Editörden/ Remzi Zengin………………………………………………………………...…..1

Ertuğrul Yaman/ Tepkisel Davranmak Yahut Fikri Sefalet……………………………..….2

Uğur Şahin/ Geçmişte Hoş Bir Seda…………………………………………..……………..4

Necati Güneş/ Fetih ve Fatih…………………………………………………………………6

Bekir Yeğnidemir/ Mustafa Necati Sepetçioğlu…………………………………………......9

Ergün Veren/ Başçiftlik İlçesi Evlenme Adetleri……………………………………….….13

Ahmet Divriklioğlu/ Ey...! Koca Türk……………………………………………………...19

Ahmet Tevfik Ozan/ Mamak’ta Bir Gün…………………………………………………...19

Tamilla Abbashanlı-Aliyeva/ Yunus Emre ve Azerbaycan………………………………..20

Ayşe Paslanmaz/ Ölmeye Geldim…………………………………………………………..24

Cemile Tekerlek /Git, Git Hasanım Git…………………………………………………….24

Ebubekir Tahiroğlu/ Selam………………………………………………………..……….24

Emine Sevinç Öksüzoğlu/ Vatan Sağolsun………………………………………………...24

A. Turan Erdoğan/ Dyamandi’den Yaman Dede’ye………………………………..……..25

Fatma Uçarlar/ Gönül………………………………………………………………..…......28

Hüseyin Koç/ Heyhat…………………………………………………………………..……28

Savaş Ekici/ Azebaycan ve Harput Müziği…………………………………………………29

Bedrettin Keleştimur/ Doğayı Korumak, Hayatı korumaktır! …………………………….33

Ali Bal/ Hayattır Sanatı Koruyan……………………………………………………………35

Leyla Arsal/ Gönül-Gâh………………………….….……………………………………...37

Mahir Gürbüz/ Doktor Abi………………………..………………………………………..38

Mualla Katip/ Tükeniş Şimdi Aşkadır ……………………………………………………..38

Sadun Köprülü/ Türkmenler Üzerine Bir Araştırma……………………………………….38

Hasan Akar/ Gaziantep Yolunda……………………………………………………….…..43

Muammer Karadeniz/ Ruhsuzluğuma Yor…………………………………………….…..47

Metin Falay/ Nerdesin………………………………………………………………….…...47

Nihat Aymak/ Gibisin………………………………………………………………………47

Burhan Kurddan/Teslimiyet………………………………………………………………48

Muhsin Demirci/ Edebiyatımızda Hayvan Motifleri……………………………….….…...49

Osman Tekerci/ Başka Güzelsin……………………………………………………………57

Öner Çağlar/ Hazan Yüreğim………………………………………………………………57

Pınar Atay/ Yağmur………………………………………………………………………...57

Süleyman Karacabey/ Artık Çok Geç……………………………………………………..57

Hasan Akarslan/ Özbekistan Hatıraları……………………………………………………58

Zühal Ekici/ Alışamadım…………………………………………………………………..62

Yurdal Demirel/ Belli Değil……………………………………………………………….62

Kutluhan Saygılı/ Ya Ben İstanbul’u Alırım Ya Da... ……………………………………63

Duran Turhan/ Niksarlı İbrahim Hoca…………………………………………………….68

Saffet Çakar/ Baba…………………………………………………………………………71

Sevim Yakıcı/ Simav’a ve Simavlıya Selam Olsun Yurdumdan…………………………..68

Fatih Tiryaki/ Şehir Manzaraları…………………………………………………………..75

Saltuk Buğra Bıçak/ Memleketim…………………………………………………………77

Erol Dinç/ Maksat Vatana Hizmet………………………………………………………….78

Mustafa Güler/ Araştırmaların Dili………………………………………………………..81

Muhammed Avşar/ Başçiftlik İlçesi evlenme Adetleri………………………………….. 83

Neriman Çiğdem Bir Annenin İtirafları……………………………………………………88

M. Nihat Malkoç/ Burhanettin Akdağ’ın Ardından………………………………………89

Semra Meral/176. Zileli Şehidimiz’e İthâf’ımız………………………………………….91

Rüveyda Nesibe Kantar/ Adın En Çok Neye Yakışır Senin……………………………..93

Risalet Turak/ Dert Neredeyse Derman Oradadır………………………………………..95

Mahmut Hasgül/ Ölü Ozanlar/Diri Ozanlar………………………………………………96

Lütfi Sezen/ Dadaşın Kimliği……………………………………………………………..99

Hadi Önal/ Abdürrahim Karakoç Hakk’a Yürüdü……………………………….………102

Serkan Aktaş/Gerçek……………………………………………………………….……104

Şiir Rüzgârı Yarışma Şartları ve Nisan Ayı Sonuçları………………………..……..105

M. Şener Bulut/Türkiye Azerbaycan Kardeşliği ve Elazığ………………………………109

Etkinlikler………………………………………………………………………………...114

İÇİN

DEK

İLER

1

Ülke genelinde ve yurt dışında ses getiren pek çok teşekkür telefonu, mesajı

ve köşe yazısıyla bizleri onurlandırdığınız KÜMBET ŞEHİTLER ÖZEL

SAYISI’ndan sonra siz değerli okuyucularımızla 24. sayımızla

karşınızdayız. Göstermiş oğlunuz bu ilgi ve desteğe teşekkürlerimizi

sunuyoruz.

Aradan geçen üç ay içerisinde Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği ve

KÜMBET Dergisi olarak imkânlar ölçüsünde faaliyetlerimize devam ettik.

Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği’nin tarihinde Tokat Kent Konseyi

Konferans Salonunda 15 Nisan 2012 tarihinde yapılan olağan kongresinde

bir önceki yönetim kurulu güven tazeledi. Dernek ve Dergi Gazi Osman

Paşa Bulvarı no 198 deki yeni adresine taşınarak faaliyetlerine burada devam

edecek.

20 Nisan 2012 ‘de Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nde Tokat Kent

Konseyi’nin Üniversite İLESAM Temsilciliği ve Tokat Şairler ve Yazarlar

Derneği’nin organizesiyle Ölümünün 6.Yılında Çağımızın Dede Korkutu

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU ‘nu GOP Üniversitesi Öğretim Üyesi ve

İLESAM Temsilcisi Yrd. Doç. Dr. Alparslan Demir’in ev sahipliğinde

İLESAM Başkanı M. Nuri Parmaksız, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ertuğrul Yaman, Yrd. Doç. Dr. İbrahim Tüzer,

Erciyes Üniversitesinden Prof. Dr. Hülya Argunşah,GOP Üniversitesi’nden

Prof. Dr. Münir Atalar,Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünden

Uzman Bekir Yeğnidemir’in katıldığı bir panelle andık.

Niksar Belediyesi ve Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğince bu yıl

üçüncüsü gerçekleştirilen “3.Cahit KÜLEBİ Memleketime Bakış Şiir

Yarışması”nın sonuçları 29 Mayıs 2012 de Niksar’da Belediye Başkanı

Duran Yadigâr ve Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği Başkanı Remzi

Zengin’in birlikte düzenlediği basın toplantısında kamuoyuna ilan edildi.

Dereceye giren eser sahipleri 23–24 Haziran 2012 tarihinde Niksar’da

“Niksar’ın Fidanları” etkinlikleri çerçevesinde düzenlenecek olan

“Erzurumlu Emrah’tan Cahit KÜLEBİ’ye Şiir Gecesi”nde şiirlerini

seslendirerek ödüllerini alacaklar. Etkinliklere derneğimiz ve İLESAM İl

Temsilciliğimiz gerekli desteği verecekler.

Derneğimiz üyelerinden Şair Hasan Akar ve A.Turan Erdoğan

Gaziantep Şahinbey Kaymakamlığı’nca 5–7 Nisan 2012 tarihleri arasında

düzenlenen “Şahinbey Kültür ve Edebiyat Günleri” etkinliklerine katılarak

şehrimizi başarıyla temsil ettiler.

Derneğimizin ve dergimizin çalışmalarını bundan sonra

www.facebook.com/tosayadkumbetdergisi adresinden de takip edebilirsiniz.

Bu sayımızda da birbirinden değerli kalemler sizlerle ilgi

çekeceğinizi umduğumuz yazılarıyla buluşuyor. Bütün okuyucularımıza

diğer sayımızda buluşmak üzere iyi tatiller ve esenlikler diliyoruz.

Remzi ZENGİN

Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği Başkanı

ED

İTÖ

RD

EN

http://www.facebook.com/tosayadkumbetdergisi

2

Prof. Dr. Ertuğrul YAMAN

TEPKİSEL

DAVRANMAK

YAHUT

FİKRİ SEFALET

Son yıllarda, ülkemizde, her geçen gün

daha da yükselen bir ivme kazanan yeni bir

akım ortaya çıktı. Bu adı konulmamış akım

“tepkisellik”tir. İnsanlar; yeni, özgün, faydalı

ve verimli düşünceler üretmek, işler yapmak,

tasarımlar oluşturmak yerine gitgide bütün

enerjilerini bir “şey”lere karşı olmaya

odaklamakta ve bulundukları yerde patinaj

yaparak ortalığı tozu dumana katmaktadırlar.

Bu güruhlar, yeni hiçbir şey üretmeksizin

yalnızca her “şey”in karşıtlığına soyunurlar.

Tek marifetleri şeytansı dillerini kullanarak

tekebbür eylemektir. Her yeniliğe, her görüşe

karşı çıkarlar. Sürekli tepki içinde

bulunduklarından yeniliklerin farkına bile

varamazlar!..

Reaksiyonerlik şeklinde ifadesini

bulan bu hastalıklı ruh hali, günümüzde her

türden sözde kimi aydınların yegâne gıdası

olmaya başlamıştır. Her söz ve

davranışlarında kin, nefret, husumet ve

intikam kol gezmektedir. Her görüş ve

ideolojiden gelen bu nevzuhur tepkiseller;

gözleri kararmış, ağızları salyalanmış bir

vaziyette ekranlarda, meydanlarda ve

köşelerde avazları çıktığı kadar bağırıp

çağırmakta; toplumu germektedirler. Fitne-

fücur, hasetlik-fesatlık, dedikodu-gıybet,

önyargı-küfür en vazgeçilmez malzemeleridir.

Oysa; insan olarak en şerefli varlık

olmanın gereğince hep güzel ve faydalı işler

yapmaya memuruz. Hayatı anlamlı kılan da

faydalı ve verimli çalışmalardır. Gayesiz,

idealsiz yalnızca tepkilerden oluşan bir hayat

bizatihi o insana hiçbir şey kazandırmadığı

gibi insanlığa da hayır getirmez. Ayrıca şunu

da bilmek gerekir ki tepkisel ortaklıklar, fikri

sefaletin de göstergesidir.

Bize düşen ve yakışan davranış

öncelikli olarak tepkisellik değildir. Aslolan,

aksiyoner olabilmektir. Yüce Allah’ın bizlere

bahşettiği aklı kullanmak, derin ve analitik

düşünmek; yeni buluşlar yapmak, her iki

Dünya için durmaksızın çalışmaktır.

Aklıselim ile düşünmek, o minval üzre

davranmaktır. Doğru ama zor olan yol

budur...

Nitekim insanı diğer canlılardan ayrı ve üstün

kılan en önemli özelliklerden birisi de

düşünebilmesidir. Düşünebilmek için

okumak, öğrenmek, bilmek ve uygulamak

gerekiyor. Okunarak, dinleyerek öğrenilen

bilgiler, düşünce tarlasına ekilmedikçe de

verim elde edilemiyor. Düşünebilmek, bin bir

zahmetle elde edilen bilgilerin aslına ulaşmak,

tadına kavuşmak demektir. İşin aslına ulaşan

birisi yaratılışın gerçeğini kavrar, olayları,

kişileri ve gerçekleri daha çabuk sezinler.

