OCIAL

HULALONGKORNNIVERSITY

ESEARCHNSTITUTE

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหา

วทยา

ลย

ศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

คคส. ส ส ส สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

เสนอ

แผนงานคมครองผบรโภคดานสขภาพ (คคส.)

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

โดย

ศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง และ

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

โครงการการพฒนาโครงการ

“”ศกษาผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน

แผนงานคมครองผบรโภคดานสขภาพ พ.ศ. 2552-2555

ผลกระทบจากเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน : การทบทวนเอกสารและองคความร

รวบรวมโดย

ศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง และสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ไดรบทนสนบสนนจาก แผนงานคมครองผบรโภคดานสขภาพ (คคส.)

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

กมภาพนธ 2554

คานา

“การพฒนาโครงการศกษาผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน” เกดขนจากการทนกวจยจากหลายสาขาวชา หลายสถาบนการศกษาทงในจฬาลงกรณมหาวทยาลยและในมหาวทยาลยอนๆ ไดลงมอศกษาวจยเรองเกยวกบเหมองแร หรอชมชนโดยรอบเหมอง แตเมอผลตรายงานวจยออกมา ผลงานทไดมกจะเนนมมมองของแตละสาขาวชา เชน สายสาธารณสขกมกจะเนนเรองสขภาพ สายวศวกรรมศาสตร วทยาศาสตร (ธรณวทยา) กมกจะศกษาศกยภาพของแหลงแร สวนวทยาศาสตร (สงแวดลอม) กจะเนนเรองผลกระทบของสงแวดลอมและการวดคาตางๆ สายสงคมศาสตรมกจะศกษาเรองผลกระทบทางสงคมจากเหมอง การมองแยกสวนทาใหการแกปญหาทาไดยาก เพราะมกจะใชศาสตรทนกวชาการคนชนเปนตวตง

อนทจรงแลวเหมองแรนนเชอมโยงกบเรองเทคโนโลย เศรษฐกจ วถการบรโภค การเมอง กฎหมายนโยบาย แนวทางการพฒนาประเทศ และยงเกยวของกบความสมพนธเชงอานาจ ทงในแงของอานาจของ “ความร” และอานาจของภาคสวนตางๆ ทเหลอมลาและบางครงกมองขามซงกนและกน “การพฒนาโครงการศกษาผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน” จงเปนจดเรมตนทรวมเอานกวชาการหลายสาขามารวมพดคยแลกเปลยนขอมลในเวทเดยวกบผแทนจากภาครฐ ผแทนชาวบาน และผแทนองคกรพฒนาเอกชน เพอทจะคนหาประเดนหรอโจทยวจยในอนาคตทจะนาไปสความรวมมอกนศกษาวจยผลกระทบของเหมองแรตอสขภาวะของชมชนทองถน และหาแนวทางทาความเขาใจฐานความรและระบบคดของกนและกน รวมทงวเคราะหวาฐานคดดงกลาวทาใหเกดการคดตางหรอบางครงทาใหเกดความขดแยงในความคดอยางไรบาง

ผลงานของโครงการเลกๆ นมสองสวนคอ 1) ขอเสนอโครงการศกษาวจยเชงปฏบตการ “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน” และ 2) รายงานผลกระทบจากเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน: การทบทวนเอกสารและองคความร ผจดทาโครงการขอขอบคณภาคเครอขายทรวมคดรเรมงานดวยกนคอคณสรพงษ กองจนทก รศ.นพ.สนทร ศภพงษ ดร.มาล สทธเกรยงไกร ผศ.ภก.ดร.นยดา เกยรตยงองศล คณสภาภรณ มาลยลอย คณเกอเมธา ฤกษพรพพฒน และผทรวมวางแผนจดประชมคอคณบาเพญ ไชยรกษ ขอขอบพระคณผทรวมใหความรและแลกเปลยนขอมลในเวทสมมนา คอ รศ.ดร. ดาวลย ววรรธนะเดช ดร.กฤษฎา บญชย และคณเลศศกด คาคงศกด รวมทงผแทนจากชมชนและองคกรภาคเครอขายซงมชอปรากฏอยในภาคผนวกของรายงานผลกระทบจากเหมองแรฯ

คณะผจดทา : สรชย หวนแกว นฤมล อรโณทย สดธดา วงศสถาพรรตน ศยามล เจรญรตน ภาสนนท อศวรกษ ปกรณ เลศเสถยรชย อษา โคตรศรเพชร กงแกว บวเพชร พลาเดช ณ ปอมเพชร รศม เอกศร ชณกา สพฒนะกรกจ กณฑ สวางวงศธรรม สโรชา แสงสจจา

2

สารบญ

หนา คานา 1 สารบญ 2 สวนท 1: ผลกระทบจากเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน: การทบทวนเอกสารและองคความร 4 1.1 การทบทวนองคความรเรองเหมองแรกบผลกระทบตอชมชน 5 1.2 ชองโหวของความร ขอมลและระบบรองรบสขภาวะของชมชนบรเวณเหมองแร 9 1.3 การวเคราะหและวพากษกฎหมายทเกยวของกบเหมองแรและชมชน 11 1.4 การวเคราะหนโยบายทเกยวกบเหมองแรและชมชนและการคาดการณความเสยงในอนาคต 13 1.5 การวเคราะหวพากษฐานคดหรอมมมองเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน 16 1.6 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรและการขดแรตอชมชนรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช 18 1.7 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนกะเหรยงบานคลตลาง 20 อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร 1.8 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนแมตาว อาเภอแมสอด จงหวดตาก 23 1.9 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนบานเขาหมอ-ทบคลอ อาเภอทบคลอ จงหวดพจตร 26 1.10 การทบทวนเอกสารตางประเทศเกยวกบเหมองแรและชมชน 29 1.11 เสยงเรยกรองจากผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแรในประเทศไทย 38 1.12 มองมมเหมอง 42 1.13 สงทาย 43 สวนท 2: -ขอเสนอโครงการศกษาวจยเชงปฏบตการ “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแร 46 ตอสขภาวะชมชน 2.1 ความสาคญและทมาของปญหาการวจย 46 2.2 การทบทวนวรรณกรรม 47 2.3 รายละเอยดงานในขอเสนอการศกษาวจย 51 2.4 งานสวนแรก --การวเคราะหความทกข ความเสยง และการจดการความเสยง 52 กรณผลกระทบตอสขภาวะชมชนจากอตสาหกรรมเหมองแร 2.5 งานสวนทสอง --การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน 53 และสขภาวะชมชน 2.6 แผนงานศกษาวจย 56 2.7 ผลงานวจยทเกยวของและเอกสารอางอง 56

3

สารบญ (ตอ)

หนา ภาคผนวก

ก. สรปการสมมนาเรอง “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน” ก - 1 ข. บรรณานกรมเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน ข - 1 ค. บรรณนทศนเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน ค - 1 ง. ตารางสรปขอมลชมชนทองถนทไดรบผลกระทบดานตางๆ จากเหมองแร ง - 1 จ. เกรนนาโครงการเหมองแร (แฟมเอกสารการนาเสนอ Powerpoint) จ - 1 ฉ. เอกสารประกอบการสมมนาเรอง “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแร ฉ - 1 ตอสขภาวะชมชนทองถน”

4

สวนท 1: ผลกระทบจากเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน: การทบทวนเอกสารและองคความร

แมวาอตสาหกรรมเหมองแรจะทาใหประเทศไทยมความมนคงและมงคงทางเศรษฐกจจากการนาทรพยากรวตถดบมาใชในอตสาหกรรมการผลต และการพฒนาระบบสาธารณปโภคพนฐานซงตองใชวตถดบจากแร แตจากมมมองของสขภาวะชมชนทองถน ปรากฏวามบทเรยนซาแลวซาเลาทผลกระทบดานลบนนตกอยกบชมชน อาทเชน กรณสารหนปนเปอนจากเหมองดบกทอาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช สารแคดเมยมจากเหมองสงกะส อาเภอแมสอด จงหวดตาก สารตะกวจากเหมองทบาน คลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร

หลายกรณทกลาวถงขางตนนเกดขนมานานแลว แตอยางไรกด การรบรในสาธารณะกยงไมมากเทาทควร การแกไขปญหากคอนขางลาชา ทงปญหาสขภาพ และปญหาการฟนฟสงแวดลอม บอยครงทอตสาหกรรมเหมองแรไดสงผลกระทบตอพนททากนและทอยอาศยของพนองกลมชาตพนธทไรอานาจในการตอรองและดเหมอนไมมตวตนในสงคมไทย

ในกรณของบานคลตลาง แมวาจะมชาวบานกะเหรยงทชนะการฟองรองในศาลอทธรณเพอการชดเชยคาเสยหาย และชนะการฟองรองในศาลปกครองกลาง เพอใหกรมควบคมมลพษเขามารบผดชอบ แตกระนน ปญหากยงไมสามารถแกไขได อาการเจบปวยนนหลากหลายจนเกดขอถกเถยงวาดวยการวนจฉยทางการแพทยทยงหาขอยตไมได สวนรปแบบการฟนฟสงแวดลอมนนกยงเปนหวขอทถกเถยงไมสนสดในเชงวชาการดวยเชนกน สงนแสดงใหเหนวา การแกปญหาจากความเสยงในรปแบบนไมอาจจะทาไดโดยสาขาวชาใด วชาหนงเทานน ปญหานเกยวของโดยตรงกบการศกษาทางผลกระทบดานสขภาวะ ดานสงคม ดานการวนจฉยทางการแพทย ดานสงแวดลอม และยงเชอมโยงไปยงการจดทานโยบายสขภาวะและมาตรการทางกฎหมายอกดวย กรณเชนนจงไมสามารถแกไขดวยการพงพงหนวยงานใดหนวยงานหนง หรอผเชยวชาญกลมใดกลมหนง

เทาทผานมา การหาคาตอบใหกบปญหาผลกระทบตอสขภาวะจากการปนเปอนมขอจากดและความไมแนนอนสง และปจจยในการสรางคาตอบทกระจางชดยงขนมาจาก 2 ปจจยหลกคอ

1) การขบเคลอนผรบเคราะหใหไดรวมผลตสรางความรและหลกฐานทางวทยาศาสตรกบ

ผเชยวชาญหลายสาขาวชา เพอเขาถงกระบวนการยตธรรมและสอสารกบสาธารณะ

2) การสอสารเสยงแหงการทนทกขใหไดกลายเปนประสบการณรวมกนในสงคม จนเกดกระแสกดดน และเรงการพฒนาความรวมมอและการเรยนรรวมกนระหวางองคกรในภาคสวนตางๆ อยางเปนระบบ ซงจะเปนสวนสาคญในการแกไขปญหาตอไป

5

จากประสบการณการขบเคลอนเพอความเปนธรรมและการพฒนาสขภาวะชมชนในตางประเทศ ปจจยทงสองอยางน จะเกดขนไดไมใชจากผเชยวชาญแตเพยงดานเดยว และไมไดจากดวาความรเปนเรองทางภววสยเทานน แตตองเปนกระบวนการทางสงคมทใหผทนทกขไดผลตสรางความรและความรสกไดดวยตนเอง โครงการนจะเปนแกนกลางในการสอสารสาขาวชาทแตกตางกนเพอสรางองคความรเพอใหไดมาซงความเปนธรรม และยงมงวเคราะหและขบเคลอนการแกไขปญหาอยางเปนระบบ โดยเปรยบเทยบกบประสบการณการแกไขปญหาทงในและตางประเทศ อนจะนาไปสการแกปญหารวมกนโดยใชฐานความรในเชงสหสาขาวชา

นอกจากความพยายามในการแกไขปญหาแลว ภาควชาการตองตงคาถามเพอทาความเขาใจและสรางความชดเจนถงแนวทางการพฒนาอตสาหกรรมเหมองแรในอนาคต แมจะมการระบวา “การใชประโยชนทรพยากรแหลงแรจะตองสอดคลองกบดลยภาพทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมเพอประโยชนทางดานเศรษฐกจและสงคมของทองถน และจะตองคานงถงการมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถนในการใชทรพยากรธรรมชาตและการจดการสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน” แตกรณตางๆ ในทองถนทเกดขนและเปนขาวขนนนแสดงใหเหนวาหลกการนยงไมไดนาไปสการปฏบตอยางแทจรง เนองจากการทบทวนความรเบองตนในดานผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถนยงมจากด งานชนนจงมงทบทวนองคความร รวมทงรวบรวมบรรณานกรม จดทาบรรณนทศนเอกสารผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชน และแนวทางในการจดการปญหาจากกรณตวอยางในอดต

1.1 การทบทวนองคความรเรองเหมองแรกบผลกระทบตอชมชน การศกษาวจยเรองเหมองแรกบผลกระทบตอชมชนนนมในรปแบบของงานวจย งานวทยานพนธ

และบทความ ดงทปรากฏในบรรณานกรมและบรรณนทศนในสวนของภาคผนวก งานสวนใหญทเกยวกบผลกระทบของเหมองแรนนเนนทดานสงแวดลอมกายภาพ เชน ฝนละออง การปนเปอนในนา การใชระเบด และผลกระทบตอทศนยภาพ รองลงมาเปนงานทศกษาถงผลกระทบดานสขภาพ ไดแก โรคตางๆ หรอสภาวะการเจบปวยทมาจากมลพษของเหมอง การเกดอบตเหตและการไดรบบาดเจบจากการทาเหมอง

การทาเหมองแรมกจะทาใหเกดผลกระทบดานสงแวดลอม ซงจะมผลถงสขภาพดวย เพราะตามปกตธรรมชาตของสายแรนนมกจะมแรหลายชนดเกดขนควบคกนอย แตหากแหลงนนไมถกรบกวน กจะไมกอผลกระทบ เมอไปทากจกรรมขดหรอทาเหมอง กเทากบวาเราไปรบกวนแหลงน “เพอนแร” ทงหลายทเปนอนตรายกจะกลายเปนผลพลอยได เชน สายแรทองคาและดบกมกจะมสารหนตนเหตของโรคมะเรง สายแรสงกะสมสารแคดเมยมตนเหตของโรคอไต-อไต หรอแมแตถานหนซงเปนเชอเพลงกม

6

ผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ เพราะเมอถานหนถกเผากจะปลอยกาซกามะถนออกมา เมอไปสมผสกบนาจะรวมตวกลายเปนกรดซลฟรกหรอฝนกรดทมผลกระทบในการกดกรอน1

การนาแรมาผลตวตถดบสาหรบพลงงานและวสดตางๆนน จาเปนตองผานกระบวนการแตงแร (Mineral Processing) ซงจะมทงการแตงแรดวยกระบวนการทางกายภาพ (Physical Processing) และการแตงแรดวยกระบวนการทางเคม (Chemical Processing) ซงจะตองมสารเคมเขามาเกยวของและอาจมการปนเปอนสสงแวดลอม หากขาดการจดการอยางเหมาะสม ตวอยางเชน อตสาหกรรมทองคา สวนใหญมการใชสารไซยาไนด หากจดการไมดกอาจสงผลกระทบรนแรง

ผลกระทบจากการทาเหมองแรตอสขภาพและสงคมไดรบความสนใจและปรากฏใหเหนเดนชดเมอประมาณ 20 ปทแลว จากกรณการรวไหลของกาซซลเฟอรไดออกไซดจากเหมองแมเมาะตงแตป พ.ศ. 2535 โดยสภาพภมประเทศของอาเภอแมเมาะมภเขาลอมรอบสามทศและมกเกดภาวะอณหภมผกผนทาใหมลพษทเกดจากการเผาไหมถานหนและควนพษตลอดจนเสยงดงทเกดจากการระเบดภเขาไมสามารถถายเทไปทอนได ตงแตป พ.ศ. 2535 เกดเหตการณฝนกรดซงเปนนาฝนทผสมสารซลเฟอรไดออกไซด สวนในวนทฝนไมตกกจะมฝนละอองผสมสารซลเฟอรไดออกไซดตกลงมาสชมชน นอกจากนยงมฝนจากการทาเหมองทกกระบวนการ ทาใหชาวบานเกดอาการหายใจไมออก คนตามตว เปนผดผนและแพ เคองตา เจบคอ ชาวบานจงเกดการรวมตวกนของผไดรบผลกระทบในนามของ เครอขายสทธผปวยแมเมาะ

กรณถดมาคอกรณสารหนจากการทาเหมองแรดบกทอาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช ภเขารองนา-สรวงจนทรบรเวณนเปนทางพาดผานของสายแรดบก จงเกดการบกเบกทาเหมองโดยกจการของชาวตะวนตก ตอมากเปนของชาวมาเลเซยและของไทยในทสด หลงจากทบรษทเอกชนไดประทานบตรในการทาเหมองแลว ชาวบานทวๆ ไปตางกขดและรอนแรกนทวบรเวณ โดยไมมใครคาดคดวากากขแรซงถกทงใหกระจายอยทวไปจะทาใหเกดพษสารหนในพนดนและชะลางลงในแหลงนา หรอแมแตซมไปในชนดนและเขาสนาบาดาล แมเหมองดบกจะปดตวอยางเปนทางการมานานแลว แตจานวนชาวบานทเจบปวยกลบมมากขน จากการสะสมสารพษมาอยางยาวนานโดยไมรตวนนเอง โรคทนากลวสาหรบการสะสมสารหนในรางกายคอโรคมะเรง ในราวป พ.ศ. 2540 กรมทรพยากรธรณเขาไปจดเกบกากขแรและทาหลมฝงกลบ แตจากผลการศกษาของกรมควบคมมลพษ และกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมยงพบสารหนปนเปอนอยในระดบสงและชาวบานมความเสยงเปนโรคมะเรง ระดบการขยายตวของสารหนกเพมขนเรอยๆ “กรณ

1 สนตภาพ ศรวฒนไพบลย จากเวทเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแรในประเทศไทย รายงาน

โดยโสธดา นราช ในขาวสงแวดลอม ทศทางอนาคต "เหมองแรไทย" ควรเดนหนาอยางไร จากhttp://www.greenworld.or.th/greenworld/population/1169 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554

7

สารหนรอนพบลยเปนอกหนงบทเรยนสาคญของการเรงแสวงหาผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตโดยไมมความพรอมหรอความรอยางเพยงพอ จนกลายเปนบทเรยนทมราคาคางวดแสนแพง”2

ในชวงเวลา 5-10 ปทผานมามการรองเรยนกรณผลกระทบจากเหมอง โดยคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต มรายงานผลการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรอยหลายกรณ (ในรายงานป พ.ศ. 2549 และ 2550) เชน

• กรณการปนเปอนของสารแคดเมยมในลานาแมตาว และพนทเกษตรกรรมในพนทบางสวนของตาบลแมตาว ตาบลแมก และตาบลพระธาตผาแดง อาเภอแมสอด จงหวดตาก จากการประกอบกจการเหมองแรสงกะสขนาดใหญ 2 แหง คอบรษทผาแดง อนดสทร จากด (มหาชน) และบรษทตากไมนง สงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในชมชน พนดน แหลงนาและพชผลทางการเกษตร โดยเฉพาะขาวทมการปนเปอนทาใหราคาตกตา นอกจากนประชาชนยงไมกลาบรโภคนาจากลานาแมตาวทาใหตองซอนาดม

• กรณผลกระทบจากโรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากด ทตาบลแมลานอย อาเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน โดยการระเบดและยอยหนกอใหเกดแรงสนสะเทอนทรนแรง มฝนละอองกระทบตอระบบทางเดนหายใจ สถตผปวยสงขน ฝนยงสงผลตอแหลงนาประปาทาใหชาวบานไมมนาใช และคาดวาการระเบดหนทาใหทศทางการไหลของนาใตดนเปลยนแปลงดวย ถนนของหมบานไดรบความเสยหายจากการขนสงหน และมปญหาเกยวกบแรงงานตางดาวทเขามาเปนแรงงานและอาศยในพนท

• กรณการระเบดหนเพอการผลตปนซเมนตของ บรษท ทพไอ โพลน จากด (มหาชน) ในตาบล ทบกวาง อาเภอแกงคอย จงหวดสระบร กอใหเกดเสยงรบกวน ฝนละออง แรงสนสะเทอน และอนตรายจากกอนหนหลนทบบานเรอน ฝนยงทาใหพชสวนผลไมของเกษตรกรมผลผลตนอยลง

• กรณเหมองหนและโรงโมหนของโรงโมหนศลาสมบรณทรพยในพนทเขาคนหอก ตาบลบางพร อาเภอทามวง จงหวดกาญจนบร ทาใหชาวบานปวยดวยโรคผวหนง โรคทางเดนหายใจ เชน หด หอบและการแพฝนละออง รวมทงมเสยงดงจากการระเบดหน แรงสนละเทอนจากการระเบดหนทาใหบานเรอนและสงกอสรางของราษฎรไดรบความเสยหาย นอกจากนโรงโมหนยงทาลายถาตางๆ ทาใหลงทเคยอาศยในถาลงมาหากนในชมชนและทาลายไรนาและพชผลของชาวบาน

2 “สารหนรอนพบลย บาดแผลจากยคดบกบม” โดย สมพงค พรมสะอาด นตยสารโลกสเขยว ฉบบมนาคม – เมษายน 2545

8

• กรณการระเบดและยอยหนบรเวณเทอกเขาแรด อาเภอเมองกาญจนบร จงหวดกาญจนบร ซงเดมไดมการอนญาตใหทาเหมองแรโดโลไมท ตอมาไดมการเพมชนดแรโดยมการระเบดและยอยหนปนเพออตสาหกรรมเพมอก

• กรณการทาเหมองแรยปซมในพนทตาบลพรพ อาเภอนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ทาใหลานาสาธารณะเสอมโทรม พชผลการเกษตรนนกมฝนละอองเกาะจบทาใหผลผลตไมไดตามตองการ จากความขดแยงและการประทวงของชาวบานทาใหมชาวบานถกยงเสยชวต

• กรณขมเหมองขนาดใหญซงเกดจากการทาเหมองดบกในพนทตาบลรอนพบลย อาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช ซงทางกรมอนามยเคยทาการสารวจพบวามสารหนในปรมาณทเปนอนตรายตอสงมชวตปนเปอนอยเปนจานวนมาก ซงชาวบานยงคงตองใชนาจากบอดบกเหลานเนองจากระบบนาประปาภเขาไมเพยงพอตอความตองการของประชาชน

จากกรณทไดมการตรวจสอบ คณะกรรมการสทธมนษยชนมขอเสนอตางๆ เชน ในสวนของบรษทธรกจกเสนอใหบางรายหยดประกอบกจการชวคราวจนกวาจะฟนฟสภาพแวดลอมได ใหรบผดชอบคาใชจายในการตรวจและรกษาประชาชนและชดใชคาเสยหายตอประชาชนในพนท ฯลฯ ในสวนของภาคราชการกใหมบทบาทและความรบผดชอบเชน กรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรพฒนามาตรการลงโทษบคคลและธรกจทประกอบการทสงผลกระทบตอชมชน กรมควบคมมลพษดาเนนการตรวจสอบการประกอบการใหอยในเกณฑมาตรฐาน สานกนโยบายและแผนสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตประกาศพนทเปนเขตคมครองสงแวดลอม กระทรวงมหาดไทยดแลและคมครองความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชนใหปลอดจากอทธพล ฯลฯ และในสวนของชมชนเองกใหมบทบาทหรอตงคณะกรรมการชมชนเฝาระวงตรวจสอบและแกไขผลกระทบตางๆ เปนตน

การตรวจสอบของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตทาใหเหนวาชมชนไดรบผลกระทบ แตมาตรการและความพยายามของสวนตางๆ นนเนนทการแกหรอบรรเทาปญหาทเกดขนในดานตางๆ โดยบรษทธรกจและหนวยราชการทเกยวของ แตกมกจะพบวาปญหาจากเหมองแรและโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญนนไมใชจะแกไขไดงายๆ และชมชนกมกจะตองเปนฝายทอยรวมกบผลกระทบนนๆ ระหวางรอการดาเนนงานเพอแกไขปญหา บทเรยนและประสบการณในระดบชมชนทเกดการสอสาร ถายทอด และแลกเปลยนกนระหวางชมชนตอชมชนนนไดทาใหเกดกระแสการตอตานอตสาหกรรมเหมองแรในหลายพนท อาท ประชาชนในพนทบรเวณอดรธานเคลอนไหวคดคานการเตรยมสรางเหมองกอนเปดดาเนนการเหมองแรโปแตชเสยอก อาจกลาวไดวาอตสาหกรรมเหมองแรมภาพตดลบมาโดยตลอด แลกระแสคดคานตอตานเหลานไมใชการไมยอมรบใหเหมองแรเขามาดาเนนการอยบรเวณชมชนหรอใกลเคยงชมชนเพยงอยางเดยว แตยงสะทอนใหเหนถงวกฤตความไมไววางใจ การขาดความเชอมนในโครงการพฒนาทอาจสงผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชนและความไมเชอมนในการบรหารจดการในดานสงแวดลอม รวมทงไมไวใจในความโปรงใส

9

ของการจดการ การเปดเผยขอมล กระบวนการแกไขปญหา และกระบวนการยตธรรมทสะทอนใหเหนในกรณทผานมา ดวยสาเหตหลกดงกลาว สงผลใหเกดกระแสการตอตานรนแรงยงขนเรอยๆ และทาใหเกดการไมไวใจผประกอบการไมวาจะเปนรายใด เมอกลาวถงอตสาหกรรมเหมองแรแลว กมกจะเปนภาพลบไปหมด ทงๆ ทชาวบานหรอสาธารณชนอาจจะยงไมรบทราบขอเทจจรงอยางรอบดาน อนทจรงแลว ผประกอบการหรอธรกจบางรายทไมรบผดชอบตอสงแวดลอมและสงคมเปนผทบอนทาลายความเชอมนและทาลายภาพลกษณของกจการเหมองแร3

นบตงแตกรณแมเมาะเปนตนมา กมการบนทกประสบการณผลกระทบจากเหมองแรของชมชนหลายแหง รวมทงวเคราะหถงตนตอของปญหาและมขอเสนอแนะในระดบตางๆ ในชวงทผานมา สถานการณผลกระทบทมการตดตามและรายงานอยางใกลชดคอสถานการณจงหวดเลย ศนยประสานงานการพฒนาระบบและกลไกการประเมนผลกระทบดานสขภาพ สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตไดใหความสาคญกบเรองผลกระทบจากเหมองตอชมชนเปนพเศษ เนองจากสารเคมทใชในอตสาหกรรมเปนภยคกคามทสาคญสาหรบสขภาพ

สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตไดรวมกบมลนธนโยบายสขภาวะและชมชนอาสาสมครจดพมพเอกสารทสะทอนใหเหนระดบคณภาพชวตทลดลง ผคนเจบปวยเปนโรคระบบทางเดนหายใจและผวหนง ศกยภาพแหงการเปนเมองทองเทยวลดลงอยางมากภายหลงจากทมกจกรรมจากอตสาหกรรมเหมองแร นอกจากนน ภาคดงกลาวยงไดพฒนาแนวทางการประเมนผลกระทบทางสขภาพในระดบชมชน (Community Health Impact Assessment หรอ CHIA) ซงชวยใหชมชนมเครองมองายๆ ทจะบนทกและตดตามสถานการณผลกระทบไดโดยไมตองรอคอยพงพาหนวยงานภายนอกอยางเดยว

1.2 ชองโหวของความร ขอมลและระบบรองรบสขภาวะของชมชนบรเวณเหมองแร การรบรเรองราวผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนทาใหเกดการตระหนกวาความรและระบบในการ

รองรบสขภาวะชมชนในกรณดงกลาวมจากดและมชองโหวอยมาก เชน ในดานสาธารณสขนน ระบบเฝาระวงดานสขภาพทมอยเปนแบบเชงรบ (passive surveillance) ทาใหไดขอมลทลาชาไมทนตอเหตการณ ซงจรงๆ แลวระบบเชนนเหมาะกบการเฝาระวงโรคตดตอ หรอโรคทไมซบซอน แตสาหรบโรคทเกดจากสงแวดลอมนนตองใหแพทยผเชยวชาญวนจฉย (ชชวาลย จนทรวจตร 2552) นอกจากนน การเฝาระวงโรค

3 ปกรณ สขม กรรมการผจดการบรษทอครา ไมนง กลาววา “ประเดนสาคญในการทาธรกจเหมองคอการดาเนนการใหถกตองตามทกฎหมายกาหนด เพราะถามบรษทใดดาเนนการไมถกตอง จะสงผลกระทบกบอตสาหกรรมเหมองทงหมด หากบรษทเหมองชวยกนแกไขปญหาขอขดแยงตางๆ ทเกดขน เชอวาธรกจเหมองยงคงเตบโตตอไปได” จาก “Akara plans Q4 listing, Environmental delay dims capacity outlook”, โดย Nanchanok Wongsamuth. Bangkok Post. Saturday, January 29, 2011. และ 'อคราไมนง' ผวาการเมอง ปจจยเสยงฉดแผนระดมทน จากhttp://www.bangkokbiznews.com/2011/02/19/news_32477563.php?news_id=32477563 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554

10

หรออาการเจบปวยนนนบไดวาเปนเหตการณ “ปลายนา” ซงมกจะใชเวลานานหลายปในกรณของมลพษสะสม และมลพษบางอยางกไมสามารถจะตรวจวดไดอยางชดเจน แมวาจะเปนกรณทไมไดเกยวกบเหมองแร แตผลกระทบตอสขภาวะชมชนจากนคมอตสาหกรรมมาบตาพดกเปนบทเรยนทสาคญในหลายประเดน การขาดการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพประชาชนทเกยวเนองกบมลพษอยางเปนระบบ ทาใหไมสามารถตรวจพบความผดปกตและ "เตอนภย" ดานสขภาพใหแกประชาชนไดทนทวงท แมวาพนกงานแตละโรงงานจะไดรบการตรวจสขภาพประจาปแตเมอไมมการรวบรวมสรปขอมลในภาพรวม กไมสามารถจะวเคราะหไดวากจการหรออตสาหกรรมในลกษณะใดทมผลตอสขภาพพนกงานและอาจจะมผลตอชมชนโดยรอบ นอกจากนน การเฝาระวงสขภาพตองอาศยหองปฏบตการทางการแพทยทมศกยภาพสงและระบบฐานขอมลทจะรองรบขอมลสขภาพจานวนมาก (ฉนทนา ผดงทศ 2547) การคาดการณผลกระทบทางสขภาพจงยงมขอจากดอยมาก และแพทยทเชยวชาญทางอาชวเวชศาสตรทจะตดตามสถานการณดานโรคภยและอาการเจบปวยในระดบชมชนอยางตอเนองกมจานวนนอย

กรณของเหมองโปแตช พบวาขาดขอมลพนฐานภาวะสขภาพของประชาชนในพนท ขอบเขตทจะไดรบผลกระทบทางสขภาพ กลมเสยงตางๆ มาตรการลดผลกระทบทางสขภาพ ตลอดจนการตดตามตรวจสอบและการรบมอกบปญหาสขภาพทจะเกดกบประชาชนจากโครงการ นอกจากนนในการประเมนผลกระทบสงแวดลอม ขอบเขตและพนทโครงการไมชดเจน เชน ไมระบผลกระทบจากไอเกลอทอาจมผลตอพนทใกลเคยง ไมมมาตรการปองกนการฟงกระจายของหางแรและการปนเปอนในแหลงนา ไมมการศกษาการทรดของดน ขาดการศกษาผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะผลกระทบของโครงการตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมของพนท เชน วถชวต การเปลยนแปลงอาชพ (สนตภาพ ศรวฒนไพบลย 2546 สมพร เพงคาและคณะ 2549) ในสวนของสขภาพทระบไวกเปนสวนของแรงงานไมครอบคลมประชาชนในพนท การกาหนดปจจยสยงทอาจกระทบตอสขภาพกไมครอบคลมทกดาน ไมมการกาหนดกลไกหรอองคกรทดแลดานการลดผลกระทบตอสขภาพอยางชดเจน และขาดการมสวนรวมของสาธารณะในการประเมนผลกระทบ (ปตพงษ เกษสมบรณ เดชรต สขกาเนด และนศราพร เกษสมบรณ 2546) การพฒนาเครองมอประเมนผลกระทบดานสขภาพเปนความพยายามหนงทจะเตมเตมชองโหวเหลาน การประเมนผลกระทบทางสขภาพหรอ HIA ถอเปนเครองมอทางสงคมเพอการเรยนรและประเมนผลกระทบทงกอน ระหวาง และหลงการดาเนนการโครงการหรอนโยบาย ซงในการทา HIA แบงเปน 4 ชองทาง คอ 1.โครงการรนแรงทงดานคณภาพ สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและสขภาพ 2. ใชเปนกระบวนการสรางการมสวนรวมทางสงคมในการกาหนดนโยบายทเออตอสขภาพ 3. ประชาชนสามารถรองใหมการทา HIA เมอเหนวานโยบายหรอโครงการมผลกระทบตอสขภาพ 4. เปนสวนรเรมใหชมชนเรยนรในการตดสนใจเกยวกบนโยบายทางสขภาพ (ปตพงษ เกษสมบรณ เดชรต สขกาเนด และ นศราพร เกษสมบรณ 2546)

11

ความสาคญของการประเมนผลกระทบไมใชเพยงใหไดรายงานฉบบหนงเทานน แตเปนการสรางกระบวนการเรยนร และการมสวนรวมของภาคประชาสงคม ภาควชาการและภาคการเมอง โดยการ “ชวนกนคด ชวนกนคย ชวนกนคน รวมกนสรป สนบสนนใหเกดการตดสนใจทเปนธรรมและตดตามผลทเกดขนจากการตดสนใจ” นอกจากการเปดโอกาสใหเกดการมสวนรวมในการตรวจสอบ แลวยงจะตองเนนเรองการเปดเผยขอมลตดตามตรวจสอบผลกระทบสงแวดลอม และประเดนในระดบนโยบายเชน การทบทวนนโยบายของจงหวดและประเทศ การพฒนาฐานขอมลสงแวดลอม การวางผงเมองและกาหนดขอบเขตพนทแนวกนชนระหวางเหมองและพนทชมชน

