Dr Resid Ve 1915 Diyarbakir Katliamlari

7/29/2019 Dr Resid Ve 1915 Diyarbakir Katliamlari

1/5

SADIK ASLAN: Dr. Reid ve 1915 Diyarbakr katliamlarDonnerstag, den 25. August 2011 um 12:36 Uhr

Anadolu halklarn katliamlardan geiren kimi ahsiyetlerden ska szedilir ancakkatliamclyla herkesi geride brakan Dr. Reid fazla bilinmez. 1915 katliamlarn

gerekletiren ttihat ve Terakki Cemiyetinin Krdistandaki ba aktrlerinden Diyarbakrvalisi Dr. Mehmet Reid zerinde nemle durmak gerekiyor.

Yar yolda feci bir grntyle karlatk. ldrlenlerin cesetleri, yolun her iki yann adeta

doldurmutu. Bir kadn cesedinin uzun salaryla yar yarya rtldn fark ettik; buradayzleri kan iinde olan, kurumu kann narin bedenlerini kzla boyad kadnlar grdk. Birtarafta yine gnein altnda kmr gibi kararm erkek cesetleri vard. Sivereke yaklarken,artk ortalk cesetlerden geilmiyordu, byk ounluu ocuk cesetleriydi. Diyarbakrayaklarken, cesetlerin says iyice artt... Diyarbakr surlarnn dibinde cesetler bulacamzdnmyorduk ama yanlmz; kentin kapsndan girerken bile llerin arasndan geiyorduk.Yukardaki alnt, 1915 yaznda Diyarbakra atla giden bir Osmanl grevlisinin kaleminden.Aadaki alnt ise, yine ayn gnlerde, bir yaylann yamalarna kurulmu Mardininykseltisinden, Diyarbakrdan gelen ana yola bakan bir Sryani papazn yazdklar.

Askerler Hristiyan esirlerini dk fiyata Krtlere satyordu

O yoldan gelenler tehcir kafileleridir; Krtlerden oluturulan etelerin kuatt, Diyarbakrdangelen uzun bir kafile grdk. Onlara saldryor, mallarn alyor, aalyor ve a brakyorlard.ldrlmeden nce Mslman olmalar iin bir ans veriliyor, tersi halde hemenldrlyorlard. Bu dalar ve vahi arazi Hristiyanlara mezar olmutu... Askerlerin esirlerini okdk fiyatlarla Krtlere sattn haber aldk... Bazen tm kafileyi 1.000 liraya, bazlarn 600 ya

da 500e brakyorlard. Kafiledekiler plak arazide ve vadilerde braklyor, datlyor, elbiselerisoyulup vuruluyorlard. Ama bu kadarla da kalnmyor; karnlar yarlyor, barsaklar karlyor,deerli bir ey kalmasn diye kadnlarn salar, giysileri ve ayakkablar aranyordu. Altn diiolanlar en talihsizleriydi. nk ldrlmeden nce bu dileri sklyordu. Btn bunlar yklbir ganimete konmak iindi.Normal bir insann hayal gcyle bile ulaamayaca ve insan havsalasnn alamad buanlatlarla daha fazla karlayoruz. Tarihsel bir arka plan varolmakla beraber, Ermeni aydn vende gelenlerinin stanbuldan ankr ve Ayaa tehcir edildii gn olan 24 Nisan 1915, geneldeErmenilerin yokolu yrynn balangc olarak kabul edilir. Bunu, temel kurulma noktasolan, o dnemin ileri Bakan Talat Paann kard Tehcir Kanununun tarihi olan 27 Mays

1915 izler.

1 / 5


2/5


Ermenilerin yokolu yryne 500 bin Sryani de dahil oldu

Ermenilerin bu Yokolu yryne, geride krmdan gemi 500 bin insan brakarakSryaniler de dahil olur. Bu 500 bin rakam, Ermenilerin urad katliamn bilanosu olan 1-1,5

milyon rakamndan kk olacak ki genelde ya unutulur ya da parantezlere, dipnotlarahapsedilir! Belirtilen tarihler, gnmze katliamlara maruz kalm halklar asndan travmalarveya varolma mcadeleleri; dier taraftan da yzleememe sorunlarndan dolay farkltoplumsal sorunlar ve deiik garabetler olarak sirayet eder, Trk ve Krt toplumlar dahil olmakzere, meselenin esas msebbibi olan kurumlarca hakkyla bir yzleme gerekletirilemedentoplumsal ve kurumsal hastalklardan kurtulmak da ok zor. Mahlukat- beer nisyan ile malulolabilir ama toplum yle deildir, organizma olarak bir hafza tar, unutursa illa ki bir vakitdikileri patlar. Bedeli ok ar olur. O nedenle aradan neredeyse 100 sene bile gese Ermenive Sryani katliamlar gnmzn sorunlardr.

