T.C. KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ

DDEM RODOPLU

ANABLM DALI : LETME PROGRAMI : YNETM ORGANZASYON

KOCAEL 2006

II

T.C. KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ

DDEM RODOPLU

ANABLM DALI : LETME PROGRAMI : YNETM ORGANZASYON DANIMAN : PROF. DR. NURULLAH GEN

KOCAEL 2006

III

T.C. KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ Tezi Hazrlayan:DDEM RODOPLU Tezin Kabul Edildii Enstit Kurulu Tarihi ve No:

Prof.Dr.Nurullah GEN Prof.Dr.Nihat ERDOMU Do.Dr. Tansu SAY ................................ ...................................... ............................ Prof.Dr.Mahmut PAKSOY ..................................... Prof.Dr. Dursun BNGL ................................

KOCAEL 2006

IV

NSZ Bilgi, bilgi teknolojileri, teknoloji okur yazarl gn getile daha da nem kazanmaktadr. letmeler ise bu ykselen deerlerin en yakn takipileridir. Gnmzn yksek rekabet koullarnda baarya ulamann bir yoluda teknolojiden gemektedir. Ancak bilgi teknolojilerinin etkin ve verimli kullanm sadece teknik alt yapnn salanmasyla ilikili deildir. Bu teknolojilerin uygulaycs ve kullancs olan alanlarnda bu teknolojik deiime uyum salamalar arttr. Her yenilik gibi, bilgi teknolojileriyle birlikte oluan deiim alanlar tedirgin etmekte, endielenmektedir. Bu kayg kendini gerek kurumsal, gerekse kiisel korkularla gstermektedir. Buda iletmenin ulamak istedii hzl, gncel, verimli, etkin ve gvenilir; bilgi odakl bir iletme misyonunu engelleyebilmektedir. Bu alma bilgi, bilgi toplumu, bilgi teknolojileri gibi temel kavramlara deindikten sonra, bu kavramlarla iletme iinde nasl karlaldna deinmitir. Bu yeni bilgi teknolojileri uygulamalarna kar alanlarn aldklar tutum ve davranlar belirlemi; gerek kurumsal, gerekse bireysel boyutta gsterilen diren konusunda neden sonu ilikisi kurmutur. Mevcut direncin kamu ve zel sektre, alan profillerine gre deikenlik gsterip gstermediine ilikin Kocaeli blgesindeki bir uygulamaya desteklenmitir. Bu tez konusunda almam iin, beni tevik eden ve almamn her bir satrn titizlikle inceleyerek katkda bulunan danmanm Prof. Dr.Nurullah GENe, bilgilerini ve yardmlarn esirgemeyen, kurumsal adan byk destek salayan, Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi Personeline ve Anadolu Salk Merkezi Bilgi Sistemleri Mdr Burak UZKANa ve benden desteini hibir zaman esirgemeyen sevgili aileme ok teekkr ederim. Kocaeli 2006 Didem RODOPLU

NDEKLER.I ZET..VI KISALTMALAR....X EKLLERXII TABLOLARXIII GR ........................................................................................................................... 1 1. SANAY TOPLUMDAN BLG TOPLUMUNA GE VE DEM...... 5 1.1 Sanayi Toplumu ve zellikleri ...........................................................................6 1.1.1 Sanayi Toplumunun Oluumu...................................................................... 6 1.1.2 Sanayi Toplumunun zellikleri ................................................................... 7 1.2. Bilgi Toplumu Ve zellikleri ............................................................................ 7 1.2.1 Bilgi Toplumunun Oluumu ........................................................................ 7 1.2.2 Bilgi Toplumun zellikleri .......................................................................... 9 1.3. Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei Hazrlayan Nedenler............... 10 1.3.1 Tarihi ve Siyasi Nedenler...........................................................................10 1.3.2 Ekonomik Nedenler ................................................................................... 11 1.3.3 Bilgi Ve Bilgisayarlama Kaynakl Nedenler ............................................ 12 1.4. Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ve Organizasyonel Deiim................ 14 1.4.1 Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ....................................................... 14 1.4.2 Organizasyonel Deiim ............................................................................15 1.5. Bilgi Toplumunda letme Yapsndaki Deiim Faktrleri............................ 17 1.5.1 Yapsal Deiim Faktrleri ........................................................................ 18 1.5.2 Entelektel Deiim Faktrleri ................................................................. 21 1.5.3 Teknolojik Deiim Faktrleri...................................................................25 2. BLG YNETM VE BLG YNETM SSTEMLER ......................... 27 2.1 Bilgi Ynetimindeki Kavramlar........................................................................27 2.1.1 Veri (Data) ................................................................................................. 28 2.1.2 Enformasyon (Information) ....................................................................... 28 2.1.2.Bilgi (Knowledge)...................................................................................... 28 2.1.3. Bilgelik (Wisdom)..................................................................................... 30

II

2.2. Bilgi Yaratlma Sreleri ................................................................................. 30 2.2.1 Bilgi Boluunu Saptamak......................................................................... 32 2.2.2 Bilginin retimi ......................................................................................... 33 2.2.3 Bilginin Koordinasyonu ............................................................................. 35 2.3. Bilginin Ynetimi ve Temel zellikleri ..........................................................37 2.4. Bilgi Ynetim Sistemleri.................................................................................. 40 2.4.1. Kayt/Veri leme Sistemleri (VS)........................................................... 42 (Transaction Data Processing System- TPS) ...................................................... 42 2.4.2. Ynetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Management Information System-MIS)42 2.4.3. Karar Destek Sistemleri (KDS) (Decision Support System-DSS)............ 44 2.4.4. Ynetici Destek Sistemleri (YDS) (Executive Support Systems-ESS) .... 45 2.4.5 Ofis Otomasyon Bilgi Sistemleri (OOS) (Office Automated/Information System-OAS) ...................................................................................................... 46 2.4.6 Yapay Zeka ve Uzman Sistemler (YZ ve US) (Artificial Intelligence And Expert Systems) .................................................................................................. 46 3. BLG TEKNOLOJLER KAVRAMI VE UYGULAMALARI ................ 51 3.1 Bilgi Teknolojileri............................................................................................. 51 3.2. Bilgi Teknolojilerinin Geliim Sreci.............................................................. 54 3.2.1 Bilgi Teknolojileri Evrimi.......................................................................... 55 3.2.2 Bilgi Teknolojileri Mimarisi ...................................................................... 56 3.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri .............................................................................. 57 3.3. Bilgi Teknolojileri Uygulamalar Ve E-i , ntranet likisi ............................59 3.3.1. E- (E- Businees) Kavram ...................................................................... 59 3.3.2 E- Deerlerini Belirleyen Etkenler..........................................................62 3.4. Bilgi Ynetim Projeleri (BYP) Uygulamalar.................................................. 64 3.4.1. retim Kaynaklar Planlamas -MRP - (Manufacturing Resource Planning) ............................................................................................................. 65 3.4.2. Kurumsal Kaynak Planlamas-ERP - (Enterprise Resource Planning)..... 68 3.4.3. Tedarik Zinciri Ynetimi-SCM- (Supply Chain Management)................71 3.4.4 Mteri likileri Ynetimi-CRM - (Customer Relationship Management)...72 3.4.5. Sektre zel Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ................................ 75 3.5. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Ynetim Fonksiyonlar .................. 77

III

3.5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Planlama Boyutu .....................77 3.5.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve rgtleme likisi .................... 79 3.5.3. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Koordinasyon likisi.............. 80 3.5.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Yneltme likisi...................... 82 3.5.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Denetim likisi........................ 83 4. DEM, DEM YNETM VE DEME DREN .................... 86 4.1. Deiim Kavram ............................................................................................. 86 4.2. Deiim Ynetimi ............................................................................................ 88 4.2.1 Deiime Karar Verme Sreci ...................................................................88 4.2.2 Deiim Ynetimi Uygulamasnda ngrlen lemler............................90 4.3. Deiimde Baarszlk Nedenleri.................................................................... 92 4.3.1. Beklentilerin Gereki Olmamas ............................................................. 92 4.3.2 Proje Ynetiminin Yetersiz-Zayf-Kalmas ............................................... 92 4.3.3 Ynetici Desteinin Katlmn Yetersiz Olmas ........................................ 93 4.3.4 Deiime Diren Gsterilmesi .................................................................. 94 4.4. Deiime Diren............................................................................................... 95 4.4.1. Deiime Direncin Nedenleri.................................................................... 97 4.4.1.1 Belirsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku ........................................... 98 4.4.1.2.Baarszlk Korkusu ........................................................................... 99 4.4.1.3. Gelecek Korkusu..............................................................................100 4.4.1.4. stekli Olmamak ...............................................................................102 4.4.2. Diren Ynetimi......................................................................................103 4.4.2.1 Diren Dzeylerinin Belirlenmesi.....................................................103 4.4.2.2 Diren Ynetim Plan........................................................................105 4.4.3 Deiim Sreci Modeli ve Diren Davranlar likisi ...........................107 4.4.3.1. zme Sreci ...................................................................................108 4.4.3.2. Deiim Sreci .................................................................................109 4.4.3.3. Yeniden Dondurma ..........................................................................110 4.4.4 Deiime Dirence Kar nlemler ...........................................................113 4.4.4.1. Motivasyon.......................................................................................113 4.4.4.2 Liderlik ve Koluk ............................................................................114 4.4.4.3. Bilgi Paylam Ve letiim ..............................................................115

IV

5.

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK 5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarnda Deiimin Temelini Oluturan Unsurlar.................................................................................................................117 5.1.1. Teknolojik Unsurlar ................................................................................117 5.1.2 Entelektel Unsurlar.................................................................................120 5.2. Entelektel Sermaye Unsuru Olarak alan, Teknolojik Deiim Ve Diren likisi....................................................................................................................124 5.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Direnci..................................................................................................124 5.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Sreci........................................................................................126 5.2.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Reddetme.............................................127 5.2.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Direni .................................................127 5.2.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Uyum ...................................................128 5.2.2.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Kabul Etme..........................................128 5.2.2.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Destekleme ..........................................129 5.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Nedenleri ..................................................................................129 5.2.3.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerin Belirsiz Ve Bilinmez Olmas Kaynakl Korku.............................................. 129 5.2.3.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Baarsz Olma Kaynakl Korku ...................................................................130 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Gelecek Korkusu...........................................................................................131 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere stekli Olmama ..............................................................................................132

DEMLER VE ALIAN DRENC.............................................................117

V

6.

