DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ELEKTRONİK DEVLET TARTIŞMALARI:

KAVRAM ÜZERİNE BİR SORGULAMA

Rukiye ÖZCİVELEK TÜBİTAK-BİLTEN

Elektrik-Elektronik Mühendisi e-posta:rukiye.ozcivelek@bilten.metu.edu.tr

ÖZET

Bu bildiride son dönemde dilimize yerleşen ve üzerinde sıkça konuşulan

“elektronikli” kavramlardan birisi olan e-devlet kavramı irdelenmektedir. E-

devlet politikaları ve uygulamaları konusunda dünyada ve ülkemizde yürütülen

çalışmalar ve e-devlet kavramı farklı bakış açılarıyla değerlendirilmeye

çalışılmıştır. Değişim söylemleriyle birlikte anılan e-devlet uygulamalarından

beklenen faydaların elde edilebilmesi için öncelikle değişenin ne olduğunun

tüm yönleriyle anlaşılması gerektiği düşünülmektedir. Bu amaçla, küresel

örgütlenmede olan değişimlere değinilerek e-devlet kavramı sorgulanmaya

çalışılmıştır. Dünyadaki uygulamalarda ortaya çıkan sorunlardan hareketle,

Türkiye için öneriler mevcut gelişmelerin ışığında değerlendirilmeye

çalışılmıştır.

1 E-Devlet Tanım ve Uygulamaları

E-devlet kavramı, devletin kendi iç işleyişinde ve sunduğu hizmetlerde

bilişim teknolojilerinin kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Kavramın

İngilizce (e-government) kullanımındaki karşılığı elektronik hükümet ve

yönetim olarak kullanılmaktadır. E-devlet projelerinin amaçları genelde daha

iyi bir yönetim olarak tanımlanmaktadır. Daha dar kapsamlı tanımlarda devlet

hizmetlerinin internet üzerinden sunulması olarak da tanımlanabilmektedir.

Çeşitli ülke uygulamalarında, yapılan çalışmalar uzun dönemli vizyonlara

odaklanmakta, devletin toplumun gelecekteki beklentilerini nasıl karşılayacağı

ve bilişim teknolojileriyle nasıl daha iyi yönetileceği sorularına geniş

çevrelerce yanıt aranmaktadır.

E-devlet uygulamalarının, toplumun ihtiyaçlarını karşılamada devleti nasıl

etkin kılacağı, fırsatları ve uğraştıracak noktalarının neler olduğu, e-devlet için

yapılması gerekenler üzerinde uzunca zamandır tartışılmakta, bu konularda

uluslararası kuruluşlar gibi ülkemizde de hem kamu hem de özel sektör

tarafından ayrıntılı raporlar yayınlanmakta, bir çok toplantı ve seminerler

düzenlenmektedir. 1

OECD’nin e-devlet ile ilgili hazırladığı son raporunda2 e-devlet

uygulamaları ayrıntılı olarak ele alınmakta, gelişen bilgi teknolojileriyle

hükümetlerin daha kaliteli hizmet sunma imkanına kavuşabileceğine,

yurttaşlarla işbirliği imkanı yaratılarak daha iyi yönetime olanak sağlayacağına

değinilmektedir.

E-devlet projelerini hayata geçirmenin riskli, pahalı ve zor bir iş olduğu

belirtilerek, başarı için hem politik hem de yönetim düzeyinde sahiplenme ve

liderliğin en öncelikli koşul olduğu vurgulanmaktadır. İkinci olarak e-devlet

uygulamalarının mutlaka bütünlük içinde olması gerektiğinin altı çizilmektedir.

Kendi içinde her bir uygulamanın büyük bir bütünün parçası olarak

tasarlanması gerektiği belirtilmektedir. Başarı için ayrıca kurumlar arası

işbirliğinin sağlanması, gerekli finansmanın temin edilmesi ile bilgi gizliliği ve

güvenliğinin sağlanması olmazsa olmaz koşullar arasında sıralanmaktadır.

