E drejta penale

E drejta penale

Created by Minir Shaqiri

1.Burimet e se drejtes penale Burimet e se drejtes penale ndahen ne: Burime materiale dhe burime formale. 1.Burime materiale konsiderohen marredheniet shoqeroroekonimike dhe marredheniet tjera qe e karakterizojne nje shoqeri. Ato jane te mirat qe nje shoqeri i kultivon, zhvillon dhe mbrone. 2.Burimet formale jane normat juridike vec e vec dhe teresia e tyre. Burim kryesor eshte Kodi Penal. Burime tjera jane kushtetuta, konventat nderkombetare etj. Pra burim formal eshte legjislacioni penal qe eshte ne fuqi. Se kendejmi, kur flitet per burimet e se drejtes penale zakonisht mendohet ne burime formaleCreated by Minir Shaqiri

2.Kushtetuta si burim i se drejtes penale Akti m i Lart e m Madhor Legjislativ Kushtetuta e Republikes s Kosoves, e nnshkruar nga Komisioni Kushtetues, n Ceremonin solemne n Prishtin, m 7 prill t v. 2008, u aprovua n Parlamentin e Kosoves, me aklamacion njzeshem nga 107 deputet prezent, m 9 prill t v. 2008. Me kushtetute zakonisht parashikohen barimet baze ne te cilat duhet te mbeshtetet rendi juridik i nje vendi. Kushtetuta ne disa raste paraqitet burim i drejtperdrejte i se drejtes penale. Keshtu , kushtetuta parasheh parimin e ligjshmerise me rastin e percaktimit te veprave penale dhe te sanksioneve penale, ajo garanton respektimin e personalitetit te njeriut dhe ndalon arbitraritetin dhe dhunen. Krahas kesaj kushtetuta edhe drejtperdrejte proklamon si kunderkushtetuese dhe kundeligjshmerine e disa veprimeve. Keshtu, zakonisht me kushtetute percaktohen se cilat vepra konsiderohen kunderkushtetuese, sic do te iste tradhetia e shtetit, nenshkrimi i kapitulimit, nxitja e urrejtjes nacionale, fetare etj.


3.E drejta penale nderkombetare si burim i se drejtes penale Burim i se drejtes penale konsiderohen konventat nderkombetare. Te tilla jane: kater konventat e Gjeneves te vitit 1949, Konventa per luftimin dhe parandalimin e krimit te gjenocidit (1948), Konventa per eliminimin e te gjitha formave te diskriminimit racial (1966) etj. Obligimet qe i kane marre shtetet ne baze te ketyre konventave nderkombetare i realizojne duke i parapare ne legjislacionin penal veprat penale si: diskriminimin, krimet kunder njerezimit etj. Sic dihet, ne te shumten e rasteve, konventat nderkombetare paraqiten si burim indirekt i se drejtes penale, por ka raste kur ato paraqesin burim te drejtperdrejte te saj. Keshtu, ishte ne ish Jugosllavi.Created by Minir Shaqiri

4.Ligji si burim i se drejtes penale E drejta penale eshte e drejte ligjore. Kjo nga se burim kryesor i saj eshte ligji. Kjo nga se veprat penale dhe saksionet penale parashihen me ligj. Ne shtete te ndryshe burim kryesor i se drejtes penale eshte ose ligji penal ose kodi penal. Me fjalen ligj penal nenkuptohet cdo dispozite ligjore me te cilen rregullohen ceshtje nga fusha e se drejtes penale (veprat penale dhe sanksionet penale). Dispozita ligjore konsiderohen edhe ato qe perjashtojne kunderligjshmerine per shkak te rrezikshmerise shoqerore te imte. Me fjalen kod penal nekuptohet ligji i rendesishem ne te cili ne menyre te tersishme permblidhen dispozitat penalojuridike. Nocioni ligj penal ka domethenie me te gjere se nocioni kod penal, sepse nenkupton cdo dispozite ligjore te se drejtes materiale pa marre parasysh se a gjendet ne kodin penale apo ne ndonje ligj tjeter. Me fjalen legjislacion penal nenkuptohen te gjitha ligjet penale, pra edhe kodin penal, si dhe tere sistemnin e ligjeve dhe dispozitave penale.


5.Burimet tjera te se drejtes penale Burime tjera te se drejtes penale konsiderohen: Kodi i procedures enale, Ligji mbi ekzekutimin e sanksioneve penale, Ligji mbi oranizimin e gjykatave, Ligji per prokurorine, Ligji per avokatine, Ligji penal per te mitur etj. Burime plotesuse te se drejtes penale konsiderohet dhe normat e aktet tjera nenligjore dhe aktet e pergjithshme.Created by Minir Shaqiri

6.E drejta zakonore E drejta zakonore ishte burim i vetem i se drejtes ne bashkesine primitive. Ne te rejten skllaopronare dhe feudale ajo ishte burim kryesor i se drejtes penale. Sot e drejta zakonore nuk mund te konsiderohet burim i se drejtes penale. Parimi i legalitetit eshte ai qe e perjashton kategorikisht kete mundes. Se kendejmi nuk eshte e mundur qe me zakone te parashihen veprat penale dhe sanksionet penale. Perkunder kesaj, e drejta zakonore mund te paraqitet si burim i se drejtes penale, nese ndonje zgjidhje te dhene me ate te drejte e inkorporon ne legjislacionin penal. Keshtu eshte vepruar me disa vepra penale kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare.


7.Praktika gjyqesore Ne t drejten romake dhe n mesjete praktika gjyqesore ishte burim i rendesishem i te drejtes penale, sepse gjykatat vendosnin ne baze te aktgjykimeve te meparshme. Praktika gjyqesore vazhdon te jete burim i se drejtes penale edhe ne sistemin anglosankson (Angli dhe SHBA). Ne te drejten tone penale dhe te shteteve tjera te Evropes praktika gjyqesore nuk eshte burim i drejtperdrejte i se drejtes penale, sepse do te ishte ne kundershtim me parimin e legalitetit. Pra, praktika gjyqesore nuk mund te parashohe se cilat vepra jane penale dhe sanksionet penale. Mirpo, kjo nuk do te thote se praktika gjyqesore nuk ka kurrfare rendesia ne te drejten penale. Pra praktika gjyqesore ka rendesi sidomos gjate interpretimit te ligjeve penale qe eshte pune e perditshme e gjykataveCreated by Minir Shaqiri

8.Shkenca e se drejtes penale Po ashtu, shkenca e te drejtes penale nuk eshte burim i drejtperdrejte i se drejtes penale. Pra, as me shkencen penale nuk mund te percaktohen veprat penale dhe sanksionet penale. Megjithate shkenca e se drejtes penale ka rol te rendesishem ne formulimin e se drejtes. Se kendejmi, shume nocione ne legjislacionin penal jane inkorporue ne saje te sugjerimeve te shkences penale. Shkenca e se drejtes penale ushtron ndikim te madh edhe ne reformen e legjislacionit penal.


9.Kodi Penalpjesa e pergjithshme dhe e posacme e tijPjesa e pergjithshme e kodit penal percakton parimet e se drejtes penale, nocionet dhe institucionet themelore te se drejtes penale (vepren penale, pergjegjesine penale dhe sanksionet penale, mbrojtjen e nevojshme, nevojen ekstreme etj.) Me pjesen e pergjithshme rregullohen ceshtjet qe jane te perbashketa per te gjitha veprat penale. Pjesa e posacme e kodit penal percakton veprat penale vec e vec si dhe sanksionet penale qe mund te ju shqiptohen kryeresve te tyre. Perkunder faktit se KP eshte i ndare ne dy pjese, midis tyre ekziston nje lidhmeri e ngushte. Njera pa tjetren nuk mund te ekzistojne e aplikohen. Pra normat e pergjithshme kane karakter universal ato i percaktojne kushtet e pergjithshme te aplikimit te sanksioneve penale. Karakteristike e normave te pjeses se posame eshte se ato perbehen nge dispozitivi dhe sanksioni. Ne dispozitiv percaktohen elementet e vepres penale, kush mund te jete kryeres dhe ne cka konsiston veprimi i kryerjes. Keshtu, ne rastet kur KP thote kushdo psh., qe privon tjetrin nga jeta, atehere keto vepra mund tI kryej cdo person. Dispozitivi mund te jete: I rendomtene keto raste normat nuk percaktojne tiparet e vepres penale, por jepet vetem emertimi I tyre, Pershkrues ne kete rast behet pershkrimi i tipareve te vepres penale, Udhezues kur norma konkrete udhezon ne ndonje norme tjeter. I perbere kur si rregull percaktohet figura e veprave penale te perbera. Sanksioni parqet denimin e parapare per ate veper penaleCreated by Minir Shaqiri

10.Parimi i ligjshmerisePer tu konsideruar nje veper veper penale duhet te jete parashikuar me ligj. Percaktueshmeria e vepres penale me ligj eshte element i pergjithshem i vepres penale dhe njesohet me parimin e ligjshmerise. Ky parim eshte dige e fuqishme kunder arbitraritetit. Parimi i ligjshmerise ka qene i njohur edhe ne shekullin e vjeter dhe ate te mesem, por ai u afirmue sidomos nga shk.XVIII, ku kontribut te madh kane dhene:Bekario, Srevan etj. Parimi i ligjshmerise shprehet ne maksimen nullun crimen, nulla pena sine lege. Ky parim me kalimin e kohes u be pjese perberse e legjislacionit te vendeve te ndryshme ne Evrope dhe me gjere. Ky parim gjene shprehje edhe ne Deklaraten e pergjithshme mbi te drejten e njeriut, Konventen evropiane mbi mbrojtjen e lirive te njeriut dhe lirite hemelore, Paktit nderkombetar per te drejtat civile dhe politike etj. Ky parim konsiderohet si e mberrime e madhe e qyteterimit. Ai eshte gurthemeli i stabilitetit te nje shoqerie dhe kushte themelor per demokracine e pergjithshme. Ligjshmeria do te thote sundim i drejtesise kunder arbitraritetit. Ai i mbron qytetaret nga arbitrariteti i organeve shteterore. Rendesia e parimit te ligjshmerise shprehet ne keto segmente: Qe vetem ligji te jete burim i se drejtes penale, Qe ndalohet aplikimi i anologjise, Qe ndalohet veprimi retroaktiv I ligjit. Qe me rastin e percaktimit te veprave penale ligjvenesi duhet te shprehet me terma preciz qe te evitohet cdo arbitraritet i mundshem I gjykatave. Qe ligji qe parasheh vepren penale ta parasheh edhe denimin. Created by Minir Shaqiri

11.Interpretimi i ligjeve Me interpertim nenkuptohet percaktimi i kuptimit te drejte te normes se caktuar penalojuridike. Interpretimi eshte i domosdoshem per shkak te gjuhes se perdorur, shkalles se larte te abstraksionit dhe te perdorimit te pergjithsimeve. Me rastin e interpretimit duhet mbeshtetur ne tekstin e ligjit Gjate interpretimit duhet pasur parasysh vlerat qe mbrohen. Po ashtu ka rendesi percaktimi i kufijve te interpretimit te cilat gjykata nuk guxon ti tejkaloje. Kjo eshte e domosdoshme per shkak te sigurise juridike. Ndalohet cdo interpretim me te cilin bishterohen apo cenohen normat penalo juridike


12.Llojet e e interpretimeve Te gjitha interpretimet radhiten ne tri grupe: 1.Sipas subjektit qe mund ta bej interpretimin, 2.Sipas metodave dhe 3.Sipas vellimit


13.Subjektet qe mund ta bejneinterpretiminVaresisht nga ajo se cili subjekt e ben iterpretimin njihen tri lloje te interpretimit: A)Interpretimi autentik ose i obligueshem Kete interpretim e ben organi qe e ka nxjerre ligjin qe interpretohet. Keshtu, pasi ligjet i nxjerr parlamenti interpretimin autetik e ben pikerisht ai. Ky interpretim konsiderohet me i rendesishmi dhe atij duhet ti permbahen te gjitha organet shteterore. Interpretmi autentik behet ne tekstin e ligjit. Ky interpretim behet sipas procedues qe vlen per nxjerrjen e ligjeve dhe shpallet sikur dhe ligjet. Andaj interpretimi autentik konsiderohet pjese e ligjit. Duhet theksuar se nuk preferohet interpretimi ne dem te te akuzuarit. B)Interpretimi gjyqesor Kete interpretim e ben gjykata gjate aplikimit te ligjit. Ky interpretim vlen vetem per rastin konkret. Pra gjykatat bejne interpretimin e ligjit gjate aplikimit te tij ne rastin konkret. Por gjykata e ulte ka te drejte te mos i permbahet interpretimit te ligjit te dhene nga gjykata e larte. Por me qellim te unifikimit te sistemit gjyqesor ne ceshtjet qe jane me rendesi Gjykata Supreme mund te nxjerr mendime e qendrime parimore. Keto qendrime ushtrojne ndikim ne interpretimin dhe aplikimin unik te ligjeve. C)Interpretimi shkencor Kete interpretim e ben shkenca e te drejtes penale. Ky nterpretim nuk eshte i obligueshem per organet qe merren me aplikimin e ligjit, por praktika gjyqesore nuk mund te mbetet jashte ndikimit te shkences. Megjithate, gjykatat vendimet e tyre mund ti arsyetojne duke u mbeshtetur ne qedrimet e shkences. Created by Minir Shaqiri

