Upload
lenco-de-seda-cecab
View
224
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
1/152
{ }Cachoeira de Iauaretd o s s i i p h a n 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
2/152
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
} } } } } } } } } } } } } } } } } } } }
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
3/152
Cchi It}{dossi iphan 7
Lugar sagrado dos povos indgenas dos Rios Uaups e Papuri (AM)
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
4/152
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
5/152
Cchi It}{dossi iphan 7
Lugar sagrado dos povos indgenas dos Rios Uaups e Papuri (AM)
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
6/152
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
7/152
No incio, quando noexistia nada, s existia umser [masa bahutgi, pessoaque no aparece],
o Trovo, Ennu[Hipweri Hekoapi].
Em seu corpo ele tinhavrios enfeites (...)
tambm levava seu cigarroencaixado na forquilha,sua cuia de epadu esua cuia de bebidas doces.
Ele vivia s em sua casa,no alto, e comeou a pensarsobre a possibilidade de
criar novas pessoas (...)
Tch tiv Ti
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
8/152
Elaborao do Dossi
pesquIsa e TexTos
a Git oivi (Ih)G a (Isa)
InsTITuIes parCeIras
Ititt scimit (Isa)F ogi Ig ring (FoIrn)
V ai
orGanIzaes IndGenas loCaIs:C ogi Ig ditit It (CoIdI)
aci lg Ct Ti ditit It (alCTdI)Ct et rviti CtIg It (CerCII)
Colaboradores:
Mc bit (dpI/Ih), li FiiFi atci (dpI/ Ih), IM siv umi (it unesCo/dpI),
ati C Fi Cci shiaci st lm (CopedoC/ Ih),Mi Ftim dt Tv (dpI/ Ih),ptci Mi Ct av (sitcirgi Ih m M), HiH Mti aj (sitcirgi Ih m M).
Departamento de Patrimnio Imaterial
GerenTe de IdenTIFICao
a Git oivi
GerenTe de reGIsTro
a Ci lim av
GerenTe de apoIo e FoMenTo
T Mi Ctim piv Chv
presIdenTe da repblICa
li Ici l sivMInIsTro da CulTura
Jc Fi
presIdenTe do IpHan
li F ami
CHeFe de GabIneTe
F pi
proCuradora-CHeFe Federal
lci smi ah
dIreTora de paTrIMnIo IMaTerIal
Mci sta
dIreTor de paTrIMnIo MaTerIal eFIsCalIzao
dm Vii Fih
dIreTor de Museus e CenTrosCulTuraIs
J ncimt Ji
dIreTora de planeJaMenTo eadMInIsTrao
Mi emi ncimt st
Coordenadora-Geral de pesquIsa,doCuMenTao e reFernCIa
li Mtt
Coordenador-Geral de proMoo dopaTrIMnIo CulTural
li phii p T
superInTendenTe subsTITuTo dareGIonal do IpHan eM Manaus
a b
InsTITuTo do paTrIMnIo HIsTrICo
e arTsTICo naCIonal
SBN Quadra 2 Edifcio Central BrasliaCep: 70040-904 Braslia-DFTelefone: (61) 3414.6176 Fax: (61) 3414.6198www.iphan.gov.br [email protected]
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
9/152
Ficha Tcnica Cachoeira de Iauaret
reGIsTro da CaCHoeIra de IauareT
Processo no. 01450010743/2005-75
proponenTes:
Associaes Indgenas de Iauaret,Federao das Organizaes Indgenas do Rio Negro - FOIRN
dados do proCesso:
Pedido de Registro aprovado na 49 reunio do ConselhoConsultivo do Patrimnio Cultural, em 03/08/2006
Inscrio no Livro dos Lugares em 10/08/2006.
Edio do Dossi
GerenTe de edITorao do IpHan
I Vii
reVIso de TexTo
si FciG admv ai J.
proJeTo GrFICo
Vict bt
dIaGraMao
Gci eit Ih:I Viid Midi Gv (tgii)
J Gi rch Cm (tgii)
seleo de IMaGens
G aI Vii
Mapas:
rt av (Isa)Mmt, fm c gfci m fii.
FoToGraFIas:
a Git oivi (Ih)bt ric (Isa)G a (Isa)p Mtii
Vict Ci (V ai)
doCuMenTao udIoVIsual:Vict Ciati am piV ai
narradores IndGenas:
p J (Ti), ai J(Ti), li agi (Ti), lMi (Tk), Gihm Mi (Tk),
ai Mi (Tk).
narradores do MITo TarIanoKoIVaTHe:
li agi, p J, ai J.
Capa
CaCHoeIra de IauareT, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
pGIna 2
CaCHoeIra de IauareT, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
pGIna 4
deus TroVo (desenHo
sobre FoTo de roberTa
dabdab. GuIlHerMe TenrIo
TuyuCa CoM paraMenTao
CerIMonIal, publICada
CoMo Capa de aeITu
(assoC. esCola IndGena
uTapInopona TuyuKa), 2005.
WIserI MaKane nIroMaKane.
so GabrIel da CaCHoeIra:
aeITu, FoIrn).
arTe: Joo GabrIel CMara.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
10/152
sumrio
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
11/152
9Cchi It{ }dossi iphan 7
10 Apresentao
12 Prembulo
20 Introduo
30 Histria de Iauaret
52 O Processo de Registro daCachoeira de Iauaret53 pt Iici68 o Ti u71 a Vigm C-C:ntiv Tk78 dt lci ecmihmt
94Iniciativas de Salvaguarda
106Nmeros de Iauaret
122 Transformaes noPadro de Uso do Solo
135Notas
137 Fontes Bibliogrficas
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
12/152
10Cchi It{ }dossi iphan 7
apresentaoapresentao
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
13/152
11Cchi It{ }dossi iphan 7
pGIna 8
dana TarIano naInauGurao da MaloCa,
2005.
FoTo: VInCeT CarellI.
pGIna ao lado
InTernaTo dIVIdIdo por
eTnIas eM IauareT. rIo
uaups. so GabrIel da
CaCHoeIra (aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
Agi chci cm
at ri ng (aM)ig, hj, m immt 40.000, iti mcmi ti ci g ri ng ft, ti cm riu, I xi; ict gii, sGi Cchi stI ri ng. a g 10,6 mih hct t ig mc,cvivm tt g fmi igtic:
awk Tk oiti. H,i, Mk, i fm ct ctiv
fii igtic.o chcimt gg v vivm cfci ri u p, ci chcicm It, tc igtv
cci v igcim cim ti ctiv m jthitic itci ct.n g g cm , j ig it Cchi It t, t cit hiti ci hmi c titi m
vivm tm immii.e g iicm, igmt, cig mj cigi vi, ti cm fm cvivci mcim tmi , itific viti cmtihm titi cti.
d fm, i imtt g g, Cchi It ficm ptimi Ct bi Ih m gt 2006, imi m
ct icit liv rgit lg.et th, t mci t Ih, Itittscimit Isa, F- ogi Ig ri ng FoIrn ciig It, tv mvimt vitict t m mt i ig Ti Tk It.
a ic t , Ih ctii chcimt viiii t vvm vg timi ct vig ci ii.
li F amiPresidente do Iphan
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
14/152
12Cchi It{ }dossi iphan 7
prembuloPrembulo
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
15/152
13Cchi It{ }dossi iphan 7
pGIna ao lado
TraVessIa de alunos norIo uaups, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
Compartiar ou moopoizar?Propriedade iteectua,patrimio imateria e os povosidgeas do Rio Uaups
a mi ii m ptic nci ptimi Imti, Ih ct f mi viiii miftcti cimt mm m m tmti fic cm tig igj,m i hitic. aimic v mi Ih, tci dct3.551/00, i t ttmt cmi mi v git ici
gm. a ici git Cchi It, riu (aM), ctmt citimic ift , cm jic, mcm tc.
a imi mi imtt git it t i itctit mc im
jic, chci Ctiti 1988 imti cm i ift jiccct c-itt cm chm diit itiv fm.
C, cti miftm mi cii vvmjit iivii / ctiv mitm ti tmi , ct c g tm. e ctt jct m fci
ct t itit g, gtiv iit -cit, ivivi mt jic itiv.
a mt tic timi imti Ih
git ctgicti, m tmm i ci mtii icim itci tg iitci . o et i g m vctiv ccit ct, m jt fic,m mitmiti, jm v t t jic.
s v h, git vg Cchi It mcmih viiii t jic mm gi ci v ig ri u. e i ft i
diit, gtim chcictitcimt, m m cmcm ici vtci itm fm i itct.
Povos Indgenas:PatrimnioCultural,Propriedade
Intelectual
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
16/152
14Cchi It{ }dossi iphan 7
ao Fundo, pedras que
represenTaM os dIro, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
Prerrogativas iteectuais sobreo mito de origem dos povosidgeas do Rio Uaups
a Cchi It ft ci cit mit igm vi vig vivm ri utmt (Tk, Ti,d piti, t t).e mit tmtim c tfm t cimt imi hm ift v ctm m f cmtih t g.
ai m 2004, t iicii c cmt v
git, i Tkmtm ct thmt c Ih vihmt ig cm Ti, iviic tmmgtiv Cchi
fm cm ct.I fg m c gci cmi ci git- m m t v ig ri u.
aim, m mit fci
it git Cchi It t c Kivth v Ti, tic
v Tk t v hitm ci ri u gi t
mic m g.n hiti Diroct
Ti hiti c-c ct Tk,imi, fm ti tft im tci
c fg c tfm. aim, t t ci m i ig, m hm gi ti fm m cig tc. n,
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
17/152
15Cchi It{ }dossi iphan 7
cm m tt t c, t cig mi i hmi tm igm.e tci vm
f cmtih t g u, mcicim, i it ci iicii itci iv, m tm m imii gvm mf vi m i mm. aci hm gi mtmi t, im ii, timt, v fm m hj hitt. , tt, mt itv m cctt tfm. etfm tm mtic
mj t f kumu, j imt c fmi. ciit ci ti f vi igic m g u,
mm itmt hiti tii m mm ti.
a ct hiti,
tt, Ti Kivth t mi g i vi cc tt igm iv t imm. e t ticmt tt ctitmcm t imi.d mi, h m ct itci t ift
v mit v u, m ct m vj m t iti t g. s t i fit mi it vi ig cimii ccim
dabucuris iti tc imt t t g, c t m t git Cchi Itfc m v ci mm f mt.
Mit hiti , im, tict v t tci g tm.
e vvm it mt i hiic c imic mtii, fm ti cttj m ci imcitiv, cj cvcfic mitm vt tic. n c,h chcimt cimtcmtih t tit ciit g cfic.
s h m f cmm mm icigi cmtih, h, t , ift fm
tmti- mi t cc igm iv hmi. a ticm vi thiti tici, i cm fim i
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
18/152
16Cchi It{ }dossi iphan 7
gtiv viti. aim, t fic, chcimt ci mt cmtih; ,
, c t c ctiv ctiti cm t tici t tc ccti itm ci u. oj, cmtihmt chcimt mt hiti fc mm m.
A perspectiva idgea diate dosistema de propriedade iteectua:compartiar ou moopoizar?
s itm ig iit
gtiv vmt tvitt ici git Cchi It tm cmtihmt m titci, mm i itm i itct
diit itiv.a i itct
t citcii imm
igi gic v mi ttiti t gm cigti civi iivi itcti hj ictiv ci hm.o iit t, mi-h i itct,mit v gi giti cm i t,fi cci ti c m m t citivi civ miiv , tt, i
jt mi f iivi,
gti-h iit imi t m m ctimt.
e mi ccm ctivig i. ai
t tiviivii j fit jitcm ti tt, fi ti gm iviic
i i mmit, ti mt civ m m. d fiit cim, f miti civi cm cm citivi f ti ctt ig. nmit, ci, tmm, cic tc chcimt jm gti,i chcimt tgim i.
ec i m mit m hiti cigific, ctiv ig,
c gtiv ct- fm i. em tctt ci m ift,ici cmtihmttmm m cmmi itci
rIo uaups, MarGeM
ColoMbIana ao Fundo CoM
prdIo da aduana, 2001.
