E N C Y K L O P E D I A Ziemi Głogowskiej ą w głogowskiem, a cz ęść profesorów schroniła si ę w Polsce. Zamkni ęty te Ŝ został wa Ŝny epizod w dziejach o światy na Śląsku

Towarzystwo Miłośników Głogowa

E N C Y K L O P E D I A

Ziemi Głogowskiej

Zeszyt 6.

Głogów 1993

Komitet redakcyjny:

Janusz Chutkowski, Zenon Hendel

Jerzy Sadowski.

Autorzy haseł zamieszczonych

w zeszycie 6:

Antoni Bok

Janusz Chutkowski

Krzysztof Czapla

Jerzy Herman

Dariusz Hybel

Jerzy Sadowski

Magdalena Świderska

Ebook na podstawie oryginalnego wydania ksiąŜkowego wykonał:

Albin Tomalak mailto: [email protected]

Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Bytom Odrzański – Schönaicheum

Będąc juŜ od połowy XVI w. pod wpływem Reforma-cji, stał się Bytom w pierwszej połowie XVII w. silnym ośrod-kiem innowierczych. Panowała tu atmosfera tolerancji, względ-nych swobód obywatelskich i duch współpracy z sąsiedniąRzeczpospolitą, z którą Bytom był powiązany gospodarczo,narodowościowo i kulturalnie. Kapitalne znaczenie miała teŜbliskość Leszna, pręŜnego ośrodka umysłowego, wydawnicze-go i miejsca działania Jana Amosa Komensky'ego. Swój awanszawdzięczało miasteczko osobie ówczesnego właściciela Jerze-go von Schönaicha, humanisty o otwartym umyśle i rozległychkontaktach. Ufundowane i załoŜone przez Schönaicha, w spe-cjalnie w tym celu zbudowanej w latach 1609-1612 siedzibie,gimnazjum akademickie, uzyskało nadaniem cesarza Macieja IIprawa akademickie, pozwalające na nadawanie tytułów bakała-rza i magistra.

Fundator zadbał o znakomitą kadrę wykładowców(w liczbie dwunastu). I tak np. pozyskał do współpracy JerzegoManliusa, wybitnego rektora uczelni ariańskiej w Rakowie. Tunauczali: wybitny uczony Kasper Dornavius, poeta Baltazar Ex-ner oraz Jerzy Vechner. Do Bytomia zaczęło ściągać liczne gro-no Ŝądnych wiedzy słuchaczy zarówno z Niemiec jak i z Polski.Ci ostatni mieli swoją stałą przystań u pisarza miejskiego. Tustudiowali między innymi: Andrzej Węgierski, Maciej Ambro-Ŝy z Ostrorogu, Władysław Gorajski i Mikołaj W. Sięmieniec-ki. Najsłynniejszym uczniem tej uczelni był Martin Opitz(1597-1639), zwany ojcem nowoŜytnej literatury niemieckiej.Tutaj napisał swoją fundamentalną rozprawę „Aristrachus sivede contemptu lingae teutonicae”, w której optował na rzeczuŜywania języka niemieckiego w miejsce powszechnej wów-czas łaciny. Niestety Ŝywot tak świetnie zapoczątkowanejuczelni okazał się krótki. Śmierć załoŜyciela i wybuch wojny

Z: 6


trzydziestoletniej wraz z gwałtownym zaostrzeniem się sporówwyznaniowych podkopały jej byt. Ostatecznie Schönaicheumzostało zamknięte w 1629 r. w związku z przymusową rekatoli-zacją w głogowskiem, a część profesorów schroniła się wPolsce. Zamknięty teŜ został waŜny epizod w dziejach oświatyna Śląsku. Siedziba Schönaicheum spłonęła w czasie poŜaru w1694 r.. W latach 1744-1746 zbudowano w tym miejscu zbórewangelicki. (Antoni Bok)

Literatura: W. Barth, Die Familie von Schönaich und die Reformation, Beu-then 1891; D. H. Hering, Geschichte... Gymnasiums z Beuthen a.d. Oder, Breslau 1784-1788; C. D. Klopsch, Geschichte des berbühmen Schönaichischen Gymnasiums zuBeuthen an der Oder, Glogau 1818; B. Lubosz, Bohaterowie i statyści, Katowice 1982.