14.Metoidat e interpretimitNe teorine juridike njihen keto metoda te interpretimit: 1.Interpretimi gramatik Ky interpretim behet me ndihmen e rregullave te gramatikes dhe sintakses. Por gjate ketij interpretimi duhet pasur parasysh specifiken e te drejtes penale. 2.Interpretimi logjik Ky interpretim mbeshtetet ne rregullat e logjikes. Percaktimi i kuptmit te normes behet me ane te menduarit. Kjo vjen ne shprehje te rastet e percaktimit te minimumit dhe maksimumit te denimit. 3.Interpretimi historik Ky interpretim behet duke u mbeshtetur ne historikun e normes juridike, duke percaktuar shkaqet qe kane kushtezuar nxjerrjen e normes. Pra hulumtohen te gjitha veprimet qe i kane paraprire nxjerrjes se ligjit (posh., vullneti i ligjvenesit). 4.Interpretimi sistematik Ky interpretim percakton kuptimin e normes juridike ne baze te vendit qe eshte radhitur ne sistemin e ngushte dhe te gjere te legjislacionit penal si dhe lidhmerine e saj me normat tjera juridike. Ky interpretim mundeson te percaktohet se ne cilin kapitull ben pjese vepra penale konkrete. 5.Interpretimi krahasues Kutimin e ligjit e percakton duke bere krahasimin e dy ose me shume teksteve autentike te ligjit te njejt qe eshte shpallur ne gjuhe te ndryshme. Kjo ndodhe kur ne pergatitjen e ligjit eshte marre per baze legjislacioni I huaj. 6.Interpretimi teleologjik Ky interpretim kuptimin e ligjit e percakton sipas qellimit te ligjit. Created by Minir Shaqiri

15.Interpretimi sipas vellimitInterpretimi sipas vellimit ka dy forma: 1.Interpretimi i ngushte Ky interpretim fjaleve dhe termave te perdorura ne ligj u jepet kuptim me i ngushte se qe ato e kane. 2.Interpretimi i gjere Ky interpretim fjaleve e termave te ligjit u jepe kuptim te gjere me te gjere se sa ato e kane kuptimin. Psh. Kjo vjen ne shprehje te percaktimi i asaj se cka konsiderohet send i luajtshem te vepra penale e vjedhjes.Created by Minir Shaqiri

16.AnologjiaAnalogjia paraqet zgjidhjen e marredhenieve shoqerore ne baze te normave te cilat i rregullojne marredheniet e ngjashme. Ne te drejten penale analogjia paraqet rastin kur nje veper penale qe nuk eshte parapare me ligj, konsiderohet si e tille ne baze te ngjashmerise me vepren tjeter. Ne kete kuptim analogjia eshte e ndaluar ne te drejten penale. Kjo nga se analogjia ne kete kuptim eshte e kundershtim me parimin e ligjshmerise. Perkunder kesaj, analogjia si metode e interpretimit te ligjeve eshte e lejuar ne te gjitha rastet kur domethenia nxirret nga permbajtja. Ekziston: 1.Anologjia e lejuar Analogjia eshte e lejuar po qe se eshte ne favor te te pandehurit dhe nese interpretimi nuk eshte ne kundershtim me normat e parimet juridikopenale. Analogjia eshte e lejuar edhe kur kjo ka e beje me rrethanat e shqiptimit te denimit. Analogjia eshte e lejuar edhe kur vete ligji udhezon ne aplikimin e saj. 2.Anologjia e ndaluar Kur behet supozimi i vepres penale apo rastit i cili nuk eshte parapare me ligj. Pra parimi i ligjshmerise ndalon analogjine si menyre te krijimit te veprave penale.


III.Ligjerata e trete 1.Veprimi i legjislacionit penal Veprimi i legjislacionit penal do te thote se ai eshte ne fuqi dhe gjykatat jane te detyruara ta zbatojne ne raste konkrete. Cdo ligj penal vepron ne: Kohe te caktuar, Territor te caktuar dhe Ndaj personave te caktuar. 1,Veprimi i ligjeve penale ne kohe Si ligjet tjera edhe KP vepron ne kohe te caktuar. Ai fillon te veproje prej momentit te hyerjes se tij ne fuqi dhe aplikohet gjersa te pushoje se vepruari. Zakonisht ligji penal hyn ne fuqi tete dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare. Mirepo, pasi me ligje penale rregullohen ceshtje shume te rendesishme atehere zakonisht koha e hyrjes se tij ne fuqi eshte me e gjate. Keshtu eshte vepruar edhe me KP. Perjashtimisht ligji penal, ne raste shume te rendesishme, mund te hyje ne fuqi edhe brenda afatit me te shkurter se tete dite nga dita e shpalljes.. Koha prej shpalljes ne gazeten zyrtare deri ne hyrjen ne fuqi te ligjit quhet vocatio legis. Kjo kohe esht parapare me qellim qe me ligjin te njihen ata qe jane te detyruar ta zbatojne ate si dhe ata qe u referohet ligji ne ndonje menyre tjeter. Ligji vepron deri sa te abrogohet me ligjin e ri, gjegjesisht deri ne diten kur hyn ne fuqi ligji i ri. Zakonisht ligji i ri permban dispozite te vecante me te cilen e shpall te pavlefshem ligjin e vjeter. Por kjo mund te behet edhe ne menyre te heshtur, kur ligji i ri fare nuk permban dispozite te tille.


2.Rendesia e percaktimit te veprimit te ligjit penal ne kohe Percaktimi i veprimit te ligjit penal ne kohe ka rendesi te madhe ne te drejten penale, nga se prej kesaj varet se cili ligj do te aplikohet ndaj kryeresit te vepres penale. Kjo ceshtje ka rendesi te posacme kur vepra penale eshte kryer ne kohen kur ka qene ne fuqi nje ligj penal, ndersa gjykimi i kryeresit behet ne kohen kur ai ligj ka pushuar se vepruari. Ne raste te tilla, qe nuk jane te rralla, shtrohet pyetja se cili ligj aplikohet? Per shkak te rendesise se saj, kjo ceshtje eshte rregulluar ne mnyr parimore edhe me konventa nderkombetare edhe me kushtetute me te cilat eshte parapare se veprat penale percaktohen dhe denimet shqiptohen sipas ligjit qe ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres, pervec nese ligji ose dispozita tjeter eshte me e bute per kryeresin. Ne kete drejtim KP ka parapare se: daj kryeresit zbatohet ligji qe ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale. Pra, per aplikimin e legjislacionit penal vendimtare eshe koha kur eshte kryer vepra penale dhe cili ligj ka qene ne fuqi. Kjo zgjidhje eshte ne harmoni me parimin e ligjshmerise.Created by Minir Shaqiri

3.Ndalimi i veprimit retroaktiv te ligjit penal dhe aplikimi i ligjit me te buteMe KP eshte parapare parimi i ndalimit te veprimit retroaktiv te ligjit. Perjashtimisht, me KP eshte lejuar mundesia e veprimit retroaktiv prapaveprues te ligjit penal vetem ne rastet kur ligji qe eshte nxjerre pas kryerjes se vepres penale eshte me i bute (favorshem) per kryeresin. Pra nuk mund te kete fuqi prapaveruese ligji penal i cili parasheh veper te re penale apo denim me te rende se ligji qe ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale. Me KP, si dhe ne vendet e perparuara, eshte parapare po ashtu se Nese ligji i ri nuk e inkriminon vepren, por kryeresi i saj eshte denuar me aktgjykim perfundimtar ne pajtim me ligjin e meparshem, denimi nuk fillon te ekzekutohet, ose ne rast se ka filluar nderpritet. Shtrohet pyetja, cili ligj eshte me i bute per kryeresin? Kjo eshtje zgjidhet duke krahasuar poziten e kryeresit te vepres penale konkrete sipas ligjit qe ka qene ne fuqi ne kohen e kryerjes se vepres penale dhe ligjit qe eshte ne fuqi ne momentin e gjykiimit. Ne baze te ketij krahasimi gjykata do te vendse te gjykoje kryeresin sipas ligjit qe eshte me i bute per kryeresin. Ne cdo rast, ndaj kryeresit te vepres penale duhet te zbatohet nje ligj penal, qofte i vjetri apo i riu. Ne kete rrjedhe, gjykata nuk mund te aplikoje ne menyre te kombinuar dispozitat e ligjit qe ka pushuar se vepruari dhe te ligjit qe gjendet ne fuqi, sepse ne situata te tille gjykata, ne fakt, sajon ligj te ri penal. Gjykates nuk i eshte lene ne kompetence qe ajo te vendose se a do te aplikoje ligjin me te bute apo jo. Nje ligj konsiderohet me i bute nese ai nuk e parasheh vepren konkrete si veper penale, parasheh rrethana te reja per perjashtimin e kunderligjshmerise, parasheh denim me te bute, mundesi me te medha te zbutjes apo lirimit nga denimi, mundesi per shqiptimin e denimit me kusht ose denimeve alternative etj. Aplikimi i denimit me te bute duhet te shprehet ne te gjitha instancat e gjykimit deri sa aktgjykimi te behet i plotefqishem.


4.Veprimi i ligjit penal ne territorLigji penal sikunder edhe ligjet ne teresi zakonisht veprojne ne territorin e shtetit ne te cilin jane nxjerre. Se kendejmi KP vepron ne territorin e Kosoves. Parimi se KP vepron ne territorin e vendit eshte manifestim i sovranitetit te cdo shteti dhe ky parim emertohet si pushtet represiv. Termi pushtet represiv do te thote qe ai shtet me ligj te percaktoje se cilat vepra konsiderohen penale dhe per to te parashohe sanksione penale. KP vepron ne tere territorin e Kosoves. eshtjet te cilat shtrohen lidhur me veprimin e KP ne territor , me teper kane te bejne me elemente nderkombetare. Ketu eshte fjala per veprimin e KP ndaj shtetasve te huaj qe kryejne vera penale ne Kosove, apo jashte Kosoves por kunder vendit tone, si dhe te personave qe kryejne vepra penale me te clat demtojne te mirat juridike te shtetasve tane apo te shtetit te huaj. Veprimi i legjislacionit penal ne territor eshte aktual sidomos ne kohet moderne kur nje numer i madh i qeytetareve te nje shteti perkohesisht apo pergjithmone jetojne dhe punojne ne shtetin tjeter, i vizitojne vendet e tjera etj.. Keshtu qe kontaktet midis shtetasve te shteteve te ndryshme jane me te shpeshta. Shi per kete edhe mundesia e shtetasve te huaj qe te kryejne vepra penale ne Kosove dhe ndaj qytetarve te Kosoves eshte shume e madhe. Ne keto raste shtrohet pyetja sipas cilit ligj do te denohen? Keto ceshtje i rregullon veprimi i legjislacionit penal ne territor. Ne rastet kur percaktohet se personi i caktuar hyne ne sferen e legjislacionit tone penal, duhet te pergjigjet sipas ligjeve penale te Kosoves dhe gjykohet nga gjykatat tona. Gjykatat e nje shteti gjykojne vetem sipas ligjeve te shtetit te tyre. Andaj, edhe gjykatat e Kosoves gjykojne sipas ligjeve te Kosoves. Me qellim qe te evitohen konfliktet e mundshme se cili shtet eshte kompetent te gjykoje kryeresin e caktuar te vepres penale, me KP eshte rregulluar aplikimi i legjislacionit penal ne territor. Ne kete rrjedhe me KP jane aprovuar pese parime, te cilat njeherit aplikohen edhe ne shumicen e te drejtave penale te shteteve bashkekohore: Parimi territorial, parimi real, parimi i personalitetit aktiv, parimi i personalitetit pasiv dhe parimi universal. Created by Minir Shaqiri