FoTo: beTo rICardo.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
19/152
17Cchi It{ }dossi iphan 7
ti civit iitct: cm vtcgi ifm. ovt Internet tcgi
g cic ifm t cmicm f ct imit igiti, fmt m t icmtvcm ti t i itct. sjct mit igit, fjm-g ici itci tci titiv fm i. Ti icim hj gh viiii itci jic, cm icGnu/li, mit itit gm, ici
mhi t, ii ivti cmt.n cm iit t,gm tmm iicitiv c t (open access), cm ci ic ti
t Creative Commons, mit t icci-tmt m mit igit,im ti jg
, immt - mi ic.
em ctiti imit itt, ctivig ctiv
vm ct mvimt software iv c t tcm, mgm mi, cimt it cmtihmt.n ctt, mi
v titmt cmic chcimt, v, i ti citi fiiift, cmtih
cti f t jg,t cmi, j ig igit.
a ici cmtvt git Cchi It ic j
ctt tivi vg iim, Ih, ci m ttmt t tiv
i itct, ic cmi ig.ettt, h, i, mt vit ititcifim m tt t cfic t v ig at ring t, t, tici vvm cm timi ctimti ctm g tic .et , ctmt, m tm ft ctt tic v
timi ct.
a Git oivi (Ih)F Mthi btit (Isa)G a (Isa)
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
20/152
18Cchi It{ }dossi iphan 7
abaIxo esquerda
loCalIzao da reGIo
do alTo rIo neGro.
pGIna ao o lado
Mapa 1 - Terras IndGenas
do alTo e MdIo rIo
neGro e loCalIzao do
poVoado de IauareT.
leGenda Mapa 1
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
21/152
19Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
22/152
20Cchi It{ }dossi iphan 7
introduointroduo
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
23/152
21Cchi It{ }dossi iphan 7
CaCHoeIra de IauareT,
2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo
reunIo eM MaloCa, 1995.
FoTo: ana laura
JunqueIra.
Em mi 2004, F ogi Ig
ri ng (FoIrn), mtimt m icit
Ititt ptimi Hitic attic nci (Ih),i t g mcitt m ci s Gi Cchi (aM) i m iti iici ic timi ct cm g ig ri ng.ptci dtmt ptimi Imti sitci rgi Ih am/rim, i tv cm f v tic git chm cti ct imti, it Ititt mg dct 3551/2000. p ct, fic tci m vmi timi ft
ct cti , ccttic mmti ccii, cvm v ci dct 25/1937, i tmmt, , j m 1937, igm svi ptimiHitic attic nci, tig spHan. o v ct,m m, ci m tic chcimt et ivi ct ii,
ctiti m itm fici ivti git fm fci cti imgmt ci1.
aim, v itmtg ci dtmt ptimi Imti mit Ih, m 2004,im iii i jt jt v ig, ici- ctt ititci v. n ti, ijt it fm iici:m fci cti Gi s Mig Mi (rs), vvi sitci rgi Ih ri G s; t, cimt, fci cti ig at ri ng (aM). emm c, cttiv ici cmtm m t tic
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
24/152
22Cchi It{ }dossi iphan 7
timii vt vig. o at ri ng fichi vi mtiv. et, t i itci
FoIrn, tv giig mi t ami, cici h mi cm Ititt scimit(Isa). am i, m gicimt ig, cm m mi 30.000 ivii m mi vit g. Tt-, cmfit, m t cmct t fticii2. p t i, gic ttiv Ih.
p tt mi ct, fmcvc i g g ig ,
vt jt tmtgci FoIrn,
vihm vv tivi
gicmt fii cmjt viti ct.
aim, fm cvi,cimt, gvvi m c imt c igifci, i ci, mtii, , m m mi m, jttic-ggic t i ct cmiig. am tcic
tg, Isa Ih,ticim i Tk ec yi (Mi riTii), Tk ecuti (at ri Tii) biw ec pmi (at riI). a i ct, i,cm Ti It, ,m ticim c m jt fm c ig, miftvm
viv it m git
aula da pr-esCola, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
25/152
23Cchi It{ }dossi iphan 7
hiti igm tmtig tic iti. d ti, Ti icvm vt m mc m It,
ici ct miii ri u, tmtim cc t mi tct vi tiig. em tt m c, mc vih i mm jt mi v c
tvm ci.n imi i, hv m
t g it tic git chm cti ct imti itmt tcicct, Ivtinci rfci Cti(InrC). eic- tivti m c m mmt fci cti mtmi gi: InrC
m itmt chcimt im jt th Ih, t cm ici jtiv itific
cmt cti(Ci, 2000). e , fi ivti, cific c cm ctgi
j tci ict. s : ) c(iti ft mcm
vivci ctiv th,
igii, ttimt t tic vici); ) fm (mift iti, mici,tic, cic ic); c) (chcimt m f i ctii cmi); ) g(mc, fi, ti, mi cctm m ticcti ctiv).
p t t ctgi,
c- gi m ci,cm vc ci(iti tc cm c), imt (ct
mic cm fm ), cci (mih c cm ) imtci cchi cmci mgci mtic g (g). aim, m t t gct jic m
tmt cvi ti,m m iggm m ititcimtmit mc ti cmtimi, tmmt, git,vg, mvi imvi,mmt, c, ,icimt, fci ct t mtmg it tm, tmm cfim i m g igit. n i m,
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
26/152
24Cchi It{ }dossi iphan 7
g t mmift m tv it t.
Cm fit, v c, vm imt jt c, iim vi g chcimt ig,ctiti m itmc vigt gi, ,t igi ti chg miii i
tmt vitcm ft ftcimtct. I mim , ct v
cc c, gvvi cm ccii ic vchcimt ctcti i. d mimtt, c vmj git viti chcimt ig
tv iti mtii itic, jm ci tcgi fm mj cti, jm hitict mi vh, mit iti.
d m g, cct jt cft m m it t g ig ri u I m git ct tig
lIVros de auTores
IndGenas.
imi c cxx, m t ti mv civii i. d m cct, jt t ci miv ic ,hiticmt, c cmh ri ng. s c vi cmitmt cci cmh miii ct ct g ig,
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
27/152
25Cchi It{ }dossi iphan 7
v g, h cmc v mi vt ci ci c.
aim, m imt
c ig, FoIrnvm mt i ic iv t ig Cn Ig ring (j cm it vmic mitgi d,Ti, biw Tk). e
mtii mm imctih iv itic, m i Cd Tk cm ctcimii. J tm m
vm igifictiv gitcti, t tg cm ici i gi.
p- i ici fcm m chv it i t fcii Ih
ici ig t i mc FoIrn. Cmmim Ti, g gv tmm t
i th j tmf. a vi, tt, gm FoIrn
vm tim cmij vm igifictiv i m ivtict. a t Ihfi, mi, mit m
chi itt cm miicitiv fici vm ftc t iicitiv.
a i tv tmm m m fit ticimit, i, , Ti iviicm i fii g mc tvm vt m It,gmt m fmt imtci v it itt git hiti, ct
tm tig iti. d ct gi ri ng, tm mc f- gmi ctiv ,
igvm t fmi mcmi. e, mmtm, hit cimi, fm timt imi miii. a timmc itim mt t ici 60. p
mtiv, itc gi m git cimtcm Ti, , tcim ct, im fti vim imi i it timi ct.
aim, t Tkcgitm ctii git cimi ct(cm c fm ), t biwcgitm git mc at
ensaIo TuKano para
InauGurao da MaloCa
TarIano, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
28/152
26Cchi It{ }dossi iphan 7
biw g vmcmcii g ti cti cm g m,cm Tk & stk p ac(Isa & oIbI, 2001) cm m, Ti m cjt iii git g g.d t vit , iimicv itmt m mgit, t, vi, it ,ftgfic, vi
Cchi It, m gci ci cfci ri u ftpi, mcm ftit bi Cmi, git ami. Cm fi tg m T.Kch-Gg m gm gi 1903, Cchi It m m ch, cm vi . Tt- m t cit
tch ri u, cjmvimt i mi ctcm g m i ri p, imi mgit.
et i t m tcmt th cmt i c fi 2004 tci g 2005. Fim c vv vi It m ic
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
29/152
27Cchi It{ }dossi iphan 7
igm igific , , im, fit iti mtic h m fm.
d cv, ticim,icimt, hm ti tk, , jt vi tti, cvivm hj v It. a cfm t ci,cm cc 3000 m,v- i ft ic. em
imi g, tt- mt cvgci -gi mt v, ri pi at ri u, Ti, g i ci ri I, t, igimt ft mg k, ticm- v ft g tk:Tk i, d, pi-Ti, W t. emg g, fi c 20, Cchi
It fi chi cm g imt mi ctmiii i riu, , g cicc, ig ig t ditit m itt. Citi, tt,m m ct ct civii i,
vi g ig fmi mc,tg cimii
FIlMaGeM da narraTIVa
da HIsTrIa TuKano na
pedra CaIn paa (laJe do
perIquITo), 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
abaIxo
esTudanTes IndGenas
na sede da parquIa de
IauareT, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
iti.a Cchi It fi
git cm timiimti liv lg, mgt 2006, Ititt ptimi Hitic atticnci (Ih). e tfici vc t hiti cimt: i ti, cm c.
{ }
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
30/152
28Cchi It{ }dossi iphan 7
Cachoeira de Iauaret
oficialmente reconhecida como
Patrimnio Imaterial do Brasil
noTCIa soCIoaMbIenTal, publICada no sTIo
do Isa eM 23/10/2006 [17:20]
(HTTp://WWW.soCIoaMbIenTal.orG/nsa/
deTalHe?Id=2344)
Em So Gabriel da Cachoeira (AM), aosom das flautas indgenas, os Tariano e Tukanocomemoraram a entrega do certificado de registroda Cachoeira de Iauaret, no Alto Rio Negro,
como Patrimnio Imaterial do Brasil. O registroinaugura o Livro de Lugares, do Instituto dePatrimnio Histrico e Artstico Nacional (Iphan).
ag fici: Cchi It, ci ri u, ptimi Imti bi. acimi tg ctificctc tim t-fi, i 18, m s Gi Cchi (aM). o gitig liv lg,
Ititt ptimi Hitic attic nci (Ih), ig Miiti Ct, c chcimt Cchi
It - chci cm Yaiwapoea (m Tk), Yawipani (mTi), Yauaret(m nhgt), Cchi o (mptg) - cm g g v ig gi.
o vt ct cm
Mci sta a Git oivi t Ih, tt F ogi Ig ring (FoIrn), Itittscimit (Isa) icii i ig itit It.
dt cimi, i ig mmt tjti t t chcimt im
mmt mc m vhiti v ig at ri ng. di 78 , v ig
It, tm viti ct t m viv, fim li
agi, i ti.
agi m i t v Itcim cti iviic
iv cti i ctm f cmi, m fit g v miii i ici c - hj t M i mM. pcim ti v- mc, jv
vjm cm tvivim. a mc ti fiig fi
C h I{ }
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
31/152
29Cchi It{ }dossi iphan 7
m It hj m viti ct igc. Cm ti fit, mc tmm
t m m viv, ctii ctiv ct vig gi.
d c cm Ga, tg Isa cmh c git,
mmt t ici m t vg vvi tmm mit c ti mi c ig ci imi Cchi o. et cit mi m i i mv cv ivg m ct. a cct m mt g g, iciv g ig, i
pjt ptic pggic c ig gi,i mti i-vi,t t. o mmt g
c, jt iig, i ii ici vg, i a.
Mci sta, Ih,iici f i m ii g f
viiii gi miitt g ct, gi t j vm tcm iv m c. oth cm v ig vm t am cm git gfim itc Wii, t at ring, cm git Cchi o.
a tci it Ih i
t cimi f vici jic g vm immt iici c ti
fit g t M i m M.e t m mit ititt i t,cm i ci cm FoIrn, Isa ci ci It, vg timi hj git,
fim Mci sta.T ititi ciig vvi cm ctific. Mit mci, ig cmmm tg cmt cm ct ticii.
lci at a a(Isa).
