Upload
others
View
32
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 1
DRONA NECTAR
SUSRUTHA SUTRASTHANA
1-28 chapters
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 2
Susrutha samhitha:-1000-1500BC
Upadeshta---Dhanwantharee-2350BC
Tantharakara-----Vrudha susrutha
1st Pratisamskartha------Susrutha-2 -2AD
2nd Pratisamskartha------Nagarjuna- 5AD
Pada sudheekartha-----Chandrada- 10AD
Total-----186 chapters (120 + 66 utharathanthra)
Commentries:-
Nyaya chandrika- Panchika(nidana sthanam)-------gayadassan- 10 A.D
Bhanumathi / Tatparya teeka(suthrasthana)-----Chakrapani-----11A.D
Nibandha sangraham----------Dalhana-------12 A.D
Susruthartha Sandeepanam--------Harana chandran------20 A.D
Panchika:- Bhaskara-12AD
Hindi:-
Ayurveda Rahasya Deepika: Bhaskara govinda Ghanekar
Ayurveda tatwa sandeepika: Ambika datha sastri
Susrutha vimrsini:- Ananthram sharma
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 3
1st chapter:- Vedothpathi (Ayurvedothpathi) Sootras:- 1
“adathou vedothpathim adhyayam vyagyasyamaha
Yadhovacha bhagavan dhanwanthari: susruthaya”
Types of Sootras:-
Dalhana:- Sutras are of 4 types
o Pratisamskrutha sootram
o “yadhovacha bhagavaan dhanwanthari”
o Ekeeyasootram- anyamatham
o “tatra lohitha kapila paandu peetha…colour of bhumi and rasa of jala
o Sishyasootram
o “vaayo prakruthi bhuthasya vyapannasya cha lakshanam
o Sthaanam karmam cha rogamscha rogamscha vadaswa vadatham vara”
o Gurusootram
o “dehae vicharathasthasya lakshanaani nibodhmae”
Sootra-2- dhanwanthri- introduction, prasamsa & disciples
“adha ghalu/ bhagavantham/ amara varam/ rushigana parivrutham
Rishi:- Devarshi, Rajarshi, Brahmarshi
Asramastham/ kaasiraajam / divodaasam dhanwantharim
Asramam:- Vaanaprastham
Kaasi:- Vaaranasi janapatham
Divodasa dhanwanthari:- Diva swargasya daasa divodasa
Dhanwanthari:- dhanwam salya sastram, tasya antham paaram eeryathi gachathi iti
dhanwanthari
7 disciples
Oupadhenava, Vaitharana, Ourabhran, Poushkalavathan, Karaveeryan,
Gopurarakshithan, Susrutha prabruthaya
Vyadhi----sareera/manasa/aganthu
Benefits of Ayurveda:-
Rogopasamanartham and atmanascha prana yathrartham
Sootra:- 4:- Two sreyas obtained from Ayurveda
“atraayatham / aihikam / amushmikam cha sreyaha
Sootra 5:- first dialog of Dhanwanthari
“thanuvaacha bhagavan- swagatham vaa/ sarva /eva/ ameem/ asya/ adyapyascha /
bhavantho / vatsa:
All sishya are eligible
Sootra 6- Brahma smrutha Ayurveda:- Brahmasamhitha
“iha / ghalu/ ayurvedo naam / yad / upaangam/ adharva vedasya/ anutpadaiva / prajaha/
sloka/ sathasahasram / adhyaya/ sahasram/ cha / kruthavaan/ swayambhu/
Thatho / alpayushtham/ alpa medasthwam / cha / alokya / naraanaam/ bhuyo / ashtatha/
praneethavaan
• Upavedha of Atharvavedha
• Brahmasootra:-Brahma samhitha
• Sloka—sathasahasram(1 lakh)-
• Adhyayam---sahasram(1000)
• Divided in to 8 branches by Brahmadeva
• 8 Branches:-due to alpa ayusatwam and alpa medasatwam of humans
Sootra 7:-
“thad yadha:- salyam / saalakyam / kaayachikitsa/ bhuthavidhya/ kaumaarabruthya/ agada
thantram/ rasayanathantram/ vaajeekarana thantramithi”
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 4
Pratyanga laksana
Sootra 9:-
1.“tatra salyam nama vividha…..anthargarbha salyodharanartham
2.“salakyam nama…….urda jathurugatha
3.“kayachiktsa nama sarvanga samsrithanam vyadheenam jwara rakthapitha sosha
unmada apasmara kushta meha athisaradeenam upasamanartham”
4. “bhuthavidhya nama devasura gandharva yaksha raksha pitru pisacha naga
grahadyupasrushta chetasam santhikarma baliharanedi grahopasamanartham”
“Bhoothani=8 deva, asura, gandharva, yaksha, raksha, pitru, naga, pisacha
5. “Kaumara bhruthyam nama kumara bharana datri ksheera ……graha samuthana
vyadheenam upasamanartham”
6. Agadathantra:- sarpa keeda…..dashtavisha vyanjanartham, vividha visha samyoga
upasamanartham
7. Rasayanam:- vayasthapanam, ayurmedha balakaram, roga apaharana samartham
8. “vajeekarana thantram nama- 5 karmas
Alpa suklam—apyayanam
Dushta suklam----prasada
Ksheena-----upachaya
Vishushkam----janana
Praharsha jananam
Sootra:- 10:-
“asmaakam sarveshameva / salyajnanam/ moolam / kruthwa/ upadishathu/
bhagavanithi/
Sootra :- 12:-
Ayurveda prayojanam- vyadhi parimoksham, swasthasya rakshanam
Sootra:- 13
Definition:-
“Ayurasmin vidyathae anena va ayur vidanthi ityaruvedaha”
Sootra:- 14:_
Pramaanas cited to prove salya
4pramanas:-Pratyaksham, Agamam,Anumana, Upamanam (PAAU)
• Salyam pradhanam----
• Prathamahethu:-vruna samrohanam,
• Dwitheeya hethu:-daksha sira sandanat cha
Sootra:-16:-
Relevance of Salya in ashtangas:-
o Asukriya karanaat
o yantra sasatra kshara agni pranidhanath
o sarvatantra samanyath
Sootra:- 17:-Saastra prasamsa
Effect of salyatanthra:-
Sasvatham, punyam, svargyam, yasasyam, ayushyam, vrittikaram
Sootra:- 18:- Kramaagathi :- guruparampara
Bhrahma-----Dakshaprajapathi-------Aswanees------Indra-----Divodaasa Danwanthari---
-----sousrutha -------susrutha- naagarjuna
Sootra:- 20:_For whom this sastra mentioned for?
Chikitsa adhikrutha purusha:-
• “asmin sastrae panchamahabhutha sareera samavaya purusha ityuchyathae”
• “lokohi dwi vidha sthavaro jangamascha”
• Agni and sowmya
• Panchatmakam:- Pruthvyaadi pancha mahabutha
• Chaturvidho bhutha Grama (***)
• samswedajam, jarayujam, andajam,udbidjam
• “tatra purusha pradhanam tasya upakaranam anyath tasmaat purusho
adishtaanam”
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 5
Sootra:- 21
‘tad dukha samyogat vyadayaha uchyanthae”
Sootra:- 22
• 4 types of vyadhi—aganthu, sareeram, manasam, swabhavikam?