5.Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorialParimi territorial i veprimit te legjislacionit penal eshte parim themelor, kurse parimet tjera jane plotesuese. Ky parim eshte themelor sepse me se shpeshti aplikohet ne praktike. Sipas ketij parimi legjislacioni penal i nje vendi aplikohet ndaj te gjithe personave qe kryejne vepra penale ne territorin e tij, pa marre arasysh se a jane shtetas te tij te huaj apo pa shtetesi. Edhe KP parasheh se ligjet penale zbatohen per secilin person i cili kryen veper penale ne territorin e Kosoves. Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial rezulton nga sovraniteti i cdo shteti qe ne territorin e vet te ushtroje pushtetin represiv. Ky parim arsyetohet edhe nga shkaqe praktike sepse e verteta me se miri mund te konstatohet ne vendin e ngjarjes. Per aplikimin e parimit territorial duhet te konstatohet se vepra penale eshte kryer ne territorin e vendit. Se kendejmi, shtrohet pyetja cka konsiderohet territor i nje vendi? Me territor te vendit nenkuptohet siperfaqja tokesore, bregdeti, siperfaqja ujore brenda kufijeve dhe hapesiren ajrore mbi to.Ne ket drejtim, legjislacioni penal i nje shteti zbatohet ndaj cdo kujt qe kryen veper penale ne anijen e tij, pa marre parasysh se ku ndoshet ajo ne kohen e kryerjes se vepres penale. Legjislacioni penal aplikohet edhe ndaj cdo kujt qe kryen veper penale ne aeroplanin e regjistruar ne Kosove. Veprimi i ligjeve penale te Kosoves eshte primar ne raport me legjislacionet e huaja. Eshte i tille sepse ai do te zbatohet ndaj personave qe kryejne vepra penale ne Kosove, edhe atehere kur ato vepra jane ndeshkuar ne shtetin tjeter. KP ka lene mundesine qe kur kryeresi dhe i demtuari jane shtetas e shtetit tjeter (rasti i lojrave sportive) ndjekja penale ti besohet shtetit te huaj. Kjo ndodhe per arsye praktike, por ne kushte te reciprocitetit. Perjashtim i posacem nga parimi territorial i legjislacionit tone parashihet per personat qe ushtrojne funksione me rendesi te posacme. Deputetet, Kryetari i Kosoves dhe anetar te e Qeverise. Keta persona gezojne imunitet per mendimin e dhene dhe voten e dhene lidhur me ushtrimin e detyres se tyre. Imunitet gezojne edhe gjyqtaret per mendimin e dhene lidhur me ceshjtjen konkete penale. Por deputeti mund te paraburgoset me lejen e parlamentit po qe se eshte zene ne kryerjen e vepres penale per te cilen eshte parapare denimi mbi pese vjet burgim. Perjashtim nga ky parim bejne edhe personat qe gezojne imunitet sipas akteve nderkombetare, psh., shefat e shteteve...


6.Veprimi i legjislacionit penal per veprat penale qe kryhen jashte territorit te Kosoves T mirat juridike te shtetasve tane dhe te Kosoves mund te cenohen edhe me veprat penale qe kryhen ne shtetet tjera. Ne keto raste KP parasheh mundesine e aplikimit te tij edhe ndaj ketyre personave. Qe kjo te jete e mundshme, e drejta penale ka parapare disa parime te natyres se pergjithshme Keto jane: Parimi real, Parimi i personalitetit aktiv, Parimi i personalitetit pasiv dhe Parimi universal. PARIMI REAL Veprimi i legjislacionit tone penal, sipas parimit real ose mbrojtes, shprehet ne rastet kur veprat penale kryhen jasht territorit te Kosoves, por me te cilat demtohen apo rrezikohen te mirat juridike te vendit tone apo te qytetareve tane. Zbatimi i parimit real eshte parapare per shumicen e veprave penale kunder te drejtes nderkombetare, kryerjes se vepres penale te falsifikimit te parase dhe disa veprave tjera penale. Aplikimi i ketij parimi eshte parashikuar edhe per disa vepra penale shume te renda me te cilat rrezikohet siguria e Kosoves ose popullit te saj, sic eshte rasti me kryerjen e veprave te terrorizmit. Supozim per aplikimin e parimit real eshte qe kryeresi i vepres penale te haset ne territorin e Kosoves ose te ekstradohet nga shteti tjeter. Me kete parim synohet te mbrohen te mirat shume te rendesishme nderkombetare dhe te mirat juridike te Kosoves dhe popullit te saj nga veprat penale qe kryhen ne territorin e shtetit tjeter. Ky parim eshte primar sepse perjashton rregullen ne bis in idem. Pra, pa tjeter duhet te fillohet procedura penale per veprat e parapara ne nenet perkatese te KP, madje edhe ne rastet kur ne shtetin tjeter ka filluar apo ka perfunduar procedura, si dhe ne rastet kur edhe e ka vuajur denimin. Created by Minir Shaqiri

7.Parimi i personalitetit aktiv Sipas parimit te personalitetit aktiv (nacional) legjislacioni jone penal aplikohet ne rastet kur qytetaret e Kosoves kryejne vepra penale jasht territorit te Kosoves. Ky parim aplikohet edhe ne rastet e kryeresve te veprave penale te cilet nuk jane shtetas te asnje shteti. Te dy keto mundesi jane rregulluar me KP. Arsyeja e aplikimit te ketij parimi qendron ne fatin se qytetari i Kosoves, sipas K.Kushtetuese, nuk mund ti ekstarohet shtetit ku dhe e ka kryer vepren penale, kurse, ne anen tjeter nuk duhet te lejohet qe personi i tille te mos ndeshkohet per shkak se nuk gjendet ne vendin tone. Qe te mund te aplikohet ky parim duhet qe shtetasi jone te haset ne vendin tone ose te ekstradohet. Parimi i personalitetit aktiv eshte subsidiar, nga se legjislacioni i jone penal do te aplikohet ndaj kosovareve vetem po qe se ne vendin ku e ka kryer vepren penale nuk eshte ushtruar mbrojtja e duhur juridikopenale. Sipas KP ndejkja penale ndaj shtetasve tane qe kane kryer vepra penale jasht nuk mund te ndermerret: Nese kryeresi e ka vuajtur ne teresi denimin qe i eshte shqiptuar jasht vendit, Nese kryeresi jashte vendit me aktgjykim te plotfuqishem eshte liruar ose denimi eshte parashkruar ose falur, Nese per veper penale sipas ligjit e shtetit te huaj ndiqet ne baze te kerkeses se te demtuarit, ndersa kerkesa e tille nuk eshte ushtruar. Ky parim e respekton parimin ne bis in idem. Per aplikimin e ketij parimi kerkohet te ekzistoje identiteti i normave, qe do te thote se vepra e tille te konsiderohet veper penale ne te dy vendet.


8.Parimi i personalitetit pasiv Sipas ketij parimi legjislacioni penal i Kosoves aplikohet edhe ndaj te huajve, te cilet jasht territorit te Kosoves kryejne vepra penale kunder qytetarit tone ose vendit tone. Se kendejmi, legjislacioni penal do te aplikohet ndaj cilitdo person qe ka shtetesi te huaj: -Po qe se personi i tille ka kryer veper penale jashte territorit te Kosoves kunder banorit te Kosoves, Kjo veper penale eshte e denueshme ne vendin ku eshte kryer dhe -Kryeresi eshte ndodhur ne territorin e Kosoves ose ka qene transferuar ne Kosove. Quhet parim i personalitetit pasiv pasi ne aspektin kriminal, qytetaret tane dhe Kosova jane pasiv viktima te vepres penale. Edhe ky parim eshte subsidiar, nga se legjislacioni jone penal aplikohet vetem ne rastet kur ne vendin e huaj nuk eshte ushtruar mbrojtja juridikopenale e duhur. Aplikimi i ketij parimi kushtezohet nga identiteti i normave penalojuridike.


9.Parimi universal Sipas parimit universal legjislacioni jone penal aplikohet edhe ndaj te huajit i cili kryen veper penale jasht territorit te Kosoves ndaj shtetit te huaj apo personit te huaj. Qe te mund te realizohet ky parim duhet qe shtetasi i huaj te haset ne Kosove ose te ekstradohet. Aplikimi i ketij parimi vjen ne shprehje te veprat e renda penale te cilat i kryejne te huajt jasht vendit. Arsyeja e ketij parimi qendron ne faktin se eshte obligim nderkombetar i cdo shteti qe te luftoje kriminalitetin. Rendesia e vecante e ketij parimi qendron ne solidaritetin e shteteve qe kur eshte fjala per vepra penale me te cilat cenohen interesat vitale te bashkesise nderkombetare ose te shteteve te caktuara te luftojne kriminalitetin. Vepra te tilla jane psh., krimet e luftes, gjenocidi, prodhimi dhe qarkullimi i narkotikeve, trafikimi me njerez, kontrabanda me arme etj. Aplikimi i ketij parimi eshte subsidiar. Edhe ne aplikimin e ketij parimi duhet te vije ne shprehje identiteti i normave juridike.


10.Parimi i juridiksionit perfaqesuesKy parim eshte parapare me Konventen evropiane mbi procedimin, transferin e ndjekjes penale te vitit 1978. Ky parim eshte inkorporuar edhe ne KP te Kosoves. Sipas parimit te juridiksionit perfaqesues, ne rastet kur shtetasi i huaj kryen veper penale ne Kosove, edhe pse gjykatat tona kane te drejte ta denojne ne baze te parimit territorial, eshte parapare mundesia qe vendi jone te heq dore nga kjo e drejte dhe ndjekja penale ti besohet shtetit te huaj, shtetit shtetesine e te cilit e ka kryeresi i vepres penale, apo qe ne ate shtet ka venqendrim te perhershem. Si kusht qe duhet te plotesohet per tu aplikuar ky parim eshte qe shteti i huaj te ndermarre ndjekjen penale dhe qe i huaji ne vendin tone te kete kryer vepren penale per te cilen eshte parapare denimi me burgim deri ne dhjete vjet, kurse per vepra penale kunder sigurise ne komunikacion nuk ka kufizime. Natyrisht si kusht per aplikimin e ketij parimi eshte edhe reciprociteti. Juridiksioni perfaqesues nuk do te lejohet ne rastet kur i demtuari eshte qytetar i Kosoves dhe ai e kundershton kete, pervec rasteve kur eshte siguruar kerkesa e tij pasurore. Arsyeshmeria e ketij parimi mbeshtetet ne qarkullimin e madh te njerezve, andaj edhe krijohen mundesi qe te kryhen vepra penale, posacerisht vepra kunder sigurise ne komunikacion, ashtu qe veshtruar ne aspektin e zhvillimit te procedures, ekzekutimit te vendimit dhe risocializimit kane efekt me te madh ne vendbanimin e kryeresit.Created by Minir Shaqiri

11.EkstradimiQe te mund te aplikohet parimi real, paimi i personalitetit akti, parimi i personalitetit pasiv, parimi universal, e sidomos parimi territorial eshte e nevojshme qe te relizohet bashkepunimi midis shteteve. Nje nder format me te rendesishme te bashkepunimit midis shteteve qe mundeson shqiptimin dhe ekzekutimin e vendimit gjyqesor eshte ekstardimi. Me ekstradim kuptohet dorezimi i kryeresit te vepres penale prej nje shteti ne shtetin tjeter, me qellim qe kryeresi te denohet per vepren penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij te ekzekutohet denimi i shqiptuar. Ekstradimi me se shpeshti behet ne rastet kur dikush kryen ndonje veper penale ne ne nje shtet dhe para se te zbulohet, gjate procedures penale, apo pasi i eshte shqiptuar denimi, arratiset ne shtetin tjeter me qellim qe ti shmanget denimit. Ne keto raste shteti ku gjendet kryeresi ia derzon shtetit qe ate e kerkon. Ne raste te tilla shteti ku eshte kryer vepra penale ka me teper interes qe kryeresi te ndeshkohet ne vendin e vet. Por, ne raste te rralla, mundet qe shteti ne te cilin eshte kryer vepra penale te heq dore nga jurizdiksiuonii tij penal dhe kryeresin tia dorezoj shtetit shtetesine e te cilit e ka kryeresi. Ekstardimi eshte forma kryesore e ndhmes juridike te shteteve ne fushen juridikopenale dhe ne mase te konsiderueshme mundeson luftimin e kriminalitetit. Pernga natyra e vet ekstradim eshte institucion i perzier qe perbehet nga elemente te drejtes penale dhe proceduralopenale dhe elemente nderkombetare. Ne vendet e pavarura kushtet e ekstradimit jane rregullar me kushtetute. Ekstradimi eshte rregulluar detalisht me normat e KPP. Sipas KPP, me perjashtim te rasteve kur ligji ne fuqi ne Kosove ose marreveshjet nderkombetare parashohin ndryshem, ekstradimin kerkohet te behet ne perputhje me zgjidhjet e dhena me KPP. Pra te ceshtja e ekstardimit aplikimi i marreveshjeve nderkombetare eshte primare.


