DPT KROM İNCELEMESİ

SEKZNC BE YILLIK KALKINMA PLANI

DPT: 2626 - K: 637

MADENCLK ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORUMETAL MADENLER ALT KOMSYONU KROM ALIMA GRUBU RAPORU

ANKARA 2001

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan

Madencilik K Raporu Metal Madenler Alt Komisyonu Krom alma Grubu Raporu

ISBN 975 19 2862-1 (basl nsha)Bu alma Devlet Planlama Tekilatnn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazarna aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Devlet Planlama Tekilatnn iznini gerektirmez; nternet adresi belirtilerek yayn ve referans olarak kullanlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Bu yayn 500 adet baslmtr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyas retilmitir

http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/metalmad/oik637.pdf

NSZ

Devlet Planlama Tekilatnn Kurulu ve Grevleri Hakknda 540 Sayl Kanun Hkmnde Kararname, ktisadi ve sosyal sektrlerde uzmanlk alanlar ile ilgili konularda bilgi toplamak, aratrma yapmak, tedbirler gelitirmek ve nerilerde bulunmak amacyla Devlet Planlama Tekilatna, Kalknma Plan almalarnda yardmc olmak, Plan hazrlklarna daha geni kesimlerin katksn salamak ve lkemizin btn imkan ve kaynaklarn deerlendirmek zere srekli ve geici zel htisas Komisyonlarnn kurulaca hkmn getirmektedir. Babakanln 14 Austos 1999 tarih ve 1999/7 sayl Genelgesi uyarnca kurulan zel htisas Komisyonlarnn hazrlad raporlar, 8. Be Yllk Kalknma Plan hazrlk almalarna k tutacak ve toplumun eitli kesimlerinin grlerini Plana yanstacaktr. zel htisas Komisyonlar almalarn, 1999/7 sayl Babakanlk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulmu olan tzk ve Mstearlmzca belirlenen Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu genel ereveleri dikkate alnarak tamamlamlardr. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan ile istikrar iinde bymenin salanmas, sanayilemenin baarlmas, uluslararas ticaretteki paymzn ykseltilmesi, piyasa ekonomisinin gelitirilmesi, ekonomide toplam verimliliin arttrlmas, sanayi ve hizmetler arlkl bir istihdam yapsna ulalmas, isizliin azaltlmas, salk hizmetlerinde kalitenin ykseltilmesi, sosyal gvenliin yaygnlatrlmas, sonu olarak refah dzeyinin ykseltilmesi ve yaygnlatrlmas hedeflenmekte, lkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin ylda Avrupa Topluluu ve dnya ile btnleme amalanmaktadr. 8. Be Yllk Kalknma Plan almalarna toplumun tm kesimlerinin katks, her sektrde toplam 98 zel htisas Komisyonu kurularak salanmaya allmtr. Planlarn demokratik katlmc niteliini glendiren zel htisas Komisyonlar almalarnn dnya ile btnleen bir Trkiye hedefini gerekletireceine olan inancmzla, konularnda lkemizin en yetikin kiileri olan Komisyon Bakan ve yelerine, almalara yaptklar katklar nedeniyle teekkr eder, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn lkemize hayrl olmasn dilerim.






NDEKLER 1. GR........................................................................................................1 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR...................................................32.1. Dnyada Mevcut Durum............................................................................................3 2.1.1. Rezervler .................................................................................................................5 2.1.2. retim......................................................................................................................8 2.1.3. retim Yntemi ve Teknolojisi.............................................................................11 2.1.4. rn Standartlar ...................................................................................................11 2.1.5. Tketim .................................................................................................................14 2.1.6. Tketim Alanlar ...................................................................................................16 2.1.7. Tketim Miktarlar ................................................................................................18 2.1.8.Fiyatlar ...................................................................................................................19 2.2. Trkiyenin Bu Alanda Dnyadaki Yeri ve Mevcut Durumun VIII. Be Yllk Kalknma Plan Hedefleriyle Karlatrlmas ............................................................21 2.2.1. Trkiyede Durum.................................................................................................21 2.2.2. rnn Trkiye'de Bulunu ekilleri....................................................................21 2.2.3. Rezervler ...............................................................................................................25 2.2.4. retim....................................................................................................................40 2.2.5. retim Yntemi ve Teknolojisi............................................................................45 2.2.6. rn Standartlar ...................................................................................................46 2.2.7. Sektrde retim Yapan nemli Kurulular, Mevcut Kapasiteleri, Kullanm Oranlar ve retimleri .....................................................................................................46 2.2.8. Stok Durumu .........................................................................................................49 2.2.9.Krom Tketim Alanlar, Tketim Miktar ve Deerleri..........................................50 2.2.10.Rekabet Edebilirlik...............................................................................................52 2.2.11. stihdam ...............................................................................................................53 2.3. SORUNLAR ............................................................................................................54

3. VIII. BE YILLIK KALKINMA PLANI DNEMNDE (2001-2005) ULAILMAK STENEN AMALAR....................................................573.1.Kapasite.....................................................................................................................57 3.2 Teknoloji ...................................................................................................................58 3.3.Rekabet Edebilirlik....................................................................................................59

4. POLTKA NERLER .....................................................................604.1. Yasal neriler ..........................................................................................................61 4.2. Tevikler...................................................................................................................61 4.3. evre-Orman............................................................................................................61 4.4. Aramalar ve Altyap .................................................................................................62 4.5. Nakliye .....................................................................................................................62 4.6. Maliyet .....................................................................................................................62 4.7. Sat Pazarlama ........................................................................................................63 4.8. Katma Deerli U rnler .......................................................................................63

5.REFERANSLAR ....................................................................................66




ZELGELERizelge 1 : Dnya Maden retimi, Rezervler ve Baz Rezervler (1000 ton) ..................6 izelge 2 : Dnyada Krom reticisi lkeler ....................................................................7 izelge 3 : Dnya Krom Cevheri retimi (1993-1997) .................................................10 izelge 4. 1997 Yl Dnya Krom Cevheri Kaynaklar (1) ve Krom, Ferrokrom, Krom Metali ve Krom Kimyasallar Yllk retim Kapasiteleri (Bin Ton)...........14 izelge 5 : Dnyada Ferrokrom reten lkeler .............................................................20 izelge 6:1925-1998 Yllar Arasnda Trkiye'de Yaplan Krom Cevheri retimleri...23 izelge 7: MTA Genel Mdrl Tarafndan 137 Yatakta Yaplan Ettler Sonucunda Belirlenen Rezervler ......................................................................................28 izelge 8 : Kamu ve Bir Ksm zel Kurulularn Kendi mkanlaryla Belirlemi Olduklar Rezervler .......................................................................................37 izelge 9 :Trkiye Krom Cevheri retim Miktar..........................................................42 izelge 10 : Krom Sektrnde Kurulu Konsantre Kapasitesi........................................44 izelge11: Krom Cevherinin Kullanm Alanlarna Gre Snflandrlmas....................46 izelge 12 : Sektrde retim Yapan nemli Kurulular ...............................................47 izelge 13 : Trkiye Krom Cevheri D Sat Miktar ve Deeri ..................................48 izelge 14 : Kamu ve zel Sektre Ait Krom Cevheri Stok Durumu .........................50 izelge 16 : Trkiye Ferrokrom hracati Ve hracat Deerleri.......................................52




MADENCLK ZEL HTSAS KOMSYONU Bakan Raportr Koordinatr : smail Hakk ARSLAN : Ergn YT : Pnar ZEL - ET GM A.. - ET HOLDNG A.. - DPT

METAL MADENLER ALT KOMSYONU Bakan Bakan Yrd. Raportr Raportr : Prof.Dr.Gven NAL : Sabri KARAHAN : Dr. Vedat OYGR : Hseyin BREK - Yurt Madenciliini Gel. Vakf - TMMOB Maden Mh. Odas - Eurogold Madencilik A.. - Devlet statistik Enstits

KROM ALIMA GRUBU Bakan Bakan Yrd. Raportr yeler : : Bayazt ERDEM : : R.Tekin ARIKAL : : F.Hlya UUR : : Selahattin AYDINER : Melih TURHAN : Ergun TUNCER : Birnigar TURGUT : Mustafa KO - MTA Gn.Md. - MTA Gn.Md. - MTA Gn.Md. Trk Maadin A.. Trkiye Maden Mh. Dern. Bilfer Madencilik MTA Gn.Md. MTA Gn.Md.







1. GR Yer kabuunun doal bileenlerinden biri olan krom; metalurji,kimya ve refrakter sanayinin temel elementlerinden biridir. Krom metalinin ekonomik olarak retilebildii tek mineral ise kromittir. Kromit, mineralojik olarak spinel grubuna ait bir mineral olup, kp sisteminde kristallenir. Teorik forml FeCr2O4 olmakla birlikte, doada bulunan kromit mineralinin forml (Mg,Fe)(Cr,Al,Fe)2O4 olarak verilmektedir. Kromit mineralinin baz fiziksel zellikleri yledir: zgl arl : 4.1 - 4.9 g/cm3 Sertlii : 5.5 Rengi : Parlak siyah izgi rengi : Kahverengi Genelde manyetik zellik tamaz. Kromit minerali ve krom yataklar kkensel olarak ilikili olduklar ultrabazik kayalar iinde bulunurlar. Ultrabazik kayacn (dunit, serpantinit) oluturduu hamura (gang) gml kromit kristalleri krom cevherini oluturmaktadr. Ultrabazik hamur malzemesi iinde kromit kristallerinin ve/veya tanelerinin bulunu younluu, sergiledikleri doku ve yap zellikleri krom cevherinin masif, salm (dissemine), nodll, orbikler, bantl, masif bantl ve dissemine bantl gibi nitelendirilmelerini salar. Mg, Cr, Fe, Al elementleri kromit mineralini oluturan elementler olmakla birlikte, gang minerallerinden kaynaklanan silis de krom cevheri analizlerinin ayrlmaz bir parasdr. Krom cevherinin kimyasal bileimi cevherin sanayideki kullanm alanlarn belirlemektedir. Kimyasal analizlerde SiO2, Cr2O3, Al2O3 % miktarlar ve Cr/Fe oran ok belirleyici olmaktadr. Kromit mineralinin doada bilinen en yksek Cr2O3 ierii % 68'dir. Krom cevherinin endstrideki kullanm alanlarna gre kimyasal bileimi ve fiziksel zellikleri ile ilgili snrlamalar sz konusudur. Teknolojik gelimelere uygun olarak cevherin kimyasal bileiminden kaynaklanan kullanm snrlamalar giderek daha esnek hale gelmektedir. Kimyasal cevher olarak tanmlanan yksek demirli krom cevheri, gelien teknolojiyle artk metalurji sanayiinde de kullanlabilmektedir. Krom yataklarnn iinde bulunduu ultrabazik-bazik kaya topluluklar kken, jeolojik konum, mineraloji, doku, v.b. zellikleri ynyle balca tipe ayrlrlar:

1




a.Bushveld (Gney bulunan stratiform devamllk gsteren sergilemezler. Kk cevher ierirler.

Afrika), Stilwater (ABD) gibi durayl ktasal blgelerde (kraton) sokulumlara bal krom yataklar : Byk boyutlu, kilometrelerce tabakal yataklanmalardr. Yapsal olarak byk bir karmaklk tane boylu, dzgn kristal ekilli, Cr/Fe oran dk ve yksek demirli

b. Daha ok Alp daoluum kuaklar boyunca grlmeleri nedeniyle Alpin tip diye anlan ultrabazik-bazik kaya topluluklarna (ofiyolit istifi) bal krom yataklar (podiform tip) : Bunlar mercek veya dzensiz ekilli, genelde kk boyutlu, karmak yapsal ilikiler sergileyen yataklardr. ri tane boylu dzensiz kristal ekilli, Cr/Fe oran yksek ve yksek kromlu cevher ierirler. c. nc tip olarak gruplandrlan; emerkezli bir i dzene sahip konsantrik ultrabazikbazik kaya topluluklarna bal krom yataklar : Bunlarn bugn iin ekonomik nemi yoktur. Genellikle Alaska'da grlen bu tip yataklardan retim yaplmamaktadr. Bununla birlikte ABD'de, bu kromitlerin zenginletirilmesi testleri ve bunlarn ekonomiklii konusunda almalar yapld bilinmektedir. Bu tip yataklar genellikle yksek demirli krom cevheri ierir. Alpin tip cevherler, Cr/Fe oranlarnn stratiform tip cevherlere gre daha yksek olmas nedeniyle 1970'li yllara kadar metalurji sanayiinde rakipsiz olarak kullanlmtr. Bu yzden yzyln ilk eyreinde kromit retimi daha ok alpin tip yataklardan yaplmtr. Cr2O3 ierii ve Cr/Fe oran dk, FeO ierii yksek olan stratiform tip yataklardan retilen cevher ise, 1970'li yllara kadar genelde kimya sanayiinde kullanlmtr. Ancak Alpin tip yataklarda rezerv belirleme gl ve uzun vadeli ticari balantlarn yaplamamas gibi nedenler, stratiform tip yataklara ait krom cevherinin zellikle metalurji sanayiinde kullanmna imkan salayan teknolojileri gelitirmeyi zorlam; elde edilen olumlu sonulara bal olarak da bu tip yataklardan yaplan krom cevheri retimi giderek artma eilimi gstermeye balamtr.