30C h i I t{ }oss a
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
32/152
30Cchi It{ }dossi iphan 7
histria de iauarethistria de iauaret
31Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
33/152
31Cchi It{ }dossi iphan 7
IauareT. so GabrIel da
CaCHoeIra (aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
P ci viit Ctnimj u m
1927, It ctit ct ici c
Ti i. d c cm tg, t iv m
vigm chcimt svi pt i (spI),
n vt g riu cv i umi-Cchi cm titi
ti Ti, mi t u. qttcimt ti(iciv m i pi) cm479 hitt t m tch i m ih t tmmi 2 km. smt m ti,
a-, cm 12 , t
it m titi cmi(nIMuendaJu, [1927] 1982).
n t ifci nimj,
It it- t mi,cm 51 . em titicmi, mit citci, hvi m t i
cmi, cfci ri pi u, mtiv nimj mtv ci t mti ii. sg, it fciitv t tic ti cmi ct
ig. am i, miii i, m 1920 hvim imtm mi bi u, jhvim, t, ci imtci g jvm it m v mi It. a itci
miii cm cttici i t nimj cm m
vi m vm m-t ig
at ri ng. o tcmv, t, imt m tcimt spIm It h tm
iti fi c cmi.
n git, spI Mi si ri ngiicim mt tivi g. p 1932, h m mi i m m t t
spI tti 163 , 142 Ti, 15 pi-ti, 4 Tk 2 K. e hitv gmc t 24 c mci (spI - ptIg u, 1932; spI rti pimi Iti,
1930-31). o pt Ig Mi fm imt mg iit u, ctivmt, gi g cv i
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
34/152
33Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
35/152
{ }
It, viim viTk th i Ti mtii ct. at
fi c 30, hv mmt igifictiv miii t m It; mi j m if-ttficit ig mt, mi g, cc 250 ig m itt mi mi.
p tttic ivi ti i mi,t- m mt giv t cm ci imi, m h tmm iic tt itti m g mi ctii m fih
i it mi tg m i, cc 25 i, it ci mtc . em 1950, mi
ctv cm 40 mg, mi t - itt, It
j civ cm mi
c miii imtihm m t gi ring (Mi It, ...).
rfci - itt It cmm gi cmt mi j fi c 30, imi tm
ig j hvimtmi cic t mi, cm g cic . a ici cttiv miii , t cmi igm, vim cmimi gm,
t cm ctit itmii c mi ctivm fv ctiti cmi cmt c
ih m t m c. ai i gi thm ftivmt tc mc cmi
tim ci m 1961 t Tk at ri pi , j miiimtvm m ct ictci - t mi v hitcit. M vivm cv, vi m
mit cmi cttvm cmt, c img t. e im, imtvm cmcit ticmi ct tg cttic. Cm fit, t vig iticii miii
It pi atu t c 40 60, ctm im git cmi vi t, c m t
Mapa 5a
ColGIo dos MenInos
ModIFICado pela
TerCeIra Vez, IauareT
(aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
34Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
36/152
t m hvim igch4 cmi(Mi It, ...).Th igi
, mit mi ci, m tc,
vi i, ii i vci.
ag m mitig It fimmt hj hv cmi Cmi fm
ct ii, cji fim igi . atm tmm g chgm t t ig m Mit Mif, viim mgt i. n h ifmth it, m
ti g imtfic c - i It tmi gvm t mhttmt t t
ti cmi v, m, i ri pi-p, gi mi i ucmi, vi gm igmt ici. umh It c-
m ifm ic chg t cm m t
vih ifigi itmticmtm tt i ti ri Tii. dii t: o
h tt gt mi, vivim im i pi-Cchi, j civii!.
imi t cm c th Cmi fi mttiv t mci. T fimm mci tcvm t,cimt fih, ci
m g ti mt itt, m ficit tif ci t cmi at u pi. am ,, i, ff,mci im ti
m ti mic cti Mi, cmci cicmi i v,mit g ivtimt tm th ig,
andor do Corao de
Jesus. so GabrIel da
CaCHeoIra, IauareT
(aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
35Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
37/152
cm it mit mi c,cm ig imimt cm gi. p imt
g, fic c, i, mi tg tchcimt ii itt cjv m - i f cmi ic m ti ig,cti cm
i miii. nmt ci, tt, cmimgim miii. om im cm m mit - cc vi .
aim, mit im
h vt c, gmt cm tm mtmtic.
e v, m,ctii t,
m m mi ig cm cc 50 i cm
v fi, tg t, cc mti vi vti m ihi.qm tiv cm fmi, imt i m
ig, , im, i fih cmi v. Fi Cmi cmm vihi. sm
j tihm, m vm m
mtvm, cm- gh It. s hm hj m t 60 70, mit m vi
igi cmi . n c,t vim igi,fimm. d m, mit f, imv i ct mvimt gt Cmi.
n tt,
1951, i gitmcm t itci 350 - cmici i ifci mi, v icg m cv t - m th. s mcm
mi cm citi,fit, i, t i m,m ti Cmim c tm m.
ai cm mi
TrabalHos; CosTura,
TeCelaGeM, FIao
(d. leopoldIna
dIreITa). so GabrIel da
CaCHoeIra, IauareT
(aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
36Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
38/152
ivi mt- m it, i j cim ctim im. a itci c m-- ig gi at u, mm fim cic ch,
vi- m t gi ami t sg G Mi.n , chvit t
itic i t,cmhi tmic,cm Rubber Development Company Chicle Development Company,itm- m ciitt t mic,cm Mif u
cmi s F at V. umgm t vigm g J C. M. Cvh(1952) at ri ng
1949 f fci ti ch fih Mi u hivimic, mit vvmt vi m cmhimci timt.Hvi c, m c i
It, m i it tc h.T ifm cfim mit m mi tig It.
37Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
39/152
qt pt spI, hiic i fci m 1932, t it m 1943 cm it
m t tgfic. nt, m, vmtfch, c m 1952m mi m ic t ti v fi i u ci m t i miittiv spI ci s Gi
Cchi (v oivi, 1981).atit t fcii spI miii cm t cim mit ci. d spI, g fcii m t Itgitm i t ci ci th
ft v ftvm,t itim ccimtgiv if-tti t i (spI rti pimi Iti,
1930-31). o miii, v, cmtvm m mit ti cmtmtimi g vi
g iigit. a imiv iii it tici fcii spI ft cii ig, vicitim m itvi gi m i mi iv. em 1959, Chf
ajci spI m s Gi Cchi vi it u git mi:
d ti pt Fti Tii, ri Tii,M Fc, ri pi,It qi ri u,
t it fticm Cmi, ic ti m pti spI ct ci bi, c cmt itci
im gi, vivm mc gci cmcit cmi i tc itt
, Misi, m t ii,cm Mi Cmi, , h t i ct, cm cm (spI athC, Chf ajci u, 1959).
Cm g ig gi ivm cm it f t t. sjcm f, Mi sici icmi ti fti, fic tt t tc
fci t p-dit It iv ticmi c 40 50. o ici t tt cmt ii it
(1) doM Jos doMITroVITz,
(2) pe. Jos MarCHesI ,
(3) pe. ezequIel lopes,
(4) IM . luIs pIlaTo,
(5) GuIlHerMe daMer,
(6) pe. Teodoro, - so
GabrIel da CaCHoeIra,
IauareT (aM).
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
38Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
40/152
gcimt th ig igi, m t m i cvm itvi mi gt jt j,
cg ig tti Cmii Mit,cit u cmi.H tmm vi iic gci fch t Mi cmcit cmiig cmhi micmci, tmm cm
Caja de Credito Agrcola, c ficiv gci cch Cmi. a ct m v i aCmi It tmmfi gci Cmii Mit cm Mi si m1946 (Mi It, ..c).
a ti 1958, ti Mi vih c fti vii i gitim i mt F a bii
h t. a g v t t, i It miimm m ti i
ct m it m m t jct mi. a v mth t tii, vv itt mmt It mtmt t c
it. a ci ctim cm vi vi ft ci u t It mitim hiviCti, cm t mi fi 40. nhvi tt , im, c
cm m t i, tfi ct cm mch,, ict, i (Mi It, ...). oimi vi it
i 21 tm 1958,t fig mit tic, cm Mch
a e Gm Tt
C pti oivi, mi t, tv Cia nci, i ii im chm bimiFab/Mi, c igi itg ci ami. a ti t,i ficii Fab
m, m iv ci cit, tc gi cc.em ic c 60, i Tt-C pti oivi(1963) ific It cmm t amicj itci i v
m th miii.o m icimt
m-- ig cmi vii imiigivmt t fi
proCIsso eM IauareT,
so GabrIel da
CaCHoeIra.
FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
39Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
41/152
c 60. em t mi g , igi u cmi imfimt fch. Fi tmm
fi c gvcmi tm gm it t,, vi i,
viim mh it cmi viitvm m itici. em m t Mchi, t 1969,
- git:
o v t tim, vtm vi mt v. o v cm Ti Tiiic t f. a tiCmi tm it
ig mit i m c fit fic mi 300 t fic mi ttt. di fic t tm
vt c mm th fic gm t vi.o t g v t i t. Cm
i vi mh it ig Cmi. ectimi gi viigi v mim m g cii(Mi It, ...).
e git:
n v chg mitgt Cmi, g cmmh j ci viit mi t gi m t gt. ett c Cmi mc i m gi (Mi
It, ...).
o i Fab fim gt Cmi mt cm i
m v f ccimt It. Cm fit, fi it tcimt tt Fab, mi
pimi z a bm,vii jt i u. n 60, itmc imt cm tfm,cm t imicih cmi ifci mi,
ti 1965, cm ci m G ec mit mIt, m 1968. Iiciv-m -gi ttcci itt, vvi cimt imi f ig.
a fi c, m 1969, hvi
cih cmi G ec Mi 23f m It, cic miii 18 ig(pi ri ng, 1969).
40Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
42/152
n git, m f 27, t miii 23 ig.n Mi cih,
m cv mc 460 (pi ring, 1970). n 70,m v cgi cm ttmtic vi cm ct, vv mi m
v th mit it, cj gmt fit
m mtii c ccm m It ticim th, mitm mi timv gt cg miti v t t cgi. p mtgm tt, pimi z
a Fab fci mtm i Cm(Cmi at
ami), cj ci it It tmm
tfi. v ititic, Cgi s Mig
acj, , m 1975, iici- imt gtiv g
cic it itv i.It , ft c cgi mt. um imitm f ig,i j t cc t mi m s Gi Cchi, gii git bm, , m
c fi, viim t miccit iviti. o i tt hgm mbm vii igmt Fab.
a c 70 iti,cm fit, m cjt tfm gi atri ng cm m t. Fi
tm p Itgnci (pIn), t gm ci GvF ici c vi vvimt itg
gi mic. ai at ri ng th, m f imt , cm
ci, t j vipimt nt chgv t .n ctt, m igticci-cmic cfic fii m It mit t vvi radaMbrasIl gi.
sg igtic, ici 70 It j m ditit amiittiv mici s Gi Cchi, m cj jiictv- m g m cmi ig; v, m cc 500
m mt. a Misi fi ific cm it c, cm i i cm cci cmic. Hvi m i,
alunas InTernas eM
IauareT, so GabrIel da
CaCHoeIra, (aM).FoTo: arquIVo da
dIoCese de so GabrIel
da CaCHoeIra.
41Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
43/152
m i, m mci mfic v. am i,t tivi cmci c ct Mi. Mci-
i t igtic , 1975, ditit tii m vm 13t ci titic m ti v ; Mi iiv- cmciiitmt cm cm
M. em ct, ct tivi ttivitgi, im, mi Igj. em tm if-tt, It j ctvcm gi tic fci m g Ctm(Cmhi egtic et
am) tci m f Fab c 15 i(radaMbrasIl, V. 11, 1976).
Cm c i p Itg nci,
pt Ig It vii t m 1975, ccm cm fm p at ri ng, t
t tg ptsivw-C (1975) FunaI.et cmv icimt cm gict, i t ft ttiv cmi t cmcii t
tm ci m Mi t mci tiivi. ai th ftivmt , ccit vvimt cmiti, ivific gc
fm ctivig, vii ic ic miii,t m gm tic. o tm m
fm m ctivig m It, gmt c 70, mm v it
miii. dti tc tt ig mci, cm fiii pi at u, imt m ctiv ctcm t v m cm tt i , cm m
hm ci cmi , t i vcg ctit, f,im m itit v tic cmic,tim cmiti ti t ci g (pi ri ng,
1970). a fi c 70, tivi cmci cic ihi m It cmmi it, cm gjmt g i tivi
42Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
44/152
cmci tm t m t F, iici gmt tii i cm mi 65
(oivi 1981).a t, fchmt itt j v cgit.s, ici c, Misi ri ng ctvcm i vi ititifi mt itt lgi bii
aitci, F bmet M, Miiti ec, scti et ec sudaM , g i, bi s Gi,d. Mig ag, cv t, m v, iici c fchmt itt m
f m giv v (sivw-C,1975:41). am Cgi sMig, j fci i t itv i, hvi t mi
30 cih cmi.Hvi mi 40 fig m t ditit, m tigi c
1.200, c mi 400 mi tt cmi (oivi, 1981). e fi 70, ig citi ici c fchmt itt. a ti t, i imim
givmt m it, ifimt itm m 1988. e fim itm ittm It, i cc 50 vigci.
a ci g ctmiii It hvi i
mt mtiv gh i fi c 50.
ai hvi cm bi p ici mitci t ccti:
s cvit vmt givmt Vi, ct t hitt
ig t i, c Vi jmivmt t, ttig, v, mm it ct gm ihi Mi. vit ig mm cvici Mitm mt itmt
g i, vim t i t (Mi It liv Tm, tm 1930).
a it c iti, im m
cit mi:
di i t it mi It, cicmc Ti tihm i
alunos CHeGando para as
aulas, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
43Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
45/152
, gi m g m 60 c, m fit fm c gi ifci Mi, c mvih
cmi chgm fti. o cmii gv titi, ctm cjt mi hit i,cmv: q vgh , tm cih bit m ci m fm,
vgh (Mi It, ...).