Düşünmek; aynı zamanda insan olabilmenin

bir gereği olarak hayatı doğru

anlamlandırmaktır. Diğer bir yönüyle de

sağlıklı, olumlu ve geniş düşünebilmek, beyin

ve kalp sağlığının da en önemli güvencesidir.

Biyolojik ve psikolojik ihtiyaçların başında

3

düşünmeye yatkınlık gelmektedir.

Sorgulayan, araştıran, düşünen ve uygulayan

insanlar daha sağlıklı ve başarılı

olmaktadırlar.

Bunca koşuşturma yerine daha fazla

düşünmeye hem de sükûnetle derin

düşünmeye ihtiyacımız var. Bir konuyu

bilmek başka; o konuyla ilgili “niçinler,

nasıllar, nedenler?..” üzerinde yoğunlaşmak

çok daha başkadır. Keşke konuşmaya,

tartışmaya, kavga gürültüye ayırdığımız

zamanın bir kısmını düşünmeye sarf

edebilsek! Okumadan, bilmeden,

öğrenmeden, yaşamadan ve düşünmeden

insanlar, olaylar ve kişiler hakkında çoğu ön

yargıya dayalı olan acele kararlar veriliyor.

Sonra da verilen bu yanlış ve acele kararları

düzeltebilmek uğruna çok daha zahmetli ve

sıkıntılı süreçler yaşanıyor. Oysa

düşünebilenler için her konunun birçok

çözümü vardır.

Akıllı insanlar, her bilgiyi, olayı,

durumu pozitif ve negatif yönleriyle

düşünürler. Doğruya ulaşmak için aceleci

davranmaz, süfli duygularının esiri olmazlar.

Erken karar verip kendine karanlık zindanlara

mahkûm etmez. Sorar, öğrenir, düşünür ve

sakince uygularlar. İşte gerçek huzur ve

mutluluk burada yatmaktadır. Evrende yer

edinmek, belleklerde kalmak, manen

ölümsüzlüğe ulaşmak istiyorsak; konuşmak

için ayırdığımız zamanın bir kısmını

susabilmek, dinleyebilmek ve en önemlisi de

düşünebilmek için kullanalım!

Elhak! Tefekkür, yukarıda

sıralanan ihtiyaç ve gerekçelerden

doğmuştur. Boş ve anlamsız

konuşmanın marifet sayıldığı bir çağda

susmak ve düşünmek gerçekten zor

iştir! İnsanların düşünmek, tefekkür

etmek yerine fırsatçılara teslim olduğu

bir zamanda etkin düşünmeyi yeğlemek,

elbette bir ayrıcalıktır. Çünkü

düşünmek, Yaratılışın hikmetine,

hayatın hakikatine ulaşmak için gayret

sarf etmektir.

Bize düşen asli görev; derince

düşünmek hayırlı, faydalı ve verimli

işler yapmaktır. Düşünmeyi ve

akletmeyi emreden Rabbimizin rızasını

kazanmak için bunu yapmak zorundayız.

Miskinlik, dedikodu, gıybet ve tekebbür

yerine etkin düşünmeyi, gönül yapmayı,

bozuğu onarmayı, yaraları sarmayı,

suskunluğu tercih etmek tek çıkış

yolumuzdur.

Sonuç itibariyle kabaran öfkemizle,

kuduran nefsimizle değil; kendimizin felahı,

nefsimizin ıslahı, milletimizin refahı ve

insanlığın selameti için sağduyulu düşünmek,

mutedil davranmak, -varsa- önyargılardan

kurtulmak... kısacası aklımızla ve

mantığımızla davranmamız gerekiyor.

Yüce Mevla’nın rızası da

Efendimiz’in şefaati de Şerefli Türk

Milleti’nin esenliği de Devlet’imizin bekası

da bu tepkisellikten ve fikri sefaletten

kurtulmakta yatmaktadır. Geliniz! Toptan

Allah’ın ipine sarılalım. Biz ezelden beri

kardeşiz, yeni icatlar çıkarmadan huzurumuz

ve refahımız için; aklımızı, gönlümüzü ve

gücümüzü birleştirelim. Yeniden yükselmek,

değerlerimiz yüceltmek ve insanlığı

aydınlatmak için tefrikaya düşmek çare

değildir. Sizlere ayrımcılığı ve tepkiselliği

altın kadehlerde bir zehir olarak sunmaya

devam eden sahte Küresel Dostlarınızın yarın

sizleri yarı yolda bırakması mukadderdir!..

Aklınız varsa, düşmana fırsat vermeyiniz,

vermeyelim! Hep birlikte bu gafletten

uyanmak zorundayız. Bu korkulu rüyadan

uyandığımızda, -inşaallah en kısa zamanda-

kutlu gelecek de ebedi saadet de bizim

olacaktır!!!

4

GEÇMİŞTE HOŞ BİR SEDA Uğur ŞAHİN

5

Yıl 1974, İstanbul’da bir hizmet içi eğitim seminerine katıldım. Seminerdeki öğretim

görevlilerinden Prof. Dr. Doğan Kuban ve Prof. Dr.

Metin Sözen’den aldığım ilhamla, görevli olduğum

Tokat Gazi Osman Paşa Lisesi’nde 1975–1976

yıllarında öğrencilerimle birlikte Tokat’taki Eski Türk

Evleri üzerinde o yıllarda mevcut sanat tarihi dersi ile

ilgili olarak araştırma ve incelemelerde bulunduk.

Beşer kişilik gruplar halinde öğrencilerime değişik

mahalle ve sokaklardan tespit ettiğim evleri

görmelerini, sahiplerinden izin ve randevu almalarını

istedim.

Onlar da ulaşabildikleri ev sahiplerine

cumartesi-pazar günleri bir çay içimi öğretmenimizle

gelip yarım saatlerini alacaklarını söylemişler. Benimle

birlikte tespit edilen evlere gidildiğinde, genellikle

cumbalı ve iki katlı bu evlerin bahçesi, avlusu, odalar

ve yüklük, duvar-merdiven-tavan vb. bölümlerini ben

anlatırken öğrencilerimde not alıyorlar, fotoğraf

çekiyorlar daha sonra da çalışmalarını bir üniversite

öğrencisi gibi tez hazırlayıp aralarında görev dağılımı

yaparak bana sunuyorlardı.

Hatta eserin önsözünde bana ve ev sahibine

teşekkür etmeyi de ihmal etmiyorlardı. Bu çalışmalarda

öğrencilerime sadece bu ahşap evleri değil, tüm tarihi

eserleri koruma ve kollama bilincini kazandırdığımı

sanıyorum. O dönemde birçok evin yıkılmasına

rağmen, pek çok evin de restore edilip ayağa

kaldırılmasında ve bizden sonraki kuşaklara

aktarılmasında faydalı olduğumuzu düşünüyoruz.

Eski Türk evlerindeki zarafeti, kullanılan

malzemenin sıcaklığı, o evlere girildiğinde tadılan

sevgiyi, insan ölçeğine uygunluğunu günümüzdeki

evlerimizde maalesef bulamıyoruz.

Ahşap, karkas taşıyıcı sistem arasına kerpiç dolgu

tekniğiyle yapılan bu evler tatlı kireç sıvalıdır.

Çoğunlukla iki ya da üç katlıdır. Üst katlarda sokağa

doğru uzanan genellikle üçgen cumbalar sayesinde ev

hem sokakla bütünleşen geniş bakış açıları kazanır hem

de birbirine saygılı birbirinin görüşünü, ışığını

kesmeyen evler dizisiyle o güzel sokak perspektiflerini

oluşturur.

Bütün evlerin bahçesi veya

avlusu vardır. Zemin katlarda

genellikle hayat adı verilen büyükçe

bir taşlık mekân etrafında iş evi,

kiler, mahzen gibi hizmet mekânları

yer alır. Asıl yaşam alanları üst

katlardadır. Üst katlarda bir veya

bazen iki sofa etrafında konumlanan

odalardan oluşur. Her bir oda kendi

içinde çok işlevi yaşama, yemek,

yatak odası, banyo, yüklük

kullanımına uygun şekilde

düzenlenmiştir.

Geleneksel Türk evlerinde

mekânların istenen kullanım

amacına uygun olmasının yanı sıra

detaylara da önem verilmiştir. Ev

sahibinin ekonomik gücü, sosyal

durumu büyüklük ve mimari

özellikler açısından yapıyı ve

yapıdaki detayları da etkilemiştir. Oda sayıları ve bu

odalardaki ahşap süslemeler, odanın kullanım amacına

göre farklılıklar göstermiştir. Mesela günlük kullanılan

oda sade iken başoda dediğimiz manzaraya hâkim olan,

misafir kabul edilen oda daha süslüdür. Eski Türk

evlerinde oda; penceresi, dolabı, sediri, ocağı, kafesi ve

ocağı ile bir bütün olarak düşünülmüştür. Bu bütünün

bir parçası olan tavanlar da bulundukları mekânın

işlevine göre şekillendirilmiştir. Bu anlayışın tabii bir

neticesi olarak Türk evlerinde tavan, çok değişik

örnekler gösteren bir form ve desen hazinesidir.

Hayranlıkla seyrettiğimiz eski yapılarımızda

tavan süslemeleri, kenar bordürleri artırılarak ve ortaya

göbek konularak zenginleştirilmiştir. Göbeklere de

sayısız şekil ve desenler özenle yerleştirilmiştir. Kimi

zengin evlerin başodalarında kubbe şeklinde göbek

görülmektedir.

Bu arada, şu iki anekdotu da aktarmadan

edemeyeceğim. 1975 yılı Mart ayında şimdi Müze Ev

olarak kullanılan Latifoğlu Konağının önünden

geçiyordum. Pencerelerin camı kırılmış, duvar sıvaları

dökük, kapısında asma kilit ve boş durumda iken bir

itfaiye arabası yaklaşmış, merdiveni açmıştı. Eyvah

yangın çıkmış, yine eski bir evi daha kaybedeceğiz

galiba diyerek telaş ve üzüntüyle hemen oraya koştum.

Bir de baktım ki itfaiyenin yanında benim öğrencilerim

ve itfaiye şoförü var. Şoföre yaklaşarak durumu

sordum. Bana öğrencilere okuldan bir öğretmen

tarafından ödev verildiğini, bu öğrencilerden birinin de

yeğeni olduğu için ricasını kırmayarak ona yardım

ettiğini, kapalı olan binaya merdivenle girerek fotoğraf

çekeceklerini belirtti. Bu sözler üzerine rahatladım.

O an çok duygulandım öğrencilerimin

kendilerine verilen bu görev, ödev aşkını yerine

getirebilmek için nasıl koşuşturduklarına nasıl mutlu

oldum tarifi yok. Demek ki emeklerim boşa çıkmamış,

onlarda bu tarihi eserleri araştırma ve koruma bilinci

oluşmaya başlamıştı.

Yıllar sonra restore edilen bu konakta duvarlar

yutong malzemeden yapıldı. Yani orijinaline maalesef

uyulmadı. Bu yapılan yanlış neden böyle yapıyorsunuz

dediğimde:

—Hocam bize iş çıkarma

zaten iş gecikti. Dediler.

Bizden sonraki

araştırmacılara yanıltma olur,

Osmanlı döneminde yutong

malzeme var mı diyecekler. dedim.

Yine de teşekkür ediyorum

eksikliğine rağmen bu tür

çalışmaları yapanlara. Zira şimdi

ayakta ve gezip ziyaret edenlere

hizmet veriyor bu tarihi yapı. Öte

yandan çok üzgünüm. Zira Sivas

Caddesindeki, örneği artık Tokat’ta

kalmayan Kız Meslek Lisesine elli

metre mesafedeki “Babacanların

Evi” yıkıldı ve sadece bendeki bu

fotoğrafı kaldı yadigâr.