ttihat Terakkinin pantrkizmi ve Diyarbakr valisi Dr. Reid

Yaananlar balamnda yeterince bilinmeyene byte tutmak, yaanm olana daha iyi vakfolmak, bunu da bir tutuma dntrmek iin gerekli olur. Bundan hareketle, 1915 katliamlarngerekletiren ttihat ve Terakki Cemiyetinin Krdistandaki ba aktrlerinden Diyarbakr valisiDr. Mehmet Reid zerinde nemle durulmay gerektiriyor.Anadolu yakn tarihinde, halklara kk sktren, halklar katliamlardan geiren bazahsiyetlerden ska szedilir. 1918de Karadenizde Rumlar krmdan geirdikten sonraKogrde de Krtleri katleden Topal Osman (Laz Osman); Trk-Yunan savanda zmirdeRumlar katledip zmir Fatihi namn aldktan sonra Kogrde de bildiklerini uygulayan Sakall

Nurettin Paa, bu Sakallnn damad olup hem Kogr, hem Zlan hem de Drsim Krtkatliamlarnda temel rol oynayan Hseyin Abdullah Alpdoan ska zikredilenlerdendir. Bunlaraeklenecek baka isimler de sralanabilir. Ne var ki katliamclyla bunlar geen Dr. Reid yafazla bilinmez ya da isminden az bahsedilir.23 Ocak 1913 Bab- ali Basknyla ittihatlar ynetimi ele geirdikten sonra Talat, Enver veCemal muhteem ls pantrkist fikirlerle hzla bir askeri diktatrlk kurmaya balarlar.Anadolunun batsnda da rgtlenmeler gelitirilirken Krdistan vilayetlerine gnderilenyneticiler bu lnn akrabalar veya en yaknlardr. nk pantrkist politikayla batdaRumlarn halledilmesine balanmtr ama esas halledilmesi gerekenler olarak douda srasylaErmeniler, Sryaniler ve Krtler, yani Trk olmayanlar bulunmaktadr. Onlar halletmek iin de

kafa adamlar gerekecektir. O dnemde Van, Hakkari, Siirt ve Bitlis ehirlerinde Ermeni veAsuri-Sryani katliamlarn gerekletirenler olarak Cevdet, Enverin kaynbiraderi, Halil Kut iseEnverin amcasr. Enverin kardei Nuri Paa da Krtlere en zalim davrananlardan biri olacaktr.

Dastandan geldi Krtlere akraba oldu

Dr. Reid de 1915 katliamlarnn, nfusu homojenletirme planlarnn sahibi olan Talat Paannblgedeki bayardmcs olarak Diyarbakr valilii yapar. 1915 yaz ve sonbaharnda Diyarbakrve Mardin kentlerini bir vahet ortamnda diken stnde yaatmtr. Yaznn bandaki iki alnt

Dr. Reidin sorumluluundaki katliamlardan iki kesittir. O vakit Mardin bir sancak olarakDiyarbakr vilayetine baldr ve Diyarbakr vilayeti genelinde olup bitenler yaygn ve bilinli bir

2 / 5


3/5


ibirliki an ve st dzeyde bir koordinasyonu gsteren dehet verici ve sistematik bir zelliesahiptir. Dr. Reidi birok meslektandan farkl klan, onun bu zellikleri sergileyebilmeyetisidir. Bu ekliyle gndeydeki llere tehcir kafileleri srlrken, lden nceki bu sonvilayetin yollar ve patikalar, kuzey vilayetlerinden gelen tehcir kafilelerinin saldrya urayp

katledildii lm tarlalarna dnmtr.

1872de Dastanda doan ve bebekken Trkiyeye getirilen Reid, ilk ittihatlardan birerkezdir. stanbulda Askeri Tbbiyede okurken, 1889da okul arkadalar olan Krt AbdullahCevdet ve shak kuti, Arnavut brahim Temo ve Azeri Hseyinzade Aliyle beraber ttihat veTerakki Cemiyetinin temeli olan ttihad- Osmani Cemiyetinin kurulmasnda rol ald (ilkittihatlardan hibiri Trk deildir). Bu almalarda ahin Giray kod adn alr. Torunlar bu adsonradan soyad olarak benimseyeceklerdir. 1897de Cenevrede yaynlanan ttihat ve Terakki

dergisi Osmanlnn karlmasnda iki Krt, shak Skuti ve Abdullah Cevdetle beraber alt.Siyasi faaliyetleri nedeniyle srgndeki Krt siyasi eylemcileriyle tant Kuzey Afrikayasrgn edildi. Botan Mri Bedirxann torunu Mazlume ile evlenmiti. Bu yolla Bedirxanslalesinin sadk kollar ve onlarn aracllyla da Milli ve Karakei airetleriyle iyi ilikisi veKrtlerle ili dll neye yarad dense, bunun hayrl bir sonucundan bahsedilemez. Krtleribylece iyi tanm olduundan olsa gerek Reid, 1915te katliamlarda aktif rol oynamak zerearlkl olarak Krtlerden tekil El-Xemsin denilen lm mangalar rgtlemi, en bykkatliamlar bu gruplar yapmtr.