2




2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Dnyada Mevcut Durum Gney Afrika Cumhuriyeti Gney Afrika dnyann en byk ve en nemli krom reticisi lke konumundadr. Dnya krom retiminin yaklak yarsn karlamakta olup, batl sanayilemi lkelerin krom ihtiyacn (kromit cevheri ve ferrokrom olarak) karlayan balca lkedir. Bununla birlikte Gney Afrika Cumhuriyetinin cevher ihracat gittike dmekte ve cevher gnmzde daha ok ferrokrom ve krom kimyasallar retiminde kullanlmaktadr. South African Minerals Bureau 1995 ylnda, 5.086 milyon ton kromit cevheri retildiini, bunun %25 inin ihra edildiini; 1.386 milyon ton ferrokrom retildiini ve bunun da %37 sinin ihra edildiini aklamtr. Gney Afrikann cevher ihracat 1998 ylnda yaklak 300 000 ton derek 900 000 ton olmutur. Bu rakam Gney Afrika cevher retiminin %15 inden daha azdr. Gney Afrikann 1998 ylndaki toplam ferrokrom retim kapasitesi 2.6 milyon ton olmasna karn retim 2.1 milyon ton olarak tahmin edilmitir. Bu rakam bile Gney Afrika dndaki tm ferrokrom reticisi lkelerin rettikleri toplam ferrokromdan daha fazladr. Ayrca;in-Gney Afrika ortakl ile 50 000 ton/yl kapasiteli bir ferrokrom tesisi 1999 yl ortalarnda devreye sokulmutur.Bunun dnda Alman Bayer- Gney Afrika ortakl olan bir krom kimyasallar tesisi de 1999 yl ortasnda faaliyete gemitir. Tesis 70 000 ton/yl sodyum bikromat, 11 000 ton/yl kromik asit kapasiteli olup, Tesisin Almanyadaki 50 yllk Bayer tesisinin yerini alaca ifade edilmektedir. Gney Afrikadan sonra dnya krom retiminde ilk drt srada Kazakistan, Trkiye, Hindistan ve Zimbabwe yer almaktadr. Kazakistan Kazakistan ile Japon Chrome Corp. (JCC) ynetim organizasyonu, Kazakistan Ferrokrom Sanayiinin hizmet, gvenirlik ve arz konularn gelitirmek iin 5 yllk bir anlama yapmtr (USGS-1996). Kazakistan dnyann nde gelen krom reticilerindendir. Tm krom retimi Aqtobe (Aktyubinsk) blgesinde, Khromtau yaknndaki Donskoy yataklarndan yaplmaktadr. Bu yatak 1936 ylnda bulunmutur. 160.1 Milyon ton rezervi olan yatan ortalama tenr ise %50.3 Cr2O3 dir. 1998 ylndaki retim 1997ye gre %10.8 dmtr. Kazakistan krom retiminin yarsndan fazlas dorudan ihra edilmekte; geri kalan ise i tketim olarak demir alamnda kullanmaktadr (MAR 1999).

3




Kazakistann ferrokrom retimi, iki frnn devre d kalmas sonucu, kapasitesinin %50 si dolaynda gerekleerek 500 000 ton/yl olmutur. Daha sonra da, ferrokrom frnlarnda ferrosilikon ve ferro manganez retilmeye balamas ile retimde d devam etmitir (MAR 1999). Zimbabwe Zimbabwenin krom cevheri retiminin hemen hemen tamam kendi ferrokrom tesislerinde kullanlmaktadr. retim 1998 ylnda 1997ye gre deimemitir. 180 000 ton/yl retim kapasiteli Zimascoyksek karbonlu ferrokrom tesisi dnda Zimalloys tesisinde de 1998 ylnda 34 700 ton dk karbonlu ferrokrom retilmitir. Bir Japon irketi ile ortaklk kurularak Japon tketicilerinin dk karbonlu ferrokrom ihtiyacn karlamak amacyla teknoloji transferi yaplmtr.

Rusya Bir Hollanda firmas (B&D Industrial Group B.V.), Karelia blgesindeki Agonoziorsky Krom Madeninde yapt gelitirme almalarndan sonra 85 milyon ton, %30 Cr2O3 tenrl rezervin varln saptam; potansiyeli ise 700 milyon ton olarak tahmin etmitir. Rusyann Yamol Yarmadasndaki krom yatanda yaplan bir almada ise, bu yatan rezervi 50 milyon ton olarak bildirilmitir. Hindistan Hindistann kromit rezervleri % 40 Cr2O3 tenrl 53.7 milyon ton olarak verilmitir. 1997 ylnda retimi 1 360 000 ton olmutur. 1999 ylnda Hindistann kromit retiminde az miktarda bir d olmu; ferrokrom retimi ise 1997-1998 Haziran ay itibariyle 295 000 tona ykselmitir. hracat ise 172 000 tona ykselmitir. Bununla birlikte Hindistann ine yapm olduu krom cevheri ihracat % 14 azalarak 324 449 tona inmitir. Hindistan 1998de inin krom ithalatnn %45.6 sn karlamtr.

Finlandiya Finlandiyann % 26 Cr2O3 tenrl grnr+muhtemel rezervleri toplam 70.4 milyon tonu bulmaktadr. Outokumpu & Chrome Oy Firmas 1 000 000 ton tvenan cevherden 500 000 ton kadar krom rnleri (metalurjik ve refrakter dahil) retmitir.

4




Kba Kbann 1 milyon ton kromit kayna bulunmaktadr; bunun 310 000 tonu grnr rezerv olup, ayrca lkede 50 000 ton/yl kapasiteli bir iletme tesisi bulunmaktadr (MAR, 1999). Arnavutluk Arnavutluk Japonya ile ortak bir proje yaparak kromit cevheri rezervini 3-5 milyon ton olarak belirtmitir. ran ocaktan (Peryab, Erfondaphe ve Foroumad) kromit cevheri ve Rondandaki izabe tesisinden de ferrokrom retmektedir. 2.1.1. Rezervler Dnya krom rezervlerine ilikin bilgiler ile baz lkelerin 1997-1998 yllarna ait retimleri izelge 1de sunulmutur. Buna gre, 1999 rakamlaryla dnya krom cevheri rezervleri; satlabilir derecede cevher olarak (%45 Cr2O3) 3 700 000 000 ton, rezerv baz* olarak 7 600 000 000 ton olmak zere toplam 11.3 milyar tondur (izelge 1 ). Bu rezervin lkelere gre dalm izelge 1'de verilmektedir. Bu tablodan grlecei gibi, krom cevheri rezervlerinin dnya zerindeki dalmnda byk bir dzensizlik ve dengesizlik vardr. Bilinen rezervlerin %75i Gney Afrika Cumhuriyeti, %9u Zimbabwe ve %7si Kazakistan'da ve ancak % 9u dier 27 dolaynda lkede bulunmaktadr ( izelge 2 ). Dnya krom reticisi lkeler gz nne alndnda, bu lke dnda kalan lkelerde bulunan rezervlerin nispeten kk rezervler olduu bilinmektedir. Bir genelleme yapmak gerekirse; byk rezervler genelde stratiform tipteki yataklarda (Gney Afrika, Zimbabwe ve Finlandiya), kk rezervler ise Alpin tip yataklarda bulunmaktadr.

5




izelge 1 : Dnya Krom Cevheri retimi, Rezervler ve Baz Rezervler (*) (1000 ton) Maden retimi 1997 1998 ---------------330 300 611 600 1 360 1 400 200 200 1 000 1 000 150 130 5 780 6 000 1 750 1 700 680 670 639 600 12 500 12 600 Rezervler Baz Rezervler (shipping grade) ----10 000 6 100 6 100 14 000 17 000 41 000 120 000 27 000 67 000 2.400 2.400 410 000 410 000 4 000 460 000 3 000 000 5 500 000 8 000 20 000 140 000 930 000 35 000 43 000 3 687 500 7 585 500

ABD Arnavutluk Brezilya Finlandiya Hindistan ran Kazakistan Rusya Gney Afrika Trkiye (1) Zimbabwe Dier lkeler Dnya Toplam

USGS-1999 (1) Trkiye ile ilgili bilgiler baka bir blmde ayrntl olarak verilecektir. *Rezerv baz gnn koullarnda ekonomik rezervi, ekonomiklik snrnn biraz stnde (marjinal) ve biraz altnda (subekonomik) olan kaynaklar iermektedir.

6




izelge 2 : Dnyada Krom reticisi lkeler* Finlandiya Yunanistan Yugoslavya Slovenya Makedonya Hrvatistan Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Dier lkeler Asya Msr Madagaskar Gney Afrika Sudan Zimbabwe Kbrs Hindistan ran Japonya Pakistan Filipinler Tayland Myanmar Umman Arjantin Brezilya Kolombiya

Avustralya Yeni Kaledonya Arnavutluk Kazakistan Rusya Vietnam Kba

* World Bureau of Metal Statistics tarafndan yaynlanan "World Metal Statistics Yearbook 1999dan alnmtr.

7




Ocak 1987de ABD Hkmeti, kromun temin edilme kaynaklarnn pek gvenilir olmad gerekesinden hareketle; krom cevheri ve ferrokromun stratejik madde olduklar kararn yinelemitir. Kald ki, stratiform tip yataklardan retilen krom cevheri; gelitirilen yeni teknolojilere ramen metalurji sanayiinde snrl kullanm alan bulabilmektedir. Bu nedenle, Alpin tip yataklardan retilen krom cevherlerinin gerek fiziksel ve kimyasal zellikleri ve gerekse de kullanc lkelerin tekellere teslim olmama istekleri nedeniyle, krom piyasasnda srdregeldikleri nemlerini koruyacaklarna inanlmaktadr. Burada zerinde durulmas gereken en nemli sorun; Alpin tip krom yataklarnn aranp bulunmas ve rezervlerinin saptanmasnda yataklarn oluum zellikleri nedeniyle karlalan teknik glkler ve krom pazarlarnda zaman zaman karlalan durgunluklardr. 2.1.2. retim Dnya krom cevheri retimi baz dalgalanmalara karn, giderek artan bir gelime sergilemektedir. Dnya retimi 1960 ylnda 4 432 000 ton, 1970'de 6 053 000 ton, 1980'de 10 211 000 ton, 1990'da 13 641 000 ton 1995de 14 500 000 ton, 1997de 12 500 000 ton, 1998de 12 600 000 tondur. 1997- 1998de 1995e gre bir miktar d szkonusu ise de bu genel trendi etkilememektedir. Gelecee ynelik yaplan deerlendirmeler dnya krom retiminin 2000li yllarda 16 milyon ton dzeyine ulaacan iaret etmektedir. Dnya krom retimi ile ilgili bilgiler izelge 3de verilmitir. Krom cevheri reten belli bal lkelerin says 30 dolayndadr. Gney Afrika 1997 ylndaki 5 780 000 tonluk retimi ile dnya retiminde % 46 paya ulamtr ( izelge2). 1995-1998 yllar arasnda retim asndan ikinci ve drdnc sralarda yeralmtr. Dnya krom retimine yeni giren Hindistan'n retim performans da dikkat ekicidir. Srekli artan bir retim hz ile Hindistan, 1997 ylndaki 1 360 000 ton'luk retimiyle, dnya sralamasnda Trkiyeden sonra 3. srada yer almtr. Genellikle krom sanayiinde arz talepten srekli fazla olmutur. 1988-1990 yllarnda talep, arz gemi ve bu durum fiyatlarn nemli lde artmasna neden olmutur. Sanayi bu arttan elde ettii kar, kapasiteyi 1991-1992 yllarnda kapasiteyi artrmakta kullanmtr. Kapasite artrm da doal olarak ncelikle krom reticisi lkelerde olmutur. Paslanmaz elik sanayi (kromun balca kullanm alan), uzun vadede, ylda bir veya iki ferrokrom tesisine ihtiya duyan bir byme gstermektedir. Bu talebi karlamak amacyla, rnein Gney Afrikada yeni tesisler kurulmu ya da eski tesisler geniletilmitir. Bununla birlikte kazanmn artrld maliyetin drld bir byme ekline tesislerde nem verilmitir. rnein; Gney Afrikada aglomerasyon ve frn beslenmesinde n stma ve curuftan kazanm gibi. Gney Afrikada kromit ve ferrokrom reticileri bu ilem deiikliklerinin finansmann Asyadaki elik reticileri ile yaptklar ortaklklarla karlamlardr.