KOCAEL BLGESNDEK HASTANELERDE BLG YNETM

PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE ALIAN DRENCNN LM ARATIRMASI ......................................134 6.1. Aratrmann Amac .......................................................................................134 6.2. Aratrmann Yarar .......................................................................................135 6.3. Aratrmann Snrlar.....................................................................................135 6.4. Yntem...........................................................................................................136 6.4.1 Aratrmann Problemleri.........................................................................136 6.4.2 Aratrmann Modeli ................................................................................136 6.4.3 Test statistii ...........................................................................................139 6.4.4 Gerekli Bilgi Trleri ve rnekleme Yntemi ..........................................140 6.5. Aratrmann Bulgular...................................................................................142 6.5.1 Verilerin Analizi.......................................................................................142 6.5.1.1 alan Profil Veri Analizleri ...........................................................142 6.5.1.2 Diren Faktrleri Veri Analizleri ......................................................144 6.5.1.2.1 Kullanlan Hastane Bilgi Sistemi, Bilinmeyen Korkusu Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri..........................................................................144 6.5.1.2.2 Kullanlan Hastane 6.5.1.2.3. Kullanlan Hastane 6.5.1.2.4. Kullanlan Hastane Bilgi Sistemi, Baarsz Olma Korkusu Bilgi Sistemi, Gelecek Korkusu Kaynakl Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri .......................................................148 Diren Faktrleri Analizleri .........................................................................152 Bilgi Sistemi, stekli Olmamak Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri .........................................................................154 6.5.2. Aratrmann Hipotezleri ve Hipotezlerin Test Edilmesi..................... 156 7. SONU VE NERLER................................................................................173 KAYNAKA ...........................................................................................................182 EK1 ...........................................................................................................................196

VI

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA zet Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecinde, teknolojik, sosyal ve ekonomik artlarda deimitir. Ynetim kavramnda ve anlaynda da zaman ierisinde nemli farkllklar ortaya kmtr. Bilgi teknolojilerinin salad bilgi avantaj yeni bir g olmutur. Bilginin retim, tketim, datm, pazarlama gibi tm ilevsel alanlardaki kullanm, bilginin ynetimi nem kazanmtr. Bilgi ynetiminin yan sra ihtiya duyulan bilginin elde edilme hz, retilmesi, koordine edilmesi, transfer edilmesi ve paylalmas, alanlarn ihtiya duyduklar bilgiye mmkn olabildiince kolay ve hzl biimde eriebilmesi bilgi ynetim projeleriyle mmkndr. Bylelikle bilgi teknolojileri organizasyon bnyesindeki bilginin datlmas ve paylalmasn destekleyerek, organizasyonlar aras bilgi transferine ve paylalmasn da salar. Ancak bilgi ynetim projelerinin iletme iinde veya dnda aktif olarak kullanlmas beraberinde bir ok yeni sistemi, uygulamay, yeni sorumluluk ve grev tanmlarn getirmektedir. letmeler bu deiim iin gerekli alt yapy salam olsa bile, davranlar deikenlik gsteren alanlarn tepkileri nceden tahmin edilemez. Deiimin etkili olabilmesi iin bilgi teknolojileri uygulamalar ve alan balants ilikisi kurulmaldr. alan, insan duygusal bir yapya sahiptir ve tm tavrlar, davranlar alkanlklarna, kltrne, alglayna, yaratclna bal olarak ekillenir. Bilgi

VII

teknolojilerine gei sreci ve alkanlklarn terk etmesinden dolay ortaya kan diren, davranlar kabullenmeme, red etme, direni eklinde kendini gsterir. Bu sre her ne kadar alanlarn, alma alkanlklarn iyiletirmek, yeni beceriler kazandrmak ve kendilerini amak iin olan yenilikler olsa da. Yeni olan her ey gibi iinde bir miktar korku, ekinme, tereddt, heyecan barndrr. Yenilie kar byk admlar atlrken mevcut durumu terk etme, sorumluluk, yetki, stat gvenlik, para gibi unsurlar zerinde yaanacak deiim, alanlarda tedirginlik yaratr. Yeni durumu bilmeme, belirsiz bulma, kendinin baarsz olma ihtimali, gelecekteki tabloyu net grememe ve tm bunlardan kaynakl isteksizlik en nemli diren nedenlerini oluturur.

Bu alma bilgi ynetim projeleri uygulamalarn aktif olarak kullanan, Kocaeli blgesinde hizmet veren zel ve kamu hastanelerinde yaplmtr. Bu hastanelerde alanlarn bu uygulamalara kar diren gsterip gstermedii, diren dzeyleri, diren kaynaklaryla eitim dzeyi, ilikileri deerlendirilmektedir. Bu ilikinin sresi ve pozisyonu gibi cinsiyet, ya, balants alma zelliklerle

belirlenmektedir. Ayrca almada sadece hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar alanlarn gsterdii diren llmemitir. Ynetim alanlar farkl kurumlarda gsterilen dirente karlatrmal olarak kurum baznda, neden ve dzeyleri asndan da analiz edilmitir. Bunun iin aratrmann uygulama ksm ynetim alanlar farkl iki kurum olan ASM zel, KOU Tp Fakltesi kamu iletmelerinde yaplmtr. Gerek zel gerekse kamu sektrnde hizmet veren iletmelerin ynetim, ynetici ve alan dzeyinde ne gibi nlemler almas, seimler yapmas, teknik donanmlara sahip, nasl bir ynetim ve liderlik yaklam uygulamas gerektii zerinde durulmutur.

VIII

THE MEASUREMENT OF RESISTANCE OF EMPLOYEES AGAINST THE TECHNOLOGICAL CHANGES IN THE INFORMATION MANAGEMENT PROJECTS: A PRACTICE IN KOCAELI UNIVERSITYS MEDICINE FACULTY AND IN ANADOLU HEALTH CENTER During the transition period from industrial society to information society, the social and economical conditions have also changed. There had been important differences in the concept and in the understanding of management in the course of time. The knowledge that information technologies supplied became a new power. The use of knowledge in all functional fields, like the production, consumption, distribution and marketing, and the management of knowledge has gained importance. Along with information management, the access speed, the production, the coordination, the transfer and the sharing of the knowledge needed the easy and quick access of employees to the information needed is only possible with the information management projects. In this way information technologies by supporting the distribution and sharing of the knowledge in the organization body, enables the transfer and sharing of information between organizations. However, the active use of information technology projects in and out of enterprises brings a number of new systems, practices, new responsibilities and job descriptions. Even if the enterprises fulfilled the necessary substructure for this change, the responses of employees, which shows variety, is unpredictable. The link between information technology practices and employees must be established for change to be effective. The worker has a sentimental structure and all their attitudes and behaviours are formed in relation to their habits, culture, perception and creativity. The resistance that stems from the transition to information technologies and by leaving the old habits is shown by not admitting the behaviours, rejection and insistance. Even though this process involves the betterment of working habits of workers, make them gain new skills and brings novelties that help them go beyond

IX

themselves. It contains a quantity of fear, abstainment, hesitation and excitement like every new thing. While making a great step towards a novelty, the change that may be seen on the elements of leaving the status quo, responsibility, authority, status, security, money creates terror in the employees. Not knowing the new situation, ambiguity, the probability of finding oneself unsuccessful, unable to see the future clearly and unwillingness that stems from all these above mentioned factors forms the most important causes of resistance. This study was made in the public and private hospitals which are giving service in Kocaeli Region and actively using the information technology projects. The resistance shown by the employees of these hospitals toward these practices, the level of resistance, the relationship with the sources of resistance are evaluated in this work. The correlation of these relations with the features such as sex, age, level of education, working hours and position are determined. Furthermore, not only the resistance toward the practices of information technologies were measured, but also a comparative analysis was made on the basis of institutions whose administrative fields are different from the perspectives of cause and levels of resistance. Therefore, the survey part of this study was made in two administratively different institutions; Anadolu Health Center, private and Kocaeli Universitys Medicine Faculty, public. The question of what has to be done, what measures to be taken, what kind of choices to be made, what kind of an administrative and leadership attitude to be followed will be answered in the administrative and worker levels.

X

KISALTMALAR ANN ASM B2B B2C BYP CAPPC CIM CKO CLO CRM DD DSS ERP ESS GA ICR JIT KDS KOU LAN MIS MRP II MRP OAS OCR OOS PC SA SAP SCM : Artificial Neural Networks- Yapay Sinir Alar :Anadolu Salk Merkezi : Business To Business letmeden letmeye : Business To Consumer-iletmeden Mteriye : Bilgi Ynetim Projeleri : Computer Aided Production Planning and Control- Bilgisayar Destekli : Computer Integrated Manufacturing- Bilgisayar Destekli retim : Chief Knowledge Officer- Bilgi lem Mdr : Chief Learning Officer- Eitim efi :Customer Relationship Management-Mteri likileri Ynetimi : Doal Dil leme : Decision Support System-Karar Destek Sistemleri : Enterprise Resource Planning-Kurumsal Kaynak Planlamas : Executive Support Systems-Ynetici Destek Sistemleri : Genetic Algoritma : Intelligence Character Recognization- Akll Karakter Okuyucu : Just-in-Time-Tam Zamanannda retim : Karar Destek Sistemleri : Kocaeli niversitesi : Local Area Network : Management Information System Ynetim Bilgi Sistemleri : Manufacturing Resource Planning-retim Kaynaklar Planlamas : Material Requirements Planning- Malzeme htiya Planlama : Office Automated/Information System :Optical Character Recognization - optik karakter tanma :Ofis Otomasyon Bilgi Sistemleri : Personal Computer : Systems Architect-Sistem Tasarmcs :Service Advertising Protocol :Supply Chain Management Tedarik Zinciri Ynetimi

retim Ynetimi ve Denetimi

XI

TPS US VS VPN WAN WFM YBS YDS YZ

: Transaction Data Processing System : Uzman Sistemler :Veri leme Sistemleri :Virtual Private Networking :Wide Area Network :Workflow Management- Ak Ynetimi :Ynetim Bilgi Sistemleri :Ynetici Destek Sistemleri :Yapay Zeka

XII

EKLLER ekil 1.1. Organizasyonel Deiim Ve Organizasyon Kriterleri likisi. ................... 15 ekil 1.2 Organizasyonlarda Deiim Faktrleri....................................................... 17 ekil 1.3 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geerken letme Yapsndaki Deiimler ................19 ekil 1.4 Bilgi isinin Ykselii............................................................................... 22 ekil 3.1 BTnin 20 Yllk Evrimi .............................................................................. 55 ekli 3.2 BT Mimarisinin Temel Bileenleri.............................................................. 57 ekil 3.3 E-Ticaret Yaps........................................................................................... 60 ekil 3.4 B2B, E-Ticarette Byme Gstergeleri....................................................... 63 ekil 3.5 ERP Verilerinin Bilgiye Dnm ............................................................ 70 ekil 4.1 Deiime Karar Verme Sreci.....................................................................89 ekil 4.2 Deiime yimser Yaklam ......................................................................111 ekil 4.3 Deiime Ktmser Yaklam...................................................................111 ekil 5.1 Bilgi Ynetimi Kltr.............................................................................. 119 ekil 5.2 Entelektel Sermaye Dalm...................................................................122

XIII

TABLOLAR Tablo 1.1 Sanayi Ve Bilgi Toplumlarnn Karlatrlmas....................................... 13 Tablo 2.1 Bilgi Ynetimi Enstrmanlar .................................................................... 31 Tablo 3.1 B2B Ve B2C Fark .................................................................................... 61 Tablo 4.1 Diren Ynetimini Kiiselletirme emas.....................107 Tablo 5.1 Enformasyon Kaynaklar................120 Tablo 6.1 Sektrel Analiz.........................................................................................142 Tablo 6.2 Cinsiyet Analizi........................................................................................142 Tablo 6.3 Ya Analizi...............................................................................................143 Tablo 6.4 Eitim Analizi ..........................................................................................143 Tablo 6.5 letmedeki Poisyon Analizi .................................................................... 143 Tablo 6.6 alma Sresi Analizi.............................................................................144 Tablo 6.7 Hastane Bilgi Sistemi Yaamnn nemli Bri Parasdr ....................144 Tablo 6.8 Hastane Bilgi Sistemi Akn Hzlandrr............................................144 Tablo 6.9 Hastane Bilgi Sistemi lemlerin Hzl ekilde Gereklemesine Olanak Salar ........................................................................................................................145 Tablo 6.10 Hastane Bilgi Sistemi lemlerin Gvenli ekilde Gereklemesine Olanak Salar ............................................................................................................145 Tablo 6.11 Hastane Bilgi Sistemi letme erisindeki Yetersizlikleri Tedavi Etmeye alr ........................................................................................................................145 Tablo 6.12 Hastane Bilgi Sistemi Dier Bir lemin Eksiklerini Tamamlar............146 Tablo 6.13 Hastane Bilgi Sistemi Srelerini Gerektii Kadar Destekler ........... 146 Tablo 6.14 Hastane Bilgi Sistemi Trkiyeye zg Srelerine Uyumlu ...........146 Tablo 6.15 Hastane Bilgi Sistemi Bilgileri Ofis Programlarn Etkin Olarak Uyarlayabilmektedir..................................................................................................147 Tablo 6.16 Hastane Bilgi Ssitemi Internet zerinden Yrtebileceiniz E- Uyulamalrna Ak Ve Elverilidir ...........................................................................147 Tablo 6.17 Hastane Bilgi Sistemi Yazlm Yeterli Ve Her htiyaca Cevap Vermektedir ..............................................................................................................147 Tablo 6.18 Hastane Bilgi Sistemiyle lgili Sorunlarn Cevaplanmasnda Yeterli Teknik Destek Alnabilmekte ..................................................................................148