ชองโหวของความรโดยเฉพาะในเรองของการจดการอกประการหนงคอการทชาวบานอยอาศยหรอทามาหากนในพนทเสยงตอการปนเปอนโดยธรรมชาตอยแลวและบางครงมการเรงการปนเปอนหรอทาใหการปนเปอนขยายตวออกไปอก โลหะหนกทปะปนอย อาจแทรกซมไปในธรรมชาต สงผลตอดนและแหลงนาบรเวณใกลเคยง ดงนนกอนทจะทาเหมอง ควรทาการสารวจพนทกอน หากมสารปนเปอนอยกอนแลว กไมควรไปรบกวน ทงนเนองจากกจกรรมการทาเหมองอาจไปเรงการปนเปอนสสงแวดลอมมากยงขน ซงผประกอบการมกจะอางวามตะกวอยในดน ในนาอยแลว สาเหตไมไดมาจากเหมองแรอยางเดยว หากจาเปนตองทาเหมองจรงๆ กควรมการตรวจวดสารปนเปอนในดนและนา ตงแตกอนทาเหมอง ระหวางทาเหมอง และหลงทาเหมองอยางสมาเสมอ

ในกรณของเขาพนมพาในอาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร ชาวบานขดหาแรทองคาในพนทเอกชนทอยใกลเคยงเหมองแร ทาใหเกดผลกระทบคอ 1. การเปลยนแปลงภมทศน ทดนถกขดจนกลายเปนแองขนาดใหญทาใหเสยงตอการถลมทบผทขดแร และกองดนทเกดจากการคดเลอกแรทบถมหนาดนเดมจนสญเสยความอดมสมบรณ 2. การเปลยนแปลงวถชวตจากสงคมเกษตรเปนการขดแรทองคาและทางานรบจาง 3. ปญหาดานสขภาพ เกดจากสารปรอททใชในกระบวนการแยกแรซงประชาชนไมตระหนกถงอนตรายและไมมการปองกนทาใหเกดการเจบปวย ไดแก ความดนโลหตสง หอบ นอกจากนยงเกดโรคอนๆ ทเกดจากการทางาน เชน โรคผวหนงจากการแชนานาน และโรคจากการทางานอยางหกโหมโดยไมพกผอนและดแลสขภาพอยางไมถกตอง เชน เมอเจบปวยไมไปพบแพทยแตซอยากนเองหรอดมกาแฟหรอเครองดมบารงกาลง นอกจากนยงพบวาผปกครองจานวนมากพาบตรหลานไปทเหมองซงอาจสงผลกระทบตอสขภาพของเดกอกดวย (อาวระ ภคมาตร และคณะ 2553)

1.3 การวเคราะหและวพากษกฎหมายทเกยวของกบเหมองแรและชมชน จากการทบทวนเอกสาร พบวามงานหลายชนทวเคราะหถงชองโหวของกฎหมายทเกยวของกบ

เหมองแรและชมชน ตงแตมาตรการสาหรบการไมปฏบตตามรายงานรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมหรอ EIA นนคอนขางหละหลวม ไมชดเจน ซงอาจทาใหผประกอบการบางรายอาศยชองวางเปนขออางไมปฏบตตาม เชน อางวายงเหลอเวลากวากาหนดอายประทานบตรจะหมด หรอ บอเหมองททงรางนนเปนเพยงการหยดขดชวคราวเทานนเปนตน (โสธดา นราช 2553)

12

สงทมกจะเปนปญหาทตอเนองคอบอเหมองรางและการฟนฟเหมอง ซงตามกฎหมายแรกาหนดใหถมกลบใหกลบสภาพเดมใหมากทสด อยางไรกตาม มกจะมปจจยหลายประการททาใหฟนฟไมประสบความสาเรจในทางปฏบต ของเสยจากเหมอง ผลกระทบของเสยและการปนเปอนอาจจะสรางความเสยหายในหลายดาน แตความรบผดของผประกอบการกมเพยงแตจายคาปรบ ซงอาจจะไมเพยงพอและไมสามารถจะเยยวยาความเสยหายไดอยางครอบคลม หรอไมสามารถจะบาบดสภาพทเสยหายได นอกจากนนเจตนาของกฎหมายใหไปฟองรองเรยกคาเสยหายกนในภายหลง (โสธดา นราช 2553) จงเปนทนาสงเกตวาเมอเลกทาเหมองแรแลว ผประกอบการสวนใหญจะไมทาการฟนฟพนท เนองจากกฎหมายทควบคมไมเหมาะสม ขาดความชดเจน และการบงคบใชไมมประสทธภาพเทาทควร มงานอกชนหนงซงผวจยไดเสนอใหมการบญญตกฎหมายโดยใหผถอประทานบตรตองจดทาแผนฟนฟพนทเหมองแรรวมทงรบผดชอบคาใชจายในการดาเนนการ (ธวชชย เทพรตน 2540) งานอกชนหนงไดทบทวนกฎหมายเกยวกบเหมองแร และเสนอใหมการปรบปรงขอบญญตกฎหมายโดยใหมการผนวกแผนผงโครงการทาเหมองและรายงานผลกระทบสงแวดลอมเขาไปในแผนแมบทโครงการทาเหมองและการจดการสงแวดลอม จดทาแผนฟนฟและจดการสงแวดลอมเปนระยะๆ เพอความชดเจนในทางปฏบต ยกเลกอานาจของรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมทอนญาตใหปลอยนาขนขนและมลดนทรายลงแหลงนาสาธารณะได กาหนดใหผถอประทานบตรทกอใหกบผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชนตองรบผดชอบคาเสยหายโดยมการทาสญญาวางเงนประกน กาหนดภาระการพสจนความเสยหายทเกดขน กาหนดโทษทางอาญาผฝาฝนระเบยบหรอคาสงในการควบคมมลพษ กรมทรพยากรธรณกาหนดมาตรการและควบคมดแลผขอประทานบตรเหมองแรอยางจรงจง ควรมการยกเวนหรอลดภาษเครองมอทใชในการกาจดมลพษในเหมองแร และควรใหประชาชนหรอชมชนทอยในพนทมสวนรวมในการรบขอมลและแสดงความคดเหนในโครงการเหมองแรในพนท (สมชาย อศวลขตเพชร 2542)

งานอกชนหนงไดวเคราะหถงความขดกนของกฎหมาย โดยเฉพาะในกรณเหมองแรใตดน ซงในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 มาตรา 88/3 ระบวา ‘การทาเหมองใตดนของทดนใดทมใชทวาง หากอยใน

ระดบความลกจากผวดนไมเกนหนงรอยเมตร ผยนคาขอประทานบตรตองแสดงหลกฐานตอพนกงาน

เจาหนาทวาผขอจะมสทธทาเหมองในเขตทดนนนได’ คอสามารถทาเหมองใตดนไดหากเหมองนนมความลกกวา 100 เมตรจากผวดน การอนญาตใหทาเหมองใตดนแบบนถากลบมามองในมมของสทธนนดเหมอนวาจะขดกบสทธตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1335 ทระบวา ‘ภายในบงคบแหง

บทบญญตในประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน ทานวาแดนกรรมสทธทดนนนกนทงเหนอพนดนและใต

พนดนดวย’ (โสธดา นราช 2553) นอกจากนนยงมขอเสนอใหดาเนนการตามมาตราตางๆ ในรฐธรรมนญ และการปรบปรง

พระราชบญญตแรหรอกฎหมายอน ซงครอบคลมไปถงการปรบปรงกระบวนการขออาชญาบตร การจดตงกองทนประกนความเสยง พฒนาระบบรบรองมาตรฐานในการดาเนนการ ฯลฯ

13

1.4 การวเคราะหนโยบายทเกยวกบเหมองแรและชมชนและการคาดการณความเสยงในอนาคต ในแงของเศรษฐศาสตร เรมมงานวจยจานวนมากขนเกยวกบกลไกดานเศรษฐศาสตรเพอปองกน

และแกไขปญหาเหมองแรและผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชน สาหรบเรองคาภาคหลวง ซงเปนผลตอบแทนในแงของเงนตราทรฐไดจากเหมองแรนน ในแงของการปฏบต รฐบาลเรมมการจดสรรคาภาคหลวงแรใหแกองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) เพอนาไปใชประโยชนโดยตรงตงแตป พ.ศ. 2539

มขอสงเกตวาเหมองในทกพนทจะตองเสยคาภาคหลวงใหแกรฐสวนกลางและสวนทองทเทานน สวนประชาชนเจาของทดนไดเพยงแคคาทดนและคารอถอนเทานน ทงทแรกเปน ‘สวนควบในทดน’ เปน

ดอกผลทไดจากทดน ตามความในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 144 ‘สวนควบของทรพย

หมายความวา สวนซงโดยสภาพแหงทรพยหรอจารตประเพณแหงทองถนเปนสาระสาคญในความเปนอย

ของทรพยนน และไมอาจแยกออกจากกนไดนอกจากจะทาลาย ทาใหบบสลายหรอทาใหทรพยนน

เปลยนแปลงรปทรงหรอสภาพไป จงมการสนบสนนใหทบทวนเรองการสรางกฎเกณฑใหมใหคาภาคหลวงทองคกรปกครองสวนทองถนไดรบ เพอนาไปพฒนาใน ‘ทองทการทาเหมอง’ เพราะพนทเหลานไดรบการกระทบกระเทอนเสยหายตองไดรบการเยยวยารกษา เมอเหลอจากสวนนเทาไหรกเหนสมควรทจะนาไปเฉลยแจกจายในพนทอนๆ ตอไป (โสธดา นราช 2553)

เกยวเนองกบการทาสมปทาน ขอตกลง การจดเกบคาภาคหลวงนน ประเดนทสาคญทยงขาดหายไปคอการตรวจสอบการเปดเผยขอมลและความโปรงใสในการใหสมปทาน การใหใบอนญาต การจดเกบรายได (revenue transparency หรอ RT) ในปจจบนมสถาบน Revenue Watch Institute ซงเปนองคกรไมแสวงกาไรทมพนธะกจในการสงเสรมการจดการนามน กาซ และแรเพอประโยชนสาธารณะ สถาบนนไดสรางตวชวดเกยวกบความโปรงใสและการเปดเผยขอมลของรฐบาลในอตสาหกรรมเหลานน และพฒนาเปน Revenue Watch Index หรอ RWI สถาบนนไดจดทา RWI ใน 41 ประเทศในป พ.ศ. 2553 (ซงยงไมรวมประเทศไทย) และผลการศกษาไดแบงกลมประเทศเปน 3 กลมใหญคอ 1) กลมทม RT อยางรอบดาน (คอมการเปดเผยขอมลรอบดาน ซงมกจะมการนาสญญาแบงปนผลผลต สญญาสมปทานลงเวบไซตของหนวยงาน) 2) กลมทม RT บางสวน (เปดเผยขอมลบาง) และ 3) กลมทม RT อยนอย (เปดเผยขอมลนอย และไมรอบดาน เชน มแคปรมาณการผลต ปรมาณสารอง ฯลฯ)4 หากประเทศไทยมการศกษาเกยวกบการเปดเผยขอมลดงกลาวกจะทาใหการตรวจสอบโดยการมสวนรวมของประชาชนเปนไปไดงายขน ซงกจะเปนผลดกบบรษทเองดวย โดยเฉพาะในชวงเวลาทมความไมไววางใจกนสง

สาหรบเอกสารทวเคราะหนโยบายเกยวกบเหมองแรและชมชนนน พบวามเปนจานวนนอย โดยเฉพาะอยางยงความสมพนธอนสลบซบซอนของฝายตางๆในกระบวนการกาหนดและตดสนใจ เชนในกรณของการแกไขปญหาสารพษตะกวในพนทคลตลาง จงหวดกาญจนบร ผลการศกษาพบวาการตดสนใจนโยบายในกระบวนการแกไขปญหาสวนหนงขนอยกบกระแสการเมองและการตอรองอานาจของฝายตางๆ

4 “Revenue Watch Index” ในอตสาหกรรมนามน กาซ และเหมองแร โดยภร สรสนทร ในโพสตทเดย ศกรท 5 พฤศจกายน 2553

14

ภายในจงหวะเวลานน กลไกการขบเคลอนกระบวนการนโยบายสาธารณะกยงไมเขมแขง การตดสนใจนโยบายจงมลกษณะกลบไปกลบมามไดมงเพอการแกไขปญหาอยางแทจรง และเมอมการตดสนใจนโยบายแลว ปรากฏวานโยบายดงกลาวกลบไมไดรบการนาไปปฏบตใชอยางจรงจง ซงเปนสาเหตสาคญอกสาเหตหนงททาใหปญหาไมไดรบการแกไข (เกอเมธา ฤกษพรพพฒน 2007)

การวเคราะหประเดนผลกระทบของเหมองแรตอชมชนทองถนนนคงจะมองแยกสวนในแตละธรกจเหมอง ในแตละพนทไมได เพราะวานโยบายการพฒนานนเปนภาพใหญในระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบนานาชาต อนทจรงแลว ในแงของนโยบายภาพรวมเกยวกบทรพยากร ไดมหลายองคกรทนาเสนอหลกการทสาคญๆ โดยอางองจากรฐธรรมนญ 2550 เชน ในมาตราท 85

“รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานทดน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ดงตอไปน (๑) กาหนดหลกเกณฑการใชทดนใหครอบคลมทวประเทศ โดยใหคานงถงความสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ทงผนดน ผนนา วถชวต ของชมชนทองถนและการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ และกาหนดมาตรฐานการใชทดนอยางยงยน โดยตองใหประชาชนในพนททไดรบผลกระทบจากหลกเกณฑการใชทดนนนมสวนรวมในการตดสนใจดวย...”

หลกการทสาคญนจะนามาสการปฏบตไดโดยกระบวนการประเมนสงแวดลอมระดบยทธศาสตร หรอ Strategic Environmental Assessment (SEA) ซงเปนการประเมนทางเลอกทหลากหลายในการพฒนา โดยวเคราะหขอดขอเสยของแตละทางเลอกอยางละเอยดถถวน แลวคอยมาผสมผสานจนไดทางเลอกทดทสดทจะกอใหเกดการพฒนาอยางยงยนมากทสด ซงในการทา SEA นนหมายถงวาจะตองนานโยบายพฒนาทงหมดของทกกรมทกกระทรวงทกทองถน มาวเคราะหรวมกนโดยทหลายภาคสวนมสวนรวมในการวเคราะหและระบขอบเขตของผลกระทบทงในแงของประเดนและในแงของพนท หลงจากนนจงคอยใชกระบวนการมสวนรวมจากผทมสวนไดสวนเสยนาทางเลอกทเหมาะสมทสดมาพฒนาเปนโครงการ

ในขอบเขตทแคบลงมากวานโยบายการพฒนาระดบชาต กรณมลพษจากอตสาหกรรมทมาบตาพดไดทาใหเกดการตนตวในเรองการประเมนผลกระทบสงแวดลอมจากโครงการหรอกจกรรมตางๆ และจากการประชมเครอขายสงแวดลอมจากอตสาหกรรมทวประเทศ รวมกบสานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ไดมขอเสนอแนะ5 เชน

5 จากเวทรบฟงความคดเหน “รางรายงานขอเสนอแนะของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ตอกรณขอรองเรยนของเครอขาย

ประชาชนภาคตะวนออก” วนท 8 เมษายน 2554 ณ โรงแรมมราเคล แกรนด จดโดยสานกสงเสรมและประสานงานเครอขาย สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (www.nrct.or.th)

15

1) รฐตองทบทวนประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเรองกาหนดประเภท ขนาด และวธปฏบตสาหรบโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชน

2) กระบวนการจดทาประกาศ ควรใหองคการอสระดานสงแวดลอม และสขภาพ ตามมาตรา 67 วรรคสอง ทาหนาทกาหนด เพราะมความเปนกลาง ไมมผลประโยชนขดกน

3) รฐตองปรบปรงระบบ กลไก และกระบวนการทา EIA / HIA และกระบวนการในการตดตามตรวจสอบ กาหนดมาตรการลงโทษสาหรบอตสาหกรรมทไมปฏบตตามเงอนไข รวมทงการชดเชยและเยยวยา

นอกจากขอเสนอเชงนโยบายเหลานแลว สงทจาเปนอยางยงยวดทขาดหายไปคอนโยบายเพอสนบสนนการคาดการณและการเตรยมการเพอรองรบความเสยงในอนาคต ซงควรจะมการศกษาวจยและวเคราะหเชงอนาคตในประเดนของความเสยงใหมๆ ทเกดขนจากการผสมผสานกนของหลายปจจย และความเสยงเหลานจะสงผลกระทบอยางรนแรงตอความปลอดภยและคณภาพชวตของชมชนรวมทงสงแวดลอมในบรเวณนนดวย เชน ปจจยเรองฝนและความชน ลกษณะทางธรณวทยาทเปนภเขา หนาผา หนเนอแนนทเกดการผกรอน ผนวกกบการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน และการเปลยนแปลงสงแวดลอมโดยฝมอมนษย (เชนการทาเหมองแร การขยายพนทยางพาราและสวนผลไม) อาจทาใหเกดพนทเสยงดนโคลนถลม ดงทปรากฏในจงหวดสราษฎรธาน กระบ และนครศรธรรมราช เมอปลายเดอนมนาคม-ตนเดอนเมษายน 2554 สงผลใหเกดความสญเสยทงชวตและทรพยสนอยางกวางขวาง

เหตการณนาปาไหลหลาก นาทวมพนท และดนหนถลมในภาคใต โดยเฉพาะอยางยงในจงหวดนครศรธรรมราชนน มผใหความเหนวามาจากการใหสมปทานแรกบบรษทเอกชนเพอทาแรแบไรต และเฟลสปาร ซงนอกจากจะทาใหเกดภยดานกายภาพแลว หลงจากทมการวเคราะหดงกลาว จงมขอเสนอใหยกเลกหรอยตการตอสญญาสมปทานเหมองแรในพนท สวนหนวยงานรฐกใหขอมลวาไมมเหมองถลมสรางความเสยหายตอพนทแมวาเหมองขนบนไดตามไหลเขาจะมการชะลางหนาดนและหนเพราะวาสวนประกอบของเหมองคอแกรนตซงมความแขง และเหมองเฟลสปารไมตองใชนาเปนองคประกอบ แตถาประชาชนตองการพสจนวาเหมองถลมหรอไม สามารถประสานมายง กพร.เพอตรวจสอบพนทได6 อยางไรกตาม การทาเหมองแรนบเปนการปรบเปลยนรปแบบการใชทดนทอาจจะสงผลใหเกดความเสยงตอภยพบตไดงายขน หรอทาใหภยพบตทเกดตามธรรมชาตนนรนแรงขน จะเหนไดวาหลงจากอบตภยทสราษฎรธาน กระบ และนครศรธรรมราช กรมทรพยากรธรณไดเตรยมหารอกบสานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร เพอกาหนดปจจยดานการเปลยนแปลงภมประเทศไวในเกณฑของรายงานวเคราะหผลกระทบดานสงแวดลอมดวย

6 ขอมล “เปดสมปทานเหมองแรใต ตนตอ “ดน-หน” ถลม..?” จากหนงสอพมพมตชนรายวน 5 เมษายน 2554 หนา 2 สมภาษณอธบดและหวหนาฝายของกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.)

16

1.5 การวเคราะหวพากษฐานคดหรอมมมองเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน จากกรณตวอยางทกลาวถงในการทบทวนเอกสารครงน จะเหนไดวามมมองเรองเหมองแรและ

ผลกระทบตอชมชนนนมหลากหลาย หนวยงานรฐ เชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข กมมมมองทแตกตางกน นกวชาการสาขาตางๆ ทลงไปทาวจยกมกจะมสมมตฐานและมมมองทแตกตางกน ชาวบานเองกมทงผทไดรบผลกระทบซงคดคานเหมอง และมทงผทหาประโยชนตางๆ ซงอาจจะคดคานหรอสนบสนนเหมอง บอยครงทมมมองเหลานถกลดทอนเปนแคความขดแยงของคตรงขาม ซงเปนอปสรรคตอการแกไขปญหา เพราะหนทางตบตนเมอเหลอคตอสทยนอยคนละมม

เอกสารทวเคราะหฐานคดเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชนมจานวนนอยมาก ทงๆ ทการวเคราะหเชงปรชญา อานาจของความร ความสาคญของการตคาความหมาย เปนสงทจะทาใหเขาใจปรากฏการณเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชนไดลกซงขน และคนหาแนวทางในการจดการปญหาไดอยางแจมชดยงขน เชน การทชาวบานอางวาอาการปวยเกดจากผลกระทบจากเหมองแรตะกวทปนเปอนในลาหวยคลต และการทแพทยผเชยวชาญเปนผวนจฉยอาการตางๆ วาเกดจากสารตะกวหรอไม ซงทงสองฝายตางใหความหมายและตความเกยวกบอาการของโรคแตกตางกน และนาไปสการรบรและองคความรทขดแยงกน ยงไปกวานน ความรและความเปนจรงเชงระบาดวทยานนไดรบการสถาปนาจนกระทงจากดวงอยในกลมผเชยวชาญ ในขณะทประสบการณและความทกขยากของชาวกะเหรยงนนแปรสภาพเปนสงทไรความหมาย ไรอานาจในการตอรอง (Lertsatienchai, Pakorn (ปกรณ เลศเสถยรชย) 2006, Sitthikriengkrai, Malee (มาล สทธเกรยงไกร) 2007)

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตไดวเคราะหถงปจจยหลายประการทเปนตนเหตของปญหาการละเมดสทธของประชาชน โดยเฉพาะสทธชมชนและสทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถน หนงในปจจยนนคอฐานคดของรฐ เชน “ทดนเปนสนคา” (ในกรณธรกจเหมองแร อาจเรยกไดวา “สนแรในดนเปนสนคา”) และ ฐานคดวา “สทธชมชนในการจดการฐานทรพยากรขดขวางการพฒนา” ฐานคดเชนนทาใหเกดความขดแยงในการใชพนท นอกจากนน ยงมปญหาทเกดจากกลไกการแกไขปญหาของรฐ และการใชอานาจหรอการเลอกปฏบตของเจาหนาทรฐในการแกไขปญหาความขดแยง ซงกมกจะมาจากฐานคดอานาจนยมในระบบราชการ หรอฐานคดทมการแบงสวนงานจนกระทงแขงตงตายตว จนกระทง “เหมอนขาราชการไมไดทาหนาทของมนษย แตทาหนาทของราชการ7”

7 สมภาษณศศน เฉลมลาภ มลนธสบนาคะเสถยร พธท 11 พฤศจกายน 2009 (สบคนจาก www.seub.or.th เมอวนท 5

มกราคม 2554) “ผมเคยเจอเจาหนาทจากกรมทรพยากรธรณคนหนงทมขอมลอยในมอวาตรงไหนมสารพษ มาก กลาง นอย จะเอามาพดกบชาวบานหรอเอามาเสนอแนะกไมได เพราะวาไมใชหนาทความรบผดชอบโดยตรงของกรมเขา ดงนนถาเกดใหลกนองประกาศออกไปกเปนการทาเกนหนาท คอทกคนยดตดกบหนาท มนเหมอนขาราชการไมไดทาหนาทของมนษยนะ แตทาหนาทของราชการหนาทของลกนองอยางเดยว ดงนนมนเปนกรรมของประชาชน”

17

สาหรบการแกไขปญหาความขดแยงกรณโปแตช กมขอเสนอแนะเพอการสรางความเปนธรรมในการจดการทรพยากรแร (มกราคม 2554) โดยเนนทการปรบเปลยนฐานคด โดย 1) ใหยดหลกความเปนเจาของทรพยากรแรรวมกนระหวางรฐ ชมชนทองถนและสาธารณะ 2) ใหนาเอาตนทนทางธรรมชาตเขามารวมในการประเมนความเหมาะสมและความคมคาในการทาเหมองแรทกชนด และ3) การพจารณาทางเลอกในการจดการทรพยากรแร และแนวทางการจดเกบรายไดใหเหมาะสมกบประโยชนทประเทศ ชมชนและสาธารณะจะไดรบ

งานวจยทจะสบสาวเพอถอดรอฐานคดเหลานยงมอยนอยมาก และจรงๆ แลว เปนชองโหวทวชาการมนษยศาสตรสาขาปรชญา หรอสงคมศาสตรเชนสงคมวทยา สามารถจะเขามาเตมเตมไดเปนอยางด ทผานมามกจะมการอางองถงประเดนนอยบอยครง อาท

• รฐมงเนนความเตบโตและผลกาไรดานเศรษฐกจเปนสาคญจนกระทงมองขามคณคา ความสมพนธ และจตวญญาณความเปนชมชน การมเหมองแรทาใหสภาพเศรษฐกจเปลยนไป ตอไปนคนในชมชนตองหากนและใชชวตประจาวนโดยการหาซอ มใชหาตามแหลงธรรมชาตตอไป

• เรามกจะยดตดกบวธคดวาทรพยากรเปนของรฐ แทจรงควรยดหลกทรพยากรรวม การคดแบบทรพยากรรวมนนสงคมตองมสวนรวมในการตดสนใจ ไดประโยชนและรบผดชอบรวมกน รบความเสยงรวมกน

• เหมองทาลายความสมพนธในชมชน ทาใหเกดความขดแยงในพนท มการแบงแยกกนเปนกลมทเหนวาเหมองแรสงผลกระทบตอสงคมและชมชน กบ กลมทสนบสนนเหมองแรเพราะเปนแหลงงานซงสะทอนผานภาพของผชปาย “ชมชนไมเอาเหมอง” กบ ผชปาย “เหมองเปนบานของเรา”

• “จากมมมองตอสภาพ “แหลงนา” ทตางกนระหวางชาวบานและเจาของโครงการ กลายเปนชนวนเหตสาคญตอปญหาการปนเปอนโลหะหนกในแหลงนา ภายหลงจากมเหมองทองเกดขน”8

• “การมเหมองทาใหคณคาความเปนมนษยและคณคาทางทรพยากรเปลยนไป คณคาทางประวตศาสตรกสญหาย เชน ในพนทเหมองถานหนแมเมาะ มการขดเจอซากดกดาบรรพของหอยขมนาจดแหลงใหญหลายสบไร แตกไมสามารถทจะหยดยงการขดนาถานหนมาใชตอได จากพนทโซน C (culture) แหลงวฒนธรรมแหลงประวตศาสตร กสามารถเปลยนไปเปนโซน

8 จาก “เปลยนไปเลย” จดพมพโดยสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (2553) หนา 18

18

E (economic) แหลงเศรษฐกจไดอยางงายดาย อกทงกรณพนทลมนา 1A สามารถกลายเปนพนทลมนา 1B ได” 9

คากลาวทยกขนมาขางตนแสดงใหเหนถงฐานคดหรอมมมองทแตกตางกน และแสดงวามการใหคณคากบสงหนงเหนอกวาอกสงหนง มการสรางและยอมรบความสมพนธเชงอานาจทแตกตางกน ปกตพนท “เสยงภย” (เสยงตอโครงการพฒนาอตสาหกรรมขนาดใหญ) มกจะเปนบรเวณของผคนชายขอบและผทไรอานาจ ปรากฏการณนอาจเรยกไดวาเปน “environmental racism”

หากมองแบบนกคดเรองความเปนธรรมหรอมองแบบ Rawlsian หรอ Distributive justice แลว การทาเหมองแรนนไมเปนธรรมตอชมชนโดยรอบ เพราะสงผลกระทบตางๆ และนาสงทไมตองการออกสชมชน (Externalities) ผลเสยและผลกระทบตางๆ ทชมชนตองแบกรบเหลานถอวาไมตองนบเขามาเปนตนทน ทผานมา ฐานคดหลกของผมอานาจเนนทการมองเหมองแรแบบ “อรรถประโยชนนยม” หรอ Utilitarianism เชน “เหมองแรเพอการพฒนาของชาต” เปนการมองประโยชนโดยรวมและมองขามผคนททกขรอน และฐานคดเชนนเปนการสรางความไมเปนธรรมใหเกดขนในสงคม สวนฐานคดแบบ “trade off” นนมกจะไมพจารณาวาใครไดใครเสย ชดเชยไดหรอไม จะเหนไดวามฐานคดทหลากหลาย ซงหากวเคราะหแลว ความไมเขาใจกนและความขดแยงตางๆ กลวนมาจากฐานคดทตางกนนเอง

1.6 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรและการขดแรตอชมชนรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช10

การทาเหมองแรนอกจากจะไดแรหลกแลว กจะม“เพอนแร” หรอ “หางแร” เชน สงกะสจะมเพอนแรเปนแคดเมยม ซงสงกะสเปนแรทใชประโยชนทางเศรษฐกจ แตไดเพอนแรทไมพงปรารถนาคอแคดเมยมมาดวยเสมอ จงเกดการปนเปอนแคดเมยมในสงแวดลอม ในกรณของรอนพบลยในอดต มการทาเหมองแรดบก มทงเหมองเรอ ขดอยกลางชมชน “ชมชนทายเรอ” และการขดแรบนภเขาทอยใกลชมชน ซงมสายแร และนาแรดบกไปใชประโยชน สวนกากแรทมสารหนไมมคณคาทางเศรษฐกจกถกทงกระจดกระจายอยมากมายบนเขาหลวง นาในบอนาของชาวบานจงมสารหนปนเปอนทงทเกดขนตามธรรมชาตและมกจกรรมการทาแรเปนตวเรง มเหตการณหนงทเคยเกดขนบนเขาหลวง อ.รอนพบลย เกดฝนตกหนก ม

9 สนตภาพ ศรวฒนไพบลย จากเวทเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแรในประเทศไทย รายงาน โดยโสธดา นราช ในขาวสงแวดลอม ทศทางอนาคต "เหมองแรไทย" ควรเดนหนาอยางไร จากhttp://www.greenworld.or.th/greenworld/population/1169 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554

10 จาก “ผลกระทบดานสขภาพจากเหมองแร โดย รศ.นพ.สนทร ศภพงษ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ใน

“สรปการสมมนา“ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชน” วนท 8 กมภาพนธ 2554 สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

19

กากแรทมสารหนในบอเกบนาเสยของโรงแตงแรไหลลงมาจากเชงเขาสชมชนดานลาง ทาใหเกดสารหนปนเปอนในชมชนมากขน เหตการณแบบนกเคยเกดขนกบบรษทผาแดง อ.แมสอด กลาวคอ มการพงทลายของบอเกบนาเสยเมอฝนตกหนกทาใหแคดเมยมไหลลงมาปนเปอนนาขาวของชาวบาน

ทไหนกตามทมแร หากมาตรการควบคมดแลของรฐไมด กจะสงผลกระทบสง อยางรอนพบลยไมเพยงบรษทเอกชนทไดรบสมปทานเหมองเทานน ชาวบานกไปขดแรดวย การทาเหมองแรแบบชาวบานคอการเกบหาแรกนเอง ไมใชในรปของอตสาหกรรมหรอบรษท หากเจอสายแรกจะมรายไดด กระบวนการรอนแร ใชวธตามมตามเกด ทาในลาธาร และเกดการทงกากแรตามลาธารเชนเดยวกน การแตงแรใน รอนพบลยทากนในชมชน การปนเปอนของสารหนจงกระจายไปตามบานเรอนทวทงหมบาน การแกปญหาจงทาไดยาก

ตามปกตมนษยตองดมนาวนละ 2 ลตร ดงนนเมอสารหนปนเปอนในนาดม กจะไดรบผลกระทบตอสขภาพทชดเจน เพราะมนษยตองทานอาหารและดมนาทกวน ในทางตรงกนขาม ถาเปนการปนเปอนในสงทมนษยไมไดบรโภคทกวน กจะเหนผลชากวา

สาหรบทรอนพบลยมทงการทาเหมองในชมชนเองและบนเขาหลวง สาหรบบนเขานนชาวบานบอกวาทากนมาตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 แลว ชาวออสเตรเลยไดเหนลกษณะการทาเชนนนกเตอนเรองการปนเปอนของสารหน เพราะเมอมการทาแรกจะมการทงกากแร (arsenopyrite) กระจดกระจายเปนวงกวางอยเตมพนทเขาหลวงและชมชน จงเกดการปนเปอนของสารหน โดยเฉพาะในบอนาตนทใชอปโภคบรโภค เ มอได รบสารหนเขาไป ชาวบานกเกดเปนโรค “ไขดา” ฝามอฝาเทากจะหนา เ รยกวา hyperkeratosis ผวหนงเมอถกกระตน melanocyte มากๆ กจะเกด hyperpigmentation หรอมจดดาๆ ทชาวบานเรยกกนวา “ตวลาย” แตผลกระทบทรายแรงกวา “ตวลาย” คอการพฒนาเปนมะเรง squamous cell carcinoma และชวงหลงมรายงานวามการตรวจพบมะเรงปอด และมะเรงกระเพาะปสสาวะดวย เพราะสารหนเปนสารกอมะเรง (carcinogen type 1 ) และขอมลจากสานกงานสาธารณสขจงหวดนครศรธรรมราชรายงานถงกลมเสยงทอาเภอรอนพบลยในป พ.ศ. 2530 วาจากประชากรทงหมด 15,988 คน พบกลมเสยง 1,049 คน คดเปนอตราความชก 6.56 %

ในกรณของรอนพบลยนน มการอางถงกรอบแนวคดท รศ.ดร.นพ.พงศเทพ ววรรธนะเดช เสนอวาการเกดโรคอนเนองจากสงแวดลอมประกอบดวย 2 ปจจย ปจจยแรกคอ สงคกคามตามธรรมชาต เหตการณตามธรรมชาต และปจจยทสองคอ สงคกคามจากความทนสมย นนคอการพฒนาของมนษย เมอสงคกคามเหลานถกปลดปลอยสสงแวดลอม สอากาศ นา อาหาร ดน และมนษยรบเขาสรางกายกอใหเกดผลกระทบทางสขภาพ กรณรอนพบลย ชมชนจงไดรบผลกระทบมาก เพราะมการปนเปอนสนา และขาว ซงเปนสงจาเปนทมนษยจะตองบรโภค การแกไขปญหาคอแนะนาใหชาวบานหยดดมนาบอ ใหดมนาประปา หรอนาฝน หรอนาบรรจขวด แตการฟนฟพนททงหมดนนตองใชงบประมาณมาก ปญหานนยงคงมอยอกนาน

จากการท นพ. สนทร ศภพงษสรปความเปนมาของผลกระทบจากเหมองแรและการขดแรตอสขภาพของชาวบานรอนพบลยนน ผทบทวนเอกสารพบวามบทเรยนหลายประการคอ

20

1) ความรเรองเกยวกบเหมองแรและการขดแรโดยชาวบานซงเปนการแพรกระจายของการปนเปอนนนมนอยมาก จนกระทงไมไดมการควบคมหรอเฝาระวง ทาใหสารหนกระจายตวออกไปอยางกวางขวางและสะสมอยในสงแวดลอม