8




Kapasitenin bymesi hammadde arzn gvenceye almtr. reticiler de pazar paylarn gvenceye alp retim hzlarn istikrarl hale getirmitir (USGS, (1999). Bamsz Devletler Topluluundaki lkelerin ekonomik ve politik reorganizasyonu abalar dier lkelerde talep daralmasyla sonulanmtr. Bu daralmay, sonuta o lkelerdeki reformlarn yerletirilmesiyle gl bir talep bymesi izleyebilir. Asyada 1997deki finansal krizle balayan ekonomik yavalama, paslanmaz elie olan talepte azalmaya ve retilen paslanmaz eliin fiyatlarnn dmesine neden olmu; bu da Kuzey Amerika ve Avrupada retilen paslanmaz elik fiyatlarn dmeye zorlamtr. Dnya pazarnda paslanmaz elik arzndaki fazlaln retimde yavalama veya dmeye neden olmas, bunun da ferrokroma olan talebe azalma eklinde yansmas beklenmektedir (USGS 1999).

9




izelge 3 : Dnya Krom Cevheri retimi (1993-1997) (Ton)lkeler Arnavutluk Brezilya( 4/) Birmanya(e/) in(e/) Kba Msr Finlandiya Yunanistan(e/) Hindistan Endonezya(e/) ran Japonya(e/) Kazakistan Makedonya(e/) Madagaskar Umman Pakistan Filipinler Rusya Gney Afrika(6/) Sudan(e/) Trkiye Birleik Arap Em Zimbabwe Toplam 1993 1994 1995 1996 1997(e/) (/r)115 000 (/r)118 000 (/r)160 000 (r/)143 000 106 000 307 577 359 788 447 963 (r/)408 495 330 000 1 000 1 000 1 000 1 000 1 000 54 000 62 000 94 000 (r/)130 000 120 000 (/r)15 000 (/r)20 000 (/r)30 693 (r/)37 300 44 000 (/r)(/r)(/r)(/r)511 000 572 747 597 605 (r/)573 904 611 000 (/r)10 000 (/r)5 000 5 000 (r/)5 000 5 000 (/r)1 000 073 909 076 1 536 386 1 363 205 (5/)1 363 049 2 500 2 500 10 000 13 300 2 156 (/r)124 300 (/r)354 100 (/r)371 100 (r/)250 000 200 000 7 000 7 000 7 000 7 000 7 000 (/e)2 900 000 2 020 000 2 871 000 1 190 000 1 000 000 5 000 5 000 5 000 (r/)5 000 5 000 144 200 90 200 (/r)106 107 137 210 139 700 10 236 6 166 5 300 15 000 15 000 22 154 6 240 (e/)17 000 27 987 30 000 61 732 76 003 111 035 78 345 (5/)87 500 120 800 143 000 151 400 76 700 150 000 2 838 000 3 599 000 5 085 000 (r/)4 970 945 (5/)5 779 424 11 500 25 000 (5/)44 988 12 000 43 000 767 313 1 270 431 2 080 043 (r/)1 279 032 1 750 000 (/r)19 000 55 000 37 000 56 000 61 000 252 033 516 801 707 433 697 311 680 000 (/r)9 300 000 (/r)10 200 000 (r/)14 500 000 (r/)11 500 000 12 500 000

USGS-Minerals Information 1997 (e/) : Tahmin edilmi. (r/) :Revize edilmi. (1/) : Dnya toplam ve tahmin edilmi veriler son rakama yuvarlatlmtr. (2/) : Tablo 25 Haziran 1998e kadar olan verileri iermektedir. (3/) : Verilen rakamlar pazarlanabilir kty temsil etmektedir; aksi durumda belirtilmitir. (4/) : Ortalama Cr2O3 ierii : 1993-%41; 1994-%41,3; 1995-%42,2 (revize edilmi); 1996%42,2; 1997- %42,6. (5/) : Rapor edilmi rakam. (6/) : Botsvanann retimini iermektedir.

10




2.1.3. retim Yntemi ve Teknolojisi Krom yataklar, maden yatann boyutuna ve toporafyaya bal olarak ak veya yeralt iletme yntemleriyle iletilmektedirler. Gemi yllarda birok krom yata ak iletme yntemiyle iletilmise de gnmzde krom yataklar byk ounlukla yeralt iletme yntemleriyle iletilmektedir. Dnyann en byk iki reticisi Gney Afrika ve Kazakistan'dr. Gney Afrika Cumhuriyeti'ndeki krom yataklarnn byk bir ksm yeralt madencilik yntemi ile iletilmektedir. Kazakistan'daki yataklarn ise ounlukla ak iletme yntemleriyle iletildii belirtilmektedir. Ak iletme yntemiyle iletilen bir krom yata, rnein Bat Kef (Guleman, Elaz) yatanda olduu gibi ak iletmeyle balayp, bilahare yeralt iletmesine dntrlebilmektedir. Daha sonra iletme almalar srasnda ortaya konan maden yatayla ilgili yeni verilere dayanlarak yeniden ak iletme yntemine dnlmesine karar verildii durumlar da sz konusu olabilmektedir. Krom cevheri, ocak knda ou halde elle seme, elekten geirme, ykama yoluyla (gang tabir edilen) silikat minerallerinin cevherin bnyesinden ayklanmas sonucu zenginletirilebilmektedir. Daha ileri aamada jigler, spiraller, sallantl masalar veya manyetik ayrclar yntemleri ile dk tenrl cevherin bnyesindeki silikat gang temizlenerek kromit mineralinin zenginlemesi salanr; dier bir ifadeyle konsantre kromit elde edilir. Konsantre krom cevheri retiminde en yaygn uygulama, kromit mineraliyle gang oluturan olivin, piroksen ve serpantin mineralleri arasndaki younluk fark esasna dayal sallantl masalar yntemidir. Manyetik separasyon, flotasyon ve ar sv yntemleri de baz iletmelerde kullanlan zenginletirme yntemleridir. 2.1.4. rn Standartlar Krom cevherleri ticari olarak yalnzca Cr2O3 ieriklerine baklarak snflandrlabildii gibi, kimyasal bileimleri ve fiziksel zellikleri dikkate alnarak da snflandrlabilmektedir. Sadece Cr2O3 ieriklerine bakldnda; birinci, ikinci ve nc kalite eklinde snflandrlrlar. Cr203 ierii % 40'dan az olanlar (3. kalite), Cr2O3 ierii % 40-46 arasnda olanlar (2. kalite), Cr2O3 ierii % 46'dan fazla olanlar (1. kalite) Element ierikleri dikkate alnarak kimyasal bileimleri ve fiziksel zelliklerine gre metalurji, kimya, refrakter ve dkm endstrilerinde kullanma uygun cevherler diye ayrca snflandrlrlar.

11




Krom cevherinin kimyasal bileimini, kromit mineralinin kimyasal bileimi ile kromitin iinde bulunduu ve genelde olivin, piroksen ve serpantin minerallerinden oluan gangn kimyasal bileimi kontrol etmektedir. Cr, Al, Fe+3, Fe+2 ve Mg, kromit mineralinden kaynaklanan; Si, Mg, Ni ve Ca ise gangdan kaynaklanan elementlerdir. Krom cevherinin kimyasal bileimi incelenirken Cr2O3, Al2O3, Fe2O3, FeO, MgO, ve SiO2 deerlerinin dikkate alnmas gerekir. te yandan, oran olarak az bulunmalarna karn Ca, P ve S ieriklerinin de, krom cevherinin kullanm alanlarn etkileyen elementler olarak ayrca incelenmesi gerekebilir. Metalurji sanayiinde kullanlan konsantre krom bileimi aadaki gibidir: Kimyasal zellikler Cr2O3 % 46 - 48 SiO2 % 6-8 % 8 - 15 Al2O3 MgO % 15 - 20 CaO % 0.5 - 2 Cr/Fe 2.6-3 / 1 Fiziksel zellikler Boyut 0-2 mm

Paslanmaz elik retim teknolojisinde AOD (Argon-Oksijen-Dekarbrizasyon) gibi ileri yntemlerin devreye girmesi, daha dk Cr2O3 ierii ve Cr/Fe oranna sahip krom cevherlerinin nispeten daha dk kalitede ferrokrom (yksek karbonlu ferrokrom) retilmesinde kullanlmalarn mmkn klmtr. Bu gelimeler nda % 40-46 Cr2O3 tenrl Cr/Fe oran 1,5/1 olan krom cevherleri yksek karbonlu ferrokrom retiminde kullanlabilir hale gelmitir. te yandan, dk karbonlu ferrokrom retiminde Cr2O3 tenrnn % 46'nn ve Cr/Fe orannn 3/1in zerinde olmas art hala geerliliini korumaktadr. Pelletleme ve briketleme tekniklerinin krom cevherlerine de uygulanr hale gelmesi ve plazma teknolojisi, toz halindeki krom cevherlerinin ferrokrom retiminde kullanlmasn salamtr. Metalurji sanayiinde kullanlan krom cevherinin ticari bazda kimyasal ve fiziksel zellikleri ylece zetlenebilir: Kimyasal zellikler Cr2O3 % 34 - 48 SiO2 % 8 - 12 Al2O3 % 8 - 15 MgO % 16 - 22 CaO % 0,5 - 1 P+S eser Cr/Fe 2-3/1 Fiziksel zellikler Para boyu 0-300 mm Toz (-25 mm), en fazla % 25

12




Refrakter sanayiinde kullanlan krom cevherinin Cr2O3 tenrnn % 30-40 arasnda, Al2O3 ieriinin % 25-32, Cr2O3 ve Al2O3 ierikleri toplamnn (Cr2O3+Al2O3) % 60, SiO2 orannn ise % 10'un altnda olmas gerekir. Krlp elenerek eitli boyutlara ayrlan krom cevheri manyezitle kartrldktan sonra kullanm yerine gre ekillendirilir ve piirilerek krom manyezit tulalar oluturulur. Kromitin yalnz bana refrakter malzeme olarak kullanlmas durumunda SiO2 orannn % 3'n altnda olmas gerekir. Refrakter sanayiinde kullanlan para ve konsantre krom cevherinde ticari anlamda aranan zellikler aada verilmitir. Ref. Para : Cr2O3 % 48 ( en az ) SiO2 % 4 ( en fazla ) 0-300 mm boyut ( 10 mm alt) % 10-15

Ref. Konsantre: Cr2O3 % 50 ( en az ) SiO2 % 2 ( en fazla) 0,5-4 mm boyut Alpin tip krom yataklar, metalurji ve refrakter sanayiinde kullanlan krom cevherinin geleneksel olarak retildii yataklardr. Kimya sanayiinde kullanlan krom cevherlerinde aranan kimyasal zellikler biraz daha esnek snrlara sahipse de, metalurji sanayiinde kullanlan krom cevherleri, satn al fiyatnn uygun olmas halinde, maliyeti azaltmas bakmndan tercih edilebilmektedir. Cr2O3 ierii % 42 ve daha fazla ve Cr/Fe oran 2'nin altndaki krlgan veya toz cevherler kimya sanayiinin geleneksel krom cevheri olarak tanmlanrlar. Stratiform tip olarak tanmlanan Prekambriyen yal krom yataklarnn Cr2O3 ierii dk ve FeO ierii yksek kromitleri kimya sanayiinin tipik cevheri olarak tanmlanmaktadr. Kimya sanayiinde kullanlan krom konsantresinde ticari anlamda aranan zellikler ylece zetlenebilir: Cr2O3 % 48 ( baz) SiO2 % 6-7 ( tipik) (Cr/Fe) 3/1 ( tipik) 0-20 mm boyut Dkm kumu olarak kullanlan krom cevheri, refrakter sanayiinde kullanlan krom cevheri olarak da nitelendirilebilir.