XIV

Tablo 6.19 Hastane Bilgi Sistemi Beklentileri Tatmin Etmektedir..........................148 Tablo 6.20 Hastane Bilgi Sistemi Performans Deerlendirmede Etkili Oluyor ......148 Tablo 6.21 Hastane Bilgi Sistemi Verimlilii Arttrmaktadr ..................................149 Tablo 6.22 Hastane Bilgi Sistemi Ergonomiktir ......................................................149 Tablo 6.23 Hastane Bilgi Sistemi Kolay Ve Anlalrdr .........................................149 Tablo 6.24 Hastane Bilgi Sistemi Dier Sistemlerle Entegrasyonu Salamaktadr.150 Tablo 6.25 Hastane Bilgi Sistemi lem Srecini Ksaltmaktadr............................150 Tablo 6.26 Hastane Bilgi Sistemi Karlalan Sorunlar Hafifletmektedir .............150 Tablo 6.27 Hastane Bilgi Sistemi Bilgini Verimli ekilde Paylalmasn Salamaktadr............................................................................................................150 Tablo 6.28 Hastane Bilgi Sistemi stenen Bilgiyi Tam fade Etmektedir................151 Tablo 6.29 Hastane Bilgi Sistmeinin Aktif Kullanm in Yeterli Eitim Verilmektedir ............................................................................................................151 Tablo 6.30 Hastane Bilgi Sistemindeki Hatal Bilgi Girileri lemi Yavalatmamaktadr..................................................................................................151 Tablo 6.31 Hastane Bilgi Sistemi Uygulamarnda Hata Yapmaktan Korkulmamaktadr. ...................................................................................................152 Tablo 6.32 Hastane Bilgi Sisteminin Hayatna Etkisinin Ne Olduu Bilinmektedir152 Tablo 6.33 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinde Tm alnalar zenli Davranmaktadr.........................................................................................................152 Tablo 6.34 Hastane Bilgi Sisteminde nsan Faktrnn nem Derecesi ................153 Tablo 6.35 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kaydnn Tutulmas153 Tablo 6.36 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kurum inde Paylalmas ..............................................................................................................153 Tablo 6.37 Hastane Bilgi Sisteminin Danman Konumundaki Kiiyle birlii inde Olmas ............................................................................................................154 Tablo 6.38 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinin Sizin inizz Olduuna nanyorsunuz............................................................................................................154 Tablo 6.39 Hastane Bilgi Sistemindeki Tekrarlanan Veri Girilerini Fazladan Olarak Grmyorsunuz.............................................................................................154 Tablo 6.40 Hastane Bilgi Sistemini Alk Olduunuz Yapma Usullerine Uygun Buluyorsunuz ............................................................................................................155 Tablo 6.41 Hastane Bilgi Sisteminin Sosyal likiler zerindeki Etkisi ................. 155

XV

Tablo 6.42 Hastane Bilgi Sistemi Ve Elden Takip ................................................. 155 Tablo 6.43 alan Direnci Tek rnekli statistii ..................................................157 Tablo 6.44 alan Direnci Tek rnekli Testi .........................................................157 Tablo 6.43 Cinsiyet Ve Diren Faktrleri Analizi ................................................... 158 Tablo 6.44 Ya Ve Diren Faktrleri likisi ...........................................................159 Tablo 6.45 Eitim Dzeyi Ve Diren Faktrleri likisi ..........................................159 Tablo 6.46 letmedeki Pozisyon Ve Diren Faktrleri likisi ...............................160 Tablo 6.47 letmedeki alma Sresi Ve Diren Faktrleri likisi......................160 Tablo 6.48 alanlar Tarafndan Gsterilen Diren Nedenleri Korelasyon Analizi162 Tablo 6.49 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlar Diren Dzeyleri ANOVA Testi ...........................................................................................................163 Tablo 6.50 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalar Diren Dzeyleri Tanmlayc statistikler ............................................................................................164 Tablo 6.51 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Belirlsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku ANOVA Testi ...........................................................165 Tablo 6.52 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Belirlsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku Tanmlayc statistikler ............................................165 Tablo 6.53 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Baarsz Olma Korkusu ANOVA Testi...................................................................................167 Tablo 6.54 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Baarsz Olma Korkusu Tanmlayc statistikler....................................................................167 Tablo 6.55 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gregelecek Korkusu ANOVA Testi ............................................................................................169 Tablo 6.56 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Gelecek Korkusu Tanmlayc statistikler..............................................................................169 Tablo 6.57 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre stekli Olmama ANOVA Testi ............................................................................................171 Tablo 6.58 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre stekli Olmama Tanmlayc statistikler..............................................................................171

GR Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geile birlikte bir ok deiim yaanm ve tarmsal zelliklerin baskn olduu bir yapdan, bilginin baskn olduu bir yapya geilmitir. Bilgi; emek, sermaye ve topra ikame edebilir hale gelmi, kendine zg zellikler ve yaklamlar gelitirmitir. Bu geii, tarihi, siyasi, ekonomik ve teknolojik nedenler hazrlamtr. Uluslararas ilikilerin artmas, lkelerin ortaklaa davranmalar, uluslararas ticaret hacminin bymesi kresellemeyi hazrlamtr. Kresellemenin ve bilgi ekonomisinin etkisiyle bilginin rol artm retim iin makine ve insanlarn koordinasyonuna dayanan toplum, yerini bilgi etrafnda rgtlenmekte olan yeni topluma brakmaya balamtr. Yeni ekonomi ve toplum yapsyla ekillenen deiimin dsal nedenleri, teknoloji, rekabet, ekonomik koullar, sosyal, kltrel ve demografik koullarla ilgili iken, isel nedenler iletmelerin bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilikilendirilmitir. Bunlar iletmelerde ki yapsal, entelektel ve teknolojik deiimlerdir. letmelerde bilginin nem kazanmasyla yaanan deiimler bilgi sektrn dourmu, beraberinde bilgisayarlama, biliim ve iletiim teknolojilerini gelitirmitir. Bu durum srekli yenilik, hz ve yksek iletiim anlamna gelmektedir. Bilginin tam , doru ve zamannda aktarlmas, ynetilmesi nem kazanmtr. Bilgi ynetimi, gerekli bilginin tespitiyle balayan, doru bilgiyi retmek ve koordine ederek etkin ve verimli bir iletme yaps oluturan sretir. Bilgi ynetiminin can damarn bilgi ynetim sistemleri oluturmaktadr. Bylelikle elektronik ortamda, gvenli, eriilebilen bilgi alar olumutur. Bu sistemler verilerin bilgi durumuna getirilmesini salayan kayt/veri ileme sistemleri, raporlama, a iletiimini salayan dokman ynetimi, endeksleme ve aramay salayan ynetim bilgi sistemleri, karar vericilerin veri ve modellerden yararlanmalarna yardm ederek, onlar grevlerinde destekleyen karar destek sistemleri, ofiste alanlarn verimlilii artrmak ilerini kolaylatrmak iin, verileri ileyenlerin, iletiim, koordinasyon faaliyetlerini dzenlemeyi amalayan ofis otomasyon, ynetici destek sistemleri ve yapay zeka eklindedirler. Deiik

2

disiplinler erevesinde gelien sistemler, bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin tek bir at altnda toplanmasyla bilgi teknolojilerini oluturmaktadr. Bu teknolojilerin iletme ierisinde kullanlmasna ise bilgi ynetim projeleri uygulamalar denilmektedir. letmelerde i srelerini destekleyerek, ihtiya duyulan bilgileri toparlayarak ve organize ederek kullanlr hale dntren bilgi ynetim projeleri uygulamalar organizasyonun niteliine gre farkllk gsterir. Bu erevede CRM, ERP, MRP gibi bir ok uygulama vardr. Uzun vadeli stratejilerini destekleyerek ve en iyi teknolojileri bir araya getirerek, bilgi transferini salayan bilgi ynetim projeleri uygulamalar iletmede bir ok deiim yaratmaktadr. Bilgi ynetim projelerinin amac alanlarn gnlk ilerini yaparken bir yandan da bilgi oluturmas, toplamas, depolamas, paylamas ve uygulamasn salamaktr. Ancak bunun iin alanlarn alk olduklar i yapma usullerinden ayrlmas, yeni sisteme almas gerekmektedir. Ancak deiim kolay deildir. Deiim bir yandan dayanlmaz, ekici, ilgi uyandran, etkileyici, vazgeilmezken dier taraftan tepki douran, mcadele gerektiren, tehdit oluturan, risk yaratan ve alkanlklardan vazgeme anlamna gelen bir durumdur. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla tm i sreleri yeniden tasarlanr. Bu durum alann sisteme hatta organizasyona kar yabanclamasna yol amaktadr. alanlar bu yabanclamadan kendilerini korumak iin hareketlerini yavalatr hatta durdurur. Gsterilen bu diren olumsuz bir g veya uygulanan deiime zarar vermek iin bilinli direniiler tarafndan gerekletirilen bir olgu deildir. Bu tepkiler alanlar asndan diren olarak deil bir kurtulu, ka yolu olarak grlmektedir. nk herkesin deiimi kabullenecei seviye ayn deildir. alanlar reddetme, direni, uyum, kabul ve destek aamalarn gemeden deiime adapte olmazlar. Bu srete iletme enerjisini ikayetleri, tatminsizlikleri telafi etme, dzeltme gibi retken olmayan faaliyetlerde harcar. Direncin ortaya kmasn tetikleyen baz kurumsal ve davransal glkler, atalet sahip olunan alkanlklar veya varsaymlar vardr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar da bu direnci ortaya karan faktrlerden biridir. nk iletme ierisinde elle yaplan, sadece alanlar tarafndan takip edilebilen ilemler imdi yerini, hzl eriimi kolay ve yksek teknolojik zelliklere sahip bilgi ynetim projelerini brakacaktr. Bu sistemin

3

alglan, bilinmesi, avantajl ve dezavantajl durumlar diren oluturmaktadr. nemli diren nedenlerini belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak balklar altnda toplayabiliriz. alanlarn deiim hakknda yetersiz bilgiye sahip olunmas, deiimin yapaca etkiyi ve deiim karsnda ne ekilde hareket edilmesi gerektiinin bilinmemesi belirsizlik ve bilinmeyenden kaynaklanan korkuyu yaratmaktadr. Deiimle birlikte yeni alma yntemleri yeni grevler sorumluluklar olumaktadr. Bu roller iin gerekli aralar ve eitimlerle donatlm olmak gerekmektedir. alanlarn yeni rollerine adapte olabilmeleri iin teknik bilgi ve davransal boyutlar, yetkinlikler baznda eksikliklerin belirlenmesi ve bunlarn hzla kapatlmas gerekmektedir. Bu deiime ayak uyduramayacan yada yeni evreden yardm almadan etkin bir ekilde alamayacan dnen kiiler baarsz olma korkusu kaynakl diren gsterirler. Deiim sonucunda kendilerine ne olaca?, deiim sonucunda mevcut konumlarnda kalabilecekler mi? gibi sorulara doyurucu cevaplar alamam alanlar da deiime diren gsterir. Deiimden sonra ortaya kacak ilerin mevcut alkanlklar, pratiklii ortadan kaldracana ve mevcut durumda sahip olunan g ve yetkinin kaybedilecei dorultusundaki inan deiime kar gelecek korkusu kaynakl diren oluturur. Gnllk esasna dayanan deiimde nemli olan alanlarn yaplan almalar anlamalarn, kabullenmelerini ve almalara katlmalarn salamaktr. Bu durum alan ile iletme arasndaki gven ve ballk duygularyla salanr. Sadk ve iin gerektirdii her eyi yapmas beklenen alan, deiimle birlikte ne kadar daha ok almak zorunda kalacan, almasnn sonucunun nasl tatmin edileceini ve bunun abasn karlayp karlamayacann cevabn arar. letme alannn beklentilerini deiim srecinde gz ard edilebilir. Bu durum alann ie kar isteksiz olmasna ve dirence neden olmaktadr. Gsterilen diren alann duygusal, kltrel, z yapsyla balantldr. Ancak bu diren ynetilmeli, deiim srecince ynetimin destei,motivasyon ve salkl iletiimle kolay bir gei salanmaldr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla birlikte iletmelerde yaanan teknolojik deiimlere kar alanlarn gsterdikleri tavr, direnci, nedenlerini belirlemek, tezin temel amacn oluturmaktadr. Bu ama dorultusunda Kocaeli Blgesinde

