Dr.Hayriye Topçuoğlu ODTU GV Özel Lisesi 12.Sonbahar Öğretmenler Sempozyumu 18 Ekim 2008

Dr.Hayriye Topçuoğlu

ODTU GV Özel Lisesi

12.Sonbahar Öğretmenler Sempozyumu

18 Ekim 2008

ALTI ŞAPKALI DÜŞÜNME TEKNİĞİNİ KULLANARAK

DİL VE DÜŞÜNCE ARASINDAKİ İLİŞKİYİ KAVRAMA

2

altı şapkalıdüşünce dil düşünme

tekniğiDüşüncenin dilde somutlaşmasıDüşünme biçimine uygun

-sözcük seçimi -tümce kurgusu-söylem biçimi

“Dil, düşüncenin evidir.” (Alain)

Dilde somutlaşmış düşünceyi doğru anlamak için bu teknikten

nasıl yararlanabilirim?

ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

3

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği(Edward De Bono)

Beyaz/Nesnel -Yansız-Tanımlama-Durum saptama

Mavi/Denetleyici-Yönlendirme -Sorgulama -Değerlendirme

Kırmızı/Öznel -Duygusal -Bireysel -Önsezi -İzlenim

Yeşil/Yaratıcı -Özgün -Değişim -Farklı bir açı sunma

Sarı/İyimser -Yapıcı düşünce -Geliştirilebilir -Olumluyu gösterme

Siyah/Karamsar -Deneyim -Olumsuzu gösterme -Uyarı


4

“Altı Şapkalı Düşünme Tekniği”, düşünce eğitimi açısından ne kazandırır?

Çok yönlü düşünme (demokratik tutum geliştirme)

Analitik düşünme (daha doğru görme)

Sistematik düşünme (tutarlılık)

Düşünme biçiminin dile etkisini kavrama

Bu yanıt, bir başka sorunun da yanıtıdır: “Öğrencimi, hayata

hangi kazanımlarla uğurlamak isterim?”ODTÜ G.V.Lisesi/ 6Şapkalı Düşünme Tekniğini Kullanarak Dil-Düşünme Arasındaki İlişkiyi Kavrama/ H.Topçuoğlu/Ekim2008

5

altı şapkalıdüşünce dil düşünme

tekniğiDilde somutlaşmış düşünceyi Dilde somutlaşmış düşünceyi doğrudoğru anlamak için bu anlamak için bu

teknikten nasıl teknikten nasıl yararlanabilirim?yararlanabilirim?

1.Metin hangi şapkanın/düşünme biçiminin ürünüdür? Bu düşünme biçimi dile nasıl yansımıştır?

(Öğrenci, metnin özüne sinen ana duyguyu ya da düşünceyi kavrar.)

2.Okurun şapkasının/ düşünme biçiminin rengi, metnin anlaşılmasını nasıl etkiler?

(Öğrenci, kendi bakış açısının metni anlamasını nasıl etkilediğini kavrar.)


6

BAYRAKLARBu, Bulgar bayrağıBu, Yunan bayrağıBu, Kıbrıs bayrağıBu, Amerikan bayrağı

Bu bayrak, Sovyetler Birliği’ninBu bayrak, Brezilya’nınBu bayrak, Cezayir’inBu bayrak, Batı Almanya’nın

Gördün mü? Hepsini bildim.Bildim amaNeden ayrı ayrı bayrağı var her milletin?Hani kardeştik hepimiz?

(Süreyya Berfe)

Örnek 1:Şairlerin şapkasıyla bayrak...

SıralamaDurum saptamaTaraf olmama

SorgulamaTartışmaya açma

AyrışmaKişisel tepki

Bayrağa ilişkin değerler

Farklı bir bakış açısı yok

7

BAYRAK

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü, Kız kardeşimin gelinliği,

şehidimin son örtüsü, Işık ışık, dalga dalga bayrağım! Senin destanını okudum,

senin destanını yazacağım.

Sana benim gözümle bakmayanın Mezarını kazacağım. Seni selâmlamadan uçan kuşun Yuvasını bozacağım. (...)

(A.Nihat Asya)

Tutkulu bağlanış, sahiplenmeÖznellikYoğun duygu aktarımı

Değerlerin temsili

Uyarı!!Nesnellik

Sorgulama

Farklı bir bakış


8

Sınıf içi gruplama seçenekleri:

Sınıf mevcuduna göre altı grup oluşturma

Bir öğrencinin altı şapka penceresinden metni değerlendirmesini isteme

Sınıfça, konuya altı şapka renginden yaklaşma

Örnek 2:Okurun şapkasıyla “bayrak” şiirleri...


9

Öğrenci A.Nihat Asya’nın metnine nasıl yaklaşabilir?Öğrenci A.Nihat Asya’nın metnine nasıl yaklaşabilir?

Bayrak bir ulus için hangi değerleri taşır? Bu şiirde bayrağa yaklaşım ve seçilen sözcükler ne kadar nesnel?

