t r z y m u j ą oni w materjale g o t o w y m , , j a k o d ł u g o t e r m i n o w ą p o ż y c z k ę .
P o n i e w a ż g r u n l m i e j s k i w B r o m m a p r z y d z i e l a n y m jest na p r a w i e z a b u d o w y ( o d p o w i a d a -
rys, 514 piwnice z bloków gazobetonow.
j ą c y m u d o s k o n a l o n e j w i e c z y s t e j d z i e r ż a w i e ) m o ż n a s i ę s t a ć w ł a ś c i c i e l e m d o m u dosłownie bez wyłożenia grosza.
A k c j a ta i zc s t rony w ł a d z w p i e r a j ą c y c h j ą nie w y m a g a nadmie rn i e w i e l k i c h ś r o d k ó w .
O d p o w i e d n i o r o z p l a n o w a n e os ied le d o m k ó w d r e w n i a n y c h m o ż e p o w s t a ć p r z y u p r o s z c z o nych i n w e s t y c j a c h u l i c z n y c h .
S k r o m n y , m a s o w o p r o d u k o w a n y d r e w n i a n y dom, — jest napewno n a j t a ń s z y m sposobem z a r a d z e n i a g ł o d o w i m i e s z k a n i o w e m u i o d g r y w a w S z w e c j i p o w a ż n ą r o l ę obok w i e l k i e g o s p ó ł d z i e l c z e g o b u d o w n i c t w a d o m ó w b l o k o w y c h z a o p a t r y w a nych w e w s z y s t k i e na jba rdz i e j w s p ó ł c z e s n e u r z ą d z e n i a t echn iczne .
" i
M n
L-rys. 515
przewody kominowe z gazobetc
rys. 516
rys. 517 rys. 518 rys 520 rys. 519 Montaż domków drewnianych w dzielnicy Bromma pod Stockholmem (zdjęcia arch. L. Tomaszewskiego
z wycieczki P.T.R.M. ?ia wystawę wieszkaniową u> Stockholmie w sierpniu r. 1930)
rys. 521 Nie tak! nie tak! ale tak* szpuntowanie desek podług
angielskich rysunków Na jednej z najruchliwszych
ulic Londynu, na cokole na który się wchodzi po 3-ch stopniach, wystawiono dom drewniany. Wystawa ta ma na celu propagowanie budowania drewnianego.
Dom ten w dwuch typach (rys. 522 przedstawia typ większy) dostarczany bywa na miej-
rys. 522
sce budowy w promieniu 200 mil od Londynu. Cena większego domu wynosi 3500 szyi. (przy kilku domach odrazu 10 procent opustu). Za cenę tą dostarczonym jest i piec kuchenny, zlew i boiler. Fundamenty buduje nabywca.
Slupy są rozmiarów 1 x 3 sale, narożne 3x3; szalowanie
rys. 523
desek 3/4 z desek szpunto-uanych (patrz rys. Nr. 521)warstwa izolacyjna papy asfaltowej, wewnątrz na slupach płyty celolexowe. Pokrycie z gontów, okna żelazne.
Podaje Monatsheite koszt takiego domu w Niemczech na N7000 mrk. (mniejszy typ 4500 mrk).
„Houses are usually built oj Wood".
(„Domy są zwykle budowane z drzewa"). „Middle-town" A Study in Contem-poran American Culture by Robert S. Lynd and Helen Mcrek Lynd". Amerykański dom leanoro-
dzinny (86o'o domów w średnich miastach Stan. Zjedn.70° o w N. Yorku to domy jedno i dwu rodzinne), to w w 95°/o dom drewniany. Konstrukcja szkieletowa amerykańskiego do-mn tworzy jedną całość ze ścian, belek i wiązania dachowego. Od-logłość slupów, belek i wiązań wynosi zwykle 40 cm. Połą
czenie części konstrukcyjnych odbywa się za pomocą gwoździ lub żelaznych klamer. Zwykle rozmiary slupów 2x4 cale (5 X 10 cm) zdarzają się także slupy 6 i 7 calowe, belki używa się 5x17 cm. (2x7 cal) lub 5 x 20 cm. (2x8 cal, a wiązania dachowe 5 X 10 cm. (2x4) do 5 x 15 cm. (2x6 cali).
Konstrukcja szkieletowa stosowana w Ameryce od początku XVIII w. stalą się konstrukcją standartową od której zależne są rozmiary wszystkich
przykłady amerykań
skich konstrukcji ścian domów miesz
kalnych.
pozostałych materjałów. Z 3-ch rodzajów stosowanej konstrukcji najłatwiejszą i najczęściej stosowaną jest t. z. „ Balloon Frame" patrz rys. 524 Podkreślić warto, że w St. Zj. domy drewniane niejednokrotnie licowane są cegłą, pustakami cemento-wemi lub kamieniami.
W ostatnich czasach stosowane są często materjały izolacyjne — maty z trawy morskiej, celotex, płyty korkowe i t. p.
rys. 525
rys. 524 rys. 526
Z k s i ą ż e k Holzhausbau Konrada Wacksmanna. Ernst Wasmuth
Yerlag A. G. Berlin
Ulica tu osiedlu Leupnitź-
Neuostra, proj. arch. E. Schwem-m le Drezno. (Budownict
wo drewniane K. Wachs-mann str. 63)
rys. 527
Niezwykle cenna książka w czasach odrodzenia drzewa. Poza tekstem, który doskonale zaznajamia czytelnika z nowoczesnemi metodami budowania z drzewa, daje bardzo bogaty materjał ilustracyjny.
Nowoczesny dom powstaje w fabryce. Drzewo wysokowar-tościowe, jako budulec, jest tak samo cennym materjałem, jak kamień i żelazo. Dom drewniany posiada wysokie własności termiczne, jest na sucho montowany, niezależnie od pory
roku, może być szybko wykonany i zamieszkany natychmiast po wykończeniu, konstrukcja wewnętrzna i dachu nic różni się niczem w domu drewnianym ood murowanego, og-
niotrwalość więc jest w obydwu wypadkach jednakowa (towarzystwa asekuracyjne na Zachodzie ostatnio zrównały stawki).
Istnieją trzy systemy konstr rukcji drewnianej; 1. ramowy (fachwerk), 2. płytowy, 3. blokowy (z bali). Konstrukcja ra-
rys. 529 Nisza w pokoju mieszkalnym w domu proj. prof.
Poelziga
mowa najbardziej nadaje sie do upprzemysłowienia budowy domów drewnianych i ma największe możliwości rozwoju.
Konstrukcja blokowa najlepiej izoluje od zimna i gorąca, dlatego używana jest w zimnych częściach Rosji i Skan. dynawji, i w gorących krajach Ameryki południowej, •lako mało oszczędna, może być stosowana tylko tam, gdzie jest dużo drzewa.
W książce przytoczone są ciekawe dane, dotyczące budowy domów drewnianych w Ameryce. Ameryka, posiadająca ogromne bogactwa drzewne i mogąca sobie pozwolić na wyborowy materjał, wytwarza rocznie 300.000 drewnianych domów. Ze 130 mil. amerykan 80 mil. mieszka w drewnianych domach. (Ilustracje w art. inż. J. Stefanowicza. Nr. Nr. 480-1-2-3-4-5-9 wzięte z książki Wachsmanna.)
rys. 528 plan niżej podanego
domu letniskowego
rys.
Dom skowy
530
letni-proj.
arch. prof. Hansa Poelziga Berlin. (K. Wachs-mann st. 123)
27
rys. 531 Dom drewniany letniskowy prof. A. Eintseina rys. 532 Wnętrze domu drewnianego proj. A. Einsteina
Miasto portowe B e r g e n w Norwegji prowadzi akcję identyczną z akcją Stokholmu, idąc nazuet dalej, gdyż oprócz dosta wy domów w formie półgotowej, wykonywa roboty ziemne, pod. czas gdy właściciel przeprowadza montaż, urządza kuchnie i piwnice z materjałów, także przez miasto dostarczonych.
rys. 533
Wydawnictwa Między naród owego Związku dla Spraw mieszkaniowych
Zwracamy uwagę czytelników naszych na wydawnictwa Międzynarodowego Związku dla Spraw Mieszkaniowych (omówione częściowe w Nr. 8 naszego miesięcznika), w szczególności na:
1) „La construction de pe-tits logements a loyers aborda-bles" (Budowa małych domów
o dostępnem komornem) — Franza Sehuster'a, cena 6 RM.
2) „Inspection des logements: Surveillance et entre-(ien" (Inspekcja mieszkań: nadzór i utrzymanie) — dr. Marie-Elisabeth Liiders'a, cena 3 RM.
3) „Activite constructive prive et publicp.ie en matiere
d'Habitation" działalność twórcza prywatna i publiczna w dziedzinie mieszkaniowej), — senatora Dr. F. M. Wibaul. cena 3 RM.
Udało nam się uzyskać dla naszych czytelników zniżkę 25 proc. od powyżej podanych cen.
Pierwsza Wystawa Betonowa
Komitet Organizacyjny I Polskiego Zjazdu Zelbelników przystąpił do zorganizowania pierwszej w Polsce a nawet Europie Wystawy Betonowej, poświęconej przedstawieniu w sposób dydaktyczny i handlowy wszystkich gałęzi rodzime
go przemysłu, związanych ze stosowaniem cementu względnie betonu.