13




Bu amala kullanlan krom cevherinde Cr2O3 ieriinin en az % 44, SiO2 ieriinin en fazla %4, Fe2O3 (toplam demir) ieriinin en fazla %26 ve CaO ieriinin en fazla %0.5 olmas gerekir. Bu kimyasal snrlamalarn yansra fiziksel zellik olarak, krom cevherinin homojen tane boylu ve keli olmayan dzgn tane ekilli olmas gerekir. 2.1.5. Tketim Dnya krom cevheri tketimi ile tketimde pay sahibi olan lkeler 1997 yl itibaryla izelge 4de verilmitir. izelge 4. 1997 Yl Dnya Krom Cevheri Kaynaklar (1/) ve Krom, Ferrokrom, Krom Metali ve Krom Kimyasallar Yllk retim Kapasitesi (Bin Ton)*Cevher Ferrokrom Metal Kimyasal Paslanmaz elik

Arnavutluk Arjantin Avusturya Banglade Belika Brezilya Birmanya Kanada ili in Hrvatistan Kba Msr Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan Hindistan Endonezya ran talya Japonya Kazakistan KuzeyKore Kore Cumhuriyeti Makedonya Madagaskar

60 135 1 30 14 211 2 480 20 130 2 900 2 45

25 73 2 325 67 134 22 295 11 34 115 567 32 7 -

(2/) 4 7 1 (2/) 1 1 -

6 21 24 8 2 17 42 5 -

8 3 107 37 32 68 7 89 163 255 100 182 660 150 -

14




izelge 4. 1997 Yl Dnya Krom Cevheri Kaynaklar (1/) ve Krom, Ferrokrom, Krom Metali ve Krom Kimyasallar Yllk retim Kapasitesi DEVAM (Bin Ton)* Meksika Norve Umman Pakistan Filipinler Polonya Romanya Rusya Slovakya Slovenya GneyAfrika spanya Sudan sve Tayvan Tayland Trkiye Ukrayna BirleikArap Emirlikleri ngiltere Birleik Amerika Zimbabwe Toplam USGS-Minerals Information 1997:

6 10 45 40 1 700 14 580 21 214 4 660

94 66 16 33 239 63 13 1 250 113 1 100 116 154 3 960

13 5 3 34

3 5 9 60 (3/) 10 52 56 320

330 95 140 110 123 54 33 92 390 3 230

(1/) : Verilerdeki son rakam yuvarlatlmtr. (2/) : 500 tondan az (3/) : 24 000 tonluk tesis 1997de ina halindeydi.

15




2.1.6. Tketim Alanlar Krom cevheri balca metalurji, kimya, refrakter ve dkm sanayiinde kullanlr. Metalurji Metalurji sanayiinde krom cevherinin en nemli kullanm alan paslanmaz elik yapmnda kullanlan ferrokrom retimidir. Ferrokrom ise paslanmaz elik metal ve silah sanayiinin ok nemli bir maddesidir. Krom; elie sertlik ile krlma ve darbelere kar diren verir, anma ve oksitlenmeye kar koruma salar. Bu kapsamda kromun eitli alamlar mermi, denizalt, gemi, uak, top ve silahlarla ilgili destek sistemlerinde kullanlr. Paslanmaz eliin dayankllnn yansra, kullanld yerlere estetik bir grnm kazandrmas; bu malzemenin son yllarda otobslerin ve tren vagonlarnn, ehir ilerinde otobs duraklarnn, cadde ve sokak aydnlatma sistemlerinde, binalarda merdiven korkuluklarnn yapmnda ve deniz ii petrol arama platformlarnn yapmnda giderek artan oranlarda kullanlmasn salamtr. Kromun sper alamlar sya dayankl, yksek verimli trbin motorlarnn yapmnda kullanlmaktadr. 1970'li yllardan balayarak ferrokrom tesisleri, paslanmaz elik reten Japonya, Bat Avrupa ve ABD gibi sanayisi gelimi lkelerden krom cevherinin retildii lkelere kaymtr. Dier bir deyile, bu lkeler krom cevheri ihtiyalarn ferrrokrom ithali yoluyla karlamakta, kendi lkelerinde ferrokrom retiminden uzaklamaktadrlar. Bamsz Devletler Topluluu (BDT) ve gelimekte olan lkelerdeki kromit tketimi ise, batl sanayi lkelerinden daha farkl bir durum sergilemektedir. rnein, BDT'de elik yapmnda hala geri teknoloji (open-heart) byk yer tuttuu (1980'lerde %53) iin, krom cevherinin refrakter amal tketimi %35 dzeyindedir. 1980'lerde eski SSCB'deki krom cevheri tketiminin % 45'i metalurji, % 35'i refrakter ve % 20'si kimya sanayiinde olmutur. Tketimdeki bu dalmn, bir sredir devam eden reorganizasyon almalar nedeniyle deimesi beklenmektedir. Metalurji sanayiinde krom; ferrokrom, ferro-siliko-krom, krom bileikleri, ekzotermik krom katklar, dier krom alamlar ve krom metali eklinde tketilir. Son yllarda metalurji sanayiinde kullanlan kromun (krom demir alamlar ve krom metalinin) yaklak % 95'i ferrokrom eklinde, ferrokrom ise balca paslanmaz ve sya direnli elik yapmnda tketilmektedir. Paslanmaz elikler %12-40 arasnda krom ierir. Paslanmaz elik sanayii, ABD'de krom-demir alamlar ve krom metali toplam tketiminde yaklak % 9'luk bir paya sahiptir. Bu oran dzenli bir ekilde art sergilemektedir. Krom, elie balca yksek karbonlu ferrokrom eklinde ilave edilir. ABD'de son 10 ylda toplam ferrokrom tketimi iinde yksek karbonlu ferrokrom tketiminin pay % 71'den % 91 oranna ykselmitir.

16




Dnyada da buna benzer olarak yksek karbonlu ferrokrom tketiminde bir art trendi gzlenmektedir. Sanayilemi lkelerin ihtiyacn karlayabilmek amacyla paslanmaz elik retiminin %3-3,5 orannda artaca tahmin edilmektedir. Dolaysyla sanayilemi lkelerde de ferrokrom talebinin bundan biraz daha az bir hzla artmas beklenmektedir.nk, elik yapm teknolojisindeki gelimeler crufa karma ve oksitlenme yoluyla krom kayplarn azalttndan, ferrokrom kullanm gittike daha verimli hale gelmekte ve bu da ferrokrom tketiminin paslanmaz elik retiminden daha az bir hzla artmasna neden olmaktadr. Gelimekte olan lkelerde paslanmaz elik iin ferrokrom talebi 1980'lerin ortasndan bu yana ylda %3,5 kadar bir art gstermitir. Krom metali, yksek performans alamlarnda, Al, Ti ,Cu alamlarnda, sya ve elektrie direnli alamlarda kullanlmaktadr. Dnyann en byk krom metali tketicisi ABD'dir. Uzay sanayiinde nder olmas nedeniyle bat dnyasnn krom metali tketiminin % 55-60'n bu lke tketir. Uzay sanayiinde hzl bir gelime beklenmekle birlikte, bu alanda kullanlan yksek performans alamlarnda krom metali tketiminin yksek hzla artmas pek muhtemel grlmemektedir. Zira geleneksel nikel esasl sper alamlar yerine, uzay sanayiinde seramikler ve kompozit materyallerin kullanmna gidilmektedir. Bu nedenle krom metali kullanmnda potansiyel gelime alan uzay sanayii dndadr. Dier yandan krom alamlarnda, alamn zelliini bozmadan kullanlan krom miktarnn azaltlmas konusunda aratrmalar ve krom ieren malzemelerin yeniden kullanlmalarna (recycling) ynelik yntem gelitirme almalar yaplmaktadr. Kimya ou krom kimyasallar, kimyasal kalitedeki krom cevherinden dorudan elde edilen sodyum bikromattan retilir. Sodyum bikromat, kromik anhidrit ve krom oksit en yaygn kullanlan krom kimyasallardr. Ticari olarak retilen dier tali bileikler, kurun kromat, bazik krom slfat, sodyum kromat, potasyum bikromat, potasyum inko kromat ve amonyum bikromattr. Krom kimyasallar paslanmay nleyici zellikleri nedeniyle uak ve gemi sanayiinde yaygn olarak; kimya endstrisinde de sodyum bikromat, kromik asit ve boya hammaddesi yapmnda kullanlmaktadr. Krom kimyasallar; metal kaplama, deri tabaklama, boya maddeleri (pigment), seramikler, parlatc gereler, katalizr, boyalar, konserve kutulama (canning agents), su ileme,temizleme (water treatment), sondaj amuru ve dier birok alanda tketilir. Krom kimyasallarnn tketim deseni (pattern) lkeden lkeye ve zamanla deiiklik gstermektedir. Szgelii Japonya'da metal kaplama krom kimyasallar iin en byk pazardr (1986'da toplam i talebin %41'i). Japonya'da otomobillerin panelleri, amurluklar gibi d paralarnda souk haddelenmi levhalar yerine giderek artan ekilde bikromat katmanyla

17




boyanm elektrogalvenize elik levhalar kullanlmaktadr. Bunun tersine metal kaplama, krom kimyasallar iin ABD'de daralan bir pazardr. Bu gelime esas olarak otomobillerde krom kaplama yerine, daha ok siyah plastik d gvdeler kullanlmasnn bir sonucudur. Boya maddesi (pigmentler) ve deri tabaklama hem ABD, hem de Japonya'da krom kimyasallar iin daralan pazarlardr. Gerek zehirleyici kurun esasl boya maddelerinin kullanmnn yasalarla giderek artan bir ekilde kstlanmas, gerekse organik boya maddelerinin rekabeti, boya maddelerinde sodyum bikromat kullanmn azaltmaktadr. Deri tabaklamada krom kimyasallar tketiminin gelimi lkelerde azalmasnn nedeni, 1980'lerden sonra bu lkelerin tketimlerini daha ucuz tabaklanm deri ithalatyla karlama eilimidir. Deri tabaklamada krom kimyasallar tketiminde art Brezilya, in, Hindistan ve Gney Kore gibi gelimekte olan lkelerle snrldr. Sanayilemi lkelerde krom kimyasallar tketiminde art olan balca alan aa malzemeleri rmesini nleyici maddeler (wood preservatives) imalidir. ABD'de evresel kstlamalar bu alanda geleneksel maddelerin kullanmn snrlandrmaktadr. ABD'de 1980'lerin sonlarnda aa rme nleyicileri imalinde krom kimyasallar tketimindeki yllk art hz %10 olmutur. Refrakter Refrakter zellikteki krom cevheri, elik retiminde yksek frnlarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Yksek frn yntemiyle elik retiminin azalmas, kromun refrakter amal kullanmn da olumsuz ynde etkilemitir. Krom cevherinin metalurji, kimya, refrakter ve dkm sanayiinde kullanmlar ve bu alanlara gre tketim oranlar ayrntl olarak sadece Japonya, Fransa ve ABD iin bilinmektedir. ABD'de yldan yla byk deiiklik gstermekle birlikte, son yllarn ortalamasna gre toplam krom cevherinin % 79'u metalurji sanayii, % 13' kimya sanayii ve % 8'i refrakter sanayiinde kullanlmtr. Kromun refrakter sanayiindeki kullanmnda, ABD'deki elik retimi teknolojisindeki gelimeler sonucu, 1980'lerden itibaren bir azalma gzlenmektedir. rnein 1980'lerin ortalarnda refrakter kromit tketimi ortalama %17 iken, gnmzde %8 dzeyine dmtr. Bu deiimin sebebi ise, ABD elik retiminde "Open heart" ak ocak ynteminden AOD (Argon-Oksijen-Dekarburizasyon) yntemine geilmesi sonucu, magnezyum-krom refrakterlerinin yerini magnezyum karbon (Mg-Carbon) refrakterlerinin almasdr. 2.1.7. Tketim Miktarlar 1993-1997 yllar arasnda yaklak 26 lkede ferrokrom retilmitir (izelge5). retici lkelerden 6 726 612 ton ve %27'lik payla Gney Afrika birinci, 2 052 000 ton ve %13'lk payla in ikinci, 1 685 896 ton ve %10.55 'lik payla Kazakistan nc, 1 331 176 ton ve % 8.43 'lk payla Hindistan drdnc srada yer almaktadr.

18




Gney Afrika rettii ferrokromun %85'ini, Rusya %10'unu, Kazakistan %13'n ve Japonya ise %9'unu ihra etmitir. Bu rakamlardan da anlalaca gibi, Rusya ve Japonya rettikleri ferrokromun byk bir ksmn kendi sanayilerinde tketmilerdir. Trkiye ise rettii ferrokromun tamamna yakn blmn ihra etmekte, ancak 1 000 tonluk ksmn yurt iinde tketmektedir. 2.1.8.Fiyatlar Dnyada ferrokrom kapasitelerindeki nemli dlere bal olarak 1999 ylnn ikinci yarsnda krom fiyatlar da dmtr. Metal Bulletin verilerine gre %40 Cr2O3 tenrl Transvaal para cevherin, tonu ylbanda 70-80 ABD Dolar iken; Haziran sonunda 65-70 Dolara yl sonunda ise 60-64 Dolara dmtr. Hatta yksek tenrl Trkiye kromuna olan talep, dk tenrl Transvaal kromuna olan talepten daha fazla olmasna karn; yl sonuna doru oluan dk fiyatlar Trkiyedeki bir ok oca kapanmaya zorlamtr. Yln banda %48lik Cr2O3 tenrl kromun fiyat 125-130 ABD Dolar aralnda iken, yln son eyreinde 75-90 ABD Dolarna dmtr. Gney Afrika arj kromu yln nc eyreinde 45-46 Sent/Libreden ilem grrken, son eyreinde 39 Sent/Libreye dmtr.