2) เมอเกดผลกระทบแลว ความรเกยวกบการจดการ ฟนฟ และบาบดการปนเปอนกมนอยมากเชนกน รวมทงไมมหนวยงานทรบผดชอบโดยตรง ดงนน ชาวบานยงตองเจบปวยและทกขทรมานจากพษสารหนตอไป

3) ชาวบานทรอนพบลยพยายามปรบตวตอสถานการณทเกดขน มการรณรงคใหชาวบานใชแหลงนาแหลงอนทปลอดภยมากกวา แตคนทไมร เชนชาวบานทอพยพเขามาใหมกอาจจะไดรบผลกระทบจากสารหนทปนเปอน

4) ชาวบานสวนใหญไมมทางเลอกอนนอกจากอยอาศยในพนทตอไป แตในขณะเดยวกนกไมอยากใหหนวยงานรฐประกาศใหเปนพนทมปญหา เนองจากชาวบานจะรสกวาถกรงเกยจจากสงคม และอาจจะสงผลกระทบกบผลตผลจากทองถนดวย

1.7 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนกะเหรยงบานคลตลาง อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร

ในป พ.ศ. 2510 มการทาเหมองแรบองามและโรงแตงแรคลตของบรษท ตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ในพนทตาบลชะแล อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร ตอมาไดเกดการรวไหลของตะกอนแรจากบอกกเกบตะกอนลงสลาหวยคลต สรางความเดอดรอนใหแกหมบานคลตทมประชากรจานวน 46 หลงคาเรอน เพราะลาหวยคลตเปนแหลงนาหลกของชาวบานและยงจบสตวนา หากนพชผกบรเวณรมลาหวย

ผลกระทบจากการปนเปอนนชดเจนขนในป พ.ศ. 2536-2537 เมอชาวบานมอาการเจบปวยและเสยชวต เดกแรกเกดปวย มพฒนาการชา จากการตรวจสอบพบวาปรมาณสารตะกวในเลอดชองประชาชนโดยสวนใหญอยระหวาง 30-50 มลลกรมตอเดซลตร ชาวบานตองหลกเลยงไปใชนาจากประปาภเขาทมหนปนปนเปอนมากทาใหเสยงตอการเปนนว สตวเลยงของชาวบานกลมตายเนองจากดมนาทลาหวยคลตทมสารตะกว

จากการสารวจโดยกรมควบคมมลพษพบวาบรเวณลาหวยชมชนคลตลางมการปนเปอนของสารตะกวในปรมาณสง ซงตะกอนตะกวทปนเปอนสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงมชวต คอ เมอสตวนามากนตะกอนดนทมสารตะกวปนเปอน กจะไปสะสมในตว และเขาไปอยในหวงโซอาหาร เมอมการรองเรยน ทางกรมทรพยากรธรณและสานกงานอตสาหกรรมจงหวดกาญจนบรไดเขามาตรวจสอบพนทและสงการใหโรงแตงแรหยดดาเนนงานและปรบเปนเงน 2,000 บาท ตามทบญญตไวในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 จากการตรวจสอบพนทของคณะอนกรรมการฯ ของสานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตพบวาโรงแตงแรไมมระบบการบาบดนาเสยจากกระบวนการผลต สภาพบอเกบตะกอนไมมการป

21

ลาดดวยวสดกนซมทาใหสารพษอาจไหลลงสนาใตดน รวมถงพบวามการตอทอนาทงจากบอเกบกกตะกอนลงสหวยคลตโดยตรงมาเปนเวลานาน นอกจากจะกระทบตอสขภาพของชมชนหมบานคลตแลวแหลงนาทปนเปอนยงมโอกาสไหลลงสอางเกบนาเขอนศรนครนทรได แมวาปจจบนโรงแตงแรไดหยดดาเนนการและสภาพนาเรมมสารตะกวเจอจางลง แตกยงคงมอยในสตวนาและพชผกทชาวบานเกบมาบรโภคเพอการดารงชวต และชาวบานคลตหลายรายยงมอาการเจบปวยจากพษตะกวทสะสมมายาวนานในรางกาย สาหรบเรองคดความทมการฟองรองนน เรมจากในป พ.ศ. 2541 ชาวบานรองเรยนสถานการณตอสอมวลชน แตกไดรบการแกไขเยยวยาจากภาครฐนอยมาก ในป พ.ศ. 2546 ชาวบาน 8 คนจงยนฟองบรษทในขอหาละเมด พ.ร.บ.สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2535 และปรากฏวาชาวบานชนะคดในศาลชนตน โดยศาลสงใหบรษทฯ จาย 4.26 ลานบาท ตอมาบรษทยนอทธรณ และศาลอทธรณพพากษาใหบรษทใชเงนแกชาวบานทง 8 รวมเปนเงนทงสน 29,551,000 บาท พรอมดอกเบยรอยละ 7.5 ตอป จากเงนตนดงกลาว เพราะเหนวาศาลชนตนกาหนดคาชดเชยความรายแรงแหงการรวไหลหรอแพรกระจายของสารตะกวดงกลาวยงไมเหมาะสม ปจจบนคดอยในชนศาลฎกา

นอกจากน ในป พ.ศ. 2547 ชาวคลตลางยนฟองกรมควบคมมลพษตอศาลปกครอง ในฐานละเลยการปฏบตหนาทหรอปฏบตหนาทลาชาตอการแกไขปญหาฟนฟลาหวยคลตลาง และเรยกรองคาเสยหายจากการเสยโอกาสในการไมสามารถดารงชพไดตามปกต จนในป พ.ศ. 2551 ศาลปกครองกลางพพากษาวากรมควบคมมลพษปฏบตหนาทดงกลาวลาชาจรง ใหชดใชเงนแกชาวบาน 743,226 บาท ปจจบนคดอยในขนการพจารณาของศาลปกครองสงสด

ตอมาในป พ.ศ. 2550 ชาวบาน 151 คนไดยนฟองรองบรษทฯ เรยกคาเสยหายทงสน 1,041,952,000 บาท ศาลไดตดสนใหบรษทตะกวคอนเซนเตรทส ชดใชคาเสยหายใหเปนเงนรวมกนทงสน 35,800,000 บาท และศาลชนตนจงหวดกาญจนบรยงไดอานคาพพากษาตดสนใหบรษทดาเนนการฟนฟลาหวยทมสารตะกวปนเปอนใหกลบมาใสสะอาดดงเดม

ในเชงทฤษฎแลว กรณของผลกระทบตอสขภาพจากการปนเปอนแรตะกว มาตรการแกไขปญหาสามารถแบงเปน 2 ระยะคอ ระยะสน และระยะยาว สาหรบระยะสน ควรจะมการควบคมความเสยง เพอไมใหการปนเปอนแพรกระจายออกไป การลดความเสยง โดยการลดการสมผสสงแวดลอมทมการปนเปอนแรตะกว การใหการรกษาแกผไดรบตะกวปนเปอนในเลอด ในระดบทเสยงตอการเกดปญหาสขภาพ และการประชาสมพนธใหขอมลถงความเสยง เพอใหประชาชนเขาใจสภาพปญหาและระดบความเสยงอยางถกตอง

สวนในระยะยาวนน ควรจะมการประเมนผลกระทบตอสขภาพเพอทราบขนาดของผลกระทบ การเฝาระวง โดยการเกบตวอยางในบรเวณเสยงมาวเคราะหการปนเปอนตะกวอยางตอเนอง การตรวจสขภาพของประชาชนทอาศยในบรเวณพนทเสยงอยางตอเนอง และการประชาสมพนธใหขอมลถงความเสยง เพอสรางความเขาใจแกประชาชนในการรบรความเสยง และนาไปสการปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมในการจดการความเสยง

22

ในทางปฏบตแลว มาตรการเหลานไมสามารถจะลดผลกระทบไดอยางสนเชง แนวทางแกปญหาสาคญคอ จตสานกในการรวมกนแกไขและรบผดชอบ และตองเขาไปรบฟงความตองการทแทจรงของชาวบานวามปญหาอะไร อยางไร (ดาวลย ววรรธนะเดช จากการสมมนา 2554) หมบานคลตลางเปนพนททมการศกษาวจยอยมาก ทงในรปของโครงการวจยและวทยานพนธระดบตางๆ กรณของคลตถอวาเปนบทเรยนทสาคญในประเดนตอไปน

1) ชมชนบรเวณนนเปนกลมชาตพนธกะเหรยงกลมโปว หรอ โผลว ซงถอไดวาเปนกลมชายขอบทมภาษาและวฒนธรรมแตกตางจากกลมหลกในสงคม ทาใหการเรยกรองสทธและการสอสารสภาพความเจบปวย ความเดอดรอนตางๆ มจากด ทผานมาจงตองอาศยกลมองคกร บคคล และหนวยงานจากภายนอกเขามาเปนแกนหลกให

2) พนทหมบานอยหางไกลจากบรการสาธารณะตางๆ ชาวบานตองเดนทางมาทหมบานใกลเคยงเพอใชบรการของโรงเรยนและสถานอนามย เมอเกดอาการเจบปวยตองเดนทางไกลและยากลาบากมายงโรงพยาบาลในตวเมองกาญจนบร หรอกรงเทพฯ และเมอเกดการฟองคดความ กตองเดนทางไกลมาขนศาล

3) แมวาจะมบคคล องคกร หนวยงานทใหความสนใจเกยวกบกรณของคลตเปนจานวนมาก แตกพบวาความพยายามเหลานไมสามารถจะแกไขปญหาไดอยางสนเชง ความรเกยวกบการเยยวยา บาบดแกไขสภาพทปนเปอนนนมอยอยางจากดมาก และการลงทนเพอบาบดนาในลาหวยนนใชงบประมาณมาก การตงคณะกรรมการแกไขปญหากเปนการทาหนาทตามบทบาทของหนวยงานเปนสวนใหญ ตางมลกษณะการปกปองการทางานของหนวยงานของตนเองโดยขาดลกษณะการประสานงานเพอแกไขปญหาอยางจรงใจและจรงจง11 นอกจากนน ขาราชการกมการปรบเปลยนโยกยายซงเปนอปสรรคตอการดาเนนงานอยางตอเนอง

4) บรเวณพนทปญหา เปนสวนหนงของผนปาตะวนตกทอยตดตอกบเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรและหวยขาแขงซงไดรบการประกาศเปนมรดกโลก และเคยมมตจากคณะกรรมการแหงชาตวาดวยอนสญญาคมครองมรดกโลก (2541) ซงทประชมมมตใหยกเลกการทากจกรรมเหมองแรทงหมดในบรเวณโดยรอบเขตฯ แตกยงไมไดรบการปฎบตตามอยางจรงจง เนองจากแตละหนวยงานทเกยวของมลกษณะงานทแตกตางกนและมหลายสวนทขดแยงกน อาท กรมปาไมตองการพนทคนเพอเปนพนทปาอนรกษ แตกรมทรพยากรธรณตองการใหมการทาเหมองแรตอไป โดยไมมนโยบายระดบสงใหถอปฏบตรวมกน12

11 จากแนวทางแกไขปญหา Klity Deadly River โดยสรพงษ กองจนทก จาก http://www.karencenter.com/kitty-deadly-river6.htm สบคนเมอ 16 ธนวาคม 2554 12 เพงอาง

23

5) ทผานมา ศาลไดพจารณาถงการชดเชยทเปน “คาทตองเสยความสามารถและโอกาสในการทางานอยางสนเชงหรอบางสวนทงในปจจบนและอนาคต คาเสอมสขภาพอนามยไดรบทกขเวทนาทางดานจตใจและสญเสยอวยวะ คณภาพชวต โอกาสทจะพฒนาตนอยางมศกดศรและความสามารถทจะสบตอชาตพนธได และคาขาดประโยชนในการใชนาอปโภคบรโภค ขาดแหลงอาหารขาดประโยชนในการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจากหวยคลต” ซงนบวาเปนการคดคานวณทใหความสาคญกบหลายๆ มตของชมชนและเปนการสรางมาตรฐานใหมของการชดเชยการสญเสยทผานมา อยางไรกด หากมองอยางสดโตงแลว ชมชนไมสามารถจะซอความเปนชมชนและสขภาพอนามยกลบคนมาไดอก กรณนจงเปนบทเรยนสาหรบการพฒนาอตสาหกรรมในพนทอนๆ และการทบทวนแนวคดเกยวกบความเปนธรรมดานสงแวดลอมทดยง

1.8 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนแมตาว อาเภอแมสอด จงหวดตาก พนทตาบลแมตาว ตาบลแมก อาเภอแมสอด จงหวดตาก ไดรบผลกระทบจากการประกอบกจการ

เหมองแรสงกะสขนาดใหญ 2 แหง คอบรษทผาแดง อนดสทร จากด (มหาชน) มโครงการเหมองแรสงกะส ทบรเวณดอยผาแดง ตาบลพระธาตผาแดง ไดประทานบตรในป พ.ศ. 2525 เรมทาเหมองแรป 2527 และบรษทตากไมนง มโครงการเหมองแรสงกะส ทบรเวณผาเดะ ตาบลพระธาตผาแดง ในป พ.ศ. 2536 ในระหวางป พ.ศ. 2541–2546 มการตรวจวดระดบสารแคดเมยมในดนและขาวบรเวณนน พบวามการปนเปอนในลานาแมตาว พนดน และพชผลทางการเกษตร รวมทงสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนกวา 6,000 คน ในชมชนตนเหตของสารแคดเมยมท อ.แมสอด จ.ตาก คอธรรมชาตมอยแลว และยงมการทาเหมองสงกะส กยงทาใหแคดเมยมแพรกระจายมากขน จนปนเปอนในดน ในนาขาว จงมการระบวาการทาเหมองหรอการเปดหนาดนใหโลง ไมมพชปกคลม คอสาเหตททาใหเกดการกดเซาะหนาดนอยางรวดเรว และเปนเหตใหแคดเมยมกระจายตวปนเปอนในสงแวดลอมมากขน ในป พ.ศ. 2547 สถาบนจดการทรพยากรนานานาชาตหรอ International Water Management Institute : IWMI) กบกรมวชาการการเกษตรไดเปดเผยผลการวจยการปนเปอนสารแคดเมยมปรมาณสงมากในพนทนาขาวบรเวณลมนาแมตาวและลมนาแมก

ในดานสขภาพและความปลอดภยนน สารแคดเมยมปนเปอนทงในดน พชผลการเกษตร ตะกอนในทองนา และในรางกายของประชาชน ทาใหเกดการเจบปวย โรคอไต-อไต มอาการปวด บรเวณขอ ปสสาวะขดและมสขาวขน มอาการวงเวยนศรษะ บางรายมภาวะไตเสอม นวในกระเพาะปสสาวะและภาวะกระดกพรน ยงชาวบานกนขาวทมแคดเมยม อาการปวยกรนแรงยงขน ไตเสอม ปวดกระดก (กระดกบางลง) ทเรยกวาโรคอไต-อไต จากขอมลของหนวยราชการ อาจมผไดรบผลกระทบจากการทรางกายไดรบสารแคดเมยมจานวนกวา 6,000 ราย นอกจากนจากการตรวจสอบของกรมทรพยากรธรณพบวาแมวาการทาเหมองแรจะมการควบคมไมใหมการทงนาเสยและกากแรลงในแหลงนาธรรมชาต แตหากเกดนาทวมหรอนาปาไหลหลาก หรอเกดการยอหยอนในการปฏบตงาน กจะมสวนเกดการปนเปอนในแหลงนาธรรมชาต

24

ขนได ซงในการสารวจในพนทพบวามความเปนไปไดสง โดยเฉพาะทางกรมทรพยากรธรณไดเกบตวอยางจากหวยบรเวณใกลกองกากแรพบมคาสงถง 560 มลลกรมตอกโลกรม

ในดานเศรษฐกจ ผลผลตสาคญ คอ ขาว เปนขาวหอมมะลทมชอเสยง แตหลงจากทมการปนเปอนทาใหราคาตกตา นอกจากนชาวบานยงไมกลาบรโภคนาจากลานาแมตาวทาใหตองซอนาดม รวมทงไมสามารถนาพชผกทขนตามลานาหรอพนดนมาบรโภคได ตองซอหามาประกอบอาหารเปนการเพมตนทนในการครองชพ และชาวบานตองรบผดชอบคารกษาพยาบาลทเกดจากปนเปอนดงกลาว การแกไขปญหาของรฐคอ การรบซอขาวและนาขาวทมแคดเมยมไปทาลาย และแนะนาใหชาวบานปลกพชชนดอน เชน ยางพารา ปาลมนามน ออย ฯลฯ ทดแทนการปลกพชทใชบรโภค เชน ขาวหอมมะล แตอาชพทานาถอเปนอาชพทสบทอดจากบรรพบรษและสงสมจนกระทงเปนภมปญญาทองถน และหลายพนทเปนทลม ผลผลตจากพชอนๆ จงไมคอยดนก

หลงจากเกดผลกระทบตอชมชนแลว บรษทเหมองแรจะตองจดสงรายงานผลการดาเนนการตามมาตรการปองกนแกไขผลกระทบสงแวดลอมและรายงานผลการตดตามตรวจสอบตอสานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแร รวมทงมการตรวจสอบคณภาพของนาทระบายกลบสธรรมชาต ตอมาบรษทไดตงคณะกรรมการมวลชนสมพนธ ใหทนศนยวจยแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลยในการทาวจยเพอแกไขปญหาเรองสารเคมปนเปอน วเคราะหหาคาแคดเมยมในขาวใหเกษตรกรโดยใชหองปฏบตงานของบรษทฯ รบซอขาวทปนเปอนสารแคดเมยม จดหารถบรรทกนาและขดเจาะบอบาดาลรวมทงสนบสนนใหสรางฝายกนนาเพอบรรเทาการขาดแคลนนาของชมชน สวนกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรใหคณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล ศกษาโครงการกาหนดมาตรฐานมลพษและการจดการสงแวดลอมอตสาหกรรมเหมองแรและโลหกรรม ชนดแรสงกะส เพอศกษาตดตามตรวจสอบและเฝาระวงเพอใหบรรลมาตรฐานการระบายมลพษทกาหนด เปนการเพมประสทธภาพในการกากบดแลการประกอบอตสาหกรรมเหมองแรและโลหะการใหปลอดภยตอชวตและสงแวดลอม กรมควบคมโรคไดทาการตรวจวดระดบสารแคดเมยมในดนและขาวบรเวณอาเภอแมสอด พบปรมาณสารแคดเมยมในดนสงกวาคามาตรฐานยโรปถง 1,800 เทา และการปนเปอนสารแคดเมยมในเมลดขาวรอยละ 95 ของตวอยางมแคดเมยมปนเปอน และจากทคณะกรรมการเฉพาะกจของกรมควบคมมลพษไดเขาสารวจระหวางวนท 2-6 กมภาพนธ 2547 ไดขอสรปวา การปนเปอนนาจะเกดจากกจการเหมองแรสงกะสในพนท เกนกวาทจะพบจากการชะหนาดนตามธรรมชาต

หลงจากการตรวจสอบกรณนแลว คณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรในคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตมขอเสนอใหบรษทผาแดงฯ หยดประกอบกจการชวคราวจนกวาจะฟนฟสภาพดนจนสามารถใชประโยชนไดตามปกต รบผดชอบคาใชจายในการตรวจและรกษาประชาชนทไดรบสารพษโลหะหนกปนเปอนในรางกายและชดใชคาเสยหายตอประชาชนในพนท และใหบรษทตากไมนง จากด นากองหางแรทบรเวณเหมองทเลกกจการไปแลวไปเกบในอโมงค นอกจากนนยงมขอสงเกตวาแนวทางการ

25

แกไขปญหาของหนวยงานรฐไมมความแนนอน ทาใหชาวบานในพนทไมสามารถกาหนดอนาคตในการทาการเกษตรได ทงทวถชวตและภมปญญาทองถนคอการปลกขาวเปนหลก แตหนวยงานของรฐไมไดประกาศใหชดเจนกอนฤดเพาะปลกวาจะจดการอยางไรกบผลผลตเหลานน

ผลกระทบจากการปนเปอนทแมตาว ทาใหไดบทเรยนดงน

1) เชนเดยวกบกรณของหมบานคลตลาง หลายหมบานในพนทแมตาวเปนพนทของกลมชาตพนธ เชนทพะเดะ ประชากรสวนหนงเปนชาวกะเหรยงปกากะญอ ผลกระทบจากการปนเปอน นอกจากจะทาใหวถการเกษตรแบบดงเดมตองเปลยนไปแลว เมอเผชญกบปญหากบความเจบปวยตางๆ ก เปนเ รองยากลาบากทจะเดนทางไปรกษาพยาบาลและตรวจรางกาย นอกจากนน ครอบครวยงตองแบกรบภาระผเจบปวย ทาใหเกดภาวะการณพงพาทสงกวาปกต อยางไรกด บทเรยนทดอยางหนงในการแกปญหาคอโรงพยาบาลแมสอดมความพยายามทจะชวยเหลอชาวบานทมรายไดนอยโดยการจดตงกองทนสวสดการสาหรบผปวยไตวายและออก “บตรแคดเมยม” ให13

2) พนดนทมความเหมาะสมและอดมสมบรณในการทาเกษตรกรรมตองเปลยนไป ขาวทไดจากการทานา เปนขาวหอมมะลทมชอเสยงและเคยไดรบรางวลระดบประเทศ14 ตองถกปรบเปลยนเปนพชชนดอน โดยเฉพาะอยางยงออยเพอสงโรงงานอตสาหกรรมเอธานอล ผลกระทบทเกด ขนไมได มการตคา เปนความสญเสยศกยภาพของพน ทในการผลตขาวหอมมะล เชนเดยวกบทจงหวดเลยไมไดประเมนเปรยบเทยบถงศกยภาพความเปนเมองทนาทองเทยวกบศกยภาพความเปนเมองแหงเหมองแร การประเมนถงศกยภาพดงกลาว นอกจากจะตองมองอยางมวสยทศน สามารถจะมองการณไกลในระยะยาวไดแลว ยงเปนประเดนเรองเกยวกบการต “คณคา” เหนอ “มลคา” และการมองในเชงความเปนธรรมทางสงแวดลอมเหนอการมองแบบอางองประโยชนสวนรวมอกดวย (ดงทกลาวแลวขางตน)

3) พนทแมตาวเปนอกกรณหนงทแสดงใหเหนถงความไมไววางใจกน การแบงพรรคแบงพวกและความขดแยงแตกแยกทางดานความคด และหลายฝายกกลาวอางวาอกฝายหนงจองจะเอาผลประโยชนใสตว เชน มการกลาววาทเจาของทดนเรยกรองเรองการปนเปอนเพราะอยากใหมการจายคาชดเชยเพมเตม หรอกลาววาชาวบานใหทนายฟองรองเพอทจะไดคาชดเชยเพมขน เปนการมองอกฝายดวยแงมมลบ ทายทสดตางฝายตางกตกหลมพรางและตดกบดกเรองคตรงขามจนกระทงมองไมเหนหนทางอนในการแกไขปญหา ความสมพนธภายในชมชนนนเปน

13 “แคดเมยมทแมตาว หนงมวนเดมทยงไมไดแกไข” โดย เกอเมธา ฤกษพรพพฒน, กรวกา วระพนธเทพา 12 พฤศจกายน 2554 จาก http://www.greenworld.or.th/greenworld/local/993 สบคนวนท 7 ธนวาคม 2553 14 “กรณศกษา ปญหาการปนเปอนแคดเมยม อาเภอแมสอด” จากhttp://www.anamai.moph.go.th/download/download/HIA/020309/11%20HIA.doc สบคนวนท 15 พฤศจกายน 2553

26

คณคาสาคญ เปน “ทนทางสงคม” ทมกจะถกสนคลอนโดยการเกดขนของโครงการพฒนาขนาดใหญ ความขดแยงและมมมองดานลบทเกดขนนนไมเคยถกตคาในเชงลบ ทงๆ ทเปนสงท บนทอนความสมพนธ และเปนสงทคอยๆ สะสมมากขนเชนเดยวกบมลพษในเชงกายภาพทสะสมจนกระทงกอใหเกดอาการเจบปวย

1.9 สถานการณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนบานเขาหมอ-ทบคลอ อาเภอทบคลอ จงหวดพจตร

เหมองทองชาตร ทตาบลเขาเจดลก อาเภอทบคลอ จงหวดพจตร ตดกบจงหวดเพชรบรณ ดาเนนการโดยบรษทอคราไมนง โดยมบรษทออสเตรเลยเปนผถอหนใหญ ไดรบประทานบตรตงแตป พ.ศ. 2544 เหมองนไดรบใบรบรองมาตรฐาน ISO 14001 เนนการควบคมผลกระทบสงแวดลอมและยงมกลไกในการตรวจสอบและประเมนประสทธภาพการจดการสงแวดลอม บรษทฯ ยงไดจดตงกองทนฟนฟสงแวดลอมเปนคาใชจายในการตรวจวดและแกไขผลกระทบจากกจกรรมการทาเหมองทงในชวงระหวางการทาเหมองและหลงจากการทาเหมอง บรษทยงมแผนจะสารวจแรทองคาในประเทศเพอนบานเชนลาวและพมาดวย

ชวงทบรษทอครา ไมนง ไดประทานบตรทาเหมองทองทบานเขาหมอในป พ.ศ. 2544 ไดซอทดนของชาวบานทครอบคลมเนอทโครงการกวา 1,166 ไร ชาวบานประมาณ 100 หลงคาเรอนจงทยอยขายทดนใหกบบรษท15 และรบคาชดเชยการโยกยายบานเรอน ขอมลชมชนสะทอนใหเหนถงสภาพทแทจรงวาชาวบานมสถานะทแตกตางกนและผทไดรบผลกระทบจากการโยกยายมากทสดนนเปนผทมฐานะยากจนและตองพงพาทรพยากรธรรมชาตบรเวณเขาหมอ หากพจารณาถงสถานะของครอบครวแลว ในชมชนมครอบครวอย 4 กลมคอ16

1) กลมยากจน ประมาณ 20 ครอบครว ไมมทดนเปนของตนเอง กลมนตองอาศยพงพาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบรเวณเขาหมอมากทสด

2) กลมทมทดนอยบาง ประมาณกวา 10 ครอบครว มอาชพรบจางทวไปและเกบผก หาฟนและอาหารตามธรรมชาตรอบๆ เขาหมอ

3) กลมครอบครวสวนใหญของหมบานทมทดนพอทากน มอาชพรบจางและหาอยหากนกบทรพยากรธรรมชาตรอบเขาหมอเชนเดยวกบ 2 กลมแรก

4) กลมถอครองทดนมากทสด ม 2-3 ครอบครวๆ ละกวา 100 ไร

15“ทองคา : ขมทรพยใตผนดนเขาหมอ” โดย อาทตย ธรรมประชา 26 ตลาคม 2009 จาก

http://www.prachatai.com/journal/2009/10/26352 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554 16 “เขาหมอ เขตภยพบตเหมองทองคา” โดย เลศศกด คาคงศกด กลมนเวศวฒนธรรมศกษา 5 กนยายน 2553 ในไทยโพสต

จาก http://www.thaipost.net/tabloid/050910/27009 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554

27

ในปจจบน 3 กลมแรกมสภาวะการเปนหนสนสงขนจากการทไมมพนทสาธารณะประโยชนหรอพนทสวนรวมใหเขาไปหาอาหารตามธรรมชาต สวนกลมท 4 นนมบทบาทมากทสดในหมบานในการชกชวนคนในหมบานใหขายทดนใหบรษท กลมนทาใหเกดกระบวนการนายหนาและการซอขายทดนทสลบซบซอน จงมการชกชวนใหผคนกอสรางบานเรอนในทดนของตวเองในสวนทยงไมไดขายใหกบบรษท เพอเรยกรองเอาคาโยกยายบานเรอนรอบใหม17 ในป พ.ศ. 2550 ชาวบานเรมประทวงทหนาเหมองเพราะนาฝน นาประปา นาบาดาลเรมมการปนเปอน ไมสามารถใชดมกนได ตองซอนาดมและนาใชในการประกอบอาหารและในครวเรอน ชาวบานบางรายเกดผนคนจากนาทอาบและจากฝนละอองของการระเบด สวนดานนาเพอเกษตรกรรมเรมขาดแคลนมากขน เสยงจากเครองจกรกดงรบกวนแมในเวลากลางคน

ตอมาในป พ.ศ. 2551 ชาวบานในเขตรอยตอ 3 จงหวดระหวางพนทรอยตอจงหวดพจตร พษณโลก เพชรบรณ เคลอนไหวคดคานการอนมตใบประทานบตรเหมองแรเฟส 2 และกงวลวาอาชญาบตรพเศษเพอการสารวจแรทองคาจะสงผลกระทบตอทรพยากรสงแวดลอมและเพมความเจบปวยในพนท18 เพราะบางพนทไดรบผลกระทบเรองเสยงดง ฝนละออง นอกจากนพนทเหมองกมาตงอยใกลโรงเรยนและวด ตอมาโรงเรยนกรางไป ทาใหเดกนกเรยนตองเดนทางไกลไปเรยนทอน ชาวบานรอบเหมองไดรบผลกระทบเรองเสยงและฝนหนจากการระเบดเหมองและเคลอนยายหน จนกระทงรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมมคาสงใหบรษทหยดดาเนนการทาเหมองในบางแปลงในชวงเวลากลางคน แตกมการฝาฝนคาสง ชาวบานไดรบผลกระทบจากเสยงของเครองยนตเครองจกร ผลกระทบทรนแรงคอสงผลใหชาวบานมอาการเจบปวย โดยเฉพาะโรคผวหนงผนคนและมสารแมงกานสในเลอดสงเกนคาปกต การแกปญหาเปนไปทปลายเหตเชน ปญหาเรองการปนเปอนในนา ทางองคการบรหารสวนตาบลกจดหานาดมให

ในป พ.ศ. 2553 มการฟองรองศาลปกครองโดย น.ส.สอกญญา ธระชาตดารง ฟองรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรม และหนวยงานอก 4 แหง คอคณะกรรมการเหมองแร อธบดกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร อธบดกรมปาไม และ อบต. เขาเจดลก เนองจากพบวาชาวบานทอาศยอยโดยรอบเหมองมปญหาดานสขภาพจานวนมากขนเรอยๆ เชน แผลพพอง ผนคน รวมถงดานมลพษทางเสยงจากการทางานของเครองจกรซงดงกวามาตรฐาน และผประกอบการยงไมสามารถแกไขปรบปรงได ขณะทผลการตรวจสอบคณภาพนานนชาวบานเหนวาเปนเพยงการตรวจหาคาความเปนกรดดางและแบคทเรยเทานน ไมไดเปนการตรวจหาสารโลหะหนกซงมผลตอสขภาพรางกาย

17 “เขาหมอ เขตภยพบตเหมองทองคา” (เพงอาง) 18 ความจรงทเหมองทองพจตรกบการละเมดสทธชมชน โดย ศรสวรรณ จรรยา 20 มกราคม 2552

จาก http://www.thaingo.org/writer/view.php?id=1062 สบคนเมอ 12 ธนวาคม 2553

28

ในอกดานหนง การปดเหมองในชวงกลางคนกมผลกระทบตอคนงานเหมองซงสวนหนงกเปนคนจากชมชนบรเวณน ดงนน พนกงานและครอบครว รวมทงชาวบานจานวนกวาพนคนชมนมทศาลากลางจงหวดพจตรเพอขอใหเปดดาเนนการตอ โดยเฉพาะพนกงานททางานภาคกลางคนเพราะไดรบผลกระทบจากการปดเหมอง ทาใหขาดรายได และเหนวาจะสงผลกระทบตอเศรษฐกจทงระดบทองถนและระดบชาต นอกจากนน กลมสนบสนนเหมองยงกลาววาบรษทไดใหทนพฒนาสงแวดลอมตาบลปละ 10 ลานบาท ผสนบสนนเหมองแรใหความเหนวาการคดคานเหมองแรมาจาก เรองผลประโยชนสวนตว มกลมนายทนสรางสถานการณเพราะตองการขายทดนรอบเหมองในราคาทสง

ในฝายของผประกอบการ มความพยายามจดกจกรรมสงเสรมชมชนหลายอยาง เชน การสงเสรมอาชพ การใหทนการศกษาเดกและเยาวชน การสนบสนนกจกรรมและประเพณทองถน รวมทงเปดบานใหคณะผสนใจไดเขาสงเกตกระบวนการทางานของเหมองแร บรษทยงไดจดทา “รายงานสงคมและสงแวดลอม” ประจาป เพออธบายการดาเนนกจการทเนนเรองความรบผดชอบตอสงคมและการบรหารจดการสงทอาจทาใหเกดความเสยงภยตอสงคม อยางไรกด จดหมายขาวหรอการประชาสมพนธในรปแบบตางๆ ของบรษทไดใหภาพเฉพาะในแงบวกเทานนในขณะทชาวบานบางกลมยงไดรบผลกระทบจากเหมองในรปของเสยงและฝนละออง บรษทยงไดระบถงความพยายามในการแกไขปญหา (เชนการทามานดวยพลาสตกขนาดใหญบรเวณภเขา การเพมรถนาฉดพนขณะทมการระเบดทาเหมองและการบรรทกขนสง ฯลฯ)19 แตแทบจะไมไดกลาวถงปญหาทเกดขน

ผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนบานเขาหมอ-ทบคลอ ทาใหไดบทเรยนดงน

1) สถานการณในชมชนบานเขาหมอ-ทบคลอมความซบซอนสง ทงในเรองผลกระทบจากโครงการเหมองแรตอสงแวดลอมและสงคม และจากกระบวนการนายหนาซอขายทดนในทองถน “ทเหนแตชองทางกอบโกยผลประโยชนจากบรษทเจาของเหมองทองคา”20 ดงนน ความพยายามแกปญหาจงถกบนทอนดวยประเดนทซบซอน นอกจากนน ยงอาจจะทาใหเกดการมองแบบดานเดยวและเหมารวมวาชาวบานเขาหมอทงหมดเปนผทจองจะเอาผลประโยชนจากคาชดเชย ทงๆ ทมกลมชาวบานยากจนไรทดน ทเปนผทเสยประโยชนมากทสดและกาลงอยในภาวะยากลาบากจากการทสภาวะแวดลอมบรเวณชมชนเปลยนไป

2) สถานการณทาใหเกดความขดแยงระหวางคนในชมชนเอง เพราะมผทเปนคนงานของเหมองและตองพงพาการจางงานจากธรกจเหมอง มผทไดรบผลกระทบจากเหมอง และมผทจองจะรบผลประโยชนจากเหมอง ความสมพนธภายในชมชนนนเปนคณคาสาคญ เปน “ทนทาง