M, m 1990, tfm 70 80, ic miii cit. a ci mfm, tit cic
mc Ti, fgi-h ct. a civii jgvmt mt i tvg ct cimigmt h c:
et Migit ic itici, mitgt jt i m It hv igm
ic . Fch itt.s 850 tm Cgi. um v it ci v c tihimt. a Cm tvi tmm t m vi
jvt fic cmtmt
it (Mi It -liv Cic pi, 1990).
It hj mci, cm cgi, hit,gi tic, ci, tvi,it , t cit m tiv cmci ig. at
m 80, m tcmi ti m t mi. Hj cmicm m mi mgficmit cim (~ 250
400 ) , m ctigi m t, ci i vi, it, t m cjt mi j t fi . a tt, ctii mc i m 2002,
cc 2700 (v ctnm It, gi 106).
rua prInCIpal de
IauareT, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
44Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
46/152
pGIna ao lado
Mapa 3 - VIas e baIrros
do poVoado de IauareT,2004.
leGenda Mapa 3.abaIxo esquerda Mapa 2
IMaGeM IKonos, 2002.
45Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
47/152
46Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
48/152
em g, ci- fim itt mti i i c fi ici c
mgfic. sm mii mt cift c c,mit fmi m fiici mt mIt. Iicimt, ccm tig cmi Ti vim ig
c mi, cmtmm t , ch Tk, pi-Ti, W im it. em gi, m c c cm t fm v
cmi. n ctt, gt t cmiti cctmt vt mv ific. a fmi m mm cmi
igm ctm-, vi g,i m ift i, ft cictci cfic chg c m
v. a ci jvm g t tm cgi ftm mcvivci m m itcm i v. b t i gt m ft TV. e im, cmti mi ft mt ific ft
m It i it m ctct jvt, t cctmt m mitc ig ci ft gvi cc.
M m t ih t c ctii It ci-, cimt,
m t m m citft gtiviviic Ti mi g g Tkt m m
gtim It. o tf- itmt it i cvivciictv v it
im g. e ft, fm t hiti ct ctt i ucm ci ci, cim m cm fci c vmi ticmt tt ig tit t c-it tct itit
ti ift itt m, fi, chg imi It. o ft , m gm cti, tcm cc It m ci ri u, tjti i icii g ig gi
cm. am ittgic, tt- m g cjgtiv tcimt v cmi tih Tk,
sr. adrIano de Jesus,
TarIano, MosTrando
FoTo dos anTIGosTuxuas de IauareT,
2005.
FoTo: VInCenT CarellI.
47Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
49/152
Ti mi ti. p i,It m ci ic ctt gi.
ag m tigcmi ti ctmmiviic mi it gtiv t
vim tc v tim c, mtic t iit t cicviih v mh ci
c. e c, m, g hm c Kivth,it cmi st Mi s p, ,cm fi it It,fm vim Ih git Cchi
It cm timiimti. Cm tmi it, t t ii- ctt tic cfic t g
hj cctm m It.a mm tm m ii mii tvmt Ti, vi tmm ci
m t cm mi tim t iti mtic m igm ch fmm cchi, c hitic ri u tjti ctiv Ti migm ri I, t v
tk tm riu c-c cti f am, t. o t mt m g, -hm,ti mm itci Ti Tk cm gcii itit. s fc, im,
m cfic cm c c cm ct, g mc itmt ctm.
48Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
50/152
M t cmt git Cchi It i-i ctt itific
cm c tim , ctmt, c c m vm c m vi m It. Cm jfi vit, ct cm gc iiii m jt c,
Ti c Kivth vihmtt vt m mc cmi st Mi,cm mm ci mm c viv m t g tgi, tig t li, m 1927 cci i
m It. C cicmiii cm m miimtt chf ig u g c miii, li,
im ct, m, tt, tit. dj i j t, mc fi viv
bi ri ng, m mi t. a i fm Ti hjim it cimt cimii. e jt,ci g, mitmt tii, ci i ct ititiv
c c m igmtii. o j, iti vh t, im cm ti mc, fmcm miii mtc civii: mci i cit m, t
cmt cit. Cm vmc It, Ti c Kivth jvm tm tic tig, cm, i, jtvm imt ft
cmi. Cjtvmi v hc tg , , g ifm
j cicm m It,ctvm- it mm m mti fii m M.
em ct mi, vi, hj m i, tmmm f m mimtt t i
miii ti fi 70 t cti ig. s m t iigit migit, m cm ifci Jvi Cmi mim mi pi 50, mi
Tgi lit, fi ti m c 80 cm iicim mm ti ticmiii. Fi ti
49Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
51/152
, cm cm vi It, cmm c v i ,m f m m
hm jt cmic,im cm i vim ict. a m t igi fi mtiv i i, im i ti f c cm
ci i mim, iici, g, mc t fticmt cm?
dv- mci ct mc tivi civ TiKivth m It. a mm
tm m t vm t v iggm timi imti m, tg t m It,
cimt Tk co, igii ri pi,miivm- ct m g mc m m v i v
Vi aci. o o ft t iicitiv j ctvm
cm m jt v pdpI (pjt dmttiv pv Ig, Miiti Mi amit) tv FoIrn, g vihm
i tivi cti,cm ct ct hiti tig, t jv cgi m ic cm ct hiti vi ti.pjvm i m g
ft ig ft mc. a cti Kivth, hm o, ft iicitiv, jmcti mc m
abaIxo
MaloCa TuKano eM
ConsTruo, 2005.FoTo: Geraldo andrello.
abaIxo `dIreITa
MaloCa TarIano, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
50Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
52/152
t m c ticfic mm , mIt, i i v m cjt imit cti. Ttv-, ft, mmc vctiv, im i:t--i, t,
ct tt Cgi s Mig, i cmi t ditit,iim m chcimtic it hiti
ct ctivti. n ti, v ci vmc i tmm tii tivi c, ctimcm i tiv ci Cgi. e j mtv-
viv i Cgi tv, fimt, tfi fi f ig.
T iicitiv Ti
Tk mtiv ci, fim m mit f tgit, tim jv ii chcimt g v. sm i, fimm g, gm
ftmt. et fim tmmit imic, i, m m cm gti mi v mfci ititi it
CaCHoeIra de IauareT,
MarGeM brasIleIra, 2005.
FoTo: ana GITa.
51Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
53/152
m c tmm m ivi,
v h gt m , i- t ct
cmtmt ticimtvi. ai g gmi igtic cmtm cm m mh tiift i m f ft it t It: cm tt gtmt i m It, j
fihitm m cm fit. T fim i it,icitmt, ccimtmgfic v,tmt mit ti . o igtic ct cct
gt m ct j mit jvt im chcimt i m cii fmi i. e i
ct m i i it v i cjgi i iti vi
jv. Mcim tmm ft hj h mit Cgi m i c cfic tcm, i
j cm t ifm i i. Cm, i,gti ct ccii cimt t
g jm vimttmiti jv jcm ccm m It.
ci, tt, giIt im, m, Ti Kivth,
vi ct tig, i civii
i j m t chg . a c, i Ti, tmmchcimt v tic timi imti gv,
tm m git iv g. pi, cm ttm mt m i: hiti t cit Cchi It.
CaCHoeIra de IauareT,
MarGeM ColoMbIana,
2005.FoTo: ana GITa.
52Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
54/152
O Processo de Registro daCachoeira de IauaretO Processo de Registro daCachoeira de Iauaret
53Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
55/152
IdenTIFICao dos
luGares saGrados, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo
peTroGlIFo, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
At git g g ti fi
ifm Ih m tm 2004, t m imi
i mvi ititi gi at ri ng. nci, vit viit m tt Itittscimit (Isa), mmhm c Kivth hvimtici i ci FoIrn m mi vim
c , ftim iii t v tic timiimti, hvim t git g g ti liv lg fmci i. atvm imtci ti g
ii it tig hiti ct mtic, , tttiv iv v mgt-, igm, mciv tfm, gm
Cchi It.o c Ti
cit m i viit itg G a
a Git oivi, Isa Ih, ctivmt Itm vm 2004, ,
m m tch ri u, c- c t i Timcivm cm gg. n ci, i-
cm m cjt mi vit t, vim
viit m fvi m git, i m
vm mit ch mcm m tctm-, j mg m ih ct i,m g u.e imciv, tmm,vici itmt mitim m git i
i vit: mt tiv igm mtic ch fi in loco, ci ftgf-, , v,fim-. pi ttv mttmh viv, cm vmti, chcimt Ti im git cm
i Ih.n v ct mmt m t gii g c:ttv- m g
PROPOSTAINICIAL
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
56/152
55Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
57/152
am Ennu, Tv, mitf t fig, cm c im Kui Nanaio, Ohkmi im Diro, , g ,im vi, mi t, cimt ctiTi. a hiti m mm m fm. a gm ift g mititt hm hj, mcm itit mi cm, itt
tiv. n tm, Itj fi ci Diroivim cm m gt-,
ya-masa, m g ci ivivi tv m mcih vmt ri u.
a v It, cchi , m tim f
imi m g. ti tiv mit Tifmtm iviiccm m vi
It, i, t g u, im ctit Diro.
a tiv Ti iici- git mi:
No incio, quando no existia nada, s
existia um ser [masa bahutgi, pessoa queno aparece], o Trovo, Ennu [HipweriHekoapi]. Em seu corpo ele tinha vriosenfeites, a acngatara, o itaboho [cilindrode quartzo usado como pingente de colar],
o betpa [enfeite de cotovelo feito de plode macaco], o yaigi [basto de comando],o escudo, o kiti [chocalho de tornozelo];tambm levava seu cigarro encaixado na
forquilha, sua cuia de epadu e sua cuia debebidas doces. Ele vivia s em sua casa, noalto, e comeou a pensar sobre a possibilidadede criar novas pessoas. Mas inicialmenteapenas pensou neles. E pensou em um homeme em uma mulher, Kui e Nanaio. Mas eleno sabia ainda como faria. Pensou entoem preparar os meios [bahuresehe, coisas de
propiciar surgimento] para conseguir isto. Elepegou um cigarro, e pensou num par de pari[esteira de talas] de quartzo transparente,num par de bancos de quartzo transparente,em duas cuias de quartzo transparente comseus dois suportes, em um par de Yaigi dequartzo, em dois cigarros encaixados em suas
forquilhas e em duas cuias de epadu. Pensou
tambm em um par de escudos e tambm emum par de maha poari [acngataras de penasde arara] e em dois pares de brincos de ouro.Pensou ainda em um par de itaboho e em dois
pares de kiti. Tambm pelo seu pensamento,
IMaGeM de oHKMI eM uM
peTroGlIFo, 2005.
FoTo: ana GITa.
56Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
58/152
enchia as cuias com bebidas doces: suco debuiuiu, suco de abiu, suco de wry, caldo decana, suco de ing, mel de abelhas e suco decucura. Eram vrias espcies dessas frutas.Depois disso, ele fumou seu cigarro e soprou a
fumaa no cho e todas as coisas que haviamem seu pensamento apareceram ali. Kui e
Nanaio apareceram tambm, e sentaram-senos bancos de quartzo, que estavam sobreos paris. Eles no eram pessoas como ns,
pois seu corpo no era ainda como o nosso.Chamamo-os de ta-masa, literalmente
gente pedra, [em tariano, hipada-nauiki]no porque fossem feitos de pedra, mas porquea durao de sua vida indeterminada.