Z: 6


Dziadoszanie

ROZMIESZCZENIE PLEMION ZNANYCH ZE ŹRÓDEŁPISANYCH NA POGRANICZU ŚLĄSKO-ŁUśYCKIM:

1 – miejscowości leŜące na terytorium Nice, 2 – inne miejsco-wości, 3 – wczesna granica polsko-niemiecka.

Jednym z głównych plemion Dolnego Śląska w okresiepoprzedzającym powstanie państwa polskiego byli Dziadosza-nie. Najstarszą informację o tym plemieniu podaje Zapiskakarolińska zwana Geografem bawarskim, datowana na połowęIX w.. Następne wzmianki źródłowe znajdują się w dokumencieOttona I z 971 r. dla biskupstwa miśnieńskiego, w kroniceThietmara z początku XI w. i dokumencie dla biskupstwa pra-skiego z r. 1086. Wymienione źródła historyczne jak i obecnystan badań, lokalizują to plemię w północno-zachodniej częściDolnego Śląska w widłach Odry i Bobru wraz z szeroko pojętąokolicą Głogowa. Szczegółowe granice moŜna zarysować w

Z: 6


sposób następujący: granica północna terytorium opierała się opółnocną krawędź pradoliny Odry obejmując stanowiska nadRowem Krzyckim i Polskim. Wschodnia granica znajdowała siępomiędzy dolną Baryczą a rowem Śląskim. Na południu teryto-rium to dochodziło do Chobieni i rzekami Moskorzankąi Szprotawą osiągało Bóbr, aŜ do okolic Tarnawy Krośnień-skiej. Natomiast na północnym zachodzie dochodziło do rzekiBiałej Wody.

Według Geografa bawarskiego Dziadoszanie mielimieć 20 okręgów grodowych (Dadosesani XX civitates). Obec-nie znanych jest 16 grodzisk oraz około 250 stanowisk na któ-rych stwierdzono ślady osadnictwa plemiennego. (KrzysztofCzapla)

Literatura: Z. Wojciechowski, Najstarszy ustrój plemienno-szczepowy i ad-ministracja do roku 1139, w: Historia Śląska, t. I, Kraków 1933, s. 124 i nast.; H. Łow-miański, O pochodzeniu Geografa bawarskiego, RH 20, 1955, s. 9-55; G. Labuda,Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, Poznań 1960, s. 131; S. Zajączkow-ski, Podziały plemienne Polski w okresie powstania państwa, w: Początki PaństwaPolskiego, t. I, Poznań 1962, s. 84-85; T. Uzdowska, Dziadoszanie, Słownik StaroŜyt-ności Słowiańskich, t. I, s. 433; A. Wędzki, Podziały terytorialne, w: Studia nad począt-kami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą, t. II, Zielona Góra1970, s. 5-35; Z. Hilczerówna, Rozwój terenów osadniczych u schyłku staroŜytnościi we wczesnym średniowieczu w południowej części województwa zielonogórskiego,w: Zielona Góra 1970, s. 85-87; J. Lodowski, Dolny Śląsk na początku średniowiecza(VI-X w.), 1980 r., s. 116-120.

Z: 6


Felbiger Jan Ignacy

Jan Ignacy Felbi-ger wybitny pedagog i re-formator oświaty urodziłsię w Głogowie 6 stycz-nia 1724 r. jako syn miej-scowego pocztmistrza. Poukończeniu szkół głogow-skich studiował w prowa-dzonej przez jezuitów weWrocławiu uczelni teolo-gicznej – Leopoldinum.Po jej ukończeniu w 1746r. wstąpił do zakonu au-gustianów w śaganiu i w1758 r. został opatemtego klasztoru. Wykazy-wał duŜe zdolności pedagogiczne. Nawiązał kontakt ze znanymberlińskim pedagogiem Heckerem i posyłał do prowadzonegoprzez niego seminarium nauczycielskiego młodych nauczycielize szkół klasztornych. Wprowadzał równieŜ do tych szkół re-formy polegające na podzieleniu ich na klasy i organizowaniunauki zbiorowej. Starał się równieŜ ograniczać pamięcioweopanowywanie materiału na rzecz metody rozumowej i stop-niowania trudności. Był zwolennikiem zaniechania kar ciele-snych. Rozpoczął wydawanie podręczników szkolnych, w tymrównieŜ w języku polskim (wieś głogowska była jeszcze wznacznej mierze polska).