19 “เหมองทองเปดใหสอชาแหละเสยง, ฝน, นา” 20 กมภาพนธ 2554 จาก http://www.innnews.co.th/local.php?nid=270832 สบคนเมอ 12 มนาคม 2554 20 “เขาหมอ เขตภยพบตเหมองทองคา” (เพงอาง)

29

สงคม” ทมกจะถกสนคลอนโดยการเกดขนของโครงการพฒนาขนาดใหญดงทกลาวแลวขางตน

3) การจางงานและความชวยเหลอจากบรษทอาจจะสรางระบบอปถมภและทาใหเกดความเกรงใจกนขนจนกระทงองคกรและผคนในทองถนไมกลาทจะทกทวงเมอการดาเนนงานของเหมองสงผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชน ในบรบทของไทยแลว การสนบสนนในรปของเงนทนตางๆ โครงการ กจกรรม จากบรษทมกจะถกมองวาเปน “การให” ไมใชเปน “หนาท” หรอ “ความรบผดชอบทตองทา” เรองการสนบสนนชมชนจงเปนเหรยญสองดาน บรษทและชมชนจงควรจะสรางระบบความสมพนธแนวระนาบ เพอทจะทาใหการทางานของบรษทโปรงใสและไดรบการตรวจสอบหรอวจารณไดอยางแทจรง21

1.10 การทบทวนเอกสารตางประเทศเกยวกบเหมองแรและชมชน ดงทกลาวแลววาอตสาหกรรมเหมองแรนนสรางความมนคงทางเศรษฐกจใหแกประเทศอยาง

มหาศาล ไมวาจะเปนเรองการลงทนจากตางชาต การสงออก การสรางสาธารณปโภคหลกของประเทศ และการพฒนาภาคอตสาหกรรม เปนตน ทงนในประเทศทการพฒนาถกขบเคลอนดวยมตทางเศรษฐกจเปนกระแสหลกนนบางครงกละเลย เพกเฉย ตอผลกระทบของอตสาหกรรมเหมองแรทมตอชมชน โดยเฉพาะชนพนเมอง และสงแวดลอม การพฒนาทสรางปญหามลพษหรอทาลายชวตชมชนจงกลายเปนปญหาทถกซอนไวใตพรมของการพฒนาเรอยมา ปญหาดงกลาวกลายเปนปญหาสาธารณะ มการวพากษวจารณ ถกเถยงกนอยางกวางขวางเมอไมนานนก เนองจากแนวโนมวาทกรรมการพฒนานนเปลยนไป มการกลาวถงการพฒนาทยงยน (Sustainable development) และเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (The Millennium Development Goals - MDGs) ทตองใหความสาคญกบสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคมควบคไปดวยกน

กจการเหมองแรสงผลกระทบตอสขภาวะชมชนไมแตในประเทศไทยเทานน แตประเทศทกาลงพฒนาหลายประเทศกประสบกบปญหาเหลาน จงเกดการแลกเปลยนประสบการณและขอมลเพอการเรยนรระหวางกน ยกตวอยางเชน ในป พ.ศ. 2549 The Asia Pacific Forum on Woman, Law and Development (APWLD) องคกรทมบทบาทในการหนนเสรม และแลกเปลยนกระบวนการเพอพฒนาศกยภาพของกลมสตรในทวปเอเชย และมลนธเพอการพฒนาทยงยน จดการดงานในประเทศไทยและแลกเปลยนประสบการณผลกระทบจากเหมองแรในฟลปปนสและอนโดนเซย กรณศกษาในประเทศฟลปปนสพบวาเขอนเกบกกกากแรรบนาปาและนาฝนไมไหว ทาใหพงทลายไหลลงมาสหมบานทาใหเกดการปนเปอนสารไซยาไนด หลายครอบครวตองอพยพหนไปอยทอนหรอตองออกไปทางานตางถน สวนกรณของ

21 โปรดดประเดนนในสวนถดไป กรณของงานวจยในออสเตรเลยทพดถงความสมพนธของบรษทกบกลมชนพนเมอง (Ciaran O’ Faircheallaigh, 2004)

30

อนโดนเซย บนเกาะสลาเวสกพบวาเหมองแรทองคาของบรษทเอกชนปลอยนาทเหลอจากการแยกแรทองคาทเตมไปดวยสารไซยาไนดลงไปในทะเล ชาวบานเรมจบปลาไมได เงนทไดมาจากการขายปลากลดลงไปดวย ประสบการณทผานมาพบวาบรษทไมเคยเปดเผยขอมลใหชาวบานไดรบร หนวยงานราชการกอยขางบรษทตลอดเวลา22

งานวจยของตางประเทศ Carolyn Stephens and Mike Ahern 2001 สรปในตอนทายของบทนาวาคงอกยาวไกลกวาจะเชอมโยงเหมองแรกบผลกระทบตอสขภาพได งานชนนยงชวาเหมองแรเปนอาชพทอนตรายทสดในโลก เหมองถานหน เหมองหน ยเรเนยม ฯลฯ สงผลเสยตอสขภาพมากทสด และการทาเหมองทกประเภทสงผลใหเกดโรคทางเดนหายใจ สาหรบขนาดของเหมองนน หากเปนเหมองขนาดเลกมโอกาสบาดเจบไดมากกวาเหมองขนาดใหญ ซงอาจเปนดวยปจจยทางเทคโนโลย และบางประเทศพบวาใชแรงงานเดกในการทางานเหมองแร ในเรองของผลกระทบตอชมชนนนยงมรายงานการศกษาวจยนอยอย งานวจยสวนใหญใหความสาคญกบประเดนของความเจบปวยหรอโรคทเปนผลกระทบจากเหมอง ประเดนพษวทยา การปนเปอนเขาสสงแวดลอมและสคน แตการใหความสาคญกบประเดนมตชมชนโดยรวมยงนอยมาก23

งานวจยจากตางประเทศนนกไดแสดงใหเหนวา แมแตประเทศทพฒนาแลวกตางไดรบบทเรยนความเจบปวดจากอตสาหกรรมเหมองแรเชนกน การทบทวนเอกสารนจะวเคราะหและแบงประเภทของผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนใน 4 ดาน คอ ดานผลกระทบตอสขภาพของเดก ดานการปนเปอนในสงแวดลอม ดานการพฒนาทยงยนและเหมองแรยงยน ดานผลกระทบตอชนพนเมอง (indigenous peoples) เพอแสดงและเชอมโยงประเดนเหมองแรไดชดเจนขน

1. ดานผลกระทบตอสขภาพของเดก ปรอทจากการสกดทองคาในเหมองทองคานนเปนอนตรายตอชมชนทอยใกลเคยง โดยเฉพาะใน

เดกอายตากวา 7 ป มงานวจยทเกบขอมลจากการตรวจเลอดเดกอเมรกนผวขาว (white children) และเดกพนเมองอเมรกน (Native American children) ทอยอาศยบรเวณเหมอง พบวามสารตะกวปนเปอนในเลอด ซงสารตะกวนมาจากการปลอยของเสยและขยะจากเหมอง สารตะกวนสงผลโดยตรงตอสขภาพของเดก อกทงยงพบวาเดกทมฐานะยากจนนนยงมความเปราะบางตอสารตะกว (vulnerable to lead exposure) (Lorraine Halinka Malcoe et al, 2002) สวนงานวจยอกชนหนงทเกบขอมลในประเทศอนโดนเซยและซมบบเว พบวาเดกทอยบรเวณใกลเหมองทองคานนมปรอทในเลอด ปสสาวะ และในเสนผมสง สงผลใหเกดปญหาทาง

22 “เหยอเหมองทองทวเอเชยสรป “เหมองทองเลย” อนตราย” จาก http://www.dmr.go.th/ewt_news.php?nid=3652&filename=res

ผจดการออนไลน วนท 24 พ.ย. 2549 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554 23 จาก “ผลกระทบดานสขภาพจากเหมองแร โดย สมพร เพงคา สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

ใน “สรปการสมมนา“ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชน” วนท 8 กมภาพนธ 2554 สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

31

สขภาพและการสะสมของสารพษในเดก (Stephan Bose-O’Reilly et al, 2008) งานวจยทศกษาในประเทศบราซล พบวาเดกทอาศยอยบรเวณเหมองทปดไปแลวประมาณ 3 ปครงนน ในปจจบนยงพบตะกวและแคดเมยมในเลอด โดยเฉพาะเดกทบานอยใกลเหมองเทาไหรกยงมระดบตะกวและแคดเมยมในเลอดสงมากกวาเดกทมบานอยไกลจากเหมอง (Monica Marie Bastos Paoliello et al, 2002)

ชมชน Broken Hill ในออสเตรเลยเปนชมชนหนงทไดรบผลกระทบจากเหมอง โดยเดกในชมชนมตะกวในเลอดสงกวาคามาตรฐาน รฐบาลจงไดจดตงแผนงานการฟนฟและเยยวยาเดกทมสารตะกวในเลอดสง จากการประเมนแผนงานพบวา สารตะกวในเลอดลดลงเพยงเลกนอยเทานน ดงนนการประเมนแหลงแพรของตะกวและวธทเดกจะไดรบสารตะกวจงเปนสงทตองศกษารวมกบการพฒนามาตรการลดการสะสมของสารตะกวในเดก (F. Boreland, 2009)

งานวจยชนนคลายกบงานวจยของมารธา ทศกษาผลกระทบจากเหมองดานสขภาพในกลมเดก ในสหรฐอเมรกามเดกทมตะกวในเลอดสงจานวนมาก ดงนนการลดตะกวในเลอดอยางมประสทธภาพนนตองพจารณาถง แหลงแพรของตะกวและเสนทางการแพร โดยมารธาศกษาความสมพนธระหวางดนกบความเขมขนของตะกวในเลอด การสารวจพบวา เดกทอยในพนทเหมองนนมตะกวในเลอดตากวาทคาดไว ซงอาจเปนเพราะตะกวจากเหมองมอนภาคใหญการแพรทางอากาศจงนอย

นอกจากน ยงมงานวจยทชใหเหนวาบานของคนททางานในเหมองนนสามารถปนเปอนสารพษไดแมวาบานจะไมไดอยในบรเวณเหมอง ซงสารพษนนตดมาจากเสอ รองเทา ผม ผวหนง แมกระทงรถทขบไปททางาน จากการตรวจเลอดเดกทในบานมคนทางานเหมองนน พบวาเดกเหลานมสารตะกวในเลอด แตยงมคาตะกวอยในระดบคาความปลอดภยของสถาบนสขภาพของออสเตรเลยและคณะกรรมการวจยทางการแพทยออสเตรเลย (Australian National Health and Medical Research Council) (Massimo Chiaradia et al, 1997) ในประเทศสวเดน เคยมการตรวจสารตะกวในเลอดของเดกทอยบรเวณเหมองและเปรยบเทยบกบเดกทอยในเมอง พบวา เดกทอยในเมองมระดบตะกวในเลอดสงกวาเดกทอยบรเวณเหมอง เนองจากตะกวจากฝนในสถานรบเลยงเดกกบการสบบหรของพอแมมผลโดยตรงตอตะกวในเลอดของเดก (Marika Berglund et al, 2000)

งานวจยทศกษาในประเทศองกฤษพบวาตะกวนนเขาสเดกเลกไดมากนอยขนอยกบพฤตกรรมการจบตองสงของของเดกเอง (D.J.A. Davies et al, 1990) งานอกชนหนงไดเกบขอมลดนจากสนามหญาและฝนในบานบรเวณทเคยมเหมอง พบวามสารตะกวปนเปอนและสามารถเขาสเดกไดจากการสมผสโดยตรงจากมอและปาก (Janet Cotter-Howells and Iain Thornton, 1991)

อยางไรกตามงานวจยเสนอวา งานวจยเกยวกบการหาความสมพนธระหวางระดบตะกวในเลอดและของเสยจากเหมองยงตองมการทาวจยตอไปเพอลดความเสยงจากการสะสมของตะกวในเดก (Martha J. Steele et al, 1990) อกงานหนงทศกษาระดบตะกวในเลอดบรเวณเหมองในรสเซยพบวา เดกกอนวยเรยนมความเสยงตอพษตะกวมากทสด การศกษาครงนจงเสนอวาเหมองควรมการปรบปรงระบบการควบคมและ

32

ปลอยของเสย อกทงการฟนฟและเยยวยาตองคานงถงหลกตรรกวทยา มตทางสงคมและเศรษฐกจควบคไปดวย (Margrit C.von Braun et al, 2002)

งานวจยทศกษาเรองปรอททเจอปนในนานมมารดานนพบวามผลโดยตรงตอทารก จากการเกบขอมลบรเวณเหมองทองคาในประเทศอนโดนเซย ทานซาเนย และซมบบเว พบวามารดาทบรโภคปลาจากแหลงนาใกลเหมองนนมความเสยงตอการไดรบสารปรอทเขาสรางกาย เนองจากปลาบางชนดไดรบสารปรอทจากเหมอง เมอมารดารบประทานปลาเขาไปในชวงทใหนมลก ลกจะไดรบสารปรอทผานทางนานม จากการตรวจสอบนานมมารดาจากกลมตวอยาง แสดงใหเหนวา นานมมสารปรอทสงกวาคามาตรฐานซงเปนอนตรายตอเดกทารก (Stephan Bose-O’Reilly et al, 2008) ในขณะทงานวจยเกยวกบสารหนและตะกวในเลอดนนกถกบงชวาเปนอนตรายตอเซลล DNA ในเดก

จากการศกษาในพนทเหมอง ประเทศเมกซโก พบวา เดกทมสารหนและตะกวในเลอดสงนนเสยงตอการเกดความเสยหายของเซลล DNA ซงนาไปสโรคมะเรงและการตายของเซลล (apoptosis) (Leticia Yanez, 2003) และงานวจยในเมอง Aggeneys ในประเทศแอฟรกาใต เปดเผยถงความสมพนธของระดบตะกวกบผลการเรยนของเดก โดยศกษาเดกทบานอยใกลและเดกทบานอยไกลจากเหมอง พบวาเดกทบานอยใกลเหมองมสารตะกวในเลอดสงกวาและมผลการเรยนตากวาเดกทบานอยไกลจากเหมอง (Yasmin von Schirnging et al, 2003)

ในประเดนการเยยวยา มการศกษามาตรการการเยยวยาของรฐบาลสหรฐอเมรกาในชมชน Hunker

Hill โดยไดสรปวา การเยยวยาเดกทมสารตะกวในเลอดสงนนยงคงไมทวถง เนองจากรฐเนนทครอบครว

ของผมรายไดตาเทานน ผวจยเสนอวาควรพจารณาตวแปรอนดวย เชน ประวตและระยะเวลาการอยอาศย

และควรมการตรวจเลอดลกคนแรกประกอบดวย อกทงควรมมาตรการเกยวกบการสอสารและการทาความ

เขาใจเกยวกบสขภาพใหมากขน (S.M. Moodie et al, 2010)

2. ดานการปนเปอนในสงแวดลอม

มงานวจยหลายชนทแสดงใหเหนวาเหมองแรเปนตนเหตของการปนเปอนในสงแวดลอมในหลายพนท เชน ในรฐมสซร สหรฐอเมรกา แหลงนาบรเวณเหมองนนพบโลหะหนก เชน นกเกล สงกะส แคดเมยม และตะกว ในปรมาณทเปนพษในบางพนท (John M. Besser et al, 2009) ในโปรตเกส เหมองทองในแคสโทรมล (Castromil) ทปดไปตงแตป ค.ศ. 1940 พบวาพนดนในพนทยงคงมตะกวและสารหนในปรมาณสง งานวจยชนนเสนอใหเรงดาเนนการฟนฟสงแวดลอมเพอปองกนความเสยงทอาจเกดขนกบมนษยและระบบนเวศตอไป (Eduardo Ferreira da Silva et al, 2004) งานวจยชนนสอดคลองกบงานทศกษาเหมองทในหบเขารเบยรา (Ribeira) ประเทศบราซล ซงปดกจการตงแตป ค.ศ. 1995 และอก 3 ปตอมานกวจยไดไปเกบขอมลผลเลอดในหมบานบรเวณเหมองแร พบวาเลอดมตะกวปนเปอนในระดบสง ในป ค.ศ. 2004 และ 2005 มการศกษาการปนเปอนในอาหารและดน พบวา ในอาหารและดนยงคงมตะกว

33

ปนเปอนสงกวาระดบมาตรฐาน ดงนนการลดการปนเปอนของตะกวจงควรเปนสงแรกทตองดาเนนการเพอปองกนมใหตะกวแพรเขาไปสคนในชมชนเพมมากขน (Talita Lammoglia et al, 2006)

ในดานการปนเปอนไปถงสงมชวต ไมวาจะเปนพชหรอสตวนน งานวจยทศกษาระดบการปนเปอนโลหะหนกในพชและสตวพบวาทรฐมสซร ระดบการปนเปอนตะกว สงกะส และแคดเมยมในแหลงนาทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนแตกตางกนและชนดการปนเปอนนนกแตกตางกนไปเชนกน ดงนนการจะฟนฟแหลงนาในแตละพนทจงควรพจารณาถงปจจยระดบการปนเปอนและชนดของโลหะหนกทปนเปอนดวย (John M. Besser et al, 2007) งานวจยชนนสอดคลองกบงานวจยของครสโตเฟอรและคณะ ทศกษาเกยวกบการปนเปอนของโลหะหนกจากเหมองแรสแหลงนาในรฐมสซร จากการทดสอบเลอดและตบของปลา 3 สายพนธ พบวา แหลงนาแตละทมโลหะหนกเจอปนแตกตางกน (Christopher J. Schmitt, 2007)

มอกกรณในตางประเทศคอ ป ค.ศ. 2000 เหมองทองคาของบรษท Aurul ซงเปนการรวมทนระหวาง Australian-Romanian ทางตะวนตกเฉยงเหนอของโรมาเนยเกดการพงของคนเขอนทกกเกบหางแรทาใหไซยาไนดไหลลงสแมนาเปนปรมาณมากและทาใหปลาตายทนท มการปนเปอนของโลหะหนก ซงนาในแมนานนเปนแหลงนาดบสาหรบการผลตประปาดวย จงสงผลกระทบตอคนนบลานทนท เพราะตองหามไมใหมการใชนาในแมนานน ชาวบานตองดมนาจากบอบาดาลและนาบรรจขวดพลาสตก ในแอฟรกาเองกมรายงานเชนเดยวกนวามฝนตกหนกทาใหเขอนกกเกบหางแรพงลงมาและสงผลกระทบกบชมชนทอยปลายเหมอง พษไซยาไนดตอมนษยทงในรปของของเหลว กาซ เกลอ จะเกดขนเฉยบพลนเมอเขาสรางกายทงโดยการกน การหายใจ และซมสรางกายไดหลากหลายทางแตกขนอยกบปรมาณทไดรบ เพยงแตยงไมพบหลกฐานวาการสะสมของไซยาไนดกอใหเกดความปกตทางพนธกรรม และการปวยเปนโรคมะเรงหรอไม24

การทเหมองปลอยโลหะหนกลงสแหลงนาไดสรางอนตรายใหแกมนษยอยางยากทจะหลกเลยง อก

ทงยงเปนอปสรรคตอการพฒนาทยงยนอกดวย เนองจากโลหะหนกจะอยในดน พช และสตวอกยาวนาน

ดงนนการจดการการปนเปอนของนาจงเปนเรองเรงดวน และการศกษาการเปลยนแปลงทางธรณและอทก

วทยาตองเปนสวนหนงในแผนงานการจดการแหลงนา รวมทงตองบรณาการศาสตรและเทคนคตางๆ เพอ

การจดการทมประสทธภาพยงขน (M.G. Macklin et al, 2006)

การศกษาการปนเปอนของตะกวและสงกะสจากแหลงนาในรฐแคนซส มสซร และโอกลาโฮมา

ในสหรฐอเมรกา เปนการศกษาการปนเปอนโลหะหนกในหอย พบวาหอยมการปนเปอนโลหะหนกใน

ปรมาณมาก โดยเฉพาะในบรเวณใกลพนททเคยเปนเหมอง (Robert T. Angelo, 2007) สอดคลองกบงานวจย

ของเจมสทศกษาในป 1985 พบการปนเปอนของตะกวในปลาใกลพนทเหมองแร (Jame M. Czarneki, 1985)

24 จาก “ผลกระทบดานสขภาพจากเหมองแร โดย สมพร เพงคา (เพงอาง)

34

3. ดานการพฒนาทยงยนและเหมองแรยงยน

จากแรงกดดนจากภาคประชาสงคมสงผลใหอตสาหกรรมเหมองตองเรมสรางความสมพนธกบ

ชมชน NGOs และองคการบรหารสวนทองถนใหมากขน เนองจากเหมองตองไดรบการยอมรบจาก

ชาวบานมใชเหมอนในอดตทใชแตกลไกทางกฎหมายกสามารถดาเนนกจการเหมองได อกทงเจาของกจการ

เหมองแรตองสรางการรบรแนวใหมคอ การสรางความยงยนทางสงคมและสงแวดลอมและการสรางกาไร

นนสามารถกระทาควบคกนได (D. Humphreys, 2001)

แนวทางหนงในการสรางความยงยนคอ การใชเทคโนโลยสะอาด (cleaner technologies) หากแตในปจจบนการพยายามนาเทคโนโลยสะอาดมาใชในสหรฐอเมรกานนตองเผชญกบอปสรรคดงตอไปน

1. ดานกฎหมาย เชน ขาดความเขมงวดในการบงคบใช ไมมนโยบายทชดเจนและตอเนองในการ

สนบสนนเทคโนโลยสะอาด

2. ดานเทคโนโลยและชองวางของขอมล เชน ไมมองคความรและการถายทอดองคความรเกยวกบ

เทคโนโลยสะอาดทเพยงพอ โดยเฉพาะในประเทศละตนอเมรกาและอเมรกาใต

3. ดานอปสรรคทางเศรษฐกจ กลาวคอ ไมมแรงจงใจทางเศรษฐกจ การลงทนและการวจยเกยวกบเทคโนโลยสะอาดยงมจากด

ดงนนงานวจยชนนจงเสนอใหรฐบาลจรงจงตอเรองสงแวดลอมและตงใหเทคโนโลยสะอาดเปน

หนงในเปาหมายของชาต (G. Hilson, 2000)

การพฒนากรอบความคดและกรอบการทางานเกยวกบเหมองกบการสรางความยงยนนนมความ

จาเปนอยางยง ในประเดนท “ความยงยน” นนตองวดและประเมนไดอยางเปนรปธรรม งานวจยอกชนหนง

ไดพฒนาตวชวดเกยวกบเหมองและความยงยน โดยนาเอามตทางเศรษฐกจ สงแวดลอม และสงคมมา

บรณาการเขาดวยกน เชน การใหความรและการเตรยมความพรอมใหแกคนงาน การกระจายการลงทนและ

รายไดสชมชน จานวนการปลกตนไมทดแทน เปนตน (Adisa Azapagic, 2004)

ในประเทศออสเตรเลย การจดการพนททเคยเปนเหมองนนเปนความทาทายอยางหนง เนองจาก

การวจยหาตวชวดเกยวกบการสรางความยงยนในพนทเหมองเกานนยงคงมจานวนนอย เพราะสวนใหญ

มงเนนทการสรางความยงยนของเหมองในปจจบนและการวางตวชวดสาหรบการสรางเหมองในอนาคต

งานวจยชนนไดพฒนาเกณฑและตวชวดในการสรางความยงยนของพนททเคยเปนเหมอง โดยมองในมต

การวางแผนการใชทดนทสมพนธกบการพฒนาทยงยน เกณฑและตวชวดเชน การมสวนรวมของประชาชน

ความปลอดภยของชมชน และผลกระทบทางสงแวดลอม เปนตน (Rhys, 2009)

35

เครองมออกชนดหนงในการสรางการพฒนาทยงยนควบคกบการสรางผลตอบแทนทดใหกบเหมอง

คอ การพฒนาเครองมอการวเคราะหการตดสนใจลงทนทางสงคม (Social Investment Decision Analysis

Tool) เครองมอนเปนการบรณาการระหวางแผนธรกจกบการประเมนผลกระทบทางสงคม ซงจะม

ประโยชนในการคดกาวขามความคดทเนนผลประโยชนทางธรกจเพยงอยางเดยว หากแตเปนการมงไปท

เปาหมายทางธรกจและการพฒนาทยงยนพรอมกน (A.M. Esteves, 2008)

บทบาทของเหมองแรตอการสรางการพฒนาทยงยนนนสามารถกระทาไดโดยการปรบปรงการ

วางแผน การประยกตใช และการจดการทตองมประสทธภาพและใชเทคโนโลยทเปนมตรตอสงแวดลอม

มความรบผดชอบตอสงคม รวมสรางเครอขายความยงยนกบหนสวนตางๆ ของบรษท รวมทงตองมการ

ฝกอบรมพนกงานอยางตอเนอง (Gavin Hilson and Barbara Murck, 2000) ในดานความทาทายและโอกาส

ของบรษทกบความรบผดชอบทางสงคมของเหมองในแอฟรกาใต การททวโลกคาดหวงใหเหมองม

ปฏสมพนธทางสงคมใหมากขนและสามารถตอบโจทยการพฒนาทยงยนไดจงเปนการสรางโอกาสทเหมอง

จะไดดาเนนธรกจทมความรบผดชอบตอสงคม เปนการสรางการทางานรวมกนของภาคสวนตางๆ ทงธรกจ

รฐบาล และภาคประชาสงคม อกทงยงเปนการสนบสนนใหเกดการเคารพในสทธมนษยชนและเคารพใน

วฒนธรรมทองถนอกดวย ในทางตรงขามหากเหมองไมสนใจหรอเพกเฉยทจะแสดงความรบผดชอบตอ

สงคมกจะเสยงตอการเสยใบอนญาตประกอบกจการได (Ralph Hamann, 2003)

ในประเดนอปสรรคตอการพฒนาเหมองแรยงยนนน มขอคนพบวาปจจยสาคญคอ สภาพเศรษฐกจ

และสงคม รวมถงสภาพความยากจน โดยพนทศกษาครงนคอประเทศโมแซมบค (Mozambique) และ

ประเทศทานซาเนย (Tanzania) ซงเปนพนททองคการสหประชาชาตใชเปนโครงการนารองในการอบรมเพอ

การพฒนาเทคโนโลยและการบรรเทาความเสยงจากเหมอง การจะขามพนปญหาเหลานไดคอ ตอง

พฒนาการจดการเกยวกบสงแวดลอม การสรางความเขาใจใหแกคนงานและชมชน (Samuel J. Spiegel,

2009) ดานความซบซอนในมตทางสงคมของการดาเนนกจการเหมองแรในออสเตรเลยนนยงตองการ

งานวจย วธการปฏบต ซงสองอยางนตองเกดการบรณาการและมลกษณะสหสาขาวชา การฟงเสยงกลม

ตางๆ เชน นายจาง ลกจาง ชนพนเมอง และชมชนทองถน นนชวยสรางความเขาใจระหวางกลมตางๆ ซง

งานวจยประเภทนยงคงเปนทตองการมากเพอคนหาความเหมอนและความแตกตางของแตละกลมใน

สถานการณตางๆ อกทงการใหความคดเกยวกบการพฒนาทยงยนแกอตสาหกรรมเหมองนนยงชวยสงเสรม

และสรางความเขาใจในมตทางสงคมไดอกดวย (Fiona Solomon et al, 2007)

ดานภาพรวมของนโยบายแร กรณประเทศปาปวนวกน แรเปนทรพยากรทสาคญของประเทศและ

อาจกลาวไดวาปาปวนวกนเปนประเทศทมการดาเนนกจการเหมองแรเปนกลมประเทศแรกๆ นโยบายแร

36

ของประเทศนนเปนทยอมรบ เนองจากมการตระหนกในผลกระทบทางสงคมของการพฒนาเหมองแร

อยางไรกตามความไมเทาเทยมกนนนยงมใหเหนอย สงผลใหการเปลยนแปลงปรบปรงนโยบายแรใน

ปจจบนตองคานงถงการแบงปนผลประโยชนอยางเทาเทยมและเปนธรรมมากยงขน (Nellie James, 1997)

4. ผลกระทบตอชนพนเมอง (indigenous peoples)

ยคทองของการทาเหมองแรนนเรมตงแตป ค.ศ. 1980 โดยเรมมการรกเขาไปทาเหมองในพนทปา

ซงสวนใหญเปนทตงของชมชนพนเมอง ทาใหเกดความขดแยงในหลายพนท เกดการเผชญหนาระหวางชน

พนเมองและอตสาหกรรมเหมองหลายตอหลายครง สงผลใหชนพนเมองสญเสยทดน เกดความเสยงทาง

สขภาวะ ไมสามารถเขาถงทรพยากรได ไรทอย ไรทดนทากน ไมมความมนคงทางอาหาร ถกละเมดสทธ

มนษยชนและจตวญญาณ

ประการแรกตองเขาใจกอนวา “ความมงคง” ในบรบทของชนพนเมองนนมใชตวเงน หากแตเปน

สงคมและสงแวดลอมทอยรอบตวพวกเขา การเพกเฉยตอชนพนเมองและสงทจาเปนสาหรบพวกเขานนจะ

นามาสการเผชญหนา ดงนนความยงยนของทงชมชนและเหมองแรนน ธรกจเหมองตองไมพรากชน

พนเมองออกจากพนททางกายภาพและสงคม อกทงตองชวยใหพวกเขามคณภาพชวตทดขน (Throdore E.

Downing et al, 2002)

ในประเทศออสเตรเลย ธรกจเหมองแรถกเรยกรองใหมปฏสมพนธกบชนพนเมองมากขน และใหปฏบตตอพวกเขาเปนหนงในผมสวนไดสวนเสย (stakeholders) ของโครงการเหมอง อกทงในหลายกจการเหมองในออสเตรเลยนนไดมแผนงานทเกยวของกบการสรางปฏสมพนธระหวางชนพนเมองและเหมองมากขน ทงนขอสงเกตทเกดขนคอ การจดการและการประเมนงานในรปแบบตางๆ นนมกจะใชเกณฑของธรกจเหมองแรหรอเกณฑกลางมากกวาเกณฑและมมมองของชนพนเมอง ดงนนการสรางความเขาใจขามวฒนธรรม (cross-cultural) และการสรางรปแบบการจดการ การประเมนควรตองมมตของชนพนเมอง (two way adaption model) รวมดวย (Amanda Crawley and Amanda Sinclair, 2003)

ในประเดนดานความขดแยงในทดนนน การสรางยทธศาสตรเพอการลดความขดแยงในทดนระหวางคนพนเมองและธรกจเหมองแรในปาปวนวกนนนเปนสงจาเปน ซงยทธศาสตรแรกคอ การพฒนารปแบบการสอสารใหมประสทธภาพมากขนเพอสรางความเขาใจและลดความขดแยง เชน การพฒนาเวทสาธารณะ ยทธศาสตรตอมาคอรฐบาลตองมนโยบายการใชทดนอยางมประสทธภาพและเปนธรรม ยทธศาสตรสดทายคอธรกจเหมองแรควรสรางประโยชนคนสชมชน เชน ใหทนการศกษาแกเดกในพนท เปนตน (Gavin Hilson, 2002) อยางไรกด มงานวจยทมองตางมมวาการทธรกจเหมองแรใหเงนเพอสนบสนนสวสดการตางๆ ของชนพนเมองของออสเตรเลย เชน ดานการศกษาและทอยอาศยนนอาจมใชสงทดสาหรบชนพนเมอง เนองจากชนพนเมองอาจไมสามารถหรอไมกลาเรยกรองหากธรกจเหมองแรสรางผลกระทบทางสงแวดลอมและสงคม อกทงยงเปนการสนบสนนใหมเหมองแรเกดขนในหลายพนทอกดวย

37

ดงนนการใหเงนสนบสนนสวสดการตางๆ ควรเปนหนาทของรฐบาล เพอลดความเสยงของชนพนเมองในดานตางๆ ใหนอยทสดและสรางผลประโยชนใหมากและทวถงทสด (Ciaran O’ Faircheallaigh, 2004)

สถานการณธรกจเหมองแรกบชนพนเมองใน New Caledonia นนแตกตางจากทอน กลาวคอ New Caledonia นนอยในเขตปกครองของประเทศฝรงเศส มชนพนเมองคอ ชาวคานค (Kanak) สงทแตกตางจากชนพนเมองในหลายททวโลกคอ พวกเขาตองการธรกจเหมองแร สาเหตมาจากความตองการเปนเอกราชจากฝรงเศส โดยสงแรกคอตองไมพงพาทางเศรษฐกจ การมธรกจเหมองแรจะทาใหเกดการจางงานชนพนเมองมากขน และหนสวนใหญของเหมองนนกคอ ชาวคานค โดยมผรวมทนเปนบรรษทขามชาตประเทศแคนาดา ประการท 2 คอ ชาวคานคจะไดรวมทนและรวมทางานกบแหลงทนทไมใชของฝรงเศส ซงเปนเสมอนการประกาศเอกราชทางเศรษฐกจ ประการสดทายคอ เปนการประกาศสทธในทรพยากรอยางชดเจน ซงกลาวเปนนยไดวา ทรพยากรนนเปนของ New Caledonia มใชของฝรงเศส แตการเปน “เอกราชทางเศรษฐกจ” นนกไดเกดคาถามตามมาวา เปน “เอกราช” จรงหรอไมและชนพนเมองนนไดรบผลประโยชนอยางเทาเทยมและเปนธรรมหรอไม (Horowitz and Leah S., 2004) ในอกดานหนง ธรกจเหมองแรอาจจะเปนตนเหตของการสนสลายของชมชนพนเมอง ในกรณของประเทศฟลปปนส ประธานาธบดกลอเรย มากาปากาล อโรโยไดรอฟนธรกจเหมองทวประเทศในป ค.ศ. 2006 รวมทงในพนทของเกาะปาลาวน ซงถอวาเปน “ดนแดนธรรมชาตแหงสดทาย” พนทนไดรบการเสนอใหเปนพนทสงวนชวมณฑลโดยองคกร UNESCO ดงนน จงถอวาเปนพนทคมครอง และเปนทอยอาศยของชาวบานกวา 40,000 คน สวนใหญมวถทาไรหมนเวยนและพงพาฐานทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะปาอนอดมสมบรณ เมอมการสรางถนนในป ค.ศ. 2000 ชาวบานจากทอนๆ ในฟลปปนสจงเรมยายเขามาทามาหากนในพนทน และหลงจากทมการสงเสรมธรกจเหมอง พนทนจงถกรกลาทงจากบรษททาเหมองและมคนงานตางถนเขามาเปนจานวนมาก และจะสงผลกระทบตอชมชนทองถนอยางรนแรง สวนในกรณของประเทศเมกซโก เหมองแรเงนกาลงรกคบเขาไปในดนแดนอนศกดสทธของชนเผา Wixárika ทงๆ ทพนทใกลเคยงมประสบการณจากการเปลยนปาอดมสมบรณเปนพนทแหงแลงและปนเปอนในไมกชวอายคน ความหลากหลายทางชวภาพกาลงถกคกคาม

