Metodyka nauczania języka polskiego

Wykład 3

Strategie oraz metody nauczania i ich rola w projektowaniu lekcji języka polskiego

Dr Krzysztof Koc

Strategia ujmuje proces nauczania jako całość składającą się z trzech elementów:

uczeń + dzieło (tekst kultury) + nauczyciel

Strategia dydaktyczna = droga uczenia się

JAK UCZYĆ I NAUCZYĆ?JAK ZORGANIZOWAĆ CZYNNOŚCI POZNAWCZE UCZNIÓW?

JAK OSIĄGNĄĆ ZAMIERZONY CEL?

Strategie nauczania

Strategia uczenia się poprzez działanieStrategia operatywna – strategia „O”

Uczeń sytuowany jest w roli wykonawcy utworu (w innym tworzywie).

Nauczyciel organizuje sytuacje dydaktyczne uruchamiające potrzebę takich działań i skłaniające ucznia do

samodzielnego stawiania pytań dziełu.

Strategie nauczania w edukacji polonistycznej

Przykładowe działania rozwijające twórczą aktywność dzieci:

1. Rysowanie: ilustracji do wiersza lub fragmentu prozy, elementów świata przedstawionego, sceny, postaci, tworzenie plakatu, projektu scenografii itp.

2. Gromadzenie materiałów pomocniczych: fotografii, ilustracji, wycinków prasowych, tworzenie wykresów, schematów, map itp.

3. Interpretacja głosowa: głośne czytanie interpretacyjne, recytacja, przygotowanie podkładu muzycznego do wybranego tekstu itp.

4.Teatralizacje: drama, odgrywanie scenek, przygotowanie inscenizacji, tworzenie scenariuszy teatralnych, filmowych, radiowych, przygotowanie słuchowiska itp.

5. Zabawy, działania na forum klasy: sąd literacki, konkurs literacki, przygotowanie kabaretu klasowego, spotkań z poezją, itp.

6. Własna twórczość literacka: naśladowanie poznanej formy literackiej (np. bajki, legendy, mitu, opowiadania), rozwijanie fabuły, rymowanie, poezjowanie.

Strategia operatywna – strategia „O”

Funkcje:

1. Skłania do analizy struktury utworu.2. Motywuje do czynnej lektury.

3. Integruje refleksję intelektualną z działaniem i przeżywaniem.4. Rozwija pamięć.

4. Rozwija myślenie dywergencyjne – polegające na poszukiwaniu różnych rozwiązań danego problemu, często oryginalnych i na

dostrzeganiu i rozumieniu związków między pozornie oddalonymi faktami, elementami itp.

Strategia operatywna – strategia „O”

Uczeń samodzielnie dociera do wiedzy poprzez poszukiwania, stawianie pytań, rozwiązywanie dylematów.

Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne skupione na analizie problemu i sposobach jego rozwiązania.

Strategia problemowa – strategia „P”

Przykładowe działania analityczne:

1. Porównywanie różnych tekstów (literackich i nieliterackich), różnych funkcji języka, odróżnianie fikcji od dokumentu czy publicystyki.

2. Porównywanie utworów o podobnym temacie, strukturze, różnej wartości artystycznej.

3. Porównywanie utworów w obrębie gatunku/rodzaju.4. Porównanie dzieła literackiego z obrazem malarskim, filmem,

sztuką teatralną.5. Przekład wiersza na prozę.6. Eliminacja lub wymiana środków artystycznego wyrazu w utworze

poetyckim.7. Samodzielne formułowanie problemów, hipotez, wartościowanie. 8. Styl opisu świata a idea, adresat a styl.

Strategia problemowa – strategia „P”

Zakłada wpływanie na emocje ucznia - proponuje uczenie się przez przeżywanie.

Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne

podporządkowane oddziaływaniu na emocje ucznia.

Strategia emocjonalna – strategia „E”

Przykładowe działania:

1. Odwoływanie się do uczniowskiego sposobu doświadczania świata.

2. Wykorzystanie w funkcji motywacyjnej fragmentu filmu, piosenki itp.

3. Wprowadzanie kontekstów pozwalających lepiej zrozumieć istotę analizowanego dzieła (malarstwo,

rzeźba, muzyka, architektura).

Strategia emocjonalna – strategia „E”

Ukierunkowana na podawanie i przyswajanie wiedzy gotowej.

Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne polegające na przekazywaniu gotowej wiedzy.

Strategia asocjacyjna – strategia „A”

Przykładowe działania:

1. Wykład.2. Eksplikacja.

3. Wzorcowa wykładnia sensów wpisanych w utwór.

Strategia asocjacyjna – strategia „A”

Metoda nauczania to sposób kierowania pracą uczniów:

celowy i świadomie stosowany, możliwy do systematycznego, wielokrotnego zastosowania,

Wybór metody zależy od treści nauczania, zakładanych efektów zajęć, literackiej świadomości ucznia.

Metoda

1. Metoda zakłada istnienie konkretnego celu dydaktycznego.

2. Metoda to dominująca w procesie droga uczenia się i kierowania uczniem.

3. Metoda zakłada określony udział ucznia i nauczyciela w procesie dydaktycznym (określony poziom aktywności i wzajemnych kontaktów podczas lekcji).

4. Metoda implikuje udział środków dydaktycznych, typ materiałów pomocniczych, sposoby ich wykorzystania i posługiwania się nimi w osiągnięciu zamierzonych celów.

Kryteria wyodrębniania metod

Metoda impresyjno-eksponująca

Związana jest z bezpośrednim kontaktem ze sztuką – czytaniem, oglądaniem, słuchaniem - oraz ukierunkowana na jej intuicyjny i emocjonalny odbiór, na pobudzenie wyobraźni poprzez zawartą w utworach siłę literackiej ekspresji.

Pozwala ona na wzbogacenie dźwiękowej i wizualnej percepcji utworu oraz włączenie tła kulturowego (muzycznego, malarskiego, obyczajowego) związanego z poznawanym tekstem. Jej powodzenie zależy od relacji łączących nauczyciela z uczniami, których wypowiedzi stanowią konieczne dopełnienie działań lekcyjnych.

Metoda ta pełni ważną funkcję motywacyjną, gdyż pobudza aktywność umysłową ucznia i jego emocje.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Kształcenie literacko-kulturowe

Metoda analizy dokumentacyjnej Uznawana jest za podstawową metodę edukacji literackiej. Jej celem

jest rozwijanie estetycznego smaku i literackiej świadomości uczniów; poszerzanie wiedzy o literaturze (formach, gatunkach, konwencjach, środkach wyrazu, kontekście macierzystym utworu) i umiejętności jej sfunkcjonalizowanej lektury; kształtowanie rozumienia istoty literackiej komunikacji oraz funkcji literatury w życiu ludzi.

W jej ramach dominują operacje tekstologiczne i podejście intelektualne zmierzające do uogólnień kulturowych lub teoretyczno- i historycznoliterackich.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Metoda analizy dokumentacyjnej - warianty realizacji

Sposób sterowania pracą uczniów może opierać się:◦ na dominacji nauczyciela (rozmowa nauczająca i eksplikacja tekstu) –

nauczyciel narzuca strategię interpretowania utworu, aktywność ucznia ma charakter receptywny, bierny;

◦ jak i zakładać samodzielność uczniów – np. praca pod kierunkiem, kiedy nauczyciel określa cele pracy, wskazuje materiały do analizy, formułuje instrukcje i polecenia, obserwuje działania uczniów, wspomaga ich w toku działań cząstkowych i w trakcie formułowania uogólnień;

◦ innym wariantem jest analiza problemowa – tu z kolei nauczyciel aranżuje „sytuację problemową” zestawiając np. kontrowersyjne opinie, odmienne reakcje odbiorcze, sprzeczne sądy badaczy o analizowanym utworze, a uczniowskiej aktywności pozostawia drogi jej rozwiązania - formułowanie hipotez, gromadzenie argumentacji i budowanie uogólnień;

◦ istotne są też analizy porównawcze – umożliwiające dostrzeganie podobieństw i różnic między utworami zarówno w zakresie języka, form gatunkowych, konwencji narracyjnych, jak i postrzegania problemów egzystencjalnych.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Metoda analizy wykonawczej

Polega na głosowym wykonaniu utworu poprzedzonym odpowiednim jego przygotowaniem. Refleksja nad jego wymową, obserwacja rytmiczno-brzmieniowej organizacji, retoryczności i perswazyjności wypowiedzi, typu leksyki i struktur składniowych, rodzaju wersyfikacji, kompozycji służy namysłowi nad frazowaniem, rozkładaniem akcentów logicznych i emocjonalnych.