4

hizmet veren Kocaeli Tp Fakltesi ve Anadolu Salk Merkezinde aratrma yaplmtr. Tez, birinci blm sanayi toplumundan bilgi topluma gei sreci, ikinci blm bilgi ynetimi ve bilgi ynetim sistemleri, nc blm bilgi teknolojileri kavram ve uygulamalar, drdnc blm deim, deiim ynetimi ve deiime diren, beinci blm bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki deiimler ve alan direnci olmak zere be ana blmden olumaktadr. Bu blmler Kocaeli blgesindeki kamu ve zel sektre ait hastanelerde yaplan bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alan direncinin lm amal bir anket almasyla desteklenmitir. Bu blmlerde sanayi toplumundan bilgi toplumuna geite yaanan deiimler zellikle entelektel ve teknolojik boyutta incelenmitir. Bilginin nemi ve ynetimi zerinde durulmutur. Bilgini etkin kullanm iin teknolojik boyutta yaanan ve iletmeyi tamamen etkileyen bilgi ynetim projeleri uygulamalar ve kullanm alanlar zerinde durulmutur. Tm bu teknolojik deiimler sonucunda alanlarda kiisel boyutta gzlemlenen davranlar ve nedenleri incelenmi, diren ile ilikisi kurulmutur. Diren kaynaklar belirlenmitir. Kamu ve zel sektr yneticileriyle yaplan grmeler sonucunda alanlarn bilgi ynetim projeleri uygulamalarna kolay, adapte olamad ve diren gsterdii sonucuna ulalmtr. Bu dorultuda sektre zel bir bilgi ynetim projesi uygulamas olan, hastane bilgi sitemlerini, Kocaeli blgesinde aktif olarak kullanan KOU Tp Fakltesi ve ASM alanlarnda bir aratrma yaplmtr. Kamu ve zel sektr temsil eden bu hastaneler ynetim veya uygulama zellikleri bakmndan ayn olmad iin, alanlarnn gsterdii davran farkllklar zerinde durulmutur. Bu aratrma sonucunda bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiime kar gsterilen diren, alan zellikleri, diren nedenleri ve bal olduklar sektrsel zelliklerle ilikilendirilerek deerlendirilmitir.

5

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

1.

SANAY TOPLUMDAN BLG TOPLUMUNA GE VE DEM Bilindii zere Sanayi Devrimi olarak adlandrlan sre 1765te James

Wattn buhar makinesini bulmas, yakt ve mekanik g kullanmnda kmr, buhar makinesi, elektrik, petrol, iten yanmal motor gibi yeni enerji kaynaklarnn devreye girmesi, yeni temel sanayi ham maddelerinin maddelerin zelikle demir ve eliin ne kmas, iplik eirme makinesi ve su ya da buhar gcyle alma tezgahlarnn kurulmas gibi bir takm gelimelerle balamtr. Bilimin gitgide sanayiye daha fazla uyarlanmasyla ortaya kan teknolojik deiimler, insan gc gereksinimini dren byk retim aralar salayan yeni makinelerin icat edilmesi, doal kaynaklardan yararlanmann byk lde artmasna ve seri retime geilmesine olanak vermitir.1 Tarm ve ticaret zerine younlaan topluma, akln kullanlmas sayesinde doru ve yararl olan bilgiye telkin edilmi, gzlem ve deney byk nem kazanmtr. Bu gelimelerin sonucunda doa bilimlerinde, fizik ve matematik alanlarnda yeni almalar yaplmtr. Avrupadaki siyasal, sosyal gelimeler, toplumsal konularn ilenmesi, gzel sanatlar alanndaki deiimler; aklclk, bilim ve teknolojik geliimin gstergeleri olmutur. Bu dnemde, Sanayi toplumunun temelleri atlmtr.

Raymond ARON, Sanayi Toplumu, Dergah Yaynlar, Bat Dnce Dizisi, stanbul, ubat 1997, s.152

1

6

1.1 Sanayi Toplumu ve zellikleri Sanayi Devrimi yzyl sren keiflerle, esir ticareti, korsanlk, ticaret ve savalarla, dnyann en zengin devleti haline gelmi olan ngilterede balamtr. Ayrca kmr ve demir yataklarnn zenginlii, fen ve mhendislik alanndaki almalar, icatlar tespit eden ve koruyan milli bir patent sisteminin varl ve tm bu faktrleri harekete geiren bir grup yeni mteebbisin olmas, feodal toplumdan ticari topluma dnmn baaryla gerekletirilmesini salamtr.2 1.1.1 Sanayi Toplumunun Oluumu Bylelikle zenginlik yalnz asillerin elinde deil; orta snfn stnde geni bir ticaret burjuvazisine yaylmtr. Avrupal iadamlarnn ngiliz retim bilgisini lkelerine ekmeye almlar, bylece Avrupa Ktasnda da ayn ekonomik dnm yaanmaya balanm, demir, kmr ve tekstil ticaretinde zerine younlalmtr.3 Ancak Dou Avrupa lkeleri bu ykselii 20. yzyln ortalarnda yakalam Sovyetler Birliinin 1920lerde byk bir g haline gelmi olmas, ngilterenin 150 ylda gerekletirdii sanayilemeyi birka on yla sdrm, in ve Hindistan gibi henz sanayilememi lkelere de yaymtr. Sanayi devriminin, ekonomik ve sosyal yaam ileyii asndan iki nemli noktas vardr. Birincisi sanayi devriminde ngilterenin Amerika ve Almanyann zayflndan yararlanarak serbest ticaretin gelitirilmesi amacna dnk mallarnn rahata dolamn salamak ve dnya pazarlarn kendisine amak iin almas; ikincisi de sanayi devriminde iten patlamal motorlarn icad ve sanayiye uygulanmasndan g alnmas ile ulatrma ve haberlemede devrimci gelimelerin srdrlp kitlesel eitimin yaygnlatrlmasdr.

2 3

a.g.e.,s.169 UNABOMBER, Sanayi Toplumu Ve Gelecei, Kaos Yaynlar, 1996, s.76

7

1.1.2 Sanayi Toplumunun zellikleri 1769 tarihine kadar olan dnemde, ekonomik faaliyet, iki ana akm zerinde toplanm bulunmaktayd: tarm ve ticaret. Bu tarihe kadar iktisadi hayatn ana aktrleri, kyl, tccar, lonca mensuplardr. Fabrika iisi yoktu. Birikim salayan sanayici de iktisat sahnesine km deildi. Zenginlerin ou servetlerini retim yaparak deil, ticaret, nakliye ya da bor para vererek yapmlardr. Sanayi Devrimi'nin en nemli etkileri, retimi arttrmas ve uzun dnemde iktisadi refah gelitirmesidir. Ayrca Sanayi Devrimi, fiziki sermayenin genilemesine ve emek verimliliinin geni apta artmasna yol aan bir sreti. Doa ve avlanmaya dayal bir yaam biiminin egemen olduu ilkel toplum anlayndan, tarm toplumu anlayna, daha sonra buhar gcnn sanayide, insann kas gcnn yerine ikame edilmesiyle ortaya kan mekanizasyona, sanayi toplumuna geilmitir.4 Bilginin balangta aletlere, srelere, sonrada kendisine uygulanmas, bilginin retiminin nemli bir kayna olarak ortaya kmas da bilgi toplumunu geii salamtr. 5 1.2. Bilgi Toplumu Ve zellikleri nsanlarn tarmsal karakterlerin baskn olduu yaaytan, bilginin baskn olduu topluma doru yolcuklarnda teknolojik gelimeler ve bunun toplumsal yaamda yaratt yapsal deiikler bilgi toplumunun kendine zg zelliklerini ve yaklamlarn gelitirmitir. 1.2.1 Bilgi Toplumunun Oluumu Bilgi; emek, sermaye ve topra ikame edebilir hale gelmitir. Bir lkenin gelimilik dzeyi, rettii elik ve enerji miktaryla llrken; artk enformasyon

Hasan TUTAR, Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, Hayat Yaynlar,stanbul, ubat 2000, s.34. 5 Hsn ERKAN, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul1994, s.5.

4

8

teknolojilerinin imkanlaryla elde edilen, ilenen, retilen, saklanan bilgi miktaryla llmeye balanmtr.6 Bu gei srasnda bilgi ve insan ncelikli sermaye olarak grlmektedir. Bilgi; tarm, sanayi ve hizmetlerden sonra drdncl sektr olarak ortaya kmakta ve retim faktrlerinde n planda yer almaktadr. nk bilgi kt bir kaynak deildir, srekli artmakta ve artan verimler zellii iermektedir. Bilginin mobilitesinin kolay oluu, tketici ile bilgi arasndaki uzakln nemini kaybetmesi, maliyetleri minimuma indirerek, bilginin snrsz bir tketici tarafndan tketilmesine ve yenilikleri tevik etmesine yol amaktadr. insan kayna da nem tamaktadr. Bylelikle bilgi toplumu, insanlar ilgilendiren her trl enformasyona kolayca ve ucuzca eriebilme ve bylece kendilerini gelitirebilme imkan tanyan bir toplumdur eklinde tanmlanmtr.8 Globalleme rzgarnn altnda gerekleen bilgi toplumu ve bilginin nem kazanmas, bilgi sektrn dourmu, beraberinde bilgisayarlama, biliim ve iletiim teknolojilerini gelitirmitir. Elektronik aralar, elektronik haberleme, robotlar, yeni gelimi malzeme teknolojileri gndeme gelmi, tm bu teknolojiler araclyla farkl yerlerde retilen bilginin her tarafa yaylmas salanmtr. Ayrca kuantum elektronii, molekler biyoloji ve evresel bilimler gibi yeni aratrma alanlarnn olutuu grlmektedir.7

Bu srete yksekrenim grm,

nitelikli, kavramsal yetenei gelimi, kiisel geliimi ve srekli eitimi benimsemi

.Hakk YCEL, Bilim-Teknoloji Politikalar ve 21. Yzyln Toplumu, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl, Aratrma Dairesi Bakanl, Ankara, Temmuz (1997), ISBN 975-19-1806-5,s.65 7 C.Can AKTAN-Mehtap TUN, Bilgi Toplumu ve Trkiye, Yeni Trkiye Dergisi, Ocak-ubat 1998. ss.118-134. 8 Grol IRZIK, Bilgi Toplumuna Gei, TBA Gncel, Trkiye Bilimler Akademisi,Kasm2002, say24, s.6

6

9

1.2.2 Bilgi Toplumun zellikleri Teknolojik gelimeler entelektel sermayenin nem kazanmasyla birlikte evre koruma bilincinin gelimesi, gnll kurulularn etkinlemesi, kiinin merkezi konuma gelmesi ve rgt toplumunun glenmesi de bilgi toplumunun davransal yap talarn oluturmutur. 9 G-7 lkeleri olarak tanmlanan, Almanya, Fransa, Amerika Birleik Devletleri, Kanada, ngiltere ,talya ve Japonya baz temel nitelikleriyle bilgi toplumunun karakteristik zelliklerini belirlemilerdir:10 Tarm iilii srecinden kmak, retime ynelik ii snfn oluturmak, retim ve sosyal hizmetlere nem vermek ancak ncelii iletmeyle ilgi kavramlara vererek salk hizmetlerini ikinci grupta toplamak, Hizmetlerin iin bir paras olduunu kabul etmek, in ynetimsel, teknik ve profesyonel boyutunu fark etmek, Beyaz yakal kavramn benimsemek, Organizasyon yapsn belirlemek, Organizasyon ierisinde ykselmenin eitime, yeteneklere bal olduunu benimsemek. Farkl ekillerde belirtilen bilgi toplumu olmann temel zellikleri bu geiteki n hazrlk evrelerini ifade etmektedir. Bilgi toplumu beraberinde getirdii bilgi, bilgi kullanm, bilgisayarlama, insan odakllk ve hz kavramlaryla sreklilik grlmekte salamaktadr. Bylelikle hayatn her alannn kapsayan deiimler

yaam anlay ve yaklam ekilleri deiiklik gstermektedir. Bu deiim kltrel corafi ve politik zelliklere gre yava veya hzl uygulan ekilleri ve sreleri asndan farkllk gstermektedir.