Sootra:- 23
Aganthu:- abhigatha nimithaja
Sareerasthu annapana moola vatha pitha kapha sonitha sannipatha vaishmya
nimitha…
“swabhavikasthu kshuth pipasa jara mruthyu nidra prabruthaya:”
Sootra:_24
Roga adhistana—2 –sareera , manasa
Sootra:- 25:_
• Vyadhi nigrah hethu:- Samsodhana, samsamana, ahara, achara
Sootra:- 26
• “praaninam punar moolam aaharo bala varna ojasaam cha”
• Ahaara depnds on Shad rasa
• Rasa depends on Dravya
• Dravya is oshadhi
Classification of Dravya:-
Oushadaya---sthavara and jangama
Sootra:- 27:- Classification of Plant kingdom
Sthavara 4 ---vanaspathi, vruksham, veeruth, oushada
Vanaspathi-----a pushpa phalavanthi(Su)
(no flower but fruit)- plaksha, udumbara
Vruksham ----(vanaspathyam by charaka)---pushpa
phala(Su)having fruits and flowers- amra, jambu
Veeruth----Prathanavathi- vidari, kolavalli, saliparni,
prusniparni
Oshada----phalapaka nishta( plant destructs when fruits be
comes ripe)- Godhuma
Sootra:- 28 & 29:- Animal kingdom
Jangama---Gachathi iti jangamam - 4 types
Jarayuja- pasu, manushya, vyala
Andaja:- Gaga, Sarpa, Sareesrupa
Swedaja--- krumi, keeda, pipeelika
Udbhijam----indragopa mandooka
Sootra:- 34
“Sareeranam vikaranam esha varga chathurvidha:-
Ahara, achara, parthiva, kalakrutha (Dal)
sthavara jangama, parthiva, kalakrutha (su)
Sootra :- 35- aganthu & sareera
Sootra:- 36
“Manasanam thu sabdadi rishto varga sugavaha:- sabdadi vargaha sabda sparsa
roopa rasa gandhadaya:”
Sootra:- 37&38;- Chikitsa beeja kadhanam:- 4
Purusha, vyadhi, oushadha, kriyakaala
For purusha :- Vyadhi, Oudhadha, Kriya, Kaala (su)
Sootra:- 39
Total 120 chapters divided in to 5 sthanas
Soothrasthana----- 46
Nidanasthana------16
Saareera sthana-----10
Chikitsa sthan------40
Kalpasthana------8
Utharathanthram----66
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 6
2nd chapter:- Sishyopanayaneeyam Advises to teach 4 casts
Qualities of sishya:-Tanu jihwa oshta danthagram,Riju vakthra akshi nasam
Klesa saham
Upanayana vidhi:-Initiation ceremony/ construction of classroom
Prasastha thidhi, karana muhurtha
Gomaya pralipya - Chaturhastha chaturasram
Darbha samstheerya
Oath taking / student dress code
Round Agni
Neecha nagaroma
Kashaya vasasa
Swabheshjair prathikarthavyam:-Read from text
Ineligible persons for treatment:-Read fromm text
Vyadha, sakunika, pathitha, papakarina
Unsuitable time for Adhyayana:-Calender Holidays- Read
3- Adyayana sampradaneeyam
♨ Soothra sthana—46 chapter
♨ Nidana sthana—vatavyadhi, arsas, asmari, bhaganthara, kushta, meha, udara, moodo,
vidrathi, parisarpanam(visarpa nadi sthanaroga), grandhi, vrudhi, kshudra, sooka, bagna,
mugaroga
♨ Sareerasthana---bhuthachintha, rajasudhi, garbhavakranthee, garbha vyakarana, sareera
vyakarana, pratyeka marma nirdesha, siravarnanam, siravedham, dhamaneevyakarana,
garbhini vyakruthi
♨ Chikitsa sthana:- 40- 1st Dwivruneeyam,Vathavyadhi---4th mahavathavyadhi-----5th
♨ Last--- dhumanasya vidhi
♨ Prameha, prameha pidaka, madhumeha chikitsa mentioned in seperate chapter
♨ Kalpasthana:- 8- 1st –annapana raksha vijnanam, 8th – keeda kalpa
♨ Utharathanthra:- 4 angas-1st chapter---- Oupadravikam,26 chapters for salakya thanthra,12
chapters for kaumarthanthra,21 chapter for kayachikitsa
♨ Amanushopasarga prathishedam, apasmara prathishedham, unmade prathikshedam----3
chapters is bhuthavidya
Rasa bheda vikalpam, Swastavruthi, Tanthra yukthi, doshabheda vikalpa---Thanthrabhushana
Synonyms of chikitsa:- prayaschitha, prasamana, santhikarma
4th—Prabhashaneeyam “ekam sastram adheeyano na vidyat sastra nischayam
Tasmat bahusrutha sastram vijaneeyat chikitsaka”
Oupadhenava, ourabhra, sousrutham, poushkalavatham----seshanam salyathantranam moolani
5th--- Agropaharaneeyam
♣ Trividha karma----poorvam, pradhanam, paschat
♣ Ashta vidha sastra karma----chedyam, bhedyam, lekyam, vedhyam, aeshyam ,
aharyam , visravyam seevyam
♣ Ayatho, visala, sama, savibaktha, nirasrya----5 vruna guna
♣ Signs of uthama vaidya:-
♣ Sowram, asukriya, sastra taikshnyam, asweda vepadhu, asamohascha
Types of chedana and their sites:-
Bhru ganda sanka lalada akshiputa oshta danthaveshtaka kaksha kukshi
vankshana-----tiryag cheda
Chandra mandalavat chedan---pani pada
Ardha chandrakruthi------ guda and medra
Moodagarbha, udara, arsas, asmari, bagandhara, mugaroga----surgery to be
done in empty stomach
Paschath karma:-Read
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 7
Varthi / vikesika:-gauze: Wick:- madhu sarpi pragada oushayuktha- na athisnigdha na
athi rooksha varthi- athi snigdhat- kleda, athi roukshyaad:- cheda
Ghana kabalika
Bandage with cloth
Fumigation with vedana rakshogna dhupa
Rakshogna mantra
Fumigation:-
Guggulu, agaru, sarjarasa, vacha, goura sarshapa choorna+ lavana+ nimbapatra+ aajya
Anoint the aajya sesha in marmasthaana
Changing of dressing:-
Vruna bandage should be removed on 3rd day
If removed in 2nd day:- Vigraditho, Chirat vruna samrohana, teevra ruja
Hemantha sisra vasantha-----3 days
Greeshma, varsha, sarath-----2 days
Sastra athipaaathitha chikitsa:_
Pradeeptha agaravath seegram tatra kuryaad prathikriyaam
For pain due to sastra patha- Yashtee madhu+ koshna grutha dhara
Chapter 6 ----Ritu charya Divisions of Kaala
Laghu akshara ucharana matra ----akshi nimesha
Pancha dasa(15) akshi nimesha----- kashta
Trimshad kashta(30)------kala
Vimshathi kala(20)+1/ 10 th of kala= muhurtha
30 Muhurtha -----ahorahtra
15 ahorathra-----paksha
Magadayo dwadsasa masa------samvatsara
Dwi masikam----ritu
3 ritu----ayana
2 ayana is called 1 samvatsara
5 samvatsara is called one yuga
5:- Masa and Ritu relation:-Depending on Bala and Rasotpathi
Utharaayana:-
Arkabagavan, Thiktha, kashaya, katu rasa balavantha
Sisram----tapas, tapathou(Maga, Phalguna)
Vasantham------madhu, madhavou(Chaitra, Vaisaga)
Greeshmam----suchi, sukro(Jeshta, Ashada)----arka bahgavan-----
tiktha kashaya katu
Dakshinayana:-
Varsham----nabho nabhasyo(Sravana, Badrapada)
Sarat-----eesha oorjo(Aswina, Karthika)
Hemantha---saha saha, sahasyou(Margaseersha, Pousha)-----soma
bhagavan-----amla lavana madhura----bala increases
Varsha, sarath, hemantham----bala increases
Sisira, varsha, greesham------bala decreases
7:- Seethaamsu kledaythyurvi vivaswaan soshayatyapi
Thaavubhavapi samsruthya vaayum paalayathi praja
9: Rithu classification based dosha upachaya, prakopa, prasama nimitham
Iha thu varsha sarad hemantha vasantha greeshma, Pravrut( No sisiram)
Rithu lakshana is mentioned but no Rithucharya:- Read
Chaya prakopa prasama vayor greeshmadishu trishu, varshadishu cha pithasya sleshmana
sisiradishu….