Podejmowane czynności dydaktyczne wiążą się z analizą i interpretacją będącą poszukiwaniem w tekście sugestii do jego głośnej lektury.

Metoda ta uczy mówienia, czytania i sluchania.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Metoda przekładu intersemiotycznego

Zakłada przechodzenie od tekstu literackiego do innego systemu znaków. Techniki przekładu to: rysowanie, inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała, przekład fragmentów tekstu na scenariusz teatralny, filmowy, telewizyjny, radiowy.

Konstytutywnymi składnikami metody są: TEKST PRZEKŁAD NA INNY SYSTEM ZNAKÓW WYPOWIEDŹ

NA TEMAT PRZEKŁADU. Ten ostatni etap domaga się powrotu do tekstu. Działania

przekładowe nie mogą być bowiem celem samym w sobie.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Metoda przekładu intersemiotycznego

Istnieje w dwóch wariantach:1. Od kodów pozaliterackich do literackiego – wprowadza

ucznia w język innych dzieł sztuki korespondujących z tekstem omawianym; pozwala poznać inne systemy znaków (np. w adaptacji).

2. Od tekstów literackich do kodów pozaliterackich – umożliwia analizę swoistych cech kodu, który odróżnia przetworzenia od tekstu (np. rysunki do tekstu, drama).

Metoda ta wymusza działania analityczne nad tekstem, umożliwia poznanie medium i jego kodu oraz pokazuje mechanizmy wtórnej komunikacji.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

Metoda dyskusji

Zakłada istnienie problemu – niepokojącego, wywołującego odmienne reakcje, skłaniającego do wyrażania kontrowersyjnych ocen dotyczących np. konwencji, postaw bohaterów czy dokonań twórczych autora.

Metoda ta wymaga od ucznia zajęcia stanowiska, zebrania materiału argumentacyjnego, przygotowania własnego wystąpienia i zaprezentowania własnego głosu w dyskusji (tezy/hipotezy, przykładów, wniosków).

Dyskusja może dotyczyć reakcji na lekturę, może mieć charakter polemiczny i problemowy, może też być sądem literackim nad daną postacią.

Metoda ta uczy formułowania tez interpretacyjnych, ocen, argumentowania (logicznego i rzeczowego), uporządkowanego i zwięzłego sposobu mówienia, wykorzystania zdobytej wiedzy, słuchania i streszczania.

Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)

T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz.

CEL LEKCJI:

Uczeń potrafi scharakteryzować środowisko młodzieżowe przedstawione w powieści Musierowicz.

PRZEBIEG LEKCJI:

1. Jakie są cechy literatury młodzieżowej?

2. Uczniowie charakteryzują środowisko młodzieżowe przedstawione w Kwiecie kalaforia.

Postacie: Gabriela, Ida, Joanna Borejko, Danuta Filipiak, Aniela Kowalik, Paweł Nowak, Janusz

Pyziak, Robert Rojek

Metody w szkolnej praktyce

T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz.

PRZEBIEG LEKCJI:

Uczniowie wskazują problemy, z jakimi stykali się ci bohaterowie:

 problemy miłosne, wygląd, ubranie, nieszczerość przyjaciół, choroba matki, niezaradność ojca, szkoła, problemy z sąsiadami, niezrozumienie przez ludzi dorosłych, nieumiejętność gotowania, odpowiedzialność za losy rodzeństwa.

3. Z którymi problemami spotyka się współczesna młodzież? Które są już nieaktualne, a jakie można dodać?

Metody w szkolnej praktyce

T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz.

PRZEBIEG LEKCJI:

4. Miłość nastolatków – uczniowie wskazują jej cechy na przykładzie relacji między Gabrielą a Januszem oraz Anielą i Robertem.

Jak chłopcy starają się zwrócić uwagę dziewczyn i jak ukazują im uczucia? Jak dziewczyny starają się zwrócić uwagę chłopców i jak okazują im uczucia?

Z jakimi trudnościami spotyka się młodzieńcza miłość?◦ wyznanie (nieśmiałość)◦ rodzice◦ rodzeństwo

Zob. s. 146, 148, 153, 164, 168.

5. Uczniowie piszą instrukcję pt. Jak rozpoznać zakochanego nastolatka.

Metody w szkolnej praktyce