Ponieważ obecny kryzys gospodarczy nie pozwoliłby większej ilości firm wziąć udziału w Wystawie, stoiska będą przydzielane poszczególnym
firmom zupełnie bezpłatnie, co gwarantuje zgóry całkowite powodzenie Wystawy.
Wystawa ta odbędzie się w dniach 21 — 23. XI włącznie w hali wystawowej przy ul. Bagateli 3 w Warszawie.
W7 związku z I-szym Zjazdem Polskich Zelbelników i urządzeniem pierwszej Wystawy Be
tonowej, przyszły Nr. (11) D. O. M. będzie w znaczne1 części poświęcony zagadnieniom zwią
zanym z budownictwem belono-wem.
2 8
Racjonalizacja konstrukcji drewnianej
Ogólnie rozpowszechniony pogląd na krótkotrwałość kon-strukcyj drewnianych, .juko „prowizorycznych", sprawia, że przeważnie nie przywiązuje sic dostatecznej wagi do racjonalności stosowanej kon strukcji.
Tymczasem racjonalizacja stosowanych w budownictwie drzewnem konstrukcyj posiada większe znaczenie, niż w innych działach budownictwa, ze względu na swoiste własności mechaniczne drzewa, materiału wykazującego niezwykle rozpięcie granic wytrzymałości w różnych kierunkach, rzadko całkowicie wykorzystany.
„15. 1. P. Technico' , stawiając sobie za zadanie wdrażanie racjonalnych zasad w budownictwie i dążąc do obniżania kosztów budowy, niejednokrotnie już przez swoją interwencję wcielało powyższe zasady przy projektowaniu budowli przemysłowych.
Oto przykład takiej interwencji:
Kierownictwo pewne; Fabryki opracowało projekt i kosztorys magazynu drewnianego dla malerjału sypkiego, o wymiarach 19s'40 m. (projekt A).
Materjał doprowadzony do magazynu za pomocą koleb, przesuwanych ręcznie w górnej jego części, zostaje zsypy-wanywdół, tworząc hałdę o bokach spadzistych. Ściany boczne hałdy nie mogą dotykać ścian samego magazynu ze vzględu na brak praktycznie
wszelkiego oporu tych ostatnich.
Bliższa analiza pierwotnego projektu wykazała:
1) nieracjonalność formy bu-dynku, dopuszczającą znaczną, t. zw. pojemność „martwą",
2) zastosowanie nadmiernej ilości slupów dla konstrukcji dachowej,
3) niedostateczne wymiary świetlika, w którym odbywa się wyładowanie materjalu.
Usunięcie powyższych defektów doprowadziło do zaprojektowaniu nowego magazynn (Projekt B).
Nowy projekt uwzględnia możność swobodnego transportowania w świetliku magazynu i zsypywania malerjału przez ułożony ruszt drewniany. Szerokość świetlika (5 m.) została powiększona do li m.
Boczne ściany magazynu zaprojektowane zostały o wysokości minimalne' przez nadanie płaszczyznom dachu nachylenia, odpowiadającego w przybliżeniu naturalnej skarpie mu-
50 cm. bez dodatkowych kosztów (wyzyskano naturalny spadek terenu).
Porównanie kosztów budowy DIHI wnrjantów, podanych w poniższem zestawieniu, wykazuje znaczną oszczędność nr korzyść zracjonalizowanej budowli.
W ten sposób, koszt ogólny budowy zracjonalizowanego magazynu wypadł o 17°/o taniej, koszt zaś na m. pojem-
rys. 534
gazynowanego materjalu; wyeliminowało to prawie w zupełności „pojemność martwą magazynu".
Cała konstrukcja wykazuje zmniejszoną ilość slupów, natomiast powiększone sztywność w stosunku do pierwotnego projektu projektu. Pojemność magazynowania zwiększona przez pogłębienie naokoło
ności magazynowania nawet o 24"« poniżej pierwotnego rozwiązania.
W prowadzenie wielu drobnych ulepszeń oraz zastosowanie dla niektórych części konstrukcji, znajdujących się w trudniejszych warunkach pracy, drzewa dębowego, podniosło conajmniej dwukrotnie długotrwałość budowy.
29
Z Polskiego T-wa Reformy Mieszkaniowej Pokaz Mieszkaniowy w Stanisławowie.
W d n i u 11 p a ź d z i e r n i k a . nas t ą p i o t w a r c i e p o k a z u mie sz k a n i o w e g o w S t a n i s ł a w o w i e , 0 k t ó r y m p i s a l i ś m y w N r . 9.
Film mieszkaniowy. P . T. R . M . , z a m i e r z a j ą c w
n a j b l i ż s z y m czas ie p r z y s t ą p i ć do n a k r ę c a n i a w ł a s n e g o f i l m u m i e s z k a n i o w e g o , obecnie sp ro w a d z i ł o f i l m z a g r a n i c z n y dot y c z ą c y t y c h s a m y c h z a g a d n i e ń p. t. „ M i a s t o p r z y s z ł o ś c i " . B ę d z i e on w y ś w i e t l a n y d l a c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a i z a p r o s z o n y c h g o ś c i . T e r m i n pok a z u z a r ó w n o j a k i i n s t y t u cje, z a p o ś r e d n i c t w e m k t ó r y c h b ę d z i e m o ż n a u z y s k a ć z a p r o szenie , z o s t a n ą o g ł o s z o n e w pras ie codz ienne j .
Wystawa Nowoczesnej Kuclini. M i ę d z y n a r o d o w y Z w i ą z e k d l a
S p r a w M i e s z k a n i o w y c h w F r a n k f u r c i e z w r ó c i ł s i ę do P . T . R . M . z p r o p o z y c j ą u r z ą dzen i a w P o l s c e w k i l k u w i ę k s z y c h m i a s t a c h W y s t a w y N o w o c z e s n e j K u c h n i . E k s p o n a ty z a g r a n i c z n e , dos t a r czone p r z e z M i ę d z y n a r o d o w y Z w i ą zek , z o s t a ł y b y u z u p e ł n i o n e p r z e z mode le k u c h n i p o l s k i e j . W tej s p r a w i e P . T . R . M . na w i ą z a ł o k o n t a k t z O r g a n i z a c j ą G o s p o d a r s t w a D o m o w e g o , łączn i e z k t ó r ą r ozpa t ru j e m o ż l i w o ś ć u r z ą d z e n i a w y m i e n i o n e j w y s t a w y .
T e z y polskiego T o w a r z y stwa R e f o r m y Mieszkanio
w e j . P o l s k i e T o w a r z y s t w o R e
formy M i e s z k a n i o w e j , u w a ż a jąc z a kon ieczne , w o b e c w z n o w i o n e g o obecnie z a i n t e r e s o w a n ia b u d o w n i c t w e m z d r z e w a , us ta len ie s w e g o p o g l ą d u na g o s p o d a r c z a i h y g i e n i c z n e jego znaczen ie — na pos ie d z e n i u w d n i u 18 w r z e ś n i a 1931 r „ o g r a n i c z a j ą c s w o j e r o z w a ż a n i a do b u d o w n i c t w a d re w n i a n e g o w z w y k ł e m tego s ł o w a z n a c z e n i u , t. z n . bez u ż y c i a m a t e r j a ł ó w t. z w . z a s t ę p
c z y c h , p o w s t a ł y c h z z u p e ł n e j p r z e r ó b k i d r z e w a u c h w a l i ł o n a s t ę p u j ą c e t e z y :
1. P r z e d d e c y z j ą o p r z y s t ą p i en iu do m a s o w e j p r o d u k c j i d r e w n i a n e j u w a ż a m y z a k o n i e c z n e w y j a ś n i ć , w j a k i e j m ie r ze d r z e w o s t a n R z p l i t e j p o z w a l a na masow ą p r o d u k c j ę d o m ó w d re w n i a n y c h d l a mias t .
2. Z a r ó w n o e k o n o m i c z n o ś ć , j a k i t r w a ł o ś ć b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e g o d a d z ą s i ę o s i ą g n ą ć t y l k o p r z e z z r a c j o n a l i z o w a n i e k o n s t r u k c j i , opar te j na n o r m a l i z o w a n y c h w y m i a r a c h , o d p o w i a d a j ą c e j w ł a ś c i w o ś c i ą mater j a ł ó w d r z e w n y c h ; domy d r e w n i a n e w y m a g a j ą w w y ż s z y m jeszcze s t o p n i u niż m u r o w a n e b a r d z o s t a r ann ie o p r a c o w a n e g o p l a n u , u w z g l ę d n i a j ą c e g o w y z y s k a n i e p r z e s t r z e n i , w ł a ś c i w e r o z mieszczen i e i s k u p i e n i e m u r ó w k o m i n o w y c h o r a z u -r z ą d z e ń s a n i t a r n y c h .
3. Z n o r m a l i z o w a n e e lementy b u d o w l a n e w i n n y b y ć p ro d u k o w a n e na t a r t a k a c h l e ś nych i d o w o ż o n e do mie j s c a b u d o w y w e d ł u g tej sa mej t a ry fy , j a k obecnie nieo b r o b i o n y budu lec .