Ali AKDEMR, Vizyon Ynetimi, Avrupa nsan Kaynaklar Merkezi,stanbul 1998, s.34. Manuel CASTELLS, The Rise Of The Network Society, The Information Age: Economy, Society And Culture, Volume I,2000,s.244.10

9

10

1.3. Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei Hazrlayan Nedenler Toplumsal deime srecinde, insanolunun tm birikimleri yatmaktadr. Bu birikim maddi kltr alannda teknoloji, manevi kltr alannda da ideolojidir.11 Tarm toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srelerinin altnda da tarihsel, politik ve ekonomik bir ok zellik bulunmaktadr. 1.3.1 Tarihi ve Siyasi Nedenler Sanayi devrimini ikinci yarsnda enerji, tekstil, demir, elik, ulatrma alanndaki gelimeler ve bir seri buluun etkisiyle retim karakterinde yapsal deiimler meydana getirmitir. Bu durum beraberinde belirginleen sektrel ve bireysel ihtiyalar da getirmitir. Yeni teknolojiler ve bilginin balangta aletlere, srelere, sonrada retime uygulanmasyla bilginin, nemli bir kaynak olduunun farkna varlmtr. Bilgini bilgisayarn hayata girmesiyle insanl yeni bir dneme srkleyecek olan bilgi toplumunu gndeme getirmitir;12 baz yapsal deiikliklerinde olumasn kalmaz klmtr. Yeni teknolojilerin artan lde kullanm ncelikli olarak bireyin davran biimini, yaam alann, ekonomik yapsn, i yaantsn ve hayat alglay biimini deitirmitir. Toplumun kurum ve yaplar deiirken, bunlara paralel olarak toplumun deer norm ve davran kalplar deimitir. Geleneksel davranlar, giderek, aklc davranlara yerini brakmtr.13 Bylelikle yeni bir toplumsal yap, bilgi toplumu yaps olumutur. Sanayi devrimiyle birlikte topran neminin azalmasna ve uluslararas ticaret hacminin bymesi pazarn geniletilmesi ve uluslararas ilikilerin artmas lkelerin ortaklaa davranmalarn yani kresellemeyi gerektirmitir. Ancak bilgi toplumuyla birlikte mal retiminden hizmet retimine; rnden ok bilgiye doru bir yneli grlmtr.

Emre KONGAR, Toplumsal Deiime Kurallar ve Trkiye Gerei, Remzi Kitabevi, stanbul 1985, s.60. 12 Selim ANLISOY, Bilgi Toplumunda Ortaya kabilecek Sorunlar, D.E....B.F Dergisi,Cilt14, Say 2, Yl 1999, s.170. 13 ERKAN, a.g.m, s.4.

11

11

Artan bilgi talebi, bilgi pazarnn olaanst biimde gelimesi, bilgi sektrn, ulusal ve uluslararas lekte lokomotif sektr haline getirmi ve kreselleme eilimlerini hzlandrmtr.14 1.3.2 Ekonomik Nedenler Bilgi anda ki en nemli rekabet faktr sahip olunan yararl bilgi ve onu kullanma derecesidir ki; bilgi teknolojileri aracl ile bilgi, yaygn ve herkesin sahip olabilecei bir nitelik kazanmtr. Bylelikle alanlarn belirli bir blgeye olan bamllklar azalm, retimde verimlilik ve pazarda esneklik artmtr.15 Bu deiim organizasyonlarn biimlendirildii ekonomik yaamda, kreselleme olarak alglanmaktadr. Bilgi anda ekonomi kresellemekte ve uluslararas rekabet etkili olmaktadr. Bylece kresellemenin itici gleri olan deiim, rekabet ve iletiimdeki gelimeler sonucunda kltr ticarilemi, kresel rnler ve kreselleme, yerel kltr bomu16, uluslararas boyutta bir btnlk yakalanmaya allmtr. Bu btnln yakalanabilmesi iinde kresel iletmelerin baz zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Drt ktadan on kresel yneticinin ortak tanmlarna gre bilgi andaki kresel iletmeler u genel zellie sahip olmaldrlar:17 1. Dnya genelini dikkate alan bir imalat, lojistik, pazarlama ve AR-GE plan ieren kresel bir stratejiye sahip olmal ve tm bu faaliyetleri btncl bir yaklamla snr tanmakszn srdrmelidirler. 2. Yerel mterilerin ihtiyalarn mkemmel karlayabilecek olduka duyarl bir datm sistemine sahip olmal; sahip olduklar temel deer, ilke ve i sistemi kmesini faaliyet gsterdikleri blgelere aynen tamaldrlar.

ERKAN,a.g.m, s.98. Serkan BAYRAKTAROLU, Bilgi Toplumunda nsan Kaynaklar Ynetiminin Deien Yz, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.543. 16 Dursun BNGL, Kreselleme ve rgt Kltr, Ekonomi Baak Dergisi, T.C Ziraat Bankas Mfettileri Dayanma Dernei Yayn Organ, Yl 23, Say 104, Ankara Mart Nisan 1999, s.97. 17 H. Bahadr AKIN, 21. Yzyl Eiinde Kreselleme Ve Kresel letmeler, Finans Dnyas Dergisi, Ocak 1998, s.16.15

14

12

3.

Kendi kresel planlaryla yerel duyarllklar arasnda denge kurmal, yerel ihtiyalarn karlanabilmesi iin rgtsel g azami dikkatle kullanlrken, btnleik kresel sistemin esas hedefleri gzden karlmamaldr.

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geerken kreselleme, deimesi gereken zemini

en nemli etkenlerden olan Bylelikle sektrel,

belirlemitir.

entelektel, teknolojik yapdaki deiimlerin ve yeniliin esas alnd bir gelime stratejisiyle bilgi ekonomisini ve bilgi toplumunu gelitirmitir Bilgi ekonomisi veya yeni ekonomi; yeni teknoloji, yeni iletme ve giriimcilik kavramlaryla balantl olarak yeni bir toplum yaps oluturmas ve bu yeni toplum yapsnn ekonomik aktiviteleri iin yeni bir ortam yaratlmasdr.18 Bilgi, iletiim teknolojilerindeki hzl deiim ve retim, sat, pazarlama ve genel ynetim19

sistemlerindeki yeniliklerin yaratt bir ekonomidir.

Bu durum insana yaplan

yatrmn getirisinin fiziki sermaye yatrmlarndan daha yksek olduu bir dneme girilmekte olduunu gsterir. nsann sahip olduu bilginin deeri, giderek daha da nemli hale gelmekte, elle tutulabilir mallardan ok, bilgi temelli ve daha ok hizmete ynelik mallar zerinde durulmaktadr.20 Sanayi toplumunun mbadele ekonomisinden; bilgi toplumunun sinerji ekonomisine dn gereklemektedir. 1.3.3 Bilgi Ve Bilgisayarlama Kaynakl Nedenler Kresellemenin ve bilgi ekonomisinin etkisiyle bilginin rol artm mallarn retimi iin makine ve insanlarn koordinasyonuna dayanan sanayi toplumu, yerini bilgi etrafnda rgtlenmekte olan yeni topluma brakmaya balamtr. Sanayi toplumu ve bilgi toplumunun temel zelliklerini bir tabloyla karlatrdmzda, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiteki deiimleri ok daha net grlebilmektedir;21

Hsn ERKAN, Trkiyenin Bilgi Toplumuna Gei Stratejisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.222. 19 Akn KESER, Dijital Dnya Sorgulanyor, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt3, say1, s.18. 20 Mahmut TEKN- Ercan EK, Bilgi anda Bilgi Toplumu Ve Bilgi Ekonomisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi,10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.242. 21 Adem T, Bilgi anda Ynetim, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2001, s. 26.

18

13

Tablo 1.1 Sanayi ve Bilgi Toplumlarnn Karlatrlmasz Yeniliki Temel Fonksiyon Teknoloji retim Gc rnler retim Merkezi Piyasa Lider Endstriler Endstriyel Yap Ekonomik Yap Sosyo-ekonomik Prensip Sosyoekonomik zne Sanayi Toplumu Buhar makinesi Fiziki, emein ikamesi Maddi retim gc Bilgi Toplumu Bilgisayar Zihni emein ikamesi Enformasyon retme gc

Faydal mallar ve hizm. Enformasyon teknoloji bilgi Modern fabrika Enformasyon hizmetleri, Yeni dnya, smrgeler, tketici satn Bilgi snrlarnda ve enformasyon alma gc alannda art Bilgi snrlarnda alannda art ve enformasyon malat endstrisi, mak. Kim.end. bilgi, Matrix endstriyel yap ayrca drdnc end. ve Sinerjik enerji (ortak retim ve faydalanma) Ama prensibi Gnll topluluklar Fonksiyonel toplum Kaba ulusal tahmin Katlmc demokrasi Vatanda hareketleri

Sosyo Ekonomik Yap

Entelektel endstriler, enformasyon end. Mal ekonomisi (iblm,retim tketici ayrm) Fiyat prensibi Teebbs

Toplum ekli Snfl toplum Ulusal Hedef Kaba ulusal hedef Hkmet ekli Parlamenter demokrasi Sosyal Deimede G i hareketleri grevler Merkezleri Sosyal Problem En leri Aama Etik deerler, lleri Zamann Ruhu

Deerler

sizlik, sava, faizm Terr,gelecek oku, Kitle tketimi Yksek kitle bilgi retimi Deer Maddi deerler, temel insan haklar, Zaman deeri; self disiplin, insancllk sosyal katk Rnesans (bireyin zgrlemesi) Globalizm (insan ve doa ortak yaam)

Kaynaka: T s.30 Sanayi srecinin dinamikleri olarak grlen ve stratejik nem tayan standartlatrma, uzmanlama, ezamanllk (senkronizasyon), toplayclk, byklk tutkusu ve merkezileme22, bilgi toplumunda yerini bilgiye, bilgi retimine, insana brakmtr. Bilginin stratejik kaynak haline gelmesi dolaysyla teorik bilginin, piyasada rnlere ve hizmetlere baarl ekilde dnmesi, eitim ve aratrmagelitirme harcamalarna yatrm yaplmas iletmeler yada toplumlar baarya gtrecektir. retimin nemli bir ksmnn fabrikalardan bilgisayar merkezlerine doru kaymas sz konusu olunca, kol iilerinin (proleterya, mavi yakallar) fonksiyonunu da zihin iileri (kogniterya) yerine getirecektir.23 Sanayi sonras toplumda eitim, salk, sosyal hizmetler gibi toplumsal hizmetler ve bilgisayar,Alvin TOFFLER, nc Dalga, Altn Kitaplar Yay.,stanbul 1981, s.75. smail HRA, Bilgi Toplumu Balamnda Toplumsaln Yapsal Dnm Ve Trkiye Gerei, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.78.23 22