Ct- vi tta-masa gim cm m, ici vi ti
gt (masa). e itim g i fmm mit cit ggfic, , t .e vivm t hj
cchi , , v, c. o Titm m it t ,g ci imi cm , t, tt mccg-g, t, ti m mt cm tit mititit, cm m chmOhkmi. o ta-masa mci mit mm imi It, m , ih
itm cit gi v cm ci,i cchi f ri pi. Ohkmi mv mm t v v,chci hj cm M Ci , i, ci- i Ci.
em m t cchi It, vivi gt-, Ya-masa, fi, micificmt, cm Yapiri-
pakna-masa, gt t
dIreITa
oHKMI, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo
Casa das onas, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
57Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
59/152
g. um fih gt vi c cm Yetoi, c g, vivi f pi. p m m, Ya-masa im Ohkmi ii chf mg mit g.p i, ttm t mt. Mit ccttic
vivi Cchi It tivm igm ti tt gt- h
t. e fi t vi g tfm mift imi t t fimt mt. e tch mit igm m t t tmi vific imi It.em g Ti
jvm git.o tch mit igm git:
Para capturar Ohkmi, eles usaram seu
up-miror [cigarro-arma], tirando-o desua casa tal como um gavio agarra sua presa.
Arrastaram-no at a beira do rio, planejandotortur-lo at a morte. Ele foi amarrado e
jogado vrias vezes at cair no rio. Esse lugarficou conhecido como ponta de Ohkmi[Ohkmi yo]. Ele continuou sendo arrastado
rio acima pela beira. Tentando escapar dasonas, ele se transformou em peixe cuiu-cui[wa seni], mas as onas o pegaram. Nesselugar, o porto principal de Iauaret, em
frente ao velho hospital, surgiu a pedra de
cuiu-cui e se formou um pequeno igarapque tambm leva esse nome. Mais acima,ele se transformou em abacate [uuyo], no
porto da misso, onde tambm h uma pedracom esse nome. Voltando sua aparncia,
foi arrastado at o lugar onde hoje o portodo bairro So Miguel. Ali se transformou em
gavio [peri, em tariano, aa., em tukano]e, por isso, h ali uma pedra com esse nome.Em seguida, as onas tentaram acabar de vezcom ele, arrastando-o por entre duas pedrasa fim de lhe arrancar a cabea. Mas ao faz-
esquerda
ponTa de oHKMI, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
dIreITa
pedra abaCaTe, 2005.
FoTo: ana GITa.
abaIxo ao CenTro
pedra de CuIu-CuI, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
abaIxo dIreITa
pedra GaVIo, 2008.
FoTo: VInCeT CarellI.
58Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
60/152
lo, abriu-se ali um espao entre as pedras,formando uma caverna [susul yuti].
Ento o arrastaram at o porto do bairroD. Bosco, onde Ohkmi transformou-seem bod [yaka, em tukano]. Mais acima,transformou-se em razes [diicida, emtariano, yien, em tukano]. Continuou sendo
arrastado, at que um pouco mais acima setransformou em fruta abi [hemalida, emtariano, kare, em tukano]. Desse ponto,ele foi jogado no Rio Uaups, onde existe a
pedra da anta [hem, em tariano, wek, em
tukano]. A pedra tem esse nome porque ali elese transformou em anta. Dali foi jogado parauma ilha no meio do rio, onde se transformouem pssaro araari [maaruri, em tariano,anin, em tukano]. Nessa ilha, formou-se o
pequeno paran de araari.Dessa ilha ele foi jogado para a outra
margem do Uaups, onde hoje a Colmbia.Desse ponto, ele passou a ser arrastado parabaixo, tambm pela beira do Rio Uaups,at a foz do Papuri, tendo se transformadosucessivamente em arara [adaro, em tariano,
maha, em tukano], aranha caranguejeira [eni,em tariano, bip, em tukano], asa de arara[adaro inapema, em tariano], coro-cor[curi, em tariano, kot, em tukano], jacar[ksiri, em tariano] e caranguejo [kuheni].Em todos esse lugares apareceram pedras quelembram a forma desses animais. Desde que o
capturaram em sua casa, as onas o levaramprimeiramente rio acima, atravessando emseguida o Uaups, para em seguida descer
pela outra margem at o Papuri. Nessepercurso, circundaram toda a cachoeira de
esquerda
CaVerna, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
abaIxo esquerda
pedra da anTa, 2005.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo ao CenTro
pssaro araarI, 2008
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo dIreITa
arara, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
59Cchi It{ }dossi iphan 7
dIreITa
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
61/152
Iauaret, em cujo centro se encontra a casadas onas. Todas as pedras que apareceramso lugares apropriados para a montagem dasarmadilhas de pesca dos Tariano, os cais,cacuris e matapis. Na verdade, Ohkmiia se transformando j pensando nos seusnetos. As formas, orifcios e marcas dessas
pedras so orientaes para a colocao dasarmadilhas, mas preciso mont-las demaneira precisa para poder pegar os peixes. Os
peixes capturados nessa armadilhas devem serdevidamente benzidos [basesehe, em tukano],
caso contrrio os filhos dos pescadores podemnascer com deficincias.
Depois disso, ele foi jogado no meiodo rio, no lugar onde o Papuri desguano Uaups. Nesse lugar formou-se a lajedo Martim-pescador [ialeru], porque aliOhkmi ainda se transformou nessa ave.
Desse lugar, Ohkmi, j quase morto, foiarrastado at up-umu, um tipo de cacete demadeira muito dura. Esse lugar ficou com essenome porque ali Ohkmi soltou sua arma,que vinha carregando at ento. Ele seguiu
sendo arrastado at ehu dukali uair [cacuride pedao de timb]. Nesse lugar havia duas
pedras com um pequeno espao entre elas, peloqual o corpo de Ohkmi foi arrastado. Suacabea ficou presa ali, tendo sido arrancadado corpo. Ainda hoje, a cabea est ali, na
forma de uma pedra.
As onas, finalmente levaram o corpo deOhkmi at uma pedra localizada um poucomais acima no Rio Papuri. Nessa pedra hum buraco onde seu corpo foi socado com
paus de madeiras muito pesadas. O sangue
MarTIn-pesCador, 2008
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo esquerda
aranHa CaranGueJeIra,
2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo ao CenTro
Coro-Cor, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo dIreITa
Cabea de oHKMI, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
60Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
62/152
que escorreu formou um paran na prpriarocha, que ficou conhecido como parando sangue [dma, em tukano, iritapur, emtariano]. A onas convidaram todos os demais
gente-pedra para comer Ohkmi. Juntamentecom as onas, Iawie-Inip, Ttali, Kapatho,Dme, Ie, Nhamu, Dpa, Musin, Waak,
Ye, Hema comearam a comer. Dois delesno quiseram vir, Ya kro, Watopor, aopasso que Yetoi, embora estando presente aobanquete, no chegou a comer Ohkmi. Asonas haviam dito que nada poderia restar
de seu corpo, de modo que os que ali estavamdeveriam comer absolutamente tudo, semdeixar restos. Yetoi, como os outros, disse queestava comendo tudo, sem deixar nada delado, mas, na verdade, sua inteno era desalvar nem que fosse um pequeno pedao docorpo de Ohkmi.
Foi ento que ele conseguiu encontrar ostrs ossos do dedo mnimo de sua mo direita.Fingindo estar espantando uma mosca emsuas costas, aproveitou para jogar esses ossos
para cima. E assim, os ossos de Ohkmi
chegaram at Bip wi, a casa de Trovo. Eao chegar l, ouviu-se um grande estrondo.Os que l embaixo participavam da refeioassustaram-se e comearam a se perguntarquem haveria deixado escapar algum pedao.Mas todos diziam que no haviam deixadoescapar nada. Para disfarar, Yetoi comeou a
lamber o sangue, querendo demonstrar que elehavia comido tudo.
e m, fim, gg fim
ponTa de raIzes, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo esquerda
CaCurI (arMadIlHa de
pesCa), 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo dIreITa
paran do sanGue, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
61Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
63/152
Ti m Ohkmi ft hmi t ici itm imt c , m tmm, icimt, t gt- iti
cm tm, Ohkmi cj ici vit vii t v itci Ti. T tm fim gm cm
v. dt fimgm , m chg i git: mim, v j cit. d Ohkmi Ti hj, c,mimt, mit gi.
o Ya-masa cvim t t ta-masa m tm Ohkmi, j mt, iv, hmt c vi t.
o ch Yetoi fi tmmcvi, fi v imi v t Ohkmi, t, ifmt,ti t t mim. Mit, cm t mtv cm u fm m gt g tfmm m i.Fm chi Yetoi v c. Fm
t m m mti (tm fm t ct i) fm imt, tfmm m gi cmm cc. Mi t, cc t m i c i, , vcm , ti i. o i
i u i, ct- t mgm. Fi t im Dirocm imi v cm cihm, j chm Kuenaka,
abIu, 2005.
FoTo: ana GITa.
dIreITa
CaranGueJo, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo
MaTapI (arMadIlHa de
pesCa), 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
62Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
64/152
Kali, Kui, icii mcimii t hj Ti Koivathe.
o cimt Dirot, tt, m gc tfmtiv, m ,iicimt, m mig v cvtm-, tv m tv, mg. o g tfm-m i gi civmt,t c fm hm. oc i igm hm, m fm,
vm mc cm m tii Diro. o m,im, figm hmi.o mit g fit Diro t mic vi ttgm
jm mt fih gt . Vi ii cm, i Diro chm c cm ch t
tici ci, iti tc imtt fi. a gt j i tt v- m c.
a fi, m i m iit Tv (m ), Dirotmim ii
gt cm m tv, mm ci m fim ft m mc.
a v fi fcif, fim gt ,
i Diro c Tv, vi i m cig cj fm, g Tv, vi igm Ti. d g, m ui-Cchi, ri aii, m imtt ft ri I, tv mt t, iicim j m i riu, . Nanayo, imimh ci Tv cm tm, m ft tt vi Diro, cc iit cig. o it imimh, m v ci tc, ici ci vit Diro igm Ti. tci
imti , im Ti,cti tmiti tv g jt cm mKuenaka, Kali Kui.
FoCInHo de JaCar, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
dIreITa
anus de JaCar, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
abaIxo
laGe do TroVo, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
63Cchi It{ }dossi iphan 7
dIro, 2008.
FoTo VInCenT CarellI
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
65/152
FoTo: VInCenT CarellI.
64Cchi It{ }dossi iphan 7
abaIxo esquerda
Mapa 4 - MapeaMenTo
e KoIVaTHe. IndICa uMa
quanTIdade MaIor de
leGenda Mapa 5
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
66/152
Mapa 4 MapeaMenTo
dos luGares MTICos da
CaCHoeIra de IauareT,
2004.
pGIna ao lado
Mapa 5 - seGundo
MapeaMenTo dos luGares
MTICos da CaCHoeIra
de IauareT, oFICIna de
CarToGraFIa de 2007.
exerCCIo realIzado CoM
aproxIMadaMenTe VInTe
pessoas, perTenCenTes
ao Cls TarIano KaMeWa
quanTIdade MaIor de
luGares, beM CoMo
seus noMes na lnGua
TarIana. essa ToponMIa
dIz respeITo a uM
ConJunTo MaIs exTenso
de narraTIVas MTICas,
VrIas delas aInda a
reGIsTrar.
leGenda Mapa 4
65Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
67/152
66Cchi It{ }dossi iphan 7
esquerda
oFICIna de CarToGraFIa,
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
68/152
mi hiti ct Ti fi git i fimgm, cc vit g cmtfm mtiic, i
hiti cvi t ttfit Diro ti cm: igm ct ci i, imi v tg ic, h tc imi it tc, igm cti, ct mm tc, im it ,c igm m i vi tg. a i fmctiv ft cm ciii v t t imi
Cchi It, cm c v C, ccm Diro, c ch-
jg, tmt ct cchi, c mi
gt-. Fi t ficc m g m cmt ii mit mi vit tmi cchi mtv-
mit mi t c imi vit. Cm
v M 4 5 (gi 64 65), 20 g mci tch tiv, vimmi t cctmit t m m fici ctgfi im i/2007, cm t iicitiv vg.
aim, t ccv git: cm c git fm tt g? imtt m , ci, liv lg
tv t, it , hvi c git m g cm timiimti. e dct 3.551, g t ctgi, mci
, fi mc gti ticcti ticii cmi cm m cchi m cjch i, mm tm,
mtvm mih c mmvm mtic? n
v, tv h , vtmt iici igi cifci Ohkmi, im cig g tictitm t mti m mtic itg, t m ci cii c ti g.o j, hvi m g mt, g Cchi It cm m t. e
ft, ch igim ti tfm Ohkmi cicm, imi, ticmt t t cchi. a ti c
2005.