Jan Ignacy Felbiger nie ograniczał się jednak do refor-mowania podległych mu szkół katolickich. W 1764 r. opraco-wał on „Instrukcję dla szkół wiejskich i proboszczów”, a na-stępnie „Generalny regulamin szkolny dla szkół katolickich”,

Z: 6


które zostały zatwierdzone przez Fryderyka II i obowiązywałyna całym Śląsku pruskim. Powierzono mu nadzór nad wszyst-kimi szkołami archidiakonatu głogowskiego, a później Śląska.Był inicjatorem opodatkowania proboszczów na rzecz szkol-nictwa, systematycznego kształcenia nauczycieli i rozkładaniakosztów prowadzenia szkoły na wszystkich mieszkańców gmi-ny.

W 1774 r. Felbiger na zaproszenie cesarzowej MariiTeresy przenosi się do Wiednia, gdzie zostaje powołany naurząd generalnego dyrektora szkolnictwa austriackiego. Powo-duje wydanie nowej ustawy szkolnej. Umiera w Pressburgu 17maja 1788 roku. (Janusz Chutkowski)

Literatura: J. Blaschke, Geschchteder Stadt Glogau und des Landes, Glogau1913, s. 405-408.

Z: 6


Grębocice – kościół p.w. św. Marcina

Pierwsza wzmianka w 1376 r.. Obecny kościół wznie-siony prawdopodobnie około 1500 r.. Przebudowany – obniŜe-nie dachu – w 1813 r.. Murowany z kamienia i cegły. Kubaturaokoło 3.500 m3, powierzchnia uŜytkowa 375 m2. Budynek jed-nonawowy o prostokątnym prezbiterium. Od zachodu kwadra-towa , krępa wieŜa przypominająca miniaturę wieŜy głogow-skiego kościoła parafialnego. Piętra zaznaczone przez blendy.Przy prezbiterium od południa kwadratowa zakrystia. Wnętrzenawy i prezbiterium nakryte stropami. W zakrystii sklepienieKrzyŜowe – klasztorne. W naroŜach kościoła i między oknaminawy głównej zabudowano filary przyporowe. WyposaŜeniewnętrza w większości późnobarokowe z XVIII w.. Zachowanerenesansowe nagrobki z kończ XVI i pierwszej połowy XVIIw.. W zachodniej ścianie wmurowano 5 rzeźb zachowanychkapliczek róŜańcowych. Ustawił je (15 szt.) w XVII w. Abra-ham von Dyhern na drodze pielgrzymkowej z Głogowa do Wy-sokiej Cerkwi. Kaplica cmentarna z drugiej połowy XVIII w.,murowana, załoŜona na planie prostokąta.

Kościół w Grębocicach jest kościołem parafialnymdekanatu Głogów – Wschód. NaleŜą do niego miejscowości:Grębocice, Bucze, Przedmość i Retków. Kościołem filialnymparafii jest kaplica – dzwonnica p. w. Chrystusa Króla z 1698 r.w Przedmościu. Murowana z cegły na rzucie ośmioboku z przy-legającą cylindryczną klatką schodową w dolnej części. Po-mieszczenie w przyziemiu nakryte sklepieniem kopulastymz lunetami. Budowla zwieńczona ośmiobocznym hełmem z la-tarnią. Kubatura 160 m3, powierzchnia uŜytkowa 16 m2.