E-devlet uygulamalarının önündeki engeller olarak yasal mevzuat, bütçe

kısıtları, e-devlet uygulamalarının teknolojik değişimin gerisinde kalması, eşit

1Bu konuda en kapsamlı raporlar ve e-devlet proje envanteri TUENA projesi kapsamında hazırlanmıştı. “Kamu Kuruluşlarında Bilgi İşlem Eğilimi” ve”Elektronik Kamu Hizmeti Şebekeleri” raporlarına erişim için: http://www.tuena.tubitak.gov.tr/rapor/cbelgeleri.html

Başvurulacak diğer kaynaklar: N. Murat İNCE, (2001) “Elektronik devlet:Kamu hizmetlerinin sunulmasında yeni imkanlar” Ankara: DPT, ( http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/incem/e-devlet.pdf )

Türkiye Bilişim Şurası, E-Devlet Raporu (2002), http://www.bilisimsurasi.org.tr/

Milli Emlak E-Devlet Raporu: http://www.milliemlak.gov.tr/e_devlet/giris.htm

2 OECD (2003) Flagship Report “The E-Government Imperative”:

erişim ve teknolojileri kullanım yeteneklerinin hem hizmeti veren tarafta hem

de hizmeti alan tarafta geliştirilmesi gerekliliği sıralanmaktadır.

E-devlet, e-ticaret kavramında olduğu gibi kendi başına, diğer ekonomi-

politik süreçlerden ayrı gelişmiş bir kavram değildir. E-devletin özünde

donanım, yazılım ve içeriğiyle birlikte bilgi ve iletişim (bilişim) teknolojileri

bulunmaktadır. Bilişim teknolojilerinin tartışıldığı her yerde söze baş

döndürücü bir değişiminden söz ederek başlanması adet halini almıştır.

Değişim tartışmalarında, yeni olarak nitelenen olgular karmaşasının -başta

iktisadi işleyiş olmak üzere- eskinin yeni görüntüleri mi olduğu, yoksa geçmişe

göre kökten ve nitelik olarak farklı yepyeni ilişkiler mi sergilediği sorusu ilk

elde akla gelmektedir.3

2 Değişen Nedir?

Bir tarafta hızlı değişim tartışmaları, diğer taraftan tren kaçırmama

telaşıyla, Türkiye’nin bu değişime nasıl uyacağı sorusuna yanıt aranırken

öncelikle bu değişimi ve bu süreçte olan biteni doğru anlamak ve irdelemek

gerekmektedir. Değişen nedir ve değişim sürecinde hangi başlıklar vardır diye

bakıldığında, bilişim teknolojilerinin önemini artıran gelişmeleri üç ana başlıkta

tanımlamak mümkündür: Küresel ekonominin örgütlenmesindeki değişimler, iş

dinamiklerindeki değişimler ve teknolojinin kendisinde olan değişimlerdir..

Küresel ekonomide bilgi ve iletişim teknolojilerinin önemini artıran bir dizi

değişim olmuştur. Bunlar genelde mallar ile hizmetler ticareti arasındaki farkın

ortadan kalkması ve hizmetlerin kendilerine dolaşacak bir altyapı

aramasından kaynaklanmaktadır.

Mal ve hizmetlerin ulus devlet sınırlarını aşarak serbest dolaşımı dünya

ticaretin en önemli sorunu olarak görülmüştür. Mal ticaretinin önündeki en

önemli engel olan gümrük tarifeleri ve tarife dışında engellerin kaldırılması ve

uluslararası anlaşmazlıkların çözümü ile ilgili bir uzlaşmaya varılmıştır. GATT

3 H.Ü.Nalbantoğlu (2001), “Yeni Ekonomi ve İnsan”, Yeni Ekonomi Sempozyumu, T.C. Merkez Bankası

anlaşması, 1994 Uruguay Turu ile tek kutuplu hale gelmiş dünyada yeni

küresel ticaretin temellerini oluşturan ve Dünya Ticaret Örgütü’nü kuran

anlaşma haline gelmiştir. Bir çok alanda mal ticaretinin önündeki neredeyse

tüm engeller kalkmaktadır.