19




izelge 5 : Dnyada Ferrokrom reten lkeler* (Ton)lkeler 1993 35 600 Arnavutluk 83 892 Brezilya(3/) 680 ili 372 000 in(e/) 27 336 Hrvatistan 218 370 Finlandiya 16 400 Almanya (r/) 228 000 Hindistan(4/) ran(5/) 53 504 talya 211 102 Japonya(3/) 327 896 Kazakistan 4 376 Makedonya(e/) 80 000 Norve 11 908 Filipinler 38 449 Polonya 3 907 Romanya 255 900 Rusya 50 600 Slovakya(3/) (r/) 8 812 Slovenya 833 600 Gney Afrika(6/) 2 390 spanya 127 543 sve 90 030 Trkiye 63 000 Birleik Amerika(7/) 124 000 Zimbabwe(3/) (r/)3 270 000 Toplam * USGS-Minerals Information 1997: 1994 1995 1996 33 764 42 986 31 189 (r/)77 165 95 840 72 609 1 579 2 730 (r/) 2 079 370 000 (r/)500 000 (r/)423 000 31 704 26 081 10 559 253 501 246 805 (r/)227 811 17 283 (r/) 21 665 (r/) 25 303 (r/)247 000 (r/)307 537 (r/)261 666 7 150 11 900 (r/) 10 500 22 650 51 017 29 915 204 181 221 425 200 365 (e/)200 000 486 000 (e/)352 000 3 164 3 765 3 780 120 000 148 000 108 800 16 186 50 450 (r/) 6 736 7 353 18 334 (r/) 3 785 3 885 15 053 9 650 265 525 (r/)(e/)290 000 (r/)(e/)135 000 48 555 65 260 (r/) 19 900 (r/)13 412 (r/) 23 247 (r/) 22 819 1 103 612 1 386 400 (r/)1 478 000 2 300 1 320 805 134 076 130 170 138 110 97 585 94 251 101 450 67 400 72 500 (8/) 36 800 182 852 254 142 (r/) 261 918 (r/) 3 530 000 (r/)4 570 000 (r/)3 970 000 1997 (e/) 31 445 (e/) 73 000 (e/) 2 000 387 000 24 231 (e/)237 000 25 856 286 973 11 450 11 295 191 005 (e/)300 000 460 (e/)145 000 5 900 950 247 000 11 394 9 232 1 925 000 490 101 842 (e/)100 000 60 700 (e/)230 000 4 420 000

(e/) : Tahmin edilmi. (r/) :Revize edilmi. (1/) : Dnya toplam, ABD verileri ve tahmin edilen veriler son rakama yuvarlatlmtr. (2/) : Tablo 25 Haziran 1998e kadar olan verileri iermektedir. (3/) : Yksek ve dk karbonlu Ferrokromu iermektedir. (4/) : Ferrokrom ve arj kromu iermektedir (5/) : retim 1994te balamtr. (6/) : Yksek ve dk karbonlu Ferrokrom ve Ferrosilikonu iermektedir (7/) : Yksek ve dk karbonlu Ferrokrom, Ferrosilikon, krom metali ve dier kromlu malzemeler. (8/) : Rapor edilmi rakam

20




2.2. Trkiyenin Bu Alanda Dnyadaki Yeri Ve Mevcut Durumun VIII. Be Yllk Kalknma Plan Hedefleriyle Karlatrlmas 2.2.1. Trkiyede Durum Dnyadaki sayl krom reticisi lkeler arasnda yeralan Trkiye ham cevher, ferrokrom ve krom kimyasallar dsatmndan nemli dviz geliri salamaktadr. Son yllarda metalurji ,kimya ve refrakter sanayiinin krom cevheri talebi 450 000 tona ulamtr. Ham cevherin i piyasadaki artan tketiminin yan sra nemli miktarda para ve konsantre cevher dsatm da yaplmaktadr. Buna karlk Alpin tip krom yataklar olarak adlandrlan lkemiz krom yataklarnn dzensizlikleri nedeniyle , bilinen rezervler yllk retime gre yetersiz kalmaktadrlar. Gerek yerli sanayinin hammadde gvenliini salamak ve gerekse artan d talebi karlamak iin,bir yandan bilinen yataklarn rezervlerinin gelitirilmesi, bir yandan da yeni cevher potansiyelleri bulmak amacyla yeni sahalarn aranmas byk nem tamaktadr. 2.2.2. rnn Trkiye'de Bulunu ekilleri Krom yataklarnn iinde bulunduu peridotit genel adyla anlan ultrabazik kayalar Trkiye'de geni alanlar kaplarlar. Peridotitler, ofiyolit topluluuna ait kayalar olup Alp orojen kua boyunca yerlemilerdir. Trkiye'de bulunan peridotitler ve bunlar iinde bulunan krom yataklar Alpin tip (podiform tip) olarak snflandrlmlardr. Alpin tip krom yataklarnn sergiledikleri karmak yap ilikileri, doku zellikleri ve nispeten kk boyutlu olular bunlarn belirgin zellikleridir. Krom yataklar genelde mercek, bant veya dzensiz ekilli ktlelerden olumaktadr. Kromitit ktlelerinin boyu birka santimetreden, 100 m'yi geen uzunlua kadar ulaabilmekteyse de genelde bu uzunluk 4-5 m kadardr. Kalnlklarnn ise baz hallerde 5 m'yi geebildii biliniyorsa da bu deer genelde 2-3 m kadardr. Alpin tip krom yataklar rezervlerinin boyutu ynyle stratiform tip yataklardan ok kktrler. Rezervleri bir milyon tonu geen Alpin tip kromitit ktlelerinin says snrldr. Alpin tip krom yataklarnda kromititin Cr203 tenr stratiform tiptekilere gre daha geni bir aralkta deimekte, buna karlk FeO (toplam demir) ierii fazla deiiklik gstermemektedir. Bu tr yataklardan retilen krom cevheri genel olarak metalurji ve refrakter sanayilerinde kullanlmaktadr. Trkiye'de krom yataklar belirgin bir dalm dzeni gstermeksizin ultrabazik kayalar iinde lke geneline yaylm durumdadr. Trkiye'de 800 kadar tek veya grup halinde krom yata ve krom cevheri zuhuru bilinmektedir.

21




Coraf ynden krom yataklarnn dalmn 6 blgede toplamak mmkndr. Bunlar nisp nem srasna gre yle verilebilir : 1- Guleman (Elaz) yresi 2- Fethiye-Kyceiz-Denizli yresi 3- Bursa-Ktahya-Eskiehir yresi 4- Mersin-Karsant-Pnarba yresi 5- Erzincan-Kopda yresi 6- skenderun-Kahramanmara yresi Bu alt blgenin dnda da dank baz krom yataklarnn bulunduu bilinmektedir. Dnyada ilk krom cevheri retimi 1797 ylnda Urallarda yaplmtr. Trkiye'de krom cevherinin ilk kez 1848 ylnda Harmanck (Bursa) yresinde bulunduu bilinmektedir. Krom cevherinin bulunuuyla birlikte Trkiye dnya krom pazarlarnda nemli bir yere sahip olagelmitir. Trkiye'nin retimi baz yllar dnya sralamasnda ilk sray almsa da, genellikle 3.ve 6.sralar arasndaki yerini devaml korumutur. 1924 ylndan nce yaplm retimle ilgili kaytlar bilinmemekle birlikte, bu yllardaki ok dk retim dzeyi dikkate alnarak, balangcndan bu gne kadar Trkiye'de 45 milyon ton kadar krom cevheri retildii tahmin edilmektedir (izelge 6).

22




izelge 6: 1925-1998 Yllar Arasnda Trkiye'de Yaplan Krom Cevheri retimleri ** (Ton) Y Y Y-Y Yllar retim Tahmin Hata Miktar 1925 7 506 185 778 -178 272 1926 6 670 201 705 -195 035 1927 18 318 218 070 -199 752 1928 11 849 234 874 -223 025 1929 16 178 252 115 -235 937 1930 28 195 269 796 -241 601 1931 25 388 287 914 -262 526 1932 55 216 306 471 -251 255 1933 75 379 325 466 -250 087 1934 119 844 344 899 -225 055 1935 150 472 364 771 -214 299 1936 160 399 385 081 -224 682 1937 192 508 405 829 -213 321 1938 213 831 427 016 -213 185 1939 183 284 448 641 -265 357 1940 169 823 470 705 -300 882 1941 155 714 493 206 -337 492 1942 116 342 516 146 -399 804 1943 154 512 539 524 -385 012 1944 182 108 563 341 -381 233 1945 148 069 587 596 -439 527 1946 103 059 612 289 -509 230 1947 156 603 637 421 -480 818 1948 285 725 662 991 -377 266 1949 451 566 688 999 -237 433 1950 422 529 715 445 -292 916 1951 619 420 742 330 -122 910 1952 806 911 769 653 -37 258 1953 912 523 797 415 -115 108 1954 561 549 825 615 -264 066 1955 649 143 854 253 -205 110 1956 833 073 883 329 -50 256 1957 954 963 912 844 42 119 1958 534 728 942 797 -408 069 1959 397 865 973 189 -575 324 1960 591 205 1 004 018 -412 813

23




izelge 6nn devam:

(Ton)

Yllar

retim Tahmin Miktar 1961 527 764 1 035 286 1965 584 659 1 164 742 1966 707 284 1 198 201 1967 632 213 1 232 099 1968 606 921 1 266 436 1969 665 192 1 301 210 1970 772 820 1 336 423 1971 917 150 1 372 074 1972 680 976 1 408 164 1973 573 705 1 444 692 1974 726 033 1 481 658 1975 952 006 1 519 063 1976 946 535 1 556 906 1977 952 422 1 595 187 1978 669 420 1 633 906 1979 586 057 1 673 064 1980 550 719 1 712 660 1981 574 263 1 752 695 1982 618 028 1 796 137 1983 514 992 1 834 078 1984 688 917 1 875 428 1985 876 807 1 917 216 1986 1 040 130 1 959 442 1987 1 048 927 2 002 106 1988 1 157 075 2 045 209 1989 1 608 043 2 088 750 1990 1 204 691 2 132 729 1991 1 381 633 2 177 147 1992 1 066 814 1993 767 313 1994 1 270 431 1995 2 080 043 1996 1 279 032 1997 1 646 413 1998 1 440 470 1999* 777 299 *lk 9 aylk retim miktar **DE

Hata -507 522 -580 083 -490 917 -599 886 -659 515 -636 018 -563 603 -454 924 -727 188 -870 987 -755 625 -567 057 -610 371 -642 765 -964 486 -1 087 007 -1 161 941 -1 178 432 -1 175 139 -1 319 086 -1 186 511 -1 040 409 -919 312 -953 179 -888 134 -480 707 -928 038 -795 514

24




Trkiye'de krom cevheri, ferrokrom ve krom kimyasallar retimi arlkla ihracata ynelik olarak yaplmaktadr. Bu nedenle krom madencilii d pazarlarda oluan fiyat dalgalanmalarndan byk lde etkilenmektedir. Pazar koullarnn elverili olmad yllarda retim dmekte, fiyatlarn uygun olduu yllarda ise artmaktadr. retim 1995 ylnda 2 080 043 tona kadar ulam olmakla birlikte, Trkiye de son 25 yln ortalamas bir milyon ton kadar olmutur. Trkiye krom yataklar ile ilgili rezerv bilgilerinin ok snrl olmasna karn, Trkiye pazar koullarnn uygun olduu durumlarda, bugne kadar talebi karlamakta pek sknt ekmemitir. Trkiye krom cevheri retim miktarlar ileriki blmlerde verilmitir. retilen dk tenrl krom cevherleri lkenin eitli kesimlerinde kurulu bulunan konsantre tesislerinde zenginletirildikten sonra pazarlanmaktadr. Krom cevheri fiyatlar dnya arz-talep dengesine gre olumakta olup, ferrokrom al fiyatna gre krom cevheri fiyatlar hesaplanmaktadr. Trkiye'de retilen krom cevherlerinin zellikleri, kullanm alanlarna gre aada verilmitir.

Cevher eitleri; Metalurjik para Metalurjik para Metalurjik konsantre Metalurjik Jig rn Kimyasal konsantre Refrakter para Refrakter para Refrakter konsantre Dkm kumu

Cr2O3(%)

Cr/Fe

Boyut

34-40 40 veya st 46-48 36 ve st

(en az) 2,5/1 0-300 mm (en az )2/1 0-300 mm (en az) 2,6/1 0-2 mm (en az) 2,5/1 0-25 mm

40 ve st (en az) 1,5/1 0-2 mm (en az) % 48 Cr2O3 ,( en ok) % 4 SiO2 Cr2O3+ Al2O3=% 60( en az),( en ok) %4 SiO2 (en az )% 50 Cr2O3, (en ok) % 2 SiO2 Cr2O3( en az) % 44, SiO2 ( en ok) % 4 Fe2O3 ( en ok) % 26, CaO ( en ok) % 0,5

2.2.3. Rezervler Trkiye'de krom madencilii Osmanllar dneminde balam olmakla birlikte, MTA ve Etibank'n kuruluundan nceki dneme ait krom madenciliiyle ilgili pek dkman bulunmamaktadr.