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 8
No Dosha Sanchaya Prakopa Prasama 1 Vatha Greeshma Varsham Sarath 2 Pitha Varsham Sarath Hematham 3 Kapha Hemantham as
No sisiram here vasantham Greeshmam
14. Natural upasama of
Pithaja vyadhi -----------hemantha
Kaphaja vyadhi---------greeshma (nidaghae)
Vatika vyadhi--------sarath
Dainika rithu bheda:-
Time season doshaavastha
Purvahnae vasantham Kaphaprakopa
Madhyahnae Grishma Vatasanchaya
Aparahna Pravrut Vataprakopa
Pradosha varsha Pithasanchaya
Ardha rathri sarath Pitha prakopa
Pratyusa Hemantha Kaphasanchaya
Rithu Vyapath:- Adrushta kaarina ( Adharma)
Epedemic is termed as Maraka
Janapadha udhwamsa mentioned here-
Rx:- Sthana parithyaga / santhi karma/ Prayaschitha
Ritu and flowering:-Ayvapanna Rithu Lakshana
Hemantham----vayur - uthara, rajo dhoomakula disa-rodra, priyangu, punnaga
Sisiram----------vatha vrushti akula disha- rodra, priyangu, punnaga
Vasantha ritu-----kami jana anandha janano, diso vimala, dampathyor
manabhidhuro, dakshino anilaha, Kokila Shad pada ganai Upageetha.
kimsuka, ambhoja, bakuta, cuta, asoka
Grishma ritu------Disa prajwalitha iva, bhrantha chakravaga yugala, flowers not
mentioned
Pravrut ritu------ambaram anadham, paschima anilam, vidyuth (lightening),
sakra gopojwala- kadambha, nipa, kutaja, sarja, ketaki
Varsham:- kumuda, neelolpala virajitha, mega nirudha arka graham nabha
Sarad ritu------baana(sahachara), sapthahwa, bandhuka, kasa, asana, Vimalam
nabha
Elimination of Prakupitha doshas:-
“haret vasanthae sleshmanam pitham saradi nirharet varshasu samayet vayu”
Chapter ---7 Yanthra vidhi Yanthra 101 in number and 6 types
Pradhana thama :- hastham, but pradhana yanthra is Kankamuga
Yanthram---salyamaharanopayo yanthrani
Yanthra Number Size Use Swasthika
Samdamsa
Tala
Nadi
24
2
2
20
18 angula
16 angula
12 angula
As per need
Asthi vidha salyoddarana
Twak mamsa sira snayu gata
salyoddarana
Karna nasa nadi salya aharana Srothogatha salya udharana, roga
darshana, achushana, kriyasaukumarya
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 9
Salaka
Upa
28
25
As per need
As per need
Eshana, vyuhana, chalana, aharana
Sarva deha anga, sandhi koshta as and
when needed
Yantra Guna:- 6
1.Samaahithaani - Nyoona athiriktha maana varjithaani
2.Ghara muga
3. Slakshna muga
4. Su drudaani
5. Su roopani
6.Su grahaani
Dalhana:_ 5:- Ghara slakshna muga is one for dalhana
Swasthikam:- Masurakruthi - keelair avabadhani, moolae ankushavad avrutha
varangani
Simhadayo- 9 - vyalamruga, kakadaya panchadasa pakshina- 15 = 24
Samdamsam---2 types----sanigraha and anigraha
Tala yanthra-----eka thala and dwi thala
Nadi yanthra----eka muga and ubhaya muga
Salaka yanthra: all 2 each
❖ Gandu pada muga—2—eshanam- Blund Probe
❖ Sarpa phana muga---2---vyuhanam- Retractors
❖ Sarapunga muga---2--chalana
❖ Badisa muga(Both in Yantra and Sastra)-aaharana- Hooks
Masura dala muga----2 ---srothogatha salya uddaranartham
Ushneesha----6---karpasakrutha - for pramarjana kriya- Swab probs
Darvi ---3 ---ghalwa muga---kshara oushadha pranidhanartham
Jamboshta—3 + angusa vadanani -3 for agni karma=6- Cauteries
Nasarbuda aharana ----1 ---kolasthi dala muga- Nasal Curette
Anjanartham----1 ----kalaya parimandalam------mukulagram
Muthra marga vishodhanartham-----1-----malathee pushpa vruthagrapramanam
Total= 28
Upayanthra;- 25=kshteevana , pravahana, harsha, ayaskantha, balaswa, kshara agni
bheshajani……
No Jaluka- U know y .......? bcoz its the best in anushastra......
Yanthra karma: -24 :-First – nirghathanam, Last----pramarjanam
Yanthra dosha;- 12
(athisthulam, asaram, athideergam, athihraswam, agrahi, vishamagrahi, vakram,
sithilam, athyunnatham, mrudukeelam, mrudu mugam, mrudu pasam)
Dal:-Asaaram:- Ashudha laoha / In place of that Thanu is mentioned by Vagbhat
Vagbahta excepted last four , so -8
Prasastha yanthra: 18 angulas
Drushya salya should be extracted with -------simha muga etc
Gooda salya------kanka mugadi
Pradhana yanthra : kankamuga
8th Chapter:-Sastravacharaneeyam Mandalagra, karapatra-------lekhana, chedana
Mudrika, utpala patra, nakha sastram, ardhadhara, vrudhi patram-----bhedana,
chedana
Visravanam------kusa patra, adimuga, anthar muga, trikurchaka, sararimuga, suchi
Vyadhanam-----suchi, kutarika, vreehimuga, ara, vethasapatra
Aharana--------badisa, dantha sanku
Eshani-----eshana and anulomana
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 10
Suchi -------seevana, Vyadhana and Visravana
Where to hold:
➢ Vrudhi patra-----vrunthaphala sadarana bhagae
➢ Vrunthagrae------visravanani
➢ (visheshasthu bala vrudha sukumara bheeru nareenam rajnam rajaputranam----
trikurchakena)
➢ Moolam-----ara, karapatra, eshani
➢ Length:-
➢ Nakha sastra & eshani------8 angula, Sarari muga-------10 angula
➢ Rest all 6 angula
➢ Sasthra sampad: sugrahani, sulohani, sudharani, suroopani, susamahitha muga
agrani, akaralani
Sastra dosha: 8 vakram, kundam, gandam, gharadharam, athisthulam, atyalpam, athi
deergam, athi hraswam
Kharadharam is not a sastrtadosha for Karapatra
Dhara:-
For bhedana-----masuri
For lekhana------ardha masuri
For vyadhana and visravana-------kaisiki
For chedana-----ardha kaisiki
Payana:-
Kshara payana-----for sarasalya asthi chedana
Udaka payana------for mamsa chedana padana bhedana
Taila payana-------for siravyadhana, snayu chedana
Nasanartham;- slakshna sila –masha varna, For dhara samsthapana;- salmali phalaka
Anu sastra:-
Twak sara, Sphatika, Kacja, Kuruvinda, Jaluka, Agni, Kshara, nakha, Gojihwa, Sephalika,
sakapatra, kareera, vala, anguli.