1994 Uruguay Turu, mal ticaretindeki serbestleşmeye ek olarak hizmet

ticaretinde de serbestleşmeye ilişkin bir ek içermektedir. (GATS, Hizmetlerin

Ticareti Genel Anlaşması). Bu ek 1994 ile 1947 arasındaki temel değişimi de

göstermektedir.

1980’lerin sonuna dek hizmetler genelde ulus devletler (eğitim, sağlık,

iletişim) ya da yerelde uzmanlar tarafından (mühendis, mimar, müteahhit vb.)

üretilmekteydi. Ulus devletler tarafından üretilen hizmetlerin çoğunda üretici

tekel konumundaydı. 1980 sonrası ortaya çıkan yeni sağ politikalar ile bu

alandaki devlet tekelleri zayıflamış, bu alanlar özelleştirme ve serbestleştirme

ile rekabete açılmışlardır.

Kısaca özetlenen bu gelişmelerle, daha önce ulus devletler tarafından

vatandaşlara verilen bu hizmetlerin, sınır ötesinden de verilebilmesine imkan

sağlanmış, e-vatandaşlık kavramı kullanılır olmuştur. Devlet bir ülkenin

sınırları içinde yaşayan vatandaşların kurdukları bir yapı olmakla birlikte

günümüzde sınır ötesinde yaşayan vatandaşları da içine alan bir yapıya

bürünmüştür.

Hizmetlerin dolaşımı için vazgeçilemez bir altyapı oluşturması bilgi ve

iletişim teknolojilerinde 1990 sonrası yaşanan hızlı gelişmenin önemli

etmenlerinden biridir. Hizmet ticaretinin temel altyapısı da bilgi ve iletişim

teknolojileriyle oluşturulmuştur. Telekomünikasyon ağları ve özellikle

internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, eğitim, sağlık, mühendislik, sekreterlik ya

da eğlence hizmetleri giderek büyüyen bir pazar haline gelmiştir.

3 Uluslar Arası Kurumlardaki Politika Değişiklikleri ve E-Devlet

Küresel ekonomik durgunlukla birlikte, bilişim teknolojilerinin 90’ların

sonundaki hızlı büyümesi de durmuştur. Bu olumsuz gelişmelerle birlikte,

bilişim alanında politika önerilerinde bulunan bir çok uluslararası kurumun

politika önerilerinde de belirgin değişlikler gözlenmektedir. Uluslararası İktisadi

İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) raporlarında, bilişim teknolojilerine olan

talebi artırmanın en önemli ayağının e-devlet, e-uygulama planları gibi kamu

destekli girişimler olduğu, ekonomiyi canlandırmada kamu satın almalarının

önemli olacağı ve kamunun katalizör görevi yapması gerektiği belirtilmektedir.

Oysaki son zamana dek, küresel politikalarla paralel olarak önceden devletin

bir çok alandan olduğu gibi telekom alanından da elini eteğini çekmesi

istenmekteydi.

OECD’nin “Kamu Yönetimi” grubunda da e-devlet uygulamalarının

etkinliğini ölçmek üzere projeler oluşturulmakta, ölçme ve analiz yapmak için

yöntemler geliştirilmektedir.

E-devlet konusunda Birleşmiş Milletler’in ilgili birimleri ve başka bir çok

kuruluş tarafından raporlar hazırlanmakta, ülkelerin e-devlete ne kadar hazır

olduğu saptanmaya çalışılmaktadır. Avrupa Birliği’nin bilgi toplumu

programlarında da e-devlet uygulamaları önemli bir yer tutmaktadır. E-Avrupa

ve e-Avrupa+ girişimleri bunların somut göstergeleridir.

4 E-Devlet, Verimlik, Demokrasi, Katılımcılık Tartışmaları

E-devlet uygulamalarının amaçları, hizmetlerin daha kaliteli bir şekilde

sunulması, daha iyi ve etkin bir yönetim olarak tanımlanmaktadır. Bilişim

teknolojilerinin verimliliği artırdığı inancıyla, e-devlet uygulamalarıyla kurumlar

arasındaki işbirliği etkinleşecek, özel sektör devlet ilişkileri daha etkin olarak

yürütülecektir. Tüm bunlar genel ekonomik verimliliğe etki edecek gelişmeler

olarak sayılmaktadır.

