Een fundament voor Wie doet wat in het klein en uniek ...Wie doet wat in het nieuwe speelveld 50 Beroepen in de restauratietechniek unieke verbindingen Casus: restauratiebranche 52

1

Monitor SOS Vakmanschap editie 2015

zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs

sosvakmanschap

melden expertisepunt

Wie doet wat in het

nieuwe speelveld?

Monitor S

OS

Vakmanschap

2015

Veel partijen en organisaties hebben zich ingezet om de aandacht voor kleinschalig specialistisch vakmanschap te laten resulte-ren in concrete maatregelen en beleid. Tot de voorgenomen beleidsmaatregelen horen:• structureel meer middelen voor andere

kleine unieke opleiding• ophoging van bekostiging van een aantal

kleinschalig specialistische opleidingen waarvan de situatie die op dat moment in beeld is

• een OV-kaart voor mbo-studenten jonger dan 18

• meer ruimte voor gezamenlijk aanbieden van programma’s door de introductie van de samenwerkingsschool

Tot de aanvullende maatregelen horen:• de oprichting van het Meld- en Experti-

sepunt Specialistisch Vakmanschap• licentie als sluitstuk: Als de laatste instel-

ling besluit te stoppen met het aanbieden van een kleine, unieke opleiding, is er een licentiemogelijkheid eventueel in combi-natie met ophoging van de prijsfactor. De instelling is verplicht het voornemen tot stoppen anderhalf jaar van tevoren te melden aan DUO. Als het gesprek tussen onderwijs en bedrijfsleven binnen de Sectorkamer Specialistisch Vakman-schap niet leidt tot behoud van de oplei-ding, wordt de casus voorgelegd aan de nieuwe adviescommissie macrodoelma-tigheid. Die kan aan de hand van de beslisboom beoordelen of de opleiding behouden moet blijven. Als sluitstuk is de toekenning van een exclusieve licen-tie aan een instelling mogelijk, om als enige de opleiding te mogen aanbieden.

Vanaf augustus 2015 krijgt een aantal tran-sities in het mbo zijn beslag. Daardoor ontstaat een nieuw ‘speelveld rond klein-schalige specialistische beroepen en opleidingen, dat de komende periode gaat ‘warmdraaien’ met het oog op synergie, efficiëntie en goede samenwerking. • De stem van klein en uniek is voortaan

de Sectorkamer Specialistisch Vakman-schap van SBB. De sectorkamer voert de drie wettelijke taken van SBB uit: beroepspraktijkvorming, kwalificeren en examineren en ontwikkelingen in de beroepen en arbeidsmarkt (doelmatig-heid). Ook andere sectorkamers kunnen knelpunten rond kleine specialistische opleidingen agenderen.

• Het Meld- en Expertisepunt Specialis-tisch Vakmanschap is de plek waar belanghebbenden, kleine unieke beroe-pen en opleidingen zich kunnen melden als ze in hun voortbestaan bedreigt worden. Het Meld- en expertisepunt ondersteunt bij het realiseren van duur-zame oplossingen en arrangementen, draagt zorg voor het proces van onder-zoek tot en met begeleiding, bemidde-ling en agenderen en ontwikkelt exper-tise voor belanghebbenden.

De meldingen onder het vergrootglasEerder in deze publicatie is een beeld geschetst van de ontwikkelingen bij de (zeer) kleine opleidingen. Daarnaast is er ingezoomd op een groep binnen de (zeer) kleine opleidingen, namelijk de meldingen. Op dezelfde thema’s zijn we nagegaan hoe de ontwikkelingen zijn verlopen binnen deze bijzondere groep. • Van de 78 meldingen voldoet tweederde

aan de criteria binnen de beslisboom. Een deel van de meldingen die daar niet aan voldoen, maar zich wel in de geva-renzone bevindt (bijvoorbeeld omdat het aantal vakmensen snel daalt), wordt in de gaten gehouden

• Het is opmerkelijk dat bij meer dan 1 op de 3 meldingen er in 2014/15 geen oplei-ding beschikbaar was, ofwel omdat er geen (specifiek) kwalificatiedossier is ofwel omdat het dossier op geen enkele onderwijsinstelling wordt aangeboden.

• Van de meldingen die wel een opleiding hebben is meer dan de helft zeer klein-schalig.

• In 2010 waren er 104 instellingen die de 37 opleidingen horend bij de meldingen aanboden. Tussen 2010 en 2015 bleef bij de helft daarvan (18) het aantal oplei-dingslocaties gelijk. Dit waren meren-deels de landelijk unieke opleidingen. Er in dezelfde periode 36 instellingen gestart met een ‘gemelde’ opleiding en 40 inste l l ingen gestopt met een ‘gemelde’ opleiding. In het afgelopen jaar zijn er 14 instellingen gestopt met het aanbieden van een gemelde oplei-ding. De dynamiek van stoppen en star-ten van bij meldingen betrokken oplei-dingen is erg hoog.

• Een groot aantal brancheverenigingen d ie onderdee l u i tmaken van de ambachtseconomie zijn verenigd in het Platform Ambachten van VNO-NCW en hebben een eigen agenda bestaande uit belangenbehartiging, vergroten van de kennis over de ambachten, imago van het ambacht en versterken van het ondernemerschap.

• Het Centrum voor Ambachtseconomie (CvAE) heeft als doel de kennis rondom ambachtseconomie in Nederland te vergroten en de kracht, kwaliteit en imago van het ambacht, vakmanschap

• De gemelde opleidingen nemen een tussenpositie in tussen het landelijk beeld en het beeld van de zeer klein-schalige opleidingen als het gaat om groei en krimp van het aantal studenten in de kwal i f icatiedossiers. Bi j de gemelde opleidingen bedraagt het aandeel dossiers met dalende leerlin-genaantallen meer dan de helft (53%), landelijk iets minder dan de helft (46%). Het beeld van alle zeer kleinschalige opleidingen in Nederland is extremer; daar is in 82% sprake van afname van leerlingenaantallen.

• De versnippering in het opleidingsaan-bod voor de gemelde beroepen is groot. In de helft van de gevallen is er tussen 2010 en 2015 sprake van een opleiding op één locatie, maar ook achter dat beeld gaan fluctuaties van stoppen en starten schuil. De gemelde opleidingen kenmerken zich doordat ze op méér locaties worden aangeboden. En ook achter die situatie gaan veel fluctuaties (meer en minder locaties) schuil. Stijging van het aantal opleidingslocaties ging evenwel in twee van de drie gevallen gepaard met stijging van studentenaan-tallen.

• Er lijkt een globale trend naar meer concentratie in termen van locaties. Tussen 2010 en 2015 is het gemiddeld aantal studenten per locatie (dwz alle studenten in alle leerjaren) afgenomen van 27 naar 24. Negen opleidingen kennen in 2014/15 een studentenaantal kleiner dan 10.

Vanaf augustus 2015 kreeg een aantal

en ondernemerschap te versterken.• Commiss ie macrodoe lmat ighe id

(CMMBO) onderzoekt en adviseert over de uitvoering van de zorgplichten arbeidsmarktperspectief en doelmatig-heid van mbo-instellingen.

De zorgplichten zijn geregeld in de wet Macrodoelmatigheid in het beroepsonder-wijs. Het doel van deze wet is het bevor-deren van een doelmatiger aanbod van opleidingen in het middelbaar beroepson-derwijs dat aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt en het vervolgonderwijs.

Vanaf 1 juli 2016 is het adres:Meld-en expertisepunt Specialistisch VakmanschapLouis Braillelaan 242719 EJ ZoetermeerTelefoon: 088 338 0000

[email protected]

Samen bouwen aan klein en uniek beroepsonderwijs

Een fundament voor

klein en uniek

“Innovatie komt tot stand door specialisten. Dàt is juist de kracht van de Nederlandse economie.”

Frans van der Brugh Nederlandse vereniging van modelmakerijen

Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap

Monitor en advies SOS Vakmanschap - editie 20152


Voor u ligt een bijzondere uitgave van de monitor Zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinscha-lig beroepsonderwijs. Het is de laatste in de reeks van monitor-verslagen, die SOS Vakmanschap sinds 2012 heeft uitgebracht. De laatste, om daarmee het afscheid van SOS Vakmanschap te markeren. Daarmee sluiten we niet een hoofdstuk af, maar slaan we de bladzijde om. Want het Meld- en expertisepunt Speci-alistisch Vakmanschap neemt het stokje over om met minstens zoveel energie en inzet te zorgen, dat kleinschalig specialistisch vakmanschap de aandacht krijgt die het verdient. Met dit boekje markeren we daarom eveneens de overgang van SOS Vakmanschap naar het Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap en daarbij de aansluiting van het meldpunt bij Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB).

We beginnen bij iets wat doorgaans helemaal achteraan komt, namelijk het dankwoord.

We doen dat om uit te drukken hoe trots en blij we zijn met wat dit jaar met vereende krachten bereikt en geregeld is voor de kleine beroepen en opleidingen: een fundament in het onderwijssysteem, met een aantal waarborgen die tegemoet komen aan eigenheden van kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs. Hieronder een beschermingsmaatregel om te voorkomen dat een opleiding met een goed arbeidsmarkt-perspectief bij de laatst aanbiedende instelling verdwijnt. De stem van klein uniek is gehoord en heeft weerklank gevonden. De sector kleinschalig specialistisch vakmanschap staat op de kaart!

Daarom, danken wij in het bijzonder: de Ministeries van OCW, SZW en EZ, de MBO Raad, de Metaalunie en uiteraard de begeleidingsgroep SOS Vakmanschap.

Een dankwoord suggereert dat het werk gedaan is. Dat dat niet het geval is, onderstreept ook de minister in haar beleidsbrief, waarin ze, het advies van SBB volgend, het melden expertisepunt continueert; “zodat er vanuit een centraal punt toezicht gehouden wordt op het opleidingsaanbod en er heldere afspraken gemaakt kunnen worden tussen onderwijs en bedrijfsleven voor het continueren van deze opleidingen”.

Inzet blijft nodig blijkt uit deze monitor. Bij deze een oproep aan alle organisaties om ook in de nieuwe samenstelling en vanuit nieuwe posities samen de schouders te blijven zetten onder een goede toekomst voor klein en uniek vakmanschap.

Het Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap blijft u betrekken bij de ontwikkelingen en houdt u op de hoogte, zoals u dat gewend bent.

We wensen u veel leesplezier.

Michaël van Straalen Hans Koolenamens MKB-Nederland namens SOS vakmanschap

voorwoord

3

“ Jongeren die kiezen voor een specialistische

beroepsopleiding hebben daarmee goud in handen. De samenleving zit om hen te springen.”

Jet BussemakerMinister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap


inhoud

5

Ontwikkelingen en signalen uit (zeer) kleinschalige specialistische beroepsopleidingen 22

Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen 8 Meldingen 2011-2015 in beeld Casus: modelmakers 8 Gemelde beroepen langs de beslisboom 12 Beslisboom Meldpunt 13 Van melding naar maatwerk 16 Van meldingen naar expertise Casus: Dutch HealthTec Academy 18

Wegwijs in nieuwe speelveld MBO specialistisch beroepsonderwijs 42 Werk in uitvoering: de meldingen nader beschouwd (feiten en cijfers) 43 De veranderingen in het opleidingsaanbod voor de gemelde beroepen is groot 48 Wie doet wat in het nieuwe speelveld 50 Beroepen in de restauratietechniek unieke verbindingen Casus: restauratiebranche 52 Stand van zaken meldingen voorjaar 2015 56 Van SOS Vakmanschap naar Meld-en expertisepunt specialistisch vakmanschap bij SBB 57

In het kort: samenvatting monitor 2015 61

Met beleid bouwen aan duurzaam uniek specialistisch beroepsonderwijs 32 Sleutelfunctie voor specialistisch vakmanschap 32 Tijd voor passende oplossingen 32 Naar duurzame arrangementen 32 De meest opvallende bevindingen en conclusies 34 Bouwstenen voor een duurzaam fundament 36 SBB: maatregelen mix basis voor de kleine unieke opleidingen 38 Perspectief voor kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs: waar staan we? 40

Inleiding 6

(Mega)trends op de arbeidsmarkt van morgen 28 Vakmanschap: continu in beweging 28 Samen innovatiecapaciteit vergroten 28 De toekomst van gezondheids- en creatief-technische beroepen 28 Ontwikkelingen Specialistisch Vakmanschap onzichtbaar 29 De arbeidsmarkt staat de springen om specialistische vakmensen 29 Trends voor de toekomst 30


Op 19 september 2011 opende minister Marja van Bijsterveld het Meldpunt Bedreigde Oplei-dingen en Beroepen, ingesteld door het samenwerkingsverband SOS Vakmanschap. Daarmee kwam er een loket voor kleine speci-alistische beroepsopleidingen, die in hun voorbestaan worden bedreigd en voor klein-schalige specialistische beroepsgroepen, die een tekort aan vakmensen zien ontstaan. Het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroe-pen (Meldpunt) van SOS Vakmanschap onderzocht de meldingen, bracht de knelpun-ten in kaart en ondersteunde de betrokken partijen bij het vinden van oplossingen.