4. B u d y n e k d r e w n i a n y w ł a ś c i w e j k o n s t r u k c j i i ze z d r o w e g o m a t c r j a l u odpow i a d a w s z y s t k i m w y m o g o m hyg ieny , j es t c i e p ł y , suchy , nie j es t w r a ż l i w y na z m i a ny t empe ra tu ry , nie n i szcze je w r a z i e n i e z a m i e s z k a n i a . K o n i e c z n e m jes t j e d n a k baczne z w r ó c e n i e u w a g i na z u p e ł n ą s u c h o ś ć u ż y w a n e g o do b u d o w y d r z e w a , zas to s o w a n i e ś r o d k ó w w ł a ś c i w y c h p r z e c i w r o b a c t w u , o r a z b u d o w ę g ł a d k i c ł i ś c i a n w e w n ę t r z n y c h u m o ż l i w i a j ą c y c h o d k a ż a n i e .
5. U ż y w a n i e d r z e w a j ednocze ś n i e z i n n e m i m a t e r j a ł a m i ( c e g ł a , t y n k i inne mater j a ł y z a s t ę p c z e ) w y m a g a
c h r o n i e n i a d r z e w a p r z e d d e s t r u k ć y j n e i n i w p ł y w a m i tych m a t e r j a ł ó w d r o g ą s ta rannej i z o l a c j i p r z y jedno-c z c s n e m u m o ż l i w i e n i u przew i e w u (np. t y n k o w a n i e w i n n o b y ć t y l k o j ednos -s t ronne) .
6. B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e w y m a g a spec ja ln i e dos tosow a n e g o p l a n u z a b u d o w y , u w z g l ę d n i a j ą c e g o dos t a t e c z n ą o d l e g ł o ś ć d o m ó w i p r z e w i d u j ą c e g o z a d r z e w i e nie m i ę d z y d o m a m i .
7. D o m d r e w n i a n y w y m a g a p i e c z o ł o w i t o ś c i i p r z y n ie -o d p o w i e d n i e m z a c h o w a n i u s i ę m i e s z k a ń c ó w p r ę d z e j pod l ega d e w a s t a c j i , n i ż to techn iczn ie m u s i n a s t ą p i ć . D l a t e g o domy te nie m o g ą b y ć m i e j s c e m z a m i e s z k a n i a l i c z n y c h p r z y p a d k o w y c h , n i e z w i ą z a n y ch ze s o b ą l o k a t o r ó w , g d y ż s t a n c a ł e g o d o m u o b n i ż y ł b y s i ę do poz i o m u na jgorze j u t r z y m a nego z m i e s z k a ń . W o b e c tego b u d o w a n i e d r e w n i a n y c h b a r a k ó w - s c h r o n ó w m o ż e b y ć t r a k t o w a n e t y l k o j a k o z ł o k o n i e c z n e . D o m d r e w n i a n y w i n i e n b y ć nie w y ż s z y m o d d w u c h p o z i o m ó w i m o ż l i w i e b y ć l u b s t a w a ć s i ę w ł a s n o ś c i ą o s ó b z a m i e s z k u j ą c y c h go.
3. D l a u m o ż l i w i e n i a b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e g o n i e z b ę d ną jes t r e w i z j a s t a w e k ubezp i e c z e n i o w y c h w s t o s u n k u do d o m ó w d r e w n i a n y c h , z n a j d u j ą c y c h s i ę w optym a l n y c h w a r u n k a c h bezp ie c z e ń s t w a , t'o z n a c z y otoczonych o g r o d e m i r a c j o n a l nie s k o n s t r u o w a n y c h .
9. N i e m a p o d s t a w do r ó ż n i c z k o w a n i a t e r m i n ó w a m o r t y z a c j i d ł u g o t e r m i n o w y c h k r e d y t ó w d l a d o m ó w d r e w n i a nych i m u r o w a n y c h , g d y ż t r w a ł o ś ć o d p o w i e d n i o s k o n s t r u o w a n y c h i w ł a ś c i w i e u -ż y t k o w a n y c h d o m ó w d r e w n i a n y c h nie jes t k r ó t s z ą , n i ż d o m ó w m u r o w a n y c h .
30
Racjonalizacja budownictwa z drzewa O l b r z y m i a r o z p i ę t o ś ć p o m i ę
d z y k o s z t e m b u d o w y d o m u z c e g ł y , a s i ł ą n a b y w c z ą naszego s p o ł e c z e ń s t w a nie u s p r a w i e d l i w i a j e szcze k o n i e c z n o ś c i c h w y t a n i a s i ę d o r y w c z y c h p ó ł ś r o d k ó w ł a g o d z e n i a bezroboc i a i b r a k u m i e s z k a ń . T a k ą d o r y w c z ą u l g ą jes t z a i n i c j o w a n i e b u d o w n i c t w a d r e w n i a n e go. N i e w o l n o r ó w n i e ż bezc-c z y n n i e w y c z e k i w a ć k o n s e k -w e n c y j obecnej m a r t w o t y w b u d o w n i c t w i e . J e ś l i n ie staj" nas na m a s y w n e b u d y n k i i m u s i m y j u ż b u d o w a ć z d rze w a , to p o w i n n i ś m y p r z y n a j mn ie j budu lec t en zabezp ie c z y ć od w s z e l k i c h n a s t ę p s t w , j a k i e c z e k a j ą go w s k ł a d z i e
d o m u m i e s z k a l n e g o . Z a s a d n i c z y m i w r o g a m i d r z e w a s ą o g i e ń i w i l g o ć , m i e s z k a n i a z a ś w dom u d r e w n i a n y m n a r a ż o n e s ą na w p ł y w y a tmosfe ryczne , r o bac two , opadan ie t y n k ó w etc. etc. Z d a w a ć by s i ę m o g ł o , ż e do u s u n i ę c i a t y c h n i e d o m a g a ń k o n i e c z n y jes t c a ł y s ze reg r o z m a i t y c h m a t e r j a ł ó w i z o l a c y j n y c h , k t ó r y c h cena w r e z u l t a cie z r ó w n a ł a b y k o s z t b u d o w y b u d y n k u d r e w n i a n e g o i mas y w n e g o . T y m c z a s e m j edna p ł y t a b u d o w l a n a H E R A K L I T U , n a w e t 2.5 c m . g rubośc i , p r z y b i t a b e z p o ś r e d n i o g w o ź d z i a m i do ś c i a n y d r e w n i a n e 1
r ó w n o c z e ś n i e u o g n i o t r w a l a , j a k o t e ż i z o l u j e od z i m n a i c ie
p ł a , w i l g o c i i w p ł y w ó w atm o s f e r y c z n y c h , j a k r ó w n i e ż z a b i j a w s z e l k i e z a r o d k i robac t w a i t w o r z ą c d o s k o n a l e pod ł o ż e d l a k a ż d e g o t y n k u , z a m i e n i a t ak p o d w z g l ę d e m t r w a ł o ś c i j a k i w y g l ą d u z e w n ę t r z nego n i e p o z o r n y budynek drew n i a n y na c i e p ł y , z d r o w y i nie-og ran iczen ie t r w a ł y d o m m i e s z k a l n y .
P ł y t a h e r a k l i t h o w a jes t t ą „ a u r e a m e d i o c r i t a s " p o w s t r z y m u j ą c ą nas o d s k r a j n e j mart w o t y w b u d o w n i c t w i e i chron i ą c ą nas o d k o n s e k w e n c y j n i e rac jona lnego b u d o w n i c t w a z d r z e w a .
Zabezpieczenie budowli drewnianych od grzyba i wilgoci D o s k o n a ł y ś r o d e k zabezp ie
c z a j ą c y d r z e w o w b u d o w lach o d g r z y b a i n i s z c z ą cy i s t n i e j ą c y g r z y b w y r a b i a od s ze regu l a t f a b r y k a materj a ł ó w i z o l a c y j n y c h „ O r ł o r ó g ' d a w n . O r ł o w s k i , R o g o w i c z i S - k a w W a r s z a w i e . „ I m p r e -g n o l i n a " O r ł o r o g a w y r a b i a n a jes t w s t an ic s k o n c e n t r o w a
n y m p r z e z co o s z c z ę d z a s i ę zby tecznego p r z e w o z u w o d y . „ I m p r e g n o l i n a ' ' r a d y k a l n i e u -s u w a g r z y b i c h r o n i d r z e w o o d jego p o w s t a w a n i a . N a j l epsze zabezp ieczen ie dachu b u d o w l i od d e s z c z u o s i ą g a s i ę p r z e z p o k r y c i e dachu „ B i t u m i n ą " . J e s t to bezsmo-ł o w y , a z b e s t o w a n y f i l c b i tu
m i c z n y , o g n i o t r w a ł y , e l a s t y c z ny i nie w y m a g a j ą c y s m o ł o w a n i a an i k o n s e r w a c j i .
„ B i t u m i n ę " w y r a b i a j e d y n a w P o l s c e f a b r y k a „ O r ł o r ó g " i s t n i e j ą c a od 1909 r . i nagrodzona z a s w e w y r o b y i z o l a cyjne s z e r e g i e m m e d a l i i naj w y ż s z y c h n a g r ó d .