12.Kushtet te cilat duhet te permbushen per ekstradiminSipas KPP ekstradimi i kryeresit te vepres penale ne shtetin e huaj mund te behet nese plotesohen kushtet vijese: 1.Qe shtetasi i vendit nuk mund te ekstradohet pra shtetasi jone nuk do te ekstradohet pa marre parasysh se ku e ka kryer vepren penale, (Gecaj n zvicerr!!!!!!!) 2.Qe vepra per te cilen kerkohet ekstradimi nuk eshte kryer ne territorin e Kosoves kunder nje banori te Kosoves, 3.Qe te ekzistoje identiteti i normave Vepra penale per te cilen kerkohet ekstardimi duhet te jete e parapare si veper penale edhe me ligjin tone edhe me ligjin e shtetit qe kerkon ekstradimin. 4.Qe identiteti i personit dorezimi i te cilit kerkohet te jete vertetuar, 5.Qe ka prova te mjaftueshme qe mbeshtesin dyshimin e bazuar se shtetasi i huaj ka kryer vepren penale konkrete dhe per kete ekziston aktgjykim i formes se prere, 6.Qe ekstradimi te mos behet per veper penale per te cilen parashihet denimi me vdekje deri sa shteti i tille nuk garanton se nje denim i tille nuk do te shqiptohet, 7.Qe te mos ekzistoje rrezik real qe personi, ekstradimi i te cilit kerkohet, te trajtohet ose denohet ne menyre johumane, 8.Qe ekstardimi te mos kryhet per vepra penale politike dhe ushtarake, 9.Qe personi ekstradimi i te cilit kerkohet nuk e gezon te drejten e refugjatit, 10.Qe ekstradimi te mos jete ne kundershtim me te drejten nderkombetare dhe standardet per te drejtat e njeriut, 11.Se personi mund te ndeshkohet vetem per vepren penale per te cilen eshte ekstraduar, 12.Qe vepra penale te mos jete parashkruar dhe 13.Qe shtetasi i huaj, ekstradimi i te cilit kerkohet, ende nuk eshte liruar ose denuar ne forme te prere nga gjykatat vendore per vepren penale per te cilen behet ekstradimi.

e personit ne shtetin e huaj sipas KPP


13.E drejta e azilitTermi azil rrjedh prej fjales latine asylum, qe do te thot sterhim. Ne te drejten penale me azil nenkuptohet strehimi i shtetasve te huaj apo personave pa shtetesi ne shtetin e caktuar, qe ndien per shkak te aktiviteteve te tyre te cilat, per interesin e pergjithshem te njerezimit, nuk konsiderohen vepra te dmshme, por perkundrazi konsiderohen vepra te dobishme. E drejta e azilit eshte institucion me i vjeter se ekstradimi. Kete e kane njohur e drejta hebreike, greke, romake etj. Ne keto periudha e drejta e azilit eshte shprehur duke e strehuar kryeresin ne vendet e caktuara brenda shtetit (kisha, manastire etj.). Ne kuptimin e tanishem e drejta e azilit eshte paraqitur ne shk.XIX me qellim qe te mbrohen kryersit e veprave penale, qe ne pike te fundit kishin karakter progresiv. Tashme, pothuaj se, te gjitha shtetet bashkekohore e njohin te drejten e azilit. Ne Deklaraten universale te te drejtave te njeriut parashihet se cdo person ka te dejte te kerkoj azil ne shtetin tjeter, nese eshte i ndjekur nga shteti shtetesine e te cilit e ka. Por, nuk mund ta gezojne te drejten e azilit personat te cilet kryejne krime kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare. Kjo eshtje ne Kosove eshte rregulluar me KP,me te cilin eshte parapare se u garantohet e drejta e sterhimit shtetasve te huaj dhe personave pa shtetesi, dhe refuzohet kerkesa per ekstradim e tyre nese: 1.Kerkesa eshte baere me qellim te ndjekjes ose denimit te personit transferi i te cilit kerkohet per shkak te races, gjinise, shtetesise etj., 2.Nese personi e gezon te drejten e refugjatit, 3.Nese lutja per transferim eshte paraqitur per shkak te ndonje veprimi politik, Nese lutja per transferim eshte ne kundershtim me te drejten nderkombetare.


IVLigjerata

Nocioni i vepres penalePercaktimi i nocionit te vepres penale eshte nje nder detyrat kryesore te legjislacionit penal dhe te shkences se te drejtes penale. Prndryshe, percaktimi i nocionit te vepres penale, pergjegjsise penale dhe sanksioneve penale jane tri shtjet kryesore te se drejtes penale. Ne radhen e ketyre tri shtjeve vepra penale z vndin e par, nga se kjo sht parakusht q te mund t shqyrtohet pergjegjesia penale dhe q personit te caktuar ti shqiptohet denimi. Lidhur me percaktimin e nocionit te vepres enale, ne teorine e se drejtes penale ka mendime te ndryshme. Ne kte rrjedh, para se gjithash vepra penale trajtohet si fenomen juridik, pastaj si fenomen social dhe si veprim apo sjellje e jeriut me te cilin demtohen ose rrezikohen vlerat e caktuara te shoqerise dhe individit. Megjithat, duhet ditur se vetem asja nga keto tri aspekte mund ta ofroje kuptimin e plote te vepres penale. Ne aspektin social vepra penale trajtohet si sjellje e njeriut e cila eshte ne kundershtim me interesat e shoqerise. Ne te vertete me vepra penale sulmohen vlerat qe jane te mbrojtura me legjislacionin penal, per cka shqiptohen sanksionet perkatese penale. Vepra penale eshte edhe veprim i njeriut te caktuar qe, ne mes tjerash, eshte manifestim i personalitetit te tij. Ajo eshte shprehje e vetive te atij personi. Ne te vertete vepra penale eshte manifestim i mospajtimit te personit te caktuar me normat qe gjden ne fuqi.Created by Minir Shaqiri

2.Nocioni formalo-juridik i vepres penale1.Sipas nocionit formal (i paraqitur ne mesin e shk.XIX) vepra penale konsiderohet si fenomen juridik veprim I kunderligjshem. Sipas ketij kuptimi vepra penale eshte veprim i cili ne legjislacionin penal eshte caktuar si e tille. Keshtu, sipas ketij kuptimi nuk dihet se vepra penale eshte veper kunder moralit te shoqerise, por eshte veper e cila eshte e kunderligjshme. Ky kuptim i vepres penale eshte kritikuar nga nje numer i madh i shkenctareve dhe personalitete te praktikes. Sipas kritikuesve te ketij nocioni nuk dihet se per fare shkaqesh nje veper e njeriut duhet te konsiderohet veper penale. Kundershtaret e ketij nocioni kerkojne qe elementit te kunderligjshmerise ti shtohen edhe elementet sociale dhe morale te cilat do ta obligonin legjislativin qe ti marre per baz me rastin e percaktimit te nocionit te vepres penale. 2.Sipas noconit material, vepra penale eshte sjellje e njeriut e cila demton apo rrezikon vlerat elementare te njeriut, te shoqerise dhe sistemit juridik. Ne kete drejtim, kerkohet qe sjellja e tille te arrije nje shkalle te caktuar te rrezikimit te atyre vlerave, nga se ne te kunderten ajo do te cilesohet si kundravajtje. Nga ajo qe u theksua rezulton se nocioni fprmal vepren penale e shpjegon vetem ne aspektin juridik, kurse nocioni material jep pergjegjie ne ate se per cfare shkaqesh nje veper konsiderohet veper penale. Marre ndaras keto dy teori jane te njeanshme, prandaj kuptimi i vepres penale mund te shpjegohet vetem duke marre per baze te dy keto teori. 3,Keshtu, sipas nocionit formalo-material vepra penale eshte veper e njeriut e cila eshte e kunderligjshme, e kryer me faj dhe e cila eshte e percaktuar me ligj si veper penale, por e cila eshte edhe veper e rrezikshme. KP i Kosoves perveteson nocionin formalo-material te vepres penale. Sipas ketij Kodi vepra penale permban kater kushte themelore te cilat duhet te plotesohen ne menyre kumulative dhe se gjate perkufizimit te nocionit duhet pasur parasysh gjithsesi keto elemente. Created by Minir Shaqiri

Kushtet q duhet t plotsohen pr tu konsideruar nj veper si veper penale1.Kushti I pare qe duhet te plotesohet per tu konsideruar nje veper si veper penale eshte qe vepra te jete e kunderligjshme. Ligjvenesi mund ti konsideroje si vepra penale vetem ato te cilat sipas Kushtetutes, konventave nderkombetare dhe ligjit te vendit demtojne apo rrezikojne te mirat juridike te njeriut dhe shoqerise. Ky kusht eshte mekanizem i parimit te ligjshmerise. 2.Kushti i dyte qe duhet plotesuar eshte pasoja e demshme apo rrezikshmeria. Ky kusht eshte i natyres materiale dhe zgjidh dilemen se, ne rastin e caktuar, a eshte ne pyetje vepra penale apo kundravajtja. 3.Kushti i trete i cili duhet te permbushet sipas KP eshte se vepra jo vetem qe duhet te percaktohet me ligj si veper penle, por me ligj duhet te percaktohen edhe tiparet dhe elementet konstitutive te veper penale konkrete (parimi i percaktimit te vepres penale me ligj) 4.Kushti i katert qe duhet te permbushet konsiston ne faktin se ligjvenesi duhet pr cdo lloj te vepres penale te parashoh llojin e sanksionit penal ose llojin e mases se trajtimit te detyrueshem i cili mund te shqiptohet. Edhe ky kusht eshte ne perputhje me parimin e legalitetit sepse parandalon arbitraritetin e gjykatave.


3.Elementet themelore te vepres penaleNga perkufizimi i dhn me lart del se vepra penale prbehet prej kater elementeve: 1.Veprimi i njeriut, 2.Kunderligjshmeria, 3.Percaktueshmeria e vepres penale me ligj dhe 4.Pergjegjesia penale e kryesit (fajesia). Cdo veper pr t qen veper penale duhet ti permbaje n mnyr kumulative te gjitha keto elemente. Edhe pse vepra penale perbhet prej ketyre elementeve ajo eshte unike, nje trsi, nga se vetem trsia e tyre formon kuptimin e plote social dhe juridik. Te gjitha keto elemente kan rndsi te njejte, ngase nese mungon ndonjeri prej tyre vepra penale nuk mund te ekzistoje. Elementet e vepres penale mund te ndahen ne elemente objektive dhe subjektive. Ne grupin e elementeve objektive bejne pjese: veprimi i njeriut, kunderligjshmeria dhe percaktueshmeria e vepres penale me ligj Ne grupin e elementeve subjektive ben pjese vetem pergjegjesia penale e kryesit (fajesia). Megjithese legjislacioni jon penal perveteson nocoionin formalomaterial te vepres penale, ai ne disa raste lejon mundesine e ekzistimit te vepres penale ne kuptimin penalojuridik edhe nese jane permbushur vetem elementet e natyres subjektive. Keshtu do te ekzistoje vepra penale edhe ne rastet kur ajo eshte kryer nga personi i papergjegjshem (qe lengon nga semundja psikike). Ne keto raste personi eshte i papergjegjshem, por vepra penale ekzisonCreated by Minir Shaqiri

4.Figura e vepres penaleKy term ka ekzistuar edhe me pare, por qe njihet edhe ne te drejtat penale bashkekohore. Perkunder asaj qe ky term njihet qe moti, edhe sot e kesaj dite eshte kontestuese se cka duhet kuptuar me kete. Sipas nje grupi te autoreve me figure te vepres penale duhet kuptuar teresine e elementeve themelore te pergjithshme te vepres penale. Sipas mendimit te autoreve te tjere me termin figure te vepres penale duhet kuptuar teresine e elementeve te posame te vepres penale. Tashme ekzsiteon mendimi se me figure te vepers penale duhet kuptuar teresine e elementeve te vepres penale te caktuar. Nga ajo qe u theksa me lart rezulton se elementet e pergjithshme te vepres penale duhet te shprehen te cdo veper penale, kurse elementet e posacme jane karakteristika te vepres penale te caktuar. Se kendejmi, krahas kuptimit te pergjithshem te vepres penale ne te drejten penale njihet edhe kuptimi i posacem, ose figura e vepres penale. Figura e vepres penale sajohet duke percaktuar elementet e posame te vepres penale dhe duke br sintetizimin dhe pergjithesimin e tyre me dispoziten e caktuar qe ka te bj me vepren penale konkrete. Keshtu, vepra penale e vjedhjes perbhet nga keto elemente: a)marrja, b)pasuria e huaj e luajtshme dhe c)prej qellimit qe me ane te perfvetesimit te saj ti sjell vetes ose tjetrit fitim pasuror te kunderligjshem. Gjthashtu, elementet e posacme te figures se vepres penale konkrete mund ti referohen kohes dhe vendit te kryerjes, menyren apo mjetin e kryerjes, vetive personale te kryeresit e viktimes etj. Pra cdo veper penale i ka elementet e saja te posme te cilat, ne nje fare mnyre, jane konkretizim i elementeve te prgjithshme. Created by Minir Shaqiri

5.Nocioni i objektit te vepres penaleVeprat penale jane te drejtuara kunder te mirave te mbrojtura me sistemin juridik te vendit dhe te drejten nderkombetare. Andaj, te mirat juridike te mbrojtura me te drejten penale jane edhe objekt i vepres penale. Me fjale tjera: objekt i vepres penale eshte e mira juridike kunder se ciles eshte drejtuar vepra penale. Keshtu objekte te vepres penale jane te mirat opo vlerat vitale te njeriut, te popullit te nje vendi dhe te komunitetit nderkombetar. Keto jane jeta e njerut, integriteti trupor, lirite dhe te drejtat themelore te njeriut dhe qytetarit, siguria, paqja, barazia, prona, rregullimi shoqeror, siguria e vendit, martesa, familja etj. Per shkak te rendesise se madhe te ketyre vlerave ato jane te mbrojtura me te drejten e brendshme dhe ate nderkombetare. Kete mbrojtje e drejta penale e ushtron duke parapar sanksione penale ndaj personave qe kryejne vepra te tilla. Objekti i vepres penale eshte element material nga se me te rrezikohet apo demtohet ndonje e mire qe mbrohet me te drejten penale. Ne rastet kur vepra penale inkriminohet edhe ne fazat qe i paraprijne kryerjes se saj (organizimi i shoqates kriminale, veprimet pergatitore) qe ne fakt akoma nuk paraqesin veprim te kryerjes, inkriminimi i tille eshte parapare pr shkak te rrezikimit t te mirave. Ketu hyn veprat penale jashtezakonisht te rrezikshme prandaj KP e ka zgjeruar zonen e mbrojtjes se tyre. Megjithate, perkunder faktit se vepra penale eshte e drejtuar ndaj nje objekti te caktuar, nganjehere eshte veshtire te percaktohet objekti i vepres penale. I tille eshte rasti i vepres penale te nderprerjes se shtatzensise (objekt eshte integriteti i gruas apo fryti i zene). Ne te drejten penale njihen: objekti i pergjithshem dhe objekti grupor i vepres penale.