W Przedmościu na starym przystanku PKS stoją dwakrzyŜe pokutne z XVII w.. Do 1945 r. Grębocice (Gramschütz,kościół parafialny archiprezbiteriatu Hochkirch (Grodowiec –Wysoka Cerkiew). W 1929r. w Grębocicach mieszkało 275

Z: 6


katolików, 1169 protestantów, 9 śydów, 2 bezwyznaniow-cóów. W Przedmościu – 252 katolików i 819 protestantów.(Jerzy Sadowski)

Literatura: H. Hoffmann, Die Katholischen des Landkreises Glogau, Breslau1937; S. Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976; Schematyzmdiecezji gorzowskiej 1988; F. X. Seppeli, Real Handbuch des Bisiums Breslau, Breslau1929.

Z: 6


Jan z Głogowa – filozofia

W komentarzu do „De Anima” („O duszy”) Arystotele-sa Jan z Głogowa akceptuje i omawia definicję filozofii podanąprzez Izydora z Sewilli: „Filozofia jest poznaniem rzeczy bo-skich i ludzkich połączonym ze staraniem o dobre Ŝycie”. Idącza tą definicją głogowski myśliciel interesuje się całą rzeczywi-stością dostępną człowiekowi.

Jako polihistor swoich czasów i podpora UniwersytetuKrakowskiego wykłada przede wszystkim Arystotelesa i jegokomentatorów. Z perspektywy dzisiejszej klasyfikacji dyscyplinfilozofii zajmuje się trzema jej działami: publikuje pisma z za-kresu logiki „Aniqua” i „Moderna”, a więc całość ówcześnieprzyjmowanej sztuki rozumowania oraz podejmuje problema-tykę filozofii przyrody i metafizyki.

Osiągnięcia filozoficzne Jana z Głogowa nie są jednakoryginalne. Jest on typowym dla epoki schyłkowych (tu: epokischolastycznego średniowiecza u progu renesansu) przedstawi-cielem myślowego eklektyzmu i kompilatorstwa. Mimo to zali-czany jest głównie do zwolenników św. Tomasza z Akwinu(np. przyjmuje, Ŝe dusza jest formą substancjonalną ciała), tojego tomizm otwarty jest na przedstawicieli innych nurtów filo-zoficznych, czerpie między innymi z Alberta Wielkiego (np.w kwestii, iŜ rozum moŜe spełniać swe akty bez współdziałaniawyobraŜeń), z okhamisty Pawła Venitusa czy arabskiego filozo-fa Averroesa. W rozwaŜaniach Jana z Głogowa inspirowanychwłaśnie averroizmem i zawartych w komentarzu do „Matafizy-ka Arystotelesa”, dostrzec moŜna pewne przesłanki heliocen-tryzmu. Czytamy tam, Ŝe słońce jako „najgodniejsza” z planetrządzi pozostałymi ciałami niebieskimi. Jan z Głogowa jestprzy tym otwarty na epokę odrodzenia, o czym świadczy obec-ność w jego pismach cytatów z Owidiusza czy Wergiliusza.

Z: 6


Miano wybitnego i charakterystycznego przedstawicielapolskiej scholastyki nadaje mu olbrzymia erudycja, precyzjai jasność myśli oraz elegancja stylu, które odbiegają od twór-czości wielu reprezentantów wcześniejszego okresu polskiejfilozofii. Jego znamienne słowa, Ŝe w argumentacji większąwartość posiadają racje rozumowe niŜ powaga uczonych mogąbyć i dla nas inspiracją do poznania prawdy. (Dariusz Hybel)

Literatura: J. Domański, Filozofia i myśl społeczna XIII-XV wieku, War-szawa 1978; J. Kuksewicz, Zarys poglądów Jana z Głogowa na podstawie komentarzado De Amina, Studia Filozoficzne nr 1 z 1962 r.: Z. Kuksewicz, Jana z Głogowa kon-cepcja duszy, Studia Mediawistyczne nr 6 z 1964 r.; M. Markowski, Filozofia polskaXV wieku, Warszawa 1972; W. Wąsik, Historia filozofii polskiej, T. I, Warszawa 1958.