จากการทบทวนวรรณกรรมตางประเทศพบวา ปญหาเกยวกบเหมองแรและชมชนนนมประวตมายาวนานหลายสบปและยงคงดารงอยถงปจจบน โดยปญหาทพบมากคอการควบคมและการจดการของเสยจากเหมองนนยงไมมประสทธภาพเพยงพอ สงผลใหเกดการปลอยของเสยลงสพนทสาธารณะ กอใหเกดปญหาดานมลพษในสงแวดลอมและระบบนเวศ ในขณะเดยวกนกเกดปญหาทางสขภาพแกชมชนใกลเคยง โดยเฉพาะในเดก สาหรบประเดนดานนโยบายเหมองแรทนาไปสการพฒนาทยงยนนนมความพยายามทจะสรางเกณฑและตวชวดทเปนรปธรรมมากขน ทวาในทางปฏบตนนยงคงมขอจากดหลายประการ เชน องคความรและการถายทอดองคความรยงมนอย ตองใชงบประมาณมากและใชเทคโนโลยขนสง ซงเปนอปสรรคอยางยงโดยเฉพาะประเทศกาลงพฒนา นอกจากนประเดนเกยวกบชนพนเมองนนพบวามการฟงเสยงของชนพนเมองมากขน หากแตอานาจทางสงคมและการตอรองนนยงไมเทาเทยมกบธรกจเหมองแร

38

และรฐบาล แตดวยแรงกดดนเรองสทธมนษยชนจากองคการสากลตางๆ สงผลใหชนพนเมองเรมมพนททางสงคมมากขน งานวจยเกยวกบชนพนเมองนนสวนใหญเปนชมชนในประเทศพฒนาแลว เชน ออสเตรเลย ซงแสดงใหเหนถงอานาจตอรองและอานาจทางสงคมทมมากขนของชนพนเมอง

นอกจากนน นกวชาการสวนหนงเรยกรองใหใชแนวทางบรณาการโดยใชวชาการทางธรณวทยา เศรษฐศาสตร สงคมศาสตร และศาสตรดานวฒนธรรมมาประกอบเพอสรางความเขาใจและองคความรในการแกปญหา “สงครามทรพยากร” ทเกดขนในกรณธรกจเหมองแรและชมชน (Chris Ballard and Glenn Banks, 2003) อยางไรกตามจากการทบทวนวรรณกรรมพบวางานวจยเชงบรณาการมนอยมาก รปแบบงานวจยสวนใหญจะบรณาการทางวทยาศาสตรกบการแพทย หรอ ทางสงคมกบเศรษฐกจ แยกสวนจากกน ดงนนงานวจยแบบบรณาการขามศาสตรจงแทบไมมเลย

ธรกจเหมองแรในมมทเกยวกบการพฒนาประเทศนนมงานศกษาและวจยในทางวชาการเปนจานวนมาก แตในมมเมอเกดปญหาหรอผลกระทบปะทขนมานน องคกร ประชาคม นกวชาการ และหนวยงานตางกหนมามองในลกษณะตางกรรมตางวาระกน วชาการดานเหมองแรถอไดวามความกาวหนาในระดบมหาวทยาลย เชน มสาขาวชาวศวกรรมเหมองแร ธรณวทยา แตกยงไมมการระดมความคดเหนรวมกนกบวชาการทเกยวกบสงคม และชมชน ซงวชาการทางดานสงคมทผานมาจะตองเกดปญหากอนถงจะมาตามแกปญหากน และกเปนเชนนมาอยางตอเนอง

1.11 เสยงเรยกรองจากผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแรในประเทศไทย ในขณะทความตองการวตถดบสนแรเพมมากขนจากการเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจและการ

สงเสรมการบรโภค ธรกจเหมองแรกขยายออกไปมากขน รวมทงกระจายตวไปตามพนทตางๆ ทงทเปนพนทธรรมชาตเชนปาเขา และทเปนพนทชมชนตงถนฐานมากอน ในปจจบน ชมชนทเคยไดรบผลกระทบจากธรกจเหมองแรไดถายทอดบทเรยนและประสบการณไปยงชมชนอนๆ ทาใหเกดการตนตวเรองสทธชมชนมากขน การเรยกรองสทธชมชนในปจจบนมความเขมแขงขนมาก เนองจากชาวบานมการสรางเครอขายระหวางพนทตางๆ และแลกเปลยนประสบการณกนในฐานะ “เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย”

ในระยะเวลา 2-3 ปทผานมา เสยงเรยกรองจากผไดรบผลกระทบจากธรกจเหมองแรไดรบความสนใจมากขน และมการจดเวท รวมทงออกแถลงการณหลายครง รวมทงรวมรางขอเสนอในนามของคณะกรรมการปฏรป (โปรดดเอกสารแนบ “ขอเสนอเพอการสรางความเปนธรรมในการจดการทรพยากรแรและการแกไขปญหาความขดแยงกรณเหมองแรโปแตชอสาน” โดยคณะกรรมการปฏรป 17 มกราคม 2554 ในภาคผนวก)

ในวนท 5 กนยายน 2553 เครอขายไดจดสมมนาและออกแถลงการณ ณ โรงแรมเทพนคร จงหวดพษณโลก โดยมการสรปบทเรยนและนาเสนอปญหาของผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร 15 พนทและ

39

ไดปดทายวาภาครฐคาดหวงถงผลประโยชนทางเศรษฐกจจากการทาอตสาหกรรมเหมองแรแตเพยงดานเดยว โดยละเลยผลกระทบตอสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต ระบบนเวศ สงคม และสขภาพในหลายมต

การสมมนาครงนไดเสนอขอสรปดงน25

1. ประชาชนใน 15 พนทของการสารวจและทาเหมองแรชนดตาง ๆ ไดรวมตวกนกอเกดเปน ‘เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย’ ทาหนาทในการหนนเสรมเพอสรางความเขมแขงใหกบประชาชนในพนทตาง ๆ เพอตอสคดคานการทาเหมองแรอยางถงทสด ดวยหวใจทมงมนเดดเดยว

2. คดคานรางพระราชบญญตวาดวยแร เพราะเปนกฎหมายทไมสอดคลองกบบทบญญตของรฐธรรมนญ และละเมดสทธประชาชน โดยนยามวา ‘แรเปนของรฐ’ ไมมเนอหาในเรองการขยายสทธในดานการกระจายอานาจใหแกชมชนทองถน และไมมการเพมขนตอนการประเมนผลกระทบตอสขภาพ ตามบทบญญตใหมของรฐธรรมนญ

3. คดคานรางพระราชบญญตการชมนมสาธารณะ ทมองเหนประชาชนทออกมาตอตานคดคานโครงการพฒนาตาง ๆ วาเปน ‘ศตรของรฐ’ รวมทงการใหเจาหนาทสามารถใชกาลงและอาวธเขาสลาย ปราบปราม จบขง ตงขอหาประชาชนหากออกมาคดคานตอตานโครงการพฒนาตางๆ

4. คดคานมตคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต และประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในเรองการกาหนด ประเภท ขนาด และวธปฏบต สาหรบโครงการหรอกจการทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรง ทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ ทกาหนดประเภทโครงการรนแรงเอาไวเพยง 11 ประเภท เทานน เนองจากมตและประกาศดงกลาวไมเปนไปตาม 18 ประเภทโครงการรนแรงทคณะกรรมการ 4 ฝาย สงเรองใหกบนายกรฐมนตร

ตอมาในวนท 15 กมภาพนธ ป พ.ศ. 2554 เครอขายชมชน 18 แหงทไดรบผลกระทบเหมองแรจดแถลงขาวขอเสนอเชงนโยบายเพอการปฏรปทรพยากรแรภาคประชาชนตอรฐบาล ณ สานกงานกลางนกเรยนครสเตยน เพอผลกดนใหเกดการแกไขปญหาและผลกระทบตางๆ ทเกดจากการสารวจและทา เหมองแรในระดบพนทและระดบนโยบาย โดยขอเสนอ ไดแก26

25 จากแถลงการณเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย” จาก http://www.reform.or.th/news/53 สบคนวนท 5 มกราคม 2554 26“18 เครอขายชมชน รอง รบ.แกนโยบายแร-เรงเยยวยาชาวบานแมเมาะ”โดย รตนนท เหลาอารกษพบล 15 กมภาพนธ 2554 จาก http://community.isranews.org/resource-the-environment/1101-18-.html สบคนเมอวนท 5 เมษายน 2554

40

1. ใหรฐแกไขนโยบายบรหารจดการแรใหมโดยเรงดวน ยดหลกความเปนเจาของทรพยากรรวมกนระหวางรฐ-ชมชนทองถน-สาธารณะ ทงนใหประชาชนเปนคณะกรรมการรวมดวย

2. กาหนดการทาเหมองแรทกชนดเปนโครงการทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพอยางรนแรง ตามรฐธรรมนญมาตรา 67 วรรคสอง

3. รฐตองชดเชยผลกระทบจากโครงการเหมองแรทมตอสงแวดลอมและวถชมชน 4. กรณเหมองแรและโรงไฟฟาถานหนแมเมาะ จ.ลาปาง ขอใหเรงรดดาเนนการตามมต

คณะรฐมนตร 15 ม.ค. 2551 ในการฟนฟเยยวยาผไดรบผลกระทบ 5. ยกเลกการสบนาเกลอใตดนในภาคอสานอยางเดดขาด และใหมการเรงรดการฟนฟ 6. รฐตองเปดเผยขอมลการใหสมปทานสารวจและทาเหมองแรทกชนด รวมถงรายชอผไดรบ

สมปทาน 7. ใหมการประเมนผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพเชงยทธศาสตรแร

โดยเครอขายชมชนมดงน 1) พนทสารวจและทาเหมองแรลมนาแมแจม จ.เชยงใหม 2) พนทสารวจและทาเหมองแรลมนาแมสรอย อ.วงชน จ.แพร 3) พนทโครงการเหมองแรถานหนแองงาว อ.งาว จ.ลาปาง 4) พนทโครงการเหมองแรและโรงไฟฟาถานหนลกไนตแมเมาะ อ.แมเมาะ จ.ลาปาง 5) พนททาเหมองแรสงกะส อ.แมสอด จ.ตาก 6) พนทสารวจและทาเหมองแรทองคา 3 จงหวด พจตร เพชรบรณและพษณโลก 7) พนททาเหมองแรทองคา อ.วงสะพง จ.เลย 8) พนทสารวจแรทองแดง อ.เมอง จ.เลย 9) พนทโครงการเหมองแรโปแตช จ.อดรธาน 10) พนทโครงการเหมองแรโปแตช จ.มหาสารคาม 11)พนทโครงการเหมองแรโปแตช จ.ขอนแกน 12) พนทสบนาเกลอใตดนและเหมองแรเกลอหน จ.นครราชสมา 13) พนทโครงการเหมองแรโปแตช จ.สกลนคร 14) พนทขออนญาตดดทรายแมนาตะกวปา อ.ตะกวปา จ.พงงา 15) พนททาเหมองหนเขาคหา อ.รตภม จ.สงขลา 16) พนทลาเลยงถานหนและลานกองแรจากพมา จ.เชยงราย 17) พนทโครงการเหมองแรเหลกแมถอด อ.เถน จ.ลาปาง 18) โครงการสารวจแรพลวง อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน

41

8. ทายทธศาสตรแรแหงชาต ทมมตเชอมโยงดานนเวศ สงคม สขภาพ โดยใหประชาชนมสวนรวมอยางกวางขวางทกระดบ

9. เพมบทลงโทษผทละเมดกฎหมายแร กฎหมายสงแวดลอม กฎหมายทเกยวของใหรนแรง 10. ใหหนวยสบสวนคดพเศษสบสวนกรณผประกอบการเหมองแรและผมอทธพลทองถนขมข

คกคามชาวบานทคดคานการทาเหมองแร

ในขณะทมการผลกดนขอเสนอในดานนโยบายตางๆ เหลาน ความเดอดรอนและความขดแยงในหลายพนทกดาเนนตอไป หากไมม “ผประสาน” ใหเกดการสอสารพดคยกนและแบงปนขอมลขาวสารอยางเปดเผยและโปรงใสแลว กระแสการคดคานกจะรนแรงยงขนและทาใหเกดขวตรงขามทสรางความขดแยงสงขน เชน

• การคดคานเหมองแรโปแตชของกลมอนรกษสงแวดลอมอดรธานมมากขน จนกระทงธรกจเหมองไมสามารถจะเขาปกหมดขอบเขตเหมองแรได การต อต าน เห มองแร โปแตช ทอดรธานจงไมไดหยดอยแคขอบเขตจงหวดอดรธาน แตไดเกดแรงเคลอนไหวดานการกาหนดนโยบายสาธารณะในการทาเหมองแรโปแตชในประเทศไทย

• ในกรณของการจดเวท Public Scoping โดยบรษทผาแดง-ภเทพในจงหวดเลย ซงเครอขายอนรกษภหนเหลกไฟไมเหนดวยกบการจดเวทรบฟงความคดเหนของประชาชนตอการกาหนดขอบเขตและแนวทางการประเมนผลในวนท 7 เมษายน 2554 และมจดหมายไปยงผวาราชการจงหวดเลยคดคานการเปดเวทดงกลาวเพราะถอวาเปนการสรางความชอบธรรมใหบรษทและใหมการศกษาความคมคาของทรพยากรธรรมชาตในพนทปาภหนเหลกไฟกอนทจะเปดสมปทานเหมองแร

สงทสาคญอกประการหนงคอเมอชมชนหนมาใสใจในปญหาทตนกาลงเผชญอย นอกจากจะเปนโอกาสในการแลกเปลยนเรยนร และสรางความเขมแขงใหกบชมชนในแงการรกษาสภาพแวดลอมทงทางกายภาพและสงคมของทองถนแลว ยงเปนโอกาสในการสรางเครอขายเรยนรกบชมชนอน และควรจะมการสนบสนนใหมงานวจยทองถน เปนการเปดโอกาสและชองทางใหคนในชมชนนาเสนอสถานการณและประสบการณของตนเองผานการตงโจทย คนควาหาขอมลความรตางๆ และรวมมอกนแกไขปญหาผานงานวจยทองถน

42

1.12 มองมมเหมอง หากมองในแงของผประกอบการเหมองแร ธรกจเหมองแรเปนสวนหนงในการเพมรายไดของ

ประเทศ สนแรเปนวตถดบพนฐานสาหรบพลงงานและวสดเกอบทกชนดทจาเปนตอการดารงชวตของมนษย ดงนน อตสาหกรรมเหมองแรจงมความสาคญตอมนษยอยางหลกเลยงไมได ธรกจเหมองแรทใสใจเรองสงแวดลอมและสงคมจะมองถงการพฒนาอตสาหกรรมเหมองแรทสงผลกระทบนอยทสด

แนวคดเรอง “เหมองแรทยงยน” มมากวา 20 ปแลว แตบางคนกเหนวาไมควรจะใชคาวา “ยงยน” กบเหมองแร ในสายตาของผประกอบการเหมองแรนน “ยงยน” อาจจะหมายถงการทาธรกจใหยงยน ไดประโยชนไปอยางนานๆ ไมผลาญหรอทาลายลางทรพยากร ทงทรพยากรแร พลงงาน นา ดน รวมทงไมสงผลรายตอคนและสงแวดลอม ฯลฯ ทผานมา มความพยายามพฒนาแนวทางเพอการทาเหมองแรอยางยงยน (Sustainable Mining Practices) แตทสาคญคอจะนาทฤษฎลงไปสการปฏบตไดจรงหรอไม และจะมกลไกใดทจะบงคบใชหรอสนบสนนใหเกดการดาเนนงานจรง

ธนาคารโลกเองกพบวาการสงเสรมการทาเหมองนนทาใหเกดการพฒนาโครงสรางพนฐาน การจางงาน การบรการพฒนาทกษะและเทคโนโลย แตปญหาทหนกหนวงคอเรองธรรมาภบาล เพราะมกจะมกรณขดแยงกน มการคอรปชน ตวอยางเชนกรณของเพชรเลอดและสงครามนามน การทาเหมองแรจงมภาพทลบมาก และมกจะทาใหเกดกระแสการตอตานรนแรง ดงนน ตองมการออกแบบและการจดการทดมการวางแผนปองกนผลกระทบตางๆ จากการทาเหมอง การวางแผนการฟนฟ และทาตวอยางดๆ ใหเกดขนจรง โดยไมไดมงแตการสรางภาพหรอนาเสนอภาพบวกเพยงอยางเดยว เชน การประเมนผลกระทบทางดานสขภาพกจาเปนตองมการเกบขอมลพนฐาน baseline study เพอทจะไดเปรยบเทยบและตดตามการเปลยนแปลง สวนการตดตามดานสงแวดลอมและสงคมกเปนเรองทสาคญ หลายๆ เรองไมไดเปนเรองของเทคโนโลยเทานนแตเปนเรองการจดการ ดงนน ผประกอบการ บรษททปรกษา ฯลฯ ตองสรางเรองความโปรงใสใหเปนทประจกษ ควรมมาตรการตรวจสอบทเขมขนตอบรษททกอผลกระทบตอสงแวดลอมและไมสนบสนนบรษททมประวตไมด อกทงจะตองมการนากรณศกษาทมอยไปสการปองกนและตดตามลวงหนา มใชรอคอยตามแกปญหาเมอเกดผลกระทบ กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.) ของไทยกมความพยายามทจะพฒนาหลกเกณทในการพจารณาใหรางวล “เหมองแรสเขยว”27 แกผประกอบการตางๆ ทดาเนนธรกจอยางเปนมตรกบสงแวดลอมและเปดโอกาสใหชมชนและสงคมมสวนรวมมากทสด โดยมตวชวดหรอเกณฑทพยายามออกแบบใหครอบคลมและรอบดาน เชน มการดแลความปลอดภยและสขภาพอนามยของคนงานและชมชนผอยอาศย โปรงใสตรวจสอบได เผยแพรขอมลทเกยวของกบการทาเหมองใหสาธารณชนรบทราบ พรอม

27 คาวา “เหมองแรสเขยว” (green mining) และ “เหมองแรทยงยน” (sustainable mining) กยงเปนคาทหลายฝายยงไมยอมรบ โปรดด “Is Green Mining Possible?” ใน “http://www.buy-environmental.co.za/index.php/Raw-Materials/-Is-Green-Mining-Possible.html

43

รบการตรวจสอบจากบคคลภายนอก มการปรบปรง แกไข และฟนฟสภาพแวดลอมทเสยหายใหอยในสภาพดโดยเรว มระบบตรวจสอบสขภาพอนามยของชมชนทอาศยขางเคยง มการฟนฟพนทควบคไปกบการทาเหมอง มระบบการจดการดานความปลอดภยในการทางานทวไป ใชแรอยางคมคา ถกตองตามมลคาแร ศกษาหาวธนาของเสยจากกระบวนการผลตมาใชประโยชนอยางคมคา28 ฯลฯ

1.13 สงทาย ประเดนผลกระทบของเหมองแรตอชมชนนนมความสาคญมากในประเทศไทย เพราะในบรบทของไทยนน การทาเหมองเกยวของกบพนทชมชนหรอพนทฐานทรพยากรธรรมชาตทชมชนพงพาโดยตรง ซงตางกบประเทศทมหลายอาณาบรเวณทเวงวางกวางใหญและวางเปลา ไมมชมชนเขามาเกยวของ เชน ประเทศแคนาดาและประเทศออสเตรเลย

ดงทกลาวแลวขางตนวายงมชองวางของความรความเขาใจอกมากในเรองผลกระทบจากเหมองแรตอชมชน ปญหาตางๆ ทเกดขนไมสามารถจะแกดวย “เทคโนโลย” และ “ธรรมาภบาล” เทานน ไมใชเพยงแตเปนเรองการจดการดานสงแวดลอมและสวสดภาพ-สวสดการสาหรบชมชนหรอสงคมเทานน แตยงตองพจารณาถงมตของการบรหารการเมองทองถน การสรางความเขมแขงและการมสวนรวม การสอสาร ถายทอดและแลกเปลยนขอมล การสรางความเขาใจ ความไวเนอเชอใจ ความสมพนธเชงอานาจ การใหคณคาและความหมาย ความสาคญและอานาจของความร ฯลฯ นอกจากนนยงตองมมตเชงอนาคตดวย ดงทกลาวแลววาควรจะมการคาดการณและการเตรยมการเพอรองรบความเสยงในอนาคตทอาจเกดขนจากการผสมผสานกนของหลายปจจย และความเสยงเหลานจะสงผลกระทบอยางรนแรงตอความปลอดภยและคณภาพชวตของชมชนรวมทงสงแวดลอม

ประเดนและมตทกลาวถงขางตนไมสามารถจะหาคาตอบสาเรจรปไดดวยวชาการสาขาใดสาขาหนงเทานน ภาควชาการทเกยวของมหลากหลายสาขา ทงวศวกรรมเหมองแร สาธารณสข วทยาศาสตรสงแวดลอม แพทยศาสตร เภสชศาสตร ธรณวทยา รฐศาสตร นตศาสตร การบรหารจดการ ฯลฯ การมงสมหาวทยาลยวจยและความเปนเลศดานวชาการควรจะตอบรบกบความทาทายของงานวจยแบบขามสาขาวชาในประเดนเชนนดวย การมองทบทวนสถานการณ ผลกระทบทผานมา แนวทางแกไข ทศทางนโยบาย การคนหา รวบรวม วเคราะห วพากษ องคความรทมอยลวนมความสาคญในแงวชาการ

นอกจากภาควชาการแลวยงตองอาศยภาคราชการ ภาคชมชน ภาคการเมอง ภาคธรกจเอกชน รวมทงองคกรเอกชนทไมแสวงกาไร อกสวนทสาคญมากคอภาคผบรโภคทอาจจะมองวาอยไกลกวาทจะดงเขามารวมในขณะน แตปญหาเหลานกลบไมไดไกลตวผบรโภคอยางทคด การคมครองผบรโภคเปนเรอง 28 “หลกเกณฑในการพจารณาใหรางวลเหมองแรสเขยว” กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร

กระทรวงอตสาหกรรม จากhttp://greenmining.dpim.go.th/nal/natitle.php?tid=000001259294935 สบคนเมอ 5 มกราคม 2554

44

สาคญและเรงดวนในขณะน (และเปนสงทแผนงานคมครองผบรโภคมงเนน) แตการกระตนใหผบรโภคไดเรยนรและตระหนกถงรปแบบและผลกระทบของการบรโภค (consumption) จากสงทผลต (production) ออกมานนเปนเรองทเกยวโยงกบปญหาทเราพดมาทงหมด เพราะการทเรามวตถสงของเครองอปโภคบรโภคและโครงสรางพนฐานสาหรบชวตประจาวนทสะดวกสบายและซอหามาในราคาทถกนน สวนหนงมาจากกจการอตสาหกรรมทมกจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชนเชนเหมองแร

สาหรบภาคประชาชนสวนทจะตองอยอาศยคกบเหมองแรนน กยงมชองวางของความรอกมากมาย มคาถามทยงไมไดรบคาตอบ (และอาจจะไมงายทจะไดคาตอบ) เชน พนทชมชนใดบางทมการปนเปอนโลหะหนกหรอสารพษตามธรรมชาตทอาจจะสงผลกระทบตอสขภาวะ ผลกระทบจะเปนไปในรปแบบใด จะมมาตรการเชงปองกนอยางไร เมอมเหมองแรแลวจะตองเฝาระวงอะไรอยางไร จะมการปนเปอนหรอความเสยงรปแบบใดบาง แลวจะปองกนตวเองและครอบครวอยางไร

อกประเดนทมความสาคญมากคอภาคประชาชนหรอชาวบานทไดรบผลกระทบจากเหมองแรเรมไมแนใจในขอมลและประเดนตางๆ ทหนวยงานตางๆ หรอแมแตนกวชาการพดถง แตดวยความสมพนธเชงอานาจทไมเทากนและอานาจของความรแตละชดทไมเทากน ชาวบานไมสามารถจะโตแยงอยางมนาหนกและเหตผลใหฝายอนยอมรบได ในการสมมนาทโครงการนจดขน ตวแทนชาวบานจากพนทเหมองแรทองคากลาวถงการทนกวชาการมาจดเวทรบฟงความคดเหนและการเปดโอกาสใหชาวบานเสนอปญหา แตชาวบานยงกงวลวาเวทดงกลาวเปนการเปดทางใหมการสรางความชอบธรรมใหผประกอบการ

มขอเสนอวานกวชาการไมควรรบจางจากบรษท เชนเดยวกบกรณของการจดทารายงานประเมนผลกระทบสงแวดลอม ในประเทศทพฒนาแลวเชน สหรฐอเมรกา หนวยงานทเปนอสระซงมศกดศร ไมถกบบจากผลประโยชนและอานาจจะเปนผจดการ ประสาน จดใหมการศกษาวจย ซงจะลดขอกงขาเรองอคตและความเปนกลาง ในกรณของความขดแยงระหวางบรษทขนาดใหญกบชาวบานกลมเลกๆ นน อานาจและพลงตอรองของบรษทมกจะมเหนอกวาของชาวบานอยแลว มนามาตะเปนกรณตวอยางทมผวเคราะหถงความสมพนธเชงอานาจน29

ในทายทสด โครงการนไดทบทวนเอกสารและสถานการณเกยวกบผลกระทบของอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนในประเทศไทย รวมทงไดสรปประเดนใหมการขบคด หาแนวทางในการสรางความร เพอทาความเขาใจและคนหาแนวทางในการขบเคลอนการแกไขปญหาอยางเปนระบบ ชองวางของความรหรอโจทยวจยในเบองตนนาจะมดงตอไปน

• พฒนาการของ “ปญหาเหมองแรและผลกระทบตอชมชน” การวเคราะหบทเรยนจากกรณศกษาและปญหาทผานๆ มา การเยยวยาผไดรบผลกระทบจากเหมองแร การปนเปอนเขาสสงแวดลอมและหวงโซอาหาร การฟนฟชมชนทไดรบผลกระทบ

29 “The Minamata Disaster and the True Cost of Japanese Modernization” โดย Andrew Jenks ใน Perils of Progress: Environmental Disasters in the 20th Century (2011)

45

• การปฏรประบบการประเมนผลกระทบ (เชน ทาการวจยเพอใหไดขอเสนอเพอปฏรประบบฯ เชน ใหมกองทนกลางทใหนกวชาการทางานโดยอสระ ไมตองรบงานมาจากผมสวนไดสวนเสย)

• นโยบายเหมองแรกบการพฒนา การพฒนาโดยดศกยภาพพนทใหรอบดาน มองภาพรวม เนนอนาคตทยงยน ไมยดตดกบการมองแรเปนองคประกอบเดยว เชน กรณเมองเลยมศกยภาพเปนแหลงเกษตรเมองหนาว มเรองการทองเทยว ฯลฯ

• การเปรยบเทยบนโยบายพฒนาเหมองแรของประเทศตางๆ และเรยนรชองโหว จดบอดของกฎหมายและนโยบาย จากบทเรยนของพนททมปญหา เชน มนามาตะ รวมทงพยายามทจะเชอมโยงกบกลมทไดรบความทกขรอนทอน

• การวจยทเปดเผยใหเหนถงปมดานผลประโยชนและการเมอง ความรบผดชอบของธรกจ บรษทมหาชน การทผประกอบการใชผลงานวชาการเปนตราประทบและสรางความชอบธรรม

• การวจยทางการแพทย สาธารณสข และมานษยวทยาการแพทยเกยวกบผคนและชมชนทไดรบผลกระทบจากเหมองแร

46

สวนท 2: ขอเสนอโครงการศกษาวจยเชงปฏบตการ “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนทองถน”

2.1 ความสาคญและทมาของปญหาการวจย อตสาหกรรมเหมองแรมความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจและประเทศโดยรวม นาไปสการพฒนาความรวชาการ วทยาศาสตรและเทคโนโลยในดานตางๆ มากมาย แตในขณะเดยวกนกไมอาจปฏเสธเสยงบอกเลาความรสกของชมชนทองถนทไดรบผลกระทบโดยตรงจากการพฒนาเหมองแร ทงผลกระทบตอธรรมชาตและสงแวดลอม หวงโซอาหาร และเชอมโยงสผลกระทบตอสขภาวะของชมชนในระยะยาว การทาเหมองแรไมเพยงแตสรางปญหาดานสขภาพในระดบตางๆ ทงทางรางกายและสภาพจตใจแกประชาชนรอบขางพนทเหมองแร แตยงสงผลทาใหเกดสถานการณความขดแยงอกดวย

เสยงทสะทอนออกมาจากชมชนยงไมไดรบความสนใจมากนก เนองดวยผลกระทบทเกดขนถกมองวาเปนผลกระทบตอกลมคนหรอชมชนทองถนเลกๆ ไมใชผลกระทบตอสาธารณะทกวางขวาง ความเสยงจากการพฒนาจงยงคงเปนปญหาทเกดขนซาๆ ชมชนทองถนเองยงคงขาดขอมลและชดความรเพอทจะเทาทนผลกระทบของการพฒนา จงควรจะมการรวบรวมเหตการณผลกระทบทผานมา วเคราะหบทเรยนและหามาตรการปองกนลวงหนา เพอนาไปสการสรางความรบผดชอบตอชมชนและสงคม

นโยบายเหมองแรในประเทศไทยทผานมา มการอนมตใหพฒนาหรอใหประทานบตรโดยภาครฐ โดยการพจารณาความคมจากตนทนทางเศรษฐศาสตรเปนหลก แตไมไดคานงถงตนทนทางสงแวดลอมและสงคมมาประกอบ ผลกคอมมมองทเหนวาพนทปา ภเขา และทองทงทแวดลอมชมชนคอทรพยากรทควรไดรบการพฒนาใหเตมศกยภาพ เพอประโยชนของสงคมใหญ ในขณะเดยวกน พนทนนเปนแหลงอยอาศย แหลงทรพยากรทมความอดมสมบรณเชอมโยงสหวงโซอาหารของชมชน การพฒนาเหมองแรในปจจบนขยบเขาหาชมชนมากขน สงแวดลอมรอบบานถกกระตนจากนโยบายการพฒนาใหกลายเปนแรงเบยดขบวถสงคมและวฒนธรรม สงแวดลอมและเปนภยคกคามตอสขภาวะของชมชน

การพฒนาโดยตงอยบนฐานคดเชงเดยวเชนน มบทเรยนทสะทอนใหเหนถงความมนคงและมงคงทตงอยบนฐานความเสยงของชมชนอยางมากมาย แตขอพสจนและเกณฑทยอมรบกนในทางวทยาศาสตรการแพทยปจจบนนน ทาใหเสนทางการเชอมโยงผลกระทบจากการทาเหมองแรตอสขภาวะชมชนเพอสรางความชอบธรรมในสทธทพงจะไดรบการชดเชยจากการเปนผถกกระทาไดนนอกยาวไกล

นกมานษยวทยา Stella Capek อธบายปรากฏการณนวาพนททมการรวมตวกนทางสงคมของผคนตา กลบเปนพนททมการพฒนาโครงการขนาดใหญทสงผลตอสงคมสง นกสงคมวทยา Ulrick Beck เหนวา “ภาวะการขาดความรบผดชอบอยางเปนระบบ” (organized irresponsibility) ภายใตโลกาภวตนทางเศรษฐกจทมการโยกยายกระบวนการผลตปจจยสงเสรมมสวนทาใหเกดภาวการณเชนน และจะเขมขนกวางขวางขน ผประกอบการหรอนกธรกจในยคปจจบนตระหนกถงปญหาเหลานจงสรางมาตรการปองกนและจดการผลกระทบทางลบตอองคกร เรยกวา “ความรบผดชอบตอสงคม” Corporate Social

47

Responsibility (CSR) และมขอมลเปดเผยสสาธารณะวาในแตละปองคกรหรอธรกจของตนไดแสดงความรบผดชอบตอสงคมและผมสวนไดสวนเสยอยางไร แตขอมลหรอรายงานทออกมาเปนเพยงการสรางภาพลกษณทดใหกบองคกรมากกวาความโปรงใส ภาครฐเองกไดมกฎระเบยบเกยวกบการประเมนผลกระทบสงแวดลอมหรอ Environmental Impact Assessment (EIA) และ Health Impact Assessment (HIA) แตการประเมนทเขยนขนนนไมไดมาจากสถานการณและขอเทจจรงทงหมด จงไมไดชวยในการปองกนและตดตามแกไขปญหาได กอปรกบภาครฐไมมการควบคมตดตามตอเนองจรงจง ผประกอบการจงละเลย และมหลายหนวยงานทเกยวของแตกขาดการบรณาการรวมกน ในยคโลกาภวตน ชมชนทองถนจะทาแตเพยงตงรบความเสยงและผลกระทบทเกดขนแลวจงคอยเรยกรองเหมอนกบบทเรยนทผานมานนคงไมได ชมชนจะตองมความตนตวและกาหนดแผนในเชงรกของชมชนเองเพอรบมอกบผลกระทบอตสาหกรรมเหมองแร การรและเขาใจในบานและชมชนของตนเองจงเปนคมอทดทสดในการรเทาทนการพฒนา หากนกวชาการทมชดความรทหลากหลายสรางความรวมมอกบชมชนในการบนทก รวบรวมขอมล และการจดการกบองคความรทองถน เชน บทเรยนทรอนพบลย ทเกดฝนตกหนก มกากแรเตมไปดวยสารหน (arsenopyrite)ไหลลงมาสพนทชมชนทอยอาศยดานลาง ซงเปนการบอกเลาของชมชน แตไมไดถกบนทกในเอกสาร นอกจากนน การสรางเครองมอในการตดตามและตรวจสอบ (monitoring) โดยระดบนกวชาการและชมชน แตนามาใชสนบสนนและสงเสรมกนได การรวบรวมชดขอมลเชงพนทโดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS)ในระดบนกวชาการและการทาแผนทสงแวดลอม สงคมและวฒนธรรมในระดบทองถน จะนาไปสรายงานนาเสนอขอมลเชงประจกษทตพมพและเผยแพรสสาธารณชนได การจดการกบผลกระทบกจะไมรนแรงจนอยเหนอการควบคมหรอแกไขได