25




Eski dneme ait iletme kalntlarndan, iletmelerin ky eridine yakn ve byk mostralarn olduu yerlerde ak iletmeler eklinde, krom aramaclnn da istenilen niteliklere sahip mostralar bulunmas amacyla yapld anlalmaktadr. Bu dneme ait krom aramacl, yzeyde belirgin mostras olan kromit oluuklarna rastlama ve onlar tanma eklinde tarif edilebilmektedir. 1970'li yllara kadar krom arama almalarna, iletilebilir boyutlarda krom mostras bulma abasna indirgenmi bir aramaclk anlay hakim olmutur. Bu ekildeki bir aramaclk jeolojinin pek yardm olmakszn da yrtlebilmitir. Bu dnemde madencilik evrelerine, krom yataklarnda jeoloji kontrolnn bulunmad, "maden kazmann ucundadr" gr hakim olmutur. etin arama sorunlar her ne kadar krom yataklarnda jeoloji kontrolnn olmad kansn uyandrmsa da, gerekte krom aramacln ynlendirebilecek balca ipular jeoloji verileridir. Kromitit mercekleri, iinde bulunduklar peridotitlerin i yap dzeni ile belirli bir ilikiye sahiptirler; i yapnn incelenmesiyle cevher merceklerinin konum ve durular aydnlatlabilmektedir. Krom yataklarnn aranmasnda peridotitlerin alt birimlere ayrlarak haritalanmas, bu birimler arasndaki snr ilikileri, bileimsel katmanlanma, yapraklanma, mineral izgisellii, faylanma, kvrmlanma gibi yapsal unsurlar yardmyla i yapnn akla kavuturulmas arama almalarna salam ve gerekli bir temel oluturmaktadr. Bylece mostra veren ya da yeraltnda izlenmi bulunan merceklerden hareketle, krom yataklar dorultu ve eim ynlerinde gelitirilebilmekte; mostras olmayan gizli kromitit merceklerinin nerelerde olabilecei saptanabilmektedir. Srdrlen youn madencilik almalar sonucu Trkiye'de 1950'lerden sonra mostra madencilii ile retilebilecek yatak says giderek azalm, kolay bulunabilen yataklar bulunmu ve iletilmilerdir. Gemiten bugne kadar retilen bu krom cevherlerinin byk blmnn bulunu ve iletiliinin nispeten kolay yataklardan yapld gznne alndnda, gnmzde sistemli arama almalar olmakszn yeni rezervler bulmann ve yatan jeolojisini iyi bilmeden, gemie kyasla daha g koullar altnda gerekletirilebilen iletme almalarn srdrebilmenin giderek gletii bir aamaya gelinmitir. Alpin tip krom yataklar gibi genelde nispeten kk boyutlu, yapsal karmaklklar ieren maden yataklarnda, maden yata ile ilgili bilinmeyenlerin tamamnn balangtaki arama almalar srasnda akla kavuturulmas mmkn deildir; mmkn olsa bile ou halde ekonomik deildir. Bu nedenle krom yataklarnda ilk aamada maden yatann iletilebilmesi iin gerekli asgari rezervin saptanmas sz konusudur. Bu aamadan sonra iletme ve arama almalarnn baaba srdrlmesi en geerli uygulama olarak grlmektedir. Maden iletmecilii dinamik bir yapya sahiptir. letme faaliyetleri srasnda gerek yeraltnda ve gerekse yerstnde, iletmenin boyutuyla orantl olarak belli bir zaman dilimi iinde ok miktarda malzeme yer deitirmektedir.

26




Her kazlan yer, maden yatayla ilgili anlaml yeni jeoloji verilerinin ortaya kabilecei bir mostradr. Her kaz sonucu ortaya kan bu veriler, iletmenin dinamik yaps nedeniyle bir sonraki kaz ilemleriyle tahrip edilmekte veya zerleri rtlerek izlenemez hale gelmektedir. Bu jeoloji verilerinin tahrip edilmeden incelenip, tekniine uygun olarak haritalanmas, yorumlanmas ve bunun iletme faaliyetleriyle baaba srdrlerek yaayan jeoloji haritalarnn yaplmas madencilik almalarnn en vazgeilmez gereidir. Yaayan, dier bir deyile en yeni verileri ieren maden jeoloji haritalar, bilinenden hareketle bilinmeyeni bulma, rezervi gelitirme ve iletme almalarn ynlendirme konularnda elaltnda bulunmas ve devaml yorumlanmas gereken bilimsel temele dayal teknik dokmanlardr. Trkiye'de madencilik almalarnda maden jeoloji haritalarnn yapm genelde ihmal edilmekte, ou halde de ilevleri "imalat planlar" ile kartrlmaktadr. Krom madenciliinde iletmeleri srdrebilmek, yeni yataklar bulabilmek ve retim faaliyetlerini planlayabilmek iin tekniine uygun yaplm yerst ve yeralt maden jeoloji haritalar olmas, koullarn getirdii bir zorunluluktur. Alpin tip krom yataklar gibi genelde kalnl ve devamll snrl, dzensiz ekilli ve nispeten kk yataklarda standartlara uygun rezerv hesaplamalar yapabilmek ok ayrntl maden jeoloji ettlerini, sondajl ve galerili arama almalarn gerektirmektedir. Bu tarz almalar Trkiye'de ok az krom yatanda yaplmtr. Bu nedenle, Trkiyedeki krom yataklar iin verilen rezerv rakamlar, rezerv standartlarna uymamaktadr. Bu tip yataklarda, iin balangcnda standartlara uygun rezerv hesaplama almalar yaplmas halinde madencilik almalar astar yznden pahal bir uygulamaya dnebilecek zellikler tamaktadr. Dnya podiform krom rezervleri iin verilen deerler de benzer ekilde hesaplanm olup, gvenilirlik ynyle ayn kayglar bunlar iin de geerlidir. te yandan, dnya krom cevheri rezerv tablolarnda verilen ve bamsz kaynaklarca dorulanmayan baz rezerv rakamlarnn, piyasay kendi lehlerine etkileme amacna ynelik abartl rakamlar olduu sezilmektedir. MTA Genel Mdrl, Maden Ett ve Arama Dairesi bnyesinde bir birim olan Krom Proje (Birim) Yneticiliince ok sayda krom yatanda yaplan almalar sonucu bunlardan 137 yatakta saptanan rezervler ve iletmeci kurululardan derlenen verilerle hesaplanan Trkiye krom yataklarna ait rezerv rakamlar izelge7de verilmitir. Bu rezerv rakamlarnn nemli bir blm gemi yllarda yaplan almalara aittir. te yandan, eitli kurulularn, bir ksmnn kendi arama ve retim almalarnn sonucunda hesaplanm rezervleri ise izelge 8de verilmitir. Bu nedenle izelge 7 ve 8de verilen rezerv rakamlar Trkiye'deki potansiyeli deil, bilinen krom cevheri varln yanstmaktadr.

27




izelge 7: MTA Genel Mdrl Tarafndan 137 Yatakta Yaplan Ettler Sonucunda Belirlenen Rezervler *TENR L ADANA ADANA ADANA ADANA ADANA ADANA ADANA ADANA ADANA BAYBURT BAYBURT BAYBURT DERLER LES KARSANTI KARSANTI KARSANTI KARSANTI KARSANTI ALADA ALADA ALADA ALADA MEVK ve OCAK ADI DORUCALI KAVASAK ANAKPINARI KIZILYKSEK-YATAARDI KOVANKAYA GERDB-SVL DEREOCAK KIZILYKSEK GERDB-GERTEPE KOP KY BLENT OCAK KOP KY ENGN OCAK REM-ANTYE OCAKLAR REZERV (Ton) 350 000 46 000 300 000 *191 910 696 6 269 304 868 276 61 500 272 000 15 909 350 98 875 9 600 5 655 (2) (2) (2) REZERV SINIFI (1+2) (1+2) (1+2) (1+2+3) (2+3) (3) (1+2+3) (1+2+3) % 2-5(-) %38-42 %35-38 %38-42 % 5,38 % 5,38 % 3.78(-) % 35 % 20 % 23 % 35 % 30 % 30 1983 1983 1983 1987 1987 1990 1983 1983 1990 1989 1989 1989 %5-20 %20-60 RAPOR

*: 1 Grnr rezerv; 2 Muhtemel rezerv ve 3 Mmkn rezerv snflarn gstermektedir. Kzlyksek-Ytard-Kovankaya kromitit yatann ETBANK'a ait ruhsatl kesimde, MTA tarafndan ortaya koyulan % 5,38 Cr2O3 tenrl 92 milyon ton rezerv; ETIBANK tarafndan kendi ruhsat sahas ierisinde, 1989-1990 yllarnda yaptklar almalar sonucunda sondajlarla aranan kesimde % 5,6 Cr2O3 tenrl 144.1 milyon ton Grnr, + 22 milyon ton Muhtemel + 32 milyon ton Mmkn snfta olmak zere toplam 198.1 milyon ton'a ulamtr. Bunun dnda jeolojik veriler; ETBANK'a ait ruhsat sahas ierisinde aranmayan kesimlerle birlikte, komu ruhsat sahalar ierisinde bulunan kromitit oluuklar gznne alndnda yatan toplam cevher potansiyelinin 400 milyon tona kabileceini gstermektedir.

28




izelge 7: MTA Genel Mdrl Tarafndan 137 Yatakta Yaplan Ettler Sonucunda Belirlenen Rezervler -DEVAMTENR L BURSA BURSA BURSA BURSA LES ORHANEL HARMANCIK ORHANEL HARMANCIK BAALAN OCAK MERALTI KINALIBATAK MRAN HUDUT-KOCA OCAK MEVK ve OCAK ADI REZERV (Ton) 1 000 000 163 575 101 260 ,9 947 120 000, 350 000 (1+2) (3),(1+2) (1),(3) %23,88 REZERV SINIFI %40-48 % 20 % 5-35 % 43 1974 1986 1990 1985 %5-20 %20-60 RAPOR

BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA

HARMANCIK ORHANEL HARMANCIK BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK ORHANEL

DELCE GNEY BELECE KARINCALI MIRAN KIRAN OCAK PRBEYLER KIROCAK PRBEYLER HEKMYER PRBEYLER KABAKLIK DAI PRBEYLER BABADA ARTIRANLAR BELECETEPE OCAI BAMAKLITEPE OCAI OYLUKDERE ODUNLUK BELEN KARINCALI

100 000 40 000 1 200,31 100 130 000 ,133 000 63 000 6 600 6 000 4 000 32 000 12 180 2 200 9 000 7 000

(1+2+3) (3) (2),(3) (1),(2) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (3) (1+2) (1+2) (1) (1+2) (1+2+3) %10-20 % 15 % 15

%40-45 % 5-30 %35-45

1989 1990 1985 1990 1992

%10-32 %45-48 % 32-38 % 10-38 % 10-30 % 25 % 20-35

1992 1992 1989 1993 1993 1993 1990 1990

29




izelge 7: MTA Genel Mdrl Tarafndan 137 Yatakta Yaplan Ettler Sonucunda Belirlenen Rezervler -DEVAMTENR L LES MEVK ve OCAK ADI REZERV (Ton) REZERV SINIFI %5-20 %20-60 RAPOR

BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA ANKIRI ANKIRI ANKIRI ANKIRI DENZL DENZL DENZL DENZL DENZL

BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN BYKORHAN TAVANLI ORHANEL ABANZ ABANZ ABANZ ABANZ ACIPAYAM TAVAS ACIPAYAM ACIPAYAM KALE

BABADA KABAKLIK TEPE KIROCAK GKKAYA HEKMYER BALARDERES KILA DEMRLS KMRLK SANI DOMUZ FTL ELDVAN ALMAKUZBAI SANI ELDVAN BOZTEPE KARADORU KZLER EFEKL OCAK KARASMALLER ASLAN KARANFLL SARIKAYA BALLI

5 800 2 300 277 000 5 000 1 750 6 345 1 500 53 000 18 000 16 000 19 000 22 000 33.500 5 594 103 500 50 180 5 000

(1+2) (1+2) (1+2+3) (1+2) (1+2) (1+2+3) (1) (1) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1) (1+2) (1+2) (1+2+3)

% 8-20 % 10-32 % 10-18 % 18-34 % 15-25 % 34 % 40 % 15-40 % 44 % 40 % 38 % 33 %37-40 % 42 %25-34 %36.1 % 48

1993 1993 1993 1993 1993 1993 1984 1993

1988 1987 1988 1988 1981

30





DENZL DENZL DYARBAKIR DYARBAKIR ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI

BEYAA ACIPAYAM ERGAN DCLE PALU PALU PALU MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN

KARASMALLER ELMAS OCAK ALAATTN KIZILSU OCAK DEMO AAISINGIRIK KARAEME BREK TEPE BAGIN BATI KEF BATI KEF SABATE DOU KEF DOU KEF DOU KEF SOR-RUT SOR UZUNDAMAR-2 SOR UZUNDAMAR-1 SOR AYIDAMAR

800 000 3 600 8 000 2 000 110 000 460 000 10 000 5 750 000 1 025 000 6 000 495 000 9 800 4 900 19 000 280 000 1 022 000 100 000

(1+2) (1+2) (2) (2+3) (2+3) (3) (2) (1) (1+2) (1+2) (1+2) (3) (3) (2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3)

%30-38 % 35 %45 %40-45 %40-50 %20-25 %30-35 %33 %40-45 % 35 % 40-45 % 25 %42-48 %42-48 %42-48 %42-48 1987 1989 1989 1989 1989 1987 1989 1987 1989 1987 1989 1989 1988 1989 1989

31





ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ELAZI ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN

MADEN MADEN MADEN PALU MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN MADEN DERLER KOPDA TERCAN KEMAH L TERCAN TERCAN

SOR ORTALASIR SOR YENLASIR SOR T.BAI OCAK MARMEK DOLA TEPE - -BREK TEPE CORDK KAVGA TEPE SOR TENKELLA KAPIN KAPIN VARTNK-.PUTYAN.KNDKAN KARAEME SIANKALE ALIKLAR DOAN-TAVUK SIANKALE CAMU TEPE SIANKALE B. EZAN

12 500 1 010 000 100 000 15 000 6 800 290 000 35 000 50 000 300 000 700 000 17 000 690 000 40 000 9 000 10 000 54 000 631 000

(1+2) (2+3) (2+3) (2+3) (2) (2) (1+2+3) (3) (1+2) (2+3) (1+2) (1+2) (3) (2) (1+2) (1+2+3) %10-15

%42-48 %42-48 %42-48 % 42-45 % 20-40 % 23 %42-48 %43-47 %43-47 % 10-42 %28-48 %38-40 % 48 % 45-48 % 36-46 % 38-43

1986 1989 1989 1989 1989 1989 1989 1989 1989 1989 1981 1989 1988 1989 1989 1989

32





ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN ERZNCAN ERZURUM ERZURUM ESKEHR ESKEHR ESKEHR ESKEHR ESKEHR ESKEHR HATAY HATAY HATAY HATAY KARS

TERCAN TERCAN TERCAN DERLER AKALE DERLER ALPU DERLER ALPU ALPU ALPU ALPU SKENDERUN SKENDERUN SKENDERUN SKENDERUN SARIKAMI

ALTINTA COAN OCAK ALTINTA COAN OCAK DOU EZAN YCE BELEN YALNIZBA PIRNA KAPAN SAPTIRAN YILANLIEHR D. YRK KARACAREN TEKKE TEPE.-BARENTRKMEN KURTULU OCAK TATEPE KISMET OCAK EGE OCAK ULUINAR AAI ZORKUM ULUINAR YUKARI .ZORKUM ULUINAR SARIGL CEROKAYA KLL DERE ORTAKALE

55 550 15 600 2 772 000 4 000 28 800 6 700 35 300 7 900 70 000 15 000 38 500 20 000 28 490 6 500 82 500 5 500 1 947

(1) (2) (1+2+3) (2+3) (1) (1+2) (2) (1+2) (1) (1) (1) (1) (1+2) (2+3) (1+2) (1) %10

%40-48 %40-48 %38-54 % 35-54 %5-48 %15-45 %30-45 %25-40 %44-56 %35-50 %20-35 %34 %40-47 %37-44 %35-40 %48-50

1989 1989 1989 1989

1990 1990 1994 1994 1994 1994 1990 1990 1990 1990 1993

33





KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KAYSER KTAHYA KTAHYA KTAHYA KTAHYA

PINARBAI TOMARZA TOMARZA PINARBAI PINARBAI PINARBAI PINARBAI PINARBAI PINARBAI PINARBAI PINARNAI TOMARZA DERLER TAVANLI TAVANLI TAVANLI TAVANLI

ALTIPARMAK BYKKIZILDA BYKKIZILDA AVARKARABOAZ TARLAOCAK KILIMEHMET PAALI DEDEMAN 9 NOLU OCAK ERKEZ OCAK AAIBEY AYIRI DEMRCL AVARSTL DALLARDAMI-DOU KAMAN KARAKAYA-KARLIYER ALABARDA KARGILI AAI.KABAKLIK TEPE MADANLAR DBECK

10 300 34 000 5 000 20 000 294 000 138 000 89 000 490 000 45 000 67 000 305 000 250 000 22 500 33 900, 62 800 16 000 50 000 375 000

(2) (1+2+3) (1+2) (2) (2) (2) (1+2) (2)

%10-20 %40-45 %40-45 %15-20 %10-20 %15-20 %38-42 %20-30 %10-20 %15-20 % 49 %15-20 %10-20 %48-54 %40 %48 %35-40

1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1984 1990 1984 1984

(2) (1+2+3) (2) (1),(3) (1) (3)

34





MALATYA MALATYA MULA MULA MULA MULA MULA MULA MULA MULA MULA SVAS SVAS SVAS SVAS SVAS

DARENDE DARENDE DALAMAN DALAMAN DALAMAN FETHYE KYCEZ ULA ULA DALAMAN DERLER KANGAL KANGAL ZARA KANGAL KANGAL

KULUNCAK KY GLYILMAZ-AKIR CO. BADB KURUDERE KARAKAYA ZML-SAZLI KAZANDERE AKAALAN KARABRTLEN-BTCEALAN GRLEYK-KESMELK DENZGRECEK-ZORLAR BAAYIR AMZ BAAYIR AMZ BEYPINARI ESKKY-KARANLIK DERE EYMR-ORTADA TEPE

20 000 162 000 5 154 5 460 8 465 100 000 236 421 15 000 102 000 5 200 7 157 5 000 10 000 5 000 2 322 000 13 500

(1+2) (1+2) (1+2) (1+2) (1+2) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (3) (3) (3) (1+2+3) (1+2+3) %5-15

% 40 %38-42 % 40 %39-42 % 38 % 36 %37,58 % 45 %44-48 % 40 %39-48 %35-40 %20-48 %40-48 %20-25

1989 1989 1984 1989 1987 1981 1987 1986 1981 1988 1981-82 1988-89 1988-89 1988-89 1988-89 1989

35





SVAS SVAS SVAS SVAS SVAS SVAS TOKAT

DVR KANGAL KANGAL DVR KANGAL DERLER ARTOVA

GELN-BERCIPINARI ESKKY AHIR DERE BAAYIR DAZLAK KY ASMALI DAI ESKMAHAL-KARADERE ARHUSU-ITKIRAN K.-AVDAR TUZTAI TEPE OCAI

30 000 7 000 16 400 7 000 55 000 19 400 265 000

(3) (1+2+3) (1+2+3) (2) (1+2+3) (3) %5-15

%35-48 %15-48 %35-40 %43-44 %20-48 % 20

1988-89 1988-89 1988-89 1988 1989 1988-89 1989

36




izelge 8 : Kamu ve Bir Ksm zel Kurulularn Kendi mkanlaryla Belirlemi Olduklar Rezervler *TENR L BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA LES HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK MEVK ve OCAK ADI YANIKKILA MERAA TAALTEPE HUDUT OCAI DBECK MRAN REZERV (Ton) 9 200 24 000 33 000 40 000 80 650 25 000, 32 000, 90 000 REZERV SINIFI (1+2) (1+2) (1+2+3) (1+2+3) (1+2+3) (1),(2),(3) %5-20 %20-60 %15-48 %15-48 % 20-48 %44-48 %33-42 %30-48 RAPOR ETBANK ETBANK ETBANK ETBANK ETBANK HAYR ELMAN MADENCLK ;; ,, ,, ,, ,, ,, ,, ,, EL MADENCLK ,,

BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA BURSA

HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIK ORHANEL

UZUNOCAK IIKLAROCAK DERMENOCAK KISMETOCAK DUTLU OCAK AKASAZ RELER YAKUPLAR KALEMPINARI ASLANKIRI KARINCALI

48 000,12 500 17 000,50 000 23 000,21 000 11 000,30 000 5000,18 000 30 000,15 000 100 000,750 000 25 000,60 000 35 000,40 000,505 000 50 000,10 000

(1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2)

%44-48 % 20-25 %26-35 %25-35 %25-35 %20-25 %22 %33-40 %20-25

(1),(2)

%20

37




TENR L BURSA BURSA BURSABURSA ESKEHR ESKEHR ESKEHR ESKEHR MULA DENZL MULA MULA MULA MULA MULA MULA

LES HARMANCIK HARMANCIK HARMANCIKHARMANCIK SVRHSAR SVRHSAR ALPU MHALIIK KYCEZ ACIPAYAM KYCEZ FETHYE FETHYE FETHYE FETHYE FETHYE

MEVK ve OCAK ADI ARTIRANLAR GYNKBELEN BURHANDAIKOZLUCA KARABURHAN OKU SULU VE UZAK OCAK KAVAK KROMLARI AKAALAN KARASMALLER KANDAK KIRTEPE SANKAYA KARAN MERYEMDZ KARAAM

REZERV (Ton) 50 000,500 000 20 000, 20 000,60 000 15 000,30 00015 000,15 000,30 000 1 800 000 40 000 50 000 500 000,230 000, 250 000 25 000 200 000 100 000 15 000,30 000 140 000,150 000 16 000,16 000 3 500,3 500 10 000

REZERV SINIFI (1),(2) (1),(2),(3) (1),(2)(1),(2),(3) (1) (1+2) (1+2+3) (1),(2),(3) ((1+2+3) (1+2) (1+2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (3)

%5-20

%20-60 %40-45 % 20-22

RAPOR ,, ,, ,,EL MADENCLK EGE METAL 1994 ,, ,, ,, KOMAN-FLZ MADENCLK ,, ,, UAR MADENCLK ,, ,, ,, ,,

%20%40-48 % 22-26 %16-18 %18-20 %30-45 % 44-46 %30-42 %44-46 %40-46 %26-38 %40-48 %38-40 %32-34

38




TENR LMULA MULA MULA MULA MULA MULA MULA KYCEZ

LESFETHYE

MEVK ve OCAK ADIENGER AYILEN KARGICAK OYUK YURTLUK MMET KAZANDERE

REZERV (Ton)10 000 8 000,15 000 4 000,10 000 4 000,12 000 6 000,10 000 1 000, 5 000 15 000,30 000

REZERV SINIFI(3) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2) (1),(2)

%5-20

%20-60%40-42 %40-46 %38-40 %42-44 %38-42 % 34-36 %36-38

RAPOR,, YAAR ARI MADENCLK ,, ,, ,, ,, ,,

*: 1 Grnr rezerv; 2 Muhtemel rezerv ve 3 Mmkn rezerv snflarn gstermektedir.

39




Alpin tip krom yataklarnda krom cevherini oluturan kromit kristallerinin genelde Cr oran yksek ve Fe oran dktr. Bu zellikteki kromit kristallerinin toplanmyla oluan masif cevherler metalurji sanayiinde ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Trkiye'nin bugne kadar toplam krom cevheri retiminde yksek tenrl masif cevherler nemli bir blm oluturmutur. Yksek tenrl, bilinen krom cevheri rezervlerinin azalmas, yksek tenrl yeni yataklar bulmada karlalan zorluklar ve pazar koullarnn elverili olmas nedeniyle, dk tenrl ve kolay iletilebilecek krom yataklarnn iletilmeleri giderek daha fazla mmkn hale gelmektedir. Bir zamanlar % 45 Cr2O3 tenrn altndaki krom cevheri iletilemezken, bugn uygun pazar koullar nedeniyle %8-9 Cr2O3 tenrl kromititlerin iletildii bilinmektedir. Dk tenrl kromititler zenginletirme tesislerinde krlp tldkten sonra zenginletirilmekte ve ardndan pazarlanmaktadr. MTA'nn almalar sonucu ortaya konan Kzlyksek-Yataard (Alada,Adana) sahasndaki dk tenrl kromitit oluumlar, porfiri bakr yataklarndaki iletmecilik benzeri bir madencilii krom yataklar iin de tartlan bir konu haline getirmitir. Alada (Karsant)'da MTA'nn almalarna konu olan sahada %5,38 Cr2O3 tenrl 92 milyon ton kromitit rezervi saptanmtr. Komu sahalardaki kromitit oluumlaryla beraber bu rezervin 400 milyon tona ulamas beklenmektedir. Nitekim, Etibank tarafndan devralnan Alada sahasnda yaplan ek almalarla, gerek tenr ve gerekse rezerv deerlerinde olumlu gelimeler szkonusu olmutur. Etibank'n yapm olduu almalar sonucunda Alada yatann ortalama tenr %5,60 Cr2O3'e ykselmi ve rezervi 144.1 milyon tonu grnr, 22 milyon tonu muhtemel ve 32 milyon tonu mmkn olmak zere toplam 198.1 milyon tona ulamtr. Dk tenrl Alada kromitit oluumlar, Trkiye'de bugne kadar srdrlegelen madencilik uygulamalaryla iletilebilecek bir yatak deildir. Dk tenrl, byk rezervli yataklarn iletilmesi uygulamas Trkiye'de bugne kadar hi yaplmadndan bu konuda bir gelenek ve tecrbe birikimi olmamtr. 2.2.4. retim Trkiye'nin balangcndan gnmze krom cevheri retimi 45 milyon ton olarak hesap edilmektedir. Son 25 yln ortalama krom cevheri retimi bir milyon ton/yl olarak gereklemitir (izelge 6). retim 1995 ylnda 2 080 043 ton ile en st seviyeye ulamtr. Trkiye'nin 1992-1999 yllar aras retimi izelge 9da verilmitir. Son yllardaki retim rakamlaryla Trkiye, dnya krom cevheri retiminde Gney Afrikann ardndan ikinci srada yer almaktadr.