Ayrıca, bilişim teknolojileri ve internet sayesinde yönetime geniş

kesimlerin katılımı sağlanacak böylece demokrasi daha etkin olarak

uygulanabilecektir. E-devletle birlikte ortaya çıkan yönetişim kavramı

hükümetten daha kapsamlı bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Yönetişim

sürecinin aktörleri; medya, çeşitli çıkar grupları, lobiciler, siyasi partiler, yasa

yapıcılar, genel kamu, kamusal hizmet sağlayan kurumlar olarak

sayılmaktadır.

İfade özgürlüğü ve kurumların işbirliğinin demokrasinin temelini

oluşturduğu dikkate alındığında, kişilere ve örgütlere hızlı ve kolay iletişim

olanağı sunan yeni teknolojilerin demokrasi tartışmalarını güçlendireceği

söylenebilir. Hatta temsili demokrasiden katılımcı demokrasiye geçiş

tartışmaları yapılmakta, şeffaflığın artması ile birlikte yolsuzlukların azalacağı

öngörülmektedir. Hesap verilebilirliğin artacağı, politik eşitlik imkanı ve ifade

özgürlüğü e-devlet uygulamalarından beklenen faydalar arasında sıkça

sayılmaktadır.

E-devlet uygulamalarından olumlu olarak sayılan bu beklentilerin yanında,

bu uygulamalara ve öne sürülen bu beklentilere yöneltilen eleştiriler de

bulunmaktadır. Tol ve Eren4 makalesinde bu konudaki eleştiriler şöyle ifade

edilmektedir: "Küreselleşme ile uluslararası düzenin asil aktörü sayılan

egemen ulus-devletin ‘küçültülmesi’ ve ‘gücünün sınırlandırılması’, küresel

ölçekte demokratikleşme ve insan haklarının yasama geçirilmesi tartışmaları,

uluslararası düzenin neo-liberal yeniden yapılandırma çabalarıyla birlikte

gündeme gelmiştir. Neo-liberal yeniden yapılanmanın, liberal demokratik

siyasa alanında ‘demokrasinin demokratikleşmesi’ olarak tanımlanabilecek

temel birtakım önermeler ve araçlar sunmaktadır.” ‘Demokrasinin

demokratikleşmesi’ sürecini hızlandıracak, derinleştirecek ve köklü kılacak,

varolan temsili demokrasinin kurumlarının dışında siyasanın araçlarını da

tanımladığı belirtilmektedir. Tartışmalar şöyle devam etmektedir: “Bu

bağlamda, sivil toplumun devlet karsısında güçlendirilmesi, katılım, yönetişim,

bölgeselleşme, yerelleşme gibi araçlar gündeme getirilmektedir. Aslında bu

yeniden tanımlama, küreselleşme ve neo-liberal demokrasi anlayışı

çerçevesinde bir zorunluluğu da içermektedir. Refah devletinin ve ‘ulusal

kalkınmacı’ politikaların doğrudan ve dolaylı olarak ortaya çıkardığı kamu

hizmetlerinden ve gereksinim duyduğu kamusal mülkiyet biçimlerinden

vazgeçilmesini talep eden küreselleşme, bu bağlamda ulus-devletin merkezi

yapısı ve bu merkezi yapının yarattığı sınırlılıklardan da sıkıntı duymaktadır.