2.2 การทบทวนวรรณกรรม ในการพฒนาขอเสนอโครงการครงนไดทบทวนเอกสารการศกษาปญหาเรองเหมองแรทพฒนาขน

ในประเทศและนอกประเทศ การศกษาปญหาเรองเหมองแรและผลกระทบตอชมชน และแนวคดเรองความเสยง โดยเฉพาะความเสยงดานสขภาพ (Health Risk)

การศกษากระบวนการและปญหาทเกดจากการทาเหมองแรในประเทศและนอกประเทศ ในการศกษาเรองเมองแรในประเทศไทยทผานมา มการศกษาในประเดนรปแบบของการทาเหมอง

วธการทาเหมองในรปแบบตางๆ ลกษณะทางธรณวทยาของพนทในประเทศในการเลอกทาเหมอง ผลกระทบทเกดจากการทาเหมอง ผานทางสภาพแวดลอม และผลกระทบเชงประจกษจากการตรวจวดสขภาพของประชาชนในพนทใกลเหมอง เปนตน

การศกษาประเดนหนงทพบมากคอการประเมนผลกระทบสขภาพจากเหมองแรชนดตางๆ เชน เหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน (สมพร เพงคา 2549) เหมองถานหนเวยงแหง จงหวดเชยงใหม (ชชวาลย จนทรวจตรและคณะ, 2546) เหมองแรทองคาจากเขาพนมพา อาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร (อาวระ

48

ภคมาตร และคณะ, 2547) ซงงานแตละชนตางชใหเหนวากระบวนการเหมองแรกอใหเกดปญหาสขภาพตางๆ ตามลกษณะของการทาเหมองแรชนดตางๆ ซงจะไดกลาวในรายละเอยดในสวนของการศกษาผลกระทบดานสขภาพในตางประเทศ ทมผลกระทบไมแตกตางจากทพบในประเทศไทย

นอกจากน ในประเดนมลคาความเสยหายทเกดตอสขภาพจากการทาเหมองแรนน มการประเมนมลคาจากการวดความเตมใจจะจายในการรกษาพยาบาลของประชาชน หรอทเรยกวา Contingent Valuation Method (CVM) วธการนเปนการคานวณมลคาความเสยหายโดยการสมภาษณผทไดรบผลกระทบโดยตรงวามทศนคตอยางไรหลงจากทไดทราบวาเกดปญหาตะกวในสภาพแวดลอม เพอศกษามลคาความเสยหายนนมกมการตงคาถามในรปของ “ความเตมใจทจะจาย” (Willingness-To-Pay) นน ทคลตนน มการคดคานวณออกมาเปนมลคาดงกลาววาเกดจากปญหาสขภาพจากการรวไหลของสารตะกวสลาหวยจานวนกวา 13.01 ลานบาท และอก 48.80 ลานบาทเปนคาใชจายอน (กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2546) อยางไรกตามในดานคาทดแทนทเกดอาจจะไมเปนเพยงในรปของเงน แตอาจจะตองมองตอไปถงกระบวนการสงเสรมใหเกดความรบผดชอบสงคมจากบรษท (CSR) ของบรษทเหมองแรในแตละพนทดวย

คณะอนกรรมการเพอศกษาและตรวจสอบกรณปญหาเหมองแร คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (2547) ศกษาเรอง “รายงานการศกษาขอมลเชงวชาการกรณปญหาเหมองแรเพอกาหนดขอเสนอเชงนโยบาย” กลาวถง เหมองแรในประเทศไทย วาปจจบนการสารวจและการทาเหมองมความสลบซบซอนและตองใชเทคนคและความรวชาการเพมมากขน ในขณะเดยวกนกตองพงพาวธการผลตทซบซอน ใชเงนทนมากและขยายตวเปนอตสาหกรรมการผลตขนาดใหญเพอใหคมคาการลงทน และบางครงมผลกระทบตอสภาพแวดลอมและชมชนในดานตางๆ ดวย

ผลกระทบเชงลบจากการทาเหมองแร ทมการรองเรยนในกรณของปญหาจากการพฒนาทรพยากรจานวนมากจากทกภมภาคของประเทศไทย เชน กรณมลพษจากเหมองตะกวคลต-เคมโก จงหวดกาญจนบร กรณเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน ทเกยวเนองถงปญหาพระราชบญญตแรฉบบใหมอนเออประโยชนตอกลมทนขามชาตและกลมทนขนาดใหญ หรอกรณการพฒนาแหลงหนทเปนกรณในระดบชมชนทองถนแตมความรนแรงในการขมข คกคามตอประชาชนทคดคาน จนถงขนการลอบสงหารแกนนา

ประเดนดานกฎหมายพบวา มการศกษากฎหมายเพอปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง (สมชาย อศวลขตเพชร 2542) งานวจยเสนอใหมการปรบปรงกฏหมาย เชนการกาหนดผนวกแผนผงโครงการทาเหมองและรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมเขาดวยกนเปนแผนแมบทการทาเหมองและการจดการดานสงแวดลอม รวมถงการยกเลกอานาจของรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมทอนญาตใหปลอยนาขนขนหรอมลดนทรายลงทางนาสาธารณะบางแหงได เปนตน เนองจาก การทาเหมองมผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตประเภทอนทมอยรวมกนอยางหลกเลยงไมไดในสวนของปาไม การดารงชพของสตวปาแหลงนาธรรมชาต ดน รวมทงความปลอดภยและสขภาพอนามย

ในการศกษาเรองเหมองแรในตางประเทศนน นอกจากปญหาเรองผลกระทบสขภาพจากการดาเนนการถลงแรแลวยงพบวามปญหาในเรองความปลอดภยจากระบบความปลอดภย (Safety) ของเหมอง

49

ผลกระทบทางสขภาพทเกดขนมความหลากหลายและซบซอนเปนอยางยง ทงน ขนอยกบวธการทาเหมอง สถานทตง สารตางๆ ทปนอยในกอนแรทขดขนมา รวมถงกากหางแร ทเปนของเสยทเกดขนจากกระบวนการผลตและแตงแร ซงแรบางชนดมพษในตว ไมสามารถปองกนผลกระทบทแตกตางกนไป เชน กระบวนการผลตโดยวธหลอมละลายแรซงตองใชความรอนในอณหภมทสงมากจะทาใหเกดกาซพษ และมผลตอมลภาวะทางอากาศ เชน ไซยาไนด หรอกรดซลฟรค สงผลใหสารพษเหลานปนเปอนในแมนา ทะเลสาบหรอแหลงนาดม และจากการศกษายงพบวา การทาเหมองแร จดเปนอาชพทอนตรายมากทสดในโลก เพราะมผลกระทบตอสขภาพทงในระยะสนและระยะยาว (Carolyn and Mike, 2001) ซงปจจบนการศกษาเกยวกบผลกระทบทางสขภาพจากเหมองแร ประกอบดวย

1. การเกดโรคและการเจบปวย ทเกดจากพษของสนแร เชน ตะกว หรอแคดเมยม สารเคมทใชในกระบวนการแตงแร เชน ไซยาไนดในการแยกแรทองคาและแรเงน และการกอใหเกดโรคในระบบทางเดนหายใจจากฝนในการทาเหมองแร เชน ฝนหน แรใยหน เปนตน

2. การปนเปอนในสงแวดลอม เปนการปนเปอนของสารเคมและแรในแหลงนา และเกดการสะสมในหวงโซอาหาร เชน สารตะกวในลาหวยคลต จงหวดกาญจนบร หรอการปนเปอนในดน เชน กรณแคดเมยมทแมตาว และพระธาตผาแดง จงหวดตาก นอกจากนการปนเปอนในอากาศทกอใหเกดเปนฝนกรดจากกาซและกาซทมโลหะหนกปะปนตางๆ เชน ซลเฟอรไดออกไซดทมกปะปนดวยกามะถน ซงจะกลายเปนฝนกรดเมอฝนตก หรอกาซคารบอนมอนนอกไซด ทเกดจากการเผาไหมทไมสมบรณ ซงจะจบกบฮโมโกลบนทาใหเลอดรบออกซเจนไดนอยลง หรอการมอนภาคสารในรปของแขงจาพวกละอองไอกรด หรอสารเคมตางๆท ปะปนมาจากการเผาไหม เปนตน

การศกษาเหมองแรทองคา และเหมองแรประเภทอนในจงหวดเลยและในภมภาคตะวนออกฉยงเหนอ ในกลมทวาดวยเรองการศกษาเหมองแรในจงหวดเลยนน พบวา สวนมากเปนการศกษาผลกระทบ

ทางธรณวทยาวาดวยการพสจนพษทางนาวามปรมาณสารพษในแหลงนาอยในระดบเกนกวาระดบมาตรฐานปกต จากการสารวจ 2 ครงในพนทจงหวดเลย (อน กลลประวทย 2538 และ รศม นนทและคณะ 2553) ในป 2538 และ 2553 จากการสารวจครงลาสดในป 2553 ทผานมา นนไดสารวจในบรเวณใกลพนทเหมองทองคา สรปวา คณภาพนาผวดนและนาบาดาลในชมชนรอบเหมองทองคาไมอยในเกณฑมาตรฐาน ดงนน กอนจะนานามาใชสาหรบอปโภคบรโภคควรผานกระบวนการปรบปรงคณภาพนาใหไดมาตรฐานกอน แมวาผลการสารวจเมอป พ.ศ. 2538 ทศกษาใน 6 อาเภอของจงหวดเลย ระบวา คณภาพของนาในบรเวณนสวนใหญมคณภาพด แตสวนใหญมคาความเปนกรด-ดางตา ทงนเนองจากหนแกรนตทมอยทวไปเมอนาไหลผานจะใหนาทมคณภาพเปนกรดเลกนอย แตทงนคณภาพของนาในแงของกความเปนกรด-ดางจะทาใหนาผวดนและนาใตดนสวนใหญไมเหมาะสมทใชบรโภคโดยปราศจากการบาบดเสยกอน อกทงยงมขอเสนอ

50

ใหครอบคลมการสารวจเฉพาะเจาะจงในพนทใกลเหมองทองคา แสดงใหเหนวาสภาพพษวทยาของนาผวดนและนาบาดาลในสวนพนทใกลเหมองแรทองคาเปนปญหาสงกวาในพนทอาเภออน

ปญหาทเกยวกบเหมองแรทองคานนพบวา มเหมองทองคาในพนทจงหวดพจตร 2 พนท ของ องคการบรหารสวนจงหวดพจตรและเหมองเอกชน (อาวระ ภคมาตรและคณะ 2547) และพบวาพนททเอกชนเขาไปดาเนนการมปญหาและมอนตรายทเสยงตอการเกดอบตเหต เชนบอทถกขดขนาดใหญขนเรอยๆ มโอกาสทจะถลมทบคนงาน และอาจะทะลายกนแนวทดนขางเคยงทอาจนาไปสขอพพาทดานเขตทดนได นอกจากนการเกดเหมองนาไปสการเปลยนแปลงของวถชวตชาวบานในพนท เชนการเปลยนอาชพจากเกษตรกรรมาทาเหมอง และขาดการเอาใจใสดานสขภาพจากอาชพทอาจจะเกดขน

แนวคดเรองความเสยงตอสขภาพ (The concept of health risk) แนวคดเรองความเสยงทเกยวของกบสขภาพนนไดเรมปรากฏอยางแพรหลายในชวงทศวรรษทผานมา ในวารสารทางการแพทยไดมการใช คาวา “ความเสยง” (risk) เพมมากขน โดยเฉพาะระหวางป ค.ศ. 1967-1991 ทผานมา พบวามคาวา “ความเสยง” ในวารสารการแพทยจานวนมาก (Skolbekken, 1995) ความหมายของ “ความเสยง” ถกกระจายออกไป และลดระดบความเขมขนลงใหกลายเปนโอกาส หรอความนาจะเปนของเหตการณทไมตองการในเชงลบจะสามารถเกดขนได ดงนนในปจจบน ความเสยงใดๆ จงใหความหมายในแงลบของเหตการณทอาจจะเกดขน (Lupton, 1993) การศกษายงพบอกวาคนสวนมากมกมองวาความเสยงบางอยางเปนความเสยงทวๆ ไป เปนเรองทไมรนแรง เชนโรคหวใจ หรอโรคเบาหวาน แตจะใหคากบความเสยงทไมปรกต เชนการฆาตกรรม หรอการตายจากฟาผามากกวา (Stewart, Shields & Hwang, 2004) อยางไรกตามความรเกยวกบอนตรายทจะเกดขนจงมความเกยวของอยางมากกบประเดนความเสยงทจะเกดขน เพราะเมอไมมขอมลหรอความรกจะไมสามารถประเมนไดวาอยในภาวะความเสยงหรอไม ไมวาความเสยงนนจะเกดจากพฤตกรรมของตน หรอเกดจากภาวะแวดลอม ดงนนพฤตกรรมของคนทจะใหคณคา หรอตระหนกตอความเสยงจงไมเทากนขนอยกบความร หรอขอมลทมและไดรบ

ปญหาความเสยงดานสขภาพจงประกอบดวยปจจยหลายประการ ซงนอกจากความรแลวยงประกอบดวยมาตรการของหนวยงานในททางาน ซงในประเดนปญหาสขภาพทเกยวของกบเหมองแรนน The Health Working Party (HWP) ไดพจารณาขอเรยกรองเกยวกบปญหาสขภาพทเกดจากการทาเหมองแลวสรปปญหาตางๆ ทมความเสยง 9 รายการซง MSACไดตกลงวาความเสยงทมความสาคญดานสขภาพ มดงน (Tim, 2007)

• การกอใหเกดเสยงรบกวนทาใหเกดการสญเสยการไดยน • ความสนสะเทอนททาใหเกดความผดปกตของกลามเนอและกระดก • ดเซลควนไอเสยทนาไปสโรคทางเดนหายใจ • การสมผสวตถอนตรายกอใหเกดโรคผวหนงตางๆ

51

• ทาใหเกดความเครยดตามหลกสรรศาสตรททาใหเกดสภาพกลามเนอและกระดก • ทาใหเกดความเครยดตามหลกสรรศาสตรทาใหเกดความผดปกตทหลง • ทาใหเกดความเครยดกอใหเกดความผดปกตของการยศาสตรทเกยวของกบความเมอยลา • อนตรายกอใหเกดความผดปกตทางจตสงคม • รงสอลตราไวโอเลตและโรคผวหนงตางๆ

ปญหาตางๆ ขางตนสามารถสรปไดวามความเกยวของกบปญหาสขภาพ แตทงนในตางประเทศมการวดในระดบของปจจยทสงผลกระทบตอสขภาพทไดมาตรฐานและมกฎเกณฑทชดเจนในการบงคบใช รวมกบบางประเทศยงมการสรางมาตรฐานในกระบวนการทาเหมองแรทมความปลอดภยสงกวาในประเทศไทย ดงนนการสรางความเชอมโยงระหวางปจจยทสงผลกระทบตอสขภาพกบการทาเหมองแรจงเปนโจทยทสาคญในขอเสนอน

2.3 รายละเอยดงานในขอเสนอการศกษาวจย

การศกษาวจยนจะประกอบดวยงาน 2 สวน คอสวนแรก เปนงานทเนนการสอสารเสยงแหงการทนทกขใหไดกลายเปนประสบการณรวมกนในสงคม เพอใหเกดกระแสกดดน และเรงการพฒนาความรวมมอและการเรยนรรวมกนกนระหวางองคกรในภาคสวนตางๆ อยางเปนระบบ รวมทงเปนการขบเคลอนผรบเคราะหใหไดรวมผลตสรางความรและหลกฐานกบนกวชาการหลายสาขาวชา เพอเขาถงมมมองและความหมายของความเสยงและการจดการความเสยง งานสวนแรกนจะใชพนทชมชนกะเหรยงบานคลตลางเปนกรณศกษา

สวนทสอง เนนเรองการเปรยบเทยบเหตปจจยทเปนปญหาจากการทาเหมองแรทองคา โดย การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนดวยภาพถายทางอากาศ/ภาพถายดาวเทยม โดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) เขามารวมในการวเคราะหขอมล ขอมลเกยวกบการใชประโยชนทดนในปจจบนจะนามาซอนทบกบขอมลดานภาวะสขภาพของผคนในพนทศกษาวจย งานสวนทสองนจะใชพนทชมชนบรเวณเหมองแรทองคา ตาบลวงสะพง จงหวดเลย

ระยะเวลาและคณะวจย การศกษาวจยนจะมระยะเวลา 2 ป (2555-2556) โดยมคณะวจยคอ ศยามล เจรญรตน สถาบนวจยสงคม ปกรณ เลศเสถยรชย สถาบนวจยสงคม ภาสนนทน อศวรกษ มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร รศม เอกศร สถาบนวจยสงคม

52

2.4 งานสวนแรก --การวเคราะหความทกข ความเสยง และการจดการความเสยงกรณผลกระทบตอสข

ภาวะชมชนจากอตสาหกรรมเหมองแร ในป พ.ศ. 2541 เกดปญหาการรวไหลของหางแรตะกวจากบอกกเกบตะกอนกากแรของโรงแตงแรคลต ของบรษทตะกวคอนเซนเตรทส จากด (ประเทศไทย) ลงสลาหวยคลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร และกลายเปนประเดนทตอสระหวางเอกชน และประชาชนมายาวนาน สภาพดงกลาวไดสง ผลกระทบอยางมหาศาลตอระบบนเวศ วถชวตและสขภาพของชมชน นอกจากปญหาตางๆ ทกลาวมาแลวนนชาวบานคลตยงตองประสบกบปญหาดานความมนคงทางอาหาร เนองจากแหลงอาหารในลาหวยปนเปอนดวยสารตะกว การหาซออาหารจากนอกหมบานนนกเปนเรองยากลาบาก เนองจากชมชนอยไกลจากตลาดในเมอง อกทงคาใชจายในการซออาหารนนสงกวารายไดของชมชน ดงนนชาวบานหลายครวเรอนจงตองเลอกระหวางอาหารทปนเปอนตะกวในลาหวยกบการไมมอาหารยงชพเลย

ในดานสขภาพนนชาวบานหลายคนเกดอาการเจบปวย พการทางรางกายและสตปญญา ทงนไดมหนวยงานภาครฐเขามาชวยเหลอทงการตรวจเลอดหาสารตะกวและการจายยา แตการเขามาของภาครฐนนเปนการเขามาชวยครงคราว ไมตอเนอง ดงนนชาวบานคลตจงยงเผชญกบความเจบปวยและความตายจากสงทพวกเขามไดกอขน ในดานการเรยกรองทางคดนนแมวาชาวบานจะชนะคดทงตอบรษทตะกว คอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด และกรมควบคมมลพษ แตปจจบนชาวบานกยงมไดคาชดเชยเนองจากคดอยระหวางการอทธรณและฎกา ประเดนการจดการความเสยงทางกายภาพไดแกการสรางเขอนหนดกตะกอนของภาครฐนนไมสามารถแกไขปญหาสารตะกวปนเปอนในลาหวยได คาถามทควรพจารณาคอ ความคด มมมอง และการดาเนนการในการจดการความเสยงและแนวทางแกไขปญหาจากเหมองแรของชมชน หนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาสงคมนนมอะไรบาง

วตถประสงค 1. รวบรวมและวเคราะหแนวความคด มมมอง และสภาพเกยวกบความเสยงดานสขภาวะในกรณ

ของผลกระทบของเหมองแรตอชมชน และถอดบทเรยนการดาเนนการจดการหรอบรรเทาความเสยงโดยชมชน หนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาสงคม

2. สรางความเขาใจเกยวกบฐานคดหรอมมมองทแตกตางกน วเคราะหการตความและใหความหมายกบเรองความเสยงและการจดการความเสยง รวมทงขบวนการประกอบสรางและยอมรบความสมพนธเชงอานาจเกยวกบการนยามความเสยง

3. สอสารเสยงแหงความทกขและความเสยง รวมทงความพยายามทจะจดการหรอบรรเทาความเสยงเพอใหสาธารณะไดรบรและกลายเปนประสบการณรวมกนในสงคม

53

วธดาเนนการวจย

1. การศกษาวรรณกรรม แนวคดพนฐาน ตลอดจนขอถกเถยงในทางวชาการระหวางประเทศ และในประเทศเพอทบทวนกระบวนทศนและแนวคดเกยวกบความเสยงและการจดการความเสยงกรณผลกระทบของโครงการพฒนาอตสาหกรรมโดยเฉพาะเหมองแร

2. ทบทวนกรณผลกระทบจากเหมองแรตอชมชนคลตลาง เพอสรางมโนทศนทยดโยงกบประสบการณจรง รวบรวมขอมลทตยภมจากเอกสาร คาพพากษา หนงสอราชการ บทความวชาการและเอกสารอนๆ ทเกยวของ รวมทงการเกบขอมลปฐมภมโดยการสมภาษณชาวบานในพนทเพอทาความเขาใจมมมองและวธคดเกยวกบผลกระทบของเหมองแรตอสขภาวะชมชน รวมทงวเคราะหการตความหมายเรองความเสยงและการจดการความเสยงทมาจากเหมองแร

3. จดเวทสมมนาหรอจดการประชมกลมยอย เพอถอดบทเรยนการดาเนนการจดการหรอบรรเทาความเสยงทมาจากเหมองแรโดยชมชน หนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาสงคม ทงทเปนการจดการจรงและเปนแผนปฏบตการ รวมทงการคาดการณความเสยงใหมๆ ทอาจจะเกดขนในอนาคต เชน การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน และการเปลยนแปลงสงแวดลอมโดยฝมอมนษย (เชน การขยายพนทปลกขาวโพด ยางพารา การใชสารเคมการเกษตร ฯลฯ)

2.5 งานสวนทสอง --การศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนและสขภาวะชมชน

“โครงการทาเหมองแรทองคา” เกดขนหลงจากกระทรวงอตสาหกรรมประกาศนโยบายวาดวยการสารวจและพฒนาแรทองคา เมอ 23 กมภาพนธ 2530 หลงจากนนไดมการกาหนดพนทเพอการพฒนาเหมองแรทองคาเปนโครงการใหญหลายบรเวณ เพอเปดใหเอกชนเขามาสารวจ

กรณเหมองแรทองคา ทวงสะพง จงหวดเลย พบวาจากผลการตรวจสอบคณภาพนาใตดน คณภาพนาผวดน ตางไดรบการยนยนจากหนวยงานราชการทตรวจพบวาในนามโลหะหนก อาท สารหน เหลก แคดเมยม ตะกว แมงกานส ไซยาไนด ในปรมาณทสงกวาคามาตรฐาน (รศม นนทและคณะ 2553) และเมอวนท 4 กมภาพนธ 2552 สาธารณสขจงหวดเลย ออกประกาศโดยอางผลการตรวจวดคณภาพนาของกรมควบคมมลพษ เมอวนท 24-25 มถนายน 2551 ทตรวจพบสารหนในหวยเหลก แมงกานสในหวยผก และแคดเมยมในระบบประปาบาดาล บานนาหนองบง เพอเตอนใหประชาชนไมใหนานาจากแหลงดงกลาวมาดมกนโดยตรง และไมควรนามาใชปรงอาหารจากปญหาการปนเปอนของโลหะหนก

จากการสมตรวจหาสารไซยาไนดในเลอดของประชาชนในพนท 6 หมบานรอบเหมองทองคา จานวน 279 คน เมอเดอนมกราคม พ.ศ. 2551 ของโรงพยาบาลอาเภอวงสะพง ปรากฏวาตรวจพบสารไซยาไนดในเลอดจานวน 54 คน ซงในจานวนนพบสารไซยาไนดเกนคามาตรฐาน 20 คน ตอมาในเดอนเมษายน 2551 ไดมการตรวจเลอดหาสารไซยาไนดซาในประชาชนทมคาไซยาไนดเกนมาตรฐาน ทง 20 คน และประชาชนในกลมควบคมทไมไดอาศยอยใน 6 หมบาน จานวน 30 คน จากผลการตรวจสอบครงนนไดสรปวา สารไซยาไนดทตรวจพบนาจะมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหร มากกวาจะมสาเหตจากการ

54

ไดรบสมผสไซยาไนดจากเหมองทองทอาจปนเปอนในแหลงนา ผลจากการศกษาไมสามารถพสจนไดชดเจนวาเหมองแรทองคาเปนสาเหตของการเพมขนของปรมาณไซยาไนดในเลอดแบบทเคยพสจนไดกบการตรวจเลอดเพอหาปรมาณสารตะกวในกรณบานคลต

แมวาชาวบานจะมอาการของโรคผวหนงทยงไมทราบสาเหตแตดวยประเดนทเกยวของกบสขภาพ หนวยงานสาธารณสขในพนทไดมมาตรการสาหรบปองกนและเฝาระวงสขภาพของประชาชน โดยใหความรกบประชาชนทอยรอบเหมองในการปองกนตนเอง แนะนาไมใหใชนาจากแหลงนาโดยตรงทงแหลงใตดนและบนดน ผลสารวจและการประกาศเตอนตางๆ เปนเครองชใหเหนไดวาภาวะสขภาพของประชาชนในพนทรอบเหมองแรทองคาทวงสะพงอยในภาวะเสยงดานสขภาพมากขน

การพสจนขางตนแสดงใหเหนถงปจจยตางๆ ทการทาเหมองแรทองคาทวงสะพงจะสงผลตอวถชวตของประชาชนทอาศยอยบรเวณใกลเคยง แตทวาปจจยดงกลาวยงขาดความชดเจน จงเปนประเดนทตองศกษาคนควาตอไป การศกษาจะชใหเหนถงภาวะความเสยงดานสขภาพทประชาชนกาลงเผชญอยนนวาสมพนธอยางไรกบการเปลยนแปลงรปแบบการใชทดนในพนท

วตถประสงค 1. เพอทราบและเขาใจสภาพปญหาสขภาพทเกดขนในพนทอนเนองมาจากการผลกระทบของการ

เกดเหมอง รวมถงระดบของปญหาในเชงกายภาพและจตใจของชาวชมชน 2. เพอทราบถงปจจยของปญหาทเกดขน เมอเปรยบเทยบกบพนทควบคมแลวนน มปจจยใดบางท

มอทธพลหลกในการสรางปญหา โดยอาศยการเปรยบเทยบสภาพแวดลอมระหวางพนททไดรบผลกระทบจากเหมองกบพนทใกลเคยง

3. เพอสรางกระบวนการมสวนรวมใหเกดขนในพนท และเปนแบบอยางใหกบพนทอนในการแกไขปญหาอนเกดจากผลกระทบจากการพฒนา และเพอคนหาแนวทางเชงนโยบายในการแกไขปญหา รวมถงสามารถมแนวทางในการแกไขปญหารวมกนในระดบพนท

วธดาเนนการวจย

การศกษาสภาพพนท ดวยการศกษาเอกสาร (Documentary Research) และการสารวจพนท (Survey Research) โดยเครองมอภมศาสตรสารสนเทศ หรอ GIS เขามามบทบาทในการรวบรวมขอมลภาพถายทางอากาศ หรอภาพถายดาวเทยมในพนททตองการศกษาในชวงเวลาตางๆ โดยการนาขอมลมาปรบปรงใหมความถกตองเชงพนท (Spatial Geo-referencing) เพอใหขอมลตางชวงเวลากนสามารถนามาซอนทบ (Overlay) เพอเปรยบเทยบความเปลยนแปลง สามารถหาสดสวนการเปลยนแปลง และนาขอมลทางสถตเขามาประกอบในการวเคราะหหาสาเหตของการเปลยนแปลง โดยมขนตอนในการศกษาดงน

1. รวบรวมขอมลภาพถายทางอากาศหรอภาพถายดาวเทยม ยอนหลงจนถงปจจบน 2. กาหนดชวงเวลาทจะทาการเปรยบเทยบจากขอมลทมอย

55

3. ปรบแกขอมลเชงพนทของแตละชวงเวลาใหตาแหนงทางภมศาสตรตรงกน (เพอความถกตองในการศกษาความเปลยนแปลง)

4. จาแนกการใชประโยชนทดนในแตละชวงป 5. ทาการซอนทบขอมลตามชวงเวลาทกาหนด เพอหาสดสวนการเปลยนแปลง

 

หลงจากนนจะทาการกาหนดขอบเขตผลกระทบของปญหา และกาหนดจดทมระดบของปญหาในระดบตางๆ กน ดวย (GIS) นอกจากนนจะวเคราะหสภาพจากพนทศกษาดวยการสมภาษณผใหขอมลสาคญ และการสนทนากลมชาวชมชน สมภาษณผเชยวชาญดานธรณวทยา การสรางกระบวนการมสวนรวมของประชาชนในการแกปญหาทเกดในพนท ดวยการสรางเวท ชมชน และการสรางแกนนาชาวบานในการขบเคลอนกจกรรมตางๆ ทนาไปสการแกปญหาทเกดขน จดเวทเพอเปนพนทในการแสวงหาทางออกทสามารถแกไขปญหาในพนท เพอนาไปสการแกปญหาเชงนโยบาย สรางกระบวนการถายทอดความรสชาวบานในรปแบบทเขาใจงายและใชเทคโนโลยทเขาถงงาย เพอใหชาวบานสามารถจะตดตามตรวจสอบการเปลยนแปลงไดเอง

รวบรวมขอมลภาพถาย

กาหนดชวงเวลา

ปรบแกขอมลเชงพนท

ภาพชวงเวลาท 1

ภาพชวงเวลาท 2

ภาพชวงเวลาท 3

ภาพชวงเวลาท n

จาแนกการใชประโยชนทดน

Overlay ขอมลหาความ

เปลยนแปลง

สดสวนพนททมการเปลยนแปลง

56

2.6 แผนงานศกษาวจย กจกรรม เดอน

1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 11-12 13-14 15-16 17-18 19-20 21-22 23-24

ประชมแผนงาน

ทบทวนเอกสาร

ลงพนทสารวจเบองตน สรางการมสวนรวมจากพนท

กาหนดพนทและสรางแผนท GIS

ปรบแกขอมลบนแผนท

เกบขอมลโดยการสมภาษณ

วเคราะหภาพรวมของโครงการยอย

จดเวทรบฟงผลเบองตน

สงเคราะหงานโดยการระดมสมองคนในพนท

ทากระบวนการมสวนรวมในการแกปญหา

ถายทอดเทคโนโลยทเหมาะสม

เขยนรายงานฉบบราง

จดเวทรบฟงผลรายงาน

เขยนรายงานฉบบสมบรณ

2.7 ผลงานวจยทเกยวของและเอกสารอางอง กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร. “บทสรปสาหรบผบรหาร” การจดทาแผนแมบททางดาน

เศรษฐศาสตรสงแวดลอมและการฟนฟพนททาเหมองเพอการพฒนาทรพยากรธรณในเขตเศรษฐกจแรตะกว จงหวดกาญจนบร. กระทรวงอตสาหกรรม. 2546.

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. คณะอนกรรมการเพอศกษาและตรวจสอบกรณปญหาเหมองแร.โครงการศกษาขอมลเชงวชาการกรณปญหาเหมองแรเพอกาหนดขอเสนอเชงนโยบาย กรงเทพฯ : คณะอนกรรมการเพอศกษาและตรวจสอบกรณปญหาเหมองแร คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2547

จระวรรณ บรรเทาทกข. การรบมอกบปญหาการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมทมผลตอสขภาพในมตหญง-ชาย: ศกษากรณหมบานกระเหรยงคลตลาง จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธหลกสตรปรญญา

57

มานษยวทยามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2547.

ชชวาลย จนทรวจตร และคณะ. ระบบเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพของประชาชนทอาศยในพนทบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง. (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข. 2552.

ชชวาลย จนทรวจตร และคณะ. การทบทวนสถานการณผลกระทบทางสขภาพจากการทาเหมองถานหน, (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข. 2546.

ชชวาลย จนทรวจตร และคณะ. การกาหนดขอบเขตและแนวทางการประเมนผลกระทบทางสขภาพจาก

โครงการพฒนาเหมองถานหนเวยงแหง จงหวดเชยงใหม. (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข. 2546.

ฉนทนา ผดงทศ. แดนสนธยา. อาชวเวชศาสตรปรทศน: หมอชาวบาน, ฉบบท 237, กนยายน 2547 ธญญาภรณ สรภกด. เปลยนไป “เลย”: ชะตากรรมของเมองเลยภายหลงจากการเขามาของเหมองทองคา.

นนทบร: สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. 2553. รศม นนท, จนทรแจม ดวงอปะ และสงหโต สกลเขมฤทย. การวเคราะหคณภาพนาในชมชนรอบเหมอง

ทองคา ตาบลเขาหลวง อาเภอวงสะพง จงหวดเลย. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย ราชภฎเลย. ปท 2 ฉบบท 2. 2553.

สมพร เพงคา และคณะ. การประเมนผลกระทบทางสขภาพ กรณโครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน, (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

สมชาย อศวลขตเพชร. กฎหมายเพอปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง. วทยานพนธหลกสตรปรญญานตศาสตรมหาบณฑต , สาขาน ตศาสตร คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2542.

สรชย หวนแกว. กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ (Marginalization), คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา, สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. 2546.

สรชย หวนแกว. โลกกวาง-จตแคบ สทางเลอกทางวฒนธรรมและความเปนไทยในยคโลกาภวตน. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. 2545.

อานนท กาญจนพนธ. เสนผมบงภเขา: ความคดสามญเชงวพากษ. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา. 2545. อน กลลประวทย, นยนา กลลประวทย และศรพงษ พรพฒน . การศกษาคณภาพนาบรเวณแหลงแรทองคา

จงหวดเลยและใกลเคยง. กองสงแวดลอมทรพยากรธรณ. กระทรวงอตสาหกรรม. 2538. อาวระ ภคมาตร และคณะ, รายงานการศกษาโครงการการกาหนดขอบเขตและแนวทางการประเมนผล

กระทบทางสขภาพจากการแยก ลาง คดเลอกแรทองคา จากเขาพนมพา อาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร, (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข. 2553

58

ประชาชาตธรกจ. เหมองทองคา ชะตากรรมเมองเลย (2) ทา "เลย" เสยแลวเสย "เลย" จรงหรอ !!. 8 เมษายน พ.ศ. 2553 ปท 33 ฉบบท 4199

Beck, Urich (1992). World Risk Society. Cambridge: Polity Press. Stephens, Carolyn and Mike Ahern. Worker and Community Health Impacts Related to Mining

Operations Internationally. A Rapid Review of the Literature, November 2001. Crawford, Robert. You are dangerous to your health: the ideology and politics of victim blaming.

International Journal of Health Services, 1977:7:663-680. Collingridge, D. and C. Reeve (1986). Science Speaks to Power: The Role of Expert in Policy, London:

Pinter. Cornwall, Andrea. (2002). Making Spaces, Changing Places: Situating Participation in Development.