14

sistem analizi, bilimsel ar-ge, gibi mesleki hizmetler younluk kazanmtr. Bunlarda yaanan deiimin en belirgin gstergeleridir. 1.4. Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ve Organizasyonel Deiim Bilgi toplumunun beraberinde getirdii yenilik kavram deiimin en nemli unsurudur. nk deiim en basit anlamyla mevcut durumu terk edip, yeni bir duruma gemektir. Bu yenilik kiisel, rgtsel, teknolojik, ekolojik gibi temel erevelerde incelenebilir. Yaanan deiim iletmelerde farkl etki derecelerinde ve farkl uygulamalarla yntemlerle ortaya kabilir. Bu deiim uygulamalarn kktendevrimci, byk lekli-evrimci veya adm adm-planl deiim eklinde sralayabiliriz. 1.4.1 Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri Deiim dzeyleri uygulan ekilleri, ynleri ve srelerine gre farkllk gsterir Adm adm-planl deiim kendi iinde bir takm deiiklikler yapmay hedefleyen, risksiz farkllamalardr. Deiimin sreler zerinde daha etkin bir ekilde ileyiinin salanmasna ynelik bir deiim trdr. Deiimin kontrol altnda tutulduu bir yntem olmas nedeniyle olumsuz sonularn kma oran azdr. Bu yntemde, deiim uzman tarafndan kontrol altnda tutulan deiim, i grenlerin ibirlii salanmasn, sorunlara uygun ve geerli zm bulmay hedefler.24 Adm adm gerekleir; bunlarn ilkinde alanlar deiime kar oluacak tepkilerinin azaltlmasdr. kincisi ise deiimin gerekletirilmesidir. Bu admda oluabilecek problemlere kar ynetici ceza yada tersi olarak neri yolunu tercih edebilir. Son admda ise deiim artk durdurulur ve yeni durum srekli hale getirilir.25 Byk lekli-atlmc-evrimci deiim; pazarnda lider olan veya olmay hedefleyen irketlerin zelliklerindendir, erken uyar sistemiyle gerekleir.Ira CHALEFF, Deimesine Deielim, Ama Nasl?, Executive Excellence, Yl 5 Say 2,Temmuz 2001, s.3 25 . AKAT, Glay BUDAK, letme Ynetimi, Bar Yaynlar 3.Bask, Ankara 1999, s.319.24

15

Organizasyon ierisinde radikal olmayan kararlar alnarak mevcut durumun gelitirilerek yeni bir hale getirilmesidir. evredeki deiimlere ayak uydurmaya ynelik kapsam dar ve stratejiktir. Kkten-devrimci deiim ise bir sistemin g yapsnn tmden devrilmesiyle ilgilidir ancak ok ender rastlanr ve devrim niteliindedir. Daha nce ngrlmeyen, radikal deiikliklerin yapld, sonular tahmin edilemeyen ve sonular evreyi de etkileyebilecek olan deiim yntemidir. rgtn etkinliini artrmak ve yeni frsatlarn yakalanmas iin kapsaml bir almay ierir.26 Genel olarak organizasyon yaplarn etkileyen en belirgin kkten devrimci stratejisi bilgi toplumuna geile yaanan deiimdir. Bu deiim maddi mallar yerine bilgi retimini n plana karm, bilginin birikimi salanmaya balanlm, bilginin sinerjisine inanlm, hz ve teknoloji nem kazanmtr. 1.4.2 Organizasyonel Deiim Deiim hangi ynde gerekleirse gereklesin tm bu deiim yaklamlar bilgi toplumuyla ne kan i ve d faktrlerin etkisiyle ekillenir. 27 ekil 1.1. Organizasyonel Deiim Ve Organizasyon Kriterleri likisiMisyon-HedeflerStratejiler Sreleri ler-RollerKltr ORGANZASYONEL DEM rnlerServisler

Organizasyon Yaps

Teknoloji

Karar-letiim Kanallar Bilgi Yetenekler

Ynetim Stilleri

Kaynaka:COLE s.192.26

M. KOZAK, Hatice GL Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, -G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, C.5, Mays 2004 s.1 27 Gerald COLE, Management Theory and Practice, Continuum Publication, 1996,s 192.

16

Yeni ekonomi ve toplum yapsyla ekillenen deiimin dsal nedenlerini, teknoloji, rekabet, ekonomik koullar, sosyal, kltrel ve demografik koullarla ilgili iken, isel nedenleri iletmelerin bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilikilendirmek mmkndr. D evre koullarndaki srekli ve hzl deiiklikler organizasyonlar srekli deiim iinde bulunmaya zorlar. Bu hz rgtlerin esnek ve yaln bir yapya sahip olmasn ve bilgi retme kapasitesini geniletmesini zorunlu klmaktadr. Deiim ynetim literatrnde, rgt iinde; roller, grevler, yetkiler, i sreleri, rgt yaps, i tanmlar, sorumluluklar, retim teknikleri, evresel dzenlemeler, ynetsel yaklamlar gibi konularda yaplan ve rgt tmyle etkileyen deiikliklerdir.28 Etkinlii, verimlilii, motivasyon ve tatmin dzeyini artrmay amalar. Gnmzde deiim vazgeilmez ve kanlmazdr. Varoluunu desteklemek ve devam ettirmek isteyen tm iletmeler, deiimden etkilenmekte ve bu etkilenmeyle birlikte kendini yeniden biimlendirmektedir. Kreselleme, artan rekabet koullar, zelleme uluslar araslama, ulam imkanlarnn art, snrsz iletiim, haberleme ve bilgi iletiim teknolojilerinin younluu da deiimi ihtiya haline getiren koullardr. Bu koularn organizasyon zerindeki etkisi, yapsal, teknolojik ve insan faktr eklinde gzlemlenir. 29

28

Nurullah GEN, Ynetim Ve Organizasyon, ada Sistemler Ve Yaklamlar, Sekin Yaynlar , Mart 2004, s.300. 29 Samuel C. CERTO, Modern Management Diversty, Quality, Ethnics And The Golobal Enviroment, Prentice Hall,2000 s.282.

17

ekil 1.2 Organizasyonlarda Deiim FaktrleriTeknolojik Faktrler Sreler Donanmlar

nsan Faktr Liderlik yetenei letiim yetenei Tutum ve

ETK /DEMYapsal Faktrler Politikalar d l

Kaynaka: CERTO s.282. Bilgi toplumunun etkisiyle organizasyonlarn yaam srelerinde ki bu faktrlerin deerlendirilmesi ve yeniden tasarlanmas gerekebilir. Organizasyonda vizyon ve stratejilerde farkllamalar, yeni rnler, hizmetler, projeler, rn ve hizmet kalitesinde sorunlar, birleme veya ayrlmalar, byme, kltrel deiim, verimsiz kaynak kullanm, deien koullara uyamama, dk moral ortam, baarsz i sonular, insan kayna deiimi, koordinasyon sorunlar, atmalar, net olmayan roller, mteri ve alan memnuniyetsizlikleri, kayplar deiimin gerekliliini gsterir. 30 1.5. Bilgi Toplumunda letme Yapsndaki Deiim Faktrleri Dijitalleme sreci olarak da deerlendirilen bilgi toplumu deiim srecinde; kreselleme ve teknolojik deiimlerin hz karsnda bilginin aktarlmas, retilmesi, kullanlmas ve paylalmas yaamn vazgeilmezi olmutur. Bu durum iletmenin temel, entelektel ve teknolojik yapsnda deiimler meydana getirmitir.

30

Dervitsiotis KN, The Challenge Of Managing Organizational Change: Exploring The Relationship Of Re-Engineering, Developing Learning Organizations And Total Quality Management Total Qualty Management 9, ubat 1998, s.109-122

18

1.5.1 Yapsal Deiim Faktrleri Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecinde entelektel davranlar ile sektrel ve teknolojik yapda gzlemlenen deiimler iletme yapsn da etkilemitir.Teknolojik, sosyal ve ekonomik artlarn deimesiyle, ynetim kavramnda ve anlaynda da zaman ierisinde nemli farkllklar ortaya kmtr. Sanayi toplumunun balang dneminde iin sahibi ayn zamanda iin ustas ve yneticisiyken zamanla endstrinin karmak hale gelmesiyle i yerindeki btn faaliyetlerin bir kii tarafndan yrtlmesi zorlam ve farkl ilevlerden sorumlu farkl kiilerin ynetimi stlenmesi sonucu hiyerarik yaplanma ortaya kmtr. Teknik kontrol aamasyla birlikte, i yerinde daha ziyade teknolojinin getirdii deiikliklere ayak uydurabilecek youn bir i blmne gidilmitir. Ynetimdeki brokratik kontrol aamas yerini profesyonel yneticiler aamasna brakmtr. Enformasyon teknolojilerinin salad bilgi avantaj endstri ilikilerde yeni g oda olmutur.31 Zamanla hiyerari yerine eitlik, uyum ve uygunluk yerine kiisel nitelik ve yaratclk, standardizasyon yerine farkllk, merkezileme yerine, merkeziyetilikten uzaklama, etkinlik yerine etkililik, uzmanlama yerine btnsellik, ok disiplinlilik, maddi refahn maksimizasyonu yerine yaam kalitesinin artm ve maddi kaynaklarn korunmas, rnn saysal ierii yerine kalitenin ne kmas, gvenlik yerine kendini kantlama ve kendini gerekletirme eklinde deer sisteminde bir kayma ve yeniden yaplanma gereklemitir. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geerken iletme yapsndaki deiimler aadaki ekilde ifade edilebilir. 32

brahim EDN, Uur YOZGAT Uluslararas letmelerde Enformasyon Teknolojileri Kullanm Ve Kurumsal Entegrasyon Politikalar, III. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, Osman Gazi niversitesi, Ekim 04, s.356. 32 Hasan OBAN, Bilgi Toplumuna Planl Gei; Bilgi Toplumuna Gemek in Stratejik Planlama Ve Ynetim Bilgi Sistemi Uygulanmas, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Ankara Mart 1996, s.42.

31

ekil 1.3: Sanayi Toplumundan Bilgi Topluma Geerken letme Yapsndaki Deiimler 19SANAY TOPLUMU RNESANS RUHU - Hmanisma - Maddi Deerler SANAY DEVRM Buhar makinas ve Tketim htiyalar Bireysellik Baar htiyalar BLG TOPLUMU BLG DEVRM Bilgisayar ve letiim a GLOBALLEME - Sembiyoz - Zamann Deeri

Bilgi. rt.Gc Sinerjizm Bilgi Kullanm Veri Bilgi Sinerjik Ekonomi Sosyal katk

zel Giriimcilerin Kar Beklentisi

Modern fabrikalar Doal kaynaklar

Maddi retim

Parlamenter demokrasi i hareketleri

Kitlevi retim Bal retim Kullanmda Paylam Global Enformasyon A Teknolojik deerlendirme

Katlmc Demokrasi Sivil hareketler

Kitlevi retim

Sanayi Atklar Tketim Atklar

Kirlilik - evrenin tahribat - Doal kaynaklarn tkenmesi YKSEK KTLEV TKETM TOPLUMU - ehirleme - Motorizasyon - Yeniden Yaplanma

Kirlilikten arnma - Doa ile uyum - Kaynak Tas

Kaynaka: oban, s.42

YKSEK REFAH TOPLUMU - Tketicilik - Sosyal refah - Elence, bo zaman

YKSEK KTLEV BLG (RETME) TOPLUMU - Bilgisayarlama - Gnll topluluklar

20

Bilgi toplumunda st yap olarak bilgi sektr, bilgi-ilem ile iletiim donanm ve hizmetlerine bal olarak bilginin retim, tketim, datm, pazarlama gibi tm ilevsel alanlardaki kullanm nem kazanmtr.33

Bylelikle hiyerari ortadan

kaldrlarak, eitlie katlma ve gnllle hizmet eden bilgi retilmesine ynelik kurumlar nem kazanm bunlarn banda da eitim kurumlar niversiteler ve aratrma merkezleri bilgi toplumunun yaratlmas iin temel unsurlar olmutur.34 Enformasyonun iletmelere salad en nemli stnlklerinden biri de envanterin ortadan kaldrlmas; stoklar, depolar ve baka fiziksel varlklar ikame ederek iletmelerin hem para hem de zamandan tasarruf etmeleri ve bylelikle en nemli rekabet stnln yaratmalardr.35 Gerekli veya gereksiz rnlerin, atl olarak durmas, depolara yaplan pahal yatrmlar ve bir ok evrakn ve dokmann her gn elden gemesi yerine bu envanterlerin tam zamannda hizmet edecek ekilde kullanlmas doru enformasyonun sonucudur. Bundan en ok yararlanan iletmeler ise bankalardr, yaplan ilemlerin ayn ekran zerinden takip edilebilmesi, hesap aktarmlarnn hz enformasyonun para olarak adlandrlmasnn gstergesidir. New Millenium Fundn Yneticilerinden biri eer bankaclk sektrn yeniden kurmak gerekseydi, tula ve har kullanlmazd diyor.36 nk imalat yapan iletmeler, bilgi youn iletmeler ve bilgi yaratan iletmeler olmak zere tr iletmeler vardr. Ancak byk iletmeler ve ok uluslu irketler genellikle iletme stratejileri trn de bir arada bulundurmaktadrlar.malat yapan Bilgi youn irketlerde, enformasyon rnleri iletmelerin ekipmanlarnda ve srelerinde bilgiye nem verilmekte ve bilgi kullanlmaktadr. retilmekte ve bilgi yaratan iletmeler de kendilerini yenilie, yaratcla ve mterilerine zel rnler vermeye ynlendirmektedirler.37 Bilgi toplumundaki en nemli konu bilginin nasl ynetilecei ve amalara nasl hizmet edeceidir. Modern bilgisayar alarnn devreye girmesiyle birlikte33 34

BAYRAKTAROLU,a.g.m,s.544. ERKAN, Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumuna Gei, a.g.m,s.14. 35 Thomas A.STEWART, Entelektel Sermaye, Kurulularn Yeni Zenginlii, Mess yaynlar, stanbul Ekim 1997,s.19. 36 smet BARUTUGL,Bilgi Ynetimi, Kariyer Yaynclk,stanbul, Nisan 2002, s.31. 37 BARUTUGL, a.g.e, ss.44-45.