6

FETİH VE FATİH

“İstanbul muhakkak fetholunacaktır. Onu fetheden kumandan ne güzel kumandan

ve onun askerleri ne güzel askerlerdir.”

Hazreti Muhammed

“Ya ben İstanbul’u alırım; ya İstanbul beni!”

Fatih Sultan Mehmet

Türk-İslâm mefkûresinde büyük bir önem

kazanan İstanbul, deniz ve karaların bitişiği,

harikulade tabiat ve iklim şartlarının birleştiği,

Allah’ın çeşitli güzelliklerle bezediği, müstesna

coğrafi ve siyasi mevkii, tarihin pek çok eser ve

hatıralarla yumaklandığı emsalsiz bir beldedir. Üç

kıtaya hâkimiyetin dayanağı ve cihanın idare

merkezi olmağa lâyık bu beldenin fethinin, hak

dinin gazi ve hamileri olan Müslümanlarca

gerçekleştirileceği Allah’ın sevgili peygamberi

tarafından müjdelenmişti.

Osmanlı padişahları tarihi Türk cihan

hâkimiyeti mefkûresine eskiden daha kuvvetli

olarak bağlanırken İstanbul’u bu hâkimiyetin ilk

merhalesi ve merkezi sayıyorlardı. Türk siyaset ve

fikir adamları arasında gelişen bu milli ve İslâmi

mefkûrenin halk kitlelerine ve askerlere “Kızıl-

elma” adı ve efsanesiyle yayılması çok dikkat

çekici olup İstanbul’u sembolleştiriyor ve Türkler

için ona sahip olma emelini oluşturuyordu.

Sultan Murat Gazi, oğlu şehzade

Mehmet’i yalnız mükemmel bir tahsille

yetiştirmekle kalmamış, aynı zamanda ona

rakipsiz ve sağlam bir devleti de miras bırakmıştı.

Şehzadeliğinden beri, bir an önce, İstanbul’u

fethetmek, Hazreti Peygamberin müjdesine

mazhar bir cihangir olmak idealiyle yanıp

tutuşuyordu.

1451’de 21 yaşında 3. defa Osmanlı

padişahı olan Sultan II. Mehmet, tahta geçer

geçmez hazırlıklara başlayarak, ilk olarak komşu

ülkelerle anlaşmalar imzalamış, sınırları güvenlik

altına aldıktan sonra, boğazdan geçişi engellemek

için Rumeli Hisarı’nı yaptırmış büyük çaplı toplar

döktürmüş ve orduyu hazırlamıştır.

6 Nisan 1453 tarihinde başlayan kuşatma,

54 gün sonra 29 Mayıs 1453 Salı günü Türk

ordusunun şehre girmesiyle sonuçlanmış ve 1100

yıllık Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nu

ortadan kaldırılmıştır.

İstanbul’un fethiyle Orta Çağ’ı kapatıp,

Yeni Çağ’ı açan Genç Sultan II. Mehmet’e

“Fatih” unvanı verilmiş, bu fetihle Karadeniz’i

Akdeniz’e bağlayan ticaret yolu Türklerin

egemenliğine geçmiş, büyük topların kullanılması

Feodalitenin sonunu hazırlamıştır.

İstanbul’u fethederek Türk ve İslâm

dünyasına kazandıran ve Peygamberimizin

7

müjdelediği komutan olma şerefine ulaşan Fatih

müstesna bir şahsiyetti.

Fatih, Osmanlı hükümdarları içinde hem

en büyük asker, hem en büyük devlet ve siyaset

adamı, hem de en büyük âlim olanıdır. Bazı

tarihçiler O’nu, dünya tarihinin en büyük şahsiyeti

olarak ileri sürmüşlerdir. Yüksek kabiliyet ve

dehasıyla, dost ve düşmana kudretini teslim

ettirmiş büyük bir hükümdardı. O, hem zamanını,

hem kendini aşmış fikir ve iman adamıdır. Öyle

bir iman ve fikir adamı ki, kabına sığmayarak

taşmış, yeni ve aydınlık bir çağın kapılarını bütün

insanlığın ümidi ve ışığı olarak ardına kadar

açmıştır.

Kılıçla kalemi birleştiren, ilim ve irfan

ordusunun da serdarı olan Fatih, bilhassa

Manisa’da geçirdiği ikinci şehzadelik devresinde,

dönemin en liyakatli âlimlerinden ders almış

(Molla Güranî, Akşemseddin, Molla Hüsrev…),

felsefe, matematik okumuş, Arapça ve Farsça’yı

ana dili gibi öğrenmiş, Latince, Yunanca ve

Sırpça’ya çalışmış, tarih, coğrafya ve askerlik

bilgisinde fevkalade ilerlemiş, bir yandan da

dünya cihangirlerinin hayatlarını incelemiştir.

23 yaşında İstanbul’un fatihi olan Sultan

Mehmet, azim ve irade sahibi, temkinli ve verdiği

kararı kesinlikle uygulayan, devlet idaresinde sert

bir şahsiyetti. Duygularını gizlemeyi bilir,

yapacağı seferleri uygulamaya koyuncaya kadar

gizli tutardı.

Fatih, bilgili ve serbest fikirli olup,

taassubu yoktu; âlimleri davet ederek, ilmi

tartışmalar yaptırırdı. İlmi meselelerde hangi din

ve mezhebe mensup olursa olsun âlimleri himaye

etmiş ve onlara eserler yazdırmıştır. Her nerede

büyük bir âlim duyarsa O’nu İstanbul’a getirmek

için her fedakârlığı yapardı. Meşhur matematikçi

Ali Kuşçu Onun zamanında İstanbul’a geldiği

gibi, Molla Cami’yi de davet etmişti. Meşhur

ressam Bellini de davetle İstanbul’a gelerek

Fatih’in resmini yapmış ve büyük bir himaye

görmüştür.

Türkiye’de Rönesans’ı gerçekleştiren,

hakiki bir kültür sentezi kurarak, âlimlerle içli

dışlı olan Fatih, bütün tarih boyunca hocalara ve

hocalık mesleğine en büyük samimi saygıyı

gösteren hükümdarlar hükümdarıdır. Aslında ilme

ve âlime saygı bu büyük milletin hamurunda,

pişmiş aşında, teneffüs ettiği havasında vardır.

Dizlileri diz çöktürüp, başlılara baş eğdiren Fatih,

ancak bir âlimin elini öpmek için eğilirdi. Fatih,

hocası Molla Gürani’yi nerede görse elini öper,

Molla Hüsrev’e camide bile rastlasa ayağa

kalkardı.

Fatih Sultan Mehmet, 1481 yılına kadar

otuz sene padişahlık yapmış, bizzat 25 seferde

bulunmuştur. 20’den fazla devleti ve bu arada 3

İmparatorluğu tarih ve siyasi coğrafya sahasından

silerek mevcut Osmanlı mülküne katmış, Osmanlı

Devleti’nin sınırlarını Tuna’dan Fırat’a kadar

genişletmiş, bu devamlı yükseliş, Fatih’in

beslediği Türk-İslâm Cihan hâkimiyeti ve

mefkûresine daha büyük bir kudret ve hayatiyet

bahşetmiştir.

Büyük Türk Hakanı Trabzon fethine

giderken (1461) Uzun Hasan, annesi Sâra Hatun’u

kayınpederi Trabzon Tekfuru için şefaatte

bulunmak üzere göndermişti. Fatih Sultan

Mehmet bu hatunu ana edinmiş; seferde de

beraber götürmüştü. Padişah sarp ve yolsuz

Zigana Dağları’nı yaya yürümeye mecbur kalınca,

Sâra Hatun:

—Ey Oğul! Bu Trabzon’a bunca zahmet

nedendir? Burasını gelinime bağışla” der. Padişah

ise:

—Bu zahmet din yolunadır, ahrette Allah

huzuruna varınca inayet ola. Zira elimizde İslâm

kılıcı var. Eğer bu zahmeti çekmezsek, bize gazi

demek yalan olur.” cevabını verir.

Bu olay bize Fatih’in İslâm ve Cihan

Hâkimiyeti davasında ne kadar büyük bir irade ve

kudrete sahip olduğunu gösterir. Askerlik tarihinin

en parlak simalarından olan Fatih Sultan Mehmet,

diplomaside de XV. yüzyılın en büyüğüdür.

Kendisine barış teklifi ile gelen Bizans elçilerine;

“Bizim gücümüzün eriştiği yere, sizin hayaliniz

bile yetişemez” diyordu. Son Bizans İmparatoru

Konstantin Paleologos’un Türklere karşı

Katoliklerden yardım umarak birleştirmiş olduğu

Doğu ve Batı kiliselerini (Ortodoks ve Katolik),

İstanbul’un fethi üzerine hemen birbirinden

ayırmış; böylece hem Ortodokslara inanç

özgürlüğü tanıyarak onları Katoliklerin

8

baskısından kurtarmış hem de Hıristiyanlar

arasındaki bu ayrılığı kullanarak fetihlerine devam

etmiştir.

Fatih aynı zamanda basiret sahibi, yani

ileri görüşlüydü. O sırada henüz “Moskova

Prensliği”nden ibaret olan Rus Çarlığı’nın ileride

Osmanlı Devleti için ne büyük bir tehlike

olabileceğini daha o zamandan anlayan Fatih’in,

Kırım Hanlığı’nı hâkimiyeti altına alması,

Karadeniz’in kuzeyindeki Ceneviz sömürgelerini

işgal ettirmesi ve diğer bir takım tedbirleri alması

da ancak yüzyılları aşan bir uzağı görebilme ile

açıklanabilir.

Alman tarihçisi A. D. Mordtman, Fatih

için şöyle der; “Dünya tarihinde bir dönüm

noktası yaratmış, Doğu ve Batı’nın kapısında

durmuş, her iki âlemin kültürünü nefsinde

toplanmış bir insandır.”

Bilindiği gibi Fatih’in Avrupa kültürünü

ve dillerini iyi bilmesi batıda olmadık ümitler

yaratmış, Papa II. Pius, Fatih’e yazdığı mektupta,

Hıristiyan olduğu takdirde, kendisini Roma

İmparatoru olarak selâmlamaya hazır olduğunu

bildirmiştir.

Fatih devrinde Türk Devleti, Avrupa’nın

XV. yüzyılda ilk “Merkezi Devlet” tipini

oluşturmuş ve Yeni Çağ tarihinin siyasi aşama,

tekâmül bakımından bir işareti olan bu yeni

rejimin Avrupa’da ilk örneği olmuştur.

Fatih büyük bir asker, büyük bir devlet

adamı, büyük bir bilgin olduğu gibi, o ölçüde de

hassas ruhlu bir şairdir. “Avnî” mahlasıyla

duygulu, lirik şiirler yazan Fatih, çevresinde

devrin en üstad şairlerini toplayarak, onlara ömür

boyu maaş bağlamıştır. Avnî mahlasıyla yazdığı

bir rubaisinde sevgiliye şöyle sesleniyor:

Arzuhâl etmeye cânâ, seni tenha

bulamam.

Seni tenha bulacak, kendimi asla

bulamam.

Bazı gazelleri gayet ahenklidir. Mesela

baştanbaşa musikiden ibaret olan uzun bir şiiri

vardır. Bu enfes manzumenin bütün kıymeti, insan

kalbinin hüzün ve hasretini, kelimelerin

manâlarından ziyade, birbiri ardından gelen etkili

ahengin hazin edası ile anlatabilmiş olmasında

gösterilebilir.

Sevdin ol dilberi söz eslemedin vây gönül

Eyledin kendüzüni âleme rüsvây gönül

Sana cevreylemede kılmaz o pervây gönül

Cevre sabreyleyemezsin nideyin hây gönül

Gönül eyvah gönül vay gönül eyvah gönül

Onu, daima rahmet ve minnetle anmak,

Türklüğün milli ve tarihi görevlerindendir.