Institute of Development Studies Working Paper 170. Brighton: Institute of Development Studies. Jasanoff, S. (ed.) (2004). States of Knowledge: The Co-production of Science and Social Order,

London: Routledge. Leach, M., I. Scoones and B. Wynne (eds.) (2005). Science and Citizens: Globalization and the

Challenges of Engagement. London: Orient Longman. Lupton, Deborah. Risk as moral danger: the social and political functions of risk discourse in public

health. International Journal of Health Services, 1993: 23: 425-435. Fischer, F. (2003). Reframing Public Policy, Oxford: Oxford University Press. Gaventa, John. (2005). Reflections on the Uses of the ‘Power Cube’ Approach for Analyzing the

Spaces, Places and Dynamics of Civil Society Participation and Engagement. Sussex: Institute of Development Studies, University of Sussex.

Pakorn Lertsatienchai (2006). Shaping Certain Etiology of Lead Poisoning Symptoms: Klity Creek as a Place of Contamination. M.A. Thesis, Lund: Lund University.

Skolbekken, John-Arne. The Risk Epidemic in Medical Journal. Social Science and Medicine, 1995:40:291-305.

Surichai Wun’Gaeo (ed.) (2004). Human Security Now: Strengthening Policy Networks in Southeast Asia. Bangkok: Chulalongkorn University.

Surichai Wun’Gaeo (ed.) (2007). Asian Rural Sociological Congress in Bejing 2007: Globalization, Competitiveness and Human Security in Rural Asia. Vol. 1: Policy and Impacts, Bangkok: Chulalongkorn University

59

Surichai Wun’Gaeo (ed.) (2007). Asian Rural Sociological Congress in Bejing 2007: Globalization, Competitiveness and Human Security in Rural Asia. Vol. 2: Risks and Response, Bangkok: Chulalongkorn University

Tim Driscoll (2007). Summary literature review of health issues related to NSW mining. Report for the Mines Safety Performance Branch NSW Department of Primary Industries.

UNESCO (2005). Towards Knowledge Societies. UNESCO World Report. Zinn, Jens O. (2008). Social Theories of Risk and Uncertainty: An Introduction, Oxford: Blackwell.

1

ภาคผนวก ก สรปการสมมนาเรอง

“ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชน”

ก -

2

สรปการสมมนาเรอง “ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแร ตอสขภาวะชมชน”

วนองคารท 8 กมภาพนธ 2554 เวลา 13.00-16.30 น. ณ หองประชมสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

แมวาอตสาหกรรมเหมองแรจะทาใหประเทศไทยมความมนคงและมงคงทางเศรษฐกจจากการนาทรพยากรวตถดบมาใชในอตสาหกรรมการผลต แตจากมมมองของสขภาวะชมชนทองถน ปรากฏวามบทเรยนซาแลวซาเลาทผลกระทบดานลบนนตกอยกบชมชน อาทเชน กรณสารหนปนเปอนจากเหมองทอาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช สารแคดเมยมจากเหมองสงกะส อาเภอแมสอด จงหวดตาก สารตะกวจากเหมองทบานคลตลาง อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร

บอยครงทอตสาหกรรมเหมองแรไดสงผลกระทบตอพนททากนและทอยอาศยของกลมชาตพนธ ในกรณของชาวบานกะเหรยงคลตลาง แมวาจะชนะคดฟองรองในศาลอทธรณทตดสนใหมการชดเชยคาเสยหาย และชนะคดฟองรองในศาลปกครองกลาง ทใหกรมควบคมมลพษเขามารบผดชอบ แตปญหาหลายอยางกยงไมสามารถแกไขได ทงอาการเจบปวยของผคนและการฟนฟสงแวดลอม แนวทางแกปญหาจงตองมาจากความพยายามของหลายภาคสวน รวมทงภาควชาการทไมอาจจะดาเนนงานไดโดยสาขาวชาใดวชาหนงเทานน เนองจากปญหานเกยวของโดยตรงกบการศกษาผลกระทบดานสขภาวะ ดานสงคมวฒนธรรม ดานการวนจฉยทางการแพทย ดานสงแวดลอม อกทงยงเชอมโยงกบการจดทานโยบายสขภาวะและมาตรการทางกฎหมายอกดวย

งานสมมนานมเปาหมายเพอจะทบทวนขอมลและสถานการณเกยวกบผลกระทบของอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชนจากฐานความรในมมมองสหวทยาการ ทงในแงวทยาศาสตรและสงคมศาสตร รวมทงตงคาถามเพอใหมการขบคด การสรางความร เพอทาความเขาใจและคนหาแนวทางในการขบเคลอนการแกไขปญหาอยางเปนระบบ ผเขารวมสมมนามจานวน 30 คน เปนนกนโยบายและปฏบตการจากภาคราชการ นกวชาการ นกวจย เจาหนาทองคกรพฒนาเอกชน ตวแทนภาคประชาสงคมทตดตามสถานการณเหมองแรและผลกระทบตอสขภาวะชมชน

กลาวเปดการประชม โดย ผศ.ภก.ดร.นยดา เกยรตยงองศล ผอานวยการสถาบนวจยสงคม

หากมองในภาพรวมของการพฒนาประเทศแลว เหมองแรเปนสวนหนงในการเพมรายไดของประเทศ แตในขณะเดยวกนไดกอใหเกดผลกระทบระยะยาวตอชมชนทองถน จงควรจะตองชงนาหนกถงจดสมดลของการพฒนาวาควรอย ณ จดไหน และนากรณศกษาทมอยไปสการปองกนและตดตามลวงหนา

ก -

3

ไมใชรอคอยตามแกปญหาเมอเกดผลกระทบ หวงวาการสมมนาครงนจะเปนการรวมกนคนหาคาตอบ หาแนวนโยบายเพอบอกกลาวใหผมอานาจตดสนใจไดรบทราบและนาไปสการปฏบต

เกรนนาความเปนมาของการสมมนา โดย ศ. สรชย หวนแกว ผอานวยการศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง

เหมองแรในมมทเกยวกบการพฒนาประเทศนนมงานศกษาและวจยในทางวชาการเปนจานวนมาก แตในมมเมอเกดปญหาหรอผลกระทบปะทขนมานน องคกร ประชาคม นกวชาการ และหนวยงานตางกหนมามองในลกษณะตางกรรมตางวาระกน วชาการดานเหมองแรถอไดวามความกาวหนาในระดบมหาวทยาลย เชน มสาขาวชาวศวกรรมเหมองแร ธรณวทยา แตกยงไมมการระดมความคดเหนรวมกนกบวชาการทเกยวกบสงคม และชมชน ซงวชาการทางดานสงคมทผานมาจะตองเกดปญหากอนถงจะมาตามแกปญหากน และกเปนเชนนมาอยางตอเนอง การประชมระดมความคดเหนครงนจงเปนโอกาสในการรวมกนทบทวนและคนหาแนวทางทเหมาะสมตอไป

ชแจงวตถประสงคของการสมมนา โดย ดร.นฤมล อรโณทย สถาบนวจยสงคม

เหมองแรนามาซงความมนคงและมงคง แตสงทสะทอนกลบมาตลอดเวลาคอ ชมชนทองถนไดรบผลกระทบหรอเกดความขดแยง ซงกรณทเกดขนตางๆ เหลานไมสามารถจดการหรอแกไขไดดวยวชาการใดวชาการหนง แตจาเปนตองพงพาทกภาคสวน ทงภาครฐและเอกชน ภาควชาการทเกยวของหลากหลายสาขา ทงวศวกรรมเหมองแร สาธารณสข วทยาศาสตรสงแวดลอม แพทยศาสตร ธรณวทยา ภาคชมชน ภาคธรกจอตสาหกรรม รวมถงภาคผบรโภคทอาจจะมองวาอยไกลกวาทจะดงเขามารวมในขณะน แตปญหาเหลานกลบไมไดไกลตวภาคผบรโภคอยางทคด การมองทศทางนโยบาย ผลกระทบทผานมา แนวทางแกไข ทบทวนสถานการณ รวบรวมองคความรทมอยจงมความสาคญ

เหมองแร ผลกระทบและแนวทางแกไข โดย รศ.ดร.ดาวลย ววรรธนะเดช คณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

แร เปนวตถดบพนฐานสาหรบพลงงานและวสดเกอบทกชนดทจาเปนตอการดารงชวตของมนษยกลาวคอ ถานหนซงเปนแหลงพลงงานสาคญสาหรบการผลตไฟฟา กไดมาจากการทาเหมอง วสดกอสราง

แกว และเซรามก กไดมาจากการทาเหมอง ดงนน อตสาหกรรมเหมองแร จงมความสาคญตอมนษยอยางหลกเลยงไมได ถาเชนนนทางออกทดทสด กคอ จะทาอยางไรใหการพฒนาอตสาหกรรมเหมองแรสงผลกระทบนอยทสด

ก -

4

การนาทรพยากรแรออกมาจากแหลงธรรมชาต จะตองผานกระบวนการทาเหมอง ซงจะตองมการระเบดหนาเหมอง (กรณทาเหมองเปด หรอ Surface Mining) สงผลกระทบทงดานเสยง แรงสนสะเทอน และฝนละออง หากแตผลกระทบเหลานเปนเพยงผลกระทบระยะสน หากผประกอบการมความรบผดชอบ มการศกษาขอมลเชงวชาการเพยงพอ และเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสม กจะสามารถลดหรอควบคมผลกระทบเหลานได สวนการทาเหมองใตดน (Underground Mining) ทตองใชเทคโนโลยขนสง หากขาดขอมลเชงวชาการและไมมการจดการทดพอ อาจเกดผลกระทบเหมองถลมได

อยางไรกตามแรในธรรมชาต มกไมใชสารบรสทธ อาจมมลทนจาพวกโลหะหนกปะปนอย และอาจแทรกซมไปในธรรมชาต สงผลใหในดนและแหลงนาบรเวณใกลเคยง ปนเปอนไปดวยโลหะหนกตามธรรมชาตอยแลว แมจะไมไดทาเหมอง ดงนนกอนทจะทาเหมอง ควรทาการสารวจพนทกอน หากมสารปนเปอนอยกอนแลว กไมควรไปรบกวน ทงนเนองจากกจกรรมการทาเหมองอาจไปเรงการปนเปอนสสงแวดลอมมากยงขน ซงผประกอบการมกจะอางวามตะกวอยในดน ในนาอยแลว สาเหตไมไดมาจากเหมองแรอยางเดยว หากจาเปนตองทาเหมองจรงๆกควรมการตรวจวดสารเปอนในดนและนา ตงแตกอนทาเหมอง ระหวางทาเหมอง และหลงทาเหมองอยางสมาเสมอ

นอกจากนการนาแรมาผลตวตถดบสาหรบพลงงานและวสดตางๆนน จาเปนตองผานกระบวนการแตงแร (Mineral Processing) ซงจะมทงการแตงแรดวยกระบวนการทางกายภาพ (Physical Processing) และการแตงแรดวยกระบวนการทางเคม (Chemical Processing) ซงจะตองมสารเคมเขามาเกยวของและอาจมการปนเปอนสสงแวดลอม หากขาดการจดการอยางเหมาะสม ตวอยางเชน อตสาหกรรมทองคา สวนใหญมการใชสารไซยาไนด หากจดการไมดกอาจสงผลกระทบรนแรง

สวนอตสาหกรรมเหมองหน โรงโมหน แมจะไมสงผลกระทบดานสารปนเปอน แตมกกอใหเกด ฝนฟงกระจาย ตวอยางเชน สระบร ซงเคยไดชอวาเปนเมองในหมอก เนองจากขาดการจดการอยางเหมาะสมในชวงประมาณ ป 2539-2542 กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.) จงมอบหมายใหคณะวศวกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทาการศกษาและออกแบบตดตงระบบบาบดและปองกนการเกดฝนจากโรงโมหน ซงพบวาปญหาฝนละอองลดลงมาก จนลมฉายาเมองในหมอก ไปไดระยะหนง แตตอมาพบวาผประกอบการ (บางราย) เรมขาดจตสานก ไมเดนเครองระบบ เพอประหยดคาใชจาย สงผลใหบางชวงเวลาประชาชนไดรบผลกระทบฝนจากโรงโมหน เกดโรคทางเดนหายใจและโรคผวหนง ซงจะตองมการตดตามตรวจสอบโดยหนวยงานรบผดชอบอยางสมาเสมอ

กลาวโดยสรป สาเหตของปญหาจากอตสาหกรรมเหมองแร อาจจะแบงเปน 3 กลมหลก ดงน 1. ผประกอบ (บางราย) ขาดจตสานก ความรบผดชอบ หรอ ผประกอบการรายยอย ทาไปโดยขาด

ความรทางวชาการ ทาไปโดยไมรถงผลเสย กรณหลงนผประกอบการเองกไดรบผลกระทบดวย 2. ภาคประชาชนผไดรบผลกระทบทออกมาเรยกรองเพราะไดรบผลกระทบจรง กบอกสวนหนงท

ไดรบขอมลทคลาดเคลอน ไมตรงตามความเปนจรง ทาใหประชาชนไมไวใจผประกอบการ ทงทยงไมรบทราบขอเทจจรงของขอมลกตอตานแลว

ก -

5

3. ภาครฐ ขาดการทางานเชงบรณาการระหวางหนวยงานทเกยวของ ขาดการควบคมตดตามตอเนองอยางจรงจง นอกจากนบางมาตรการทนาเสนอในรายงานการประเมนผลกระทบสงแวดลอมหรอ EIA ไมสามารถปฏบตไดจรง เนองจากผประเมนหรอจดทารายงานไมไดลงพนทเหมองจรง มาตรการทเขยนขนจงไมไดชวยในการปองกนและตดตามแกไขปญหาได

ดวยสาเหตหลกดงกลาว สงผลใหอตสาหกรรมเหมองแร มภาพตดลบมาโดยตลอด จงเกดกระแสการตอตานรนแรง ดงนน ตองมการวางแผนฟนฟ ผลกระทบตางๆ จากการทาเหมอง และสรางภาพบวกใหเกดขน โดยการออกแบบและการจดการทด ตวอยางเชน การทาเหมองหน กควรออกแบบหนาเหมองใหลดผลกระทบดานทศนยภาพ สามารถฟนฟเปนแหลงนาหรอแหลงพกผอนหยอนใจสาหรบชมชน หลงสนสดกจกรรมเหมอง สวนกจกรรมในโรงโมหน กควรตดตงระบบคดแยกดนออกจากหนกอนปอนเขาสปากโม ทาระบบปดบรเวณทมการเปลยนระดบ ตดตงระบบดกจบฝนบรเวณทมฝนฟงกระจายมาก ใชระบบสายพานลาเลยงแทนการเทกองแลวใชรถตก รวมถงการกาหนดเสนทางจราจรทแนนอนและทาผวถาวร จดใหมลานลางลอรถบรรทกกอนออกจากโรงโม สรางโครงตาขายหรอปลกตนไมโดยรอบเพอลดการฟงกระจายของฝน เปนตน

ในกรณของผลกระทบตอสขภาพจากการปนเปอนแรตะกว มาตรการแกไขปญหาสามารถแบงเปน 2 ระยะคอ ระยะสน และระยะยาว ควรจะมการควบคมความเสยง เพอไมใหการปนเปอนแพรกระจายออกไป การลดความเสยง โดยการลดการสมผสสงแวดลอมทมการปนเปอนแรตะกว การใหการรกษาแกผไดรบตะกวปนเปอนในเลอด ในระดบทเสยงตอการเกดปญหาสขภาพ และการประชาสมพนธใหขอมลถงความเสยง เพอใหประชาชนเขาใจสภาพปญหาและระดบความเสยงอยางถกตอง

สวนในระยะยาวนน ควรจะมการประเมนผลกระทบตอสขภาพเพอทราบขนาดของผลกระทบ การเฝาระวง โดยการเกบตวอยางในบรเวณเสยงมาวเคราะหการปนเปอนตะกวอยางตอเนอง การตรวจสขภาพของประชาชนทอาศยในบรเวณพนทเสยงอยางตอเนอง และการประชาสมพนธใหขอมลถงความเสยง เพอสรางความเขาใจแกประชาชนในการรบรความเสยง และนาไปสการปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมในการจดการความเสยง

มาตรการเหลานไมสามารถจะลดผลกระทบไดอยางสนเชง แนวทางแกปญหาสาคญคอ จตสานกในการรวมกนแกไขและรบผดชอบ และตองเขาไปรบฟงความตองการทแทจรงของชาวบานวามปญหาอะไร อยางไร

ผลกระทบดานสขภาพจากเหมองแร โดย รศ.นพ.สนทร ศภพงษ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การทาเหมองแรนอกจากจะไดแรหลกแลว กจะม“เพอนแร” หรอ “หางแร” เชน สงกะสจะมเพอนแรเปนแคดเมยม ซงสงกะสเปนแรทใชประโยชนทางเศรษฐกจ แตไดเพอนแรทไมพงปรารถนาคอ

ก -

6

แคดเมยมมาดวยเสมอ จงเกดการปนเปอนแคดเมยมในสงแวดลอม ในกรณของรอนพบลยในอดต มการทาเหมองแรดบก มทงเหมองเรอ ขดอยกลางชมชน “ชมชนทายเรอ” และการขดแรบนภเขาทอยใกลชมชน ซงมสายแร และนาแรดบกไปใชประโยชน สวนกากแรทมสารหนไมมคณคาทางเศรษฐกจกถกทงกระจดกระจายอยมากมายบนเขาหลวง นาในบอนาของชาวบานจงมสารหนปนเปอนทงทเกดขนตามธรรมชาตและมกจกรรมการทาแรเปนตวเรง มเหตการณหนงทเคยเกดขนบนเขาหลวง อ.รอนพบลย เกดฝนตกหนก มกากแรทมสารหนในบอเกบนาเสยของโรงแตงแรไหลลงมาจากเชงเขาสชมชนดานลาง ทาใหเกดสารหนปนเปอนในชมชนมากขน เหตการณแบบนกเคยเกดขนกบบรษทผาแดง อ.แมสอด กลาวคอ มการพงทลายของบอเกบนาเสยเมอฝนตกหนกทาใหแคดเมยมไหลลงมาปนเปอนนาขาวของชาวบาน

ทไหนกตามทมแร หากมาตรการควบคมดแลของรฐไมด กจะสงผลกระทบสง อยางรอนพบลยไมเพยงบรษทเอกชนทไดรบสมปทานเหมองเทานน ชาวบานกไปขดแรดวย การทาเหมองแรแบบชาวบานคอการเกบหาแรกนเอง ไมใชในรปของอตสาหกรรมหรอบรษท หากเจอสายแรกจะมรายไดด กระบวนการรอนแร ใชวธตามมตามเกด ทาในลาธาร และเกดการทงกากแรตามลาธารเชนเดยวกน การแตงแรในรอนพบลยทากนในชมชน การปนเปอนของสารหนจงกระจายไปตามบานเรอนทวทงหมบาน การแกปญหาจงทาไดยาก

ตามปกตมนษยตองดมนาวนละ 2 ลตร ดงนนเมอสารหนปนเปอนในนาดม กจะไดรบผลกระทบตอสขภาพทชดเจน เพราะมนษยตองทานอาหารและดมนาทกวน ในทางตรงกนขาม ถาเปนการปนเปอนในสงทมนษยไมไดบรโภคทกวน กจะเหนผลชากวา

สาหรบทรอนพบลยมทงการทาเหมองในชมชนเองและบนเขาหลวง สาหรบบนเขานนชาวบานบอกวาทากนมาตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 แลว ชาวออสเตรเลยไดเหนลกษณะการทาแรเชนนนกเตอนเรองการปนเปอนของสารหน เพราะเมอมการทาแรกจะมการทงกากแร (arsenopyrite) กระจดกระจายเปนวงกวางอยเตมพนทเขาหลวงและชมชน จงเกดการปนเปอนของสารหน โดยพฤตกรรมการบรโภคของคนใตนนจะดมนาจากบอตน คอขดลกลงไป 5-10 เมตร กจะมนาใสๆ

เมอไดรบสารหนเขาไป ชาวบานกเกดเปนโรค “ไขดา” ฝามอฝาเทากจะหนา เรยกวา hyperkeratosis เซลลผวหนงเมอถกกระตนมากๆ กจะเกด hyperpigmentation หรอมจดดาๆ ทชาวบานคนเคยเรยกกนวา “ตวลาย” ซงตวลายกบผวหนงทหนาขนอาจดไมนากลว แตสงทนากลวของสารหนคอการพฒนาเปนมะเรง (squamous cell carcinoma) และชวงหลงมรายงานวามการตรวจพบมะเรงปอด และมะเรงกระเพาะปสสาวะดวย

ในวงการวชาการ อาจารยธาดา เปยมพงศานต จะเปนกงวลมากเกยวกบอนตรายของสารหน เพราะเปนสารกอมะเรง (carcinogen type 1 ) และขอมลจากสานกงานสาธารณสขจงหวดนครศรธรรมราชรายงานถงกลมเสยงทอาเภอรอนพบลยในป 2530 วาจากประชากรทงหมด 15,988 คน พบผปวยทมอาการทางผวหนง 1,049 คน คดเปนอตราความชก 6.56 % อาจารยธาดา เปยมพงศานตจะใชขอมลรายงานทผวหนง

ก -

7

เปนหลกในการวนจฉย โดยมการแยกเปนระยะท 1-4 ตงแตตมแขงเลกๆ เทาเมลดขาวสารขนไป ถงขนาดตมทใหญขนจนเปน มะเรงผวหนง

อางถง รศ.ดร.นพ.พงศเทพ ววรรธนะเดช ทไดใหกรอบแนวคดเกยวกบการเกดโรคอนเนองจากสงแวดลอมวา จะประกอบดวย 2 ปจจย ปจจยแรกคอ สงคกคามตามธรรมชาต และปจจยทสองคอ สงคกคามจากความทนสมย นนคอกจกรรมการพฒนาของมนษย เมอสงคกคามเหลานถกปลดปลอยสสงแวดลอม สอากาศ นา อาหาร ดน เมอมนษยรบเขาสรางกายจะกอใหเกดผลกระทบทางสขภาพ กรณรอนพบลย ชมชนจงไดรบผลกระทบมาก เพราะมการปนเปอนสนา ซงเปนสงจาเปนทมนษยจะตองบรโภค ทกวน

การแกไขปญหาในตอนนนคอ หามทาเหมองแร แนะนาใหชาวบานหยดดมนาบอ ใหดมนาประปา หรอนาฝน หรอนาบรรจขวด การแกไขทสงแวดลอมคอ clean up ซงมราคาแพง ยงไมสามารถทาได และปญหานนยงคงมอยอกนาน สาหรบการฟนฟตองใชงบประมาณมาก ยงทาไมสาเรจ แมวาจะฝงกลบกากแรบางสวนไปแลว แตกยงไมสามารถแกไขใหสารหนนาบอของชาวบานลดลง

ในกรณของแมสอด ตนเหตของสารแคดเมยมท อ.แมสอด จ.ตาก คอธรรมชาตมอยแลว และยงมการทาเหมองสงกะส กยงทาใหแคดเมยมแพรกระจายมากขน จนปนเปอนในดน ในนาขาว ผลกคอชาวบานตองกนขาวทมแคดเมยม จงเกดอาการปวย ไตเสอม ปวดกระดก (กระดกบางลง) ทเรยกวาโรคอไตอไต

โรงพยาบาลแมสอด มการตรวจระดบแคดเมยมในปสสาวะของชาวบาน 7,730 ราย ตรวจพบระดบแคดเมยมในปสสาวะสง 190 ราย คอนขางสง 654 ราย ตรวจการทางานของไตกพบวามปญหาไตเสอม 40 ราย และไตเรมเสอม 219 ราย การแกไขปญหาของรฐคอ การรบซอขาวและนาขาวทมแคดเมยมไปทาลาย และแนะนาใหชาวบานปลกพชอนทไมใชขาว เชน ออย แตปหลงๆ กไมมงบประมาณ ชาวบานจงกลบไปปลกขาวบรโภคเองเชนเดม

ในกรณของคลต ตนเหตคอโรงแตงแรปลอยนาทง ชาวบานดมนา กนสตวนา จงปวยดวยพษตะกว ป 2541 สญญาณการเจบปวยของชาวบานเรมชดเจนขน การตรวจสขภาพในป 2542 พบวามสารตะกวในเลอดคอนขางสง ปญหาคอ ลกษณะอาการอยางไรจงจะเรยกวาปวย นอกจากมความผดปกต และตะกวในเลอดสง แลวยงตองพจารณาประเดนวาหากปรมาณตะกวในเลอดไมสง แตเกดความผดปกต จะพจารณาอยางไร การแกไขทคลตคอ การแนะนาใหชาวบานหาแหลงนาใหม งดบรโภคสตวนา

บทเรยน คอนกวชาการอยากให clean up แตเกดคาใชจายสงมาก ในตางประเทศ ทมนามะตะตองใชวธฝงกลบหรอวธตางๆ แตไมสามารถ clean up ได ตองใชเวลานาน สงททาไดคอชาวบานตองปรบตว ชาวบานทรอนพบลยกปรบตว มการรณรงคใหชาวบานใชแหลงนาอน แตคนทไมรกยงไดรบผลกระทบเพมขน เพราะพบชาวบานหลายคนทยายเขามาอยใหมกไมรผลกระทบทเกดขน ไมมการใหขอมลแกคนทมาอยใหม นอกจากนชาวบานไมอยากใหหนวยงานรฐประกาศใหเปนพนทมปญหามลพษเนองจากสงผลกระทบกบการขายผลตผล ทางการเกษตรของชมชนและชวงทมขาวมาก ชาวบานรสกวาถกรงเกยจ

ก -

8

จากสามกรณทกลาวมาแลว สามารถจะสรปบทเรยนไดวา กรณเหมองแรนมมมมองทแตกตางหลากหลาย หนวยงานรฐ เชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสข กมมมมองทแตกตางกน นกวชาการสาขาตางๆ ทลงไปทาวจยกอาจจะมสมมตฐานและมมมองทแตกตางกนดวย ดงนน ชาวบานและคนในชมชนเองจะตองมบทบาทรวบรวมประเดนตางๆ เพอหาแนวทางแกไขทเหมาะสม ชาวบานอาจจะไมแนใจในขอมลและประเดนตางๆ ทนกวชาการหรอหนวยงานตางๆ พดถง หากไมมขอมลทเปนขอเทจจรงในการชแจงกไมสามารถทจะโตแยงอยางมนาหนกและเหตผลใหยอมรบได นอกจากนน รฐและหนวยงานตองใหนาหนกกบการดแลผลกระทบดวย

ยทธศาสตรและนโยบายเหมองแร โดย คณพทกษ รตนจารรกษ สานกทรพยากรแร กรมทรพยากรธรณ

ความขดแยงเรองเหมองแรเปนเรองใหญ กรมทรพยากรธรณรายงานวามนษยใชทรพยากรแรคนละกวา 2,000,000 กโลกรมหรอสองพนตน แทบทกอยางรอบตวใชทรพยากรแร ทาอยางไรจงจะใชอยางชาญฉลาด เมอ 40 ปทแลว ดบก ขาว ยางพาราเปนผลผลตสาคญของประเทศไทย แตปจจบนเมอใชอตสาหกรรมนาหนา ไดสรางมลพษใหกบชมชนในหลายพนท ขาว ยางพาราทปลกกทาลายพนทปา เมอใชพนทไปแลวกตองเตมปยเพมความอดมสมบรณใหดนอก ปยเคมกมาจากแร ถนนทตดไปใหเดนทางสะดวกสบายกมา จากแร

ปจจบน ประเทศไทยขาดดลเพราะมการนาเขาสนแร พนททาเหมองแรประเทศไทยม 0.001 % ของเนอททงหมด เรองแรทองคานน รฐบาลชวง 10 ปทแลวมนโยบายใหเหมองแรถายโอน know how มาสประเทศไทย ซงชาวตางชาตทเขามากพฒนากจการเหมองแรขนาดใหญ โดยมมาตรการการควบคมทเขมงวดมาก ขณะนศาลมคาสงคมครองบรษทอคราไมนง และอกกรณกรณทพนมพา ชาวบานรอนทองโดยใชตะกวเพอดดฝนทองคา และใชวธแยกตะกวออกจากทองคาคอใชไฟเผา ไอตะกวกจะเขาสรางกายชาวบาน ซงเปนอนตรายอยางมาก แตกรมทรพยากรธรณกไมสามารถทาอะไรได เพราะถาหามหรอควบคม กคงจะเกดกระแสตอตาน

นโยบายแรของกรมทรพยากรธรณคอสรางความสมดล กรณรอนพบลยเกดการปนเปอนจากกจกรรมเหมองแรเกา ชาวบานตองกนนาขวด เพราะใชยาฆาหญาปรมาณมากเพอสวนยางพารา ไมกนนาบอ นาหวย ฯลฯ พนททางนากอนและหลงทาเหมองของบรษทผาแดงทแมสอด มการปนเปอนของแคดเมยม ซงจะมาในรปของตะกอนแขวนลอย ทาใหขาวดดสารละลายเหลาน แตชาวบานกยงยนยนทจะปลกขาว เพราะเปนวถชวต ในขณะทการปนเปอนทาลายการสงออกขาว บรษทผาแดงแกปญหาโดยการสงเสรมการปลกออยแทนขาว เพอทาแอลกอฮอล แตราคาออยทแมสอดราคาถกกวาทอน และราคานาตาลกขนลงสง นอกจากทแมสอดกมทอนทมการปนเปอนแคดเมยม และบางทกมการปนเปอนฟลออไรด กรมทรพยากรธรณพยายามหาคา background ของการปนเปอนและพยายามจาแนกวาสวนไหนเกดจากการทาเหมอง

ก -

9

ผลกระทบดานสขภาพจากเหมองแร โดย คณสมพร เพงคา ศนยประสานงานการพฒนาระบบและกลไกการประเมนผลกระทบดานสขภาพ สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

ทกภาคสวนตองตงคาถามวาเปาหมายสงสดของการพฒนาประเทศคออะไร กจการเหมองแรมผลกระทบตอสขภาพและฐานทรพยากร แลวจดสมดลอยตรงไหน และจะเลอกอะไรระหวางจดหมายการพฒนากบคณภาพชวต

บทเรยนกรณเหมองทองคา จงหวดเลย มขอมลประจกษวาชมชนทกขรอนจากเหมอง กฎหมายและนโยบายทมอยเพยงพอหรอไมทจะคมครองผคนและชมชน งานวจยของตางประเทศ Carolyn Stephens and Mike Ahern 2001 สรปในตอนทายของบทนาวาคงอกยาวไกลกวาจะเชอมโยงเหมองแรกบผลกระทบตอสขภาพได งานชนนยงชวาเหมองแรเปนอาชพทอนตรายทสดในโลก เหมองถานหน เหมองหน ยเรเนยม ฯลฯ สงผลเสยตอสขภาพมากทสด และการทาเหมองทกประเภทสงผลใหเกดโรคทางเดนหายใจ สาหรบขนาดของเหมองนน หากเปนเหมองขนาดเลกมโอกาสบาดเจบไดมากกวาเหมองขนาดใหญ ซงอาจเปนดวยปจจยทางเทคโนโลย และบางประเทศพบวาใชแรงงานเดกในการทางานเหมองแร

ในเรองของผลกระทบตอชมชนนนยงมรายงานการศกษาวจยนอยอย งานวจยสวนใหญใหความสาคญกบประเดนของความเจบปวยหรอโรคทเปนผลกระทบจากเหมอง ประเดนพษวทยา การปนเปอนเขาสสงแวดลอมและสคน แตการใหความสาคญกบประเดนมตชมชนโดยรวมยงนอยมาก

บทเรยนกรณเหมองแรทองคาจากตางประเทศทเกดขนเมอ 10 ปทแลว คอการทาเหมองทองคาทใชไซยาไนดในการแยกแร และมการเกบหางแรทบอกกเกบขนาดใหญ เขาใจกนวาไซยาไนตจะสลายไปโดยแสงแดด (photosynthesis) อยางไรกตาม ยงมการสะสมของไซยาไนดในบอนอย มรายงานวา Romanian gold mine ใน Nevada นน พษจากบอไซยาไนตทาใหนกอพยพตายปละเปนพนตวเพราะนกมากนนาบรเวณนนน ทางบรษทจงใชตาขายคลมบอหางแร ในประเทศออสเตรเลยบางจดมนกตายเปนหมนตว

มอกกรณในตางประเทศคอ ป ค.ศ. 2000 เหมองทองคาของบรษท Aurul ซงเปนการรวมทนระหวาง Australian-Romanian ทางตะวนตกเฉยงเหนอของโรมาเนยเกดการพงของคนเขอนทกกเกบหางแรทาใหไซยาไนดไหลลงสแมนาเปนปรมาณมากและทาใหปลาตายทนท มการปนเปอนของโลหะหนก ซงนาในแมนานนเปนแหลงนาดบสาหรบการผลตประปาดวย จงสงผลกระทบตอคนนบลานทนท เพราะตองหามไมใหมการใชนาในแมนานน ชาวบานตองดมนาจากบอบาดาลและนาบรรจขวดพลาสตก

ในแอฟรกาเองกมรายงานเชนเดยวกนวามฝนตกหนกทาใหเขอนกกเกบหางแรพงลงมาและสงผลกระทบกบชมชนทอยปลายเหมอง พษไซยาไนดตอมนษยทงในรปของของเหลว กาซ เกลอ จะเกดขนเฉยบพลนเมอเขาสรางกายทงโดยการกน การหายใจ และซมสรางกายไดหลากหลายทางแตกขนอยกบปรมาณทไดรบ แตกยงไมพบหลกฐานวาการสะสมของไซยาไนดกอใหเกดความปกตทางพนธกรรม และการปวยเปนโรคมะเรง

ก -

10

หากกลบมามองในประเทศไทยเองกมบอไซยาไนดเชนนตงอยบนภเขาทจงหวดเลยทมการพบแรทองคาจานวนมาก แหลงทมการดาเนนการเหมองแลวคอท วงสะพง จงหวดเลย มการเปดปา สรางโรงแตงแร มการเจบปวยของชาวบานหลงจาก 5 ปทมเหมองเกดขน ชาวบานเกดผนคนทงเดกและผใหญ และลาสด ตรวจพบโลหะหนกในเลอดของประชาชนทอาศยอยบรเวณใกลเหมอง สงทนาสนใจและยงคลางแคลงใจกนคอ การพบไซยาไนดในเลอดเปนสงทเราทราบโดยปกตวสยเพราะเหมองแรทองคาตองใชไซยาไนดในการแตงแร แตสงพบมากกวานนคอ ปรอท ซงจากการสมตรวจเลอดทง 6 หมบาน พบวาม 2 หมบาน ททงเดกและผใหญมคาปรอทในเลอดทสงเกนกวาคามาตรฐาน คอ จากจานวนคนทสมตรวจทงหมด 758 คน พบวา 50 คน มปรอทในเลอดทเกนคามาตรฐาน แตยงมอกมากทพบปรอทในเลอดแตไมเกนคามาตรฐาน ซงนาประหลาดใจวาปรอทมาจากไหน และปรอทไมควรจะอยในเลอด กรณนสะทอนใหเหนถงความผดปกต