6.Objekti i pergjithshem dhe grupor i vepres penale1.Objekt i pergjithshem i vepres penale, marre n pergjithsi, sht njeriu dhe bashksia shoqerore, gjegjsisht qytetari dhe sistemi kushtetues juridik e siguria e vndit. Sipas KP objekt i prgjithshem i vepres penale jan edhe vlerat juridike nderkombtare. Pra, objekt i pergjithshem i veprave penale eshte trsia e t gjitha te mirave juridike te mbrojtura me te drejten penale. 2.Objekti grupor i vepres penale prfshin disa objekte te posame qe jan te ngjashe n mes vete. Keshtu, psh., objekt grupor i veprave penale eshte jeta dhe trupi i njeriut, siguria e vendit etj. Vlen te theksohet se te gjitha veprat penale te parapara me legjislaconin penal, varsisht se cili objekt mbrohet nga to dhe ngjashmeria e tyre,jane radhitur ne grupe te cilat paraqesin kapituj te veprave penale. Prandaj, keta kapituj, ne fakt, paraqesin objekt grupor te veprave penale.


7.Objekti i veprimitMe objekt te veprimit kuptohet personi ose vlera tjeter juridike ndaj te ciles eshte ndermarre veprimi i kryerjes, me crast demtohet ose rrezikohet objekti qe mbrohet nga e drejta peale. do veper penale shte drejtuar ndaj t mires se caktuar juridike, e cila ne fakt paraqet objekt te veprimit. Psh., te vepra penale e vjedhjes objekt i veprimit eshte sendi i huaj, te vrasja jeta e njeriut etj. Ne shkencen e te drejtes penale objekti i veprimit ndahet ne objektin sulmues dhe ate gramatik. 1.Objekti sulmues eshte lnda ndaj se ciles eshte drejtuar veprimi i vepres penale. Te vepra penale e vjedhjes objekt sulmues eshte prona ne sendin e luajtshem, te vrasja eshte njeriu etj. 2.Objekt gramatik eshte lnda ndaj s ciles kryhet veprimi i vepres penale. (Paraja e falsifikuar). Te disa vepra penale obekti sulmues dhe gramatik jane te njete. Keshtu psh., te vepra penale e vrasjes, jeta e njeriut eshte njekohesisht objekt sulmues dhe gramatik. Ky shembull tregon se dallimi midis objektit sulmues dhe gramatik nuk mund te behet te cdo veper penale. Percaktimi i objektit te veprimit, si dhe dallimi i objektit sulmues dhe gramatik, ka rendesi praktike, nga se objekti i veprimit eshte tipar i figures se cdo vepre. Andaj, nga kjo varet edhe kualifikimi i sakt i vepres penale.Created by Minir Shaqiri

8.Subjekti i vepres penale Njeriu si subjekt i vepres penalePersoni qe kryen vepren penale quhet subjekt i vepres penale. Ne te drejten penale bashkekohore eshte pervetesuar mendimi se subjekt I vepres penale mund te jete vetem njeriu. Por ne te drejtat e lashta subjekt i vepres penale jane konsideruar edhe sendet, kafshet dhe egersirat. Perve atyre qe ndermarrin drejtperdrejte veprimin e kryerjes, subjekt i vepres penale jane edhe shtytesit, ndihmesit dhe organizatoret e shoqatave kriminale. Lidhur me moshen subjket i vepres penale konsiderohen personbat qe kane mbushur moshen 14 vjecare. Personat nen moshen 14 vjecare konsiderohen femije... Varesisht perj kriterit qe aplikohet subjektet e veprave penale ndahen ne disa kategori: A) Sipas kriterit moshe njihen delikuentet e mitur (14-18 vjecare), ata madhore te rinje (18-21 vjec) dhe delikuentet madhore B) Sipas kriterit te aftesive psikike ndahen kryeres te pergjegjshem, me pergjegjesi te zvogluar dhe te papergjegjshem. C) Varesisht prej asaj se a kane qene me pare te ndeshkuar apo jo ndahen ne delikuente primare dhe recidiviste.


8.Subjekti i vepres penale Njeriu si subjekt i vepres penaleNe te drejten penale njihen edhe subjekti aktiv dhe subjekti pasiv i vepres penale. 1.Subjekt aktiv konsiderohet personi i cili me veprimin e tij shkakton pasojen e vepres penalekryeresi i vepres penale. Ne shumicen e rasteve veprat penale mund ti kryej cdo person. Veprat e tilla quhen delikta communia dhe per to KP perdor shprehjen kush kryen: vrasjen plagosjen etj. Por ekzitojne vepra penale te cilat, per shkak te tipareve te posacme qe kane, nuk mund ti kryej cdo person, psh., vepra penale e shperdorimit te detyres zyrtare, mosdhenia e ndihmes mjeksore etj. 2.Subjekt pasiv eshte personi qe eshte demtuar ose rrezikuar me vepren penale. Subjketi pasiv ndryshe quhet edhe viktime e vepres penale Percaktimi subjektit pasiv te vepres penale ne disa raste eshte mjaft i nderlikuar. Keshtu eshte te vrasja, ku pervec viktimes, si subjekt pasiv paraqiten edhe te afermit e tij te ngushte nga se edhe keta goditen me veper penale. Sipas objektit qe mbrohet me te drejten penale, qe eshte kriteri me i pranuar, subjekt pasiv konsiderohet titullari i te drejtave dhe interesave qe eshte demtuar me veper penale.


8.Subjekti i vepres penale2.Personi juridik si subjekt i vepres penaleNe shkence dhe legjislacionin penal shtrohet pyetja a mund te konsiderohen personat juridike si subjekte te vepres penale. Lidhur me kete ceshtje historikisht shikuar kane ekzistuar zgjidhje te ndryshme. Keshtu, ne te drejten romake ata nuk ishin subjekte te vepres penale. Ne te drejten e mesjetes njihej mundesia qe personat juridik te konsiderohen subjekte te vepres penale. Me shfaqjen e kapitalizmit (shk.XVIII dhe fillimi I shk.XX) u aktualizua se tepermi kjo ceshtje. Kjo ishte rrjedhoje e faktit se organizatat e ndryshme qe u ofronin sherbime qytetareve vinin ne shprehje qe te shkaktojne pasoja te demshme. Andaj edhe tani shtrohet pyetja lidhur me pergjegjesine e tyre penale. Perkunder faktit se eshte ne pyetje nje ceshtje shume komplekse, ne shkencen bashkekohore te se drejtes penale mbisundon mendimi se personat juridike nuk mund te konsiderohen subjekte te veprave peanle.


Personat juridik nuk mund te konsiderohen subjekte te veprave peanle.Ne favor te ketij mendimi jepen keto argumente: personave juridike u mungon aftesia e marredhenieve psikike, keshtu qe ata nuk mund te konsiderohen fajtor, ndeshkimi i ketyre personave do te ishte ne kundershtim me natyren, sidomos funksionin dhe qellimin e denimit, denimi i cili do te mund ti shqiptohej personit juridik nuk mund te ishte individual, nga se ai do ti godiste te gjithe anetaret e atij personi juridik. Mbeshtetur ne keto argumente mbisundon mendimi se keta persona nuk mund te konsiderohen subjekte te vepres penale. Megjithate ekzistojne autore qe angazhohen qe ketyre personave tu njihet statusi i subjektit te vepres penale. Si argumente per kete ata permendin se: personat juridik nuk jane fiksion, por jane krijesa reale titullar te puneve dhe detyrave te caktuara, po ashtu, theksojne se personit juridik nuk mund ti mohohet vullneti, po qe se kihet parasysh fakti se keta jane te afte per pune juridike, se edhe atyre me ane te denimeve, si titullar te te drejtavete caktuara, mund tu merren ose ngushtohen ca te drejta. Sidomos sipas tyre per ta jane te pershtatshme disa masa penalo-juridike pasurore. Keta ithtare te ketyre mendimeve theksojne se edhe ndaj personave juridike mund te shqiptohen disa sanksione penale. Edhe ne legjislacione ka zgjidhje te ndryshme. Por, shumica e ligjeve te Evropes Perendimore nuk parashohin mundesine qe personat juridik te jene subjekte te vepores penale. Por per ta eshte parapare mundesia qe te denohen me denime kundravajtjtese. Ne legjislacionet anglosanksone personat juridik e kane statusine subjektit te vepres penale. Created by Minir Shaqiri

8.Pergjegjesia e personave juridik per veprat penale sipas legjislacionit penal te KosovesKP i Kosoves, ngjashem si dhe KP i Gjermanise, Frances, Sllovenise ne menyre parimore percakton pergjegjesine e personave juridik per veprat penale, te cilat kryesi i kryen ne emer dhe llogari te personit juridik. Zgjidhja e dhene, nuk mund te krijoj mendimin se i tere personeli i personit juridik pergjigjet penalisht sikurse ne rastet kur veprat penale i kryen personi fizik. Por personeli juridik do te pergjigjet vetem per demin e shkaktuar nga vepra penale. Kjo pergjegjesi do te konsistoje ne kompensimin e demit, kthimin e dobise pasurore te fituar ne menyre te kunderligjshme, ndalimin e ushtrimit te veprimtarise se caktuar etj. Ndersa per vepren penale do te pergjigjet personi per te cilin konstatohet se me fajin e tij eshte kryer vepra penale. Vlen te theksohet fakti se KP parasheh qe pergjegjesia e personit juridik per vepren penale te cilen kryesit e kan kryer ne emer dhe llogari te personit juridik, mandej llojet e veprave penale te cilat mund ti kryej personi juridik si dhe llojet e sanksioneve penale qe mund te shqiptohen te rregullohen me ligj te posaem.Created by Minir Shaqiri

VLigjerataNDARJA E VEPRAVE PENALEVaresisht prej kriterit qe aplikohet, veprat penale mund te ndahen ne disa lloje. 1.Duke marr pr baz natyren e veprave penale, keto mund te ndahen ne vepra penale te pergjithshme dhe vepra penale politike. 2.Duke marre per baze numrin e veprimeve te cilat perbejne figuren e vepres penale, dallohen veprat penale te thjeshta dhe te perbera, si dhe te vazhduara dhe kolektive. 3.Varesisht nga fakti se a eshte perfshire ne figuren e vepres penale vetem veprimi apo edhe pasoja, njihet ndarja e veprave penale ne formale dhe materiale. 4.Varesisht prej faktit se a eshte demtuar apo vetem eshte rrezikuar e mira e mbrojtur, veprat penale ndahen ne vepra penale qe demtojne dhe vepra penale qe rrezikojne. 5.Duke marre per baze kohezgjatjen e pasojes se kunderligjshme, njihet ndarja e veprave penale momentale, permanente dhe te gjendjes. 6.Sipas menyres se kryerjes veprat penale ndahen ne vepra penale qe kryhen me veprim dhe ato qe kryhen me mosveprim. 7.Sipas fazave te kryerjes veprat penale ndahen ne vepra penale qe ngelin ne tentative dhe te kryera. 8.Sipas peshes veprat penale ndahen ne krime, delikte dhe kundravajtje. Te gjitha keto ndarje jane te rendesishme ne aspektin teorik, legjislativ dhe aplikativ.Created by Minir Shaqiri