4 Tol-Göktürk, Eren Deniz,(2002) ”Küreselleşme, Yeni Uluslararası Akımlar ve Uluslararası İlişkiler Disiplinine Etkileri” ODTÜ Uluslararsı İlişkiler konferansında sunulan bildiri“http://www.ir.metu.edu.tr/conference/papers/tol-gokturk.pdf

Nitekim, bu sıkıntıyı giderecek yeni ‘demokratik’ açılımları içeren formüller de,

merkezi yapının yarattığı baskıdan yılan tüm kesimleri kapsayacak bir

‘bütünlük’ ve hız içinde sunulmaktadır. Neo-liberalizmin öne sürdüğü, ‘good

governance’ (iyi yönetişim), ‘corporate governance’ (şirket yönetişimi), ‘New

Public Management’ (Yeni Kamu Yönetimi), ‘post-modern kamu yönetimi’, e-

devlet vb. değişim öneren yönetim biçimleri ulus-devlet içerisinde merkezin

ağırlığını ve gücünü küresel sermaye lehine değiştirmenin bir aracı olarak

kullanılmaktadır.

Sivil toplum örgütleri aracılığıyla halkın yönetime doğrudan katılımını

sağlayan yönetim formülleri olarak gündeme gelen bu mekanizmalar, temsili

demokrasinin sınırlılıklarını ortadan kaldırmak bir yana, kimin katılacağı, hangi

koşullarda katılacağı, hangi aşamada katılacağı gibi son derece temel bir

takım konularda önceden hazırlanmış bir çerçeve içerisinde katılımı

tanımlamaktadır. Önerilen bu formüller, toplumsal siyasaları parçalamakta,

devletin vatandaşı karsısında refah dağılımını sağlama bağlamında

yükümlüklerinden kurtulması anlamına gelebilecek bir sürece işaret

etmektedir. Tüm bu mekanizmalar, ulus-devlet içerisinde bir bütün oluşturan

ve devletin hesap verebilirliği üzerine temsili de olsa kurulu yasama, yürütme

ve yargı süreçlerini, parçalayarak, ‘özerk ve bağımlı’ yerel, bölgesel, ulusal,

uluslararası ve ulusaşırı alanlar oluşturarak kamusal bütünlüğü bozan,

aşındıran ve dolayısıyla hesap verilebilirliği bir anlamda ortadan kaldıran bir

yapıyı önermektedir.”

Devletin yeniden yapılandırıldığı bu süreçte, haklarının gaspı karşısında

bireyin sorumlu tutabileceği, hesap sorabileceği mekanizmaların da ulus

devletin sınırları dışına çıkarıldığı belirtilmektedir. “Neo-liberal yeniden

yapılanmanın mantığında, devletin müdahale edip/etmemesi gereken (ve

gereklilikleri ulusaşırı alanda belirlenen) durumlar içeren piyasa-sivil toplumun,

sözde kendi iç dinamik ve işleyişi içerisinde gerçekleştirilecek yine sözde bir

‘ekonomik gelişme ve kalkınma’ kurgusunu içermektedir. Bunun anlamı da,

vatandasın karsısında artık hükümetler, bürokrasi, siyasal partiler vb. ile

ilişkisi bulunmayan, beslenme, barınma, eğitim gibi bir takım hakları

gerçekleştirmek ya da merkezi planlama aracılığıyla bölgesel dengesizlikleri

gidermek, kent politikaları uygulamak yükümlülüğü olmayan, işlevi gereği

temel hedefi karını maksimize etmek olan, dolayısıyla ‘kamusal alanda’

sorumlu tutulmayan/tutulamayan ve hesap sorulamayan piyasa/özel alan/sivil

toplumun bulunmasıdır. Ulusal düzeydeki yasama yargı ve yürütmenin klasik

alanının dışına çıkarılarak yerel, bölgesel, uluslararası ya da ulusaşırılaştırılan

süreçler aracılığı ile vatandasın karsısında devletin hesap sorulabilirliğini

sınırlayan bir durum yaratılmakla kalmayıp, ayni zamanda (klasik anlamda)

vatandaşlığın kapsam ve içeriği boşaltılarak, değiştirilmekte ve yeniden

(müşteri ya da şirket vatandaşlığı gibi) tanımlanmaktadır.”

Tol ve Eren’in öne sürdüğü gibi, OECD raporlarında ve e-devlet

uygulamaları için hazırlanan bir çok danışmanlık raporunda altı çizilen şey, e-

devlet uygulamalarını gerçekleştirirken müşteri odaklı bir yaklaşımın

sergilenmesi gerekliliğidir.