FoTo: ana GITa.
dIreITa
CaCurI (arMadIlHa de
pesCa), 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
67Cchi It{ }dossi iphan 7
TIpos de CaI (arMadIlHa
de pesCa), 2008.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
69/152
Ohkmi, ci m ct t mgm iit u, t iti g mgm ti mtt,t , ct t, cm
m ih ch ct i, cm tv tmgm. di, i gi mgm iit, itimm ti jt t f ri pi. dt i, ht imtt, cm i c Ohkmi p sg, fi fimt v. a c gt- ticim t mc ctm-, m mii, m im , t igmtmc ch cfic.
em m, chcimtth tmi Cchi It fc mc mmic ivigi hiti Ohkmi
Diro, , im, hiti igm v Ti.
ntiv cm civi Ti, i gimt ccimt
mi g u igmt tmti fm civ cmt -tmi, tv i mmi ci tic vt c tfm mtic j fm t tjti hitic tic.Ft fm mic fmc iti, tivmit-hitic ufim i titi, ,m t fti ci,tm- ti ct tcmit, im i,
g c m g. ai It j chcimtm c ti,tt- m g f ttmm t vmt
u t g, m , g c cmt Cchi, Tk fim t t. o j, g
git Cchi It cm m t, ici titi git, it , j ttv m t fici timii, m iit vi chci? s hiti t t ct iiit tjti m g vi t v gi, v cici hiti
vim t. d ft, fi ci ci hiti cjtmt.
FoTo: VInCenT CarellI.
68Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
70/152
os tarianono uaups
Cm j fi cit, It hj m ci cviv t ti ri u(m Ti Tk, g mjiti, h
d, pi-Ti, a,W, Tk, H tg t g iiv). c Ti, t-igmfih g Tv,t mi, m m cfic, m mm g gt tfm cm m t-ig cjt. Ti fm- fmcfic g igim, t cm fictt hiti t cc
gimt Diro Ti. e hiti itmm , itigt Diro gt-hvm m It
m m itt, igmt Ti vic ri aii, t,mi cimt Cchi ui, mgm
cti t g g wk,cm biw. a ti mm m i , mct vi tt mit cm fcii I at u. a g cmt m i u, m cm viv mct ci t tigiIt, Ti t--im, fiitivmt, hm.sg ctm, t c cci cm tcimtm It, cti
mtic fim mi. Ct- mm, m, cm m, tm- m m c, mtiim m t g
imt itt it u. e fm, tmm, ci imi mcti m It.
d mi, i hj
ticim itm gmiigtic ig iftg ri u t i i.. c t ig , Ti cm itm m i ci. acti mi g, igii ci riI, t, t fi u i m -ci5 (nv, 1998 2001).
Vim t c m t titi g fmi igtic tk, im t
m tc im, m, tmm,givmt, t g g igi, cm it,tc fmi wk. o ct Ti u
69Cchi It{ }dossi iphan 7
Casa da ona. 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
71/152
It-Cchi, tm g g ti Dzaui-pani tig g ti, Ya-
poewa g tk: m t c, cchi . e i
hj ici ctigt ti ct- m It, m cc 850 .
a hitic Tim It m cmt.
Vi t vigm riu ct, m c xIx, ci mc m t tch i cim i Cchi It. d vigm tit af Wc m1848, richsc, Hi C, emsti, b amim,
t ici c xx, Kch-Gg, McGv,l s nimj,h imi m t imtci chf ti
It ctt cm c, jm t cmcit tttivit miii (v
a, 2006, Ct 5). ot i ti ifmmigmt
t Ti Itjt svi pt i (spI), ititiiigit pimi ric, c miii
i ici cxx. H c ici ft,cfim tiv i, hvim mhm i riu, fm m ctv m, mit v
itmi cm c im i fim ici th ig igi bi ring. o m ri u,
70Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
72/152
ifm, m, sti,tm igm ti i chf ti Kivth: b, b. n v, ifmm ihj ti c Kivth,
ct ci chf b, chf i. Fi im tigm i Ci c cm tmi c
xVIII u, i i. a ig u b , cm fit, g c xIx, ti t m i.
Mit tiv itificmg , ci t Ti W a.M t tcicm Tk, h m g. Ctm- cmt Ti Tk jmitm m cfit t.p- i, tt, , vi
ic cm ct g, i tci cm Tkciti m ft imtt tcimt c mcti gi It. J
imi tm ci, Tk fm m i cci ri pi ctm miit tgchgim cm g ti ct i m g ct hi. a Cchi It im i g ch Ti, cj hitit vi cfm j t. ptt, chg It, Ti ctm tmtm t vi. e i fmc itific fmch i mih c, tt tfm v Ohkmi , Tk,
m m mt mchcimt t mici tmi Cchi It, im hj t m i cfic
t fmt mi cit, mti, tig ig cm g. s Ti cim t cj fm ivm tfm ctmtic, Tk tm, g c vicv ci, fm m m cchi tv gm i c-c cti gt tfm, pamri-
yukese, c tfm.
71Cchi It{ }dossi iphan 7
ao lado
VIsTa da CaCHoeIra de
IauareT, 2005.
aT HoJe Guardados.
eles ConTaM que esses
adornos ForaM TrazIdos
obJeTos, beM CoMo
ToMar eMpresTado uM
ConJunTo de Colares de
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
73/152
A viagem da
cobra-canoa:NarrativaTukano
a t fci Ti it igm,tic- Tk mi g ci gt tfm. n vi , vmt ri u cm vigm c-c cti, , ti lg lit itific tmt i cm b G ri Ji ,c ct ii i
ri am, ng u,t m vt cti gt tfm t Cchi I, ci mi c u. Fi cti hvim t tv m citt m m j. ati t, m- fm, c m, c ig mtt. a g j lg lit igmt
jt t tiv,cj th imvi t. C t, ttt, mit mtiv tivti t t t g g tk,m tic t cjt jt cmcm i civ Tv. Ttm- itmt imcivi c tfm
5
FoTo: ana GITa.
abaIxo
adornos dos prInCIpaIs
Cls TuKano. eM 2001,
alGuns HoMens do Cl
oy por resIdenTes
eM IauareT VIsITaraM
a CoMunIdade de
pIraCuara, sITuada na
MarGeM ColoMbIana dorIo papurI, onde esTes
obJeTos enConTraM-se
por seus anCesTraIs na
VIaGeM da Cobra-Canoa.
no ForaM leVados
pelos MIssIonrIos por
HaVereM perManeCIdo
sob a Guarda do
Cl WIseMI-KuIsere,
resIdenTe no lado
ColoMbIano da
FronTeIra. o obJeTIVo
da VIaGeM FoI o deeFeTuar uM reGIsTro
FoToGrFICo dos
J
ConCHas e de CrIsTal de
quarTzo para uso por
uM oy por que IrIa se
ForMar no ColGIo de
IauareT.
FoTo: beTo rICardo.
72Cchi It{ }dossi iphan 7
CaIn paa (laGe do
perIquITo), 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
74/152
vm cimt hmi ccimt, , c g tk, itmt tg ivi mig cti.
a g tjt ci c-c, cti g tk fm im
c tic gt-i, ci , tv itmt, fm cc ctiv g. n
c, g tk tm m, cm m icii ,
vm tmiti t g ti. e mtiv tgfi gi im m ci vigm t-hmi m gt, v m t fiitiv gt-i tv gm c Cchi I
m t (C. Hgh-J,1979; s. Hgh-J, 1979; G.rich-dmtff, 1971). i tmm itmt mitm mgci
ccimt chm gt tfm ccicm mari katisehe wa oari, i vi, miciimt, itmt vi tfm.
M i it, t,t ct, im i,ggfic g. n tmtic fci Tk,d, pi-Ti t, c tfm c-c ttimmi m ct. e mtcim Cchi I ift g cictim ctivtiti. ai hm th, t, fi mIt, g c,
73Cchi It{ }dossi iphan 7
Mapa 6
MoVIMenTos TarIano
(aMarelo) e TuKano
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
75/152
tmm, m c-c: cct chci m cain-paa, j iit.n , - v m
m tci i g c i ct i, cm i m g, tm m m.Ct- c-c gi ri u cgii m c gm tv Cchi It,
f, fiitivmt, m mt it mi mtt.o ft t ci t t u , im,miti vi g fmvm gt tfmctm g, tt vi i it, i fi ccimt g ci j c-c.
o Tk imt it
tcm- ig Ti,ft bi ri pi (cjf ci- u t It). Fi i dtihi, ct, fi mi m G, v m c iviv hm hj t thj t m c, tcm c cm ctiti. ai, cm im, vi t Tk,
tm fiitivmthm. ai vivm mittm ccm c- cmmh t g. e c it m tcjt m g cci ig, vi c vivm . o ig Ti , im,cit cm t ti m c i g cc, i i Tk
(azul) eM dIreo
IauareT, desde
uapuI-CaCHoeIra e
Ipanor-CaCHoeIra
respeCTIVaMenTe.
74Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
76/152
cm vi ci ri pi, Tii u. Mm th imtt fmt fi , i Ti, vivm mit tm
m It, timmt ccmm chg igt, cm j fi t. emmiit, vihm ri nggimt th ct ft s Gi Cchi. ai
v gi m t,i ct ft tg gmt c xVIII. tm Tk, , m mictmt, m c c,, mci ihi,
vtm fi m It, t m mi 600 . Ctm i Tk , im It, Ti j ctvm
i, g hvimi, t t pi, Cchi It.
o Ti Tk tm- ch cimt m
It, ti m imicmt t i jv fih chf c m g.qt i, c hv mm c. J it m fc mh i, h ift v.o Tk gm fm
gci jt Ti t i vivim riI, mi t, m
v tci i t g, chf Tihvi i vi g m cmt u fim viv jt vch. J Ti gm cti, fim , m
v j m tci m imi mc It
Ji, itt gimt mgm iit u , hvim ci fihcm-iici chf Tk cj mc itv- mtt,
hj titi cmi, j, ctv- mc ti g ri pi. Ttv- mt i cm cmt m cm fih Kivth, chf vi cTi hvi ci
I u.a g c
cmt Cchi It, t t fmcit m ift ctt ic. am Ti c Kivth, t tiigi Ih tgit g mti ivict, m tgi c vvitmt t fi
75Cchi It{ }dossi iphan 7
MaloCa da CerCII
(CenTro de esTudos
e reVITalIzao da
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
77/152
CulTura IndGena de
IauareT) CoM pInTuras
de seres CrIadores do
TeMpo prIMordIal nos
esTeIos, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
76Cchi It{ }dossi iphan 7
MaloCa da CerCII, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
78/152
iici m i cti ciit m hiti ct, cimt hm t kumu,j. pm, ific m
cvc j vi tici ct ic f chcimt,c tfm i t ct i g imi f itci gi m ci t g tiv
igm ti u, mcm it tig mt itmtg ct, m mi t, fci i mm iti CerCII. pt tt ctgi CerCIIfi i m m ic, it acis sm limit c
CerCII (Ct et rviti Ct Ig It). e gi fici m 1999 iicitiv i FoIrn, cj it c, m ti It,viv ctt iccv ci cim ci cfic icmi viti ctt g cvivm v i vih
ic m vm hiti ti Cn Ig ring cm i (v b &Gci, 2000, cm i tg dmiibchit). a tf ci v gi fic cg m g hm Tk,
a d, t cm mi t . ati 1999, gi
77Cchi It{ }dossi iphan 7
aV do unIVerso ( yepa
Mas) pInTada no esTeIo
da MaloCa da CerCII,
2008
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
79/152
tg rt athi(v Cvh t , 2004).
o i icii im CerCII i imtct imtt c
tk o-, igii ri pi, m cj gmii itgt i hjm It, t hmmi vh c j ci fih ci.s ii, CerCII cgi i
pdpI (pjt dmttivIg, gm Miiti Mi amit), g ,t 2005 2006, mt mii Ti Kivth g mc i st Mi, j ct jt ct m g mc m It(cf. pimi , g. 27). etmc fi gi m m t i aci. d
mc, tt, gimm It t fi 2005 ici 2006: TiKivth fi ig m 15 vm 2005
CerCII, t ft itk o-p, i 19 i 2006, i i. acti imi, ci mm g tig mc t li, gctiti m fci g g ig It,
tc m ti ccfic. d ft ig c m , i gticim itcmii. It , ig mc Ti cm Tk mt ict , mm ig mc CerCII, chgm Ti t.
rtm tig tic, cm
ii cc ct , m g tmm ttf t it
jvt chcimt tig, icii jtiv
mc. a CerCII, cmm gi mi fmi cm mi vv t ti It, jvv tivi m titc cm Cgi s Mig, g c t t mi mi m It.
n ft ig, mctv t tt, fmvm ici ici t fi mi vh. e ti tiviv ct cm i tiv cmt cic Cgi s Mig.