Yazımıza yine Fatih’in bir sözüyle son verelim:

“Şühedaya rahmet-i rahman, gazilere

şeref-ü şan, bu millete fahr-ü şükran lâyıktır.”

M. Necati GÜNEŞ

Eğitimci-Yazar

9

ÇAĞIMIZIN

BİR ALP ERENİ:

MUSTAFA

NECATİ

SEPETÇİOĞLU

Bekir YEĞNİDEMİR

18 Mart 1996’da Çanakkale Zaferi münasebetiyle

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesine konferans için

davet edilen Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU,

üniversitenin hatıra defterine şunları yazmıştı:

“Benim de feyiz aldığım Tokat gibi bir eski ve

büyük kültür merkezine Gazi Osman Paşa’nın ruh

bütünlüğünde, yönlendirici bir üniversite şart ve ihtiyaç

idi. İnşallah o eski büyük kültürün ilk adımları ve yine

İnşallah geleceği aydınlatacak ışıltılı bir adım olur.”

İşte şimdi görüyoruz ki Gaziosmanpaşa

Üniversitesi’nde bu ışıltı tüm güzelliği ile onun istediği

gibi devam ediyor. Dolayısıyla tüm emeği geçenleri tebrik

ediyor bütün katılımcılara en derin saygılarımı

sunuyorum.

Büyük Hoca, Dede Korkut, Alp Eren…

Evet, zamanımızın Dede Korkut’u olduğu gibi aynı

zamanda zamanın Alp Eren’i de…

Tokat tarihine bir göz attığımızda Tokat’ımızın il

ve ilçelerinde yetişmiş ve zamanına damgasını, vurmuş

çok değerli bilim adamları, düşünürler devlet adamları,

kahramanlar görürüz. İşte Mustafa Necati

SEPETÇİOĞLU da Tokat’ın yetiştirdiği çok güçlü bir

kaleme sahip Türk edebiyatçısıdır. Tarihî roman, hikâye,

Türk-İslam efsaneleri ve eşsiz Türk Destanları

konularında çok değerli eserler yazarak, Türk kültür

tarihine yeniden ruh vererek günümüze taşımasından

dolayıdır ki zamanımızın DEDE KORKUT’U unvanını

almıştır.

Bu kutsal vatanı vatan yapmak için kopup gelen o

günün Alperenleri kadar, bu vatanın nasıl vatan oluşunu

zamanın insanlarına ve gelecek kuşaklara aktarmak, o

ruhu taşımak ta o kadar önemlidir.

Selahaddin-i Eyyubilerin, Kılıçaslanların, Alp

Aslanların, Osman Gazilerin, Yıldırımların, Fatih Sultan

Mehmet Han, Kanuni Sultan Süleyman gibi kutupların,

ruhlarını zamanına ve gelecek nesillere taşımak, İla-yı

Kelimetullah uğruna neler yapıldığını, neler yapılması

gerektiğini anlatmak, onlardan aldığı şifreyi gelecek

nesillere anlatmak ve aktarmak gibi bir görev üstlenmişti

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU.

Hemşerisi olmakla gurur duyduğum, aynı havayı

teneffüs etmekle, Zile’nin aynı cadde ve sokaklarında

yürümüş olmakla onurlandığım Mustafa Necati

SEPETÇİOĞLU’nu bugün burada tekrar, tekrar rahmetle

anıyor, Allah’ın rahmeti üzerine olsun diyorum. O’nun

yazarken kaleminin çıkardığı sesler, Ulu Cami’mizden

10

yükselen merhum Hüseyin Hafız’ların,

Kadir Hafız’ların sesleri bugün de

kulağımın süsüdür hâlâ…

O’nun; Zile gibi tarihi binlerce yıl

ötesine uzanan, sayısız önemli olaylara

şahit olan bir şehirde doğması, o havayı

teneffüs etmesinin, o ruha vakıf olmasının

onlarca değerli esere imza atmasına temel

oluşturmuştur.

Bildiğiniz üzere 1932 yılında Zile’de

doğan üstat, İlk ve ortaokul’u Zile’de

okudu. 1947 yılında Zile’den ayrıldı. Yani

bir insanın yetişmesindeki en önemli çağ

olan yıllarını Zile’de yaşadı. Zile’de

şekillenmeye başladı. Tıpkı insanın ana rahminde bir damla sudan şekillendiği gibi. O’nun da bu

kudretli kaleminin ana rahminin Zile olduğunu orada ilk adımını attığını, yürüdüğünü

düşünüyorum.

Bir Alperenler diyarıdır Zile. Ergenekon’dan, Orta Asya’dan, Horasan’dan yetip Zile’yi

kâfir elinden kurtaran bir ulu er Aslan Dede bir tepede yatar, Hüseyin Gazi bir tepede, Şeyh

Ahmet Dede ise bir başka tepede, bir güzel köşesinde ise İsmail Dede yatar ki bu erenler

Anadolu’nun tapu senedinin alınmasında Türkleşmesi-İslamlaşmasında mücadele eden ulu

kişilerden sadece birkaçıdır. Bizde Alp Erenlerin ruhları el verirler sonra gelenlere. İşte bu el

alan Alperenlerden biri de Zile’mizin medarı iftiharı Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU dur…

Şimdi diyeceksiniz ki Zile, Zile, Zile… Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU vazgeçti mi ki

Zile’sinden biz onu anarken Zile’sinden ayrı düşünelim. Değerli kardeşi M. Yılmaz

SEPETÇİOĞLU, Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği’ne gönderdiği mektubunda ağabeyi Mustafa

Necati SEPETÇİOĞLU ile ilgili anılarını anlatırken “Ağabeyim Zile’yi çok seviyordu. Gerek

düşüncesi gerekse yazıları ile Zile ile hep beraberdi. Çünkü harsının büyük bölümünü Zile’den

almıştı; kişilik taşlarını aile yapısından ailesinin tevarüs ettiği Orta Asya’dan akıp gelen Türk

töreleri, anlayış ve yaşayış esasları-bütün kutsal değerleri-gençlik ve ergenlik yıllarında Zile’de

edinmiştir. O’nun için Zile’yi unutmak imkânsızdı ” diyor.

Yine ağabeyi ile olan anılarında İstanbul Türk Ocağındaki çalışmalarından, o zamanki

Türk Ocağı başkanı Hamdullah Suphi TANRIÖVER ile olan muhabbetini, kendisini de onunla

tanıştırmasını, Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU’nun liseye kaydında ilk velisinin Necip Fazıl

Kısakürek olduğunu, kendi anlayışındaki edebiyatın öncülerinden Peyami Safa ve Nihal Atsız ile

olan yakın arkadaşlıklarından söz etmektedir. Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU’nun Zile

yıllarından bahsederken “O zaman Zile nüfus bakımından30–35 vilayetten dahi büyük bir

nüfusa sahipti” der.

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU o yıllarda Zile sokaklarında dolaşırken DÜRMELİK

sokağından geçti. Ruhu orada küffarla cenk eden Melik Gazi ile kucaklaştı. Kılıcı parçalanan

Melik Gazi’ye bulduğu bir deveye ait çene kemiğini uzatan O’nun çarpışmasına devam etmesini

sağlayan belki de Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU Hoca’nın ruhu idi. Yine orada Melik Gazi’ye

gaipten gelen “Dur ya Melik” nidasını işitti ve titreyerek kendine geldi.

Oradan kalemize çıktı. Kalemizin surları üzerinde rahatlıkla yürünecek kadar geniştir.

Zile’nin güneyine, Kıble istikametine baktığında Hüseyin Gazi tepesini gördü. Orada yatan

Hüseyin Gazi’den onlarca metre uzaktaki gizli geçitten kaleye girerek düşmanla nasıl cenk

ettiğini ve şahadetini dinledi. O’nun Hakk’a nasıl yürüdüğünü hissetti, gördü…

11

Burçları üzerinden doğuya baktığında Türklerin-büyük atalarımızın Ergenekon’dan, 40

deve derisinden yapmış oldukları 40 körüğü kurup, 40 deve yükü kömürle demir dağı eriterek

Anadolu’ya doğru yürüyen Alperenlerden batıya yürümenin, Anadolu’yu vatan yapmanın sırrını

öğrendi. Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU bir eserinde;“Düşünebilen insan (için), 1071 ve

sonrasında, Büyük Türkiye kurulurken Horasan Erlerinin erişilmez şuurunu ve bir yabansı

toprağı nasıl bir efsane güzelliği ve tatlılığıyla –fakat ne zor- avuç, avuç vatanlaştırdığını ve

kendilerinden sonra gelen askere yurt olarak hazırladığının” düşünülmesini öğütlemiştir.

Kuzeye yöneldiğinde Sezar’ın Pontus ordusunu Zile’de nasıl dağıttığını da seyretti. Sezar’ın

kaledeki dikili taşa yazdırdığı “Veni, Vidi, Vici” yani “Geldim, Gördüm, Yendim” sözünü okudu,

unutmadı. İleriki yıllarda “Ve Çanakkale” üçlemesi olarak kaleme aldığı kitaplarına

“Geldiler, Gördüler, Döndüler” adını vermiştir. Elbette döneceklerdi, çünkü defaatle

kanlarımızla sulayarak vatanlaştırdığımız bu toprakları, bu vatanın evlatları yine kanı pahasına

koruması gerekiyordu korumuştur da… Artık bu vatan gençlerin, sizlerin emanetidir, siz

koruyacaksınız. Ve batı… Kalemizin batı cephesindeki giriş kapısının üzerindeki narin çok güzel

bir sanat eseri ve dimdik batıya bakan saat kulesine çıktı. Oradan batıya ta uzaklara baktı.

Osmanlı’nın altı asırlık şanlı yürüyüşünü seyretti heyecanla.

Viyana kapılarını zorlayan kutlu askerlerini gördü Türk’ün. İstanbul fethinde,

Estergon’da, Kanije’de, Kosova Meydan Muharebesinde, Plevne’de, Çanakkale’de şehit olan

kutlu askerlerimize tas, tas su içirdi oradan… Ardına bakmadan saf, saf cepheye yürüyen

Kınalı Ali’leri gördü. Redif taburlarının ardından baktı bir zaman. Bütün bunlar yazılmalıydı

elbette. İşte bu ruhla kalemi eline aldı ve vefatına kadar da bırakmadı… Evet, Zile demek

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU demek, Zile demek vatan demektir.

Vatanımızın her köşesi defaatle şehit kanlarıyla sulanmıştır. Onun için Milli Şairimiz

Mehmet Akif ERSOY;

“Bastığın yerleri diyerek geçme tanı!

Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.”

diye uyarmıştır bizleri.

Değil Anadolu, dünyanın dört bir yanında şehitlerimizin, gazilerimizin döktüğü kanlar

kurumamıştır hâlâ… Anadolu’da sayısız şehitliklerimiz olduğu gibi, dünyanın dört bir yanında da

şehitliklerimiz mevcuttur. İzin verirseniz burada bir kaçını saymak isterim. Bunlar Türkün dün

de dünyanın her yanında olduğunun delilidir.

Avusturya: 4000 Japonya: 533

Burma: 1000 Letonya: 163

Çek Cumhuriyeti: 1100 Mısır: 3000

Hindistan: 601 Romanya: 3632

Irak: 1500 Suriye: 1000

İran: 2500 Ukrayna: 3155

İsrail: 6034 Yunanistan: 2817

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU“KİLİT” adlı kitabıyla şanlı tarihimizin yüzüne kapatılan

kapıların kilidini kırmış, değerli milletimize, aziz neslimize tarihimizin müstesna sayfalarının

arasına dalarak dünü bu güne, bu günü yarınlara taşımanın anahtarını sunmuştur. Türk

kültürünü, adet ve töresini hep canlı tutmalıydı. Dün Türk’ün önünde hürmetle eğilenlerin,

atının üzengisini öpenlerin bu gün kalkıp Türkleri aşağılamasına, hakaret etmesine göz

yumamazdı.