Bir başka yazıda5 ağ toplumunun siber-demokrasi vaatleri klip kültürünün

sanat iddialarına benzetilmekte ve onun kadar kof çıkacağı öne sürülmektedir.

WAP’lı cep telefonları ve Internet’te ‘chat’ ile kurulan özgürlük hayallerinin

teknoloji-toplum ilişkisinin algılanmasında derin bir patolojiye işaret ettiği

belirtilmektedir.

5 Türkiye İçin Yapılması Gerekenler

Bilişim teknolojilerinin yönetimin her alanında kullanılması kaçınılmazdır.

E-devlet projelerini planlarken esas hedefin elektronikleşmek değil, sunulan

hizmetin daha iyi yapılması olduğu göz önünden kaçırılmamalıdır.

2001 Nobel ekonomi ödülünü alan, yedi yıl boyunca Beyaz Saray’da

Clinton’un Ekonomik Danışmanlar Konseyi Başkanlığını yapan ve Dünya

Bankasında baş ekonomist olarak çalışan Stiglitz, kitabında bir taraftan

kaçınılmaz olarak görülen bir taraftan (dayatılan) bu değişim süreci için

devletlere değişimi kendi çıkarları doğrultusunda kontrol etmelerini ve ipleri

5 B. Kuban, S. İşevi (2001), “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Demokrasi: Enformasyon Çağında Yetişkinler için Masallar” http://www.inovasyon.org/pdf/bkantakya.pdf

tamamen küresel ve yabancı kuruluşlara bırakmamalarını önermektedir.

“Gelişmekte olan ülkeler kendi geleceklerinin sorumluluklarını üstlenmek

zorundadır. Gelişmekte olan ülkelerin etkili devletlere, güçlü ve bağımsız bir

yargı sistemi ve demokratik sorumluluğu olan, kamu sektörünün verimliliğini

ve özel sektörün büyümesini engelleyen yozlaşmadan uzak, açık ve şeffaf

devletlere ihtiyacı vardır. (278)”6

Bunun için ihtiyaçlar tespit edilirken ve proje planlamaları yapılırken

gerçek ihtiyaçların kendi uzmanlarımız tarafından tespit edilmesi ve

uygulamaların yerli firmalar tarafından geliştirilmesi önem taşımaktadır.

Elimizdeki kaynaklar bellidir ve çok kısıtlıdır. Bugün Avrupa Birliği’nde bile

eldeki kaynakların hangi alanlara yatırılacağı (bread or broadband şeklinde)

sorgulanmaktadır. E-devlet projeleri merkezi bir planlamayla yürütülmelidir. Bu

açıdan e-Türkiye çalışmalarının koordinasyonunun Devlet Planlama

Teşkilatına verilmiş olması olumlu bir gelişmedir. E-devlet uygulamalarından

alınacak fayda, tüm kurumlardaki uygulamaların bütünlük içinde

çalışabilmesiyle olacaktır.

Her kurumun kendi iç işleyişinde ayrı bir altyapı kurması anlayışından

vazgeçilmeli, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesine hizmet götüren Türk Telekom

altyapısından en fazla yararlanmanın yolları aranmalıdır.

E-devlet projelerinin şimdiye kadar merkezi bir koordinasyonu

yapılamadığı için bu işlere harcanan miktarlarda bilinmemektedir. Türkiyede

e-devlet projelerinin envanteri en son TUENA projesi kapsamında

çıkartılmıştır. O dönemde farklı bakanlık ve kurumda yürütülen 60’ın üzerinde

proje olduğu tespit edilmişti. Bu konudaki önemli raporlardan birisi olan M.İnce

6 J. Stiglitz (2002) Küreselleşme: Büyük Hayal Kırıklığı plan b, İstanbul (Globalization

and its discontents isimli İngilizce orijinalinden A. Taşçıoğlu ve D.Vural’ın çevirisi)

