Upload
trandat
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ubóstwo i wykluczenie społeczne
Teorie ubóstwa i strategie walki z nim15.09.2009
Dr hab. Ryszard Szarfenbergwww.ips.uw.edu.pl/[email protected]
Teoria ubóstwa
UBÓSTWO
Przyczyna 1
Przyczyna 2
Przyczyna 3
Skutek 1
Skutek 2
Skutek 3
Teoria przyczynowa –oddziaływanie na przyczyny Teoria skutkowa –
oddziaływanie na skutki
Cykl deprywacji
Nieodpowiednirodzice
Deprywacja emocjonalna, społeczna
i intelektualna dzieci
Niewłaściwe praktyki wychowawcze
Niepowodzenia szkolne
Praca niewykwalifikowana lub bezrobocie, za mało pieniędzy na wyście
ze społecznej deprywacji
Niestabilne i niesatysfakcjonujące małżeństwo i życie rodzinne
Jakie interwencje i w której fazie cyklu mogą go przerwać?
Teorie potoczne
11,5% 15,7% 17,2% 19,0% 19,5%24,6% 27,2% 31,0%
38,3% 42,1%47,9% 48,4%
53,5%
67,9% 60,8%
76,4%66,1%
65,8%51,5%
58,7%
28,7%
42,9% 30,3%
50,2%
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
DEU ESP SWE TUR FIN MEX POL NOR JPN AUS USA KOR
Nie wiem Niesprawiedliwe społeczeństwo Lenistwo
Udział respondentów wyjaśniających ubóstwo poprzez lenistwo lub niesprawiedliwość społeczną, połowa lat 90.
Uproszczone wyjaśnianie ubóstwa
Jednostka Społeczeństwo
WinaUbodzy są leniwi,
niezapobiegliwi, brak im morale
Ubodzy są ofiarami działań innych,
ofiarami niesprawiedliwości
społecznej
Los Ubodzy nie mają szczęścia, wola Boga
Ubodzy są ofiarami procesów społecznych i globalnych, których
nie da się kontrolować
Oorschot, Halman, 2000
Ogólne przyczyny ubóstwa (grupy średnia, w proc.)Grupa krajów / kraj Lenistwo Brak
szczęściaNiesprawiedliwość
Koszt postępu
Wychodzące z komunizmu 33 8 35 14Europa EU15 23 16 36 21Polska 32 6 38 16Szwecja 16 11 35 31Wielka Brytania 27 15 34 21
W badaniu sondażowym zadano następujące pytanie: Jakie według Pana/Pani są przyczyny tego, że ludzie są ubodzy, w kafeterii odpowiedzi znalazły się cztery warianty- Ponieważ nie mają szczęścia- Ponieważ są leniwi i brak im silnej woli- Ponieważ społeczeństwo jest niesprawiedliwe- Ponieważ jest to nieunikniony koszt współczesnego rozwojuWyniki dla roku 1990 były następujące
Przyczyny specyficzne i ogólneOgólne przyczyny ubóstwa
Specyficzne przyczyny ubóstwa Brak szczęścia
Lenistwo
Niesprawiedliwość
Współczesny świat
Długoterminowe bezrobocie 89,6 59,5 115,7 105,3Alkoholizm 103,3 132,9 85,7 102,4Rozpad rodziny 112,9 88,7 91,8 114,1Choroba 137,1 90,8 95,8 90,4Nadużywanie narkotyków 104,4 141,9 82,1 106,6Cięcia zasiłków społecznych 95 35,2 131,5 97,7Brak wykształcenia 94,8 95,4 98,3 110,9Mieli ubogich rodziców 119,3 90 100 95,3Utrata poczucia wspólnoty w społeczeństwie
67,7 44,1 143,3 94,5
Ubogie środowisko zamieszkania 94,1 56,9 111,8 109,8Są leniwi 77,4 394,6 58,1 63,4Nie planują przyszłości 84,6 166,7 84,6 111,5Mają za dużo dzieci 127,6 134,5 81 98,3Są imigrantami 71,1 100 124,4 97,8Brak zainteresowania ze strony sąsiadów
95 65 122,5 92,5
Wybrali taki sposób na życie 73,7 271,1 50 118,4
Czynnik Komentarz z DS – ubóstwo obiektywne Komentarz z DS – ubóstwo subiektywneGrupa społeczno-ekonomiczna (źródło utrzymania głowy gospodarstwa domowego)
Grupami gospodarstw domowych o największym ryzyku ubóstwa są gospodarstwa utrzymujących się z niezarobkowych źródeł innych niż emerytura lub renta oraz gospodarstwa rolników. Pewnym zaskoczeniem natomiast jest mniejsze ryzyko ubóstwa gospodarstw domowych emerytów niż gospodarstw domowych pracujących na własny rachunek