Bir şahlanış, bir başkaldırış gerekliydi ve ömür boyunca bu görevi üstlendi.

12

Türk her zaman uyanık ve tetikte olmalıdır. Bu vatanın evlatları uykuya düşkün olamaz.

Gaflette olamaz. “Su uyur düşman uymaz” atasözünde olduğu gibi düşmanlarımız her devirde

fırsat kollamış ve kollamaktadır.

Türk her zaman hazırlıklı olmalıdır. Alpaslan misali beyaz kefenini giyip, atının

kuyruğunu bağlayarak gelecek saldırılara hazır beklemelidir. Yani her çağın gereklerine göre

kendini bilgi ile teknoloji ile donatmalıdır. Bir Hadis-i Şerifte “Düşmana kendi silahıyla” yani

aynı silahlarla karşılık verin diye buyrulmuyor mu?

Türklüğün örf, adet, töre ve geleneklerini, Türk kültürünü unutmadan, ilim irfan yolunda

kararlı ve onurlu bir şekilde yürümelidir. Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU Gençlerimizin Türk-

İslam kültürünü özümseyerek çağlara yürümesini düşlemiştir. Yine bir eserinde kültürdeki,

edebiyattaki ve sanattaki yozlaşmalara dikkat çekerek; kendi öz milli kültür ve tarihimize,

edebiyatımıza, güzel sanatlarımıza dönmezsek milletlerarası sanat sahnesinde hiçbir yer

alamayacağımızı vurgulamıştır. Dilimizi, dinimizi, kültürümüzü, edebiyatımızı, sanatımızı hatta

ve hatta siyaset kültürümüzü yozlaştıranlar onu derinden yaralamıştır. Ülkemizin istikbalinin,

milletimizin geleceğinin bir başkalarının kucağına itilmesine isyan etmiştir.

Eğer ülkemizin kıyamete kadar hür ve baki olmasını istiyorsak kendi öz kültür ve

tarihimize dil ve dinimize, edebiyat ve güzel sanatlarımıza sahip çıkmalıyız. O nedenle kudretli

kalemini; son mesajını Türklüğü, Türk kültürünü, Türk-İslam kimliğini özünde yaşayan,

gergeflerde ilmek, ilmek işlercesine son derece titizlikle yetiştirdiği Alp Erenlerini dört bir

yana yayan Hoca Ahmet YESEVÎ’yi anlatan o büyük hocaya adanan “YESİLİ HOCA AHMET”

adlı eseriyle taçlandırmıştır.

Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU Zile’yi çok sevdi, Zile’de onu. Zile onu hiç

unutmayacaktır. SEPETÇİOĞLU’nun eserlerinin tümüne yakınında Zile’den bir anlık görüyoruz.

Ya doğduğu Kişlik Mahallesi, Sepetçioğlu Sokak, ya kale, ya Aslan Dede, ya Şeyh Ahmet, ya

Çeltek Baba yaİnönü İlkokulu, ya Zile Ortaokulu ya caddeleri, ya insanları ya sosyal hayatı ya

kültür hayatı, ya ulu kavak seyri, ya Karadini Seyri, ya Ulu Camisi ya da Zile’ye 5 km uzaklıktaki

Tren İstasyonu gibi her konuda ama her konuda mutlaka Zile’ye özgü duygu, düşünce ve

hatıralarına rastlıyoruz.

Tarih yalnız dünde kalanlar değildir. Dünkü tarihi özümseyerek bu günü ve yarını tarihin

altın sayfalarına altın harflerle yazılacak kudreti, varlığı, güzelliği ortaya koyarak yaşamaktır.

Tarihin yarın yazacaklarını bu günden hazırlamaktır.

İşte Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU dünü bu günle harman etmiş, acıyı zaferle

yoğurarak “Asım’ın Nesli”ne ışık tutmuştur…

Ruhu şad olsun…

13

TOKAT-BAŞÇİFTLİK İLÇESİNDE Ergün VEREN

EVLENME GELENEK VE GÖRENEKLERİ

1. GİRİŞ

İnsanoğlu yaşamak ve soyunu sürdürmek için

çeşitli yöntemler geliştirmiş ve kurumlar

oluşturmuştur. Bunları doğuştan var olan özellik

ve yeteneklerinin yanında sonradan öğrendiği

bilgi ve geliştirdiği becerilerinden de faydalanarak

yerine getirmektedir.

Tek başına yaşanamayacağı ve soyun

sürdürülemeyeceği gerçeği insanı aileden

başlayarak topluma ve millete uzanan kurumları

oluşturmasına sebep olmuştur. Bir yandan fiziksel

ihtiyaçlarının karşılanması diğer yandan da soyun

devamı için karşı cinsle birlikte yaşama olgusu

evlilik kavramını ortaya çıkarmış, zamanla

geliştirmiş ve kurumsallaştırmıştır. Bu kurumun

ortaya çıkması, toplumu oluşturan diğer bireylerce

kabul görmesi, onaylanması ve içselleştirilmesi

için kurallar belirlenmiş; ritüeller oluşturulmuş ve

bunlar zamanla toplum normları haline

dönüşmüşlerdir.

Kuralları belirlenmiş, ritüelleri oluşturulmuş

ve zaman içerisinde toplum normu haline

dönüşmüş kurumlardan biride “evlenme”’dir.

Evlenmenin nasıl yapılacağı, hangi ritüellerin

gerçekleştirileceği ve hangi normlar

uygulandığında sürekli ve ahlâki olacağına dair

her toplumda kendine özgü kural, örf, adet,

gelenek ve töreler oluşmuştur.

Tüm toplumlarda ve yörelerde olduğu gibi

“evlenme” , Tokat ilinin Başçiftlik ilçesinde de bu

yöredeki örf, adet, gelenek ve göreneklere göre

gerçekleştirilmektedir.

2. BAŞÇİFTLİK

Tokat iline bağlı Başçiftlik ilçesi kuzeyden

Ordu-Aybastı ilçesi, doğusundan Reşadiye ilçesi,

güneyinden Niksar ilçesiyle çevrilmiştir.

Karadeniz sahilinden 85 km içeride,

Canik Dağları'nın güney eteklerinde, havzanın

batı kısmında yer alır. Bu havza doğuya gidildikçe

genişler ve yörede İskefsür Ovası olarak

adlandırılır. Yüzey şekilleri genelde yüksektir.

Karasal iklim ile Karadeniz iklimimin

karışımı hüküm sürer. Kış mevsimi çok kar yağışlı

ve hava soğuktur. Kasım ortalarında başlayan kar

14

yağışları nisan ayına kadar devam eder. Hatta bazı

yıllar mayıs ayının ortalarında kar yağdığı da

görülmüştür. Kar ortalama 5 ve 6 ay kadar yerde

kalır. Havadaki nem miktarı yüksektir. İlkbahar ve

Sonbahar mevsimleri hemen hiç yok gibidir. Kış

mevsiminden hemen yaz mevsimine geçilir. Yaz

mevsiminde sıcaklık pek yüksek değildir (Tokat

Tanıtım Dergisi S:7) (Karakoç 2010). Mevsim

şartları nedeniyle halk arasında “Akıl ermez Melet

ile İskefsirin işine, üç ay yazı var onu da kat

kışına” şeklinde söylence vardır (K-3,4,5). Melet,

Ordu-Mesudiye ilçesinin eski adıdır.

Daha önceleri büyük şehirlere mevsimlik

işçi olarak giden Başçiftlikli erkekler 1970'li

yıllarda halıcılığın yaygınlaşmasıyla evlerinde

kazanç yolunu seçerek gelir seviyelerini

yükseltmişlerdir. Sonradan halıcılıktan yeteri

kadar yararlanamayınca tekrar ilçe dışına işçilik,

memuriyet ya da ticaret gibi nedenlerle göç

başlamıştır. Ve gittikleri yerlere yerleşmişlerdir.

Bugün Başçiftlik'te yaşayanlardan çok daha

fazlası başka il ve ilçelerde yaşamaktadırlar. (Şen,

2010). Okuryazarlık oranı % 98’dir. İlçe

merkezindeki konutların %40ı ahşap % 60’ı

betonarmedir. İlçede sosyal tesis

bulunmadığından ve işsizlik had safhada olması

nedeniyle halk gününü kendi özel işlerinde ve

kahvehanelerde geçirmektedir. İlçe kırsal bir

bölge olduğundan sürekli göç veren bölge

konumundadır. Sanayi sektörü olmadığından genç

nüfus büyük kentlere göç etmekte ve ilçede

yaşayan nüfus her geçen gün azalmaktadır. Kalan

nüfus genelde yaşlı ve kadın nüfustur. Yöre

halkının çalışan kesimi tarım ve hayvancılıkla

uğraşmaktadır. İlçe ekonomisi % 20 nispetinde

halıcılığa %80 nispetinde çiftçilik ve hayvancılığa

dayanmaktadır. (Kaymakamlık Verileri 2010)

3. EVLENME

Evlenme, bireylerin bir ev ya da aile

birimi kurmalarının toplumca benimsenmiş ve

yaptırıma bağlanmış biçimini oluşturan toplumsal

kurumdur (Özkaya, 1975).

Kadınla erkeğin aile kurmak için yasaca

birleşmesi de olan evlilik kızın ve erkeğin

sosyalleşme sürecinin önemli bir aşamasıdır.

Aileler arasında dayanışmayı, toplumsal ve

ekonomik ilişkiyi belirler ve düzenler. Evlenme

törenleri bağlı bulunduğu kültür tipinin öngördüğü

belirli kurallara ve kalıplara uyularak

gerçekleştirilir. Evlenme, töre, adet, gelenek,

görenek ve inanma bakımından zengin bir tablo

çizer (Artun, 2009: 157’den Örnek, 1995:185).

Evlenme törenleri bir dini toplumsal olayı

da içine alır. Köy ortamında bir bayram şenliği

olarak algılanır. Ulusal yapının oluşmasında

birçok değer ve davranışın kazanılması yönüyle

evlenme törenleri fonksiyonel etkinlik gösterir.

Toplumların tarihi ve ekonomik yapıları, yerleşim

şekilleri, üretim şekilleri ve gelenekleri evlenme

biçimlerini belirlemektedir (Artun, 2009: 157’den

Balaman, 1973:135).

Evlenme iki gencin hayatını

birleştirmesiyle gerçekleşir. Kadına ve erkeğe

yeni bir rol kazandıran evlilik ile aile olabilmenin

ilk adımı atılır. Evlilikle gelin ve damat artık eş ve

karı koca, evli barklı olmuş; anne ve baba olmak

için toplumun ilk olarak öne sürdüğü şartı yerine

getirmişlerdir. Evlilikle ayrıca yeni akrabalık

bağları da kurulmuştur (Artun, 2009: 157’den

Altun, 2004:89).

Evlenmenin gerçekleşmesi yönünde

Anadolu’da uygulanan birçok yöntem vardır.

Bunlar evlenecek kişilerin yaşlarına; sosyal

durumlarına: bulundukları yöreye; örf, adet,

gelenek ve göreneğe göre farklılıklar

göstermektedir. Bunları “severek”, “görücü

usulü”, “kız kaçırma”, “oturak alma”, “beşik

kertmesi”, “berdel”, “taygeldi”, “levirat” ve

“sorarat” şeklinde sınıflandırmak mümkündür.

Severek evlenme kız ve erkeğin birbiriyle

evlenmek için ortak karar vermeleri, ailelerinin de

buna destek vererek evlilik kurumunun

kurulmasıdır.