= . P R Z E M Y S Ł D R Z E W N Y "
L u c j a n H U B E R T F a b r y k a Mebli i O b r ó b k a Drzewa
DOSTARCZA MEBLE WSZELKIEGO R O D Z A J U URZĄDZENIA SZKOLNE I BIUROWE
1 Stolarski i Budowlany — — — Okoa — Drzwi — Boazerie K O Ś C I A N W L K P .
UL. KS. SURZYŃSKIEGO 18. T E L . 46.
31
P O W S Z E C H N Y Z A K Ł A D
UBEZPIECZEŃ W Z A J E M N Y C H
G D Y BUDUJEMY D O M Y MIESZKALNE
Z DRZEWA musimy zwrócić specjalną uwagę na zabezpie
czenie ich od
o g n i a przez najściślejsze przestrzeganie
przepisów przeciwogniowych, pamiętając o tern, że nasze gospodarstwo naro
d o w e t r a c i c o r o c z n i e
setki miljonów złotych wskutek pożarów wynikłych
z wad l iwe j k o n s t r u k c j i k o m i n ó w ,
uderzenia pioruna,
nieostrożnego obchodzenia się z ogniem
i t. p. przyczyn.
WYDZIAŁ P R E W E N C Y J N Y
Architekci P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y
I M I Ę i N A Z W I S K O A D R E S Te le fon
Brukalska Barbara W a r s z a w a , u l . N i e g o l e w s k i e g o 8 415-88
Brukalski S t a n i s ł a w „ n ., ..
Buck iewiczówna Marja R a s z y ń s k a 50 8-55-95
Bujnowski Zygmunt ., .. D ł u g a 11 763-91
Celarski Z d z i s ł a w Szczęsny K r z e m i e n i e c . Z a r z ą d L i c e u m , architekt rejonowy
Czerwińsk i Józef Napoleon W a r s z a w a , u l . W s p ó l n a 5 m. 5 770-22
Dobrzyńska Jadwiga W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51
F i l i p k o w s k i S t a n i s ł a w „ u l . M o k o t o w s k a 51/53 m . 20 8-11-20
Gądz ik iewicz S t an i s ł aw „ „ K o z i e t u l s k i e g o 6 346-20
Goldberg Maksymil jan „ „ N o w o g r o d z k a 18 233-07
Grochowicz S t a n i s ł a w „ M o k o t o w s k a 45 8-30-04
Gut t Romua ld „ W r o ń s k i e g o 5 705-75
Gi inath W ł a d y s ł a w „ U r s y n o w s k a 44 8-22-44 Gi inath W ł a d y s ł a w „ U r s y n o w s k a 44 267-48 Jankowska Nina „ Ż o l i b o r z , u l . K o c h o w s k i e g o 2 267-48
Jankowski Józef •• >• » 160-80 Jas ieński Henryk K r a k ó w , u! . "Studencka 19 160-80
Jawornicki A n t o n i W a r s z a w a , u l . M y ś l i w i e c k a 16 218-03
K ł o s Konrad ,, „ S e w e r y n ó w 5 294-42
K o p k o w i c z Franciszek Zakopane , w i l l a „ B o r y n a "
Kranz Waldemar Z a m o ś ć , u . N o w a 4
K u r k i e w i c z ó w n a Helena „ M a r s z a ł k o w s k a 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan Leszczyński S t an i s ł aw
•• „ K a t o w i c k a 9 „ W i l c z a 43
10-25-33 Lachert Bohdan Leszczyński S t an i s ł aw
„ K a t o w i c k a 9 „ W i l c z a 43 8-87-11
L i l pop Franciszek „ „ A l e j a R ó i 10 8-19-66 Ł o b o d a Zygmunt „ K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51 Ł o b o d a Zygmunt „ K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 79 653-51 Maciejewski Eugenjusz Manasterski Stefan
G d y n i a , Szosa G d a ń s k a . G d y ń s k a S p ó i d z . Ż o l i b o r z , u l . K r a s i ń s k i e g o 21 m. 12
M i e s z k . Maciejewski Eugenjusz Manasterski Stefan
G d y n i a , Szosa G d a ń s k a . G d y ń s k a S p ó i d z . Ż o l i b o r z , u l . K r a s i ń s k i e g o 21 m. 12 228-48
Michejda Tadeusz K a t o w i c e . u l . Pon i a towsk iego 19 991 Mischel Z . W a r s z a w a . u l . L e s z c z y ń s k a 8 623-46 N o w a k o w s k i Tadeusz „ ,. P o l n a 52 8-50-58 Oderfeld Henryk „ „ Bagate la 15 8-42-42 Paprocki A d a m „ ., Sucha 18 8-46-44 Pi l la r Jan Starogard P i l la r Jan Starogard
Pitak Edmund Bydgoszcz , Z d u n y 18 353 P ł a c h e c k i Bo les ł aw W a r s z a w a . ul . W i l c z a 9 8-82-40 P o z n a ń s k a Janina „ „ S ę d z i o w s k a 7 8-15-08 Poznańsk i Jerzy •• .. >.
Romanowski P o z n a ń G r u n w a l d z k a 40
Różańsk i S t a n i s ł a w W a r s z a w a u l . F i l t r o w a 83 m. 1. 9-16-83
R u d z k i Tadeusz Sosnowiec u l . K a l i s k a 3 a R u d z k i Tadeusz Sosnowiec u l . K a l i s k a 3 a
Ru tkowsk i Hipo l i t W a r s z a w a u l . P o l n a 52 m. 3
Seydenbeutel Edward „ „ M a r s z a ł k o w s k a 63 8-24-53 Syrkus Helena „ Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon „ » •• ..
Stefanowicz Jan pi „ A k a d e m i c k a 1 8-59-34 Szabuniewicz M i r o s ł a w „ „ P o l n a 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Józef „ G l o g i e r a 5 8-28-68
Szczygliński Bron i s ł aw W a r s z a w a , u l . S l u i e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan .. P a n k i e w i c z a 4 305-98 Swierczyńsk i Rudol f prof. P o l . ., M y ś l i w i e c k a 12 762-62
I M I Ę I N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n
T o ł ł o c z k o Kazimierz To łwińsk i Tadeusz prof. Pol i t . Tokar Ludwik Tomaszewski Leonard Tomaszewski W a c ł a w Ula towski Kazimierz Weker W a c ł a w Wondrausch Bronis ław W i t k o w s k i Tadeusz Woyc iechowsk i S. Z b o r o w s k i Bruno A s f a l t y
W a r s z a w a , ul . M y ś l i w i e c k a 14 W a r z a w a . u l . S ł u ż e w s k a 3 W a r s z a w a , ul . N o w o g r o d z k a 3
K o r z e n i o w s k i e g o 6 G d y n i a , u l . A b r a h a m a T o r u ń . u l . L e g j o n ó w 2 W a r s z a w a , u l . S ł o n e c z n a 50, róg Spacerowej W ł o c ł a w e k , u l . Ł ę g s k a 24 L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m. 9 W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49
. ,, K o r z e n i o w s k i e g o 6
268-26
8-28-65 433-90 8-26-05 1 1-51
889 8-88-00
8-43-64 8-18-36
F I R M A A D R E S Te le fon U w a g i
Jan Andrzej Wrab l ik
A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a
W a r s z a w a , K a r o l k o w a 86 534-57 specjalność:— asfa l ty wszelkiego rodzaju o r a z krycie dachów
Micha ł Szachowski—budowniczy
A r c H i t e K t u r a "wnętrza
W a r s z a w a , ul . K o p e r n i k a 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozór tech
niczny.
„ Ł a d " w s p ó ł d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203 S k l e p . H o t e l Eu rope j sk i
444-82 435-83
urządzenia w n ę t r z , meble, tkaniny,
c e r a m i k a .
B 1 a c H a
D . / H . A . Gepner
B l a c H a c y n k o w a
W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 27 655-25 690-27
B l a c h a cynkowa i p o -cynkowana, mosiądz, miedź, aluminjum,
ołów 1 t. p . w s u r o w c a c h i półfabrykatach.
D / H Herman Meyer W a r s z a w a . Traugut ta 2 602-84
B l a c H a r s h i e Z a k ł a d y
Z a k ł a d y Blacharskie „Gryff"
wł . A . Jurewicz
B e t o n o w e " W y r o b y
W a r s z a w a , ul . P i ę k n a 30 8-35-56
ornamentacje, krycie dachów, wszelkie r o boty wchodzące w zakres budowlanego b l a -
charstwa, remont, konserwacja
W y t w ó r n i a W y r ó b . Betonowych Henryk G o ł o g o w s k i W a r s z a w a , A l . Je rozo l imsk ie 21
219-74 432-83
K r ę g i studzienne, r u r y 15—120 średnicy, płyty, słupy, krawężniki, ce
g ł a , pustaki, tarasy. • alkony, pergole, i t, d.
Edmund Szmidt W y t w . W y r ó b . Be ton , i K s y l o l i t o w y c h
B u d o w l a n e Mate r j a ł y
W a r s z a w a , u l . G r ó j e c k a 56 328-39 stopnie, parapety, posadzka 1 różne wyroby
.sztuczny kamień".