Największym ryzykiem znalezienia się w sferze ubóstwa charakteryzują się, obok gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł, gospodarstwa domowe rencistów.Wpływ zmiennych określających przynależność do grupy społeczno-ekonomicznej na ryzyko ubóstwa jest znacznie większy w ujęcia subiektywnym niż w ujęciu obiektywnym
Liczba osób w rodzinie Liczba osób w gospodarstwie domowym w sposób istotny oddziałuje na ryzyko znalezienia się gospodarstwa domowego tylko w przypadku gospodarstw domowych składających się z 6 i więcej osób
Wszystkie parametry stojące przy zmiennych określających liczbę osób w gospodarstwie domowym są istotne i ujemne. Najwyższy poziom ryzyka ubóstwa występuje w gospodarstwach 1-osobowych
Klasa miejscowości zamieszkania
Nieistotne Gospodarstwa domowe zamieszkujące klasy miejscowości inne niż największe miasta charakteryzują się ryzykiem ubóstwa wyższym
Wykształcenie głowy gospodarstwa domowego
Poziom wykształcenia głowy gospodarstwa domowego w sposób jednoznaczny determinuje ryzyko znalezienia się w sferze ubóstwa
Poziom wykształcenia głowy gospodarstwa domowego w sposób jednoznaczny determinuje ryzyko znalezienia się w sferze ubóstwa
Województwo Relatywnie najwyższym ryzykiem wpadnięcia w sferę ubóstwa charakteryzowały się gospodarstwa domowe zamieszkujące województwo podkarpackie.Relatywnie najniższe ryzyko ubóstwa obserwujemy w grupie gospodarstw zamieszkujących województwo śląskie i warmińsko-mazurskie
Relatywnie najwyższym ryzykiem wpadnięcia w sferę ubóstwa charakteryzowały się gospodarstwa domowe zamieszkujące województwo podkarpackie.Relatywnie najniższe ryzyko ubóstwa obserwujemy w grupie gospodarstw zamieszkujących województwa świętokrzyskie i zachodnio-pomorskie
Wiek głowy rodziny Nieistotne Istotne tylko dla grupy gospodarstw z głową w wieku 25-34 lata. Ryzyko ubóstwa dla tej grupy gospodarstw jest wyższe niż dla grupy gospodarstw stanowiącej punkt odniesienia (35 lat i więcej)
Bezrobotni w GD Znaczące ryzyko wpadnięcia w sferę ubóstwa gospodarstw z osobami bezrobotnymi
Znaczące ryzyko wpadnięcia w sferę ubóstwa gospodarstw z osobami bezrobotnymi
Niepełnosprawni w GD Niepełnosprawność osób wyraźnie zwiększa ryzyko ubóstwa gospodarstw domowych. Wpływ ten jest jednak relatywnie mniejszy niż w przypadku bezrobocia
Niepełnosprawność osób wyraźnie zwiększa ryzyko ubóstwa gospodarstw domowych. Wpływ ten jest jednak relatywnie mniejszy niż w przypadku bezrobocia
Przyczyny ubóstwa (czynniki determinujące) mogą być różne w zależności do koncepcji ubóstwa i wynikającej z niej granicy ubóstwa, Diagnoza Społeczna 2009
Kiedy potrzebujemy
pomocy?
TAKNIECzy moje
rozwiązanie jest akceptowalne?
Potrzeba pomocy innych
Potrzeba pomocy innych
Czy moje rozwiązanie okazało
się skuteczne?
TAKNIE
TAKNIEPotrzeba pomocy innych
Czy mogę sam rozwiązać problem?
Mam problem
Wyjaśnianie problemu
Dlaczego powstał problem, co jest jego
przyczyną?
Jakie skutki i dla kogo ma problem?
Rozwiązywanie problemu
Co zrobić, żeby rozwiązać problem?
Jak to zrobić? Kto ma to zrobić?
Definiowanie problemu
Na czym polega mój problem?
Dlaczego to jest problem?
Czy mam problem?
Czy chcę go rozwiązać?
Uświadamianie problemu Motywowanie do rozwiązywania problemu
Mogę mieć wiele problemów sprzężonych ze sobą
Pomoc, opieka, pielęgnacjaPotencjał samodzielności w człowieku
MałyZerowy Duży
Pielęgnacja Opieka Pomoc
Średni
Konieczność kontrolowania zachowania
DużaCałkowita MałaŚrednia
Czas udzielania usług
DługiNieograniczony KrótkiŚredni
Ubóstwo a potrzeba pomocy
Czy dane gospodarstwo domowe potrzebuje pomocy?
Czy dane gospodarstwo domowe jestubogie?
TAK NIE
TAK Ubóstwo z potrzebą pomocy
Brak ubóstwa, ale jest potrzeba
pomocy – inny problem?