Z: 6


Kwielice – kościół p. w. św. Michała Archanioła

Parafia Quelicz (Kwielice) wspomniana została po razpierwszy w dokumentach w 1293 r.. Istniejący dzisiaj kościółpowstał w późnym średniowieczu. Kaplicę i zakrystię dobudo-wano w XV-XVI w.. Sklepienie załoŜono w 1735 r.. Murowanyz kamienia w stylu gotyckim jako budowla jednonawowaz prostokątnym prezbiterium. Kubatura 2.244 m3, powierzchniauŜytkowa 487 m2. WieŜa znajduje się w zachodniej części bu-dynku. Od północy, przy prezbiterium – zakrystia; przy nawie –kaplica, otwierająca się do wnętrza półkolistą absydą. W nawiei prezbiterium sklepienia kolebkowo-krzyŜowe, w pozostałychpomieszczeniach – kolebkowe. Sklepienie prezbiterium pokrytebarokową polichromią z 1735 r.. Wystrój wnętrza bogaty.W większości barokowy z XVIII w.. Odnowiony w 1864 i 1954r.. Kościół otoczony jest szesnastowiecznym murem z baroko-wą bramką od wschodu (XVIII w.). Przy murze od strony za-chodniej kostnica (XVIII w.). Murowana plebania barokowaz 1794 r.. Zbudowana na planie prostokąta, piętrowa, nakrytadachem mansardowym. Szereg pomieszczeń na parterze na-krytych sklepieniami kolebkowymi. Zachowana klatka schodo-wa i szereg klasycystycznych drzwi z okresu budowy.

Na moście w pobliŜu kościoła znajduje się rzeźba św.Jana Nepomuka. Ustawił ją w 1734 r. proboszcz Antoni D.Parth, kanonik regularny z śagania. Kościół do sekularyzacji w1810 r. naleŜał do opactwa augustianów w śaganiu.

Kościół parafialny dekanatu Głogów-Wschód. Miej-scowości: Kwielice, Kurów Mały, Obiszów Mały, Ogorzelec,Obiszów DuŜy, Turów, DuŜa Wólka. Do 1945 r. Kwielice -Quillitz (Marienquell) kościół parafialny archiprezbitariatuHochkirch (Wysoka Cerkiew – Grodowiec).

W 1929 r. w Kwielicach mieszkało 380 katolików i 73protestantów. (Jerzy Sadowski)

Z: 6


Literatura: H. Hoffmann, Die katholischen Kirchen des Landkreises, Breslau1937; S. Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976; Schematyzmdiecezji gorzowskiej 1988; F. X. Sppelt, Real-Handbuch des Bistums Breslau, Breslau1929.

Z: 6


Odra – wały przeciwpowodziowe

Dolinę Odry cyklicznie nawiedzały, niosące ogromnezniszczenia, powodzie. Pierwsze obwałowania mające na celunieszkodliwe odprowadzenie wielkich wód pojawiły się nadOdrą w XIII w., a w okolicach Głogowa w XVI w.. Skutkiemubóstwa środków technicznych wały były zbyt słabe i niskieaby sprostać powodzi, za to często szkodziły leŜącym niŜejgruntom. Zarządzeń o budowie i utrzymaniu wałów z reguły nierespektowano. Chlubnymi wyjątkami były przymus wałowyz 1253 r.. „De pontibus eciam terre super Odram ...” oraz nakaznadstarosty krajowego biskupa Baltazara dla zarządcy Głogowapolecający „... aby Zygmuntowi Taderowi nakazał pomoc w bu-dowie wałów i ich naprawie ...”. Dopiero po wielkiej powodziletniej w 1736 r. Izba Śląska mianowała Arnolda Neuwertzakrólewskim nadinspektorem budów wodnych i wałów (1746)i w rok później poleciła mu „...Po przeprowadzeniu naleŜytychpomiarów sporządzić projekt (wałów) oparty o reguły naturyi matematyki ...”. Zadanie to było zresztą niewykonalne ponie-waŜ właściciele ziemscy nie byli w stanie sprostać wydatkomi wały poszczególnych dominiów nie stykały się. Nie lepiejbyło ze znajomością praw natury. Sam Galileusz twierdził, Ŝełatwiej opisać mu ruch gwiazd ni ruch wody, który odbywa sięprzed jego oczyma. Po kolejnej powodzi w 1785 r. wały pod-wyŜszono o pół metra, przesunięto niektóre odcinki wałówi wprowadzono obowiązek dwukrotnego w ciągu roku ich prze-glądu. Od 1843 r. powstają związki wałowe. Dwa z nich dzia-łały w okolicach Głogowa: Barycz – Widziszów 17.V.1856i Wilków – Siedlisko 2.II.1857 r.. Związki te zajmowały siębudową i utrzymaniem wałów. Po powodzi letniej w 1854 r.wały osiągnęły wymiary i kształt zbliŜony do obecnych, a osta-tecznej korekty trasy dokonano po powodziach w latach 1897i 1903. (Jerzy Herman)