T o w . dla Handlu Mat . Bud. 1
„ D O S T A W A " , ; Warszawa, b iuro — u l . K r u c z a 38
• k ł a d — u l . T a r g o w a 12 8-92-28 10-12-28
F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i
B u d o w l a n e Mater j a ły C h e m i c z n e
Polska Fabryka Chemiczna Mater ja łów Budowlanych
W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 97a.
692-29
Wilgocio-chronny „Mu-rosan", , , B " i , ,R" usuwają w i l g o ć , tamują, wody z a s k ó r n e , „ f l zbe l -tol" izoluje dachy i tarasy. „ X y l o s a n " n i s z c z y grzyb,impregnuje drzewo. „ B i t u m o l i t " bez-smolowe pokrycie da
chowe.
Wilgocio-chronny „Mu-rosan", , , B " i , ,R" usuwają w i l g o ć , tamują, wody z a s k ó r n e , „ f l zbe l -tol" izoluje dachy i tarasy. „ X y l o s a n " n i s z c z y grzyb,impregnuje drzewo. „ B i t u m o l i t " bez-smolowe pokrycie da
chowe.
B u d o w l a n e Mate r j a ł y Zas tępcze
Zagajski Mieczys ł aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . Z ó r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t
Z a k ł a d y Przem. C E L O L I T s p . akc . W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 5 420-05 c e l o l i t , m a t e r j a ł budowla
ny, izolacje termiczne i d ź w i ę k o w e .
„ I Z O B E T " inż. Dyonizy P o p ł a w s k i
W a r s z a w a , u l . K a r o w a 5 m . 12 539-80 Nowy s p o s ó b budowy
ś c i a n i s t r o p ó w z betonu izolowanego.
Nowy s p o s ó b budowy ś c i a n i s t r o p ó w z betonu
izolowanego.
B u d o w l a n e p r z e d s i ę b i o r s t w a
F I R M A A D R F s T e l e f o n F I R M A T e l e f o n
Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e
W a r s z a w a , u l . E m i l j i Plater 35 448-27 Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e
Przeds . I n ż . - B u d o w l a n e arch. Józef Drecki T o r u ń , u l . Stary R y n e k 20 801
Niedbalski Stefan—Biuro Budowlane W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 15a 8-85-77
Spo łeczne P rzeds i ęb io r s two Budowlane s p ó ł d z i e l n i a z ogr. odp.
318-12 780-36
Spo łeczne P rzeds i ęb io r s two Budowlane s p ó ł d z i e l n i a z ogr. odp. „ K r a k . P r z e d m . 5 m. 5. 318-12
780-36
Grek Bruno — Biuro Techniczne L w ó w . u l . K o n o p n i c k i e j 10 25-15
Przeds. Inż.-Bud. „Z jednoczen i Inżyn ie rowie" sp. z o. o.
t . W a r s z a w a u l . Un iwer sy t ecka 4 8.99-26
8.94-71
Janicki Piotr 111 R ' i l ' nu'i r'1'L- n 41 8.42-88 Przeds . A r c h i t e k t o n i c z n o - B u d o w l . , , U l . 1 \ 1. u w u , ^ 1
8.42-88
Przeds. Rob . Bud . Edward K l e i n „ A l . Je rozol imsike 19 260-60
K a l i n o w s k i N . i Syn sp. z o. o.
G d y n i a . S k w e r K o ś c i u s z k i 18-29
Kle iber A . i Jeżewski W . Przeds . R o b ó t B u d o w l a n y c h
W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 8 688-11 542-70
Saski Jerzy K i e l c e , u l . S i e n k i e w i c z a 57 490
Przeds. R o b ó t Budowl . i Kanal izac . I. Ty l l e r
Ł ó d ź . u l . T r ę b a c k a 18 162-09 171-38
W . Markusfe ld Ł ó d ź , u l . Ceg lana 114 213-15
A D R E S F I R M A Telefon
T . R . B. — T o w . Rob . Bud. inż. Bogus ław Lenck i i S-ka sp. z ogr odp.
W a r s z a w a , M i o d o w a 21 O d d z i a ł w B r z e ś c i u n Bugiem, 664-1 1
T . R . B. — T o w . Rob . Bud. inż. Bogus ław Lenck i i S-ka sp. z ogr odp.
ul . 2ygmuntowska 36
Przeds. B u d w l . C . Leitgeber P o z n a ń . N a r a m o w i c k a 25 50-81
Spó łka Osadnicza Sp. A k c . „ Rzeczypospo l i t e j 1
Terrabona Sp. z o. o. W a r s z a w a , K o r z e n i o w s k i e g o 6 918-12 Roboty budowlane
Szlachetne wyprawy fasadowe „ T e r r a b o n a "
Roboty lastrikowe.
C e r a m i k a
Inż. cer. Cieszewski Józef W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 30 607-49 c e g ł a s t r o p o w a
Inż. Alber t Karp biuro techniczne
W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47
Jan Krause Z a k ł a d y P r z e m . w A n d r e s p o l u
Ł ó d ź . u l . A n d r z e j a 24 141-24 kaf le , f arby z i e m n e
Miejska Cegielnia Mechaniczna W ł o c ł a w e k 157 c e g ł a , s ą c z k i .
we W ł o c ł a w k u d a c h ó w k i
Pomorskie Z a k ł a d y Ceramiczne tow. akc.
G r u d z i ą d z D a c h ó w k i ( k a r p i ó w k a ż ł o b i o n a , h o l e n d e r k a
i r z y m s k a )
C e n t r a l n e O g r z e w a n i e "Wodoc iąg i
Jan Różański Z a k ł a d y U r z ą d z e ń Z d r o w o t n y c h
T o r u ń , u l . S ł o w a c k i e g o 26. 264 K a n a l i z a c j e , o g r z e w a nia c e n t r . w o d o c i ą g i
w e n t y l a c j e .
4 r r . " \: ; D o m y go towe
K . R u d z k i i S-ka sp. akc. W a r s z a w a , u l . F a b r y c z n a 3 692-16 600-87
d o m y s t a l o w e
M . K a m i ń s k i i T . S ta rczyńaki sp. z ogr. odp .
W a r s z a w a , u l . P o d c h o r ą ż y c h 43 540-97 d o m y d r e w n i a n e
D r z e w k a i r o ś l i ny o z d o b n e
S t a n i s ł a w P r z e d p e ł s k i P ł o c k , u l . T u m s k a 6 320 i 172 R ó ż n e c e b u l k i k w i a t o w e , wsze lk i e n a s i o n a
G r z e j n i K i
F I R M A A D R E S Te l e fon U w a g i
Stowarzyszenie M e c h a n i k ó w Polskich z A m e r y k i W a r s z a w a , u l . M a r s z a ł k o w s k a 46 8-06-99
T o w . Starachowickich Z a k ł a d ó w Górn iczo-Hutn iczych sp. akc . W a r s z a w a , u l . W a r e c k a 15 270-09
I z o l a c j e
„ O R Ł O R Ó G "
dawn. Or łowsk i , Rogowicz i S-ka W a r s z a w a ul . K r ó l e w s k a 8 701-23
Fabryka izolacji korkowej. Bituminy, flquiso-lu, Impregnoliny. Zabezpieczenie budowli
od wilgoci. Krycie i izolacja dachów. Roboty asfaltowe. Wszelkie materjały izola
cyjne.
Fabryka izolacji korkowej. Bituminy, flquiso-lu, Impregnoliny. Zabezpieczenie budowli
od wilgoci. Krycie i izolacja dachów. Roboty asfaltowe. Wszelkie materjały izola
cyjne.
E . Dutlinger i A . Borowik W a r s z a w a , ul P r ó ż n a 10 260-55 cerosit, celotex. torfoleum
Stankiewicz i Nowak inż. arch.
W a r s z a w a , u l . Ż e l a z n a 38 304-88 Conco, wszelkie materjały wchodza.ce w zakres
izolacji i wykonanie robót.
Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fasad od deszczu oraz do wzmacniania podłóg ce
mentowych.
Inż. Alber t Ka rp — biuro techn. W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54
8-72-47
Conco, wszelkie materjały wchodza.ce w zakres
izolacji i wykonanie robót.
Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fasad od deszczu oraz do wzmacniania podłóg ce
mentowych.
. . G U D R O N I T " — W . Ciszewski Specjalna fabryka m a t e r j a ł ó w
i zo l acy jnych
egz . od i. 1875
W a r s z a w a , u l . K r a k . P rzedm. 17 611-45 10-10-45
Zabezpieczenie budo-dowli od wilgoci. Niszczenie grzyba!
drzewnego w budowlach. Krycie dachów.
Roboty asfaltowe. Dostawa wszelkich
materjałów izolacyj
R a s y S t a l o b e t o n o w e
nych własnej produkcji
Fabryka Kas Panc. i stalobet. H E N R Y K J A R D E L W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 14 737-99
Konstrukcje zabezpieczeniowe. Kasy do
wmurowania
K o n s t r u k c j e d a c h o w e
Biuro Inżynier . -Budow. „ Ł u k "
L . Paradistal i Syn—Inżynie rowie . W a r s z a w a , u l . H o ż a 49
433-84 254-81
Specjalność: nowoczesne drewniane kon
strukcje dachowe 1 inne, dla bud. prze
mysłowych, sportowych, gospod, wiej
skiego 1 t. p.