21

enformasyon aknn ynetilmesi her ne kadar verimlilik ve kazan kayna da olsa bilgi youn irketlerin geleneksel biimden farkl olarak rgt ve entelektel yaplar vardr. 1.5.2 Entelektel Deiim Faktrleri Sektrel yapda yaanan deiimler doal olarak en nemli kaynak olan insan, entelektel yapy da etkilemitir. Sanayi toplumunda bir irket skntya dt zaman, ilk yapt ey iilere yol vermekti; nk sabit sermaye yatrmlar ve yatrmclarn ticari itibar emekten ok daha az bulunuyordu ondan ok daha fazla deerliydi; yneticiler anaparann optimizasyonunu kendileri iin en ncelikli ama sayyorlard.38 Bireyinin nitelikleri bakmndan nemi dikkat ekmemekteydi. Sanayilemenin ilk dnemlerinde birey tamamen yalnz olarak sistemin iinde yer alrken bilgi toplumuna gei srecinin balad dnemlerde, grup ierisinde bir birey olarak yer almakta, bir takm oyuncu olma roln stlenmektedir. Yine ayn dnemlerde iilerin hibir sendikal hareketine izin verilmeyerek bl ve ynet politikas benimsenmiken; yeni endstriyel ilikiler srecinde yetki devret, rgtle ve ynet taktii benimsenmitir.39 II.Dnya Sava srasnda ve hemen sonrasnda yneticinin tanm astlarn iinden sorumlu kimse biiminde verilmi ancak bu tanm 1950li yllarda deimi bir ynetici insanlarn performansndan sorumludur denilmeye balanmtr. Bu gn ise ynetimin tanm bir ynetici bilginin uygulanmasndan ve performansndan sorumludur eklindedir. balanmtr. Bilgi ve hizmet retiminin egemen olduu bilgi toplumuna geite alan profili de ok byk lde deimektedir. Bugn bilgi iileri olarak adlandrlan alan snf, bilgi reticileri (bilim adam, mhendis, doktor hukuku vb), bilgi tayclarArie De GEUS, Yaayan irket, Rota Yaynlar, stanbul Austos 1998, ss.34-35. Numan KURTULMU, Sanayi tesi Dnm- Kreselleme Ve nsan Kaynaklar Boyutuyla, z Yaynclk stanbul 1996, s.211. 40 Peter F.DRUCKER, Kapitalist tesi Toplum, nklap Yaynlar, stanbul 1993, ss.66-69.39 38

40

Bylelikle birey-kurum-birey dnm salanmaya

22

(retmenler, profesyonel iletiim iileri, ktphaneciler vb), bilgi ilemcileri (idari iler ve sekreterlik vb), alt yap personeli (makine operatrleri, bakm personeli vb) eklinde olduka geni bir alan kapsamaktadr.41 ekil 1.4 Bilgi isinin Ykselii100 mesleki ve teknik isler 90 satis isleri 80 yonetim ve idare isleri

70 zanaat ve benzeri isler

buro ve benzeri isler

60

50 duz isciler ve operatorler

hizmet isleri

40

30

20

tarim iscileri

10

0 1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Kaynaka: Stewart s.46 Entelektel yapdaki bu deiimin en nemli etkeni, tm bilgi toplumuna geite de etkisi grnen teknolojidir.42

1970'li yllardan itibaren igcnn yapsnda da

deiim ve geliim yaanmtr. zellikle "mavi yakal" igc olarak nitelendirilen beden gcne dayal alma kompozisyonuna sahip igcnden; daha ok zihni alma potansiyelini kullanan "beyaz yakal" bilgi iisine doru bir dnm yaanmtr. Bilgi ve hizmet iilerinin oran gelimi lkelerde toplam igcnn, drtte n rahatlkla oluturur hale gelmitir.43 Bylelikle teknoloji ile birlikte "insan" kavram daha da nem kazanmtr. nk teknolojiyi reten de kullanan da insandr. Bir dier ifade ile, farkllk yaratacak unsur teknolojiyi etkin kullanacakVeysel BOZKURT, Enformasyon Toplumu Ve Trkiye, Sistem Yaynclk, stanbul Ekim 2000, s.134. 42 STEWART, Entelektel Sermaye, a.g.e, s.46 43 Akn KESER, Deien Ynleriyle Personel Ynetimi: nsan Kaynaklar Ynetimi, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt 4, say 1, s.13.41

23

olan insan unsurudur. Bu nedenle "insan"a yatrm yaplmal, yetkilendirilmesi ve motive edilmesi salanmaldr. Tm bu gereksinimlerini gerekletirecek ve bilginin olumasna katk verecek bireyin bilgi toplumuna has liderlik zelliklerini de salamas gerekmektedir. Bilgi toplumu liderlerinin profili hakknda farkl yazarlarn farkl grleri vardr. Melih Arata gre bilgi toplumu lideri barp, armayan, sakin, ieriksiz sloganlar atmayan, gelecee ilikin net bir vizyonu olan, toplumla birlikte bu vizyonu paylaan, toplumla gr alveriinde bulunan, katlm salayan, ynetenden ziyade ynlendiren bir lider; Rowan Gibsona gre ise, yirmi birinci yzylda baarl olacak liderlik, aracn kullanmay otomatik pilota brakmadan ileriye bakan, evre koullarn tarayan, rakipleri izleyen, yeni gelien eilimleri ve yeni frsatlar saptayarak krizlerden kanabilen liderlik eklinde ortaya kacaktr. Yirmi birinci yzyl liderleri; kaif,maceraperest ve nc olabilecek kiiler olacaktr. Warren Bennise gre ise, gelecei icat etme srecine kuruluun iinden ve dndan farkl insan bileimlerini katarak gc merkeziyetilikten uzaklatracak ve sreksizlikten frsat yaratmay bilecek, deiimi sevecek ve kurulularnda deiim taraftar bir kltr olumasn tevik edecek, etraflarnda gelecei kemiklerinde tayan insanlar toplayacak ve bu insanlar arasnda yaratc bir ibirlii oluturmay baaracak liderler olacaklardr.44 Bir baka deyile bilgi toplumu liderinin zelikleri aadaki gibi sralanabilir;45-46 Paylalan bir vizyona sahiptir, Gelecee ynelik uzun dnemle ilgilenir, inde bulunduu artlar izleyici grubuyla birlikte deitirmeye alr, Gcn sahip olduu bilgiden alr ve bu gc ekibiyle birlikte kullanr,

Selahattin ATK Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumunda Ynetici Nitelikleri, Kara Harp Okulu Bilgi Toplama Ve Yaym Merkezi Yaynlar-217,1999, s.23 45 Hasan GL, Bilgi Toplumu Karizmatik Liderliin Sonu Olur mu? , II. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, s.767. 46 Peter F.DRUCKER, 21.Yzyl in Ynetim Tartmalar, Epsilon Yaynlar,stanbul Mays 2000, s.157.

44

24

Bilgi toplumu lideri izleyicilerine gvenir ve oto kontrol glendirir, Ortak doruya ulamak iin diyalog kurar, Kendisini izleyicileri ile eit grr, Frsatlar iin ortadadr, Kendisine ihtiya duyulmayacak bir sistem kurar, Birlikte renir, Ekibiyle birlikte sorumluluk stlenir, Bilgi teknolojilerinden azami bir biimde yararlanr, kna yerine iletiim ve diyalogla gven yaratr. Bilgiye dayal irketler ile alanlarnn ortak amac deer yaratmaktr. Bilgi iileri kendilerinin piyasa deerini ykseltmek ve kurulularna daha fazla deer katmak ister, becerilerini artrma ve yetkinliklerini kantlama mcadelesi iinde baarl olurlar. Bilgi iilerinin yksek lde deer katabilme frsat bulabilmeleri iin geni bir gr alanna, gven duygusuna ve disipline gereksinimleri vardr.47 Dinamik rekabeti ve bilgi youn i evresinde bir yneticinin de yaratc perspektif zelliklerine sahip olmas, sorunlara kar uyanklk, esnek, orijinal ve yeni boyutlarla dnebilmesini gerektirmektedir. Bilgi iilerinin dllendirilmesi sz konusu olduunda ise geleneksel dl yntemlerinin yerine, bu kiilerin almalarnn karln parasal olarak almalar salanmal, birer ast olmaktan karlp birer ynetici yaplmal ve ne kadar iyi cret denirse densin birer eleman olmaktan karlp birer ortaa dntrlmesi gerekmektedir.48 Entelektel varlklar rekabet avantajnn en nemli kaynadr. Bundan dolay da iletmeler bilgi ynetimi teknolojisine milyonlarca dolar deerinde yatrm yapmadan nce, ilk i olarak denklemine insanlar tarafndan baklmal zeki ve yeniliki dnmeyi, bu tr deiimleri bakalaryla paylamay zendiren bir ortam yarattk m? diye sormaldrlar.49

47 48

Bob GUNS, Bilgiye Dayal ler, Executive Excellence, Yl:5, Say:59, ubat 2002,s.4. DRUCKER, a.g.m,s.15. 49 David LEE, Entelektel Sermaye, Executive Excellence, Yl:3, Say:30, Eyll1999, s.22.

25

Bilgi irketlerindeki yksek mobilizasyon, hzla gelien insan gc ve irket yaplar, bilimsel ve teknik bilgide artlara sebep olmutur. 1.5.3 Teknolojik Deiim Faktrleri Sanayi devrimine kadar bilim ve teknoloji birbirinden bamsz gelimitir, aralarnda bir etkileim olmam, bilim doay, bilinmeyeni renmeyi hedeflerken, pratik amac olmam, teknoloji ise tecrbeye dayal olarak gelimi, bilimsel tabana dayanmamtr. Sanayi Devrimi ile ynetim bilimi ve teknoloji arasnda etkileim balamtr.50 Sanayi toplumundaki mekanik dnme paradigmas yerini bilimsel paradigmaya yani kuantum mekaniine brakm, Kuantum teknolojileriyle bilgi ve bilginin retilmesine balanm; 20. yy son eyreinde sanayi toplumu sona erip yeni bir toplum yaps ortaya kmtr.51 Bilgi bazl dnen ve insan beyninin yerine geen teknolojiler, bilgi ve bilgi retim snrlarn aan, yenilii srekli duruma getiren bilgi toplumuyla mmkndr. Sanayi toplumuna geiin motoru olma ilevini buharl makineler stlenmi buna karn beinci dalgay ifade eden bilgi toplumuna geii de bilgi ve iletiim teknolojisi alanndaki gelimeler ortaya karmtr.52 Bu gelimeler ynetim alannda deiimlere sebep olmutur. Mal ve hizmet retiminde tm makine imalat; robot ve kontrol hizmetlerinde bilgisayarlarn kullanlmas, bilgisayar teknolojisinin boyut, fiyat ve ilevler itibariyle ok hzl gelitirilmesi ve teknolojik yenilik srecinin sreklilik kazanmas, kresellemesi sonucunda lke snrlarnn ortadan kaldrlarak iletme baznda rekabet gcn ne geirmitir.53 Transistrler yerine mikro ve entegre devrelerin kullanlmaya balamas hz ve gvenilirlii arttrm, maliyetlerde de dme salamtr. Bilgi teknolojileri, mikro50

mer KAYMAKALAN, Teknolojinin Bilim ve Toplumsal Yaama Etkisi, TBTAK TTGV TSAD 2.Teknoloji Kongresi Bildirileri, stanbul-1999, s.113. 51 Hsn ERKAN, Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumuna Gei, Bilgi Toplum Dergisi, Say 1,s.12 52 iek Tekin,a.g.e,236 53 Kemal.GLE, Bilgi Toplumu, Bilim ve Teknoloji Politikas ve niversite Sanayi birlii, veren Dergisi, Mays 2004, s.9.