Z: 6


Literatura: W. Dłudoborski, Dzieje Wrocławia, Warszawa 1958; K. Herman,Rozwój Odry od rzeki naturalnej do kulturalnej (skrypt); S. Michałkiewicz, HistoriaŚląska, Warszawa 1976; K. Popiołek, Historia Śląska, Opole 1972; Cz. Szczególniak,Wielowiekowa zmienność zdarzeń hydrologicznych, Opole 1983.

Z: 6


Scultetus Jonas

Jonas Scultetus (1603-1664),największy kartograf śląski urodził sięw Szprotawie za panowania cesarzaRudolfa II, któremu miasto zawdzię-cza nadanie herbu do dziś widnieją-cemu na barokowej kracie ratusza.Wiadomo o nim stosunkowo niewie-le. Uczęszczał do szkół w Szprota-wie, gdzie jego ojciec był nauczycie-lem i w Legnicy. W latach 1622-1625studiował prawo na uniwersytetachwe Frankfurcie i Lipsku. Następniezajął się kartografią zaczynając w tymczasie swój burzliwy rozwój. Przy-datność map zarówno w Ŝyciu gospo-darczym jak i sztuce wojennej powo-dowała ogromny na nie popyt. Po-między rokiem 1625 a 1635 Scultetuswykonał, zachwycające do dziś bo-gactwem szczegółów, mapy księstw:głogowskiego, legnickiego, wołowskiego i wrocławskiego, atakŜe generalną mapę Śląska. Precyzja wykonania i bogata treśćtematyczna map dowodzi, Ŝe wykonywano je z autopsji, a bo-gata ornamentyka podnosi ich wartość artystyczną. Szczególniepiękne są kartusze zdobione postaciami alegorycznymi, ele-mentami heraldycznymi i widokami miast. W latach 1633-1649Scultetus przebywał w Lesznie. W tym okresie współpracując zGeorgiem Vechnerem tworzył mapy Dolnego Śląska. W mię-dzyczasie zwiedził Niderlandy i Francję. W roku 1649 przeniósłsię do Góry Śląskiej gdzie objął, piastowane do śmierci, stano-wisko notariusza. Zmarł w 1664 roku. AŜ do wydania w 1752 r.

Z: 6


Atlasu Śląska i księstw Johana Wolfganga Wielanda jego mapypozostawały niedoścignionym wzorem precyzji. (Jerzy Her-man)

Literatura: T. Paćko, Katalog dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej wkolekcji Emeryka Hutten Czapskiego, Wrocław 1992.

Z: 6


Skarb z „Milany”

W 1976 r., wtrakcie prac ziemnychprzy wznoszeniu Za-kładów Dziewiarskich„Milana”: w Głogo-wie został przypad-kowo odkryty skarbbrązowy. Składają sięna niego 24 przedmio-ty, przewaŜnie odle-wawane (z wyjątkiemspirali) z brązu, w tym:- 12 naszyjników z końcami zawiniętymi w uszka,- 1 naszyjnik o końcach lekko odgiętych tworzących rodzaj

stopek,- 2 bransolety w postaci małych obręczy ze zwęŜonymi koń-

cami,- 2 bransolety mankietowe, w postaci otwartych, szerokich,

taśmowych obręczy podłuŜnie Ŝeberkowanych,- 1 wąska bransoleta mankietowa równieŜ podłuŜnie Ŝeber-

kowana o końcach zaokrąglonych,- 1 spirala z drutu o 3,5 zwojach,- 1 spirala z drutu o 5 zwojach,- 3 siekierki z brzegami i szerokim, łukowatym ostrzem (tzw.