Jaluka---best in anusastra
Anguli ,Nakha, Kshara, Roma common
Twaksara, sphatika, kacha, kuruvindham--------chedana and bhedana
Aharya chedya bhedya------Nakha
Goji, sephalika, sakapatram------Visravanam
Eshanam-----balaangulya, ankura
Chapter 9 –yogyasoothreeyam Yogya---practical work
Chedana: utkarthana, apakarthana: kushmanda, alabu, kaalindaka, trapusa, ervaruka,
karkaruka
Bhedana: Udaka panka poorna driti vasthi and praseka
Lekhana: same as bhedana
Vedhya: mritha pasu sira and utpalanala
Eshana: ghunopahatha kashta, venunala, nail sushka alabu muga
Aharana: panasa bimbi bilwa phala majja, mritha pasu dantha
Visravana:madhuchishta upaliptha salmali phalaka
Sivana: sukshma Ghana vastra, mrudu charma
Bandhana: pusta maya purushanga pratyanga
Agni and kshara: mrudu mamsa kandha
Karna sandhi bandhana; mrudu charma mamsa pesi and utpala nala
Netra pranidhana vasthi vrana vasthi pidana; udakapurna ghata with parsva srotas
and alabu mukha
CHAPTER-10—Visiganu Pravesaneeyam: Visikha: Karma marga
Shadvidha Pariksha:
1. Srothendriya 2. Chakshurindriya 3.Sparsanendriya
4. Ghranendriya 5. Rasanendriya 6. Prasana
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 11
CHAPTER – 11--- KSHARA PAKA VIDHI Kshara: it is the most important sastra out of sastra and anu sastra
Functions of Kshara: 1. chedya 2. Bhedya 3. Lekhya 4. Tridoshagna
5. Suitable for visesa kriya
“Tatra kshranat kshananat va ksharah”
Properties of Kshara:
1. Tridoshagna-------nanaoushadhi samavayat
2. suklatwat soumya:
3. increased use will pumsthwaghna
Types Of Kshara: 1. Paneeya 2. Prathisaraneeya
Indications of Paneeya kshara:
1. Gara 2. Gulma 3. udara 4. Agni sanga 5. Ajeerna
6. Arochaka 7. Anaha 8. Sarkara 9. Asmari 10. Arsa
11. Krumi 12. Visha 13. Abhyanthara vidrathi
♫ Contra indications of kshara:(paneeya)
♫ Raktha pitha, jwara, pitha prakruthi, bala, vrudha, durbala, bhrahma, mada,
murcha, timira
♫ Types of Prathisaraneeya kshara: mrudu, madyama, teekshna
♫ Preparation of kshara: in sarad ritu, middle aged tree, asitha mushkaka—
sudha sarkara prakshipya----tila nalair aadeepayet---21 times ----kshara made
♫ 1 part kshara with 6 parts water of gomootra boiled and prepared
♫ During preparation 1 ½ kudava kshara udaka should be kept aside
♫ Prathivapa with danthi dravanthi churna shukthi pramana is made
♫ Pakya or teekshna kshara:- kshara prepared with prathivapa
♫ Mrudu or Samvyuhima kshara:- kshara prepared without prathivapa
Kshara Gunas: 8
Naiva ati teekshna, na amrudu, sukla, slakshna, pichila, avishyandi, siva, seegrah
Kshara doshas: 9
Atimardava, atiswaithya, ati ushna, ati teekshna, ati pichila, sarpitha, saandratha, apakwatha,
heena dravyatha (dalhana)
Kshara Karma avudhi: 100 vagmatras
Samyag kshara karma lakshanas:Vyadhi harana, krushnatha,
Ghee prepared with amla varga and madhuka will check the burning sensation
Anti dote:- Amla dravya with madhu
Types of kshara dagdha and lakshana:
Samyag dagdha: Vikara prasamanam , laguthwam
Heena dagdha:-Toda, kandu, jadya, vyadhi vrudhi
Atidagdha:- daha, paka , raga, srava, angamarda, klama , pipasa, murcha,
marana
Dose :Mrudu : 2 pala, Madyam : 1 pala, Teekshnam: ½ pala
Amla varja rasa in kshara, lavananurasa
Kshara contra indicated:Soonodari, garbhini, ritumathi, prameha, rukshan, trushna, kleeba,
udwrutha and apavrutha phala yoni
Chapter : 12 ---- Agnikarma vidhi Agni Karma is better than kshara due to apunarbhava of rogas and the rogas incurable
bheshaja , sastra, kshara will be cured by this.
Dahana upakarana:
Twag gatham-------pippali, aja sakrud, godantha, sara, salaka
Mamsa gatham------jamboshta and ithara loha
Sira snayu sandhi gatham--------kshoudra, guda, sneha
Agnikarma kala:-
No agnikarma in sarad and greeshma ritu, bhinna koshta, anudrutha salya,
anthasonitha, aneka vruna peeditha, swedya anarha
Should be performed after taking pichila anna except in mudagarbha, asmari,
bhaganthara, udara, arsa, mukharoga
Kinds of agnikarma:-
1.twakdagdha 2. mamsadagdha 3. siradagdha
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 12
4. snayudagdha 5. sandhidagdha 6. asthidagdha
Lakshanas of dagdha:
Twak:- sabda pradurbhava, durgandha, twak sankocha
Mamsadagdha:- kapothavarnatha, alpaswayadhu, vedana
Sira snayu gahta:- Krishna, unnatha vruna, srava nirodha
Sandhi-asthi gatha:- ruksha, aruna varna, karkasa, sthiravrana
4 dahana visesha: valaya, bindu, vilegha, prathisarana
Types of dagdha:-Plushtam, durdagdam, samyag dagdam, athi dagdam
Plushtam---vivarnam
Athidagdam---mamsa avalambanam, gatravislesham, jwara, daha, pipasa, murcha,
delayed healing, vivarna
Samyag dagda---thala varna
Treatment
For plushta: agni prathapanam, ushna oushadham, cold water should not be used
In durdagdha: alternate seethe and ushna upachara
In samyag dagdha : pitha vidrathi vat
In athidagdha : seethopachara, pitha visarpavat
Treatment of dhuma upagatha----vamana, kabala, siro virechana
Athi tejasa dagdha---generally asadhyam
Indra vajragni dagdha---if patient found alive sneha abhyanga, parisheka, pradeha are
helpful
Chapter – 13----Jaluka avacharana Jaluka—best for king, richpersons, children, old persons, bheeru, durbala, nari,
sukumara
Parama sukumaro ayam ---jaluka
In vatha dushta sonitha ------srunga
In pitha dushta sonitha-------jaluka
In kapha dushta sonitha------alabu
Types of Jaluka---12 types:- Savisha----6, nirvisha ----6
Savisha:- Krushna, karbura, alagarda, indrayudha, samudrika, gochandana
Krushna: anjana churna varna Karbura : varmi matsya vat
Alagardha: romasha Indrayudha: asadhya
Govrushnavat adhobhagae dwi dha: go chandana
Vichitra pushpakruthi: Samudrika
Treatment; mahagada
Kapila---colour of manasila
Sanka mughi----yakruth varna, seegra payini
Mushika ------mooshikakruthi varna, anishta gandha
Mudga varna------ pundareeka mughi
Padma patra varna, ashta dasangula(18)--------savarika ( used for raktha moksha for
cattles)
If jaluka starts bitting ------ aswaghuravat ananam.