26

bilgi-ilem

teknolojileri

de

denilen

yeni

teknolojiler;

mikro-elektronik,

telekomnikasyon, uydu ve video sistemleri vastasyla brolarda; ahsi bilgisayarlar (PCler), bilgisayar esasl kontrol sistemleri, bilgisayarla izim (CAD), bilgisayar destekli eitim, kablolu TV, bilgi bankas ve elektronik postalama gibi farkl sahalarda ok yaygn bir uygulama alanna sahip olmutur.54

Tm bu bilgi

teknolojilerinin kullanmnn etkilerini somut olarak grmek gerekirse; son 30 ylda retilen toplam bilgi hacmi bundan nceki 5000 ylda retilenden fazladr. Newyork Timesn haftalk basksnn ierdii bilgi, 17.yzylda ortalama bir insann yaam boyu edinebilecei bilgi ieriinden fazladr.55 letmeler iindede bu bilgi birikimi doru ynlendirilmelidir. Yeni teknolojiler sektrler arasnda yaygnlaan, rn ve retim sreci yeniliklerini ieren, iletmede maliyetlerin azalmasna ve verimliliin artmasna yol aan, ulusal ve uluslararas piyasalarda rekabet stnl salayan yeni bir teknoloji sistemi olarak ortaya kmaktadr.56 Yeni teknolojilerin nemli bir etkisi de biliim ve iletiimi kaynatrmas olmutur. letiim, yaynclk ve bilgi-ilem teknolojilerinin birleimi ile, iletiim ve yaynclk sektrleri de bilgi teknolojisinin tmleik bir paras durumuna gelmi57ve bilginin etkin bir ekilde ve hzla iletilmesine olanak salanmtr.58 Bu hz ve iletiim kresellemeyi de desteklemitir. Bilgi ve bilgi teknolojilerinin tam zamanl etkin, srekli iletiim halinde olan, katlmc ve entelektel bireyler tarafndan kullanm bilgi toplumunu temel zelliidir. Bunu da ancak bilgi ynetimini benimsemi, bilgi ve iletiim teknolojileriyle koordineli alan organizasyon yaplaryla baarmak mmkndr.

Tuncay GLOLU, Yeni Teknolojilerin alma likilerine Etkileri, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.599. 55 Emin AKATA, Bilgi ana Girerken Biliim ve letiim Kaynamas, TBTAK TTGV TSAD 2. Teknoloji Kongresi Bildirileri, sta nbul-1999, s.133-134. 56 Aysen TOKOL, Yeni Teknolojiler ve Deien Endstri likileri, www.isgc.org (11Mays2004). 57 AKATA a.g.m., s.134. 58 GLOLU, a.g.m, s.601 .

54

27

2.

BLG YNETM VE BLG YNETM SSTEMLER Bilginin toplum iinde neminin ve kullanmnn artmas yeni bir ekonomiyi,

bilgi ekonomisini oluturmutur. Bylelikle bilginin yaratlmas hem bilgi iilerine hem de bilgi tketicilerine yani insanlara aittir. Mal ve hizmetlerin ierii mteri fikirleri tarafndan belirlenirken, biliim teknolojisi mal ve hizmetlerin ynetiminin bir paras haline gelmitir. Bylelikle dijital bir ekonomiyle birlikte sanallama ortaya kmtr. Tm bu faktrlerin etkisiyle, dnen ve iletiim alaryla btnleen iletmeler tketiciyle dorudan temas kurar, araclar ortadan kaldrr hale gelmitir. reticiyle tketici arasndaki fark belirsizletirmi, kitle retimini yerini mterinin bireysel zevk ve ihtiyalarna uygun zel mal ve hizmet retmeye brakmtr. Bylelikle srekli yenilik ve hz kanlmaz olmutur. 59 Bu yeni ekonomide, toplum iin en nemli kaynaklardan olan bilginin sosyoekonomik yaamda aktif, verimli, etkin kullanmnda; bilgi ynetimini, temel kavramlarn anlamak ve uygulamak gerekmektedir. 2.1 Bilgi Ynetimindeki Kavramlar Bilgi kavramndan sz ederken beraberinde veri, enformasyon gibi kavramlardan da sz edilmekte ve ou kez birbirleriyle ayn anlama geliyorlarm gibi kullanlmaktadrlar. Bu kavramlar ayn olmad gibi her biri bilgi iini baaryla yrtmek iin geen srete farkl konumlar ifade etmektedir.

59

Bahadr AKIN, 2000 ylna Doru Bilgi Toplumu zerine Genel Bir Deerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin zellikleri, Verimlilik Dergisi, MPM Yaynlar, Ankara 1999/1, ss.67-75.

28

2.1.1 Veri (Data) Veriler olaylarla ilgili Kurumsal nesnel gerekler bal olup, olarak birbirleriyle ilemlerin

ilikilendirilmemilerdir.

amalara

yaplandrlmam biimde kaydedilmesidir.60 Hesap tablolarndaki rakamlarn, veri tabanndaki yazlarn, harflerin veya harf-kelime yumaklarnn, bilgisayar diline evrilmi 1 ve 0'lar olarak ifade edilmesi veri olarak tanmlanr. Tek balarna hi bir anlam ifade etmezler. 2.1.2 Enformasyon (Information) Enformasyon, verilere tanm eklenmesiyle oluur. Dzenlenmi verilerdir. Yazl, grsel bir mesajdr. Rakamlar l birimleriyle eletirerek -cm, kg, derece, adet gibi, yazlara tanm ekleyerek -personel listesi, alacakllar, borlular gibi-, eldeki veri enformasyon haline gelmesidir. Veri katma deer eklenerek enformasyona dnrken aadaki zihinsel srelerden gemektedir:61 Balam Snflandrma Hesaplama Dzeltme Younlatrma Veri, hangi amala derlendiinden balayarak, amaca en uygun ekilde hizmet etmek iin dzenlenmi ve enformasyona dntrlmtr. 2.1.2.Bilgi (Knowledge) Bilgi istatistiksel verilerin oluturduu (information) ve bu verilerin

yorumlanarak daha anlaml ve btncl olarak ortaya konduu (knowledge) iki farkl trden olumaktadr. Bilgi enformasyona yorum eklenmesiyle oluur, Geen yla gre sabit maliyetimiz artm ama 10 yllk ortalamann da altndayz. Bu yln mays aynn ilk 10 gnlk ya oran, mays ay ortalama ya orannn altnda eklinde rneklenebilir.

60 61

BARUTUGL,a.g.e, s.57. a.g.e,s 57.

29

Nitelikleri, elde edilmesi ve dzenlenmesine ilikin her iki bilgi trnn de genel zellikleri ve benzerliklerini Stephen Parker u ekilde sralamaktadr:62 Bilgi, ok farkl kaynaklardan elde edilebilir, Bilgi, ok kolay veya ok zor salanabilir, Bilgiyi kullanmadan nce unlarn yaplmas kanlmazdr: - Toplamak - lemek - Depolamak - Datmak Bilgi, ok farkl amalar iin kullanlabilmektedir, Bilgi kastl veya kastsz olarak tahrif edilebilir, Bilgi kaybolabilir, Bilgi hareketli-devingendir. Bilgi veri ve enformasyondan farkl olarak- dorudan insan zihninin bir rndr ve ancak insan zihninde hayat bulur. En basit ifadesiyle bilgi insann bildii eydir. Bu sebeple veri ve enformasyondan farkl olarak insann bildii her eyin belirli bir biime sokulmas, belli ekillerle, rakamlarla veya sembollerle ifade edilmesi ve belli balklar altnda snflandrlmas mmkn deildir.63 Bilgi daha iyi karar vermeyi salar, ancak kavramlar gerekmektedir. Bilgi toplumunda bilgi iletmeler iin deer retecek bir ara, bir manevi varlktr. D ilikiler sermayesidir; mteri, ortaklar, tedarikiler, yatrmclar, yasa koyucular ve uygulayclarla i birlii yaplmasdr. Bilgi yapsal sermayedir, bilgi ve iletiim teknolojilerinin, sistem ve yazlmlarn, veri tabanlarnn, belgelerin ve grntlerin, kavramlarn, iletme modellerinin, patentlerin kullanm haklardr. nsan sermayesidir; bireylerin ilerindeki yetenekler, bilgi, beceri, deneyimler ve sorun bilgi arttka etkisi azalmaktadr. Bu noktada yeni

Hseyin ODABA, Kurumsal Bilgi Ynetimi, Aylk Strateji Ve Analiz E-Dergisi, Kasm2003, say 10,s.5 63 J. GOOIJER, Designing A Knowledge Management Performance Framework, Journal of Knowledge Management, 2000, Vol. 4, No. 4, pp.,ss. 303-310

62

30

zme kabiliyetidir. Toplumsal sermayedir; yaanan ilikilerin kalite ve deerini artrmaktadr. evre sermayesidir.64 Unutulmamaldr ki, profesyoneller, zamanlarnn % 80ini ihtiya duyduklar bilgiyi arayp bulmak (information-searching), geriye kalan %20lik ksm da bu bilgiyi biimlendirmek (information-formation) ve karar vermek (decision-making) amacyla kullanmaktadr.65 2.1.3. Bilgelik (Wisdom) Bilgi ortaya kan bilgi neticesinde karar verilmesi ve gerekli mekanizmann devreye sokulmasdr. Bu yln mays aynn ilk 10 gnlk ya oran, mays ay ortalama ya orannn altnda demek ki zorundayz.eklinde rneklenebilir. Veri ve enformasyon aamasnda ama deer retmektedir. Bilgi aamasnda ise enformasyona deer katlarak yorum eklenmekte son aama olan bilgelik aamasnda ise kararlar verilip n grlerde bulunulmaktadr. Yorumlarn zenginlii bilginin zenginliiyle doru orantldr. Bilginin safhalar ile iletme iinde kullanl srelerinin bir btnlk gstermesi gerekmektedir. Bu durum insan algsnn z dzenlemeli doasnn zihnimizde oluturmu olduu kalplar simgelemektedir. Grlenler ancak bu kalplardan getikten sonra alglanabilir. Yeni bir fikri alglayabilmek iin, nce onu zihnimizde tasarlamal, canlandrmal yada onunla ilgili bir varsaym kurmalyz. Bundan dolay da en iyi bilim adamlarnn iyi bir veri analizcisi olmann yan sra , bir air kadar da yaratc olmalar gerekmektedir. 66 barajlardaki suyu idareli kullanmak

2.2. Bilgi Yaratlma Sreleri64 65

Verna ALLEE, Bilginin Getirisi, Executive Excellence, Yl:4, Say:48, Mart 2001,s.5. BAYRAKTAROLU,a.g.m,s.544. 66 Edward De BONO, Rekabet st, Remzi Kitabevi, stanbul Haziran 1996, s.66.

31

Veriden bilgiye doru olan yolculukta elde edilen deerin iletmeye fayda salayacak, rekabet avantaj yaratacak biime gelebilmesi, organizasyonun tm imkanlaryla etkileim halinde olmasyla mmkndr. Bu sre gerekli olan bilginin tespitinden, onun elde edilmesine-retilmesine, rgt iinde paylalmasna-koordine edilmesine ve deerlendirilmesine-ynetilmesine doru uzanr. Bu sreler ile