1.Veprat penale te pergjithshme dhe politikeKjo ndarje e veprave penale rrjedh nga teoria e Grociusit, por qe u perpunua edhe nga Feri dhe Garafallo. 1.Vepra penale te pergjithshme konsiderohen te gjitha ato vepra penale te cilat i kane njohur gjithmone te drejtat penale te te gjitha shteteve, pa marre parasysh rregullimin e tyre shoqeror. Keto vepra quhen edhe si kriminalitett klasik. Te tilla jane psh., veprat penale kunder jetes dhe trupit, ato kunder pasurise, kunder moralit dhe dinjitetit etj. 2.Vepra penale politike jane ato vepra te cilat jane te drejtuara kunder te mirave politike dhe kryhen nga motive politike. Keto vepra penale jane te kohes relativisht te re dhe ato per here te pare hasen ne France kah fundi i gjysmes se pare te shk.XIX. Duhet theksuar se kryeresve te ketyre veprave penale ju kane shqiptuar denime te posacme dhe ata kane gezuar tretman te posacem. Si te mira politike konsiderohen themelet e rregullimit shoqeror te nje vendi, pavaresia e shtetit, integriteti territorial etj. Ky kriminalitet zakonisht peson ndryshime te shpeshta, gje qe varet nga rrethanat shoqeroropolitike te vendit. Meqenese keto vepra ndryshojne shpesh, atehere eshte e qarte se ka veshtiresi te madha ne percaktimin e nocionit te tyre. Ne kete drejtim njihen dy teori: 1.Sipas teorise objektive si vepra penale politike konsiderohen ato vepra te cilat jane te drejtuara kunder shtetit (sigurise, integritetit territorial etj. Keto ndryshe quhen edhe vepra te pastra politike. 2.Sipas teorise subjektive per tu konsideruar nje veper si veper penale politike, vendimtare eshte motivi dhe qellimi I kryesit. Keshtu, sipas kesaj teorie cdo veper penale mund te jete politike nese eshte kryer nga motive politike. Vazhdon faqja tjeter---


Te dy keto teori konsiderohen te njeanshme, andaj edhe eshte shfaqur ndarja e veprave penale politike ne komplekse dhe konekse. 1.Vepra penale komplekse jane vepra penale te rendomta por qe ne rastin konkret paraqesin sulm ndaj rregullimit juridik apo ndonje te mire tjeter te natyres politike. Te tilla jane psh., vrasja apo fyerja e kryetarit te shtetit. 2.Vepra penale konekse jane vepra penale te rendomta, mirepo te cilat paraqiten ose si mjet qe sherbejne per te sulmuar ndonje te mire politike, ose paraqitet si pergatitje apo pasoje e vepres penale politike. E tille konsiderohet psh., vepra penale e vjedhjes se armeve me qellim qe keto te perdoren per kryengritje te armatosur, ose dhenia e ushqimit kryengritesve etj. Edhe pse e drejta e jone penale njeh veprat penale politike, ne legjislacionin penal nuk ekzistojne dispozita te cilat do te percaktojne nocionin e vepres penale politike. Kjo ndarje e veprave penale koheve te fundit vazhdimisht eshte duke e humbur rendesine e saj, sepse ne mase te madhe eshte duke u kufizuar numri i ketyre veprave penale.Created by Minir Shaqiri

Vepra penale e perbereNje veper penale konsiderohet e prbr ne rastet kur me ligj sht percaktuar se ajo kryhet me ndermarrjen e dy ose me shume veprimeve. Ne kt rast, veprimet te cilat prbjne figuren e vepres penale secila prej tyre ve e ve paraqesin vepra penale te posame. Ne keto raste kemi te bejme me vepera penale te perbera te drejta. E tille eshte Grabitja figura e te ciles perbehet prej dy veprave penaleperdorimit te kanosjes apo dhunes dhe vjedhjes. Forme tjeter e veprave penale te perbera eshte vepra penale e perbere jo e drejte. Ne kete rast vepra penale perbehet prej dy ose me shume veprimeve por vetem njeri prej tyre paraqet veper penale. E tille eshte vepra penale e dhunimit. Te kjo veper penale vetem perdorimi i forces ose kercnimit per marredhenie seksuale konsiderohet veper penale, kurse marredhenia seksuale pa perdorim te forces nuk konsiderohet veper penale. Ne legjislacionin penal vepra penale e perbere konsiderohet si nje veper penale.Created by Minir Shaqiri

Veprat penale formale dhe materiale1.Veprat penale formale konsiderohen ato vepra te cilat sipas ligjit konsiderohet se jane kryer vetem me faktin e ndermarrjes se veprimit te kryerjes. Pra, per ekzistimin e ketyre veprave penale nuk kerkohet shkaktimi i pasojes se ndaluar. E tille mund te konsiderohet cenimi i paprekshmerise se baneses, fyerja. Moslajmerimi i vepres penale apo i kryesit etj. 2.Vepra penale materiale jane ato vepra per ekzistimin e te cilave ligji parasheh shkaktimin e pasojes se caktuar. Te keto vepra gjithhere dallohet veprimi e pasoja. Si vepra te tilla konsiderohen vrasja, plagosja, demtimi i pendave etj. Te keto vepra penale pasoja eshte element konstitutiv i vepres penaleCreated by Minir Shaqiri

Veprat penale qe demtojne dhe rrezikojne1.Vepra penale qe demtojne jane ato vepra te cilat konsiderohen se jane kryer nese asgjesohet apo demtohet e mira juridike qe mbrohet me te drejten penale. Numri me i madh e veprave penale te parapara me KP jane vepra te kesaj natyre. E tille eshte vrasja, plagosja, demtimi i sendit te huaj etj. 2.Veprat penale qe rrezikojne konsiderohen se kryhen kur shkaktohet rreziku ndaj objektit te mbrojtur, edhe pse nuk eshte shkaktuar pasoja. Te keto vepra penale kryesi nuk guxon te deshiroje shkaktimin e pasojes apo demtimin e asgjesimin e objektit te mbrojtur,sepse nese e deshiron kete atehere ketu behet fjale per tentative te kryerjse se vepres penale. Veper penale qe rrezikon eshte shkelja e detyrimeve familjare. Mirepo nese krysi kete e bene me qellim qe te shkaktohet vdekja e personit konsiderohet se sht kryer tentativa e vepres penale te vrasjes. Ne teorine e te drejtes penale flitet per rrezikimin abstrakt dhe ate te drejtperdrejte konkret. Rrezikimi konkret eshte percaktuar si mundesi reale e shkaktimit te pasojes. E tille eshte vepra penale e rrezikimit te trafikut publik me veprim apo mjet te rrezikshem. Vepren e tille e kryen ai i cili heq ose demton shenjat apo paisjet e komunikacionit, me rast vozitesi pas angazhimit maksimal arrine ti ike rrezikut te futjes ne humnere te autobusit. Rrezikimi abstarkt, si lloj i vepres penale qe rrezikon, ekziston ne rastet kur ne KP eshte percaktuar si mundesi apo gjendje e cila mund te shkaktoje rrezik konkret. E tille eshte vepra penale e shkaktimit te rrezikut te pergjithshem. Rrezikimi i te mirave juridike konsiderohet si veper penale me qellim qe te arrihet deri te preventiva e kriminalitetit, ne situatat kur kryesit me veprimet e tyre kane mundur te asgjesojne ose demtojne te mirat e caktuara juridike.


Veprat penale momentale, permanente dhe te gjendjes1.Vepra penale momentale jane ato vepra te t cilat pasoja shkaktohet menjehere pas perfundimit te veprimit te kryerjes, Shumica e veprave penale jane te kesaj natyre. E tille eshte vrasja, vjedhja, grabitja etj. 2.Vepra penale permanente jane ato vepra penale te cilat shkatojne pasoja qe mund te zgjasin kohe te shkurter apo te gjate, me crast kohezgjatja e pasojes konsiderohet element i figures se vepres penale. E tille eshte vepra penale privimit te lirise, bigamia etj. Ne kete rast kohzgjatja e gjendjes se kunderligjshme mund te kete ndikim me rastin e matjes se denimit. 3.Vepra penale te gjendjes po ashtu krijojne gjendje te kunderligjshme, mirepo kohezgjatja e kesaj gjendje nuk eshte element i figures se vepres penale. Ne keto raste vepra penale konsiderohet e kryer me krijimin e gjendjes se tille, pa marre parasysh se pasoja e gjendjes akoma vazhdon. E tille mund te jete vepra penale e lendimit trupor, demtimi i sendit etj.


Ndarja e veprave penale ne krime, delikte dhe kundravajtjeKjo ndarje e veprave penale se pari haset ne France, e pastaj edhe ne vende te tjera. Legjislacionet penale qe njohin ndarjen e veprave penale ne krime, delikte e kundravajtje e bejne kete ne baze te denimit te parapare per to. Keshtu, krime konsiderohen ato vepra penale per te cilat jane parapare denime me te renda, Delikte konsiderohen veprat penale per te cilat jane parapare denime me te lehta (denimi me burg), Kundravajtje konsiderohen veprat penale per te cilat jane parapare denime edhe me te lehta (denimi me burgim te shkurter, denimi me te holla etj.) Kjo ndarje e veprave penale eshte kritikuar per shkak se per baze merr vetem denimin e parapare per ate veper penale. Kjo ndarje mund ta kete rendesine ne kohen kur nuk i eshte kushtuar kujdese individualizimit te denimit. KP i Kosoves nuk e njeh ndarjen e tille te veprave penale, mirepo perkunder kesaj ne KP ndeshim fjalen krim, si eshte rasti te krimet kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare. KP i Shqiperise veprat penale i ndan ne krime dhe kundravajtje. Edhe pse KP nuk e njeh ndarjen e tille te veprave penale, ne sistemin tone juridik njiohen tri lloje te veprave qe ndeshkohen dhe ate: vepra penale, delikte ekonomike dhe kundravajtje.Created by Minir Shaqiri

Deliktet ekonomikeSic u theksua ne Kosove njihen tri lloje te veprave penale: veprat penale, deliktet ekonomike dhe kundravajtjet. 1.Veprat penale kunder ekonomise jane parapare ne pjesen e posacme te KP ne kapitulli te vecante. Ne kete drejtim, sot hasen perpjekjet per themelimin e te drejtes penale ekonomike. 2.Deliktet ekonomike jane vepra te ndaluara dhe me te rendesishme qe kryhen gjate ushtrimit te veprimtarive te ndryshme ne ekonomi dhe si te tilla zene vend dominant ne kuadrin e ketyre tri veprave te demshme qe mund te kryhen ne ekonomi. 3.Kundravajtjet jane llojet me te vjetra te veprave te ndaluara qe mund te kryhen ne kete lemi. Per konstatimin e pergjegjesise per delikte ekonomike dhe shqiptim te denimeve ekzistojne gjykata te posame gjykatat ekonomike. Deliktet ekonomike jane te rregulluara me Ligjin mbi deliktet ekonomike dhe nje varg dispozitash te posacme me te cilat rregullohen ceshtjet ekonomike. Sipas Ligjit per deliktet ekonomike delikt ekonomik konsiderohet cenimi i rregullave te afarizmit ekonomik e financiar te cilin e ka kryer personi juridik ose personi pergjegjes ne personin juridik qe ka shkaktuar ose ka mund te shkaktoje pasoja te demshme. Keshtu, subjekte te delikteve ekonomike konsiderohen personat jurdik ( me se shpeshti organizatat ekonomike), perjashtim bejne komunat dhe organet e tyre. Subjekte te delikteve ekonomike jane edhe personat pergjegjes te personit juridik. Personat fizik (pergjegjes) pergjigjen per deliktin ekonomik kur ai eshte kryer me veprimin ose mosveprimin e mbikqyerjes se detyrueshme dhe nese me ate rast kane vepruar me dashje apo nga pakujdesia. Ligji per delikte ekonomike parasheh tri lloje te sanksioneve per delikte ekonomike: denimet (personave pergjegjes), denimet me kusht dhe mas mbrojtese.


Kundravajtjet dhe veprat penale Ne te drejtat penale bashkekohore ekzistone tendenca e ndarjes se veprave te ndaluara ne vepra penale dhe kundravajtje. Kjo tendence eshte e pranishme edhe ne vendin tone. Pra ne Kosove krahas veprave penale njihen edhe kundravajtjet. Per ndeshkimin e kundravajtjeve kompetente jane gjykatat per kundravajtje apo organet e caktuara administrative. Lmite qe mbrohen nga kundravajtjet jane te shumte (lemin e rendit publik, puneve te brenshme, lemin e ekonomise, trafikut publik etj.). Sipas perkufizimit ligjor kundravajtjet jane cenime te rendit publik te percaktuara me ligj dhe dispozita te tjera, per te cilat jane parapare denimet kundravajtese dhe masat mbrojtese. Kriter kryesor i dallimit te kundravajtjeve dhe veprave penale eshte shkalla apo intensiteti i rrezikshmerise shoqerore te tyre. Vepra penale eshte me e rrezikshme me e rende, ne krahasim me kundravajtjet. Per kete arsye per vepra penale parashikohen denime me te renda. E perbashket eshte se per te dy keto lloje te veprave vlen parimi i ligjshmerise. Dallimi qendron edhe sa i perket organit qe e zhvillon njeren apo proceduren tjeter. Me ne fund duhet theksuar se veprat penale i konsumojne kundravajtjet..