De afgelopen jaren heeft het Meldpunt de ontwikkelingen in en rond kleinschalig speci-alistisch vakmanschap gevolgd en in beeld gebracht, onder meer door de jaarlijkse uitgave van de monitor ‘zeldzame specialis-tische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs’. Daarmee kregen de oplei-dingen voor research-instrumentmakers, hoefsmeden, orthopedisch technici, collec-tiebeheerders en restauratietechnici een gezicht. En méér dan dat, want de inspan-ningen waren erop gericht om de specifieke kansen en bedreigingen helder te maken en op grond daarvan te bouwen aan een duur-zame plek in het onderwijs.

inleidingDe aandacht voor specialistisch vakman-schap is de afgelopen jaren om verschillende redenen gegroeid. Dat heeft te maken met een herwaardering van vakmanschap en met het besef dat specialistisch vakmanschap niet zonder specifiek beroepsonderwijs kan bestaan. Het heeft te maken met de scha-kelfunctie die specialistisch vakmanschap vervult voor andere beroepen en producten, denk aan de modelmaker. Het heeft ook te maken met de waarde die specialistisch vakmanschap toevoegt, waardoor het een basis legt voor innovaties over grenzen van producten, processen en beroepen heen. En het heeft te maken met het besef, dat goede vakmensen die de kwaliteitsnormen hoog houden, nodig zijn voor onze econo-mie.

Aandacht en bekendheid met wat er speelt vormen eerste voorwaarden op weg naar concrete maatregelen. In 2014 resulteerden alle inspanningen in de onderkenning vanuit de ministeries van OCW, EZ en SZW, dat actie geboden is voor het behoud van kleine unieke opleidingen. Minister Jet Bussemaker gaf in haar visiebrief ‘Ruim baan’ groen licht voor het verkennen of en welke (extra) maatrege-len en/of arrangementen nodig zijn om klein-schalig specialistisch beroepsonderwijs te

behouden. Het afgelopen jaar is door middel van een pilotstudie bij twaalf kleine opleidin-gen en branches veel inzicht opgedaan in het reilen en zeilen van de kleine opleidingen in hun omgeving, waar ze tegenaan lopen en welke voorwaarden nodig zijn om kleine oplei-dingen uit de overlevingsstand in een ontwik-kelstand te brengen.

Een goed arrangement voor kleine unieke opleidingen komt niet vanzelf tot stand, daar is veel inspanning en inzet voor nodig. Niet eerder mocht het kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs en vakmanschap zich verheugen in zoveel (beleids-)aandacht en bezoeken; niet eerder was het zo vaak onder-werp van gesprek in de politiek. Goede samenwerking en synergie tussen alle betrok-kenen hebben ertoe geleid, dat in 2015 een fundament in het onderwijssysteem geregeld is voor de kleine opleidingen. Daar kunnen we samen trots op zijn: kleinschalig specia-listisch vakmanschap staat blijvend op de kaart!

Ook de komende periode blijft het mbo-veld in beweging, met verschillende transities en veranderingen in spelers, taken, rollen en verantwoordelijkheden. Met het Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap

7

is er een duidelijke plek waar opleidingen en beroepsgroepen terecht kunnen, wanneer een kleine opleiding in de knel dreigt te komen. Vanuit dat centrale punt registreert en onderzoekt het Meld- en expertisepunt de meldingen en helpt met het bouwen en imple-menteren van arrangementen. Zij volgt de ontwikkelingen in de kleinschalige specialis-tische opleidingen en bundelt en deelt de verzamelde expertise over het organiseren en borgen van specialistisch vakmanschap. En het doet dat uiteraard in samenwerking met alle relevante actoren: de branches, de mbo-instellingen, de Sectorkamer Specialis-tisch Vakmanschap van SBB, met de betrok-ken ministeries, de wetenschap, en met alle organisaties die zich inzetten om het klein-schalig special istisch vakmanschap en beroepsonderwijs duurzaam te organiseren en voor Nederland te behouden.

80.000w e r k z a m e p e r s o n e n

54.000z z p ’ e r s

5.714mbo-studenten

100zeldzame specialistische beroepsgroepen

82

1,2%

59

78

meldingen

gemelde beroepen


Sinds de lancering in 2011 hebben veel bran-cheverenigingen, onderwijsinstellingen en individuele bedrijven de weg naar het Meld-punt weten te vinden. De afgelopen vier jaren hebben in totaal 78 beroepen met meer dan 100 crebonummers van bijbehorende oplei-dingen de noodklok geluid. Tot de meest recente meldingen horen de lijstenmakers, de metalen dakdekkers, de naaimachinetechnici,

Meldingen 2011-2015 in beeld

meldpuntmedewerkers bos- en natuurbeheer, urban designers en de neonglasblazers.

De gemeenschappelijke kern van de meldin-gen is steeds grote bezorgdheid, dat perspec-tiefvol specialistisch vakmanschap bedreigd wordt in haar voortbestaan, omdat het niet lukt de opleiding duurzaam te organiseren. Goed onderwijs is immers cruciaal voor het

voorbestaan van kleine specialistische beroe-pen. De vrees dat een opleiding verdwijnt, is de afgelopen jaren niet denkbeeldig gebleken. En wat verdwenen is, krijg je niet zomaar terug, zo laat ook de casusbeschrijving van de modelmakers zien. De modelmakers waren de eerste beroepsgroep die bij het meldpunt aan de bel trok, vanwege het verdwijnen van de laatste mbo-opleiding.

Frans van der BrughNederlandse vereniging van modelmakerijen.

“Beleidsmakers moeten voor ogen houden, dat de massa niet het succes bepaalt, maar juist de

specialistische functies in de keten: Geen modelmaker, geen gieterij; geen gieterij, geen auto.”

9

meldpunt Melding in beeldM

od

elm

akers


Het is 2011 De eerste beroepsgroep die zich bij het Meld-punt meldt, zijn de modelmakers. Het verhaal van de modelmakers is helder. Nadat al eerder twee opleidingslocaties het bijltje erbij neer-gooiden, deden op de enige overgebleven locatie de laatste twee bbl-leerlingen van de niveau 3-opleiding tot modelmaker in 2011 examen. De omstandigheden zaten niet mee. De crisis maakte het lastig om leerlingen in bedrijven te plaatsen. De vakdocent ging - op zijn 70e- met pensioen. En het CvB van het ROC besloot geen nieuwe leerlingen meer in te schrijven. Het kenniscentrum wilde wel helpen, maar had de opdracht het aantal kwali-ficaties te verminderen. Daardoor verdween het kwalificatiedossier modelmaker.

De modelmaker heeft een cruciale rol in het proces van ontwerp tot het maken van een

product. De maakindustrie is afhankelijk van de modelmakerij. De modelmakerij is een technologisch sterke branche die modellen, vormen, matrijzen, prototypes en mallen maakt voor producten, die hun weg vinden naar de consumentenmarkt en industrie. Van gsm tot scooter en van laptop tot turbine. Een modelmaker is een specialist met specifieke vakvaardigheden, technieken en (technolo-gische) kennis; een breed beroep dat draait om oplossingen vinden.

En ondertussen zijn de modelmakerijen aangewezen op nieuwe medewerkers, die ze uit andere bran-ches of zelfs uit het buitenland moeten aantrekken en zelf opleiden in hun bedrijven. De vraag naar modelmakers in de gieterijsec-tor is stabiel, terwijl de werkgelegenheid in andere markten waar modelmakers werk-

zaam zijn (composieten, matrijzenmakers, kunststof en designbureaus) groeit. Per jaar zouden 5 tot 10 nieuwe instromers geplaatst kunnen worden, mede door de bovengemid-delde vervangingsvraag.

Er zijn in Nederland tussen de 60 en 70 zelf-standige modelmakerijen, variërend van zzp-ers tot een enkel bedrijf dat 40 mensen in dienst heeft. Daarnaast zijn er in Nederland nog ruim 100 gieterijen (waarvan ongeveer 40 industriële gieterijen) met een modelma-kersafdeling of met modelmakers in dienst. Zo’n 200 (productie)bedrijven en reclamebu-reaus hebben modelmakers in dienst. Overi-gens vaak zonder dat ze zich daarvan bewust zijn, omdat ze bijvoorbeeld vormgevers heten. Daardoor is het aantal personen dat als modelmaker werkzaam is, lastig in kaart te brengen.

meldpuntmodelmakers

branche meldt zich

onderwijs laatste 2 bbl leerlingen van de modelmakersopleiding

doen examen

beleidkwalificatiedossier verdwijnt: o.a. door opdracht aan kenniscentra

om aantal dossiers te verminderen

onderwijslaatste vakdocent gaat met pensioen

onderwijs2 opleidingslocaties

sluiten

20122011

bedrijfslevennieuwe medewerkers komen uit andere branches of buitenland

bedrijfslevenbehoefte aan 5 -10

nieuwe mw per jaar voor vervangingsvraag

11

2008 2009 20102013/2014 2015 2016/2017

Het perspectiefis een eigen opleiding met een herkenbare kwalificatie en daarmee wettelijke veranke-ring. De weg naar een oplossing is lang, tijd-rovend en vraagt een grote inspanning van de branche. “Alle scenario’s zijn daarin wel zo’n beetje doorlopen”, zegt Frans van der Brugh. Met steun van het O&O-fonds OOM wordt een geactualiseerd beroepscompeten-tieprofiel ontwikkeld en gezocht naar aanslui-tingsmogelijkheden bij bestaande kwalifica-tiedossiers. De modelmakers sluiten zich –op eigen initiatief en kosten (want als voorwaarde voor deelname aan de pilots kleine unieke opleidingen geldt dat er een reguliere oplei-ding moet zijn) aan. Naast de financiering uit het O&O fonds is ondersteuning nodig om een opleiding op te zetten. Samenwerking met een kwalitatief hoogstaande modelma-kersopleiding in Duitsland wordt verkend.

Het is 2015Een werksessie, georganiseerd door het Meldpunt, bevestigt de ingezette lijn. De inten-tie is om de modelmakers opnieuw een plek te geven in de kwalificatiestructuur. Het ROC van Twente –de laatste uitvoerder- staat open voor het gesprek hierover. Recent is een kwalificatiedossier opgesteld met de naam ‘vormenmaker’, dat een breder gebied bestrijkt en de evolutie van het vak meeneemt. Na de reactie van het werkveld op het kwali-ficatiedossier wordt het ingediend bij de toet-singskamer van SBB. Als die cruciale stap genomen is, kunnen alle zaken die te maken hebben met de opleiding (zoals financiering, bpv-plekken) in gang gezet worden. Onder-tussen is het ROC gevraagd om in de oplei-ding fijnmechanisch verspanen ruimte te maken voor het deel vormenmakers. Voor de leerstof is bij een Duitse opleiding een uitste-

kend leerboek voorhanden, dat alle speciali-saties van vormenmaker omvat. De vertaal-kosten zijn echter bijzonder hoog. “In geval van nood bestellen we 100 Duitse boeken”, zegt Van der Brugh.

Het cursusjaar 2016/17 breekt aanAcht jaar na de instroom van de laatste studenten aan de opleiding modelmaker, beginnen de eerste studenten aan de oplei-ding vormenmaker.

meldpuntmodelmakers doen mee aan het

pilot-onderzoek kleine unieke opleidingen, in opdracht van OCW

2013-2014 (O&O-fonds OOM investeert in zoeken van oplossing)

bedrijfslevenbranche krijgt nieuwe naam Dutch Form per

januari 2015

meldpuntwerksessie met alle

betrokken partijen met als resultaat dat Roc Twente

wil uitvoeren

beleidnieuw kwalificatiedossier Vormenmaker, breder en klaar voor de toekomst,

is in 2015 een feit

bedrijfslevenontwikkeling van

lesmateriaal op basis van Duits lesmateriaal

onderwijsnieuwe opleiding

Vormenmaker start schooljaar 2016-2017


Gemelde beroepenlangs de beslisboom

Bij elke melding van een kleine beroepsgroep of opleiding verzamelt het Meldpunt relevante informatie door middel van werkbezoeken en aanvullend onderzoek. Zo ontstaat een goed beeld van het beroep, de opleiding, het arbeidsmarktperspectief en de context. Bij wijze van toets wordt in de intakegesprekken de beslisboom van het Meldpunt gebruikt. De beslisboom is een analyse-instrument om te bepalen of er bij een melding sprake is van een zeldzaam specialistische beroepsgroep met een reëel arbeidsmarktperspectief, die in zijn voortbestaan bedreigd wordt. In de loop

van de tijd is het uitgegroeid tot een beproefd instrument, dat steeds verder is aange-scherpt.

Aan de hand van de vijf indicatoren van de beslisboom wordt in kaar t gebracht in hoeverre er sprake is van: 1. Een kleinscha-lige/zeldzame beroepsgroep of opleiding 2. Het specialistisch karakter ervan 3. Het toekomstperspectief- zowel in economisch opzicht als in termen van consument-, cultu-rele en historische waarde als waarde voor gezondheid en welzijn 4. Een bedreiging voor

de continuïteit en 5. Gedeeld eigenaarschap voor probleem en oplossing tussen beroeps-groep en opleiders. De eindafweging op deze vijf indicatoren bepaalt in hoeverre een beroep of opleiding binnen de scope en actieruimte van het Meldpunt valt, dan wel binnen de gevarenzone valt en daarom verder gevolgd wordt.