Water in the pot where jaluka kept should be changed in 3 days, Pot should be changed in 7
days, Asadhya jaluka vyadhi---indramadha
Chapter 14:- Sonitha varnaneeyam Max amount of raktha moksha is 1 prastha
5 guna:- visratha(Bhumi), dravatha(Jala), raga(tejo), spandanam(vayu), lagu
(akasha)
Dhathu utpathi:-
Rasat raktha……
Rasa remains in each dhathu over a period of 3015 kala
Evam masena rasa suklam sthreenam cha arthavam bhavathi
For rasa dhathu to become sukla: 18090 (3015 * 6)
Vajeekarana and virechana oushadha acts by prabhava
Signs of dushta raktha:
Vatha dushta; --phenilam, arunam, krushnam, tanu, seegram, askandi
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 13
Pitha dushtam: -- neelam, peetham haritham syavam, visram, anishtam pipeelika
makshikanam, askandi
Kapha dushta:--- gaireekodaka pratheekasham, snigdham, seethalam, bahalam,
pichilam, chira sravi, mamsa pesi prabham,
Tridoshjam--- kanchikabham, viseshatho durgandhi
Prakruthistha raktha:-
Indragopa prateekasha, asamhatham, avivarnam
Contra indicated persons for raktha visrava:
Sarvanga sopha, ksheena due to to the intake of amla bhojana, pandurogi, arsas, udara, soshi
and garbhini with sopham
Sastra visravanam: 2 types- Prachannam, siravedhanam
In durdina, seethavantham, aswinna and bukthamatrae, vatha vidmootra sangam---
blood does not comes in rakthamoksha
Complications of inadequate blood flow:- Sopha, udara, raga, paka, vedana
Yavagum prati peethasya sonitham mokshayet
Chathur vidha upaya to arrest bleeding:
Sndhanam, skandhanam, pachanam, dahanam
Sandhana with vruna kashaya,Skandhana with hima,Pachana with bhasma,Sankocha
with sira dahana
Chapter 15—Dosha dathu mala kshaya vrudhi vijnaneeyam: ❖ Pancha lakshana vayu: praspandana, udwahana, poorana, viveka, dharanam
❖ Pitha---5, kapha----5
❖ Pureesha;- Upasthambham, vayu agni dharanam
❖ Mootram : -- vasthi pooranam, vikleda kruth
❖ Swedam---- kleda twag soukumarya kruth
❖ Vrudhi kshaya lakshanas of doshas: - study each point with text
❖ In kshaya lakshana of kapha;- “amasaya ithara sleshmasya soonyatha”
❖ Dhathu vrudhi kshaya lakshana—
❖ Arthava vrudhi lakshana:angamardam, athipravruthi, daurgandham
❖ Arthava kshaya:- yadhochithakala adarshana, alpatha, yonivedhana
❖ Sthanya vrudhi:- sthanayor apeenathwam muhurmuhu pravruthi, todam
❖ Sthanya kshayam: sthanayor mlanatha, asambhavam, alpatha
❖ Sign of garbha vrudhi: jadarbi vrudhi and sweda
❖ Garbha kshaya:- garbha aspandanam, annunnatha kushitha
Ojus:- properties:
Somatmakam, snigdham, suklam, seetham, sthiram, saaram, vivaktham, mrudu,
mrutsnam, uthama pranayathana
Ojo kshaya hethu:-
Abigatha, kshaya, kopa, soka, dhyana, srama, kshuth
Ojo dosha:-3
Visramsam: sandhi vislesham, gatranam sadanam, kriya sannirodham
Vyapath: sthabdha guru gatratha, vathasopho varna bhedo glani tandra and nidra
Kshayam: moorcha , mamsakshaya, moha, pralapa, maranam
Athisthulan—Rasa nimithameva sthoulyam, karshyam cha
Soukumaryad medasa-------sarva kriyasu asamartha
Alpa vyavayaha-------kapha medo nirudha margathwat
Dhathavo na apyayathae except medodhathu-----avrutha margathwat
C/F:- kshudra swaasa pipaasa kshuth swapna sweda gaatra dourgandhyam kradhanam
gaatrasaada gadgadatwa
Dies due to :- Prameha pidaka jwara bagandhara vidrathi vaathavikaaranaam
anyathamam praapya panchatwam upayaanthi
Treatment:- silajathu, guggulu, gomutra, triphala, loha, rasanjana, madhu, yavam,
mudga, koratushaka, shyamaka, uddalaka etc
Virookshana, chedaneeyanam dravyopayogam, vyayama, legana vasthi
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 14
Atikrusha lakshana:-
Kshuth pipaasa seethoshna vaatha varsha bhaara adweshu - Asahishnu
Alpa pranatha, kasa, swasa, sosha, plihodara, agnisada, gulma, rakthapitha etc
Drugs:- payasa, aswagandha, vidarigandha, sathavari, bala, athibala, madhuram,
ksheeram, dadhi, grutham, maamsam, saali, shashtika, yava, godhuma,
Brumhanavasthi
Krusha is better than sthula
Brumhana vasthyupayogam
Samdaathutwaat :- Madhya sareerae :- Sarva kriyaasu samartha:Rx -
Anupaalanam
Best :- Madhya sareera then Krusa then Sthoola
Dosha daathu malaanaam cha parimaanam na vidyathae :- Due to
Vailakshanya of sareera
Asthaayitwa sareera
Dosha asamatha :- to be assessed by
Aprasanna indriyam purusham veekshya anumaanena lakshayeth
“sama dosha samagnischa sama dhathu malakriya
Prasanna atma indriya mana swastha ithi abhideyathae”
Chapter 16-----Karna vyadha bandhana vidhi
In 6th or 7th month, right for male baby, left for female baby
6th month :- Maaga
7th month :- Phalguna (dal)
1st :- (dakshinam kumarasya vamam kumari)
Vidhi
Place baby :- dhatryangae / Kumaaradhara angae
Distract baby with :- baala kreedanakai pralobya..
Bhishag vaama hasthena aakrushya karnam dakshina hastena vyadheth
Site to be pierced :- In daivakrutha chidra
Identification by :- aadithyakara avabaasithae
Prathanukam with suchi
Bahalam with ara
Then introduce Varthi (cotton thread)
Features of ProperVyadhana :- Tad desavidham :-Nirupadravatha
Anya desa vidham :- Sonitha bahutwam & Vedana
Injury to neighbouring structures causes:
❖ Kalika (Vein):- jwaram, daham, swayadhu, vedhana
❖ Marmarika (Nerve):- vedana, jwara, grandhi
❖ Lohithika(Artery):-- manyasthambha, apathanaka, sirograha, karna soola
Causes for Improper Vyadhana:- Aprasasth vyadhana
Soochi dosha:- Klishta, jihma, Aprasastha soochi
Varthi dosha:- gaadathara varthi
Dosha samudaayam
Leads to Samrambham and Vedana ( Swelling and pain)
Rx – remove varthi
Apply paste of Madhuka Erandadi pralepa with madhu grutha pragaadam up to
healing
Su roodam :- Puncture again
❖ Varthi in ear should be changed in every 3rd day
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 15
❖ After samyag vidham:-
❖ Ama tailena sechanam – triratram
❖ If Complication Subsided :- Use Laguvardhanakam (Dilators)- apamarga, nimba,
kaarpasa
❖ Or seesakaadi gatitham dathura pushpaakruthi (bell shape)
Reasons for Karnachedana
Doshatho
Abigathatho
Bandages:-
Karna bandha: 15 types---nemi to kakoshta
10 -------sadyam
5 asadyam------samkshiptham, heenakarnam, bali karnam, yashti karnam,
kakoshtam
Nemi:-Pruthulayatha samobhaya
Ulpalabhedya:- Vruthayatha samobhaya
Vallooraka:- hruswa vrutha samobhaya