Ermeni ve Sryani arlar yakld

1908 Jn Trk devriminden sonra srgnden dnm, idari ilerde kariyerine balamt.1909dan itibaren stanky kaymakam, Humus, Kozan, Rize ve Karesi mutasarrf olarak grevyapmt. Kareside 1913-1914te alrken Talatn emriyle Rumlarn zorunlu tehcirini

rgtlemiti. Vicdansz, iddete tapan, ahlaksz ve iyi balantlar olan bu adam ilkinttihat-Terakkinin kirli ilerini ve tetikiliini yaparken, katliamcln stajn bu son grev yerindeyapm gibi gzkyor. Daha sonra Basrada alm, Badat ve Musulda da valilik yapmt.Dr. Reid, 1914 Austosunda Diyarbakr valiliine atandktan bir hafta sonra Diyarbakrn eskiarlar gn gece yand. Yaklp yamalanan, harabeye dnen 1578 dkkan ve deponunou Ermeni ve Sryanilere aitti. Reidin daha bar zamanndaki bu aculluu, onungrevinden alnp yerine, Hristiyanlara daha yakn olan Hamid Beyin getirilmesine neden oldu.Ne var ki ar yangn daha kt gnlerin habercisiydi ve alt ay sonra Mart 1915te Reidyeniden vali koltuuna oturtuldu.27 Mays 1915teki ilk Ermeni tehcir kararnamesi, cephe hattndan uzak olduu iin fiilen

Diyarbakr dta brakmt. 21 Haziranda Talat, Ermenilerin genel tehcir emrini Diyarbakr,Trabzon, Harput ve Sivas valilerine gnderecekti ama Reid daha Nisanda katliam

3 / 5


4/5


hazrlklarna balamt. Yerel ttihat ve Terakki mebuslar olan Feyzi ve Zlf ile uyumlualm (Bunlar Dr. Reidin ekibinin en nemli isimleridir), kendisine ayakba olabilecekMaden-Ergani, Mardin, Lice, Derik, Midyat, ermik, Savur ve Silvan yneticilerini ya grevdenuzaklatrm ya da ldrtmtr. 50 milis ierdikleri iin Arapa elli anlamna gelen El-Xemsin

lm mangalarn da ezamanl olarak oluturur.

Hristiyanlar Diclede bodurdu

Nisan ortasnda askerler ev ve kiliselere dalmak iin silah arama bahanesini kullandlar vegenel aramalara baland. Mays sonunda 2000e yakn Sryani ve Ermeni nde gelenitutuklanarak ikencelerden geirildi, bazlar ikencelerde ldrld. Ayn gnlerde Musuladoru ilk tehcir kafilesi yola karld ve yolda katledildi. Reid, ykl bir rvet karlnda, birgrup ok zengin Ermeniyi tehcir yerini, Urfadan daha kolay g edebileceklerini dndkleriMusula aktarmaya sz vermiti. Grup, bu zel anlamann onlar kurtardna inanadursun,

Reidle anlamal olan Krt Mustafa ve mer tarafndan Musula ulam yolu olan DicleNehrinde tm ldrld.Mustafa ve mer, Raman Krtleri kadn aas Perxannin oullaryd. Kafilelerden elde edilenganimetin yar yarya paylalmas biiminde Reidle anlama yaparak Dicle Nehri yoluylakeleklerle gnderilen 4 byk kafilenin katledilmesine katldlar. Gzergah boyu birok yerde,halk nehirde yzen imi cesetlerle karlanca yerel ynetim tehcirlerin karayoluylayaplmasn emretti.Haziranda amele taburlarnda grev yapan ok sayda Hristiyan asker Ergani, Harput, Urfayollarnda ldrld. Mardin, vilayete bal bir sancakt ve zellikle Sryanilerin nemli dinimerkezleri buradayd. Reid, elindeki kadrolarn bir ksmn buradaki katliamlar rgtlemek iin