Jet Bussemakerminister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (beleidsbrief februari 2015)

“Het loket- en expertisepunt vormt een essentiële schakel bij het behoud van

kleine, unieke opleidingen.”

13

Gemelde beroepenlangs de beslisboom

Zeldzaam? Specialistisch?

Toekomstperspectief?Bedreigd?

1 2

3

5

4

Probleemeigenaar?


Probleemeigenaar?

Beslisboom Meldpunt

Indicatoren• De beroepsgroep omvat <2500 werkzame

personen. Dit gaat niet over een gehele branche maar over de afzonderlijke (speci-alistische) beroepen.

• De beroepsgroep omvat 2500 – 5000 werk-zame personen, maar is in aantal in snel tempo aan het afnemen.

• De opleiding/kwalificatie omvat landelijk minder dan 100 leerlingen.

• Het aantal van 100 studenten landelijk wordt niet als absolute maat gehanteerd; leidend is de omvang van de beroepsgroep. Bij een kleine beroepsgroep kan ook een landelijk aantal van 200 studenten -bijvoor-beeld door versnippering over meerdere locaties- een bedreiging vormen.

Indicatoren• Nieuwe aanwas voor de beroepsgroep is

niet op te vangen met anders, kort- of niet geschoolde beroepsbeoefenaren.

• Kwalificerende en specifieke opleiding is noodzakelijk voor het voortbestaan van de beroepsgroep, dat wil zeggen voor de kwaliteit / continuïteit / innovatie van het beroep.

• Het merendeel (meer dan 50%) van de kennis en vaardigheden zijn uniek voor het beroep en komen niet overeen met de kennis en vaardigheden van andere beroepen.

• Voor alle MBO-niveaus geldt dat het ten minste twee jaar kost om de benodigde kennis te verwerven, (complexe) vaardig-heden in te slijten en de combinatie van beide in de beroepsuitoefening als begin-nend beroepsbeoefenaar toe te kunnen passen.

• Bij hogere MBO-niveaus kan er bovendien sprake zijn van vereiste specialistische kennis en vaardigheden voor bijvoorbeeld:

- Complexe beslissingen binnen een werk-veld of op het snijvlak van werkvelden, bijvoorbeeld techniek en zorg voor cliënten;

- Het leveren van maatwerk/werk uitvoeren dat buiten gebaande paden valt;

- Werk uitvoeren waaraan een groot afbreukrisico verbonden is.

Indicatoren• Er zijn baankansen voor afstudeerders: nu

en op de middellange termijn (ca. 2-5jr) is nieuwe instroom op de arbeidsmarkt gewenst.

• Outsourcing van het beroep en/of de oplei-ding naar het buitenland is niet mogelijk of leidt tot kwaliteitsverlies; bijvoorbeeld vanwege dienstverlening aan particulieren, leveren van maatwerk (en intensieve communicatie daarover) aan bedrijven en particulieren.

• Het beroep heeft aantoonbare toege-voegde waarden zoals:

- Economische waarde - Consumentwaarde - Culturele en historische waarde - Waarde voor gezondheid en welzijn

1. Kleinschalig/zeldzaam

2. Specialistisch

3. Toekomstperspectief

Zeldzaam? Specialistisch?

Toekomstperspectief?Bedreigd?

1 2

3

5

4

Probleemeigenaar?

15

Indicatoren• De beroepsgroep en (potentiële) opleiders

vinden het belangrijk dat de opleiding voor het beroep in Nederland blijft bestaan of (opnieuw) tot stand komt en zijn bereid zich hiervoor (naar draagkracht) in te zetten.

Indicatoren• Er is onvoldoende gekwalificeerde, speci-

fiek voor het beroep opgeleide instroom om de kwaliteit en wenselijke omvang van de beroepsgroep t.b.v. continuïteit/innova-tie nu of op de middellange termijn (ca. 2-5jr) in stand te houden. Dit is een gevolg van één of meerdere van onderstaande kernproblemen:

- Specialisme: De opleiding voor het beroep is onderdeel van een opleiding voor een bredere kwalificatie. Gediplo-meerden zijn onvoldoende specif iek opgeleid voor het beroep om gekwalifi-ceerd aan de slag te kunnen.

- Uitvoerbaarheid: De kwalificatie en/of opleiding ontbreekt of dreigt te verdwij-nen als gevolg van:

- Instroom: Het wenselijke en potentieel aantal leerlingen is te klein voor een gezonde, bekostigde (kwalificatie met bijbehorende) opleiding.

Beslisboom Meldpunt

- Versnippering: De opleiding wordt – gezien de landelijke leerlingenaantallen – op onevenredig veel instellingen in Nederland gegeven.

- Financier ing: Branche en opleiding hebben niet de mogelijkheden voldoende (aanvullend) te investeren.

- Samenwerking: Er is sprake van gebrek-kige samenwerking tussen beroepsgroep (branche, vakverenigingen) en onderwijs (school, MBO Raad, andere rechtsper-soon die met opleiders samenwerkt).

- Uitstroom/doelmatigheid: Er is een oplei-ding, maar de uitstroom daarvan is (nu of op de middellange termijn) te klein om te voldoen aan de behoef te op de arbeidsmarkt.

4.Bedreigd

5. Probleemeigenaarschap


Van melding

naar maatwerk

Als een melding voldoet aan de criteria van de beslisboom wordt een advies geformuleerd. Een advies over mogelijke oplossingsrichtin-gen en het proces dat daarvoor nodig is. In totaal zijn er 56 maatwerkadviezen afgegeven aan de melders. Elke melding is er één en heeft een eigen specifiek verhaal en achtergrond. Dat betekent dat ook elk advies uniek is. Het Meldpunt vervult daarbij vooral een verbin-dende rol bijvoorbeeld in het bij elkaar brengen van partijen, organiseren van het debat en stimuleren dat er beweging komt.

Voorbeelden van adviezen:• Organiseren van een werksessie met alle

belanghebbende partijen om te komen tot een duurzame oplossing. Zo zijn er voor de modelmakers en de schaapherders werk-sessies belegd.

• Contact met een kenniscentrum over de mogelijkheden om een eigen kwalificatie-dossier of zoveel mogelijk herkenbaarheid daarin te behouden. Dat heeft bijvoorbeeld geleid tot een combinatie van een aantal kleine creatief-technische beroepen in het kwalificatiedossier Creatief Vakman.

• Informatie over de stand van zaken en gevolgen van (nieuwe) weten regelgeving

• In 2014 zijn twaalf beroepsgroepen/kleine opleidingen in een pilotstudie intensief in beeld gebracht om de benodigde voor-waarden voor een duurzame positie voor kleinschalig specialistisch beroepsonder-wijs te onderzoeken en mee te bouwen aan oplossingen.

17

Neongla

sbla

zers


Van melding

naar expertise

19

Van melding

naar expertise

Door alle ervaring met meldingen, adviezen en pilots en het monitoren en volgen van ontwikkelingen rond kleine opleidingen en beroepen is er een kennisbasis opgebouwd van signalen, kernproblemen, veelbelovende aanpakken en oplossingsrichtingen. Omdat kleine opleidingen en beroepen vaak buiten de scope van bestaand onderzoek en rappor-tages vallen, heeft de monitor gedurende vier jaar de schijnwerper op ontwikkelingen in specialistische beroepen en kleinschalige opleidingen gericht.

Arrangement in beeld: een structurele plek voor de gezondheidstechniekVoor de start van de zoektocht van gezond-heidstechnische beroepen naar een geborgde plek in het systeem moeten we 25 jaar terug in de tijd naar de oprichting van de SVGB, de stichting vakopleiding gezondheidstechni-sche beroepen, waarin drie branches - de tandtechniek, de audiciens en de opticiens- zich verenigden. De opleidingen zijn in die tijd

nog volstrekt verschillend. Meerdere kleine gezondheidstechnische branches sluiten aan. Door allerlei externe ontwikkelingen, zoals de grote invloed van de zorgverzekeraars en internationale ontwikkelingen, waardoor bran-ches anders moeten gaan werken, komen de gezondheidstechnische branches nader tot elkaar in het besef dat men wat met elkaar ‘moet’. Een serie debatten, bijeenkomsten en een expertmeeting leidt tot een gezamenlijk projectplan met een toekomstvisie voor het onderwijs. De inhouden van de beroepen verschillen weliswaar sterk, maar de proces-sen en procesgang kennen wel veel overeen-komsten, bijvoorbeeld meer patiëntencontact en druk op efficiency. De opleidingen zijn ieder voor zich te klein en losstaand om adequaat te kunnen reageren, waar grote bedrijven incompany trainingen starten. SVGB voert in licentie van drie ROC’s2 de (meestal bbl-) opleidingen uit voor bijvoorbeeld orthopedi-sche schoentechnicus, tandtechnicus en technisch oogheelkundig assistent.

Met de wens om civiele erkenning, hoge kwaliteit om zich te onderscheiden van andere partijen en continuïteit van de opleiding ook bij economisch tegenzittend tij slaat men de handen ineen om alle opleidingen te bundelen tot een Nederlandse school voor gezond-heidstechniek. Dat wordt in 2010 de Dutch HealthTec Academy: een samenwerkingsver-band tussen bedrijfsleven, ROC’s, VMBO- en HBO-instell ingen en het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven (SVGB). Ook de aanverwante opleiding schoenhersteller, die nadat het KWI College de opleiding wilde stoppen ook door SVGB wordt aangeboden, verhuist mee naar Utrecht. In 2014 richten de schoenhersteller de Dutch Shoe Academy op, als eigen label en identiteit binnen het gebouw van de DHTA.

Op deze manier is een duurzame opleidings-voorziening ontstaan voor een aantal klein-schalige, specialistische beroepen in de gezondheidstechniek. Even dreigt er een kink in de kabel te komen, doordat het wetsartikel 9.1.5. lid 2 van de WEB door een wetswijziging komt te vervallen. Daardoor dreigden de DHTA en de opleidingsmogelijkheden voor studenten te verdwijnen. Via een motie in de Tweede Kamer en in intensief overleg met het Ministerie van Onderwijs is een goede oplos-sing gevonden, en zijn de opleidingen van de DHTA per 1 augustus 2015 structureel onder-gebracht bij MBO Amersfoort, waarmee al jaren een goede samenwerking bestaat. MBO Amersfoort neemt de verantwoordelijkheid voor alle opleidingen op zich. De opleidingen blijven gehuisvest op de bestaande locatie in Utrecht. En daarmee is de toekomst van de gezondheidtechnische opleidingen en beroe-pen veiliggesteld.

2 ROC Koning Willem I, ROC Zadkine en ROC ASA (ROC Amersfoort)


Dynamiek in de omgeving eist actie

2000 t/m 2005De aanleiding

Audicien - Opticien Orthopedisch Schoentechnicus

Orthopedisch Technicus Schoenhersteller - Tandtechnicus

Technisch OogheelkundigAssistent

Expert meeting: branche, onderwijs en kenniscentrum

staan achter het project

29 september 2007

Themabijeenkomst ‘Who Cares’ met zorgverzekeraars. Ontmoeting branches

leidt tot samenwerking

16 februari 2006De aftrap

200720062000/05

21

Toekenning subsidie project ‘De Nederlandse School

voor Gezondheidstechniek’

januari-augustus 2010

31 maart 2009

Het merk Dutch HealthTec Academy

is een feit

2008 2009 2010 2015

Bouwen met een onmogelijke deadline

MBO Amersfoort neemt per 1 augustus 2015 de

Dutch HealthTec Academy met opleidingen over van

SVGB kenniscentrum, KW1College en ROC Zadkine

1 januari 2008Het project


Ontwikkelingen en signalen uit

(zeer) kleinschalige specialistische

beroepsopleidingen

23

Méér zeer kleinschalige mbo-opleidingen (1 op de 7) in 2015

In het schooljaar 2014/15 staan 239 kwalificatiedossiers geregistreerd bij SBB. Dat aantal is de afgelopen jaren steeds licht toegenomen. Achttien van deze dossiers zijn niet uitgevoerd (dat wil zeggen: geen enkele school bood deze opleidingen in 2014/15 aan). Er zijn 36 zeer kleinschalige kwalificatiedossiers met landelijk gezien maximaal 50

studenten. Dat aantal neemt behoorlijk toe: in 2013/14 waren dat er nog 28. Daarnaast zijn er 82 kleinschalige dossiers met landelijk hoog-stens 200 studenten. Ook hier is sprake van een toename vergeleken met vorig jaar.