Bu şiir benim bayrağa ilişkin değerlerimle ne kadar örtüşüyor? Şairin bayrağı anlatımını ne kadar beğendim? Söylemi çekti mi?

Bu şiir bayrak sevgisini ortaya koyarken, kullanılan ifadelerle hangi riskleri içeriyor?

Bu şiir bayrakla ilgili hangi güzel değerleri okura sunuyor, hissettiriyor?

Bayrağı konu alan bir şiir ....açıdan da yaklaşılamaz mı? Alışıldık ifadeler yerine ne tür bir söylem çok daha çarpıcı olabilir?

Bütün bu soruların yanıtlarına genel olarak baktığımda ortaya çıkan tablo nedir? Bayrak temalı bu şiiri, nasıl değerlendirmem gerekir?


10

Örnek 3: Düşünce değişir...Dili de değiştirir...Örnek 3: Düşünce değişir...Dili de değiştirir...

Cumhuriyet öncesi Cumhuriyet sonrası

Çocuklarımıza Neşideler(1912) Çocuklarımıza Şiirler (1959)

(Ali Ulvi Elöve)

“Ulu Tanrı!.. Bu Osmanlı ülkesi” Türk ülkesi

“Osmanlılık böyle mi?” Türklük yolu böyle mi?

“Ey şanlı kızıl bayrak” canlı, yiğit bayrak

“Dursun şu kızıl sancak” o şirin bayrak

Rus Moskof

“Bir bir fırlar mendil, fes” kasket, mendil, bezOkur şapkalarıyla bu olguyu değerlendirme:Okur şapkalarıyla bu olguyu değerlendirme: Beyaz / zihniyet değişimi Kırmızı / ........................................... Sarı / ........................................ Siyah / ........................................ Yeşil / .........................................Mavi / .........................................


11

Örnek 4: Düşünce, gücünü dille pekiştirir...

Arap toplumunda

Cahiliye dönemi İslamiyet’in kabul süreci

aşk

şarap

kadeh

saki

meyhane

Bu uygulamanın sahipleri, hangi şapka renkleriyle hareket etmiş olabilir?Bu uygulamanın sahipleri, hangi şapka renkleriyle hareket etmiş olabilir? Beyaz / yeni değer ve inanç sistemini yerleştirme çabası Kırmızı / ........................................... Sarı / dilin gücü, kılıcın gücünden üstündür. Siyah / ........................................ Yeşil / .........................................Mavi / .........................................

Alışıldık kavramlar, toplumu Alışıldık kavramlar, toplumu ürkütmeyecek biçimde korunarak, ürkütmeyecek biçimde korunarak, İslamiyet’in özüne uygun biçimde İslamiyet’in özüne uygun biçimde yeniden tanımlanıryeniden tanımlanır :

Allah’a ulaşma yoluiilahî aşk

aşığın kalbi

mürşit

tekke

12

Uygulama: “Hürriyet”in dili...

11.Sınıf Türk Edebiyatı metinleri arasında yer alan

“Hürriyet Kasidesi”(Namık Kemal)

şiirinde, “hürriyet”i tanımlayan sözcükler hangi düşünme biçimlerinin/ şapkaların ürünüdür?


13

Ne gam pür-âteş-i hevl olsa da gavgâ-yı hürriyetKaçar mı merd olan bir cân için meydân-ı gayretten(...)Ne mümkün zulm ile bîdâd ile imhâ-yı hürriyetÇalış idrâki kaldır muktedirsen âdemiyetten(...)Ne efsunkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyetEsîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten

Senindir şimdi cezb-i kalbe kudret setr-i hüsn etmeCemâlin tâ ebed dûr olmasın enzâr-ı ümmetten

Ne yâr-ı cân imişsin âh ey ümmîd-i istikbalCihânı sensin âzâd eyleyen bin ye’s ü mihnetten

(Namık Kemal, Hürriyet Kasidesi)

Hürriyet/ zorlu mücadele(risk/siyah)

Hürriyet/uğruna can verilesi(riski göze alma/kırmızı)

Hürriyet/sevgili(büyülü güzel/sarı)

[Dönemin siyasî atmosferi düşünüldüğünde, hürriyetin dilde karşılığını bu

sözcüklerle bulması şaşırtıcı değil!!!]


14

Öğrenci, bu tür uygulamalar sonunda hangi kazanımları elde eder?

Dil ve düşünce arasındaki etkin bağı kavrar.

Dilin önemli bir güç olduğunu fark eder.

Metni daha farklı bir gözle okur ve anlar.

Okul metinlerinden edindiği deneyimi, hayatın metinlerine taşır ve kendisine sunulanı daha dikkatli okumayı öğrenir.

Kolay kabul etmez ve gerekçesiz reddetmez.

Olaylara ve sorunlara bütüncül bakmadıkça bir şeylerin hep eksik kalacağını bilir.


Teşekkürler...Teşekkürler...

[email protected]@odtugvo.k12.tr


Documents

Dr.Hayriye Topçuoğlu ODTU GV Özel Lisesi 12.Sonbahar Öğretmenler Sempozyumu 18 Ekim 2008