NIEUbóstwo, ale nie ma potrzeby pomocy –
poradzą sobie sami?
Brak ubóstwa i nie ma potrzeby
pomocy
Cele pomocy ubogim1. Zmniejszenie ubóstwa poprzez pomoc (łagodzenie
ubóstwa)2. Uniezależnienie od pomocy, usamodzielnienie
(pomoc dla samopomocy)• Potencjalna sprzeczność o ile założymy, że osiąganie
celu 1 może przeszkadzać w osiąganiu celu 2 i odwrotnie
• Dlaczego? Np. pomoc zmniejszając ubóstwo zmniejsza też przykrości z nim związane, a więc zmniejsza negatywne bodźce do samodzielności
Pomoc ubogim a zachowania
Czy ubogi wypełnia polecenia pomagających? Czy współpracuje?
Czy pomoc ma zależeć od zachowaniaubogiego?
TAK NIE
TAK Pomagać, nagradzać za współpracę
Pomagać bez względu na zachowanie
NIENie pomagać wcale,
albo karnie zmniejszyć pomoc
Pomagać, ewentualnie
zmienić formę pomocy
Pomoc bezwarunkowa a pomoc pod warunkiem zmiany zachowania
Niesamodzielni i ubodzy
Pomoc usamodzielniająca
Pomoc zmniejszająca ubóstwo
Usamodzielnieni, ale nadal ubodzy
Usamodzielnieni i nieubodzy
Nieusamodzielnieni i ubodzy
Inne czynni
ki
Nieusamodzielnieni i nieubodzy
Strategie radzenia sobie z ubóstwem
Hierarchia możliwości wyboru przed którymi stoją rodziny z za małymi zasobami w stosunku do potrzeb
Znaleźć lepiej płatną pracę w pełnym wymiarze czasu
Wydawać zaoszczędzone pieniądze
Wystąpić o zasiłki
Sprzedawać niekonieczne sprzęty domowe
Praca w niepełnym wymiarze czasu z możliwością łączenia płacy z zasiłkami
Zaciągać kredyty konsumpcyjne na bieżące opłaty
Odkładać opłacanie rachunków
Praca dorywcza
Spieniężenie polis ubezpieczeniowych
Zastawianie wartościowych rzeczySprzedaż koniecznych sprzętów domowych
Dobroczynność
Drobna przestępczość
Żebranie
Strategie radzenia sobie w Polsce
Sposoby radzenia sobie z trudnościami finansowymi
1993 N=1700
1994 N=1580
1995 N=1940
1996 N=1500
1997 N=1380
2000 N=1350
2003 N=1579
2005 N=1598
2007 N=1745
2009 N=3433
Ograniczanie potrzeb 93,3 91,6 88,8 91,1 93,5 88,7 92,5 89,5 89,2 86,4Korzystanie z pomocy krewnych 44,7 40,1 42,9 39,9 43,8 40,3 35,5 39,1 39,5 38,9Zaciąganie pożyczek 43,3 44,4 44,6 44,1 48,6 50,7 42,9 42 40,9 35,5Podejmowanie dodatkowej pracy 29,4 33,6 32,9 33,2 35,6 22,9 22,1 21,5 18,1 16,3Korzystanie z pomocy opieki społecznej
7,5 8 7,1 6,7 6 11,7 13,4 16,2 16,7 15,5
Korzystanie z oszczędności 20,8 18,7 15,1 17,5 18,3 16,6 9,5 8,5 7,6 13Wyzbywanie się majątku b.d. b.d b.d b.d. b.d. 5,7 6,9 5,9 4,4 4,5Korzystanie z pomocy Kościoła 1 1 0,8 0,5 1,2 1,3 0,7 1,9 3,4 3,3Podejmowanie innych działań b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 19 20,3 23,4 16,6 16,2Niepodejmowanie żadnych działań b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 13,1 12,6 11,3 9,8 10,7
Diagnoza Społeczna 2009, w proc.
Strategie radzenia sobie z ubóstwem w Rosji w czasie kryzysu, koniec lat 90 .