typ Bennewitz),- 1 siekierka z brzegami, łukowatym ostrzem i długim obu-

chem (tzw. typ Lausanne I).Skarb ten jest datowany na schyłek I okresu brązu, czyli

złoŜony został w ziemi około półtora tysiąca lat p.n.e.; wiąŜe sięz osadnictwem ludności kultury unietyckiej w okolicach Gło-gowa. Świadczy o istniejącej, szerokiej wymianie handlowej,

Z: 6


bogaceniu się niektórych rodów i rosnącym zróŜnicowaniumajątkowym.

Skarb z „Milany” jest jednym z wieku skarbów unie-tyckich znanych z ziem polskich, a jego zawartość (naszyjniki.Bransolety, siekierki) jest typowa dla tego rodzaju zespołów.Deponowanie w ziemi cennych wyrobów brązowych byłowówczas raczej zwykłym sposobem zabezpieczania majątku,niekoniecznie w obliczu wojny. (Magdalena Świderska)

Literatura: A. Szpunar, „Die Beile in Polen I (Flachbeile, Randleistenbeile,Sandleistenmeissel), Prähistorische, Abt. IX, Bd. 16, s. 36-37, 43,tabl. 10:2205A –205C, 13:247B, 49, 50A; W. Blajer, Skarby wczesnej epoki brązu na ziemiach polskich,Wrocław 1990, s. 21, 22, 24, 43, 54, 56, 80, 86, tabl. XXIV-XXIX.Zbiory: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie, nr inw. MH/A/907-930.

Z: 6


Umiński Jan Nepomucen

Jan NepomucenUmiński urodził się 5 lute-go 1778 r. w Czeluściniejako syn Hilarego i Franci-szki z Ryszewskich. Brałudział w powstaniu 1794r.. Kiedy w 1806 r. Napo-leon wkroczył do Pozna-nia utworzył na jego cześćszwadron gwardii honoro-wej. Walczył później poddowództwem gen. Dąbro-wskiego jako szef szwa-dronu. Ranny pod Gdań-skiem dostał się do niewoli i z trudem uniknął represji pruskich.W 1807 r. był juŜ majorem, w 1809 r. mianowany został puł-kownikiem i odznaczył się w wojnie z Austrią. W 1812 r. do-wodził brygadą, a w 1813 r. w stopniu generała brygady pro-wadził przednia straŜ armii Józefa Poniatowskiego. Wraz zcałym wojskiem polskim dostał się pod Lipskiem do niewoli.W Królestwie Polskim otrzymał dowództwo brygady strzelcówkonnych. Następnie odszedł ze słuŜby i osiadł w swoim majątkuSmolice. Związał się z organizacjami konspiracyjnymi. Wspól-nie z majorem Łukasińskim załoŜył Towarzystwo Patriotyczne.

W 1826 r. Umiński został aresztowany przez władzepruskie i skazany za działalność konspiracyjną na 6 lat twier-dzy. Karę odbył w Głogowie. Więźniów wyŜszego stanuumieszczano nad wartownią Bramy Wrocławskiej w tzw. Ro-gatce. Nie było ono zbyt cięŜkie, a generałowi pozwalano nawetkilka razy w roku na dłuŜszy urlop dla zajęcia się swoim mająt-kiem.

Z: 6


Z chwilą wybuchu powstania listopadowego w twierdzygłogowskiej podjęto nadzwyczajne środki ostroŜności, a Umiń-skiemu wstrzymano urlop. Wówczas generał, uciekł nocąz twierdzy i wziął udział w powstaniu.