2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
80/152
79Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
81/152
ti ctivmt), hiti tmm f t ct mit tk (pkm & Khi, 1995;F & F, 1996;
nhi & Km, 2003; Gv& Gv, 2004). T cm cwk, v tk tmct f tci htii mti fii, , mit, ig gm ici gt- ticmt t
mi tmimi ific, tt Ti cm Tk,cm gt- ( gti, hipada-nauiki, gtk, it-masa). a iciccttic gm jvt, h tii mct ict vigtiv,cm tmm ct ct mic. ,m, t ct h gt
it itt tmi iimig/fi, , im, ci ci ci m t m fthmi vi gi,
fi- cc ri u6.a mm tm m tm mit cmi ii , m t hi, ti tfmci ( akmi ti) m i c imt mih
ivivi cchi riu pi ( di), i icit m ci imtici ft hmi:i, ct Cchi It m cii, t cfmm mi miti ct mih. s m hm cmi
ii, cjc ici imt hm i ficm t mc cm tci (ahm, 1996). n
tt, mi i,m c tic, hmi vi ii mici mgi cc fm g ifci,t cm mtm tiv mtic hitic t.
o Diro, t vim
itci m tic,vi ci i ig, cm i v fci gt- f c i gt- cm, im, m t m ct t
vi g, t tcm ict Cchi It, ivivmt it c . o , ft, vi m gm
~
80Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
82/152
tjti ti, it , ci, im i, ii gt- ctt g mimi gt-, m
g c tmm chm gt cimt (vC, 2005:72). M, cti ctcimt fm t cic ti vigm/gt gt tfm c-c tit mm c
fih g Tv(Ti) tv t t , fimgim g ifci(Tk, Ti, d,pi-Ti tc.) , tmimi h cifi t ctcimt, tm mgic i i t ific ctigi vi
timt mi, i cmimi mt t. e imci mimi ft- t
hitt, i, i cit mit v tv ccttic ci,mtm, t, mitci mt iit.s mt cm t fmi tmim mit igm
ct mic hj, tm tii m, c tivivi , c tcii ct mfic giv ct imt. t i fm hiti vi igifictivmt: t i, gcm m tit tjti, t i t jit
vi c cm ici ici . Tt-, m, mhiti hm gc i m.
aim, Dirocm,m ift v, cmtfm icmi av M(Tv, s) ici gimt ti ti gi, m cm ctci itci
ft. p v, vmi jv, ct, ci, cm c Butuiari-Oakihi, v jvm Yep-Oakihi, mig Tk.e c , cm fit,ific, g tk,cm Oakihi, g wk,cm ti, cm iiki.
a t i tm mm: Iaperikuli, iciv, m m
81Cchi It{ }dossi iphan 7
HoMens TarIano
ToCando a FlauTa
CarIssu eM sua MaloCa,
2008.FoTo VInCenT CarellI
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
83/152
im m m v iw(v Ci t 1999). Tific ivt tmDiro, v g tkcj t it cg
g, g mtii.o j, cm v, tm di f imt mm m m im v ti mKuenaka, Kali Kui. o tm f- ft tci ch cvi , tt,
i tmt ct g mtii tt ,t gt mimi, im chm Dirotcm m c tic , jtmt vvi mgci fthmi. n c ti
cificmt, tci mti ici
vit Dirogm hmtv tmi t
m mci.e ic i
f ti m t mit, tmtim igm ft g, cimii cm jt cim m ti cc mt. M ti thvim ftmt mi fc t th.
Vt t, -
i, tt, Cchi It g t gm imi cmc m mc ci vc tch, t cm fm vivi Diro gt-, cj tit mm m t t t ift g gmic u. o g ii it,tt, Ti,
FoTo: VInCenT CarellI.
82Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
84/152
m tmm t ch ti. o fc ti hiti Dirovv tct t g it iti
, m t tt ii mtic ttm fh. o ft hiti tm gt- vv tmm itg t cm fii titi ift g viim
fm ft hmi.e m fv imtci gi hiti Diro cm hvim igi ct ci, it tc iv t g i,ig fii,
vific t t gig at ri ng.I vv g cjt it m v ci
mi it t Diro d, m g g tk tmtgi t chcimt mmi fi , t
hj, i gi ctt Diro ci ci fcm gt-. Ifimt, mkm g tm It, ticit tic CerCII,ctv- m cmi
igm ri pi ci ic7.
em g, itci vi v iftitt m mmhiti m ft cii u, m chcimt t . a tm
chcimt m v tct g, ctmm f git cmti: M v
tmm ctvm hiti,m m m ift.... cmm, tt, thm ifm, vtt th, hiti
cfic c m g,, i ct v f tm m cti, gitimi c m ctm icitmtctt. n tt, CerCII gi, v m ii,
ct m ific chcimt ig. M imit mit ccimitmt: t ci, mt v, i ccvmt ctcimtti gm hmi c
tfm itt Cchi I. s t tt m mm, gt- gt-i, ti c
83Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
85/152
g i ifci-, tv m g t ittic, cm ift ti ci ( tg itiici, m v
m iviv hmcm) tcimt fii cgii cfic (ii j t fii i g ftmt ch im). et ii tc,tt, ft
cfm itm ci u. o itt CerCII, tt, im, i,i fti c ifci c mI, mtiici m tfmti v ti
viii .atmt, fm
gi tm vici m f
vit vi m-ti.pi CerCII cit m miicitiv t FoIrn m g h It t chc
ti, cm icmci t it chcimt tt g cgi itt ci. a tivi jm m ct ic mm cm ticiciv f
m chcimt fmi tt,tct t ti ditit It. o j, f i h cmmt iv fm c c-c, cm im t c
tfm, c, ctt It, fm m ic ic ct
ii mv f ctiv tm. ac CerCII c iiti tivi gi fm- ct
gi hiti vmt u t g hj im i. o h cmm , ft, v cic m m mi ic; j chcimt it tic tig i -i t itm
ci, it , g gmic c cmt cfic.li cm tici mt m t fci, m ci vt viti ct ig, f t m, v ci fii cm
ci mit t8.e ft ctt
t c cmt git
84Cchi It{ }dossi iphan 7
dabuCurI no baIrro
apareCIda, 2002.
FoTo: pedro MarTInellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
86/152
Cchi It ,m iicitiv hvti m c ticfic, t imtfi f t
ic, vm ctitim It. o j, tivitvmt iti-,vv vi g ci ititi t cg mt c m c. ai ici CerCIItv fc
timii m cchicm m ct itgv t tt igmt ct f ic, f ct vvgci tic.
H m c tcit fci cm tic
u, f m jg t i ivi, i, cmtih m mm m,
c g f i hiti,cct-, mt i vici. a Cchi It t itci
mtt I, c tm itit tjti, mi vi g i m m c ctiv g. M tmm m g , tm gt-, tmictcimt mcm ft
m ci u t g hjmvim m ti t vv fii t Diro gt-. e ci vm v i cm t t im, i
m gtiv, fimtv t htii ii gt-.
s, tt, i mtiv
tmim v mmi titi v git Cchi It. lg cmtih tm hm, cchi
fi tmm g m , tm gt-, vim cfm t itm ci tmic vtim mi cfic. um it g hm vvi c cmt ci
iigi m v icit Ih. ag, i rgit vi tiv v ig ri u,cfm ctt cmt 22 i 2005, vi Ih mgi tcit:
85Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
87/152
It, 22 i 2005
d. a Git oivi.dpI Ihbi, dF
p d. a Git,
Vim t tm igcm Ih ft jtlg sg Ti, iicim vm 2004 tv ci Ih/Isa/FoIrn , t
t mmt, ct cm tici civ Ti c Kivth, cmi st.Mi s p, ditit It.
em i cv ct jt vv tct mi ti It, chgm cc
jt v fc, ti ci g imtci ct Ti, m tmm
vt gtct fmi igticTk Mk. ptt,i imtt cct ifm j t
Ti, hiti ct Tk, d, pi-Ti t ft It. aimcm c Ti, viii hiti tg t igmt icit cchi.
d mi, icitm
Ih i gimt th jiici, c git t tiv ct hiti t g cmmtm th i Ti.
Cctmt, i igific
ctii git m hiti ci vi j cchi It, cm ctiv ,
m m mi, tt m cmt mi cmt
vi git cchi It liv lg cmtimi ct t
v ig i im.s hvi
ifm, ficm g mift,
atcimt,
ai JTi Kivth,
cmi st Mi
Gihm MiTk, pit CerCII
l MiTk, Vic-it CerCII
ai MiTk
86Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
88/152
o mtiv cm tm tiv ti tk ft ctitmcm cmti cct i mtm cmt
m cci mm. o j, tc mtimii t ig fmm mi tic , ci iii ci cic mh, m tv, ,
t, cic ii chcimt. a tic i i, tt, m cictci cjti, cc vtg vtg, m m mmici th imic, ti ti
mi mcciti -itt, ,icimt, tv itt mt. o
i c t vvi f it i,cm m mt tcit cm iii git Cchi It,
iicimt it Ti , m gi, tmmiviic mi g.
o t gi m t t ft cct Cchi It.o Ti cm mt ig, mi Diro,
Ohkmi, tmimi igm . J Tk m fim, g ctcimt i m,m cm cci,
vim ifci ciivmt vi t ft g,
i fit gt cm m fm i m m cmm t v u. am i,
m t v vigm c-c cti, ittm mt Cchi It mci it t
c mc imc tfm, , ct m,ig lg lit cci u. sj vt c-c iti mt t, tt- m c i t
g g tk wk.o t g
ig imi hit gi at ri ng cmm t mii tmm miti vm th gi. a ici g m fv g
g tk (Gm, 1979;Jck, 1983), t mfv g g wk(Wight, 1992; Hi, 1996),
87Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
89/152
tm ci t, t mgi cv ft Cchi It, ciic t iv. lv- m
ci citi cm tii igificigi mit, ici hiti igm tv mit igm, g ci t
vig cmt i cti t ft
ctmt ti vwk (Hi & st-G,2002) , hv cm cii m fv t. pi ti ftjm cmtih wk tk: fmm i
ttci.a Cchi It , im,
m t vi tg im c
cm timi imti v at ri ng. oit ici c fi mt , gi, v g t
g cm tit imi timi. Tv mi m t g gi, ccttic tj t mIt, , cm c g t Diro gt-, i fii m i icii
g u, Ti Tk. p mtiv, c tgr li iigi Ch ditiv cii git Cchi It, hiti ct Ti c cm mit
fci, iic cit m m tfm hiti tmm mi g.
o c tg gtcit i. n ctgit, t vg vm vvi git
Cchi It, ci m gt 2006. Cm v, m t icii m ctgfiticitiv ft vit g imtcimtic ri u. Tt- m tivi , ft, i
ti t t t i cim T Ig ri ng.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
90/152
89Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
91/152
tcic Ih Isa, m rti Ftgfic lgsg Ti.
em 13 t 2005, dtmt ptimi Imti
cmic t it t ftiv c git Cchi It.
Fimt, m 5 mi 2005,Ci Mi V, Gci rgit, miti ccciv, tmm i tcv tim gf:
As pesquisas realizadas para identificar edocumentar a Cachoeira de Iauaret como LugarSagrado dos Povos Indgenas do Rio Uaups
foram conduzidas por antroplogos especializadosna regio e por lideranas indgenas locais, oque permitiu produzir, reunir e sistematizar umconjunto de conhecimentos sobre este bem cultural.