40




Trkiye'nin krom cevheri retimi, dnya pazarlarnda oluan fiyat durumuyla balantl olarak artma veya azalma gstermektedir. Gemi dnemler incelendiinde krom pazarlarndaki ini ve klar genelde 5'er yllk dnemler sergilemektedir. Dier bir deyile, 5 yllk iyi pazar koullarn 5 yllk kt pazar koullar izleyegelmitir. 1991, 1992, 1993 kt pazar koullarnn yaand bir dnem olarak nitelendirilmekte ise de son 10 ylda tuvenan cevher retiminde genel bir art gzlenmektedir Trkiye'de krom madencilii bir kamu kuruluu olan Eti Holding A.. (Etibank) ve zel sektr kurulular tarafndan yaplmaktadr (izelge 9). zel sektrn krom cevheri retimi Eti Holdingin retiminden fazladr. 1992-1998 yllar arasndaki dnemde Eti Holding'in krom cevheri retimi Trkiye toplam retiminin %36 kadarn oluturmu, zel sektrn pay ise %64 olmutur. Krom madencilii yapan byk kurulular yannda, irketlememi baz kk reticilerin de krom madencilii yaptklar bilinmektedir. Bu ahslarn toplam krom retimleri pazar koullarnn iyi olduu dnemlerde 100 000 ton/yl kadar olabilmektedir.

41




izelge 9 :Trkiye Krom Cevheri retim Miktar** ( Ton ) Yllar 1992 Tuvenan Ayklanm Konsantre Tuvenan Ayklanm Konsantre Tuvenan Ayklanm Konsantre Tuvenan Ayklanm Konsantre Tuvenan Ayklanm Konsantre Tuvenan Ayklanm Konsantre Toplam Toplam Kamu Miktar 218 963 55 250 57 035 192 330 125 203 57 351 253 448 132 383 50 838 323 562 178 082 69 942 341 178 247 648 85 730 470 726 238 649 58 908 706 725 402 447 zel Miktar 847 851 88 354 184 043 574 983 74 896 47 313 1 016 983 157 773 65 793 1 756 481 231 476 150 861 937 854 218 916 100 583 1 175 687 123 837 75 776 733 745 374 852 Toplam Miktar 1 066 814 143 604 241 078 767 313 200 099 104 664 1 270 431 290 156 116 631 2 080 043 409 558 220 803 1 279 032 466 564 186 313 1 646 413 362 486 134 684 1 440 470 777 299

1993

1994

1995

1996

1997

1998 1999*

*lk 9 aylk retim miktar ** DE verileri Cevher yatan oluturan kromitit merceklerinin dalmndaki dzensizliklere ve boyutlarndaki deikenliklere ek olarak, krom yatan tanmlayan ve geometrisini ortaya koyan ettlerin ou yatakta yaplmam olmas, yaplanlarn ounda ise yatan uygun olmay nedeniyle Trk krom madenciliinde mekanizasyon olay snrl kalmtr. Bu nedenle madencilik almalar genellikle emek youn nitelikli olagelmitir. Mekanizasyona bir rnek olarak Tavas (Denizli) ve Kavak (Mihalk, Eskiehir) yrelerinde Trk Maadin irketine ait krom ocaklarnda geometrisi belirlenmi kromitit merceklerinin

42




iletilmesinde kullanlan L H D (Ykleme- Tama- Boaltma) makinasnn zaman ve igc ekonomisi salad, verimlilii ve retimi arttrd belirtilmektedir. Raylar stnde insan gcyle bir tonluk vagonlar hareket ettirildii gibi gemite Ege Metal Endstri A tarafndan Orhaneli iletmesinde kullanlan traktrle 50-60 ton cevher bir seferde dar alnabilmektedir. Desandrelerde ve kuyularda ise snrl mekanizasyon olarak vinler ve kafesler kullanlmaktadr. Ak iletmelerin boyutuyla balantl olarak, iletmelerde almalar el arabasndan ykleyicilere ve deiik tonajl kamyonlara kadar eitlilik gstermektedir. Krom yatan oluturan kromitit bant ve merceklerinin boyutlar ve devamllklaryla balantl olarak eitli yeralt madencilii retim metotlar uygulanmaktadr. Ramble (cut and fill) metodu en yaygn uygulanan retim metodu olmakla birlikte, kromitit bant ve merceklerinin kaln ve devamllklarnn fazla olduu kesimlerde genelde oda-topuk (room and pillars) yntemi uygulanmaktadr. amarlk (Mihalck, Eskiehir) madeninde suni tavanl dilimleme (top slicing with artificial roof) ynteminin uygulanmaya baland bilinmektedir. Krom cevheri ocak knda elle ayklama, eleme ve ykama yoluyla zenginletirilir. Dk tenrl krom cevheri krlarak belli bir tane boyutuna kltldkten sonra jigler, sallantl masalar ve manyetik konsantratrden geirilerek zenginletirilir, konsantre krom cevheri elde edilir. Kef yresinde (Guleman, Elaz) ya manyetik sistemle alan Kef Zenginletirme Tesisinin dndaki dier tesisler "sallantl masa" dzenine sahiptir. Son zamanlarda Eti Holdinge ait Karagedik Cevher Zenginletirme Tesisinin atklarnn kazanlabilmesi iin manyetik ayrma kolon flotasyonu kademelerinden oluan yeni bir yntem zerinde allmaktadr. Trkiye'de kurulu 17 krom cevheri zenginletirme tesisinin kapasitesi 810 000 ton/yl'dr. Tesislerin listesi ve kapasitesi izelge 10da verilmitir. Zenginletirilen ve konsantre kromit olarak bilinen krom cevherinin sanayideki kullanm alan ve kullanm miktar snrldr. Para cevhere oranla fiyat da daha dktr. Bu nedenle zellikle metalurji sanayiinde konsantre krom cevheri ou halde pelletlenmekte veya briketlenmekte ve bu ekilde kullanm miktar arttrlmaktadr. Elaz'daki 150 000 ton/yl kapasiteli yksek karbonlu ferrokrom tesisine entegre olarak alan pelletleme birimi, konsantre krom cevherinin pelletlendikten sonra ferrokrom tesisinde kullanlmasn salamaktadr. Bu birimde baz sorunlar bulunduu da ifade edilmektedir. te yandan konsantre krom cevheri kimya endstrisinde tercihen kullanlmaktadr. Plazma teknolojisiyle alan ferrokrom tesislerinde konsantre krom cevheri kullanld bilinmektedir. Yksek tenrl para cevher bulmann gletii Trkiye'de, gelecekte kurulabilecek ferrokrom tesislerinin konsantre cevher kullanabilecek teknolojiye gre planlanmas uygun bir yaklam olarak grlmektedir.

43




izelge 10 : Krom Sektrnde Kurulu Konsantre Kapasitesi* Kuruluun Yeri , Ad Ve Kapasitesi (Ton/yl) KAMU SEKTR Elaz arkkromlar letmesi Sori Konsantratr 39 000 Kef Konsatratr 300 000 Mula kpr Krom letmesi Karagedik Konsantratr 31 000 Karagedik Atk De. Tesisi 30 000 ZEL SEKTRAdana Adana (Akpa) Pozant Konsantratr (Pnar Madencilik) Alada Konsantratr Adana Alada Konsantratr (H.elman) Harmanclk Konsantratr (Ege Metal) Orhaneli Konsantratr (Dedeman) Yeilova Konsantratr (Trk Maadin) Kavak Konsantratr (Esta) Seyyar Konsantratr (Dedeman) Pnarba Konsantratr (Bilfer) Pnarba Konsantratr (Bilfer) Bulancak Konsantratr (Trk Maadin) Gcek ve Tavas Konsantratr (Bilfer) Eskiky Konsantratr 20 000 20 000 40 000 20 000 50 000 10 000 100 000 30 000 20 000 20 000 25 000 50 000

Bursa Bursa Burdur Eskiehir Eskiehir Kayseri Kayseri Malatya Mula Sivas

10 000 TOPLAM 810 000 * DPT zel htisas Komisyonu Raporu 1992; MTA Genel Mdrl

44




2.2.5. retim Yntemi ve Teknolojisi Trkiye'de krom madencilii balang yllarnda daha ok sahil eridine yakn, ulam kolay kesimlerde mostra madencilii eklinde balamtr. letmeler kromitit bant ve merceklerinin kalnlklar, tenrleri ve izlenebilir devamllklarna bal olarak mostra madencilii ve ak iletmecilie dayandrlm,ileri aamada da yeralt iletmeciliine dnmtr. 1950'li yllara kadar Trkiye'de krom madencilii genelde mostra veya ak iletme madencilii eklinde yaplmtr. Ak iletme yntemleriyle alnabilecek krom cevherlerinin giderek azalmas karsnda 1960'l yllardan balayarak, krom yataklarnn yeralt madencilik metodlaryla iletilmeleri giderek artmaya balamtr. Bugnlerde Trkiye'de iletilebilecek zelliklere sahip el dememi krom mostras bulabilme ans olduka snrldr. Ak iletmeyle iletilebilen krom yata says da gemie oranla daha azdr. imdilerde krom cevheri retiminin byk ksm yeralt madencilii metodlaryla yaplmaktadr. Ak iletmelerin derinlii genelde birka on metreden fazla deildir. Gemite ak iletme yntemleriyle iletilmi olan Glalan (Guleman, Elaz) yatanda inilen derinlik 40 m kadardr. Kopda kesiminde (Erzincan, Erzurum) Civelek, Armutlu, Gerek, Dou Ezan, Bat Ezan, Bal ve Suluocak yataklarn iine alan ve halen madencilik almalar devam eden Byk Ezan Ak letmesinin boyu 1750 m, genilii 800 m, derinlii ise 200 m kadardr. Gerek Glalan ve gerekse Byk Ezan gibi byk ak iletmelerin boyutlar, Trkiye'deki krom madenlerinde genelde rastlanan ak iletmelerin boyutlarnn ok stndedir. Ak krom iletmecilii yaplan krom yataklarnn boyutlar genelde birka on metre mertebesinde olup yllk retimler de birka bin ton ile birka on bin ton dzeyindedir. Buna karlk Trkiye'deki krom yataklar iinde boyutlar bakmndan ayr bir konumu olan Byk Ezan (Kopda) krom yatandan 1981-1993 arasnda ylda ortalama 300 bin ton cevher retilmitir. Kromitit merceklerinin eim yn devamllklar genelde dorultular boyunca olan devamllklarndan daha azdr. rnein nispeten dzenli saylabilecek yap ilikileri sergileyen Guleman (Elaz) yresi krom yataklarndan Tepeba, Uzun damar, Bat Kef'de kromitit merceklerinin dorultu boyunca devamllklar srasyla 1350 m, 1600 m, 1000 m olmasna karn eim ynndeki devamllklar yine srasyla 485 m, 340 m, 350 m' dir. Bu genellemeye uymayan ve mamatik oluum srecinde kanal dolgusu eklinde gelitii gr savunulan "hortum" veya "boru" eklindeki krom yataklarnda kromitit mercek veya merceklerinin eim ynndeki devamllklar dorultular boyunca olan devamllklarndan ok daha fazladr. Bunun en tipik rneklerinden amarlk (Mihalck, Eskiehir) krom yatanda amarlk 2 merceinin dorultusu boyunca olan devamll 130 m, eim ynndeki devamll ise 400 m kadardr (kod fark 330 m).

45




Krom yataklarnda mostra madencilii veya ak iletme yntemleriyle yaplan madencilik almalaryla cevherin retilmesinin ardndan, koullarn uygun olmas halinde (kalnlk, devamllk, tenr, doku, toporafya vb) krom yatann yeralt madencil

Documents

DPT KROM İNCELEMESİ