Maximaal 50 studenten

51-200 studenten (landelijk)

Meer dan 200 studenten per dossier (landelijk)

Geen studenten

8% 15%

19%

58%

Verdeling kwalificatiedossiers naar studentenaantallen (2014-2015)


Kleinschalige kwalificatiedossiers worden zéér kleinschalig, vijf dossiers zijn verdwenen

Indeling kwalificatiedossiers op basis van studentenaantallen(vergelijking 2014/15 met 2013/14)

40

35

30

25

20

15

10

5

0

xxxx

xxx

leeg max 50 51-100 101-200 201-500 501-1000 1001-2000 2001-5000 >5000

4

13

3

21

10

14

11

1

6

3

1

1

4

19

5

2

17

1 1

30

24

22

2

16

3

30

11

Van de 36 dossiers met maximaal 50 studenten in 2014/15:• Had 1 dossier vorig jaar nog

201-500 studenten• Had 1 dossier vorig jaar

101-200 studenten• Hadden 10 dossiers vorig jaar

51-100 studenten• Hadden 21 dossiers vorig jaar

ook max 50 studenten• Zijn 3 dossiers dit jaar

(op)nieuw gestart

In 2014/15 zijn er 18 dossiers waarop geen studenten (meer) staan ingeschreven. 5 van deze dossiers hadden in 2013/14 nog wel studenten.

leeg max 50 51-100 101-200 201-500 501-1000 1001-2000 2001-5000 >5000

25

Liefst 82% van de zeer kleinschalige kwalificatiedossiers is de afgelopen vijf jaar gekrompen

Tussen 2010 en 2015 is het totale aantal studenten in het mbo met 8,5% gekrompen, van 524.682 naar 479.857. Het aandeel studenten in (zeer) kleinschalige opleidingen ten opzichte van het totaal blijft in deze periode 1,2% (let wel: vanwege starten/stoppen van opleidingen en fluctuaties in leerlingenaantallen gaat niet om exact dezelfde oplei-dingen).

Gecorrigeerd voor deze landelijke trend is in dezelfde periode 46% van de dossiers in omvang afgenomen, 38% gegroeid en 15% min of meer gelijk gebleven. De zeer kleinschalige dossiers met maximaal 50 studenten laten een totaal ander beeld zien: maar liefst 82% van de dossiers in de afgelopen 5 jaar gekrompen!

* stabiel betekent minder dan 10% groei of krimp ten opzichte van de landelijke trend. Gecorrigeerd voor de landelijke krimp tussen 2010-2015 van 8,5%, spreken we dus van stabiele dossiers bij een groeivoet tussen de -18,5% en +1,5% over deze periode.

krimp

groei

stabiel*

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

3%

15%

82%

45%

38%

15%

Kwalificatiedossiersmet 1-50 studenten

Alle kwalificatie-dossiers MBO

Krimp en groei kwalificatiedossiers tussen 2110 en 2015-gecorrigeerd voor landelijke krimp-


Er wordt nog steeds veelvuldig gestart en gestopt met zeer kleinschalige opleidingen

Van de 36 kwalificatiedossiers die op dit moment minder dan 50 studenten landelijk tellen, bestonden er 33 ook al in 2010. Toen werden ze door 120 instellingen aangeboden. Sinds 2010/11 zijn onderwijsin-stellingen veelvuldig gestart en gestopt met het aanbieden van deze opleidingen. Tussen 2010 en 2015 zijn in totaal 36 instellingen gestart

met een zeer kleinschalige opleiding. In dezelfde periode zijn 83 instel-lingen gestopt met het aanbieden van een zeer kleinschalige opleiding. In het schooljaar 2014/15 zijn zeven instellingen gestart, terwijl 24 instellingen een zeer kleinschalige opleiding hebben stopgezet.

* Van 33 kwalificatiedosiers met landelijk maximaal 50 studenten in 2014/15 die in 2010/11 al bestonden

2010/11 gestart tussen2010/11 en

2014/15

gestopt tussen2010/11 en

2014/15

2014/15

Aantal instellingen dat zeer kleine opleidingen(max.50 studenten) aanbiedt*

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

120

36

83

73

Starten

Stoppen

In 2014/15 zijn 7 instelingen gestart met een zeer kleinschalige opleiding

In 2014/15 zijn 24 instelingen gestopt met een zeer kleinschalige opleiding

27

Versnippering van (zeer) kleinschalige mbo-opleidingen houdt aan

• Minder dan de helft van de zeer kleinschalige opleidingen wordt in 2014/15 geconcentreerd -op één locatie- aangeboden (47%); in 2013/14 was dat iets meer dan de helft, namelijk 54%.

• Een derde van de zeer kleinschalige opleidingen (met maximaal 50 deelnemers) wordt op meer dan twee locaties gegeven, in 2013/14 was dat 36%.

• 49% van de kleinschalige opleidingen (met maximaal 200 deelnemers) wordt op meer dan twee locaties gegeven, dit is wat minder vergeleken met de situatie in 2012/13 (54%).

Versnippering mbo-opleidingen in 2014/15

40

35

30

25

20

15

10

5

0

> 5 instellingen

3 - 5 instellingen

2 instellingen

1 instelling

Aan

tal k

wal

ifica

tiedo

ssie

rs (2

014-

2015

)

0-50studenten

51-100studenten

101-200studenten

201-500studenten

501-1000studenten

1001-2000studenten

2001-5000studenten

>5000studenten

83

17

7

9

7

4 4

3

4

4

1

4

2

1 11

2632 31

17

19

11

4

1

11


op de arbeidsmarkt van morgen

(Mega)TrendsRobotisering, technologische ontwikkeling, automatisering. Iedereen is er vol van, of het nu gaat om media, politiek of wetenschap. Het ene rapport na het andere verschijnt, zoals recent ‘Werken aan de robotsamenle-ving’ van het Rathenau Instituut (2015). Meestal gaat de discussie over de betekenis van deze ontwikkelingen voor toekomstige banen en werkgelegenheid. Waar de een volop mogelijkheden ziet, signaleert de ander vooral bedreigingen. Niemand kan natuurlijk met zekerheid de toekomst voorspellen, maar de stellige verwachting is dat vakmanschap juist nodig blijft om nieuwe techniek/techno-logische ontwikkeling te kunnen integreren en toepassen.

Vakmanschap: continu in bewegingTijdens het jaarlijkse Nationaal Innovatiecon-gres Specialistisch Vakmanschap staat steeds de toekomst van special istisch vakmanschap in de kijker. Inspirerende spre-kers presenteren innovatieve voorbeelden en prikkelen de aanwezigen om de verbinding te leggen met hun eigen kijk op het vak. Continu in ontwikkeling blijven is een essen-tieel onderdeel van vakmanschap. Daarvoor

is het nodig om buiten het eigen vakgebied te durven kijken en denken om steeds nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Nieuwe ontwik-kelingen en veranderingen roepen soms angst op. Zal de ontwikkeling van de 3D print-technologie het specialistisch vakmanschap overbodig maken? “Gespecia l iseerde vakmensen doen werk dat niet door machines gedaan kan worden. Daar waar door nieuwe ontwikkelingen, zoals 3D-printen en roboti-sering, oude ambachten verdwijnen, ontstaan tegelijkertijd vaak nieuwe. Van vakmensen wordt gevraagd om bij te dragen aan het opti-maliseren en innoveren van producten en productieprocessen, aan het verbeteren en veranderen van bedrijfsprocessen en aan de samenwerking met klanten en partners” (Brui-ning, 2014).

Samen innovatiecapaciteit vergroten“Specialistische beroepen zijn de banen van de toekomst”, bevestigt Adjiedj Bakas. “Ambachten zijn op heel veel manieren te moderniseren. De volgende stap wordt co-creatie en co-makership”. Een recente studie van het toonaangevende MIT (Massa-chusetts Institute of Technology) laat zien dat

juist die samenwerking in de maakindustrie leidt tot meer innovatie en innovatiecapaciteit. Ook digitalisering biedt veel mogelijkheden, zeker ook voor de vele zzp-ers/specialisten. Het wordt makkelijker om in contact te komen met klanten en samenwerkingspartners, maar ook bijvoorbeeld met resources zoals appa-ratuur, die bij andere organisaties staat. Zoals minister Bussemaker al zei: “Jongeren die kiezen voor een specialistische beroepsop-leiding hebben daarmee goud in handen.”

De toekomst van gezondheids- en crea-tief-technische beroepenEen verkenning is uitgevoerd naar de moge-lijke invloed van technologische ontwikkelin-gen over een periode van 10 tot 15 jaar en daarna op de gezondheidstechnische en de technische en creatieve ambachten (Verhe-ijen, 2014). Het gaat om het werk van beroeps-groepen als opticien, audicien, orthopedische (schoen)technici, schoenherstellers, keramis-ten, pianotechnici en collectiebeheerders. Voor gezondheidstechniek zullen slimmere ICT-techniek, 3D scanning en 3D printing het mogelijk maken om sneller, pro-actiever en eenvoudiger aanpassingen te doen, bijvoor-

29

op de arbeidsmarkt van morgen

beeld in hoortoestellen of orthopedische hulpmiddelen. Analyses kunnen sneller en preciezer worden uitgevoerd. Hulp kan steeds meer op afstand worden geboden. De tech-nologische ontwikkeling verbetert en vereen-voudigt dus de processen. Additive Manu-factur ing -het gebru ik van meerdere materialen en speciale materialen met bijzon-dere eigenschappen- maakt het mogelijk om steeds complexere producten te maken. Op langere termijn bieden speciale materialen additionele functionaliteit, zoals de mogelijk-heid om kleur of vorm te veranderen en kras-sen of breuken te herstellen; geeft het gebruik van sensoren mogeli jkheden om grote hoeveelheden data over de gezondheid of veiligheid van de omgeving te benutten en houden systemen ook een oogje in het zeil bij de werkzaamheden van de vakspecialist.

Ook voor de creatieve techniek worden door ICT en Additive Manufacturing op korte termijn al ontwikkelingen voorzien, vooral in het maakproces. Met slimmere ICT kunnen makkelijker ontwerpen worden gemaakt en aangepast. Klanten worden meer online benaderd en hun feedback leidt tot een betere

analyse van hun behoeften. Additive Manu-facturing maakt het mogelijk om tastbare prototypes te maken, waarmee de scheidslijn tussen ontwerp, prototype en eindproduct vervalt. Met nieuwe 3D visualisatie-technieken kunnen ontwerpen realistischer worden getoond aan klanten. Gezamenlijk ontwerpen wordt populair. Producten kunnen ook makkelijker worden gepersonaliseerd en krij-gen steeds meer toegevoegde functionaliteit. Samenwerking tussen verschillende discipli-nes maakt nieuwe productconcepten moge-lijk. Creatieve beroepsgroepen kunnen meer en gepersonaliseerde producten leveren, waarbij robots voor vakmensen handen spandiensten leveren en slimme gereed-schappen de het maken van complexe producten behoorlijk eenvoudigen. Echt handwerk wordt zeldzaam.

Ontwikkelingen Specialistisch Vakmanschap bijna onzichtbaar Ontwikkelingen in de arbeidsmarktvraag naar specialistische vakmensen goed in kaart brengen, is bepaald geen sinecure. Dat vraagt om een grote mate van detaillering, die in de meeste beschikbare arbeidsmarktinformatie-

bronnen niet wordt geboden. Anders gezegd: de kleine beroepsgroepen worden niet waar-genomen. In een aantal rapporten die de afgelopen jaren zijn verschenen (zie verder) is er steeds sprake van een nèt iets ander perspect ief, b i jvoorbeeld dat van de ambachtseconomie. Het plaatje van klein-schalig specialistisch vakmanschap is daar-door alleen ‘bij benadering’ op te bouwen uit wisselende en gefragmenteerde beelden.

De arbeidsmarkt staat te springen om specialistische vakmensenZo wees de Sociaal Economische Raad (2013) op de rol van ambachten als onmisbare scha-kel in de kenniseconomie en in het dagelijks leven. Er ontstaat een groeiend tekort aan vakmensen doordat relatief veel oudere vakmensen de komende jaren zullen uitstro-men en de instroom van jongeren uit het onderwijs al enige tijd afneemt. Bovendien worden beroepen complexer door ontwik-kelingen in het ambacht, waardoor er hogere opleidingseisen worden gesteld (mbo-plus niveau). Het Sociaal en Cultureel Planbureau (2014) schetst de maatschappelijke herwaar-dering van vakmanschap en –opleidingen.

(Mega)Trends


Ondanks de crisis is het perspectief van verschi l lende special istische beroepen gunstig en dreigen er zelfs tekorten te ontstaan. In het SCP-rapport wordt vakman-

schap gelijkgesteld aan hoge kwaliteit, die zonder gedegen opleiding niet geleverd kan worden.

Met het Hoofdbedrijfschap Ambachten (2012) verwacht ook UWV voor de ambachtsecono-mie als geheel een grote vervangingsvraag van zo’n 20.000 personen per jaar tot 2021. In het specialistisch vakmanschap op middel-baar en hoger niveau worden tekorten verwacht. Naar rato van de werkgelegenheid becijfert SVGB (2014) dat de specif ieke vervangingsvraag in de kleinschalig specia-listische beroepen komende jaren meer dan 1000 werknemers per jaar zal bedragen. Een vraag, die niet gedekt wordt door de gediplo-meerde uitstroom uit het onderwijs. Voor de gezondheidstechnische beroepen ziet UWV veel kansen vanwege groeiende behoefte aan medische hulpmiddelen, veroorzaakt door de vergrijzing. Ook de barometers van SBB (oktober 2014; juni 2015) bevestigen dat beeld. UWV constateert tegelijkertijd een afname van de instroom uit het onderwijs. Daarbi j be lemmeren de economische omstandigheden het vinden van voldoende stage- en bpv-plekken.