M a l a r s k i e Z a k ł a d y
Przeds. Malarsko-Dekoracyjne T . Jamiołkowski i S. Jarzęcki W a r s z a w a , u l . Sosnowa 1 310-48 malowanie aparatami
pneumatycznemi
Przeds. R o b ó t Malarsko-Budowl. Zygmunt Statkiewicz W a r s z a w a , u l . O g r o d o w a 23 675-06
M a r m \ i r y
F I R M A A D R E S Te le fon U w a g i
Mechanicz. Z a k ł . Marmurowe L u d w i k Tyrowicz rok za ł . 1890 L w ó w . P iekarska 95 25-03
w s z e l k i e r o b o t y m a r m u r o w e z m a t . k r a j .
i z a g r a n i c z .
M a r m u r y s z t u c z n e
inż. Zygmunt Ł a d a i S-ka sp. z o. o.
W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 marmury sztuczne
O g r z e w a n i a C e n t r a l n e , V Wodociągi i R a n a l i z a c . [a
Biuro inż. „ T E R M O T E C H N I K A " sp. z. o. o.
W a r s z a w a , T w a r d a 50 632-05
P o s a d z k i
Edmund Szmidt W y t w . W y r ó b . Beton, i K s y l o l i t .
W a r s z a w a , u l . G r ó j e c k a 56 328-39 s topn ie , p a r a p e t y , p o s a d z k a i J ó ż n e w y r o b y
„ s z t u c z n y k a m i e ń , .
Król ikiewicz Tadeusz p r z e m y s ł d rzewny
Król ik iewicz Tadeusz p r z e m y s ł d rzewny
W a r s z a w a , u l . N o w o g r o d z k a 7 287-44
P o w . T o w . Parkietowe sp. z o. o. W a r s z a w a , u l . M i ń s k a 8 10.26-40
P o s a d z K i j e dno l i t e
inż. Zygmunt Ł a d a i S-ka 8p. Z O. O.
W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 603-84
L i n o t o l L a s t r i c o
P i e c e S z r a j b e r a
K a r o l Szrajber sp. z ogr. odp. W a r s z a w a u l . G r ó j e c k a 33 320-33
P r a l n i e i K u c h n i e M e c h a n i c z n e
Stan i s ł aw Cohn W a r s z a w a , u l Senatorska 36 641-61 641-62
p r z e d s t a w i c i e l s t w o sp. a k c . S e n k i n g
R y s u n k o w e A r t y k u ł y
A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , u l . W i d o k 22 405-09 Z a k ł a d w y ś w i e t l a n i a
r y s u n k ó w i skład przyb o r ó w rysunkowych.
P a k u ł y fT P i ^ r n i l ^ W a r s z a w a , ul- G r a n i c z n a I. 610-88 298-01
P a k u ł y do uszczelnienia ś c i a n i futryn
Liny konopne do budowy, sznur konopny b i a ł y i smo ł o w y do uszczelnienia rur kanlizacyjnych oraz konopie do rur w o d o c i ą g .
L i n y „ ' J . ., » |. M ł> Liny konopne do budowy, sznur konopny b i a ł y i smo ł o w y do uszczelnienia rur kanlizacyjnych oraz konopie do rur w o d o c i ą g .
S z n u r y F . Piernikarz •» tr M II
Sznur konopny b i a ł y i s m o ł o w y do uszczelnienia rur kanalizacyjnych i dac h ó w e k , oraz konopie do
rur w o d o c i ą g o w y c h
Sznur konopny b i a ł y i s m o ł o w y do uszczelnienia rur kanalizacyjnych i dac h ó w e k , oraz konopie do
rur w o d o c i ą g o w y c h
E l e K t r y c z n e A p a r a t y
Hyper ion Inż. J. Th isch W a r s z a w a , u l . 11 L i s topada 4 Konto P . K . O .
Si
13.797
s p e c j a l n o ś ć T r a n s f o r -m a t o r k i D Z W i l a m p y o s z c z ę d n o ś c i o w e .
E l e k t r y c z n e a r m a t u r y
Bracia Borkowscy Z a k ł a d y E lek t ro techn ic jne s p . akc.
W a r s z a w a , A l . J e rozo l imsk ie 6 642-79 684-66
T o w . Elektr . „ K A W D E M " sp. z ogr. odp. w K a t o w i c a c h ,
u l . P i ł s u d s k i e g o 32 w W a r s z a w i e u l . K r ó l e w s k a 18 8 686-63 Fabryka racjonalnych
opraw ś w i e t l n y c h . Biuro p r o j e k t ó w .
G a z o w e p i e c y K i kąp i e l ov ze
Stan i s ł aw Cohn W a r s z a w a , u l . Senatorska 36 641-61 641-62
Sto l a r sK i e Z-aKłady
Jan K o z ł o w s k i W a r s z a w a , u l . W y b r a ń s k a 18 m. 1
Z a k ł a d y Parowe Przemys łu Drzewnego sp. z o. o.
W a r s z a w a , ul . G ę s i a 69 505-18 l i s twy, k i e l s z tosy , d r z w i o k n a , s c h o d y , b r a m y , o k ł a d z i n y , i i s tew, p o d ł ó g .
Mech . Zak łady Stolarskie J a b ł o n n a L e g j o n o w a tel . 11 p o d
m i e j s k a
J a b l o n n a -
G u c i n N r . 18
Specjalność: w dziale budowlanym:
o k n a s z w e d z k i e , z a w i a s o w e i p r z e s u w n e .
A d a m Zagrabski i S-ka
ŚiatKi i p ł o ty d r u c i a n e
J a g i e l l o ń s k a 33
tel . 11 p o d
m i e j s k a
J a b l o n n a -
G u c i n N r . 18
D r z w i p e ł n e k l e j o n e . U r z ą d z e n i e w n ę t r z z
w ł a s n y c h m o d e l i i W / ' g d o s t a r c z o n y c h p r o j e k t .
W dziale sportowym : D r e w n i a n e o b r ę c z e do k ó ł r o w e r o w y c h n a g r o d z o n e z ł o t y m m e d a l e m na w y s t a w i e P r z e m y
s ł . S p o r t , w 1926 r.
D R U T O W N I A — P O Z N A Ń
fabryka siatek i p ło tów drucianych
P o z n a ń , u l . Ś w . M a r c i n a 45-a 24-01
S i a t k i 4-ro i 6 -c io k ą t n e , k a r b o w a n . e o r a z s ia tk i r a b i c o w e i i ar fy do p r z e s i e w a n a p i a s k u . S p e c j a l -u o ś ć : k o m p l e t n e o g r o d z e n i e z u s t a w i e
n i e m na m i e j s c u . D r u t w s z e l a k i , l iny
d r u c i a n e , l iny k o n o -n o p i a n e i w s z e l k i e w y r o b y p o w r o ź n i c z e
A . Zwie rzchowsk i i S-ka P o z n a ń , u l . P o d g ó r n a 10-a
S i a t k i 4-ro i 6 -c io k ą t n e , k a r b o w a n . e o r a z s ia tk i r a b i c o w e i i ar fy do p r z e s i e w a n a p i a s k u . S p e c j a l -u o ś ć : k o m p l e t n e o g r o d z e n i e z u s t a w i e
n i e m na m i e j s c u . D r u t w s z e l a k i , l iny
d r u c i a n e , l iny k o n o -n o p i a n e i w s z e l k i e w y r o b y p o w r o ź n i c z e
Bronisław Paruszewski M e c h a n i c z n a F a b r y k a Siatek D r u c i a n y c h
Bydgoszcz , Z b o ż . R y n e k 9 adr. telegr. Eks impor t 12-70
W s z e l k i e g o r o d z a j u s ia tk i o g r o d z e n i o w e , s ł u p k i , furtki i t. d.
U r b a n i s t y K a
Biuro Inżynierskie S tud jów dla Przemys łu „B. I. P . Technico"
sp. z ogr. odp . W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 3 799-01
P l a n y p o m i a r o w e r e g u l a c y j n e , g o s p o d a r k a
m i e j s k a , g o s p o d a r k a cieplna, s u s z a r n i e .
W i t r a Z e
T. Bia łkowski i S-ka W a r s z a w a , ul . S t ę p i ń s k a 42 629-55 Z a k ł a d W i t r a ż y i Mozaiki artystycznych.
„ P o 1 i c h r o m j a" P o z n a ń , D ą b r o w s k i e g o 27. 7»-64
P o z n a ń s k i e Z a k ł a d y Artystyczne W i t r a ż ó w ar t . polichromji koś
cielnej i w n ę t r z , r e s ta u r a c j a s t a r y c h obrazów
W o d o c i ą g i i K a n a l i z a c j e
Fabryka W y r o b ó w Betonowych „B 1 O S" sp. z ogr. W a r s z a w a , ul . P o z n a ń s k a 13
o s a d n i k i s y s t e m u „ B i o s " do w ó d
ś c i e k o w y c h
Z a k ł a d y "Wyświet l an ia R y s u n k ó w
A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , u l . W i d o k 22 405-09 Znacznie rozszerzony Z a k ł a d W y ś w i e t l a n i a
R y s u n k ó w .