gnderdi. Katliam hazrlklar iin vilayet merkezinde yaplan, asker kaaklar ve silahlar iin evaramalar, tutuklama gibi n hazrlklar aynen burada da gerekletirildi. Bunun iin Reidinkendisi de bizzat Mardine gitti. Tutuklananlardan oluturulan, Ermeni dahil ounluu Sryaniolan kafileler Diyarbakra gtrlme adna yollarda katledildi.Balangta Almanlarn Osmanl Hkmetine Ermenilere sert ilem etmeleri iin rtl izinverdii bilinen bir gerek. Ruslara kar ayakbasz savaacak bir Osmanl isteniyordu, hattabu nedenle Asyaya bile yaylacak Pan-Trkist topya tevik ediliyordu. Katliamlar dierHristiyan gruplar, hatta Alman misyonerleriyle ilikideki Protestan ve Katolik yanllar dakapsaynca baz Alman diplomatlar tepki gsterdi. Bunun zerine Talat Paa, Ermeni olmayanHristiyanlarn ldrlmemeleri iin 12 Temmuzda Reide telgraf gnderdi. Ama bu telgraftan

nce Nisan ve Mays katliamlar ounlukla Diyarbakr kenti ve civar ky-kasabalardagerekletirilmiti. Haziran ve Temmuz bandakiler Mardin sancanda olmutu. Yani zatenolan olmu, geriye kurtarlacak pek bir ey kalmamt. Buna ramen Talatla dankl olduuanlalan ldrmelerin devam ettii, daha gizli kapakl gerekletirildii grlyor. rneinMidyattaki saldrlar 19 Temmuzda balad, bir hafta sren katliamda 7 bin Sryani katledildi.Nusaybindekilerin hemen tm ve Cizrede de 5 bin Sryani Austosta katledildi. Osmanlyetkilileri bile Dr. Reide fkeliydiler nk muhalif memurlar bile ldrtmt. Ama Reid,buna ramen 1916ya kadar koltuunu korudu.

Diyarbakr vilayetinde 200 bin Ermeni ve Sryani ldrld

Reidin valilii sresince Diyarbakr, lm tarlalar vilayetiydi ve kaynaklar Diyarbakr

4 / 5


5/5


vilayetinde 200 bin Hristiyann ldrldn tahmin ediyor. Bu saynn 145 bini vilayetinyerlisi, yaklak 55 bini tehcir kafilelerine yaplan saldrlarda ldrlen yabanclardr. Yerlikurbanlarn 75 bini Sryani, 70 bini Ermenidir.Reidin Diyarbakr ve Mardinde karmza kan katliam sistematii yle zetlenebilir: lkin

dini liderler dahil erkek ileri gelenlerin tutuklanmas, ikenceli sorgular; yaklak bir ay sonra ilerigelenlerin ldrlmesi, sonra dier yetikin erkeklerin tehcidir ve ldrlmesi; erkekakrabalarna katlacaklar sylenen kadn ve ocuklardan tekil kafilelerin kentlerdenkarlmas. Btn bunlar olup biterken gayr-mslimlerin servetlerine el konulmas.Katliamlar 1915 Haziran ve Eyll arasndaki ksa dnemde tamamland. Blgenin her yerindekurbanlarn cesetlerine rastlanabilirdi: Ana yollarda, ehir kaplar dnda, kasaba dndakitepelerde, maaralarda, kaynaklarda, kuyu ve sarnlarda, lamlarda, gllerde ve nehirlerdesrklenirken. Hibir yolcunun gznden kamazd cesetler...Dr. Reid 1915 sonlarnda stanbula arlarak ttihat-Terakkinin gznde ar grnenkitlesel ldrme olaylar nedeniyle sorguland. Sorgusunda Ermeni ekya vatann bnyesine

girmi tehlikeli mikrop kolonisinden baka bir ey deildi. Doktorun grevi de mikroplarldrmek deil mi? diye doktorluk mesleine balln ifade etti! Savatan sonra hapsedildiama mahkemeden nce cezaevinden karld. Genelde, zamannda her eye kadir yksek egosahiplerinde grlebilen ekilde, dten sonra, aranrken intihar etti. Cumhuriyet dnemindevatani hizmetlerinden dolay ocuklarna maa baland...Zalim zulmn iletirken akellilerin elleri temiz olamaz der Halil Cibran. Dr. Reid, zulmnyeterince iletmi gzkyor. Ama feodal gler, eteler, kkrtlm gruplar ve hatta mahallihalk dndaki tepelerde, maaralarda, gllerde cesetler dolup taarken kim, nasl temiz kalmolabilir ki?!

Kaynaka:- Katliamlar, Direni, Koruyucular - David Gaunt - Belge Yaynlar- ttihat Terakki ve Krtler -Naci Kutlay - Beybn Yaynlar- Cemal Paa ve Ermeni Gmenler - Hikmet zdemir- Talat Paann Gurbet Masallar -Cemal Kutay

SADIK ASLAN / Krkler F Tipi Cezaevi

Kaynak: http://www.yeniozgurpolitika.com

5 / 5

Documents

Dr Resid Ve 1915 Diyarbakir Katliamlari