Görücü usulünde izlenen yöntem erkeğin

ailesinin kızı beğenmesi ve aracılarla bunu kız

tarafına iletip istenmesi; kız tarafının da bunu

kabul ederek erkek ve kızın evlendirilmesidir. Bu

usulde kız ve erkeğin isteklerinin önemi

bulunmamakta ailelerin verdiği karara

uyulmaktadır.

Kız kaçırma da ise kız ve erkek birbirini

sevmelerine karşın ailelerin özellikle kızın

ailesinin buna karşı çıkması söz konusudur. Bu

durumda kız ve erkek anlaşarak kaçarlar ve

evlenirler.

Beşik kertmesinde ise yeni doğan kız ve

erkek çocuklarının aileleri tarafından

nişanlanmaları ve evlilik yaşına geldiklerinde

evlenmeleridir. Burada amaç aileler arasında

hısımlık, var olan dostluğu pekiştirme, ekonomik

ilişkileri pekiştirmektir. Bu nişan çocukların

beşiklerine “kertik” yapılmasıyla sembolleştirilir

ki beşik kertmesi adı da buradan gelir. Hindistan

ve Avusturalya’da da rastlanılan bu durumun

ileride birçok sürtüşmelere yol açtığı da

bilinmektedir. Erkek veya kız tarafından birinin

ileride vazgeçmeleri durumunda kanlı olaylara da

15

dönüştüğü görülmektedir (Artun, 2009: 159’dan

Örnek, 1995:187).

Berdel, başlık sorununu ortadan kaldıran,

hem kızı hem oğlu bulunan iki ailenin karşılıklı

olarak çocuklarını evlendirme suretiyle

gerçekleştirilen bir evlenme biçimidir. Böylece bir

aile, diğer bir aileye kızının verir ve oğluna da

ailenin kızını almış olur (Artun, 2009: 159’dan

Altun, 2004:229). Ancak bu evlenme türünde

evlenen çiftlerden biri boşanırsa diğeri de

boşanmak ya da başlığı ödemek zorundadır.

Başka bir evlenme biçimi de taygeldi

evliliktir. Dul kadının, eski kocasından olan

çocukları da alarak dul bir erkekle ya da dul bir

erkeğin eski karısından olan çocukları da alarak

dul bir kadınla evlenme biçimine taygeldi evlilik

denilmekte, bu çocuklara da taygeldi adı

verilmektedir. Bu evliliğin temelinde sosyo-

ekonomik ve psikolojik etmenler rol

oynamaktadır. (Artun, 2009: 159’dan Örnek,

1995:189). Levirat yani kayınbiraderle

evlenme biçiminde dul kadın, ölen kocasının

kardeşiyle evlenmektedir. Bu da iki durumda

görülmektedir. Birincisi, kayınbiraderin bekâr

oluşu, diğeri ise kayınbiraderin evli oluşudur.

Çocuklar açısından en iyi biçimde meşru

babalığın amca tarafından yapılabilineceğinin ve

çocuğun ortak mal üzerindeki haklarının bir

yabancıya geçmeyip aile içinde korunabileceğinin

düşünüldüğü yörelerde bu gelenek

uygulanmaktadır (Artun, 2009: 160’dan Tezcan,

1998:209).

Sorarat yani baldızla evlenme biçiminde

ise erkeğin karısı öldüğü zaman karısının bekâr

olan kız kardeşi ile evlenebildiği görülmektedir

(Artun, 2009: 160’dan Tezcan, 1998:208). Öksüz

kalan çocuklara "üvey anne" olarak seçilen

teyzenin daha hoşgörülü davranabileceği

düşüncesi bu evlenme biçiminin tercih

edilmesinde etkili olmaktadır.

Evlenme çağına gelen gençler birtakım

davranışlarla ailelerine bu isteklerini belli ederler.

Bu çağ genellikle buluğ çağıyla da eşleşir.

Gençler sinirli ve saldırgan tavırları, ev işi

yaparken ve günlük yaşam içinde sürekli

sıkılmaktan, bıkmaktan, soğuktan ve yalnızlıktan

bahsetmelerinin yanında yörelere göre farklılıklar

gösteren sembol hareketlerle de (pilava kaşık

saplama, süpürge üstüne oturma, annesinin

ayakkabısını eşiğe çakma, anneye içi geçmiş

karpuz ikram etme gibi…) evlenme isteklerini

dışa vururlar. Anadolu’da evlenmenin aşamaları

vardır. Bunlar evlilik öncesi, düğün ve evlilik

sonrası olmak üzere üç aşamadan oluşur. Bu

aşamaların da kendi içinde ayrıca aşamalı

pratikler bulunur. Evlilik öncesinde; sırasıyla kız

bakma-kız görme, kız isteme-söz kesme ve nişan

yapılır. Düğün aşaması daha ayrıntılı ve bol

aşamalıdır. Bunlar; çeyiz götürme- çeyiz

gösterme, gelin hamamı, kına gecesi (ana kınası-

kız kınası), gelin alayı, gelin indirme, gerdek

şeklinde sıralanır. Düğün sonrasındaki aşamalar

ise, duvak günü, kız ardı, gelin paçası, düğün

tatlısı gibi pratiklerden oluşur. Bunların pratikleri

yöreye ve geleneklere göre varyant özellikler

gösterir (Artun, 2009: 160;185).

4. BAŞÇİFTLİK’TE EVLENME GELENEK

VE GÖRENEKLERİ

Başçiftlik ilçe merkezindeki evlenme

gelenek ve göreneklerinin aşamaları kaynak

kişilerin anlatımları, gözlemlerimiz ve yazılı

kaynaklarda belirtildiği üzere şu şekilde

gerçekleşmektedir:

4.1. EVLİLİK ÖNCESİ

“Evlenme Çağı-Evlilik Yaşı-Evlenme

İsteğinin Dışa Vurumu-Kız Bakma (Kız Görme):

Başçiftlik’te evlenme yaşı önceleri erkeklerde 17–

18, kızalar da ise 14–15’di. Aileye yeni bir

yardımcı, taze iş gücü düşüncesi ile erkek

çocuklar küçük yaşlarda evlendirilirdi.

Günümüzde bu gelenek ortadan kalmıştır. Sebebi

ise, askerliğini yapmayınca, tahsilini bitirmeyince,

eline işini alıp ailesini geçindirecek geliri

bulamayınca kimsenin aklına eş bulmak

gelmemektedir.

1968 yılının Haziran ayında Başçiftlik’te

Belediye teşkilatının kurulmasıyla, sosyal hayatta

birçok değişiklikler başlamıştır. Bu değişikliklerin

en belirgini evlenmelerde olmuştur.

Başçiftlik gençleri buluğ çağıyla beraber

karşı cinse ilgileri artar. Her genç erkek mutlaka

bir kız bulur. Zamanla bu konuda artışlar

gözlenmektedir.

İlk uygulama mahalle ve sokaklarda gençlerin

gezmeye başlamalarıyla başlar. İlçede yaşayan

aileler hala tarım işleriyle uğraştıklarından her

genç gönlünde sevdiği kızı, her zaman uzaktan da

olsa görebilir. Bakışlar ve çeşitli işaretler sonucu

birbirlerine ilgi duyarlar. Kız ve erkeklerde

mektuplaşmalar ve flört devresi başlar. Yalnız

flörtler çok gizli ya da çok yakın bir iki akraba

aracılığı ile olmaktadır.

Kız İsteme: Evlilik çağına gelmiş

gençlerin evliliğe karar vermeleri sonucunda

erkek tarafının oğullarının istediği kızı, kız

tarafından istemesiyle (dünürlük) başlar. Eskiden

ailede baba ve anne isteği ile evlendirilen kızlar

çoğunluktayken, bugün durum tamamen olmasa

bile kısmen ortadan kalkmıştır. Genelde son kararı

kız verir. Kız istemezse o nişan çok zor yapılır.

Böyle zorlamalarda çoğu kez kızlar kaçarlar.

Başçiftlik'te başlık parası yoktur. Erkek tarafından

anne, baba ve yakınlarından bir kaçı kız evine

giderler. Sohbetten sonra "Allah'ın emri,

16

Peygamberin kavli" ile kız istenir. Kızın ailesi

"Allah yazdı ise olur" diyerek biraz zaman

isterler.

Söz Kesme (Söz Alma): Bir kaç sefer

gidip gelen dünürcülük sonucunda iki tarafında

uygun görmesi ile söz kesme merasimi yapılır.

Uygun bir gece tayin edilir. Kız tarafının evinde

her iki tarafında yakın akraba, eş ve dostları

toplanır. Adet gereği erkek tarafından uygun birisi

kız babası ya da vekiline “Allah'ın emri,

Peygamberin kavlini” tekrar iletir. Kabul sonucu

dualar yapılır. Orada bulunanlar tarafından kız ve

erkek tarafı kutlanır. Sonra sözü kesilen kız,

arkadaşlarından bir ya da iki tarafından erkeklerin

bulunduğu odaya getirilir. Şeker, lokum, kolonya

ve sigaradan oluşan tepsiyi bulunanlara ikram ve

el öpme töreni başlar. Herkes bahşişini tabağa

koyar ve kızlar çekilirler. Kadınların bulunduğu

toplumda sözü kesilen kıza nişan yüzüğü ve diğer

takılar takılır.

Bohça Götürme (Çıkı): Sözün kesildiği

akşamın ertesi günü erkek tarafının genç kızları

ve genç kadınları tarafından halı, ütü masası,

tencere takımı, çaydanlık gibi ev eşyaları ile

ekmek, kuruyemiş, lokum, gofret, şeker gibi

yiyecekler kız evine götürülür. Kız ve arkadaşları

gelenleri karşılar. Getirilenlerden ikramda

bulunurlar.

Nişan: Eskiden beri el öpme merasimi de

denilen bir merasim tüm ilçe kadınlarının katılımı

ile daha önceden tespit edilmiş olan gün ve saatte

evde ya da düğün salonunda yapılır. Merasime

katılan herkes yakınlık derecesi ve duruma göre

altın, para, kap-kaşık, halı, kilim vb. hediyeleri

salona getirir. İsimler teker teker okunarak

hediyeler askılara asılır ya da ortaya konur. Kimin

hangi hediyeyi getirdiği yüksek sesle okunur.

Nişandan sonra erkek tarafı kız evine gelinlik

görmeye giderler. Yakın akrabalardan da bu

ziyarete katılanlar olur. Eğer nişanlılık dönemi

uzun sürer araya bayram girerse erkek tarafın kız

evine bayramlık gönderir. Kız tarafı da buna

karşılık verir.

Çeyiz Asma: Düğün başlamadan bir kaç

gün önce gelin adayının arkadaşları kız evine

gelerek düğün bitene kadar oradan ayrılmazlar.

Bir taraftan eğlenceler devam ederken diğer

taraftan da hazırlıklar sürer. Bu hazırlıklardan

birisi de çeyiz asmadır. Öncelikle evin uygun bir

odası bu iş için hazırlanır. Çeyiz demirleri takılır.

İpler gerilir. Gelinin bütün çeyizi düzenli bir

şekilde buraya yerleştirilir.

4.2. DÜĞÜN

Düğün günü kız ve erkek ailelerinin müşterek

kararı ile kararlaştırılır. Düğünler resmi muamele

ve askı sonucu gerçekleşir. Düğünler genellikle

davul-zurna ile yapılır. Eskiden davetiye; şeker,

sabun, havlu vb. şeyler olarak dağıtılırdı.

Günümüzde ise davetiyeler bastırılarak ilçede

oturan her aileye ve ilçe dışından çağrılacak

olanlara ulaştırılır. Erkek tarafı tüm hazırlıkları

yapar. Tüm ziynet eşyaları, beyaz eşyalar ve diğer

eşyalar toplumun kabul ederek belediye tarafından

ilan edilmiş şartlar ölçüsünde alınır. Bazı aileler

normal kabul görmüş ölçüden fazla yapabilirler.