Odsetek oceniających strategię jakoTyp Strategia Odsetek
stosujących bardzo pomocną
dość pomocną
niepomocną Brak odpowiedzi
SP Ograniczanie wydatków na ubranie i buty
63 12 53 32 4
SP Ograniczanie wydatków na żywność 54 10 53 33 5
SP Odłożenie / nie wyjeżdżanie na urlop czy wakacje
27 16 46 39 0
SSS Prośba o pomoc krewnych 21 35 59 5 1SA Bardziej wydajna uprawa działki / pola
(grew more land plot)19 35 60 4 1
SA Nowa praca 12 29 42 27 3SA Przeniesienie się do nowego miejsca
zamieszkania9 21 38 28 13
SSS Prośba o pomoc przyjaciół 8 28 60 11 1SA Dodatkowa praca 7 32 58 9 1SA Praca w urzędzie państwowym (for
government)5 39 41 16 4
SA Sprzedawanie rzeczy osobistych 5 15 70 14 1SSS Prośba o pomoc państwa 5 11 41 46 1SSS Wprowadzenie się do krewnych 3 39 49 7 5SA Udział w przeszkoleniu 2 34 35 25 7SA Wyprowadzenie się od krewnych 2 20 49 28 3SA Wynajem komuś pokoju/mieszkania 1 35 55 9 2
SA – strategia aktywna, SP – strategia pasywna, SSS – strategia sieci społecznej
Analiza pomocy pieniężnejGłębokość
ubóstwa po transferach
Transfery
Dochody po transferach
Dochody przed transferami
Linia ubóstwa
Dochody gospodarstw domowych uporządkowane rosnąco
Dochody
Ubodzy po transferach
Ubodzy przed transferami
Beckerman, za Behrendt, 2002, s. 19
Ograniczenie ubóstwa dzięki transferom
DochodyDochody po transferach
Dochody przed transferami
Ubóstwo umiarkowane
Ubóstwo głębokie
Ubóstwo skrajne
Gospodarstwa domowe według wysokości dochodu
Gra
nice
ubó
stw
a(%
med
iany
doc
hodó
w)
Blisko ubóstwa
Zapobieganie ubóstwu model uproszczony
PIERWOTNA DYSTRYBUCJA DOCHODU(płace, dochody z kapitału)
REDYSTRYBUCJA POZA POMOCĄ SPOŁECZNĄ(ubezpieczenie społeczne, inne świadczenia, opodatkowanie)
POMOC SPOŁECZNA
UBÓSTWO
UBÓSTWOPrzypadki A, B – system zapobiegł popadnięciu w ubóstwoPrzypadek C – system nie zapobiegł ubóstwu
Behrendt, 2002, s. 48
Uproszczony model skutecznego łagodzenia ubóstwa
1. UprawnieniaCzy GD jest
uprawnione do pomocy społecznej?
Ubogie GD
2. AdekwatnośćCzy zasiłki
odpowiadają potrzebom?
3. KorzystanieCzy GD w pełni
korzysta z przysługujących
zasiłków?
tak tak tak
nie nie nie
UBÓSTWO
BRAK UBÓSTWA
PROGRAM POMOCY SPOŁECZNEJ
Walka z ubóstwem
Godna praca
Ubezpieczenie społeczne
Pomoc społeczna
Niewystarczająca ochrona
Brak ubóstwa
Ubóstwo
Zabe
zp.
Społ
.
PPUPPGP
Polit. Rynku pracy
PPGP – polityka promowania godnej pracy (wyciągania czy wypychania z ubóstwa), PPU – polityka przeciwdziałania ubóstwu (zapobiegania zsuwaniu się do ubóstwa).
Kto powinien odpowiadać za walkę z ubóstwem – opinia społeczna
UE27 PL
Rząd narodowy 53% 51%Sami obywatele 13% 14%Władze regionalne lub lokalne 7% 10%Unia Europejska 9% 8%NGOs lub dobroczynność 7% 6%Instytucje religijne 2% 2%Prywatne firmy 3% 1%Inne (spontaniczne) 1% -Nie wiem 5% 8%
Eurobarometer 2009
Co powinno być priorytetem w walce z ubóstwem – opinia społeczna
UE27 PLZaoferować możliwość pracy 61% 61%Wystarczająco I regularnie podnosić zasiłki socjalne I emerytury 32% 40%
Zapewnić wzrost gospodarczy, aby poniósł się ogólny poziom życia 42% 37%
Poprawić dostępność usług społecznych (opieka długoterminowa, opieka nad dziećmi, opieka zdrowotna itp.)
27% 31%
Zaoferować szkolenia i kwalifikacje 38% 30%Pomóc ludziom ubogim w dostępie do przyzwoitych i tanich mieszkań 37% 25%
Doradzać ludziom jak uniknąć nadmiernego zadłużenia 24% 17%Poprawić dostęp do dobrych i tanich centrów opieki dziennej dla dzieci 0-3 lata 18% 15%
Rewitalizować ubogie obszary 25% 13%Zwalczać wszystkie rodzaje dyskryminacji 18% 12%Pomóc ubogim w dostępie do usług bankowych I finansowych 9% 6%Inne (spontaniczne) 1% 1%Nie ma skutecznych sposobów pomocy ubogim w wyjściu z ubóstwa (spontaniczne) 1% 2%
Nie wiem 1% 5%
Eurobarometer 2009
Stopy ubóstwa i ich zmniejszanie przez transfery (2007)
po transferach socjalnych przed transferami socjalnymi, z wyjątkiem emeryturStopa ubóstwa (granica 60% mediany dochodów):