W y t w ó r n i e P a p i e r u Świa i t łoczułego
St. Juracki i St. Che łmick i Sp . z o. o.
W a r s z a w a . Z i e l n a 15
P o z n a ń , u l . M a ł e c k i e g o 6
639-29
73-20
P a p i e r y ś w i a t ł o c z u ł e ,
n e g a t y w n e , n i e b i e s
k i e , s ep ia i p o z y t y w n e
Ż e l a z o b u d o w l a n e
S. Graff — sk ład że laza W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 10 637-67 ż e l a z o we wszelkich wymiarach i profilach
Zakłady Parowe Przemysłu Drzewnego Sp. z o. o.
Warszawa, Gęsia 69. Tel. 505-18.
Fabryka listew, k i e l s z t o s ó w , drzwi, okien, s c h o d ó w , bram, desek
p o d ł o g o w y c h i wszelkiej stolarszczyzny budowlanej.
W Ł A S N A S U S Z A R N I A
V
W A R 6 Z A W A W A R E C K A 15
PODMIEJSKIE OSIEDLE
„ P O D K O W A L E Ś N A " pięknie położone wśród lasów
przy jedynej p o d W a r s z a w ą nowoczesnej
arterj i komunikacyjnej
kolei elektrycznej Warszawa—Grodzisk
dochodzące j do Środka m i a s t a p r z y u l . M a r s z a ł k o w s k i e j DOSKONAŁE WARUNKI ZDROWOTNE
PlIEDiKllimO Z D U Ń S K I E
t iitnikiidi PODMIEJSKIE OSIEDLE
„ P O D K O W A L E Ś N A " pięknie położone wśród lasów
przy jedynej p o d W a r s z a w ą nowoczesnej
arterj i komunikacyjnej
kolei elektrycznej Warszawa—Grodzisk
dochodzące j do Środka m i a s t a p r z y u l . M a r s z a ł k o w s k i e j DOSKONAŁE WARUNKI ZDROWOTNE
P o z o s t a ł e d z i a ł k i n a b y w a ć m o ż n a na d o g o d n y c h w a r u n k a c h w b i u r z e S p . f t k c . „ E L E K T R Y C Z N E K O L E J E D O J A Z D O W E S. F\." w W a r s z a w i e , u l . M a r s z a ł k o w s k a N r . 94, t e l . 296-14 i 269-28 w g o d z i n a c h o d 9.00
do 15.00 w s o b o t y do g o d . 13.00. In fo rmac je na m i e j s c u w P O D K O W I E L E Ś N E J G Ł Ó W N E J ca ły d z i e ń u funk-c j o n a r j u s z y , p o s i a d a j ą c y c h z i e l o n ą o p a s k ę
na r ę k u .
Warszawa,
Ogrodowa 56 m. 45.
tel. 264-55.
•
M E C H A N I C Z N E Z A K Ł A D Y S T O L A R S K I E ADAM ZAGRAB5KI i 5KA J A B Ł O N N A — J A G I E L L O Ń S K A 3 3 T E L E F O N : P O D M I E J S K A II-S" G U C I N N S 1 8
odwodnienie
S z c z e g ó ł o k n a s z w e d z k i e g o ,
P a t r z str . 3 9 . P r z e w o d n i k I n f o r m a c y j n y „ S t o l a r s k i e Z a k ł a d y " .
Zjednoczone Zakłady Chemiczne
Warszcwa. ul. Grójecka 56. „ZAGOZDŻON" S. A. tel. 9.27-56.
Farby Mineralne „FeniX" d ł ugo t rwa łe , odporne na dz ia łan ia atmosferyczne.
Farby przeciwogniowe „FeniX" zabezpiecza jące drzewo przeciw p o ż a r o m .
.Antignis" p łyn zabezpiecza jący drzewo i tkaniny od palenia się.
„Impregnol" patentowany preparat do zabezpieczania drzewa od grzybka i proc e s ó w gnilnych.
P R Z E M Y S Ł D R Z E W N Y
A. L I P S Z Y C W A R S Z A W A E L E K T O R A L N A 9. T e l . 414-82.
poleca wszelkie mater ja ły drzewne, budowlane!
T O W A R Z Y S T W O U B E Z P I E C Z E Ń
„PRZEZORNOŚĆ" S p ó ł k a Acyjna. z a ł o ż o n a w 1891 r.
W A R S Z A W A , P l a c M a ł a c h o w s k i e g o Nr. 4
należy do konecrnu
„ T H E P R U D E N T I A L A S S U R A N C E C O M P A N Y L I M I T E D " w L o n d y n i e
które t eż jest głównym akcjonariuszem Towarzystwa.
T o w a r z y s t w o U b e z p i e c z e ń „ P R Z E Z O R N O Ś Ć " Zawiera ^Ubezpieczenia: n a ź y c i e , od n i e s z c z ę ś l i w y c h w y p a d k ó w , odpowie-
d z i a l n o ś c i cywilnej , od ognia , k r a d z i e ż y i t r a n s p o r t ó w .
O D D Z I A Ł Y T O W A R Z Y S T W A : w W a r s z a w i e PI . M a ł a c h o w s k i e g o 4 ., L o d z i , u l . P i o t r k o w s k a 102 „ K r a k o w i e , u l . W o l s k a 6
we L w o w i e , u l . A k a d e m i c k a 7 w P o z n a n i u , P l a c W o l n o ś c i 14 w K a t o w i c a c h , P i ł s u d s k i e g o 25;27 w W i l n i e , u l . M i c k i e w i c z a 24
R E P R E Z E N T A C J E :
1. w W a r s z a w i e , u l . K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 9 2. w P i t r k o w i e , u l . S ł o w a c k i e g o 12 3. w R a d o m i u , u l . M o n i u s z k i 8 4. w K a l i s z u , u l . G ó r n o ś l ą s k a 27 5. w C z ę s t o c h o w i e , u l . W a s z y n g t o n a 39 6. w L u b l i n i e , u l . K r a k o w s k i e P r z e d m i e ś c i e 46
A J E N T U R Y W E W S Z Y S T K I C H M I A S T A C H R Z E C Z Y P O S P O L I T E J -
P a p i e r y T E C H N I C Z N E Z a k ł a d K 0 P J 0 1 H L A I W P Y K o p j o w e R A M Y K o p i o w e
StSZYMAŃSKI i K. CYGAŃSKI W a r s z a w a , W i l c z a 3 2 . t e l . 8 -14 -78
BIURO
INŻYNIERSKIE
STUDJÓW
DLA
PRZEMYSŁU
SP. z O. O.
Warszawa, Miodowa 3. Tel. 799-01,
Budownictwo P r z e m y s ł o w e , K O N
S T R U K C J E Ż E L A Z N E , B E T O N O W E ,
Ż E L B E T O W E I D R E W N I A N E
Urbanistyka P L A N Y P O M I A R O W E ,
R E G U L A C Y J N E , W O D O C I Ą G O W O -
K A N A L I Z A C Y J N E i G O S P O D A R K A
M I E J S K A , O C Z Y S Z C Z A N I E W Ó D
Ś C I E K O W Y C H . Eksprtyzy i porady
techniczne
„ B I P T E C H N I C O" gwarantuje r a c j o n a l n o ś ć koncepcji ,
d ą ż y do o b n i ż e n i a k o s z t ó w w ł a s n y c h
i nie zajmuje s i ę ż a d n e m i dostawami.
Z a n i m kup i s z pa rce l ę b u d o w l a n ą w oko l i c a c h W a r s z a w y
b ro szu rę wraz z m a p ą p. t. kup
O i e d l a i L e t n i s k a w o k o l i c a c h
m. st. W a r s z a w y
Do nabycia w księgarniach i kioskach ..Ruchu" i Adm. Miesięcznika „Dom—Osiedle—Mieszkanie" Warszawa, Kraków. Przedm. 5 m. 5. Tel. 202-05.
dla prcnumcr. 2 z ł . Cena zł. 2.50
ILE NIEBEZPIECZEŃSTW DLA ZDROWIA I MIENIA KRYJĄ W SOBIE DREWNIANE BUDYNKI NASZYCH U S T E C Z E K , PRZEDMIEŚĆ, LETNISK I WSI?