De boodschap van de opeenvolgende moni-tors van SOS Vakmanschap is helder. Speci-alistisch vakmanschap is onmisbaar voor onze economie. Als schakel voor een sector of productieketen: ‘zonder modelmaker geen gieterij, zonder gieterij geen automobiel’. Bovendien biedt specialistisch vakmanschap kansen voor innovatie, doordat het opereert op snijvlakken van bedrijfstakken (zoge-naamde cross-overs). De vraag op de arbeidsmarkt naar specialistische vakmensen groeit. Oudere vakmensen stromen uit. Daar-door ontstaat niet alleen een vervangings-vraag, maar dreigt er ook verlies van exper-tise. Keer op keer maakt de monitor duidelijk, dat kleinschalig specialistische beroepen zit ten te springen om goed opgeleide vakmensen, die beschikken over complexe en hoogwaardige vakkennis en vakvaardig-heden. Opleiding is het sleutelwoord bij de mooie kansen die specialistisch vakman-schap biedt. Dat maakt behoud en verster-king van kleinschalige beroepsopleidingen dus cruciaal voor het voortbestaan en de ontwikkeling van het specialistisch vakman-schap.

• Administratieve beroepen verdwijnen, (gemoderniseerde) ambachten keren glorieus terug

• Creativiteit en ondernemerschap wordt belangrijker

• Meer co-creatie tussen mensen die voorheen geen contact hadden, daardoor nieuwe producten en toepassingen

• Bepaalde technische (ICT), biowetenschappelijke en ambachtelijke branches creëren nieuwe arbeidsplaatsen

Bron: A. Bakas (2014) Megatrends Werk.

Trends voor de toekomst

“ Kleinschalig specialistische opleidingen hebben te maken met problemen die niet hetzelfde, maar wel vergelijkbaar zijn, zoals bekostiging, werving, logistiek en concurrentie. Het is een goed initiatief om de belangen van zo uiteenlopende kleine specialistische opleidingen gezamenlijk te behartigen”.

Johan Folmer Groenhorst Barneveld

31


Met beleid bouwen aan duurzaam uniek specialistisch beroepsonderwijs

Sleutelfunctie voor specialistisch vakmanschapOm specialistisch vakmanschap zeker te stel-len voor de toekomst is behoud en versterking van kleine, unieke beroepsopleidingen nodig. Sinds haar oprichting in 2011 heeft SOS Vakmanschap zich voor dit doel ingezet. Meer dan ooit is er oog voor de sociaaleconomi-sche, maatschappelijke, culturele en histori-sche waarde en de waarde voor gezondheid en welzijn van kleine specialistische beroepen voor Nederland. Kleinschalig specialistische beroepen vormen onmisbare schakels in verschillende sectoren en maken innovaties mogelijk. Steeds meer partijen en organisa-ties, van de Onderwijsraad tot de Raad van State tot de Commissie Herziening Prijsfac-toren- wijzen in allerhande adviezen op de specifieke situatie van de kleine unieke oplei-dingen en bepleiten maatregelen.

Tijd voor passende oplossingenAfgelopen jaar resulteerden deze aandacht en inspanningen in de onderkenning vanuit de

ministeries van OCW, EZ en SZW dat actie geboden is voor het behoud van kleine unieke opleidingen. In dat licht vroeg de minister van Onderwijs in haar visiebrief ‘Ruim baan’ advies over de borging van klein uniek vakmanschap. Eerder, in 2013, bepleitte SBB de uitvoering van pilots om goed zicht te krijgen op de vorm-geving van een bijzondere positie van kleine, unieke opleidingen. Op verzoek van het minis-terie en SBB heeft SOS Vakmanschap in 2014 twaalf pilots uitgevoerd. In die pilots zijn erva-ringen en inzichten opgedaan en opgetekend met bouwen en verduurzamen van kleine opleidingen voor een twaalftal beroepsgroe-pen: landmeters, modelmakers, restauratie-vakmensen, behoudsmedewerkers/collectie-beheerders, creatief vakman, hoefsmeden, orthopedisch technici, pianotechnici, schoen-herstellers, researchinstrument-makers, zeevisvaarders en worstmakers. De hamvraag luidde: Wat zijn passende oplossingen om kleine unieke opleidingen met een reëel arbeidsmarktperspectief binnen het bestel duurzaam te organiseren?

Naar duurzame arrangementenIn de vorige editie van de monitor (2014) zijn de twaalf pilots/beroepsgroepen geportret-teerd. Het eindverslag van de resultaten van de pilotstudie3 bevat uitgebreide beschrijvin-gen van de twaalf pilots op basis van inter-views met de instellingen/opleiding, de bran-che, het betrokken kenniscentrum en de projectleiders van SOS Vakmanschap. Daarin is aandacht voor het specialisme en de ontwikkelingen in het beroep, voor de speci-fieke context waarbinnen de opleiding wordt uitgevoerd, belemmerende en bevorderende factoren voor de continuïteit van de kleine opleiding en oplossingsrichtingen.

3 Voncken, E. (2014) Schakels naar duurzaamheid. Eindverslag van het begeleidend onderzoek ‘Pilots kleine unieke opleidingen’: naar duurzame oplossingen. Bureau Turf: Utrecht.

33


De meest opvallende bevindingen en conclusies

Waarom is klein klein?

Elke situatie verschilt. Een opleiding kan klein zijn vanwege een adequate matching met de vraag op de arbeidsmarkt (dus klein = precies goed). Een opleiding kan klein zijn vanwege geringe instroom door onbekendheid met het beroep of de opleiding of vanwege versnippering, doordat de opleiding op meerdere plekken aangeboden wordt. Ook de constellaties waarbinnen de opleidin-gen worden aangeboden verschillen: op één of op meerdere plek-ken en binnen een vakschool, een specifieke constructie als de DHTA of aan een ROC/AOC. Maatwerk is nodig om het meest optimale arrangement per opleiding te realiseren.

Klein binnen groot

Knelpunten van kleine specialistische opleidingen zijn vaak onderling met elkaar verweven, kunnen elkaar uitlokken en hangen samen met kleinschaligheid en specialisme binnen een systeem, dat is ingericht op grootschaligheid. Proble-men in de financiële uitvoerbaarheid door de kleine groeps-grootte en vanwege kostenintensief onderwijs spelen in alle opleidingen. De financiële mogelijkheden van de branches om bij te springen, zijn afgenomen. Daarnaast doen zich ook andere knelpunten voor: van wettelijke erkenning in het kwalificatiedossier tot taal- en rekeneisen, van beschikbaar-heid leerwerkplekken tot concurrentie door nieuw startende opleidingen.

Klein uniek bevindt zich permanent in de overlevingsstand

Het aanbod aan kleine opleidingen kenmerkt zich door een hoge dynamiek. Opleidingen stoppen, verdwijnen als geheel, worden door nieuwe aanbieders aangeboden of worden vanwege geringe instroom of uitvoerbaarheid soms niet elk jaar aangeboden. Deze bewegingen voltrekken zich op het niveau van de instelling, zonder landelijke regie. Ze bestaan bij de gratie van de inzet en volharding van een kleine groep betrokkenen, die de opleiding belangrijk vinden. Soms wordt de beslissing om de opleiding (nog) aan te bieden op jaarbasis genomen. Daardoor zijn de kleine specialistische opleidingen perma-nent bezig met overleven, in plaats van vanuit een stabiele basis kunnen werken aan kwaliteit.

Kleine specialistische opleidingen bungelen

Er wordt allerlei kunst- en vliegwerk uitgehaald om deze opleidingen in de lucht te houden. De kunst van het combineren verstaan (van opleidin-gen, groepen studenten, niveaus, vakken, geldstromen) is een voor-waarde voor continuï te i t. Een gunstig ecosysteem, dat combina-tie- en samenwerkingsmogelijkhe-den biedt, is daarom van essentieel belang voor kleine opleidingen. Het werkt, zolang het duurt.

35

Wind in de zeilen nodig

Wat maakt dat de kleine opleidingen (blijven) doorgaan? Bestuur-lijke dekking, een goede dialoog tussen school en branche, eens-gezindheid binnen de branche, een gunstig ecosysteem met combinatiemogelijkheden, zichtbaarheid en herkenbaarheid van de opleiding, ook in het kwalificatiedossier, bemiddeling en onder-steuning gericht op oplossingen door een derde partij met kennis van kleine opleidingen/beroepen zijn de belangrijkste bevorde-rende factoren.

Samenwerking tussen school en branche is het begin- en eindpunt

Duurzaamheid betekent zorg voor continuïteit van de (uitvoerbaarheid van de) opleiding; blijven realiseren van voldoende kwaliteit (kwaliteitseisen èn specialisme), blijven realiseren van kwantitatieve aansluiting (arbeidsmarktrelevantie) en voldoende instroom en toegankelijkheid van het aanbod. Hierin ligt besloten dat een oplossing moet bestaan uit meerdere componenten, die alleen gestalte kunnen krijgen in de samenwerking en goede balans tussen school en branche.

De kracht van samen opleiden

Een grote kracht van kleine specia-listische opleidingen is het gedeeld eigenaarschap van school en bran-che voor de continuïteit en kwaliteit van de opleidingen.

Dat komt onder meer tot uitdrukking in een groot commitment, gezamen-lijke ambitie, urgentie- en verant-woordelijkheidsgevoel en nauwe betrokkenheid onderling en doet een groot beroep op de inzet van (kleine) partijen. Betrokkenheid van de bran-che bij de oplossing is een must. De relatie tussen school en branche is niet vanzelfsprekend optimaal. De opleiding is niet hetzelfde als de school. De school heeft te maken met uitvoeringscondities; de bran-che heef t het belang van een herkenbare opleiding tot goed opge-leide vakmensen. De branche kan verdeeld zijn in wensen en opvat-tingen.

Wie niet groot is, moet slim organiseren

Het gegeven is dat het om kleine opleidingen en kleine beroepsgroepen gaat, beperkt de tijd om te kunnen investeren in innovatieve oplossingen. Betrokkenheid van een derde partij met specifieke expertise op het gebied van kleinschalig specialistisch vakmanschap is in meerdere opzichten gewenst: voor het in het oog houden van de dynamiek, bewaken van ontwikkelingen, het bij elkaar brengen van knelpunten en oplossingen, het structureel verzamelen en delen van kennis en good practice, het entameren en stimuleren van de dialoog en verbindingen tot stand brengen.

Doelmatigheid en zorgplicht komen niet ‘vanzelf’ tot stand

Het vraagstuk van doelmatigheid vergt bijzondere aandacht bij kleine specialistische opleidingen. Concentratie van een kleine specialistische opleiding betekent al gauw dat er dan sprake is van een landelijke opleiding. Regionale werkgelegenheid of de instroom van deelnemers kunnen overwegingen vormen om meerdere uitvoeringslocaties te hand-haven. Anderzijds kan het succes/aantrekkingskracht zich tegen een kleine specialistische opleiding keren doordat andere aanbieders de opleiding interessant gaan vinden en er mogelijk versnippering ontstaat. Voorbeelden van het beter organiseren van zeer klein-schalige opleidingen laten zien dat het verbeteren van doelmatigheid een langdurig proces is, dat niet spontaan door zelfregulering van scholen tot stand komt.


Bouwstenen voor een duurzaam fundament

BouwsteenEen beschermingsmaatregel voor opleidingen waarvan onomstotelijk vaststaat dat ze behouden moeten blijven voor Nederland, die onder strikte voorwaarden wordt ingesteld.

Op basis van de resultaten

van het pilot-onderzoek en

ervaringen van het Meldpunt Bedreigde

Opleidingen en Beroepen heeft SOS

Vakmanschap bouwstenen

geformuleerd voor duurzaam uniek

specialistisch beroepsonderwijs.

37

Bouwstenen voor een duurzaam fundament

De bouwstenen, die ieder een stukje van het probleem oplossen, vormen samen en gecombineerd een totaalaanpak

voor verduurzaming van kleine, unieke opleidingen.

BouwsteenDe inrichting van een loket- en expertisepunt dat het bedrijfsleven en de kleine unieke opleidingen ondersteunt.

Bouwsteen Aangepaste bekostiging, zonder de perverse prikkel om meer leerlingen toe te laten dan waar de arbeidsmarkt om vraagt.