Kız tarafı ise başlık almadan bazı mobilya ve

beyaz eşyaları alırlar. Bunun sebebi, çevrenin

halıcılık bölgesi olması ve evleninceye kadar

kızların halı dokuyarak çok emek vermesi ve bu

emeği babanın ödeme durumunda bulunmasıdır.

Danışık Yemeği: Erkek tarafı düğün gününden bir

ya da iki gün önce "danışık yemeği" verirler.

Bunun adı her ne kadar yemek olsa da yemekten

çok pasta türü şeylerdir. Bu yemeğe komşu,

akraba, eş ve dostlar çağrılır. Burada düğünün

nasıl ve ne şekilde yapılacağı karara bağlanır.

Komşularca açılan oda ve sayısı, davetlilerin

nerelere yerleşeceği, nasıl ve nerede ağırlanacağı,

düğün töreninde kimlerin hangi görevleri

yapacakları tespit edilerek kayda geçer. Burada

düğün kâhyalarının kimler olacağı belirlenir.

Kâhyalar yakın akraba, komşu, damadın yakın

arkadaşları ve varsa düğün evinin damadı

arasından olur. Sonra yemek verilir ve yemeğe

katılanlar düğün günü buluşmak üzere ayrılırlar.

Düğün Günü: Düğünler iki gün sürer. Ya

çarşamba-perşembe ya da cumartesi-pazar günleri

düğün günleridir. Sabah başlayan düğünde ilk gün

ağırlık götürme, damat yıkama, gelin yıkama ve

misafirlerin ağırlanması vardır. Genellikle öğlene

kadar gençler davul zurna eşliğinde oyunlar

oynayarak eğlenirler.

Ağırlık Götürme; Öğle yemeğinden sonra

ağırlık götürme için erkek tarafının yaptığı eşyalar

bir traktöre yüklenir. Gelinin giyeceği elbise

büyükçe bir tepsiye konarak üzerine erkek

tarafının yaptığı ziynet eşyaları yerleştirilir.

Gençler önde, yaşlılar arkada davul zurna

eşliğinde Belediye binasının önüne gelinir.

Yakınlar pahada ağır ziynet eşyası ile Belediyeye

çıkarlar. Evlendirme memuru geline verilecek

eşyaları tek tek kontrol ederek bir senetle

sabitleştirir. Bu senet Belediye de bir dosyada

saklanır. Bu senedin ileride karı kocanın

boşanması halinde kullanma açısından önemi

bulunmaktadır. Burada kızın dayısına sembolik

bir para verilir. Sonra alay yine davul zurna

eşliğinde bu eşyaları kız evine götürür. Gelin alma

günü alınmak kaydıyla kız evine bırakılır.

Böylelikle kız tarafı da oğlan evinin neler yapmış

olduğunu görmüş olurlar. Kız tarafının damada

giymek üzere koyduğu gömlek, mendil, çorap,

17

çamaşır vb. gelen tepsiye konularak düğün evine

gönderilir.

Damat Yıkama (Çimdirme); Akşamüzeri

yine düğün evinde toplanan gençler damadı

yanlarına alarak davul zurna eşliğinde yakın bir

arkadaşının evine giderler. Düğün boyunca olduğu

gibi burada sağdıç damadın yanından hiç

ayrılmaz. Önce bekâr bir genç berbere tıraş olur.

Sonra sıra da damat tıraşına gelir. Zurnacının

çaldığı özel tıraş havası eşliğinde damat tıraş

yapılır. Bu arada damadın elbise ve ayakkabıları

çalınabilir. Çalanlar sağdıçtan bahşiş alarak geri

verirler. Damat yıkanarak damatlık kıyafetini

giyer. Gençlere sigara ve leblebi ikram edilir.

Düğün alayı ilçenin sokaklarını gezerek düğüne

evine gelir. Damat anne, baba ve yakınları

tarafından kutlanır. Damat da büyüklerinin elini

öper. Anne, baba ve büyükler ev, tarla, çayır,

hayvan, altın, para vb. hediyelerini damada

verirler. Eğer hediyeler gayrimenkul ise senet

yapılır.

Gelin Yıkama (Çimdirme); Erkek

tarafından gelen genç kızlar ve gelinler ile gelinin

arkadaşları damat yıkamaya benzer merasimi

kendi aralarında gerçekleştirirler. Bu olay önceden

her mahallede bulunan yunak (dere) larda

yapılırdı. Ancak ilçede artık yunak olmadığı için

bu işlem evlerde yapılmaktadır.

Akşam düğün evinde yoğun çalışmalar

olur. Danışık yemeğinde görev alanlar toplanırlar.

Bu arada davetliler de gelmeye başlamıştır.

Danışık yemeğinde görevlendirilen (yol

bekleyenler) kişiler tarafından gelenler

durumlarına göre evlere oturtulur. Düğün

sahibinin görevlendirdiği bir ya da iki kişi

davetlilere hoş geldin demeleri için bulundukları

evlere gidilir. Şeker, lokum, bisküvi, sigara vb.

ikram edilir. Davetliler de “hoş geldin tepsisine”

zarf içinde hediyelerini bırakırlar. Bu hediyeler

genellikle para veya altın olur. Damat, sağdıç ve

düğün sahipleri gelenleri ziyaret ederek

davetlilere “hoş geldin” derler. Davetlilere yemek

ikram edilir. Hemen hemen tüm ilçe halkı düğüne

davetlidir.

Düğün yemeğinde çorba, et yemeği (kuru

fasulye veya nohut), keşkek, dolma, pilav, cacık

ve içecek ikram edilir. Düğünlerde alkollü

içecekler genellikle bulunmaz. Düğün yemekleri

özel aşçılar tarafından özenle hazırlanır.

O akşam gece yarılarına kadar hem erkek

evinde hem de kız evinde oyunlar, eğlenceler

devam eder. Eskiden erkekler ve kadınlar ayrı ayrı

eğlenirken günümüzde erkekli kadınlı eğlenilen

düğünlerde görülmektedir. Damada yakılan kına

eğlenceli, geline yakılan kına ise hüzünlü bir

şekilde gerçekleşir.

Kına: Düğün akşamı herkes eğlenirken erkek

tarafının genç kızları, gelinleri, gönlü genç olan

kadınlar davul zurna eşliğinde kına yengesi

götürürler. Bir bohça içinde kına, leblebi, ekmek

vb. şeyler vardır. Bohçayı düğün kâhyalarından

biri taşır. Bahşiş alamdan da bohçayı vermez.

Türküler eşliğinde gelin odaya getirilir. Bu arada

kızlar da ellerinde mumlarla kınayı getirir. Kına

yakılacağı zaman gelin avucunu açmak için bahşiş

ister. Gelin avucuna para veya altın konulduktan

sonra kına yakılarak gelinin eli sarılır. Kınadan

orada bulunanlara dağıtılır. Geline kına yakılırken

kına tepsisi ile gelenlerden bahşiş toplanır. Bu

bahşiş çok cüzidir. Bu parayı gelin, saklayarak

erkek evine gidince kucağına verilen çocuğa verir.

Bir kısmı da gerdek gecesi damada verecektir.

Gelin Alma: Sabahın erken saatlerinden itibaren

toplanmalar ve gelin alma hazırlıkları başlar.

Büyük bir itina ile süslenen gelin arabasının

önüne ve arkasına yazılar yazılır. İlçedeki tüm

otomobiller toplanır. Gelin alma konvoyuna

katılacak tüm arabalara yazma, ipekli kumaş vb.

şeyler bağlanır. Biri erkek evinin eşyalarını biri de

kız evinin eşyalarını yüklemek üzere iki traktör

getirilir. Arabalardan birisi de gelinin

arkadaşlarına tahsis edilir. Gençler önde, yaşlılar

arkada davul zurna eşliğinde kız evine gidilir.

Damadın babası ve yakınları kız evine çıkarlar.

Kız tarafı gelenleri güler yüzle karşılar. Önce

eşyaların yüklenmesi için müsaade alınır. Bu

arada davul-zurna ekibi “gelin alma havası”

çalarlar. Varsa kızın erkek kardeşi yoksa münasip

biri sandığın üzerine oturur. Sandık parası adı

altında bahşiş verilir. Bütün bahşişlerin miktarı

aşağı yukarı bellidir.

Gelin anne, baba ve yakınları ile görüşüp

vedalaştıktan sonra aşağı indirilerek gelin

arabasına bindirilir. Araba konvoyu ilçenin

sokaklarını, yayla zamanı ise yaylaları dolaşarak

düğün evine gelir. Önce traktörden eşyalar

indirilir daha sonrada dualar eşliğinde ve alkışlarla

gelin indirilir. Gelin arabadan inerken damadın

babası tarafından bahşiş verilir. Gelinin başında

çerez ve bozuk para saçılır. Bu yeni kurulan aileye

bereket getirmesi içindir. Damat ile yenge gelinin

koluna girerler. Kötü alışkanlıklar ve davranışları

var ise kırılsın diye, geline bardak veya cam eşya

kırdırırlar.

Bazı vatandaşlar ise düğünlerini ilahilerle

yapmaktadır. Dini şiirler okuyan hafızlar eşliğinde

düğün yapıldığında, müzikli eğlence

yapılmamaktadır.

Damat İçeri Atma (Güyeğü): Damat yakın

arkadaşları ile birlikte yatsı namazını eve en yakın

camide cemaatler kılar. Namazdan sonra yakınları

ve imam ile birlikte eve gelirler. Evde bir gerdek

yemeği verilir. Dini nikâh işlemi yapılır. Daha

18

sonra gelin odasının önünde imam dua okur.

Yakınları da duaya eşlik ederler. Damat içeri

girerken özellikle arkadaşları tarafından sırta

vurma geleneği süregelmektedir.

Damat geline yüz görümlüğünü vererek

duvağı açar. Gelinle damat yatmadan önce abdest

alırlar ve namaz kılarlar.

Düğünden sonra gelin; kaynana, kaynata

ve evin büyüklerine yaşmak tutar. Yani onların

yanında hep kısık sesle konuşur. Yaşmağın

bozulması için geline bahşiş verilmesi gerekir.

4.3. EVLİLİK SONRASI

Resmi Nikâh: Birkaç gün sonra gelinle

damat Belediye Evlendirme Memuru huzurunda

resmi evliliklerini yaparak imzalarını atarlar. Bazı

hallerde bu işlem düğünden önce yapılır.

Gelin Hediyesi: Gelin baba evinde hazırlamış

olduğu çeyizinden damadın yakın akrabalarına

uygun gördüğü hediyeleri birer bohça içerisinde

götürür. Bohçada karyola takımı, havlu, yazma,

patik, lif, namaz örtüsü gibi daha çok el emeği

eşyalar bulunur.

El Öpme: Düğünden bir iki gün sonra kız

evine el öpmeye gidilir. Bu olay daha çok iki

ailenin kaynaşması açısından önemlidir. Kız

evinde yemekler hazırlanır. Sohbet edilir. Bu

arada damat, kayınbaba ve kaynananın elini öper.

Kayınbaba damada bahşiş verir. Bahşişi almadan

damadın konuşmaması adettendir.” (K-1, K-2, K-

3, K-4, K-5, K-6, K-7) (Şen, 2010) (Tokat

Tanıtım Dergisi)

5. SONUÇ

Başçiftlik’te evlenmelerde “görücü

usulü”nden “severek evlenme” biçimine hızlı ve

sürekli bir geçişin yaşandığı görülmektedir. İlçe

de “oturak alma”, “beşik kertmesi”, “berdel”,

“taygeldi”, “levirat” ve “sorarat” şeklinde

sınıflandırılan evlenme biçimleri

uygulanmamaktadır.