Estudos histricos, arqueolgicos, etnogrficose cartogrficos descritos em vasta bibliografia,documentao fotogrfica e videogrfica, almdo trabalho de campo, foram referenciados e
permitiram identificar, esclarecer e conhecervrios elementos culturais, ambientais e polticosque organizam a construo daquela paisagemcultural, bem como os processos histricos decontato com a sociedade nacional responsveis
pelas transformaes nas relaes sociais e culturaisdos povos indgenas da regio do Rio Uaups. Osresultados deste trabalho constam da instruodo presente processo e permitem subsidiar e
fundamentar a deciso quanto pertinncia doRegistro deste bem cultural, atestando aspectosrelevantes de sua ocorrncia.
Assim:
Por ser emblemtico da mito-histria deorigem e fixao das etnias que coabitam na regiodo Iauaret;
Por ser este Lugar Sagrado um dos elementosreferenciais na construo da identidade cultural
desses povos;
Por atender s diretrizes da Poltica Nacional dePatrimnio Cultural Imaterial, priorizando regies
historicamente pouco atendidas pela ao institucional,alm de reconhecer e valorizar bens culturaisrepresentativos de contextos culturais indgenas;
Por estarem esses povos empenhados na
retomada e na revitalizao das tradies e dosmecanismos que viabilizam sua transmisso aosmais jovens;
Por fim, pelo exposto e por tudo o mais queest demonstrado neste processo, somos de parecer
favorvel inscrio da CACHOEIRA DEIAUARET COMO LUGAR SAGRADO DOS
POVOS INDGENAS DOS RIOS UAUPS EPAPURI no Livro de Registro dos Lugares.
em 12 mi 2006, s.pit Ih cmih c d. T bti r Mig, pc Jic.
em 9 jh, fi ic
dii ofici ui avift git m ct, fm fi it gf 5 t. 3 dct
90Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
92/152
3551, 4 gt 2002.em 3 jh 2006, s.
pc Jic Ihcmih s. pit g ci t
c m ci mti Ch Ctiv ptimi Ct, fm it gf 4 tig 3 dct 3551/00.
em 21 jh 2006, s.pit Ih cmih c t Chi. aim
, gi m pc:um g mt
ci cm v git cm ptimi CtImti m h tii imtt igificcti vic hiti, mitgi i
iti ct. et c Cchi It.
o mt icft t g
cfci ri u pii tm i, h c,jt mi t hitt gi. a Cchifi im ic cm m
imtt, g, m iv mitgic.n m c ic, i
cmm cit ticm m imtt cm mitgic. a cchigm cm m t fcim t mit ig ii.
p m, cchi M ci g i at xig, citm i fi c Mwti ci v ig. p it, hjm c g ti tiiit tm tm m.
o mit Ti, ig cm mit fci v at ri ng, tt- m tiv mit cm,
g ci civi e, Tv, ic iti t . dvi t cmi imitm i m t
mit, mi- ii Ohkmi, ita-masa (gt ) ci e viv gi cchi i tv ci hmi.ohkmi ct i t it-m, Tichmm gt- fi
tt t mt.o cifci itci
fc t fi v cimt iftmt ti cmm igm c.
e fi m jg viv i i, , im, fi
tfm i kic [wii]. eit m ft hit yt, gi fim it cm ; g
91Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
93/152
m ci, c m ig, t hj v m i. q tm ci, fi t m cmi cim, hj it
ct, t mi.e tm m i, vmt jg, Ohkmitfm- m ct. Vt ci, fi t t g hj t vi s Mig. ai fi tfm mm gvi....
e im, it, Ohkmi fivitim im tfm(t, i, , h, kt,
jc), t m m cm m ttmh m fimt. di fi v ri pi t g,g t i, fi mt
c m m c .et mi gt
fm cvi vi cm Ohkmi, cm cm
i t c.Yetoi, cm t, i tvcm t, m v it v m f m c
Ohkmi. Fi t cgict t mim. Figi t tm mc m ct, vit jg cim. e im, ohkmi chg t c e....
rmi,
mim Ohkmi, e f t v at ri ng. acchi g i Ohkmi cific f viti hm.
n v imit tpc t imitgic vv ti m
fci. p ig atri ng, m c m t cit m t hiti ig.
Ci imvi mit ci Cchi; ci cm fi gi Gci rgit imtci
ii gi hiticmtc ti ititci; ci imtci imic i liv lg cm m ggfic c tiicti m t fm ; cm
eggi Ch git Cchi Itcm ptimi CtImti bii.
bi, 2 gt 2006.
r b li
ConselHeIro
92Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
94/152
93Cchi It{ }dossi iphan 7
ao lado
CerTIFICado de reGIsTro
da CaCHoeIra de
IauareT.
panraMICa daCaCHoeIra
de IauareT 8
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
95/152
de IauareT, 2008.
FoTo:VInCenT CarellI.
abaIxo
CaCHoeIra de IauareT,
2008.
FoTo:VInCenT CarellI.
94Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
96/152
iniciativas de salvaguardainiciativas de salvaguarda
95Cchi It{ }dossi iphan 7
pGIna ao lado
Grupo TarIano
que parTICIpou
dos TrabalHos de
doCuenTao, 2005
FoTo: ana GITa.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
97/152
Ochcimt Cchi It cm timi
ct ii iti v ig It ctt tic
v timi ct.Cm tm fc hiti igm c gi, g mtic vm t ctt c, i- gi ri ng. ot ti,hitt t ft ri ng, cmm tmm
m vv git ctiv tjti, t cm fi i m It.
a it tcic c git Cchi Itcm g fci vig It fi im ci cm FoIrn, cm
Isa cm ci igci, ti cm CerCII
aci lg CtTi ditit It
alCTdI. o th cttmm cm i pfit s Gi Cchi, itmi scti Tim, Ct et,
amiit rgi FunaI,m s Gi Cchi m It. d mm fm,ititi ti ficm F et ptic Ig FepI, uivi F am uFaM, uivi et
am uea sctieti Ct Miamit im git Cchi It.
imtt mci h, gi, m cfig t tic ftmttt, im
ci ci gimm C rgii,t vic F ogi Ig
ri ng FoIrn. etitci t,ci g ri ng ft, ctitmtmm imtt cmic, itmi i m if vg
tim. Ct, h m g itcit cmi, t t s Gi Cchi, ct
abaIxo
boTe sendo arrasTado na
CaCHoeIra, 2008.
FoTo: VInCenT CarellI.
96Cchi It{ }dossi iphan 7
VIsITa ao Museu do ndIo
de Manaus, 2005.
FoTo: VInCenT CarellI.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
98/152
mi im, t FoIrn. aim, t cmt fvii i m c, t-ci i m cmtv.Mi ctmt, m ctci t scti pgm pjt/MiC
dtmt ptimiImti/Ih iiit ci t t ct Ih
git cm timict ii. n ti, m gi tic-ititci ig itt gi at ri ng, ci FoIrn m t ct miti tt
vi fmt, f
tmm cvgi vi tivivit vg Cchi It. otcimt c mi
ivtimt miitic vt v cti, tic ttic itt mit t ct.
***
em tt vg,h mci iicimt m m t Ih, ici c, fi icit
i ct mcTi-Kivth, mmc tt t, miii i,hvi i hiticmc t li, m c t ti m i
st Mi, m It. emvm 2005, v mcfi ig cm g ft,cfm cmt m v
97Cchi It{ }dossi iphan 7
seu pedro de Jesus
anoTando anTes de
ConTar, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
99/152
Cchi It,i aci V ai.
n mm , i ti m tk im m viit
M i M,mti ptt stTih, ch itm t cimiiv miii i g c. a imi
viit i- m vm 2005, ctt
itci im g v tcic M. sgi- m i timt t Ih ptt st Tih,cmi m m ct it, , ct ct m rm, citv vv
m t i It. um v viit M fi i m tm 2007, mm
tvm t imiviit tm 108 v ti. T fm fich, ftgf m m ci . n
mmt, Ih t gcicm i M tm tg . H mc t Ti Tk v cv mc CerCII, c cm mt ticii. a CerCII
gi mt,cj igm t hj imvci. e v t iiii g ri u itm chc-, m gmt cv m ii
gi. a fich, ft cmt m v c m c jt m ft ic cic
gi t c cfic.a mi vgmvi Ih t i m ci cm Ititt scimit Isa F ogiIg ri ng FoIrn. Ti ticm-
c vitict m c, m cm cci itv ci v
98Cchi It{ }dossi iphan 7
TarIano reCebendo os
adornos CerIMonIaIs
TuyuCa para FesTa de
InauGurao de sua
MaloCa, 2005.
FoTo: Geraldo andrello.
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
100/152
tmi v igific ggfi T Ig gi, mt itific c i it
c rgit (v c s-bm-T-Vi, gi100 103).
aim, chm tivi viti ct j i ig It fm fi ct i fmt. n
ti, - ctii c tci t mitgi ti, iici- m ic cm itk It iti FoIrn, vi i m ivti gicticitiv Ig Ti,
ft ri pi t i t ctct ti. e tim tivi v
ic mit tivi vit pt Ct FoIrn.
o th cmt g mtic fi t vi g cm mtivi vi i.n ih, g jv
It t ccit mi ci cm
aci V aim tcic v, ,
ftmt, ici cmt i Cchi It ic m t ci.d mi cmmt, -ctii itific g mtic ri u pi m ctgfic.
a ct ctgfivm mii Tk Ti m It, tm icimt imtt t
99Cchi It{ }dossi iphan 7
dana TarIano
na CerIMnIa de
InauGurao de sua
MaloCa, 2005.
FoTo: Geraldo andrello
pGInas 104 e 105
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
101/152
f c ci,j h g m mti itic i vvimt tm t i fmt.
Fm i fici ctgfi m It 2007, vv m cgciit m gcmt(rt a. av), gg(lci at a M lh av l),f ig c
ifci, ci .Fm immt 100ticit, ivii m ig th, ctgfic i cmi, c 1:250 mi, , c Cchi It, m v c 1:3 mi.
a fm gci c igm c ticit. oc Ti tm
th fm Km (Ih s J), Kiwt (st Mi),pk (Iti), Wmiiki(st r piit) Iwii-bwi (ac).
pticim tmm c tk w. n fici, ticit tm ctgfic iv mi 230g, t mcim iv tiv mtic,jm ig fit cti iv g,
fm cici mj cti . otch tiv ttm c m g fmgit cit g th.
Fm i it m,
timt fmc, gfci fimt t cm g,t ci m c
ct ifmcmi g th. Fi m sitm IfmGgfic (sIG) miti
v m vi,cm t ifm c chcimt g. o m c ci mitim v mtiiitic m t c ditit It.
o M 7 (gi 104 105)t f t mc Ti Tk t m g hiti, ci- ctgficmt.
Mapa 7 - IdenTIFICao
prelIMInar ao lonGo
do alTo rIo uaups e
rIo papurI, realIzada eM
oFICInas de CarToGraFIa
(2007) enVolVendo
TarIano e TuKano.
~
100Cchi It{ }dossi iphan 7
8/3/2019 Dossi Cachoeira de Iauaret
102/152
ndios reivindicam e exploso de
pedras sagradas cancelada
noTCIa soCIoaMbIenTal, publICada no sTIo do Isa eM
11/10/2006 [12:50].
(HTTp://WWW.soCIoaMbIenTal.orG/nsa/deTalHe?Id=2345))
A Aeronutica planejava implodir umaformao rochosa considerada sagrada pelos povosindgenas de Iauaret, distrito de So Gabriel daCachoeira (AM), para executar a ampliao da
pista de pouso na localidade. Aps mobilizao delideranas indgenas, contudo, os planos militares
foram revistos e a obra deve ser feita sem ameaar
o patrimnio cultural indgena da regio.
o i vivm m It,m -ci fm cmi ig mg t u, ih fti bi-Cmi,
at ri ng (aM), fmi m tm ctiti
et ii. a mm tmm cm Ititt ptimi Hitic atticnci (Ih), ig Miiti Ct, ci
git Cchi Itcm timi ct imtiii, tivm cfim atic, mi Cmi at
ami (Cm), jvimit m f ch imtci ct ivt.
av cm gt Ih, git Cchi It mc m imtt v c viti ctmvi i ig gi, ici tmm ct mc, tm
tic iti cmi immt c ig,t t iicitiv.
em viit It, m tm, ifm c v git icti mmi ti 2007
, tcic Ih Isam c ctt m v mt Cm.pjv- im imit s bm-T-Vi, m gfmt ch it f imit atic,
i