Asamgima:- Abhyanthara deeraga eka pali
Kapada sandhi:- Abhyanthara deeraga eka pali, ithara alpa pali
Ganda karna:-bahya deerga eka pali(cutting a portion from cheek- common
method of Otoplasty)
Ardha kapada:- bahya deerga eka pali, ithara alpa pali
Aharya:- apalir ubhayatho
Nirvedhi:- ksheena putrikasritho
Vyayojima:- sthulanu sama vishama palir
Samkshiptham:- sushka shashkuli utsanna pali
Heena karna:- anadhishtana pali
Valleekarna:- thanu vishama alpa pali
Yashtee karna:- grathitha mamsa stada sirathatha
Kakoshtam:- nirmamsa, samkshipthagra, alpa sonitha pali
Bandhana Vidhi :-
Things to be kept Nearby :-
• Suramandam
• Ksheeramudakam
• Dhaanyamlam
• Kapaala churna
Food before Procedure:- Lagu bhukthavatham
For prakshalana:
❖ In vatika raktha:--- dhanyamla, ushnodaka
❖ In paithika raktha-----seethodaka, payas
❖ In kaphaja raktha:- suramandam, ushnodaka
Sthitha raktham Sandhadyaath _ fresh blood should be there for proper healing
Abyanjana :- Madhu grutha
Avagundana :- Pichu / Plotha
Sootrena bandhwa
Sprinkle :- Kapaala churna
Then Follow :- Dwi vruaneeyoktha vidhi
Things to be Avoided:-
❖ Vighattanam, divaswapnam, vyayamam, atibhojanam, vyavayam,
agnisantapam, vaksramam – varjayet
While bandage if asudha raktha-----
In vathika dushta raktha-----paripudana
Pitha dushta :- daaha raga paaka
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 16
Kapha dushta :- Sthabdha kandoo
Ama tailena trirathram parishechayet
Pichu for 3 days
Contra indication of karna sandhana:-
Asudha Raktha , Atipravrtharaktham, ksheena raktham
Sthitha raktham :- Indicated
Ideal condition for Karna Vardhana
When Suroodam, Nirupadravam, Sa varnee bhavathi
Jaatharoma, Suvartma, Slishta sandhi, Sthira, Surooda
Karnavardhana
Karnavardhana Taila :- Godha prathudaadi….(anu guptham nidadyaat – Nirupadrava
sthaanam)
Yava aswagandhaadi tailena Udwarthana
Sathawari aswagandhaadi tailena Vardhana
Still not developed :- Apaanga Prachaanam
Too speedy development :-
Sahasaa abivardhanam :- Amakoshi samaadmaath a – Swollen and Rupture
Karna paali Aamayam- 7
VPK Samsarga Sannipaatha
V- Visphoda, Sthabdatha, Sopha
P- Daaha, Visphota, Sopha, Paaka
K- kandu, Swayadhu, Sthambham, Gurutwam
Rx:- Sweda abyanga parisheka pralepa asrug vimokshanam mrudweekriya
brumhanam
Karnapali roga:- 10
Ulpadam, Utpudakam, Syavam, Kanduyatham, Avamandham, Sakandukam,
Grandhikam, Jambulam, Sravi, Dahavan
Mnt:-
Utpaada:- Apamaargaadi taila
Utpudaka:- Sambaakaadi taila
Syaava:- Gouryaadi taila
Sa kanduka :- Paadaadi
Avamandhakam :- Prapoundareekadi
Kandu :- Sahadevaadi
Grandhika:- Sraavanam, Paadanam, Grushtam with Saindhava churna
Jambulam : Leghana then Lodhra churna avachurnana
Sraavi :- Paste of Madhuparni
Daahavaan :- Paste of Pancha valkala
Nasa sandhanam mentioned here
Oshta sandhanam:- nadi yogam vina nasa sandhana vidhi
Chapter 17--- Ama pakweshaneeyam: Sopha ---6 types(vpk, sanni, aganthu)
Sopha samuthana roga:- Granthi, Vidrathi, Alaji
Vathika-
Paithika:-seegranusari
Kaphaja:- mandhanusari
Rakthaja:- Pithavath sonithajo athi krusnascha
Aganthu:- Pitha raktha lakshana, lohithavabhasascha
Amasopha---- mandoshmatha, twak savarnatha, seethe sophatha, sthairam,
mandha vedana, alpa sophatha
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 17
Pachyamana:- suchibhiriva nistudyathae, dasyetha iva pipeelikabhir, samsarpyatha
iva pipeelikabhir, chidyatha iva sastrena, bhidyathaiva sakthibhir, tadyatha iva
danthena, peedyatha iva panina, ghatyatha iva cha angulya, dhana pachana like agni,
kshara, vruschika vidha iva cha sthana , asana, sayaneshu na santhim upaithi,
admatha vasthibhirivatascha sopha, twak vaivarnyam sopha abhivrudhi, jwara, daha,
pipasa, aruchi
Pakwa sopaha------pandutha, alpa sophatha, vali pradur bhavam, pariputanam,
angulya peeditha prathyunnamanam, with full of pus, baktha kamsha
Vathad ruthae na asthi ruja
Na pakaha pithad ruthae
Na asthi kaphath cha pooyaha
Complications of amachedana of vruna:-
Mamsa sira snayu sandhi asthi vyapath, sonitha ati pravruthi, vedana pradur bhava,
avadarana, aneka upadrava darshanam, kshatha vidrathi
Prag sastra karmana shreshtam bhojayeth athuram bhishak
Madyapam payayeth madyam
Na moorchathi anna samyogan matha…..
Vruna chikitsa;- 7
Vimlapanam, avasechanam, upanaham, padanam, sodhanam, ropanam,
vaikruthapaham
Sopha upadrava: 9
Chapter 18: vruna lepana bandha vidhi
First upakrama for sopha is alepa
Lepa is of 3 types: pralepa, pradeha, alepa
Pralepa: avisoshi / visoshi, seetham
Pradeham: ushanm / seetham, avisoshi , vata kapha samanam
Lepam--- when used in kshathas it is called kalka, nirudha lepa
Amount of snehana dravya to be added in lepana drava:
For vatika sopha-----1/4th
For paithika sopha------1/6th
For kaphaja sopha------1/8th
Pramana: mahisha ardra charma
Alepa is not to be used in night
Vruna bandhana dravyas:refer text
Types of bandage : 14
Kosha---angushtanguli parvasu Dama---in congested anga
Swasthika-----sandhi, kurchaka, bhru, sthananthara, thala , karneshu
Anuvelitha----shaga
Pratholi ---- in greeva and medra Mandalam----vruthangae
Sthagikam-----angushtanguli medragraeshu Yamala----in near by wounds
Ghatwa------hanu sangha gandeshu Cheena---apanga
Vibandha----prushta, udara Vithana-----murdhni Gophana-------chibuka,
nasa, oshta, amsa, vasthi Panchangi-----jatrurdham
3 types bandhana visesha: gadam, samam, sithilam
Gadam---sphik, kukshi, kaksha, vankshana, uru, sira( peedayannarujo)
Sithilam----akshnou sandhishu(so uchwasa)
Samam--- sankha, vadana, karna, kanda, medra, mushka, prushta, parswa,
udara, urah
For paithika and raktha vruna in saratha and greeshama----bandage should be
removed twice daily
For kaphaja and vathika vruna----in hemantha and vasantha-----once in 3
days
Bandage contra indicated:
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 18
Kushta, agni dagdha, madhumeha pidaka, karnika in undhuru visha, mamsa
paka, gudapaka
Chapter 19---vrunithopasaneeyam First thing for vruna rogi:- agaram
Should avoid:- Divaswapna:- Will cause- kandu, gatragurutwam, Swayadhu,
Vedana
Vrunarogi should avoid----navadhanya to takrantha
They will cause dosha sanjanana, and pooya vardhana
Pathya---tanduleeyaka, jeevanthi….