Recjonalne budownictwo szkieletowe umożl iwia każdemu w rekordowo szybkim czasie uzyskanie tanich, zdrowych, nieograniczenie trwałych d o m ó w mie-szkaInycb, w i l l i , letnisk, b u d y n k ó w gospodarczych, p r z e m y s ł o w y c h ,
fabrycznych, widowiskowych, przez zastosowanie
OGNIO i WILGOCIOODPORNEJ, ABSOLUTNIE SUCHEJ WOLNEJ OD robactwa i grzybów—lekkiej płyty budowlanej i izolacyjnej
H E R A K L I T H zd rowie , g d y ż tworzy ś c i a n y absolutnie suche, wo lne od robac twa myszy , bakterj i , g r z y b ó w , m c h ó w i ś n i e d z i , koszty roboc izny i czas pracy — przez d u ż y i p o r ę c z n y w y m i a r i nader prosty s p o s ó b zas tosowania , d z i ę k i l e k k o ś c i na fundamentach i kons t rukc jach n o ś n y c h na kosztach p r z e w o z u i manipu lac j i , p o w i e r z c h n i ę u ż y t k o w ą , d z i ę k i m o ż l i w o ś c i s tosowania c i e n k i c h ś c i a n , tynk i z a p r a w ę — z u ż y w a j ą c jedynie 1 20 c z ę ś ć tych m a t e r j a ł ó w w p o r ó w n a n i u do muru z c e g ł y , doda tkowe m a t e r j a ł y , przez m o ż n o ś ć s tosowania tak dz i ś taniego drzew a na konstrukcje n o ś n e , k t ó r e chroni i konserwuje od w p ł y w ó w atmosferycznych, remonty i naprawy — dz ięk i n ieograniczonej t r w a ł o ś c i , koszty amortyzacj i przez m o ż l i w o ś ć na tychmias towego u ż y t k o w a n i a odrazu suchego budynku , koszty asekuracj i jako m a t e r j a ł ogn ioodporny , o p a ł w czasie os t rych z i m , g d y ż jest d z i e s i ę c i o k r o t n i e c ieple jsze niż c e g ł a .
c h r o n i i z a b e z p i e c z a z d r o w i e i m i e n i e ! ! Istniejące budynki drewniane izoluje od ognia, wi lgoc i , zimna, i g ł o s ó w szybko i tanio, tworząc razem d o s k o n a ł e p o d ł o ż e dla b e z p o ś r e d n i e g o otynkowania. Starego budynku drewnianego — izolowanego p ły tami hera-
kl i thowemi nie można od różn ić od nowego domu masywnego.
Wszelk iemi szczegó łowemi w y j a ś n i e n i a m i , prospektami, kartami konstrukcyj. nemi, poradami technicznemi i opinjami instytucji p a ń s t w o w y c h , komu
nalnych i o s ó b prywatnych s łuży bezp ł a tn i e :
autoryzowana reprezentacja na w o j e w ó d z t w a : warszawskie, pomorskie, p o z n a ń s k i e , lubelskie, kieleckie, b i a łos tock ie , łódzk ie i Górny Śląsk:
F-ma Mieczysław Z A G A J S K I S. A . Warszawa. Z ó r a w i a 3.
O d d z i a ł y : w Katowicach , M i c k i e w i c z a 12, w Łodzi : Sienkiewicza 53.
o s z c z ę d z a :
o s z c z ę d z a :
o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a :
o s z c z ę d z a :
o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z a : o s z c z ę d z ą :
„ S I L A R B O R Przemysł Drzewny Spółka Akcyjna
T A R N O W S K I E G Ó R Y U L . S I E N K I E W I C Z A 47. tel. 1 2 0 1 - 1 2 0 2 . adres telegraf. S I L A R B O R
i i
Tartak. Fabrykacja skrzyń i beczek Heblowanie. Eksploatacje leśne.
D o m y drewniane komple tn ie w y k o ń c z o n e s t o l a r s z c z y z n ę b u d o w l a n ą
d o s t a r c z a j ą B I A Ł O W I E S K I E Z A K Ł A D Y
P R Z E M Y S Ł U D R Z E W N E G O
„ P O D O L A N Y " sP z o . o B I A Ł O W I E Ż A — t e ł . 46
Biuro z a m ó w i e ń : Warszawa, ul . Elektoralna 3 m. I,
tel. 2 1 0 - 2 1
C e pełną, pus takową pojedynczą potrójną, s t ropową , kleina i Ackermanna pierw s z o r z ę d n e g o gatunku, os t rokan tową ,
silnie wypa l aną bez marglu poleoa po cenaoh konkurencyjnych
CEGIELNIA P A R O W A N i e d ź w i e d z i n l e c w Bykowie
pow. K A T O W I C E
Składnica Przyborów Kreślarskich i Zakład Wyświetlania Rysunków oraz oprawy planów
A L B I N Z A B O R S K I Warszawa, ul. Widok 22, tel. 405-09
Wyłączna sprzedaż papierów światłoczułych, utrwalanych na sucho, jedynej krajowej wytwórni papierów światłoczułych „OZĄLID" właść. Otton SóderstrÓm, Łódź,
Generalne Przedstawicielstwo maszyn do wyświetlania i utrwalania rysunków oraz planów wszechświatowej fabryki B. Reiss w Leinbenwerda
kmtalogi, cenniki, próbki oraz demonstracje maszyn w ruchu na' każde żądanie.
W B U D O W L A C H H l f Z C Z Y R A D Y K A L H I E
IMPIIIGNOLIMA W Y Ł A C Z M I W Y T W Ó R C Y Z A K Ł . P R Z E M .
- O R Ł O R Ó G D A W H . O R Ł O W J K I . R O G O W I C Z : J - K A
W A R I I A W A K n O L E W ł K A o . T ^ IOI-93
B O S A D Z E N I A J E S I E N N E G O
L X 15.X
Polecamy wszelkie b y l i n y skalne i rabatowe
C E N N I K I
I L U S T R O W A N E
G r a t i s
ZYGMUNT HELWIG i S-ka B Y D G O S Z C Z - O K O L Ę
Szkółki B Y L I N i K R A K Ó W =
Z A K Ł A D Y C E G I E L N I A N E
PAWEŁ F1TZKE f „RADOSZÓW" Kochłowice G. Ś.
Cegła maszynowa, dełna, drążona, pustaki stropowe.
G R Z Y B
D R Z E W O I M P R E G N U J E
Z A B E Z P I E C Z A
PRZED G N I C I E M
i
N I S Z C Z Y R A
D Y K A L N I E
„ X Y L O S A W POLSKA FAIiB. C H E M . D U D .
te L . O R Ł O W S K I S M U
si". v. o<;it. ODP.
W A R S Z A W A , M A R S Z A Ł K O W S K A 97-A
TEJ . , . 6922!)
JAN PEREBOOM H o d o w l a i E k s p o r t K w i a t ó w C e b u l e k i B y l i n
L 1 S S E — Holandja
dostarcza vi pierwszorzędnym gatunku:
hijacenty, tulipany, narcyzy,
krokusy, mieczyki i t. p. Cennik na żądanie
Korespondencja w języku angielskim i niemieckim
P R Z E D S I Ę B I O R S T W O I N S T A L A C Y J N E
Inż. Stefan Skwarecki W A R S Z A W A ,
u l i c a M a r s z a ł k o w s k a 62, telefon 8.60-70.
I N S T A L A C J E : O g r z e w a ń centralnych, K a n a l i zac j i , W o d o c i ą g ó w z w y k ł y c h i pneumatycznych , G a z . P r a l n i i -mechan iczne .
Projekty i konstrukcje.
S Z K Ó Ł K I D R Z E W l i i Ł M I T K I F 1̂ O I KRZEWÓW OWOCOWYCH " 1 . INVJ W l u l M L U U
polecają po nader przystępnych cenach na sezon jesienny w dużym wyborze drzewka owocowe, dziczki oraz róże krzaczaste i pienne w odmianach handlowych i amatorskich.
A D R E S ; P Ł O C K - P O D O L S Z Y C E S K B Z . POCZT. 43, TELi. 331.
CENNIKI NA ŻĄDANIE BEZPŁATNIE
S z k ó ł k i z o s t a ł y odznaczone na P . W . K . w P o z n a n i u oraz na W o j e w ó d z k i e j W y s t a w i e O g r o d niczej w Ł o d z i dwoma w i e l k i m i meda lami z ł o t e m i i s rebrnym, d y p l o m e m uznania i s ze reg iem
l i s tów pochwalnych .
P O S A D Z K A JEDNOLITA
L I N O T O L N A Z A S A D Z I E L I C E N C J I T H E L I N O T O L C O L T D A A R H U S ( D A N J A )
W Y R O B Y Z
L A S T R I C O P O D E S T Y . S T O P N I E , P A R A P E T Y , Ś C I A N Y
M A R M U R Y S Z T U C Z N E
W P Ł Y T A C H L U B N A K Ł A D A N E W P R O S T N A Ś C I A N Ę
W Y K O N Y W A
INŻ. ZYGMUNT ŁADA i S-ka Sp. z o. o. W A R S Z A W A , UL. T R A U G U T A 2, T E L . 601-84, 603-84.
Osiedle Mieszkaniowe na Żoliborzu
buduje
P r z e d s i e d ł o r s t w o Spółdzielnia z ogr. odp. Warszawa,
Krak. Przedm 5. m.5 tel. 318-12, 780-36
G A Ś N I C E
M I - R A G A S Z Ą C E P O Ż A R
W ZARODKU
W Y R Ó B K R A J O W Y
Z J E D N O C Z O N E W Y T W Ó R N I E G A Ś N I C Z E 1VI I R A. SP. Z OGR. ODP.
W A R S Z A W A , B R A C K A 1 7 , T E L . 2 7 0 - 0 4 , 5 4 3 - 5 4 , 9 - 3 9 - 7 5 .