Başlık parası uygulamasının olmaması ile

kızın kiminle evleneceği konusunda ailesi

tarafından baskı yapılmaması da kişilik haklarına

saygı duyulduğunun ve evlilik kurumunu kendi

istek ve iradesiyle kurma tercihine destek

verildiğinin dolayısıyla “İnsan Haklarına” saygı

ve kabulün göstergesidir.

“Danışık yemeği” uygulamasıkarşılıklı

fikirlere saygı ve kararların “müzakere” yoluyla

alındığına işarettir.

Evlenme öncesi, düğün ve evlenme

sonrasındaki uygulamalar; “birlik ve beraberlik

ruhu”, “iş bölümü”, “organize olabilme” ve

“yardımlaşma” kavramlarının ilçede yaşayanların

yaşam felsefesi olduğunu göstermektedir.

İlçe insanının genelde “muhafazakâr” olan yaşam

biçimi, evlenme geleneğinin uygulamasının her

aşamasında fark edilmektedir. Yine tüm

aşamalarında dinsel etkiler kendini ortaya

koymaktadır.

İlçede halıcılığın yaygın olması nedeniyle

evleninceye kadar kızların halı dokuyarak çok

emek vermesi nedeniyle kız tarafı başlık almadan

bazı mobilya ve beyaz eşyaları almaktadırlar.

Yörede kızın emeğinin baba tarafından ödenmesi

olarak görülen bu uygulamayla “emeğe saygı”

kavramının hayata geçirildiği görülmektedir.

İleride muhtemel bir boşanma durumunda

mal paylaşımı ve ziynet eşyalarının iadesi

konularında ispat açısından yararlı bir delil

niteliğinde olan “çeyiz senedi” uygulaması ile

kadının gelecekteki ekonomik mağduriyetinin

önlenmesinin hedeflendiği anlaşılmaktadır.

Başçiftlik’te evlenme gelenekleri; iklim,

coğrafi şartlar, yöre insanının dünya görüşü,

inanışları, ekonomik ve kültürel durumu,

geçmişten miras olarak alınan toplumsal pratikler

gibi birçok faktörün bir araya gelmesi sonucunda

oluşan bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynaklar:

Altun Işıl (2004),“Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme

ve Ölüm”,Yayıncı Yayınları, Kocaeli

Artun Erman (2009), Türk Halkbilimi, Kitabevi Yayınları,

İstanbul

Atasoy Ali Rıza (1950), “Tokat Reşadiye İlçesi Halk Kitabı”

Milli Mecmua Basımevi, İstanbul

Balaman Ali Rıza (1973), “Gelenekler, Töre ve Törenler” ,

Betim Yayınları, İzmir

Karakoç M.Fatih (2010), http://www.basciftlik.com/

(İnternet Erişim Tarihi: 08.01.2010)

Kaymakamlık Verileri (2010), http://www.basciftlik.gov.tr/

(İnternet Erişim Tarihi: 08.01.2010)

Özkaya Özer (1975), “Toplumbilim Terimleri Sözlüğü” Türk

Dil Kurumu Yayınları–415, Türk Dil Kurumu, Ankara

Şen Ahmet (2010),

http://www.basciftlik.info/haberdetay.asp?ID=138 (İnternet

Erişim Tarihi: 12.01.2010)

Tezcan Mahmut (1998),“Çocuk Nişanlılığı (Afyon Çayırbağı

Köyü Örneği)”, Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1997,

HAGEM Yayınları, Ankara

Tokat Tanıtım Dergisi (Bu derginin 6–7–8 ve 9 ncu

sayfaların fotokopisi elde edilebilmiş olup, bunlardan da

yayın yeri ve tarihi tespit edilememiştir.)

Veren Ergün (2009), “Yazılı Kaynaklarda Anadolu’da Halk

Takvimi ve Halk Meteorolojisi”, Türkerler Kitap Kır. Dağ.

Paz. S. Ltd. Ş, Ankara

Kaynak Kişiler (1995–1996 yılları arasında)

K–1: Ahmet Aymak “İlçe Milli Eğitim Müdürü” Başçiftlik,

1959 Doğumlu

K–2: Ahmet Oğuz “Kaymakamlık Yazı İşleri Müdürü”

Başçiftlik, 1956 Doğumlu

K–3: Mehmet Çakırtaş “Öğretmen” Başçiftlik, 1950

Doğumlu

K–4: Mustafa Kılınç “PTT Memuru” Başçiftlik, 1970

Doğumlu

K–5: Recep Aydın “Öğretmen” Başçiftlik, 1953 Doğumlu

K–6: Selahattin Aymak “İlçe Özel İdare Müdürü” Başçiftlik,

1934 Doğumlu

K–7: Yüksel Bayram “Belediye Başkanı” Başçiftlik, 1959

Doğumlu

http://www.basciftlik.com/http://www.basciftlik.gov.tr/http://www.basciftlik.info/haberdetay.asp?ID=138

19

EY…! KOCA TÜRK

-Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU’NA-

Dağ yücesi hedeflerin vardı

Dağlar taşırdı omuzların

Her yiğit taşıyamazdı bunu

Böylesi kutsal yükü omuzlayamazdı

Yük ağır mı ağır

İstiabını aşar kantarların

Bu yük, yük değildi sana kutsal görevdi

Bu kutsal yolda devleşti adımların

Korkut Ata güç kattı bedenine

Pir-i Türkistan nefes verdi

Hayır duaları üstüne oldu hep

Ak sakal ak pürçek Ataların

KİLİT’liKAPI’larını açtı ANAHTAR’lar

ÜÇLER YEDİLER KIRKLAR misafiri KONAK’ların

GEÇİDE GİDEN ATLILAR’a

KARANLIKTA MUM IŞIĞI yeterdi

EBEMKUŞAĞI’ysa gök kubbende SABIR’la

GECE VAKTİNDE GÜN DÖNÜMÜNDE

İSTANBUL’unFETHİ’nde

Süsledi senin ufuklarını

VE ÇANAKKALE ve KUTSAL MAHPUS

SABIR AĞACI mekânıydı SESLER ve IŞIKLAR’ın

Sesler atiden gelirdi ışık atiden vururdu

YUNUS EMRE gönlüne destur verdi

Yüreğinde aşkın mağması

Senin aşkın BİR’di, Milletindi Dilindi ve de

VATANIN

BİR’e bağlamıştın Özünü

Güç verirken MİLLETİNE Kalemin satırların

DİLİN kutsaldı ak sütü gibiydi Anaların

VATANIN: KIZILELMA’ydı

Vasiyetiydi EY KOCA TÜRK sana

OĞUZ ATA’nın

Ahmet Divriklioğlu

MAMAK’TA BİR GÜN

Külrengi bir Ankara sabahında

Bir görüş günü..

Sol yanımda

Göklere tırmanırken yorulmuş

Hüseyin Gazi Dağı

Sağ yanımda

Bir ağır kömür kokusunda

Toz, duman altında ezilmiş Ankara!

Ve önümde

Mamak’ın bir zulüm yumağından örülmüş

Demirden ağı..

Karşımda

Hüznün rüzgârları içinde

Bir mahzun adam..

Yani babam!

Tek renkli bir nazi filminde bile

Bir tebessüm olur, çiçekte dalda..

Burda toprak zerre zerre kin kusar

Yürekten kan çıkmaz, taşlar kanar da!

Bir kurşuni bulut, bir ağır sistir..

Gecesi Mamak’ın zulmün elinde

Dostlar bir soluktur, bir can nefestir

Copla ıslatılmış(!)görüş gününde.

Sen, gurbet uykularını bilmezsin

Bölünmüş parça parça geceler boyunca...

Ve bilmezsin, sızısını gurbetin

Sessiz sessiz bir kenara uzanmayınca!...

Önce ceylan gözlü kızlar gelir

Sonra ihtiyar kadınlar...

Sen ağlamazsın, ağlayamazsın ama

Taş duvar ağlar!...

‘‘Ak bir yemin üstüne bir damla kandır, Mamak!

Ve veliler sofrası..tuzu nur, ekmeği nur!

Yak, bir günah uğruna binlerce sevabı yak!

İsm-i Rahim, gün olur: ‘‘Kahhar’’ la bir okunur!

Katlanır her günü, biçilir; bir ateş kaftan olur!

Yağar nurani hayaller, gözü yaşlı semadan...

Katleder sükûtu çığlık, ekmeği taştan olur.

Kimse bilmez nice ah yükselir, Ankara’dan...

İçten içe yanıyor eşya da, kimse bilmez!

Lav saçıyor ciğerim, sema bir kızıl yorgan..

Tenim ateş kanıyor; yol, buz olsa gidilmez!

Can kelebek ve fakat her çiçek burada kan!...

Sen gurbet uykularını bilmezsin

Bölünmüş parça parça geceler boyunca...

Ve bilmezsin, sızısını gurbetin

Sessiz sessiz bir kenara uzanmayınca!...

Ahmet Tevfik OZAN

20

YUNUS EMRE VE AZERBAYCAN Doç. Dr.Tamilla Abbashalı-Aliyeva

Eskişehir Osmangazi üniversitesi,

Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü

Öğretim Üyesi

Yunus Emre hakkında ilk sözleri yazarken

Türk dünyasının ünlü aydınlarından olan Namık

Kemal Zeybek’in bu sözleriyle başlamak

istiyorum:-Y. Emre ve onun şiirleri yedi yüz yılı

aşan bir zamandan beri gönüllerde ve dillerde

yaşıyor. Anadolu köylerinde böyle kulaktan-

kulağa, nesilden-nesile geçen Yunus deyimlerini

söyleyen insanlara rast geldim. Avustralya’da

Türk’çe bilmeyen Pakistanlının dilinden Yunusun

şiirlerini işittim. Arnavutluk’ta, Balkan

ülkelerinde Yunusun şiirlerinin söylendiğini

öğrendim. Y. Emre’nin adı gelince yüzler

aydınlaşır ve bir sevgi rüzgârı esir. Y. Emre

sevgisi bizi bir-birimize bağlayan en güzel

bağlardandır. Milletimiz ona çok borçludur” (1)

Ünlü aydın, Türk dünyası için büyük işler

gören Namık Kemal Zeybek’in bir cümlesi bizi

özellikle duygulandırdı: “Türkiye’de Yunusu

sevmeyen var mı? Biz ise diyoruz:- Bütün Türk

dünyası Yunusun hayranı, vurgunudur. Yunusu

sevenler çoktur. Böyle olmasaydı, Yunusun

mezarı Azerbaycan’da olmazdı. Bu da Yunusa

olan sevginin kanıtıdır. Yunus hakkında

Azerbaycan’a da araştırmalar yapılmıştır. Elbette,

bu yeterince değil ve bunun da sebebi var.

Azerbaycan Türk'’lerini Anadolu Türklerinden

ayrı salmak isteyen ve onların bu Türklerle hiç bir

ilişkisi olmadığını deyen Rus şovinistleri Türk

edebiyatının Azerbaycan’ın Üniversitelerinde

geniş şekilde öğrenilmesine her zaman mane

olmuşlar. Ama her yerde çıkarlarını güden Ruslar

özleri Y. Emre’nin ve Anadolu âşıkları hakkında

çok sayıda kitaplar basmışlar. O kitaplardan biri

1983 yılında Moskova’da “Bedii edebiyat”

neşriyatı tarafından basılmıştır.(2) Kitap “Türk

Âşık Şiiri” adlanır. Kitabı düzenleyen ve ön söz

yazan dünyaca ünlü Türkolog, şimdi Hak

dünyasında olan Haluk Köroğlu’dur(3). Kitap Y.

Emre’nin şiirleri ile başlıyor. Bütün şiirleri Rus

Türkologlar çevirmişler, bunların içerisinden

sadece bir (A.İbrahimova) Türk var. Dünyaca

ünlü bilim insanı Haluk Köroğlu kitaba yazdığı

“Ön sözde” Y. Emre hakkında çok değerli fikirler

söylüyor.(