raporunda7 bu konuyu şöyle belirtmektedir:“Söz konusu kamu projelerine

ayrılan finansal kaynağın büyüklüğünün ne olduğu konusunda ayrıntılı bilgi

temin edilememektedir. Bunun başlıca nedeni, bu konudaki en temel kaynak

olan yıllık kamu yatırım programlarında bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan

ya da yapılması öngörülen yatırım tutarlarının ayrı bir kalemde

gösterilmemesidir. Dolayısıyla, Türkiye'de kamu kesiminin bilgi ve iletişim

teknolojilerine yaptığı ya da yapmayı planladığı yatırım miktarı

bilinmemektedir. Bu bakımdan, kamunun günümüze kadar yaptığı ya da

ileriye dönük olarak yapmayı programa bağladığı yatırım tutarları konusunda

tahminler yapmak mümkün olamamaktadır”.

E-devlet uygulamalarının iyi planlanmazsa başarısızlığa uğrama riskinin

olduğu belirtilmektedir. Karşılaşılan sorunlar olarak, değiştirilmesi zaman alan

alışkanlıklar, kullanıcıların eğitim eksiklikleri, bilgi paylaşımında teknik

standartların uyuşması, yatırım envanterinin tam olarak izlenememesi, bilginin

gizliliği, bütünlüğü ve kimlik belirleme, tüketicinin korunması, kişisel verilerin

korunması başlıkları sıralanmaktadır. Ayrıca, kültürel nedenler, karar sürecinin

gelenekselliği, istihdam/yeni iş yaratma/mevcut işlerin kaybedilmesi endişesi

uygulamaların başarıya ulaşması için göz ardı edilmemesi gereken

unsurlardır.

E-devlet uygulamaları için ilgili yasal mevzuatın hazır olmaması da bu

uygulamaların yaygınlaşmasının önündeki engellerdendir (Elektronik imza,

elektronik sözleşme esasları, vergi yasalarında gerekli düzenlemeler gibi).

Bilgiyi yönetebilmek için önce toplamak, derlemek, sınıflandırmak,

saklamak ve açıklamak gerekmektedir. Kamu yönetim sistemlerinde öncelikle

bu tanımlama yapılmalı, hangi bilgilerin toplanacağı, neyin açıklanacağı ve

neyin gizleneceği tanımlanmalıdır.

E-devlet hizmetlerine tüm vatandaşların erişebilmesi gerekmektedir. Alım

gücü düşünüldüğünde, e-devlet hizmetlerine uzaktan erişim için şu anda

7 N. Murat İNCE (2001) “Elektronik devlet:Kamu hizmetlerinin sunulmasında yeni imkanlar” .. Ankara: DPT

gerekli teknoloji olan bilgisayar maliyetleri yüksektir. 2000 yılında TÜBİTAK

BİLTEN’in yaptığı hane halkı araştırmasına göre8 kentli hanelerin yalnızca %

12’si bilgisayar sahibi iken, bunların yalnızca % 6’sı internete bağlıdır.

Toplumun geniş kesimlerinin bu hizmetlerden dışlanmaması için halkın alım

gücünü yükseltecek ekonomi-politik uygulamaların yanı sıra, kamusal erişim

merkezleri oluşturulmalıdır.

Bilişim teknolojilerindeki gelişme ve eğilimler de göz önüne alındığında

açık kaynak kodlu yazılımların e-devlet uygulamalarında kullanılması

kaçınılmaz olarak görülmektedir.

6 Sonuç Yerine

AB’ye aday ülkelerin katıldığı e-Avrupa+ çalışmalarında, internete

bağlanabilme potansiyeli göstergesi olarak hanelerdeki telefon sahipliği

belirlenmiştir. Türkiye’de kentli hanelerin % 87 sinde telefon bağlantısı

bulunmaktadır. Bu oran aday ülkeler içerisindeki en yüksek oranlardan bir

tanesi olup AB ortalamasındadır. Ayrıca telefon sahipliği hem gelir gruplarına

hem de bölgelere göre eşit bir şekilde dağılım göstermektedir.