In haar advies van maart 2013 identificeerde SBB twee kernpunten voor het behoud van kleine unieke opleidingen: de inrichting van een loket- en expertisepunt en het vormgeven van de bijzondere positie van een kleine en unieke opleiding. In december 2014 werkt SBB, mede op basis van de pilots, deze punten verder uit. Vertrekpunt voor SBB blijft zelfregulering: niet- vrijblijvende afspraken tussen onderwijs en bedrijfsleven. Een aantal voorzieningen is of wordt in gang gezet om de kleine unieke opleidingen te faciliteren. De inrichting van ‘Sectorkamer 8’, de Sectorka-mer Specialistisch Vakmanschap, die bedoeld is voor de kleine unieke opleidingen, is er daar één van. SBB doet een aantal voorstellen over de werkwijze van de Sectorkamer. Samen met het ministerie van OCW richt SBB een advies-commissie in, die uitspraken kan doen over de doelmatigheid van opleidingen en over geschillen tussen partijen. Kleine opleidingen kennen meervoudige bedreigingen en de beroepsgroepen hebben vaak beperkte

SBB: maatregelenmix als basis voor de kleine unieke opleidingen

mogelijkheden. SBB onderstreept daarom de noodzaak van extra expertise en capaci-teit, nodig om heldere afspraken te maken tussen onderwijs en bedrijfsleven voor de continuïteit van de kleine opleidingen. Het gaat dan bijvoorbeeld om afspraken op het gebied van deskundigheid, investeringen en specifieke scholingsafspraken. Een herken-baar en zichtbaar loket- en expertisepunt moet dienen als informatie- en aanspreek-punt voor bedreigde beroepen en opleidingen en bundelt de thematiek op landelijk niveau.

39


Eind februari 2015 schetst de minister een overzicht van de al ingezette beleidskoers ter behoud van kleine unieke beroepsop-leidingen en de aanvullende maatregelen, die mede op grond van de adviezen gefor-muleerd zijn. • Met ingang van 2015 jaarlijks 75 miljoen

voor technische en andere kostbare mbo-opleidingen, waaronder kleine unieke oplei-dingen

• Ophoging van bekostiging van een aantal kleinschalige specialistische opleidingen, waarvan de situatie op dat moment in beeld is

• Meer mogelijkheden voor scholen om kleine unieke opleidingen aan te bieden ten gevolge van de herziene kwalificatiestruc-tuur (bijvoorbeeld experimenten cross-overs)

• Door introductie van de samenwerkings-school wordt het gemakkelijker om geza-menlijk programma’s aan te bieden

• Meer ruimte kr i jgen voor (mater ie le) investe r ingen door pub l iek-pr i vate samenwerking via het regionaal inves-teringsfonds

• Vanaf 2016: Een OV-kaart voor mbo-studenten onder 18 jaar

Aanvullende maatregelen:• Oprichting Meld- en Expertisepunt

Specialistisch Vakmanschap. Het Meld-en expertisepunt is onder-

gebracht bij SBB met speciale bekostiging vanuit ministerie van OCW.

• Sluitstuk: licentie voor aanbieden unieke opleiding. Als de laatste instelling besluit te stoppen met het aanbieden van een kleine, unieke opleiding, is er een licentiemogelijk-heid eventueel in combinatie met ophoging van de prijsfactor. De instelling is verplicht het voornemen tot stoppen anderhalf jaar van tevoren te melden aan DUO. Als het gesprek tussen onderwijs en bedrijfsleven

Perspectief voor kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs: waar staan we?

41

binnen de Sectorkamer Specialistisch Vakmanschap niet leidt tot behoud van de opleiding, wordt de casus voorgelegd aan de nieuwe adviescommissie macrodoel-matigheid. Die kan aan de hand van de beslisboom beoordelen of de opleiding behouden moet blijven. Tot de ultieme opties behoort -bij wijze van sluitstuk- de toekenning van een exclusieve licentie aan een instelling om als enige de opleiding te mogen aanbieden. In de toekomst wordt het mogelijk bepaalde soorten kwalificaties exclusief te laten verzorgen door bepaalde soorten instellingen (vakinstellingen, aoc’s of roc’s).

Voor het toekennen van licenties aan instel-lingen is een wijziging van de WEB nodig. Naar verwachting zal deze wijziging in werking treden op 1 januari 2017. Uit de beleidsbrief Behoud van klein-schalige, specialistische opleidingen (Ministerie OCW, februari 2015)• Een Meld- en expertisepunt voor belang-

hebbenden van bedreigde kleine, unieke opleidingen is van grote waarde.

• Zo wordt er vanuit een centraal punt toezicht gehouden op het opleidingsaan-bod en kunnen heldere afspraken worden gemaakt tussen onderwijs en bedrijfsleven

voor het continueren van deze opleidingen.• Het Meld- en expertisepunt vormt een

essentiële schakel bij het behoud van kleine, unieke opleidingen.


Wegwijs in het nieuwe speelveld

MBO specialistisch beroepsonderwijs

43

Sinds de lancering in september 2011 heeft het Meldpunt 78 meldingen van kleine oplei-dingen en beroepen opgetekend. Bijna twee op de drie meldingen, 64%; 50 in getal, voldoen aan de criteria van de beslisboom en vallen daarmee binnen de scope van het meldpunt.

Dat betekent dat het om kleine beroepsgroe-pen of opleidingen gaat, waarvoor een speci-alistische en specifieke opleiding nodig is, met een reëel arbeidsmarktperspectief en een aantoonbare toegevoegde waarde, waarvoor een bedreiging wordt gesignaleerd. Die bedreiging kan liggen in onvoldoende gekwa-lificeerde instroom voor het beroep of in te weinig specialistisch opgeleide instroom, waardoor de continuïteit en innovatie van de beroepsgroep op middellange termijn gevaar loopt. De bedreiging kan ook op het gebied van de uitvoerbaarheid liggen. Er is dan bijvoorbeeld geen (specifieke) kwalificatie of opleiding of deze dreigt te verdwijnen door te weinig instroom. versnippering, hoge uitvoe-ringskosten of gebrek aan samenwerking. De -misschien wel belangrijkste- laatste indicator is dat het probleemeigenaarschap zowel bij de beroepsgroep als de (potentiele) opleiders aanwezig moet zijn en de betrokkenen bereid zijn samen de schouders eronder te zetten.

• Zeldzaam?• Specialistisch?• Bedreigd?• Toekomstperspectief? • Probleemeigenaar?

Vier meldingen vallen er op het moment van beoordeling aan de hand van de beslisboom nog net buiten, maar zitten wel in de geva-renzone, bijvoorbeeld doordat het aantal

Werk in uitvoering: de meldingen nader beschouwd

vakmensen snel daalt. In zo’n geval worden de ontwikkelingen nauwlettend gevolgd om te bezien of de melding alsnog binnen de scope gaat vallen. Vierentwintig meldingen (31%) vallen buiten de scope. Dat betekent dat de melding dan niet aan het totaal van de criteria van de beslisboom voldoet, bijvoor-beeld omdat het beroep niet kleinschalig is of niet specialistisch.

totaal buiten scope in gevarenzone binnen scope

Overzicht meldingen sinds de start van het meldpunt

100

80

60

40

20

0

78

24

60

4

mel

ding

en


Voor een aanzienlijk deel van de meldingen die voldoen aan de crite-ria van de beslisboom, namelijk 36% (18 in getal), geldt dat er in studie-jaar 2014/15 geen opleiding beschikbaar was. Daarvan hebben elf meldingen geen (specifiek) dossier en voor zeven meldingen geldt, dat er wel een kwalificatie (crebo of dossier) bestaat, maar dat geen

enkele onderwijsinstelling in Nederland de opleiding in 2014/15 aanbood. Van de 32 meldingen waarvoor wel een opleiding bestaat, zijn er 18 zeer kleinschalig te noemen (landelijk gezien 50 of minder studenten); 11 zijn er kleinschalig (met 51-200 studenten) en drie meldin-gen tellen meer dan 200 studenten.

50 meldingen onder de loep

Geen opleiding

Wel kwalificatie, geen studenten (landelijk)

Maximaal 50 studenten (landelijk)

51-200 studenten (landelijk)

Meer dan 200 studenten (landelijk)

6%22%

14%

36%

22%

Verdeling van de meldingen die voldoen aan de criteria (schooljaar 2014-2015)

45

Voor 39 beroepen van de 50 meldingen die voldoen aan de criteria bestaat een kwalificatie. Tussen 2010 en 2015 werd voor 37 van deze beroepen op enig moment een opleiding aangeboden. Voor twee beroepen werd dus gedurende deze hele periode niet opgeleid. In 2010/11 werden de betrokken opleidingen door 104 instellingen aange-boden. Voor 18 van de 37 beroepen bleef het aantal opleidingslocaties tussen 2010 en 2015 gelijk. In 13 van de 18 gevallen ging het daarbij

om een unieke opleiding. Voor de andere beroepen waren er veel fluctuaties in het aantal locaties waar de opleiding werd aangeboden. Tussen 2010 en 2015 zijn in totaal 36 instellingen gestart met een ‘gemelde’ opleiding. In dezelfde periode zijn 40 instellingen gestopt met het aanbieden van een ‘gemelde’ opleiding. In schooljaar 2014/15 zijn twee instellingen gestart en maar liefst 14 instellingen gestopt met het aanbieden van een ‘gemelde’ opleiding.

De dynamiek van starten en stoppen van bij meldingen betrokken opleidingen is hoog

*) Voor 39 van de 50 meldingen iom de beslisboom-criteria waarvoor een kwalificatie bestaat. 37 van deze kwalificaties werden tussen 2010/11 en 2014/15 op enig moment aangeboden

2010/11 gestart tussen2010/11 en

2014/15

gestopt tussen2010/11 en

2014/15

2014/15

Aantal instellingen dat opleidingen horend bij meldingen (iom criteria) aanbiedt (2010-2015)

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

104

3640

100

Starten

Stoppen


Tussen 2010 en 2015 is er landelijk sprake van een afname van het aantal studenten bij 46% van de dossiers, een toename bij 38% van de kwalificatiedossiers en in 15% van de gevallen blijft het aantal studenten nagenoeg gelijk. Eerder zagen we al dat de zeer kleinscha-lige opleidingen een veel extremer beeld laten zien, met 82% van de

kwalificatiedossiers waarin daling van studenten is opgetreden. De ‘gemelde dossiers’ nemen een tussenpositie in: meer dan landelijk het geval is, is er sprake van dossiers met dalende leerlingenaantallen (56%), maar er is ook iets meer dan landelijk het geval is sprake van kwalificatiedossiers die in omvang zijn toegenomen (41%).

Meer groei en krimp binnen kwalificatiedossiers van meldingen dan landelijk

* stabiel betekent minder dan 10% groei of krimp ten opzichte van de landelijke trend. Gecorrigeerd voor de landelijke krimp tussen 2010-2015 van 8,5%, spreken we dus van stabiele dossiers bij een groeivoet tussen de -18,5% en +1,5% over deze periode.

krimp

groei

stabiel*

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

3%

44%

53%

46%

38%

15%

Kwalificatiedossiersvoor meldingen in scope

Alle kwalificatie-dossiers MBO

Krimp en groei van meldingen iom criteria, vergeleken met landelijke ontwikkeling 2110 en 2015

-gecorrigeerd voor landelijke krimp-

47

Ron Kinkelaar SVO Vakopleiding food

“ Het is heel belangrijk dat beleidsmakers goed geïnformeerd zijn over de maatschappelijke relevantie van specialistisch vakman-schap en dat in hun visie en beleidsmaatregelen meenemen. (Dan komt het goed).”


De veranderingen in het opleidingsaanbod voor de

gemelde beroepen is groot

In 2010/11 wordt van de 39 meldingen waar-voor een kwalificatiedossier beschikbaar is, voor 34 meldingen ook daadwerkelijk een opleiding aangeboden. In de helft van de gevallen (17 in getal) wordt de opleiding geconcentreerd op één locatie aangeboden. Vijf opleidingen behorende bij een melding worden op twee locaties aangeboden; 7 op drie tot vijf locaties, 3 op zes tot tien plekken en 2 op meer dan tien locaties.

Zoomen we in op de 17 opleidingen die op één locatie werden aangeboden –de landelijk unieke opleidingen- in 2010/11, dan blijken in 2014/15 twee daarvan verdwenen te zijn, namelijk de opleidingen opmeter isolatie en de restauratiestukadoors. Bij twee opleidin-gen, namelijk de dakdekkers bitumen/kunst-stof en de tandtechniek (basistechnieken), is in 2011/12 een tweede school gestart met het aanbieden van de opleiding, en vervolgens na twee jaar (in 2013/14) weer gestopt. De overige 13 meldingen worden in 2014/15 nog

steeds op één locatie aangeboden, zonder veranderingen tussentijds.

Bij de 17 opleidingen die in 2010/11 op meer dan een locatie werden aangeboden, vindt veel fluctuatie plaats. • bij 8 van de 17 is het aantal opleidingslo-

caties afgenomen, 1 opleiding hiervan, de biologisch-dynamische landbouw, is in 2014/15 landelijk uniek geworden

• bij 3 van de 17 is het aantal opleidingslo-caties gestegen. Dit ging in twee van de drie gevallen gepaard met stijging van de leerlingenaantallen

Er lijkt een globale trend naar meer concen-tratie in termen van locaties. Het gemiddeld aantal studenten per locatie voor deze oplei-dingen is 24, in 2010/11 was dit iets hoger met gemiddeld 27 leerlingen per locatie (let wel: het gaat hier om studenten in alle leerjaren). Waarschijnlijk is het een gevolg van noodge-dwongen stoppen van te kleine opleidingen.