Vruna dhupam:- sarshapa arishta patram+sarpis+lavanam
Two times in day time
10 days should be done
Ayasa will cause:- Swayadhu
Jagara:-Swayadhu+Raga
Diwaswapna:- Above2+ Ruk
Maidhuna:- Mrutyu
Chapter 20-----Hitha ahitheeyam: Virudha is explained- samyoga virudha, karma virudha, mana virudha, rasa
virudha
Ekaanthahitha (absolutely suitable) drayas due to jathisatmya:
1. salila 2. ghrutha 3. ksheera 4. odana
Ekantha ahithani:- due to dahana pachana---Agni, ksharam & visham
Pathyathama: bhramacharya, nivathasayana, ushnodaka snana, nishaswapna, vyayama,
gavyam grutham, saindhavam, Dadima amalaka vargam…
Virudha is explained- samyoga virudha, karma virudha, mana virudha, rasa virudha(4)
Ksheera is samyoga virudha with:-
Valliphala, kavaka, kareera, amla phala, lavana, kulatha,pinyaka, dadhi,taila,
virohi, pishta, sushka saka, aja mamsa, amdya, jambhu phala, chilichima,
matsya, godhamamsa, varaha mamsa, avika mamsa
Samyoga virudha:-
Gramya anoopa aoudaka mamsa with nava virooda dhanya, vasa, madhu,
ksheera, guda and masha
Rohini saka or jathuka saka with madhu
Mamsa of balaaka pakshi with varuni and kulmasha
Kakamachi with pippala and maricha
Naadi bhanga saaka with kukkuda mamsa and dadhi
Madhu with ushnodaka anupana
Ama mamsa with pitha
Sura krisara ad payasa mixed together
Kakamachi with guda
Moolaka with madhu
Moolaka with ksheera
Varaha mamsa with guda ad madhu
Amra, ambhu phala, aswa, vichukara godhamamsa all at a time
All types of matsya and especially chilichima along with ksheera
Kadali phala and thala phala together with ksheera dadhi and takra
Lakucha phala with ksheera cdadhi and masha soopa
Lakucha phala after taking ksheera or payantae
Thala shashkuli with sowveeraka
Matsya with ikshu vikara
Karma virudha:-
Kapothamamsa fried in sarshapa taila
Eranda taila sidha kapinchala mayoora lava thithiri and godha mamsa
Eranda darya agni sidha kapinchala mayoora lava thitiri godha mamsa
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 19
Grutha kept in kamsya bajana for 10 days – Karma virudha
Madhu either with ushna dravyas or in ushna rithu
Kakamachi cooked either in a vessel used for cooking matsy a or srungavera
Thila kalka sidha upodika saka
Varaha vasa paribrushta baalaka mamsa with narikelaodaka
Angara soolya basa pakshi mamsa
Maana virudha:-
Equal quantity of madhu and ambu, sarpi
Two snehas in equal quantity
Madhu and sneha in equal quantity
Sneha and jala especially antareeksha udaka anupaa in equal quantities
Rasa virudha:-
No Combination of rasa Virudha 1 Amla lavana Rasa 2 Thiktha Kashaya Rasa 3 Madhura amla Rasa veerya 4 Madhura lavana Rasa veerya 5 Katu thiktha Rasa veerya 6 Katu kashaya Rasa veerya 7 Madhura thiktha Rasa vipaka 8 Madhura kashya Rasa vipaka 9 Amla katu Rasa vipaka 10 Lavana katu Rasa vipaka 11 Madhura katu Rasa virya vipaka 12 Amla thiktha Rasa virya vipaka 13 Amla kashaya Rasa virya vipaka 14 Lavana thiktha Rasa vipaka veerya 15 Lavana kashaya Rasa vipaka veerya
Treatment of diseases caused by virudhahara:-
Virechana, vamana , samana, hitha sevana
Vatha guna:-
Wind from east-----madhura rasa, lavana anurasa, guru, vidaha janaka,
rakthapitha vardhaka, increases disease in kshatha, vishajushta, sleshmala
persons
Wind from south---madhura, kashaya anurasa, laghu, chakshusyam, rakthapitha
shamaka
Wind from west---- visado, ruksha, parusha, ghara , kapha meda kshapanam
(sadyaparana kshayakaram)
Wind from north:- snigdha, madhura, kashaya anurasa, prakrithi sthapanam,
kledana and balavardhana. Best specially for ksheena, kshatha and visha
Chapter 21----vruna prasnam:
Dosha---4 Sthaanas- 5 each for vatha pitha kapha
Va gathi gandhanayoho…tap santhapae…slish alinganae…..
Vatha---sroni gudha samsrayam
Pitham----pakwasaya madhyam
Sleshma---amasaya
Sthanas----5 each for VPK
Pitha sthanam:-yakruth, pleeha, hrudayam, drushti, twak
Sleshma sthanam:- uras, siras, kantam, jihwamoolam, sandhi
5 types of pitha and kapha is explained
Pitham:- teekshnam, dravam, poothi, neelam, peetham, ushnam, katu rasam
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 20
Vpk prakopa hethu explained
Vidagdha rasa of pitha—amlam
Vidagdha rasa of kapha----lavanam
Kapham:- Madhuryam, pichilyam, prakledanam, madhura seethala
Slesma swetho guru snigdha pichila seetha
Sonitham :- Anushna seetham madhuram
5 types of pitha and kapha is explained- Ref Text
Vpk prakopa hethu explained- Ref text Vidagdha rasa of pitha—amlam
Vidagdha rasa of kapha----lavanam
SHAD KRIYA KALA EXPLAINED
Line of treatment in Prasara:-
Vatha prasara to the pita sthana:- Pithahara chikitsa
Pitha prasara to kapha sthana:- Kaphahara
Kapha prasra to vatha sthana:- vatha hara
Sthana samsraya :- Localisation of doshas
Udara:- Gulma, Vidrathi, Udara, Agnisanga, Anaha, Visoochika
Vasthi:- Prameha, Asmari, Mootragatha, Mootradosa
Medra:- Nirudha prakashan, Upadamsa, Sooka dosha
Guda:- Baganthara , Arsas
Vrushna:- Vrudhi
OOrdha jatroogatha:- Jatroordha roga
Twak, mamsa, sonitha:- Kshudra roga, Kushta, Visarpa
Medogatha:- Grandhi, Apachi, Arbuda, Galaganda, Alaji
Asthigatha:- Vidrathi, Anusayi
Padagatha:- Sleepada, Vathasonitha, Vathakandaka
Sarvangagatha:- Jwara and sarvangaroga
Chapter 22----Vrunasrava vijnaneeyam: Nija or doshja vruna---14 srava
Vruna vasthu----8(twag, mamsa, sira, snayu, asthi, sandhi, koshtam, marma)
Vrunakruthi---4- ayatham chaturasram, vrutham, triputakam
If vruna from pakwasya is having Pulaka udaka sannibha –Asadyam
Rakthasaya----Ksharodaka nibham----varjyam
Amasaya and trika sandhi----kalaya ambu nibham---asadhyam
Varna visesha----basma, kapotha, asthi varna----vatika
Vruna srava:
Twag gatha(ghrushta, bhinna, sphota)---yellow, salila prakasha
Mamsa gatha------sarpir prakasha
Snayu gatham-----simghanaka prathimam
Asthigatham----sukthi doutham
Chapter 23---- Kruthyakrutya vidhi:
Sites of sugasadhya vruna:-
Sphik payu prajanana lalada gandoshta prusta karna phala kosha udara jatru
mugaabhyantara
Kruchra sadya:-
Akshi, dantha, nasa, apaga, srothra, nabhi, jadara, sevani, nithambha, parswa, kukshi,
vaksha, kaksha, sthana, sandhi
Yaapya vruna:-
Avapadika, Nirudha prakashan, sannirudha guda, grantha, kshathae krimi, pratisyayaja
Krumi vruna, twag doshitha, pramehina, koshtaja, sarkara, sikathameha vruna, vatha
kundalika, ashteela, danthasarkara, upakusha, kanta saluki, nishkona dooshitha dantha
veshta, visarpa vruna, asthiksta , urakshatha,grantha vruna
Asadhya vruna:-
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 21
Aswa apanavat udgatha osta, kadina gosrungavat udgatha, mrudu mamsa
praroha, snayu jala vantha and durdarshana, ubayatho baaga koshta vruana, mamsa
budbuda vantha, sa sabda vatha vahini, ksheera mamsa asananam vruna, arochaka
avipaka kasa swasa updrava yuktha vruna, bhinna sira kapala- masthulunga visible,
tridosha linga pradurbava vruna.