E-Avrupa+ girişimi ilk ara raporunda da belirtildiği üzere,Türkiye bilişim

teknolojilerinin yaygınlığı ve sahipliği açısından diğer aday ülkelerden daha

kötü bir durumda değildir. Merkezi hükümet olarak tanımlanan tüm

bakanlıkların ve ilgili teşkilatlarının web sitesi bulunmakta, bu site üzerinden e-

devlet hizmetlerinin ilk aşaması olarak tanımlanan vatandaşlara bilgi sunma

hizmeti gerçekleştirilmektedir. Bazı kurumların sayfalarında ise başvuru

formları gibi formlar alınmakta, hatta bu formlara etkileşimli bir şekilde yanıt

verilmektedir.

Kamu kesiminin bu uygulamalara ne derece hazır olduğunu ölçmek

amacı ile anketler yapılmaktadır. Bu kapsamda e-Türkiye çalışma

gruplarından mevcut durumun tespiti çalışma grubu tarafından bir anket

8 Bilgi Teknolojileri Yaygınlık ve Kullanım Araştırması (2000) http://www.bilten.metu.edu.tr/Web_2002_v1/tr/docs/KAMUSAL-22Ocak.pdf

hazırlanmıştır. Bu anketin uygulanmasından sonra elde edilecek sonuçlar

değerlendirilerek, kamunun hangi noktada olduğu konusunda daha sağlıklı

yorumlar yapılabilecektir.

E-devlet uygulamalarında beklenen yararın sağlanabilmesi için öncelikle

bu kavramın kendi içimizde sorgulanması ve uygulamalardan beklenecek

faydaları sloganlaştırmak yerine herkesin aynı şeyi anlayacağı şekilde

tanımlanması gerekmektedir. Ülkemizin kısıtlı kaynakları göz önüne

alındığında, benzer uygulamalar için farklı kamu birimlerinde yapılan ayrı ayrı

harcamaların önüne geçilmeli, kamu kurumları arasında merkezi bir

koordinasyon mutlaka sağlamalıdır. Bunun için kurumlar arasında işbirliği ve

paylaşımı artırıcı politikalar uygulanmalı, mümkün mertebe ülkemizin kendi

kaynakları bu çalışmalarda kullanmalıdır.

Türkiye’nin kendine güveninin bir örneği de e-Türkiye çalışmaları

olmalıdır.

KAYNAKLAR

B. Kuban, S. İşevi (2001), “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Demokrasi: Enformasyon Çağında Yetişkinler için Masallar” http://www.inovasyon.org/pdf/bkantakya.pdf

Bilgi Teknolojileri yaygınlık ve Kullanım Araştırması (2000) TÜBİTAK BİLTEN, http://www.bilten.metu.edu.tr/Web_2002_v1/tr/docs/KAMUSAL-22Ocak.pdf

Elektronik Kamu Hizmeti Şebekeleri” TUENA Raporu: http://www.tuena.tubitak.gov.tr/rapor/cbelgeleri.html

H.Ü.Nalbantoğlu (2001), “Yeni Ekonomi ve İnsan”, Yeni Ekonomi Sempozyumu, T.C. Merkez Bankası

Kamu Kuruluşlarında Bilgi İşlem Eğilimi” TUENA Raporu: http://www.tuena.tubitak.gov.tr/rapor/cbelgeleri.html

Milli Emlak E-Devlet Raporu: http://www.milliemlak.gov.tr/e_devlet/giris.htm

N. Murat İNCE, (2001) “Elektronik devlet:Kamu hizmetlerinin sunulmasında yeni imkanlar” Ankara: DPT, ( http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/incem/e-devlet.pdf )

OECD (2003) Flagship Report “The E-Government Imperative”: Tol-Göktürk, Eren Deniz,(2002) ”Küreselleşme, Yeni Uluslararası Akımlar

ve Uluslararası İlişkiler Disiplinine Etkileri” ODTÜ Uluslararsı İlişkiler konferansında sunulan bildiri“http://www.ir.metu.edu.tr/conference/papers/tol-gokturk.pdf

Türkiye Bilişim Şurası, E-Devlet Raporu (2002), http://www.bilisimsurasi.org.tr/