Achter de grotere trends van daling, stijging of stabiel blijven van de aantallen opleidingslo-caties gaan op kleinere schaal veel bewegin-gen schuil. Een voorbeeld: het aantal oplei-dingslocaties in 2010 en in 2015 is wel stabiel (van 104 naar 100 locaties), maar in de tussen-liggende periode is er wel sprake geweest van een school die de opleiding gestart is en vervolgens weer heeft stopgezet. De meeste bewegingen doen zich voor bij de acht meldingen waar in 2015 het aantal oplei-dingslocaties lager was dan in 2010. In totaal is het aantal opleidingslocaties van deze meldingen gedaald van 59 naar 43, maar in de tussenliggende periode zijn 10 nieuwe locaties geopend en zijn er 26 gestopt.

Van de zeer kleinschalige opleidingen die bij de meldingen horen, wordt 44% (8 van de 18) op meerdere opleidingslocaties aangeboden.

49

Versnippering bij meldingen in overeenstemming met de criteria (2014/15)

Gemiddeld aantal studenten per locatie voor meldingen iom criteria (2010-2015)

20

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0

12

10

8

6

4

2

0

> 5 instellingen

3 - 5 instellingen

2 instellingen

1 instelling

2010/11

2014/15

xxxx

xxxx

xxxx

xxxx

xxxx

0-50 51-100 101-200 201-500

max 5studenten

max 5-10studenten

max 11-20studenten

max 21-50studenten

max 51-100studenten

>100studenten

geenopleiding

10

3 3 3

7

5556

10

8

554

9

3

1

4

3

1

3

1

1

1

2

1

1 1

In termen van bezetting/aantallen leerlingen is de situatie van zeer kleinschalige opleidingen tussen 2010 en 2015 achteruit-gegaan: waren er in 2010 nog zes opleidingen met per locatie 10 of minder studenten, in 2014/15 waren er dat al negen.


Wie doet wat in

het nieuwe

speelveld?Vanaf augustus 2015 krijgt een aantal transities in het mbo zijn beslag.

Daardoor ontstaat een nieuw ‘speelveld rond kleinschalige specialistische beroepen en opleidingen, dat de komende periode gaat ‘warmdraaien’ met

het oog op synergie, efficiëntie en goede samenwerking.

Wie zijn de spelers, wat zijn hun taken en waar zijn zij te vinden?

De stem van klein en uniek is voortaan de Sectorkamer Specialistisch Vakmanschap van SBB

Per augustus 2015 zijn de wette-lijke taken van de 17 kenniscentra ondergebracht bij SBB. Voortaan zijn er acht sectorkamers. In een sectorkamer maken onderwijs en bedrijfsleven afspraken over de drie wettelijke taken van SBB: de beroepspraktijkvorming, kwalifi-ceren en examineren en ontwik-kelingen in de beroepen en arbeidsmarkt (doelmatigheid). Sectorkamers laten zich advise-ren door hun marktsegmenten. Een marktsegment, een combi-natie van onderwijs en bedrijfsle-ven, voedt de sectorkamer met relevante informatie en ontwik-kelingen. De sectorkamer Speci-alistisch Vakmanschap bestaat uit twee marktsegmenten, namelijk gezondheidstechnisch vakman-schap en creatief vakmanschap.

Ook de andere sectorkamers kunnen knelpunten rond kleine specia l is t ische ople id ingen agenderen. Met de sectorkamer Special istisch Vakmanschap kunnen ze om de tafel gaan zitten om te zoeken naar oplossingen.

Bron: www.s-bb.nl/samenwerking/sectorkamers/sectorkamer-specialistisch-vakmanschap

51

Bedreigde beroepsgroepen en opleidingen kunnen altijd terecht bij het Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap

Het Meld- en expertisepunt klein en uniek beroepsonderwijs Specialistisch Vakmanschap is gestart op 1 augustus 2015 en ontstaan vanuit de transitie van het Kenniscentrum SVGB en de werkorganisatie van SOS Vakmanschap. Het Meld- en expertisepunt:• Ontwikkelt expertise voor het duurzaam organiseren van beroepsopleidingen voor klein

uniek vakmanschap en maakt deze toegankelijk voor belanghebbenden.• Is de plek die de belanghebbenden, kleine unieke beroepen en haar opleidingen, weten

te vinden en waar ze zich kunnen melden als ze in hun voortbestaan bedreigd worden. Het ondersteunt de melders in het realiseren van duurzame (onderwijs)oplossingen door middel van het tot stand brengen van arrangementen tussen branche en onderwijs, op basis van zelfregulering.

• Biedt ondersteuning bij meldingen bestaande uit onder andere meldingen onderzoeken, analy-seren, faciliteren, ontwikkelen, bemiddelen, begeleiden, stimuleren en agenderen ten einde tijdig zicht te geven op duurzame oplossingsmogelijkheden.

• Heeft een heldere focus, namelijk behoud van kleine beroepen, die relevant zijn voor de Nederlandse economie door behoud van hun unieke beroepsopleidingen binnen het mbo-bestel (beroepsonderwijs is gericht op de theoretische en praktische voorbereiding voor de uitoefening van beroepen, waarvoor een beroepskwalificerende opleiding is vereist of dien-stig kan zijn).

Minimaal de komende vijf jaar ontvangt het meld – en expertisepunt voor de uitvoering van deze taken subsidie van het ministerie van OCW.

Bron www.meldpuntsv.nl

Het Platform Ambachten van VNO-NCW en MKB Nederland behartigt de belangen van de ambachten

Bij VNO-NCW en MKB-Nederland is een groot aantal branchever-enigingen aangesloten die onderdeel uitmaken van de ambachts-economie. Deze brancheverenigingen zijn verenigd in het Platform Ambachten. Het platform heeft een eigen agenda bestaande uit belangenbehartiging, vergroten van de kennis over de ambachten, imago van het ambacht en versterken van het ondernemerschap.

Bron: www.mkb.nl/ambachten (onder constructie)

Het Centrum voor Ambachtseconomie (CvAE) is een plek om informatie en kennis over het ambacht te delen

Per januari 2015 is het Centrum voor Ambachtseconomie opge-richt. De stichting CvAE heeft als doel de kennis rondom ambachts-economie in Nederland te vergro-ten en de kracht, kwaliteit en imago van het ambacht, vakman-schap en ondernemerschap te versterken. CvAE doet dit door inzet van de nieuwste online communicatiemiddelen en tech-nologieën. Ondernemers en vakmensen worden uitgenodigd om bij CvAE informatie en kennis te vinden en te delen.

Bron: www.cvae.nl

Commissie macrodoelmatigheid

De wet Macrodoelmatigheid in het beroepsonderwijs (De wet is vanaf 1 augustus 2015) wil de aansluiting van het mbo op de arbeidsmarkt verbeteren. Onderdeel daarvan is een doelmatige spreiding van mbo-opleidingen. De verantwoor-delijkheid hiervoor wordt primair bij scholen en het (regionale) bedrijfsleven gelegd. Als partijen hun verantwoordelijkheid niet nemen kan de minister echter ingrijpen. Op dat moment komt de commissie macrodoelmatigheid in actie.

Bron: www.cmmbo.nl


Het restauratievak: breed in de kijkerDe beroepen in de restauratietechniek mogen zich verheugen in een grote belangstelling. Zo stond bijvoorbeeld de Open Monumen-tendag 2015 in het teken van kunst & ambacht. Op tal van plaatsen waren monumenten te bezoeken, waarbij veel aandacht was voor verschillende kunstvormen, voor vakman-schap, het (restauratie)ambacht en innovatie/moderne toepassingen. Daarmee staat het restauratievak breed in de kijker. Het restau-ratieambacht is nodig om het cultureel erfgoed in Nederland veilig te stellen, ook voor volgende generaties.

De restauratiesector vormt een klein specia-listisch deel (1%) van de totale bouwactivitei-ten in Nederland. De bouwsector, - dat zal niemand ontgaan zijn- , heeft de afgelopen jaren veel last gehad van de economische crisis. Daarnaast is het overheidsbeleid van invloed op de sector in de vorm van terugloop van het aantal beschikbare subsidies. In de restauratietechniek speelt ook de vergrijzing, die een relatief hoge instroom van nieuwe goed geschoolde vakmensen nodig maakt4.

Beroepen in de restauratietechniek

unieke verbindingenDe arbeidsmarktkansen lopen uiteen van matig tot zeer goed voor allround timmerlie-den restauratie (www.kansopwerk.nl).

Opleidingen onder druk door versnipperingHet restauratievak kent op mbo-niveau een hele reeks kleine specialistische beroepen en beroepsgroepen. Denk aan de restauratietim-merlieden, -metselaars, de restauratieschil-ders, -stukadoors, -natuursteenbewerkers, restauratiesmeden en –voegers. Beroepen als de timmerlieden en schilders zijn vrij groot, terwijl de smeden, voegers en natuursteen-bewerkers heel klein zijn. Er zijn ongeveer 15 brancheverenigingen van verschil lende restauratiespecialisten (bijvoorbeeld de Vakgroep Restauratie en het Neerlandsch StucGilde). Een van de grootste knelpunten rond de opleidingen is de versnippering. Een voorbeeld: de opleiding allround metselaar herstel en restauratie telt in 2013 43 leerlingen op 13 uitvoeringslocaties; de opleiding restau-ratie timmeren 81 studenten op 17 uitvoe-ringslocaties. Tussen branches en opleidin-gen zijn er veel samenwerkingsbanden, maar

op landelijk niveau is er tussen de disciplines weinig afstemming.

Landelijke aanpak voor een duurzame oplossingDe oprichting van het Platform Erfgoedop-leidingen in 2013, bedoeld om de samenwer-king te organiseren, moet daar verandering in brengen. Het breed samengestelde Plat-form wil een duurzame kennis- en opleidings-structuur tot stand brengen en gezamenlijke kwaliteitsborging en structurele kennisdeling realiseren. De jaren daarvoor hebben kennis-centrum en SOS Vakmanschap al diverse meldingen en signalen opgevangen over mogelijk verdwijnen van kwalif icaties en bedreigingen voor de continuïteit van de opleiding. Een bijzonder arrangement komt tot stand als een gezamenlijk projectplan bij het regionaal investeringsfonds mbo, dat subsidie verstrekt voor publiek-private samenwerking in het beroepsonderwijs, wordt gehonoreerd door de minister: “Met de oprichting van het Centrum voor Restau-ratietechniek heeft de restauratiebranche de samenwerking gezocht en gekozen voor een

53

Restauratietechniek


landelijke aanpak om te komen tot een duur-zame onderwijs- en kennisinfrastructuur en kwaliteitsborging. De ambitie is dat in 2018 het aantal gediplomeerden in evenwicht is met de vraag op de arbeidsmarkt, de kwalifica-tiestructuur voor restauratieopleidingen voldoet aan de wensen en eisen van zowel het werkveld als het onderwijs én dat het specialistische karakter van verschillende restauratieberoepen is geborgd in de oplei-dingen.Overzicht van toegekende aanvragen, MinOCW, 2014.

Broedplaats voor verbeterinitiatievenHet vierjarige project – in feite een transitie-traject- vormt een kweekvijver aan ideeën en oplossingen en laat zien tot welke succesvolle resultaten samenwerking kan leiden. • Zo zijn de branches en 19 opleidingsloca-

ties voor restauratie-timmeren en –metse-len vergevorderd met een doelmatigere organisatie van het opleidingsaanbod. Met het oog op zowel ef ficiency als – nog belangrijker- de kwaliteit van de specialis-tische opleidingen. Ze hebben dat gedaan door een plan van (kwaliteits)eisen voor de opleidingen te formuleren en vandaaruit een ideaalmodel opleidingsinfrastructuur te schetsen. Dit najaar volgt het implemen-tatieplan.

• Er is een nieuw geactualiseerd kwalifica-tiedossier ‘Specialist Restauratievakman-schap’ opgesteld dat twee kwalificaties omvat: specialist restauratie timmerwerk (niveau 4) en specialist restauratie metsel-werk (niveau 4). Het dossier ligt voor aan de Toetsingskamer van SBB. Daarmee ontstaat een meer solide positie voor de opleidingen in de kwalificatiestructuur.

• Drie vakscholen voor restauratieschilderen hebben samen onderzocht hoe een door-lopende onderwijslijn mbo-hbo-wo voor de restauratieschilder verbeterd kan worden. Uit hun onderzoek bleek de behoefte aan een Associate Degree traject vanwege het ontbreken van een opleiding op hbo-niveau. Bovendien biedt het aanknopings-punten voor de uitwerking van excellentie-trajecten.

• De eisen die gesteld worden aan het restau-ratievak zijn hoog. Een werkgroep buigt zich over bestaande erkenningsregelingen en verkent mogelijkheden om te komen tot persoonscertificering, onder meer door pilots uit te voeren bij de restauratiesmeden en -voegers.

platformerfgoedopleidingen.nl

4 Eggenkamp, W., Rijksadviseur Cultureel Erfgoed: Aandacht voor Restauratieambachten (2012).

Advies structuur vakopleidingen.