Sudha vruna:- anakrantha by tridosha, syava oshta, sama pidaki, avedana,
nirasrava
Rohivruna:- kapotha varna prathima inside, kleda vivarjitha, sthira pidaka
vantha
Ruda vruna:- rudavat mana, agranthi, asunam, arujam, twak savarnam,
samathalam
Chapter 24-----Vyadhi samudheseeyam: 2 types-Sastra sadya/ kriya sadya
3 dukha--- adyatmika, adhi bhouthika, adhi daivika
7 vyadhi—adhi bala, janma bala, doshabala, sanghatha bala, kala bala, daiva bala,
swabhava bala
Adhyatmika:
Adi bala---kushta , arsas----matrujam, pitrujam
Janma bala-----matu apacharat----pangu, jatyandhyam, badhiram, mookam,
minminam, vamanam-----rasakrutham, douhruda apacharakrutham
Dosha bala-----asanka samuthpannam, mithyahara achara krutha-----amasaya
samudbhavam, pakwasaya samudbhavam----sareeram/ manasam
Adhi bouthikam: sangatha bala pravrutha:--sastrakrutha, vyaleekrutha ( aganthu hetu,
durbalasya balavat vigrahat)
Adhi daivikam:
☻ Kalabalam ----vyapanna ritu krutham / avyapanna ritu krutham
☻ Daiva balam----vidyut asanikrutha / Pisachadi krutha
☻ Samsargajam / Akasmikajam
☻ Swabhava balam---kalajam/ akalajam
Rasaja to suklaja vikara
Rasaja--- jwara, hridroga, pandu, atrupthi, akalaja vali palitha
darshanam,angamardam, tripthi
Raktham:-kushta, visarpa, pidaka……angamarda
Mamsaja:- adi jihwa, upa jihwa, upa kusa, gala shundika
Medus:- madhumeha
Asthi--- kunagha
Majja:- Netra abishyandha
Chapter –25 Ashtavidha sastra karmeeyam Chedya, bhedya, lekhya, vedhya, aeshya, aharya, visravya, seevya
Chedya roga:-
Bhagandhara, Sathaponaka
Kaphagranthi
Jathumani, Charmakeela, Thilakalaka
Vartma vruna
Asthi mamsagatha salya
Mamsa sangatha, Mamsa kandha
Adrusha, Valmeekam, Galasundika
Snayu mamsa sira kotha
Bhedya roga:-
VPK granthi, VPK visarpa
Vrudhi, Vidarika, Prameha pidaka, Sopha
Avamantham, Kumbeeka
Vrinda, Anusayi, Alaji
Pushkarika, Kshudra roga, Nadivruna
Thalupupputa, Danthapupputa, Thundikeri
Gilayu, Vasthigatha Asmari, Medoroga
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 22
Lekhana:-
VPK, Sanni rohini
Kilasa
Upajihwika, Adijihwika
Medoja granthi
Medoja vartma
Medoja dantha vaidarbha
Mandala
Mamsa kandha, Mamsa unnathi
Vedhya:- Mootra vrudhi, Dakodara
Eshya roga:- Nadivruna, Sa salya vruna, Unmargi vruna
Aharya roga:-
o VPK sarkara
o Danthamala, Karna mala,
o Salyani, Moodagarbha, Guda nichitha varchas
Sravya rogas:-
Vathaja kushta, Ekadesaja sopha, Palyamaya
Sleepada
Visha jushta sonita
VPK granthi
Sthanaroga
Saushira, pithaja oshta kopa, rakthaja osta kopa, kaphaja oshta kopa
Galasalooka, jihwakantaka, Krumi dantha, dantha veshtaka, upakusha, sithada
Dantha pupputa
Kshudra rogas
Materials for seevana: asmanthak, sana, kshouma, snayu, hair, moorva, guduchi
Types of seevana---4 ---velithaka, goshphanika, tunnasevani, riju grandhi
In area with less mamsa---depth of suchi ---2 angula
Mamsala desha------3 angula (malathee pushpa vrunthagra parimandalam)
4 vyapath:- heenacheda, athicheda, tyragcheda, atma cheda
If snayu injured----koubjyam
Sira vidham--- surendra gopa prathima prabhutha raktasrava,
Asthi vidha:- teevra ruja, no comfort in all positions
Chapter ---26 ---Pranashta salya vijnanam:- Salyagathi---5 types—urdham, adho, arvacheena, tiryag, riju
Sa salya lakshana- syavam pidakachitham sopha vedanavantham muhur muhur sonitha
sravi
Special features at diff sites-
Twak gatham:- vivarna, sopham
Mamsam:- sopha abhivrudhi, salya marga asamroham, peedana asahishnutha, osha
pakam
Pesi:- same osha sopha varjam
Sira:- sira admanam, sirasoolam, sira sopham
Snayu:- jaloksepanam, samrambham, ugra ruk
Srotho:- swa karma guna hani, pipasa, hrullasa
Asthi:- vividha vedana, sopha
Asthi vivara gathae:- asthi poornatha, asthi nisthoda, samharsha
Sandhi:- asthi vath cheshtoparama
Koshtagatha salyam------adopa anaha mootra pureehsa ahara darshanam
▪ Twak pranashtae:-Snigdha swinna, mrun masha yava godhuma…….where pain is felt
▪ Chandana kalka pradigdam….asu visarathi, grutham upasushyathi..
▪ Mamsa:- sneha, sweda,
▪ Sira dhamanee srotha snayu pranashtae:- ganda chakra …..yaane aropya…
▪ Asthi pranashtae:- sneha, sweda, bandhanam, peedana,
▪ Sandhi:- sneha, sweda, prasarana, akunchana, bandhanam, peedanam
Drona institute Susrutha Sutrasthana 2021-22
Drona Nectar 23
Salyas which does not gets absorbed in body:- vishanam, dantham, kesham, asthi, venu,
daru, upalani…..
Chapter---27 Salyapanayaneeyam: Salyam: 2 types ----avabadham, anavbadham
salya udharana----15 hethu(swabhava….)
Aksha salyam:- parishechanam, dhamapanam, pramarjayeth
Anna salyam:- vamana anguli prathimarsha virechanam- pakwasaya
Vruna dosha asaya gatha:- prakshalanam
Vatha mootra pureesha garbha sangeshu pravahanam
Dushta sthanyeshu achushanam
Harshanam:- hrudyavasthitham, aneka karan ulpannam, soka salyam
Salya aharana upaya-----2 –prathiloma and anuloma
Asthi vivara pravishtam:- varagam pravibhujya dhnur gunair….
Jathushu:- in kandam- kanda nadim pravisya, agni taptha salaka
Ajathusham:- jathu madhuchishta pralipta salaka
Udaka poorna udaram:- avak sirasam avapeedayeth, vamanam, basmarasou nighaneth
Grasa salyam:- kandam:- skandhae mushtina abhi hanyath, sneham madyam
paneeyam va payayeth
Salya aharana upaya-----2 –prathiloma and anuloma
Chapter -28 vipareetha avipareetha vruna srava vijnaneeya Arishta Lakshana mentioned- Niyatham / Aniyatham
Vruna gandhas- katu (v) teekshna(p), visra(k), loha (raktha)
VP- Laja , VK- Athasi , PK- tailam
Vaidya praajna samraksheth athmano yasha:
“God Bless You”