Po upadku powstania gen. Umiński nie powrócił doKsięstwa Poznańskiego. Nie skorzystał z amnestii udzielonejPolakom przez króla Wilhelma IV. Dopiero w 1846 r. mógł po-wrócić, musiał jednak odcierpieć pozostałą część kary, a potemi tak nie pozwolono mu zamieszkać w swoim majątku. Zmarłw 1857 r. w Wisbaden. (Janusz Chutkowski)

Literatura: J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, t. II, Legnica 1991, s. 26-27;J. Minkiewicz, Polacy w twierdzy głogowskiej ..., Szkice Legnickie, t. IX, Legnica1985, s. 194-198; S. Karwowski, Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. I,Poznań 1918, s.206-207; T. Jakubiak i B. Polak, Wielkopolanie w powstaniu listopa-dowym 1830-1831, Poznań 1981; M. Tarczyński, Generalicja powstania listopadowego,Warszawa 1980; Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa 1983, s. 788-789.

Z: 6

Alfabetyczny wykaz haseł w zeszycie 1-6

Archidiakonat. (3)Bytom Odrzański – Schönaicheum. (6)Dominikanie. (2)Dziadoszanie. (6)Elyan Kasper.(l)Felbiger Jan Ignacy. (6)Figury z Bramy Odrzańskiej. (l)Franciszkanie.(4)Fundacja Na Rzecz OdbudowyTeatru (5)Głogów w literaturze niemieckiej. (5)Gostyń - grodzisko.(4)Grębocice - kościół pw. św. Marcina. (6)Gród piastowski. (1)Grodowiec – kościół św. Jana Chrzciciela- historia kościoła. (4)Grodowiec – kościół św. Jana Chrzciciela- architektura. (4)Gryphius Andreas. (1)Gryphius Andreas – „Piastus”. (5)Gryphius Andreas – „Ukochana kolczastaróŜa”. (4)Güntherowie.(l)Henryk III.(2)Herby księstwa głogowskiego. (3)Jan z Głogowa. (1)Jan z Głogowa – filozofia. (6)Kapelusz targowy. (4)Kina: "Primus-Palast" i "Schauburg".(3)Klaryski.(l)Kolegiata (X-XIII w.). (3)Kolegiata (XV w.). (3)Kolegiata (XV-XIX w.). (3)Konrad I. (2)Kwielice - kościół pw. św. MichałaArchanioła. (6)Miecz Rady Miejskiej Głogowa. (l)Mury obronne. (l)Obiszów – skarb. (3)Odra - wały przeciwpowodziowe. (6)Odra - zmiana koryta w XVIII w.. (4)Pastorius Joachim. (4)

Piersna - kościół pw. NawiedzeniaN.M.P. (5)Polska administracja wodna. (5)Przemko. (3)Rok 1945 - Zarząd Miejski. (1)Rok 1945 - zniszczenia wojenne. (1)Rzeczyca - kościół pw. św. JadwigiŚląskiej. (4)Salomea. (5)Schultze Valentin Christian. (3)Scultetus Jonas. (6)Skarb z Milany (6)Słoćwina – skarb. (5)Szymocin – kościół pw. PodwyŜszeniaKrzyŜa Św.. (4)Teatr jezuicki. (2)Teatr w Głogowie – dzieje budynku. (2)Teatr w Głogowie - plany odbudowy. (5)Teatr w Głogowie - ruch amatorski. (5)Teatr w Głogowie - Ŝycie teatralne do1945r. (2)Twierdza Głogów - lata 1740-1814. (2)Twierdza Głogów - likwidacja. (2)Twierdza Głogów – okres austriacki. (2)Tymczasowa Komisja Doradcza. (3)Tympanon z kościoła św. Mikołaja. (1)Umiński Jan Nepomucen. (6)śukowice. (2)śukowice - kościół pw. św. Jadwigi.(5)

Wykaz autorów:

Antoni BokJanusz Chutkowski

Janusz CieślikJózef Cwynar

Krzysztof CzaplaJerzy Dymytryszyn

Zenon HendelJerzy HermanDariusz Hybel

Zbigniew RybkaJerzy Sadowski

Magdalena Świderskaks. Aleksander Walkowiak

Documents

E N C Y K L O P E D I A Ziemi Głogowskiej ą w głogowskiem, a cz ęść profesorów schroniła si ę w Polsce. Zamkni ęty te Ŝ został wa Ŝny epizod w dziejach o światy na Śląsku