VI.VeprimiVeprimi, si sjellje e njeriut, eshte element themelor i cdo vepre penale. Ai shprehet te te gjitha llojet e veprave penale, perfshire ato te kryera me dashje dhe nga pakujdesia, me veprim ose me mosveprim, te tentativa e veprave penale e te bashkepunimi ne kryerjen e veprave penale etj. Me termin veprim ne te drejten penale nenkuptohen te gjitha sjelljet e njeriut qe manifestohen ne boten e jashtme dhe qe jane percaktuar me ligj si vepra penale. Keshtu, veprimet qe ngjajne ne psiken e njeriut, deshiren etj., nuk konsiderohen veprime ne kuptimin penalo-juridik dhe nuk mund te ndeshkohen. Per tu konsideroar nje veprim relevant per te drejten penale duhet qe ai te jete i vullnetshem, keshtu qe nuk ndeshkohen veprimet e ndermarra pa vetedije, nen ndikimin e forces apo kercnimit. I tille eshte psh., veprimi ne gjume kur nena e ze femijen e vet, ose kur dikush rreshqet ne rruge dhe i shkakton tjetrit lendim trupor, ose kur dikush ia drejton revolen dikujt qe eshte duke punuar ne banke dhe kerkon nga ai qe ti dorezoj te gjitha te hollat. Pra keto veprime nuk konsiderohen vepra penale. Pra, veprimi i kryerjes shprehet si je akt i vullnetshem, psh., personi A me nje te shkrepur arme privon nga jeta personin B. Keshtu, per te drejten penale jane te rendesishme vetem ato veprime te cilat jane te definuara me ligj si vepra penale. Figura e disa veprave penale eshte percaktuar ashtu qe mund te kryhet me disa veprime. Veprimet e tilla munden me ligj te jene percaktuar ne menyre alternative ose kumulative. 1.Ne menyre alternative jane percaktuar veprimet ne rastet kur konsiderohet se eshte kryer vepra penale kur eshte ndermarre vetem njeri prej tyre. Kjo ndodhe te vepra penale e mjekimit te pandergjegjshem 2.Ne menyre kumulative veper penale eshte percaktuar ashtu qe veprimet duhet te permbushen qe te gjitha per tu konsideruar veper penale. E tille eshte vepra penale e mosdhenies se ndihmes mjekesore personit te lenduar ne trafik. Created by Minir Shaqiri

Nocioni penalo-juridik i veprimit

Veprat penale te kryera me veprimShumica e veprave penale kryhen me veprim. Veprimi eshte levizje trupore e vullnetshme e njeriut me te cilin kryhet V.P (vrasja, vjedhja etj.) Me veprat e kryera me veprim (komisive) cenohen normat penalojuridike qe nalojne veprimin e caktuar. Pra personi vepron ne kundershtim me normen qe ndalon veprimin (vrasja). VEPRAT PENALE TE KRYERA ME MOSVEPRIM Veprat penale te kryera me mosveprim (delikte omisive) kryhen me mosndermarrjen e veprimit per ndermarrjen e te cilit ka qene i detyruar. Te keto vepra penale shprehet qendrimi pasiv i njeriut ne rrethana te caktuara. Me keto vepra cenohen normat qe obligojne ndermarrjen e veprimeve te caktuara. Veprat e tilla penale mund ti kryejne vetem ata persona te cilet sipas ndonje baze juridike jane te detyruar te nderrmarrin veprime te caktuara. Ne rend te pare obligimi per te vepruar mund te rrjedh nga ligji (prindi ti edukoj e mbaje femijet), por obligimi per te vepruar mund te rrjedhe edhe nga marredhenia e punes (mjeku te jape ndihmen mjekesore), ose nga veprimi qe eshte ndermarre me pare (personi qe hap gropen per te shkrire gelqere ka obligim qe ta mbuloje ate). Keto tri baza mund te sherbejne si standarde per sajimin e pergjegjesise penale.. Veprat penale te kryera me mosveprim mund te ndahen ne dy grupe: 1.Vepra penale te drejta te kryera me mosveprimjane te tilla sepse me KP eshte percaktuar se mund te kryhen vetem me mosveprim (mosdhenia e ndihmes personit). 2.Veprat penale jo te drejta te kryera me mosveprimjane ato vepra te cilat zakonisht kryhen me veprim, por ne disa raste mund te kryhen edhe me mosveprim (vrasja mund te kryhet edhe duke mos i dhene ushqimin). Created by Minir Shaqiri

Kauzaliteti Nocioni dhe rendesia e tij ne te drejten penaleKauzaliteti kuptohet si lidhje objektive midis veprimit ose mosveprimit dhe pasojes se shkaktuar. Kauzaliteti ne te drejten penale ka rendesi te madhe, ngase per tu konsideruar nje veprim i njeriut si veper penale dhe per te mundur qe ajo ti ngarkohet atij duhet te vertetohet se ajo veper ka shkaktuar pasojen e ndaluar e cila me ligj eshte parapare si veper penale. Keshtu, midis veprimit ose mosveprimit te njeriut dhe pasojes se shkaktuar duhet te ekzistoje nje lidhje e caktuar ne baze te se ciles konstatohet se ajo pasoje eshte pasoje e veprimit te caktuar. Percaktimi i kauzalitetit, ne te shumten e rasteve, nuk eshte i veshtire..Kjo ndodhe kur pasoja shkaktohet menjehere pas ndermarrjes se veprimit. Psh. Personi A shkrep me arme ne personin B dhe e vret. Mirepo, probleme ka kur pasoja shkaktohet jo vetem nga veprimi i nje personi. I tille eshte rasti kur personi A e plagos personin B dhe ai vdes ne spital nga infektimi. Rastet e tila nuk jane te rralla ne praktike, por duhet percaktuar se cilat prej rrethanave kane qene vendimtare. Pra ne te drejten penale shtrohet si pyetje, a duhet konsideruar si shkak te pasojes krahas veprimit te njeriut, edhe te gjitha rrethanat qe kane kontribuar he shkektimin e pasojes. Lidhur me kete jane lajmeruar dy koncepcione: 1.Koncepcioni filozofik sipas te cilit si shkak i pasojes duhet te konsiderohen te gjitha rrethanat qe kane ndiktuar ne shkaktimin e pasojes. 2.Koncepcioni penalojuridik relevante i konsideron vetem ato rrethana dhe shkaqe qe jane te lidhura ngushte me veprimin e njeriut. Ne kete drejtim shtrohet pyetja, a duhet konsideruar veprimin e secilit person shkak te vetem apo kusht ne shkatimin e pasojes? Ne lidhje me kete ka shume teori por tri jane kryesoret: 1.Teoria ekuivalente ( e rendesise se njejte te te gjitha shkaqeve e kushteve)sipas kesaj teorie si shkak te pasojes duhet konsideruar cdo veprim apo mosveprim i cili ne ndonje menyr ka kontribuar ne shkaktimin e pasojes se ndaluar. Pra sipas saj rendesi kane te gjitha shkaqet e kushtet dhe kjo individualizon vleren e seciles prej tyre. 2.Teoria e dallimit kualitativ te kushtit e shkakut Sipas kesaj teorie ekziston dallimi esencial midis shkaqeve dhe kushteve qe kane kontribuar ne shkaktimin e pasojes. Ne kete rrjedhe kjo teori u jep perparesi shkaqeve. 3.Teoria e kauzalitetit adekuat Sipas kesaj teorie shkak i pasojes eshte ai veprim i cili sipas pervojes se pergjithshme eshte i pershtatshem te shkaktoje pasojen e ndaluar. Prej te gjitha ketyre teorive ne praktiken gjyqesore me se shpeshti aplikohet teoria ekuivalente.


Kauzaliteti te veprat penale te kryera me mosveprimNe shkencen e te drejtes penale ka disa dilema lidhur me ate se a mundet mosveprimi te konsiderohet shkak i vepres penale, sidomos te veprat penale jo te drejta te kryera me mosveprim. Perknder ketyre dilemave, shumica e teoricienteve jane te mendimit se edhe mosveprimi mund te paraqitet si shkak i pasojes. Por, mosveprimi mund te jete shkak i pasojes nese plotesohen keto kushte: Ekzistimi i obligimit per te vepruar, ekzistimi i mundesise se personit per te parandaluar pasojen, pasoja nuk do te shkaktohej ose do te shkaktohej pasoje me e vogel sikur te ndermerrej veprimi. Keshtu, vetem nese plotesohen keto tri kushte ne menyre kumulative mosveprimi mund te merret si shkak I pasojes. VENDI I KRYERJES SE VEPRES PENALE Ne te shumten e rasteve pasoja shkaktohet ne vendin ku eshte ndermarre veprimi i kryerjes. Ne keto raste vendi i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte ndermarre veprimi dhe eshte shkaktuar pasoja. Mirepo, ne disa raste veprimi ndermerret ne nje vend e pasoja shkaktohet ne vendin tjeter. psh., personi A nga Prishtina me telefon e ofendon personin B ne Gjilan. Ne keto raste (veprat penale distancionale) shtrohet pyetja cili eshte vendi i kryerjes se vepres penale? Percaktimi i vendit te kryerjes se vepres penale ka rendesi sepse nga vendi i kryerjes varet se: cili ligj do te aplikohet, percaktohet kompetenca e gjykates, ne disa raste vendi i kryerjes konsiderohet element konstitutiv, dhe ka rendesi kjo edhe kur veprimi ndermerret ne nje shtet e pasoja shkaktohet ne shtetin tjeter. Lidhur me percaktimin e vendit te kryerjes se vepres penale njihen tri teori: 1.Teoria e veprimit-vend i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte ndermarre veprimi i kryerjes. 2.Teoria e suksesit vend i kryerjes konsiderohet vendi ku eshte shkaktuar pasoja. 3.Sipas teorise se obikvitetit-vend i kryerjes konsiderohet si vendi ku eshte ndermarre veprimi ashtu edhe vendi ku eshte shkaktuar pasoja. Vazhdon faqja tjeter-----


Teoria e fundit eshte pervetesuar ne KP te Kosoves. Keshtu, te veprat penale te kryera me mosveprim si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku personi ka qene detyruar te veproje dhe vendi ku eshte shkaktuar pasoja. Te veprat penale te vazhduara, kolektive apo permanente te cilat kryhen ne shume vende, vend i kryerjes konsiderohet secili vend ku eshte ndermarre ndonje veprim qe ben pjese ne figuren e veprave penale. Te veprat penale te kryera ne bashkepunim si vend i kryerjes se vepres penale konsiderohet si vendi ku ka vepruar bashkepuntori ashtu edhe vendi ku ka vepruar kryesi, perfkatesisht ku eshte shkaktuar pasoja. KOHA E KRYERJES SE VEPRES PENALE Zakonisht pasoja shkaktohet menjehere pas ndermarrjes se veprimit. Ne keto raste nuk ka problem caktimi i kohes se kryerjes se veperes penale. Mirepo, ne praktike ndodhe qe veprimi te ndermerret ne nje kohe kurse pasoja te shkaktohet ne nje koe tjeter. Psh., personi A e plagose rende personin B por ai vdes pas nje kohe ne spital. eshtja e percaktimit te kohes ka redesi te madhe sepse nga kjo varet: cili ligj do te aplikohet, percaktohet pergjegjesia penale dhe sanksionet penale. Edhe lidhur me percaktimin e kohes ne te drejten penale jane shfaqur tri teorite per te cilat folem me lart. Megjithate, e drejta e jone penale ka pervetesuar teorine e veprimit. Pra kohe e kryerjes se vepres penale konsiderohet koha kur personi ka vepruar, ose koha kur personi nuk ka ndermarre veprimin e kerkuar. Te veprat penale te kryera ne bashkepunin si kohe e kryerjes konsiderohet koha kur bashkepunetori ka vepruar, e jo kur kryesi ka ndermarre veprimin e kryerjes. Te veprat penale te vazhduara dhe kolektive kohe e kryerjes konsiderohet e tere koha gjate se ciles jane ndermarre veprimet qe perbejne figuren e vepres penale. Te veprat penale permanente si kohe e kryerjes konsiderohet e tere koha sa ka zgjatur gjendja e kunderligjshme. Vazhdon faqja tjeter-----


KUNDERLIGJSHMERIAKunderligjshmeria eshte element i pergjithshem i vepres penale. Kunderligjshmeria paraqet baze juridike per percaktimin e vepres penale. Me ane te kunderligjshmerise shoqeria manifeston qendrimin negativ ndaj sjelljeve te individeve te cilet cenojne ndonje ndalese apo urdherese. Sipas natyres se saj kunderligjshmeria eshte tipar i cdo delikti, andaj edhe tipar i vepres penale. Ajo qe eshte e kunderligjshme ne nje dege te drejtesise eshte e kunderligjshme edhe ne deget tjera. Kunderligjshmeria eshte element i natyres objektive. Ne te gjitha rastet kur nje veper eshte parapare si veper penele me KP ajo eshte edhe e kunderligjshme. Mirpo, kunderligjshmeria, ne disa reste, permban ne vete edhe elemente te natyres subjektive. Keshtu, ne disa reste per tu konsideruar nje veprim si veper penale ai duhet te jete kyer me qellim te caktuar. Disa autor te se drejtes penale bejne dallimin midis kunderligjshmerise ne kuptimin formal dhe material. 1.Kunderligjshmeria ne kuptimin formal eshte veprim qe paraqitet si shkelje e ndonje norme, urdherese ose ndalese e cila me ligj eshte percaktuar si veper penale. 2.Kunderligjshmeria ne aspektin material nenkupton ate sjellje te njeriut e cila eshte ne kundershtim me normen e caktuar penalojuridike, por e cila ne te njejten kohe edhe e demton ose rrezikon te miren juridike te mbrojtur me ligj.