55


AUDICIENS - AUTOBEKLEDERS - AUTORESTAURATOREN - BAGGERMEESTERS - BIOLOGISCH DYNAMISCHE

LANDBOUWERS - BLOEMISTEN - CARAVANHERSTELLERS - CARROSSERIEBOUWERS - DIAMANTBEWERKERS

- EERSTE MONTEURS GASTURBINES - FUNDERINGSMEDEWERKERS - GLASBLAZERS - GOUDSMEDEN -

GRAVEURS - GRIMEURS - HANDBOEKBINDERS - HANDSPINNERS - HOEFSMEDEN - ISOLATIEMONTEURS

- ISOLATIEPLAATWERKERS - JACHTSCHILDERS - JUWELIERS - KAARSENMAKERS - KALLIGRAFEN - KERA-

MISTEN - KOPERSMEDEN - KWALITEITSCONTROLEURS TEXTIEL - LANDMETERS - LIJSTENMAKERS - MACHI-

NISTEN HIJSWERKEN - MACHINISTEN KLEINE EN GROTE FUNDERINGSMACHINES - MARITIEM WATERBOU-

WERS - MEDEWERKERS BOS EN NATUURBEHEER - MEDEWERKERS INTERIEURTEXTIEL - MEDEWERKERS

RECYCLING - MEESTER COUPEURS - MEET- EN REGELTECHNICI METALEN - DAKDEKKERS - MODELMAKERS

- MOLENAARS - MOLENMAKERS - MONTEURS MOBIELE WERKTUIGEN - NAAIMACHINETECHNICI - NATUUR-

STEENBEWERKERS - NEONGLASBLAZERS - ONDERWERKMAKERS - OPERATORS TEXTIEL - OPMETERS

ISOLATIE - OPTICIENS - ORTHOPEDISCH TECHNICI - PIANOTECHNICI - RESEARCHINSTRUMENTMAKERS -

RESTAURATIEMEDEWERKERS - RESTAURATIEMETSELAARS - RESTAURATIESTUKADOORS - RESTAURATIE-

TIMMERLIEDEN - RESTAURATIEVOEGERS - SCHAAPHERDER - SCHACHTENMAKERS - SCHEEPS- EN JACHT-

BOUWKUNDIGEN - SCHEEPSINTERIEURBOUWERS - SCHEEPSMETAALBEWERKERS - SCHOENHERSTELLERS

- SIER-, KUNST- EN RESTAURATIESMEDEN - SPECIALISTEN TEXTIEL - SPECIALISTISCH PARKETTEURS -

SPECIALISTISCH WONINGSTOFFEERDERS - STEENZETTERS / RIJSWERKERS - TANDTECHNICI - URBAN

DESIGNERS - UURWERKMAKERS - VISSERIJ OFFICIEREN - VLECHTERS - WERKVOORBEREIDERS ISOLATIE

- WORSTMAKERS - ZADEL- EN TUIGMAKERS - ZILVERSMEDEN

Stand van zaken najaar 2015meldingen

57

Deze monitor 2015 wordt u aangeboden door SVGBSVGB was de werkorganisatie van SOS Vakmanschap tot 1 augustus 2015. De SOS vakmanschap activiteiten worden voortgezet door het Meld-en expertisecentrum specialistisch vakmanschap. De monitor die voor u ligt is het laatste produkt van SOS Vakmanschap.

Het meld-en expertisecentrum zet zich in om het zeldzaam specialistisch vakmanschap in Nederland voor de toekomst veilig te stellen, door behoud en versterking van specialistisch beroepsonderwijs.

Het meld-en expertisecentrum heeft vier doelstellingen::a. ontwikkelt expertise voor het duurzaam organiseren

van beroepsopleidingen voor klein uniek vakmanschap en maakt dit toegankelijk voor belanghebbenden.

b. is de plek die de belanghebbenden, kleine unieke beroepen en haar opleidingen, weten te vinden en waar ze zich kunnen melden als ze in hun voortbestaan bedreigd worden. Het Meld-en expertisepunt ondersteunt de melders in het realiseren van duurzame (onderwijs)oplossingen d.m.v. het tot stand brengen van arrangementen tussen branche en onderwijs, op basis van zelfregulering.

c. biedt ondersteuning bij meldingen bestaande uit o.a. meldingen onderzoeken, analyseren, faciliteren, ontwikkelen, bemiddelen, begeleiden, stimuleren en agenderen ten einde tijdig zicht te geven op duurzame oplossingsmogelijkheden.

d. heeft een heldere focus, nl. behoud van kleine beroepen, die relevant zijn voor de Nederlandse economie door behoud van hun unieke beroepsopleidingen binnen het MBO-bestel (beroepsonderwijs is gericht op de theoretische en praktische voorbereiding voor de uitoefening van beroepen, waarvoor een beroepskwalificerende opleiding is vereist of dienstig kan zijn).

Beroepsgroepen die zich in hun voortbestaan bedreigd voelen kunnen zich hier melden. Maar ook mbo-instellingen die specialistische vakopleidingen moeten sluiten of die zien dat een opleiding voor Nederland dreigt te verdwijnen, worden opgeroepen zich te melden. Sinds de lancering van het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen zijn 78 beroepen en opleidingen gemeld.

Meer informatie over onze activiteiten kunt u vinden op www.meldpuntsv.nl


59

> sla open voor de monitor in het kort

61


Monitor SOS Vakmanschap editie 2015

zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs

sosvakmanschap

melden expertisepunt

Wie doet wat in het

nieuwe speelveld?

Monitor S

OS

Vakmanschap

2015

Veel partijen en organisaties hebben zich ingezet om de aandacht voor kleinschalig specialistisch vakmanschap te laten resulte-ren in concrete maatregelen en beleid. Tot de voorgenomen beleidsmaatregelen horen:• structureel meer middelen voor andere

kleine unieke opleiding• ophoging van bekostiging van een aantal

kleinschalig specialistische opleidingen waarvan de situatie die op dat moment in beeld is

• een OV-kaart voor mbo-studenten jonger dan 18

• meer ruimte voor gezamenlijk aanbieden van programma’s door de introductie van de samenwerkingsschool

Tot de aanvullende maatregelen horen:• de oprichting van het Meld- en Experti-

sepunt Specialistisch Vakmanschap• licentie als sluitstuk: Als de laatste instel-

ling besluit te stoppen met het aanbieden van een kleine, unieke opleiding, is er een licentiemogelijkheid eventueel in combi-natie met ophoging van de prijsfactor. De instelling is verplicht het voornemen tot stoppen anderhalf jaar van tevoren te melden aan DUO. Als het gesprek tussen onderwijs en bedrijfsleven binnen de Sectorkamer Specialistisch Vakman-schap niet leidt tot behoud van de oplei-ding, wordt de casus voorgelegd aan de nieuwe adviescommissie macrodoelma-tigheid. Die kan aan de hand van de beslisboom beoordelen of de opleiding behouden moet blijven. Als sluitstuk is de toekenning van een exclusieve licen-tie aan een instelling mogelijk, om als enige de opleiding te mogen aanbieden.

Vanaf augustus 2015 krijgt een aantal tran-sities in het mbo zijn beslag. Daardoor ontstaat een nieuw ‘speelveld rond klein-schalige specialistische beroepen en opleidingen, dat de komende periode gaat ‘warmdraaien’ met het oog op synergie, efficiëntie en goede samenwerking. • De stem van klein en uniek is voortaan

de Sectorkamer Specialistisch Vakman-schap van SBB. De sectorkamer voert de drie wettelijke taken van SBB uit: beroepspraktijkvorming, kwalificeren en examineren en ontwikkelingen in de beroepen en arbeidsmarkt (doelmatig-heid). Ook andere sectorkamers kunnen knelpunten rond kleine specialistische opleidingen agenderen.

• Het Meld- en Expertisepunt Specialis-tisch Vakmanschap is de plek waar belanghebbenden, kleine unieke beroe-pen en opleidingen zich kunnen melden als ze in hun voortbestaan bedreigt worden. Het Meld- en expertisepunt ondersteunt bij het realiseren van duur-zame oplossingen en arrangementen, draagt zorg voor het proces van onder-zoek tot en met begeleiding, bemidde-ling en agenderen en ontwikkelt exper-tise voor belanghebbenden.

De meldingen onder het vergrootglasEerder in deze publicatie is een beeld geschetst van de ontwikkelingen bij de (zeer) kleine opleidingen. Daarnaast is er ingezoomd op een groep binnen de (zeer) kleine opleidingen, namelijk de meldingen. Op dezelfde thema’s zijn we nagegaan hoe de ontwikkelingen zijn verlopen binnen deze bijzondere groep. • Van de 78 meldingen voldoet tweederde

aan de criteria binnen de beslisboom. Een deel van de meldingen die daar niet aan voldoen, maar zich wel in de geva-renzone bevindt (bijvoorbeeld omdat het aantal vakmensen snel daalt), wordt in de gaten gehouden

• Het is opmerkelijk dat bij meer dan 1 op de 3 meldingen er in 2014/15 geen oplei-ding beschikbaar was, ofwel omdat er geen (specifiek) kwalificatiedossier is ofwel omdat het dossier op geen enkele onderwijsinstelling wordt aangeboden.

• Van de meldingen die wel een opleiding hebben is meer dan de helft zeer klein-schalig.

• In 2010 waren er 104 instellingen die de 37 opleidingen horend bij de meldingen aanboden. Tussen 2010 en 2015 bleef bij de helft daarvan (18) het aantal oplei-dingslocaties gelijk. Dit waren meren-deels de landelijk unieke opleidingen. Er in dezelfde periode 36 instellingen gestart met een ‘gemelde’ opleiding en 40 inste l l ingen gestopt met een ‘gemelde’ opleiding. In het afgelopen jaar zijn er 14 instellingen gestopt met het aanbieden van een gemelde oplei-ding. De dynamiek van stoppen en star-ten van bij meldingen betrokken oplei-dingen is erg hoog.

• Een groot aantal brancheverenigingen d ie onderdee l u i tmaken van de ambachtseconomie zijn verenigd in het Platform Ambachten van VNO-NCW en hebben een eigen agenda bestaande uit belangenbehartiging, vergroten van de kennis over de ambachten, imago van het ambacht en versterken van het ondernemerschap.

• Het Centrum voor Ambachtseconomie (CvAE) heeft als doel de kennis rondom ambachtseconomie in Nederland te vergroten en de kracht, kwaliteit en imago van het ambacht, vakmanschap

• De gemelde opleidingen nemen een tussenpositie in tussen het landelijk beeld en het beeld van de zeer klein-schalige opleidingen als het gaat om groei en krimp van het aantal studenten in de kwal i f icatiedossiers. Bi j de gemelde opleidingen bedraagt het aandeel dossiers met dalende leerlin-genaantallen meer dan de helft (53%), landelijk iets minder dan de helft (46%). Het beeld van alle zeer kleinschalige opleidingen in Nederland is extremer; daar is in 82% sprake van afname van leerlingenaantallen.

• De versnippering in het opleidingsaan-bod voor de gemelde beroepen is groot. In de helft van de gevallen is er tussen 2010 en 2015 sprake van een opleiding op één locatie, maar ook achter dat beeld gaan fluctuaties van stoppen en starten schuil. De gemelde opleidingen kenmerken zich doordat ze op méér locaties worden aangeboden. En ook achter die situatie gaan veel fluctuaties (meer en minder locaties) schuil. Stijging van het aantal opleidingslocaties ging evenwel in twee van de drie gevallen gepaard met stijging van studentenaan-tallen.

• Er lijkt een globale trend naar meer concentratie in termen van locaties. Tussen 2010 en 2015 is het gemiddeld aantal studenten per locatie (dwz alle studenten in alle leerjaren) afgenomen van 27 naar 24. Negen opleidingen kennen in 2014/15 een studentenaantal kleiner dan 10.

Vanaf augustus 2015 kreeg een aantal

en ondernemerschap te versterken.• Commiss ie macrodoe lmat ighe id

(CMMBO) onderzoekt en adviseert over de uitvoering van de zorgplichten arbeidsmarktperspectief en doelmatig-heid van mbo-instellingen.

De zorgplichten zijn geregeld in de wet Macrodoelmatigheid in het beroepsonder-wijs. Het doel van deze wet is het bevor-deren van een doelmatiger aanbod van opleidingen in het middelbaar beroepson-derwijs dat aansluit op de vraag van de arbeidsmarkt en het vervolgonderwijs.

Vanaf 1 juli 2016 is het adres:Meld-en expertisepunt Specialistisch VakmanschapLouis Braillelaan 242719 EJ ZoetermeerTelefoon: 088 338 0000

[email protected]

Samen bouwen aan klein en uniek beroepsonderwijs

Een fundament voor

klein en uniek

“Innovatie komt tot stand door specialisten. Dàt is juist de kracht van de Nederlandse economie.”

Frans van der Brugh Nederlandse vereniging van modelmakerijen

Meld- en expertisepunt Specialistisch Vakmanschap

Documents

Een fundament voor Wie doet wat in het klein en uniek ...Wie doet wat in het nieuwe speelveld 50 Beroepen in de restauratietechniek unieke verbindingen Casus: restauratiebranche 52