RREZIKSHMERIA SHOQERORERrezikshmeria shoqerore eshte tipar social dhe element material i vepres penale. Asnje veper nuk konsiderohet penale nese nuk ka qene e rrezikshme per bashkesine shoqerore. Megjithate, duhet theksuar se cdo veper e rrezikshme nuk konsiderohet veper penale. Pra, qe nje veper te konsiderohet e kunderligjshme eshte e nevojshme qe ajo te kete nje shkalle te larte te rrezikshmerise. Pra ekzistojne disa vepra te cilat jane te ndaluara me ligj, por nuk konsiderohen vepra penale sepse ato posedojne nje doze te vogel te rrezikshmerise. Ato mund te jene kundravajtje etj. Nje veper e rrezikshme mund te konsiderohet penale nese eshte kryer ne kohe e rrethana te caktuara. Vepra penale e cila nderkohe, per shkak te ndryshimit te rrethanave shoqeroro-ekonomnik e politike, humb karakterin e vepres se rrezikshme, pushon te jete veper penale. Pra, rrezikshmeria shoqerore eshte element dinamik i vepres penale. Vazhdon faqja tjeter-----


SHKALLZIMI I RREZIKSHMERISE Rrezikshmeria shoqerore mund te jete e shkalleve te ndryshme. Disa vepra penale jane me pak te rrezikshme e disa me shume. Keshtu, vrasja eshte me e rrezikshme se lendimi i lehte, vjedhja me e rrezikshme se fyerja. Rrezikshmeria te disa vepra penale eshte e ndryshueshme dhe varesisht prej kesaj mund te shkallzohet. Shkallzimi behet varesisht nga pesha qe ka vlera e mbrojtur. Shkalla e rrezikshmerise percaktohet edhe nga menyra e kryerjes, mjetet me te cilat eshte kryer, vetite e kryesit, koha e kryerjes, vendi i kryerjes etj. Varesisht nga shkalla e rrezikshmerise percaktohet edhe pesha e vepres penale. Keshtu, kur rrezikshmeria eshte me e madhe, edhe vepra penale konsiderohet me e rende. RREZIKSHMERIA E PERGJITHSHME DHE E POSAME Percaktimin e rrezikshmerise se pergjithshme e bene ligjvenesi. Keshtu, te gjitha llojet e veprave penale te vrasjeve konsiderohen te rrezikshme. Percaktimi i rrezikshmerise shoqerore te pergjithshme ka rendesi per politiken kriminale dhe per politiken ndeshkuese. Rrezikshmeria e posacme shprehet me kryerjen e vepres penale konkrete ne kuadrin e llojit te njejte te veprave peale. MARREDHENIET MIDIS KUNDERLIGJSHMERISE DHE RREZIKSHMERISE Ne te shumten e rasteve kunderligjshmeria dhe rrezikshmeria, si elemente te pergjithshme te vepres penale, jane te lidhura ndermjet vete dhe perputhen. Keshtu, nje veper qe eshte e rrezikshme eshte edhe e kunderligjshme. Por, ka raste kur kunderligjshmeria nuk perputhet me rrezikshemrine. Keshtu, nje veper e cila me pare eshte konsideruar e kunderligjshme dhe e rrezikshme, pas nje periudhe te caktuar ajo mund te pushoje te jete e rrezikshme per shoqerine, ose kunderta. Vazhdon faqja tjeter-----


MARREDHENIA MIDIS KUNDERLIGJSHMERISE DHE PERCAKTIMIT TE VEPRES PENALEME LIGJ Te tri keto jane elemente te pergjithshme te vepres penale. Per tu konsideruar nje veper e kunderligjshme ajo duhet te jete e percaktuar me ligj si veper penale, ashtu qe nese ajo nuk eshte percaktuar me ligj si veper penale nuk ka veper penale. Andaj duhet dalluar kunderligjshmerine prej percaktimit te vepres penale me ligj. Keshtu, eshte i kunderligjshem mospagimi i borgjit, por ai nuk eshte veper penale. Te disa vepra penale kunderligjshmeria gjendet ne normat penalojuridike, psh., te vepra penale e vrasjes, plagosjes etj. Ne keto raste vepra eshte edhe e kunderligjshme edhe e percaktuar me ligj si veper penale. Ne disa raste kunderligjshmeri percaktohet me deget tjera te drejtesise( te drejten civile, kushtetuese etj.). Psh., mosdhenia e alimentacionit konsiderohet cenim e normave te se drejtes familjare por edhe te normave penalojuridike. KUNDERLIGJSHMERIA SI ELEMENT I FIGURES SE DISA VEPRAVE PENALE Duhet theksuar se ne te shumten e rasteve kunderligjshmeria nuk futet ne pershkrimin e fgures se veprave penale. Mirepo, ne disa raste te rralla kunderligjshmeria futet ne pershkrimin e figures se vepres penale. Elementi i kunderligjshmeris eshte futur ne fuguren e disa veprave penale sidomos ne ato raste kur ato konsiderohen te lejuara. E tille eshte heqja e lirise eshte e lejuar nese kryhet ne baze te autorizimeve, e kunderta eshte e ndaluar. Futja e kunderligjshmeris ne figuren e vetem disa veprave penale nuk do te thote se ato qe nuk e kane kete cilesi nuk konsiderohen vepra penale.


Shkaqet te cilat perjashtojne kunderligjshmerineNe t shumten e rasteve veprat q posedojne elementet e pergjithshme dhe te posame te figures konkrete te vepres penale konsiderohen vepra te kunderligjshme. Mirepo, perkunder kesaj ekzistojne vepra te cilat per shkak te bashkendodhjes se rrethanave te perkatese, nuk konsiderohen vepra penale. Flitet per shkaqet e perjashimit te kunderligjshmerise: sipas pjeses se pergjithshme te KP, pjeses se posame te KP dhe shkaqet e perjashtimit te kunderligjshmerise sipas degeve tjera te drejtesise. 1.SHKAQET E PERASHTIMIT TE KUNDERLIGJSHMERISE SIPAS PJESES SE PERGJITHSHME TE KP Si shkaqe te perjashtimit te kunderligjshmerise sipas pjeses se pergjithshme te KP konsiderohen: Mbrojtja e nevojshme dhe nevoja eklstreme MBROJTJA E NEVOJSHME Mbrojtja e nevojshme ekziston ne rastet kur personi A e sulmon me thik personin B, mirepo personi B duke mbrojtur veten e mbyte personin A. Jane te njohura dy teori qe arsyetojne mbrojtjen e nevojshme: Teoria subjektive dhe objektive. 1.Sipas teorise subjektive personi qe kryen vepren ne mbrojtje te nevojshme nuk duhet te denohet nga se ne momentin e zbrapsjes se sulmit ai ka qene ne gjendje te tronditjes se thelle psikike. 2.Sipas teorise objektive mbrojtja e nevojshme konsiderohet e drejte qe i takon personit, te mirat e te cilat jane sulmuar. Per te ekzistuar mbrojtja e nevojshme duhet te ekzistoje: sulmi dhe mbrojtja.Created by Minir Shaqiri

SULMI Sulmi eshte cdo veprim i njeriut i cili eshte drejtuar ne demtimin apo rrezikimin e ndonje te mire juridike. Sulmi kryhet me veprim, por perjashtimisht sulmi kryhet edhe me mosveprim.Psh., mjeku i ndihmes se shpejte refuzon ti jape ndihmen mjeksore personit qe eshte ne gjendje rreziku. Per te ardhur deri te sulmi duhet te plotesohen keto kushte: 1.Sulmues duhet te jete njeriu Per te ekzistuar mbrojtja e nevojshme sulmi duhet te jete ndermarre nga njeriu. Sulmi mund te merret nga cdo person. 2.Sulmi mund te drejtohet kunder cdo te mire juridike Sulmi mund te drejtohet ndaj te mirave te mbrojtura me te drejten penale dhe me deget tjera te drejtesise. Te mirat mund tu takojne personave fizike e juridike. 3.Sulmi duhet te jete i kunderligjshem Sulmi eshte i kunderligjshem kur eshte i ndaluar me ndonje norme juridike. Sulmi qe merret me autoroizim ligjor nuk eshte i kunderligjshem. Keshtu, nuk eshte e lejuar mbrojtja e nevojshme kunder policit i cili ne baze te urdherit te ligjshem privon lirie personin e caktuar. 4.Sulmi duhet te jete i atcasshem Mbrojtja eshte e atcasshme atehere kur sulmi mund te pritet ne cdo moment. Keshtu, nuk lejohet mbrojtja e nevojshme ndaj nje sulmi qe do te pasoje apo i cili ka perfunduar. Sulmi konsiderohet se mund te filloje ne cdo moment atehere kur personi A e nxjerr thiken nga kallefi, apo rasti tjeter kur personi A me thike ne dore e ndjek personin tjeter dhe personi B sapo i afrohet personi A e nxjerr revolen dhe shkrep ne te. Situata eshte me e qarte kur sulmi ka filluar te veproje. Ne kete rast mbrojtja mund te ndermerret menjehere dhe mund te zgjase deri sa zgjate sulmi. 5.Sulmi duhet te jeti i vertete Nese ndokush gabimisht mendon se eshte i sulmuar dhe duke qene ne lajthim e lendon personin tjeter ne keto raste nuk eshte fjala per mbrojtje te nevojshme.Created by Minir Shaqiri

MBROJTJA Mbrojtja eshte cdo veprim i njeriut me te cilin refuzohet demtimi ose rrezikimi i ndonje e mire juridike nga sulmuesi. Sulmi, si rregull zbrapset prej vehtes apo te mires juridike vetiake, por mbrojtja ekziston edhe ne rastet kur sulmi zbrapset nga personi i trete. Psh., personi A e sulmon personin B, kurse personi C, me qellim qe te zbrapse kete sulm, e demton apo rrezikon ndonje te mire juriodike te personit A. Per te pasur mbrojtje duhet te plotesohen keto kushte: 1.Mbrojtja duhet te jete e drejtuar kunder sulmuesit sulmi pra duhet te drejtohet kunder sulmuesit ose te mires juridike te sulmuesit. 2.Mrojtja duhet te jete domosdo e nevojshme per zbrapsjen e sulmit Ne kete rast per te ekzistuar mbrojtje e nevojshme duhet te konstatohet se sulmi nuk ka mundur te zbrapset a iu shkaktuar ndonje demtim sulmuesit. Nese ndodhe qe nje femije 12 vjecar ta sulmoj me shkop nje te rritur ai nuk mund te thirret ne mbrojtje te nevoshme. Kerkesa qe mbrojtja te jete e domosdoshme nuk do te thote se mbrojtesi duhet te ike apo fshihet. Mbrojtja duhet te jete proporcionale me intensitetin e sulmit Ndonese kjo eshte keshtu, nuk kerkohet qe te ekzistoje nje proporcionalitet i plote. Megjithate, nuk konsiderohet se ekziston mbrojtja e nevojshme ne rastet kur ka disproporcion te madhe me sulmin. Psh., nuk konsiderohet mbrojtje e nevojshme situata kur dikush e vret femiun duke vjedhur qershi.


Tejkalimi i mbrojtjes se nevojshme Tejkalimi i mbrojtjes se nevojshme shprehet ne rastet kur mbrojtja nuk eshte proporcionale me sulmin apo kur mbrojtja ndermerret pasi qe eshte zmbrapsur ose ka pushuar se vepruari sulmi. Mbrojtja eshte ndermarre pasi qe sulmi eshte zmbrapsur ne rastin kur i sulmuari ka sukses qe tia thyej doren dhe tia marre thiken sulmuesit, dhe mandej po me ate thike i shkakton atij plage vdekjeprurese. Sulmi ka pushuar se vepruari kur i sulmusi pasi i shkakton disa te qelluara te sulmuarit e nderprene veprimin dhe fillon te terhiqet, kurse i sulmuari vrapon pas tij dhe i shkakton plage te renda apo e privon nga jeta. Ligjvenesi ne rastet e tejkalimit te mbrojtjes se nevojshme ka parapare mundesine e denimi me te bute, madje edhe te lirohet nga denimi. Zbutja e denimit vie ne shprehje ne rastet kur ka pasur tronditje te forte psikike ose frikes. Lirimi nga denimi mund te behet ne rastet kur tejkalimi i mbrojtjes se n

Documents

E drejta penale