เครองมอวจยชนหนงททมวจยนาไปทาขอมลระบาดวทยากบชาวบานคอแผนท โดยดการตงถนฐานบานเรอนชาวบานวากระจกตวตรงไหน และผทตรวจพบความผดปกตอยตรงไหนบาง พบวาชาวบานทมผลเลอดผดปกตกระจายอยทวหมบาน ชาวบานทเลยงไกรมลาหวยพบวามไกตาย หมบานทตงอยใกลเหมองกพบผทมปรอทในเลอดกระจายตวอยเชนกน จากผลของการตรวจเฝาระวงนา พบวาบอนาบาดาลมโลหะหนก ปรอท สารหน แคดเมยม แตอาจจะไมเกนคามาตรฐาน ซงยงไมไดสรปวามาจากไหน แตอยางนอยกแสดงใหเหนถงความผดปกต

ชาวบานอกหมบานหนงพงพาฐานทรพยากรธรรมชาต เกบอาหารในปาและรมลาหวย เมอมการทาเหมอง ทาใหแหลงธรรมชาตลดลง พบวามตนขาวเรมตายลง ผลผลตลดลง ปลาตายไมทราบสาเหตในฤดฝน 5 ปผานไป ชวตชาวบานเรมเปลยนไป มคาใชจายมากขน ตองซอนาเพอบรโภค มภาระมากขน จงมคาถามเรองการพฒนาในแนวนวา อตสาหกรรมเหมองแรทาใหรวยกระจก ในขณะทชาวบานจนกระจาย ทรพยากรธรรมชาตเสยหาย เปนเสนทางสสขภาวะจรงหรอไม

การประเมนผลกระทบดานสขภาพ หากนยามในความหมายทแคบคอ “โรคและการเจบปวย” แตความหมายทกวาง คอ “ผลกระทบตอสขภาวะหรอการมชวตทสมบรณ” ดงนน การประเมนผลกระทบดานสขภาพจงตองมองกวาง จากหลายกรณทเกดขน พบวา เหมองแรจะเกดขนในพนททมความอดมสมบรณ เหมองแรคงไมไดทาในเมอง หากแตไปทาในพนทปา หรอชนบท ซงกลมชาวบานเหลานนตองพงพาฐานทรพยากรธรรมชาต หากสงเหลานเสอมโทรมไป จะกระทบตอการมชวตทสมบรณของชาวบานเปน อยางมาก

การประเมนผลกระทบทางดานสขภาพของประเทศไทยไดเขยนไวในกฎหมายสาคญ 2 ฉบบคอ กาหนดไวในรฐธรรมนญ มาตรา 17 วรรค 2 วาโครงการหรอกจการทจะสงผลกระทบรนแรงจะทาไมไดเลยถาไมมกระบวนการ EIA และ HIA กอน และในเรองของเหมองแรบางประเภทเทานน ทนยามวาสงผลกระทบอยางรนแรง

ก -

11

โครงการเหมองแรโปแตช ซงเปนเหมองแรใตดนกไมเขาขายมาตรา 17 วรรค 2 เหมองใตดนจะเขาขายกตอเมอมเสาคายน หรอเหมองทองคากเชนกน จะเขาขายเมอมการใชไซยาไนด กฎหมายจงมชองวางในการดแลผลกระทบ กระบวนการ EIA ยงมจดออนมากมาย แมวาจะพยายามเพมเตมกระบวนการมสวนรวมในการประเมนผลกระทบกตาม เชนเหมองทองคาจงหวดเลย จงเปนคาถามวาในการมองผลกระทบของเหมองแรตอสขภาพนนจะตองพจารณาถงผลดของการพฒนาเหมองแร นโยบายเหมองแร ทศทางการพฒนา จดสมดลของการพฒนา เหมองแรมอายและระยะเวลาของตวเอง เมอแรหมดแลว จะทงอะไรไวกบลกหลานบางและตองมองใหไกลกวาเหมองแรทาใหเกดโรคและการเจบปวยตางๆ เทานน

แนวคดความเปนธรรมกบผลกระทบตอชมชนจากกรณการทาเหมองแร โดยคณปกรณ เลศเสถยรชย สถาบนวจยสงคม

กรอบความเปนธรรมทางสงแวดลอม ไมไดยดตดกบกรอบคาพพากษาในการตดสนคดตางๆ ทเกยวกบสงแวดลอม แตวเคราะหจากหลากหลายมมมอง ความเปนธรรมขนอยกบสทธและความถกตอง ดงนน ขอมลทชดเจนแจมแจงเกยวกบสถานการณเปนเรองสาคญ แตวาเรองนซบซอน ขอมลตวเลขเชนคาของสารพษในเลอด การปนเปอน ควรทาใหชดเจน เพราะปจจบนคอนขางยากทจะวนจฉยสาหตของการเกดโรค เมอขอมลไมชดเจน กยงไมสามารถกลาวอางในทางสถตได เหตและผลไมสามารถพสจนไดงายๆ ในกรณของคลตควรจะม “Democratic participation in deciding the future of the contaminated community” ซงเดมคดวาจะปลอยใหลาหวยฟนฟตวเองโดยกระบวนการธรรมชาต แตปจจบนมแนวทางในการจดการตะกอนแรถง 4 แนวทาง นอกจากนนยงตองใหมการชดเชยอยางสมควร แมวาชาวบานสวนใหญไมไดใสใจเรองเงนทองมากนก แตทกคนตองการใหมการบาบดรกษาผทเจบปวยหรอไดรบผลกระทบจากเหมองแร ปกตพนทเสยงภยมกจะเปนบรเวณของผคนชายขอบ ดงนน จงควรจะมการกาจด environmental racism พยายามทจะเชอมโยงกบกลมทไดรบความทกขรอนทอน เชนทมาบตาพด มนามาตะ ฯลฯ

เรองความยตธรรมตองโยงกบความเปนจรง เรองตลาด เรองการบรโภค คาเสยหายทชาวบานคลตอาจจะไดรบนนเพยงพอตอการใชจายในการบรการทางการแพทยหรอไม คาใชจายในการซออาหารทดแทนอาหารทเคยมอยในสงแวดลอมตามธรรมชาต ในอตรารายละ 350 บาทตอเดอนนนเปนสตรการชดเชยทเปนธรรมหรอไม หรอหลกการคดคอ “เพราะเปนคนปาคนดอยหากนหาอย จงไดรบคาชดเชยในระดบทตา”

ราคาตะกวในตลาดโลกมมลคามหาศาล แตเมอเกดคดฟองรองผไดรบผลกระทบกลบไดคาชดเชยนอยมากเมอเทยบกบสงทไดรบผลกระทบ และเมอเชอมโยงกบคดโลกรอน กพบวาชาวบานถกฟองวาตองจาย 45,000 บาท/ไร/ป เพราะการทาไรนนสงผลใหอากาศรอนขน ซงเปนสงทนาสนใจวากรณดงกลาวใชสตรใดในการคานวณ

หากมองแบบนกคดเรองความเปนธรรมหรอมองแบบ Rawlsian หรอ Distributive justice แลว การทาเหมองแรนนไมเปนธรรมตอชมชนโดยรอบ เพราะสงผลกระทบตางๆ และนาสงทไมตองการออกส

ก -

12

ชมชน (Externalities) แตทผานมาเปนการมองเหมองแรแบบ Utilitarianism “เหมองแรเพอการพฒนาของชาต” เปนการมองประโยชนโดยรวมและมองขามผคนททกขรอน ซงหากวเคราะหแลว เปนการสรางความไมเปนธรรมใหเกดขนในสงคม

องคความรเรองเหมองแรและผลกระทบตอชมชน โดย คณเลศศกด คาคงศกด กลมนเวศวฒนธรรมศกษา

ประเทศไทยโชคดกวาญปน เพราะอตสาหกรรมเหมองแรมมาไมนาน คอเรมตงแต ป พ.ศ. 2500 เปนตนมา มลพษจากการทาอตสาหกรรมเหมองแรในระดบอตสาหกรรมขนาดใหญม 7-8 กรณ แตผลกระทบไมใหญเทาของญปน กรณแรกทพดไปแลวคอทรอนพบลย ความเสยหายเกดกบสขภาวะประชาชนอยางมาก กรณทสอง การสงเสรมเหมองแรทางทะเล การสบดดดบกในทะเลทาใหเกดผลกระทบตอแนวปะการงชายฝง ตลอดแนวตงแตจงหวดระนองถงจงหวดภเกต ทผานมายงไมมการประเมนคาผลกระทบของเหมองแรเหลาน นอกจากการระเบดหน กรณทสาม คอ การทาเกลอในอสาน การสงเสรมการทาเกลอระดบอตสาหกรรมทาใหเกดการลมสลายทางวฒนธรรมของลมนาเสยว เปนระยะทางถง 200 กโลเมตร ระบบปลาแลกขาว ขาวแลกเกลอพงทลายไปหมด นาขาวเสยหายไปทงลมนา กรณทสเรองคลต กรณทหาเรองแมเมาะ เปนกรณใหญมาก ไมรจะเยยวยาอยางไร กรณทหก เรองแมตาว กรณทเจดเรองเหมองทองทพจตร และกรณทแปด เรองเหมองทองทจงหวดเลย กรณทกลาวถงทงหมดไดกอใหเกดผลกระทบมากมายแตในขณะนกยงไมมแนวทางการประเมนผลกระทบทชดเจน

ผลกระทบของเหมองแรตอชมชนทผานมาสะทอนใหเหนวากฎระเบยบขอบงคบทใชอย มขอบกพรอง ดงน

1. กฎหมายแร ป พ.ศ. 2466 จนถง พ.ศ. 2510 ระบวาแรเปนของรฐ ทาใหตดสทธชาวบาน ทดนทมแรตองขอสมปทานจากรฐ รฐเกบคาภาคหลวงแร แตคนเจบไขไดปวย คนทไดรบผลกระทบไมไดรบสวนแบงหรอคาชดเชยเพราะเงนถกนาไปใชในสวนอน นอกจากนน คาภาคหลวงแรกไมเพยงพอ ดงนน จงควรจะมการประเมนคาภาคหลวงแรใหม

2. รฐกบผประกอบการเหมองมความสมพนธกบแนบแนน คณะกรรมการแร มวศวกรเหมองแร ขาราชการเกษยณ รบเปนทปรกษา มบทบาทในการนาเสนอ เขยนนโยบายพฒนาอตสาหกรรมแร คนกาหนดนโยบายกมกลมทนเหมองแรดวย

3. บทลงโทษทงหมดถกยกเวน เชน การทาเหมองแรขางทางนาสาธารณะจากกงกลางไป 50 เมตร สองฝงซาย-ขวาทาไมได เวนแตอธบด กพร.จะอนมตใหทาได หามระบายนาขนขนจากการแตงแร เวนแตอธบด กพร.จะอนมตใหทาได ขอบญญตเหลานสาคญมาก แตยกเวนไดหมด

ก -

13

4. กฎหมายแรมสมปทานสองชน เชน เหมองเลยใหสมปทานแลว แต บรษททงคามสทธจบจองผเดยว สญญาคลายเหมองโปแตช จงหวดอดรธาน เปนสมปทานแบบผกขาด ไมมวนหมดอาย ไมมเงอนไข

5. พนทปาไมทเหลออยมศกยภาพดานแร หากนโยบายกบแนวทางในการปฏบตของภาครฐดเหมอนจะเปนไปในทางตรงกนขาม ยกตวอยางการปราบปรามเรองแรเถอนทเลย ทมการปราบปรามอยางเขมงวดจนนาแปลกใจวาเพราะสาเหตใด พนททมปญหานนเปนพนทปาสงวนแหงชาตเสอมโทรม และพนทดานในเขาไปกเปนพนทปาสงวนแหงชาต 1B 1C เปนพนทคาบเกยวการเกษตร ซงกรมปาไมยงถอสทธครอบครองอย หนวยงานพฒนาอตสาหกรรมเหมองแรจงไมสามารถใหระบบสมปทานตามกฎหมายได แตกตองการหาพนทใหเกดการทาเหมองแรใหได จงปลอยปะละเลยใหมการทาเหมองแรเถอน ซงไมวาจะมองปญหาทเกดขนเปนการปะทะและตอสเชงนโยบายระหวางหนวยงานรฐดวยกนเอง หรออาจมภาคประชาชนเขามาเกยวของดวย อยางไรกตาม ภาครฐมสวนทาใหเกดแรเถอน

หลกการ “ผกอมลพษเปนผจาย” ตองยกระดบขนไปอกในเรองของเหมองแร เพราะเกณฑนไมเพยงพอ ตองกาวไปถงขน “ผกอมลพษเปนผกออาชญากรรม” เรองเหมองแรตองมการปรบปรงหลกการใหมหมด เพราะในไทยนน การทาเหมองเกยวของกบบรบทของพนทชมชนโดยตรง ไมเหมอนกบประเทศแคนาดาทมพนทกวางใหญและวางเปลา ไมมชมชนเขามาเกยวของ เงอนไขในกฎหมายมกจะถกยกเวน เชน เขตเหมองแรหางจากชมชน 50 เมตรกทาได แตตวอยางเหมองหนพจตร นนสงผลกระทบไกลถง 2-3 กม.

นอกจากนยงมประเดนทศนคตของภาครฐ ซงยงเปนปญหาอยมาก โดยเฉพาะอยางยงประเดนของการปนเปอน ขาราชการและนกวชาการมกจะเนนทสาเหตสภาพผพง เกษตรกรรมทตองเปดหนาดน แตมกจะไมเนนเรองการปนเปอนจากเหมองแร และไมคอยมขอมลวชาการในการเปรยบเทยบวาผลกระทบจากสาเหตใดมากกวากน สดสวนเปนอยางไรและควรจะมการชดใชเยยวยาจากการปนเปอนโดยเหมองแรอยางไร

กฎหมายแรเขยนไววาผถออาชญาบตรหรอประทานบตรตองรบผดชอบตอความเสยหายหรอบคคล อนเกดขนแกทรพยสนหรอสงแวดลอม ใหสนนษฐานไวกอนวาเปนการกระทาของผถออาชญาบตร แตหนวยราชการไมสนใจกบประเดนน ประเดนเหลานเกดขนกบการทาเหมองทกแหง หลงจากทกระบวนการทารายงานประเมนผลกระทบสงแวดลอมผาน กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.) กมกจะใหองคกรปกครองสวนทองถนดาเนนการกระบวนการตรวจสอบตดตาม ซงทาให กพร. ลอยตว และทาใหการตดตามวดคาตางๆ ไมคอยไดผล

ก -

14

ชมชนในบรบทอตสาหกรรมเหมองแร ประสบการณภาคสนามจากฟลปปนสและญปน คณบาเพญ ไชยรกษ นกวจยโครงการปญญาชนสาธารณะแหงเอเชย

จากการศกษาประสบการณของประเทศฟลปปนสและญปนนน พบวาชมชนไดรบผลกระทบจากเหมองแรในหลายพนท ดงกรณตวอยางตอไปน

กรณท 1 เหมองทองคาในจงหวดเบนเกต ประเทศฟลปปนส บรเวณพนทบอแรไซยาไนดของเหมองทถกสรางขนเมอป 1903 รอบๆ จะเปนพนทอยอาศยของ

ชมชนพนเมองหลายชมชนในพนทเขตทางเหนอซงมลกษณะเปนภเขา เดมทจะเปนพนทเขตรอนทองตามแมนาเพอใชเปนของแลกเปลยนกบคนพนเมองในพนทราบดานลาง เปนพวกเกลอ ขาว เนองจากคนภเขาจะมความรเรองการทาแรแตไมมอาหารมาก เมอเกดเสยงเลาลอวาฟลปปนสมทองคามาก จงเปนเปาหมายทสเปนอยากเขามาแสวงหาผลประโยชนในพนทน แตสเปนไมสามารถมอานาจเหนอชมชนแถบทางเหนอ เนองจากชมชนพนเมองเหลานนมความเขมแขง มความเปนนกส แตในชวงศตวรรษท 18 ทอเมรกาเขามาเพอชวยปลดปลอยประเทศฟลปปนสออกจากการปกครองภายใตของสเปน กลมคนพนเมองทางเหนอจงรวมมอกบอเมรกา ทาใหอเมรกาสามารถควบคมพนทเหมองไดสาเรจ จนเกดเหมองทองคาเบนเกตทมขนาดใหญและเกาแกทสดแหงหนงในฟลปปนส

จากนนอเมรกาไดดาเนนการ 2 อยางดวยกน คอ การออกกฎหมายปกครองฟลปปนสและในกฎหมายนนระบวาคนอเมรกนมสทธในทดนเหมอนคนฟลปปนสและออกกฎหมายแรในปตอๆมาวา ทดนวางเปลาสามารถครอบครองเพอทาเหมองแรในพนทได พนทดนในแถบเบนเกตจงตกอยภายใตบรษทเบนเกตคอรเปอรเรชนของอเมรกา ซงเปนบรษทเหมองทองทใหญในฟลปปนส และมเหมองแรมากมาย

กรณตวอยางชมชนแหงหนงซงเปนชมชนเดยวทไมไดทาเหมอง ชมชนนรวมกนตอสเพอรกษาภเขาลกเดยวทอยทามกลางเหมองเปดรอบๆนนได พรอมทงยกตวอยางภาพชมชนซงมแมนาบาราตอกไหลผานเหมอง กลายเปนแมนาพษเนองจากมตะกอนแรไหลผาน ในชวงนนนาโดยนายโนเป อกกด ผนาชนเผา กนกานาอกบชาวบานไดรวมตวกนในนามของพนธมตรบารงไกยแหงอโตกอน รวมตอสเพอปกปองพนทไมใหดนแดนบรรพบรษถกรกรานและขยายพนทเหมองแรเพมเตม ผนาชนเผากานาอ ไดกลาววา ความคดของคนชนเผาไมมใครสามารถเปนเจาของทดนได แตประเทศอาณานคมนาแนวคดกรรมสทธมาเปนเกณฑหลกเมอ 200 กวาปทแลว ทาใหชมชนตองสญเสยทดนผนใหญทงหมด ซงขดกบความเชอดงเดมของชมชนทมองวาผเทานนทสามารถครอบครองทดนได ชมชนจงกลายเปนเหยอของเหมองแร คนทเคยรอนทองอยางอสระตามแมนากกลายเปนคนงานของเหมอง ซงกลายเปนคนทไมมทางเลอกในดานอาชพ

การตอสของชมชนเพอปกปองพนท 38 เฮกตารนน ตอสกนอยางยาวนานจนในทสดสามารถปองกนภเขาเพยงลกเดยวไดสาเรจแตบรษทกไมไดเลกทาเหมอง ยายทไปเปดพนทเหมองทาในพนทอนทไมมการปองกนแทน

ก -

15

กรณท 2 โครงการเหมองแรนกเกลฮอลลมารค ประเทศฟลปปนส มขนาดใหญเปนอนดบทหาของโลก โดยรฐบาลปจจบนของฟลปปนสมกฎหมายและรฐธรรมนญไดบรรจไววา เหมองแรเปนหวใจสาคญของการพฒนาประเทศ และเปนโครงการ 1 ใน 23 ของโครงการปฏบตการเหมองแรทจะมงสการเพม GDP ของประเทศวาจะมเหมองแรกเหมอง โดยรวมศนยกลางการตดสนใจทประธานาธบด ซงสามารถตดสนใจอนมตได (รวมศนยการตดสนใจทการเมอง)

ตวอยางของเหมองใหญทอยรมชายฝงทะเลภฮาดาเม ซงเปนอาวทอยทางฝงมหาสมทรแปซฟก โดยไดมคนประเมนวาชมชนทอยรอบๆ อาจไดรบผลกระทบกวา 65,000 คน เพราะเปนแหลงเขตรกษาพนธสตวปา แหลงพนธปลา ทรพยากรประมงทสาคญ เมอสเปนและอเมรกาเขามา ทาใหชมชนแถบนขาดสทธในทดน สทธในทดนตกอยในกามอของนายทนรายใหญ เมอเหมองสรางแลวบรษทจะอพยพคนไปอยอกท แตทางกฎหมายชาวบานกไมมสทธในทดน แมวากฎหมายชนพนเมองจะมเรอง “สทธในทดนของ บรรพชน” ซงชนพนเมองสามารถจะเรยกรองขอสทธทดนในเขตนนได โดยสภาชนเผาแหงชาตเปนผรบรอง มเพยง 24 กลมเทานนทประสบความสาเรจในการขอประกาศใหเปนเขตพนทของชนพนเมอง แตในหลายกรณการเรยกรองไมประสบความสาเรจ เพราะคณะกรรมการชนพนเมองแหงชาต (NCIP)มกอนมตใหเหมองแรเขาไปทาเหมองแรในเขตทดนชนพนเมอง

เหมองนกเกลกเชนเดยวกน หลงจากทเหมองแรไดอาชญาบตรสารวจแลว คาดวาจะดาเนนการสรางภายในป 2014 และจากการเขาไปสารวจในชมชน เกดความเหนของชาวบานวาชมชนนนยากจน ไมมสทธในทดน หากมเหมองกจะมงานทา ทาใหองคกรชนเผาทถกจดตงโดยบรษทเหมองหรอนกการเมองจดตงองคกรชนเผาของตน เพอรบรององคกรชนเผาของตนเองในชมชนนน และมอกฝายทเปนชมชนพนเมองทมผนาทางประเพณ มความเหนวาจะเกดปญหาการทาลายชนเผาและทาใหเกดความขดแยงในชมชน เกดการแบงแยกชนพนเมองทเคยมวฒนธรรมทเขมแขง

กรณท 3 เหมองแรทองแดงอชโอะ ประเทศญปน เหมองอชโอะเปนเหมองแรทองแดง ดาเนนงานมากวา 400 ปแลว ทองแดงเปนแรยทธศาสตรในการพฒนาญปนในยคแรก เหมองอชโอะ สามารถผลตแรได 26 % ของจานวนทองแดงในญปนในยคนน ซงวตถดบเหลานทาใหญปนมทนตงตนเพอพฒนาอตสาหกรรมอนๆ กลมธรกจทมอานาจเหนอเหมองทองแดง คอ กลมธรกจไซบะส ซงกอนยคปฏรปเมจ กลมนเปนกลมธรกจทกมอานาจทางธรกจการเงน ธรกจเหมองแรและธรกจคาขายอนๆ

กรณตวอยางเหมองทองแดงในยคแรก ซงมอาย 400 ป กอนการปฏรปเมจเปนการทาเหมองแรทยงไมมเทคโนโลยททนสมยมากนก แตหลงจากนนกรบเอาเทคโนโลยจากตะวนตกเขามาใชมการเผาถลงแร ทาใหภเขาทลอมรอบเทอกเขาอชโอะไดรบผลกระทบจากการถลงแรทองแดง ทาใหเกดฝนกรด ตนไมบรเวณนนตาย นอกจากนยงเกดพษสารหนจากแรกวา 40 ชนด ซงเปนแรททาใหเกดโลหะหนกบรเวณนน เนองจากมภเขาลอมรอบ มชมชนเลกๆ ชมชนเดยวทอยตรงกลาง ซงพษจากแรไหลลงสแมนาวาตาราเซะ ไหลสแมนาโทเนะ สอาวโตเกยว บรเวณพนททบรรจบของแมนา 2 สายซงเปนพนทชมนาและมกเกดนาทวมเสมอนน มการกระจายของพษทองแดงในทราบคนโตอยางกวางขวาง ทราบคนโตเปนทราบทใหญ

ก -

16

ทสดของญปน มความอดมสมบรณเปนพนทปลกขาว ทงพษทองแดงและแคดเมยมจงปนเปอนอยในนาขาว ซงเปนเวลาทเกดปญหาโทยามาและอไต-อไต แตอไต-อไตมคนเสยชวตและปวยทไดเหนอาการมากกวา สวนทแหงนพษจากแรจะปนเปอนในนา มคนปวย คนตายแตขาดการพสจน อกทงเสนทางการคนหาขอพสจนกเปนไปอยางยาวนาน และยงเกดองคความรทขดแยงกนระหวางกลมตางๆ ทงผทมความรดานเหมองแร ดานประชาชน เนองจากขาดชองทางในการเขาถงความร ขอมล

แตเดมพนทอชโอะเปนแหลงผลตขาวทสาคญในชวงสงคราม แตชวงทเกดสงครามญปนกบรสเซย ญปนกบจน ผลผลตขาวลดตาลงมากเนองจากพษทองแดงและโลหะหนก ตอมาเกดขบวนการประชาชน แตในชวงสงคราม รฐหาวาเปนกบฏเลยเคลอนไหวไดยาก ภายหลงเหมองคอยๆ ปดตวลงอยางเปนทางการเมอ 25 ทผานมา ตอมากมการสรางอางเกบนายานากะ เพอปองกนไมใหนาพษจากอชโอะปนเปอนไหลลงในแหลงนาทอาวโตเกยวและอนๆ อางนมการปพนดวยซเมนต พนทบางแหง รฐบาลกจดการเอาดนเกาไปถมกลบแลวเอาดนใหมมาใสเพอใหเกษตรกรสามารถทาการเกษตรได แตกจดการไดไมทงหมด

แรทองแดงทาใหญปนสามารถสรางอาวธไดจนชนะสงครามกบรสเซย เปนเรองของความยงใหญในประวตศาสตรกบความทกขยากของผคน ซงตองการสานกรบผดชอบรวมกนมาก เพราะเมอพนทถกปนเปอนถกทาลายแลว กสรางขนใหมไดลาบาก ตอมาชมชนทเคยอยบรเวณนกถกยายออกไป สภาพพนทเปลยนไป ไมมพชเจรญเตบโต ตอมามการฟนฟพนท ทาขนบนไดปองกนดนทลาย ใชหนยนตในการปลกตนไม มระบบบาบดนา มความพยายามจดการหลายทางตลอด 25 ป แตกไมคอยไดผลมากนก โดยเฉพาะการจดการอางเกบกากแร เกดขอเสนอมากมายของ 3 กลม โดยบรษทเสนอใหเปนพนทฝงกลบขยะและกากของเสย ขยะกากพษ สวนเขตปกครองทองถนโทชจ เสนอใหเปนมรดกโลกอตสาหกรรมเปนการสงเสรมการทองเทยว สวนผไดรบผลกระทบเสนอวา หากเปนมรดกโลกทางอตสาหกรรมตองเปนมรดกโลกดานมลพษอตสาหกรรม เพอใหคนทงโลกไดมาศกษาอชโอะและตระหนกวามนษยไมมศกยภาพในการควบคมมลพษได ซงทงหมดเปนเพยงขอเสนอทตอสกนอย

กรณท 4 เหมองแรอโตโรก ประเทศญปน โตโรกเปนหมบานเลกๆ มคนเพยง 250 คนทามกลางหบเขา ไดรบควนอาซโนไพไรตปวยเปนโรคระบบทางเดนหายใจ ระบบยอยอาหาร ระบบทางเดนปสสาวะ และระบบประสาท ทาใหชาวบานลมตายจานวนมาก แตใชเวลากวา 40 ป จงจะพสจนได การเขามาพสจนหลงจากเหมองปดไป 9 ปทาไดยากมาก แตกพยายามระดมสรรพกาลงของทกฝายเขามาพสจน จนสามารถพสจนไดวามสาเหตจากกรดสารหน และคนทปวยและตายเปนโรคพษไขดาจรง ซงกวาจะพสจนได เหลอผทไดรบพษอยเพยง 55 คน นอกนนเสยชวตหมดแลว

การสารวจเบองตนซงไมไดรบการยอมรบในชวงแรก โดยครในพนท ไดเขาไปทาแผนทวาเหมองเกาอยตรงไหน มคนเสยชวตจานวนกคน และมการสารวจและตรวจสขภาพชาวบาน ซงพบวาชวงป 1913-1917 มคนตายมากถง 92 คน ผปวยไดรบการรบรองวาปวยจากโรคพษสารหนเมอป 2006 ในจานวนทไดรบการรบรองม 173 คน เสยชวตไปแลว 118 คน หลงจากทไดรบคาชดเชย ซงอาจมความเปนไปไดวาทเลยและทอนๆจะเปนแบบน และไดอางถงความเหนของคณปกรณเรอง ความยตธรรมทางดานสงแวดลอม

ก -

17

มประเดนทนาสนใจวาจะทาอยางไรจงจะพสจนไดและไมทาใหคนเสยชวตหมดกอนทจะไดรบการชดเชยอยางเปนธรรม

ตอมาขอมลนไดถกนาเสนอในการสมมนาการวจยของสมาคมครและเพงจะมการรบรองจานวนผเสยชวตทเกดจากพษสารหนเมอ 5 ปทแลว ทายทสดจงมการประกาศตวเลขผปวยอยางเปนทางการ ซงกทาใหพษสารหนเรมเปนทรบรกนในสงคมญปน

ขอเสนอเพอการสรางความเปนธรรมในการจดการทรพยากรแรและการแกไขปญหาความขดแยงกรณเหมองแรโปแตชอสาน โดย ดร.กฤษฎา บญชย นกวชาการอสระ

ดร.กฤษฎามประสบการณศกษาเกยวกบนโยบายทรพยากรเรองปาไมเปนหลก แตในฐานะทเปนเลขานการคณะอนกรรมการปฏรปดานทรพยากร ไดใหบทสรปเบองตนของอนกรรมการเรองแร โดยเรมประเดนจากปมแรทอสาน ซงเปนกรณสาคญทชใหเหนถงปญหาความไมเปนธรรม นามาสความเหลอมลาทางสงคมและเศรษฐกจ ตงแตกรณโปแตชและเชอมโยงไปถงผทกขรอนจากเหมองแรและอตสาหกรรมอกหลายแหง ปญหาเหลานเกดจากปจจยดงตอไปน

--ทศทางนโยบายเรองแร มการประเมนมลคาทางเศรษฐกจของแรเพยงดานเดยว คอ ดานประโยชนตอทงประเทศ มองเพยงเฉพาะตวแรแตละประเภท แตไมมองความคมคาในภาพรวมของทรพยากรทเกยวของหรอศกยภาพอนๆ ประกอบ เชน ศกยภาพดานการทองเทยว การเกษตร ฯลฯ

--ไมคานงถงตนทนทางธรรมชาตและตนทนทางสงคมมาประกอบ มกเนนเรองการประเมนศกยภาพทางการเงน โดยขาดการพจารณาตนทนทสญเสยไปหรอเรองการฟนฟและตนทนของการฟนฟใหกลบมา

--รฐบาลตดสนใจอนมตใหสมปทานเหมองแร และมกคดวาเปนสทธผกขาดกบเพยงบรษทใดบรษทหนง กดกนไมใหผอนมาเกยวของ เปน exclusive rights แมวาจะตองมเงอนไขประเมนผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพกตาม เรองนทาใหขาดการมสวนรวมจากภาคสวนตางๆ

--เรองการศกษาและประเมนผลกระทบขาดความชอบธรรม นาเชอถอ เพราะผมสวนไดมบทบาทโดดเดนกวา

วธคดทคณปกรณพดถงกอนหนาน “อรรถประโยชนนยม” หรอ “Utilitarianism” เปนวธคดแบบหนง เทานน แตในการอยรวมกนตองใชวธคดทหลากหลาย วธคดเรอง “trade off” นนมกจะไมพจารณาวาใครไดใครเสย ชดเชยไดหรอไม สวนวธคด “externalities” นน ผลเสยและผลกระทบตางๆ ทชมชนตองแบกรบไมตองนบเขามาเปนตนทน

ดงนน ควรจะมแนวคดทครอบคลมโดยการประเมนความคมคารอบดาน ดทรพยากรทเกยวของมาประเมนความคมไดคมเสย และจาเปนตองคานงถงตนทนทางธรรมชาต คาเสยโอกาสตางๆ ซงการประเมนคาเสยโอกาส คอ การคานงถงประโยชนในอนาคต เชนหากเกบทรพยากรไวจะมประโยชนดานอนหรอไม หรอหากรอเวลาเพอใชประโยชนในอนาคต อาจจะคมคามากวาทจะใชประโยชนในปจจบน รฐไมควรคด

ก -

18

เรองคาภาคหลวงอยางเดยว เพราะรฐไดรบรายไดจากคาภาคหลวงตามาก ตองแสวงหาวธเพมคาภาคหลวง การคดคานวณสวนแบงผลผลตและรายได และจะทาอยางไรใหเกดความรบผดชอบรวมกน เชนรปของภาษสงแวดลอม สวนรายไดจากการทาแร อาจจะเกบเปนเงนออมระยะยาวเพอการฟนฟ เยยวยา อกสวนอาจลงทนเพอการพฒนามนษยและประชาชนในอนาคต

นอกจากน เรามกจะยดตดกบวธคดวาทรพยากรเปนของรฐ แทจรงควรยดหลกทรพยากรรวม การคดแบบทรพยากรรวมนนสงคมตองมสวนรวมในการตดสนใจ ไดประโยชนและรบผดชอบรวมกน รบความเสยงรวมกน หากคดแบบนแลวประชาชนตองเขามามสวนรวม จากหลกคดดงกลาว ขอเสนอทสาคญคอ ควรมการเปดเผยขอมล การรบฟง การประเมนผลกระทบทางยทธศาสตรและใหภาคสวนตางๆ มสวนรวม ในแงของกฎหมาย ควรจะตองแกไขกฎหมายแรและปรบปรงกระบวนการอาชญาบตร ตองคดถงการเปนเจาของรวม ขอความเหนรวม มกระบวนการมสวนรวม นอกจากนน ควรจะผลกดนใหเกดกองทนประกนความเสยง ภาครฐอาจจะเขามาสมทบกองทนเพอชดเชย ฟนฟ เยยวยา เปนการจดการระยะยาว ดแลใหเกดผลประโยชนรวมและรบความเสยงรวม สาหรบการจดทารายงานประเมนผลกระทบนน อยากเหนการศกษาและประเมนผลกระทบทจดทาโดยองคกรอสระซงไมไดเปนผมสวนไดสวนเสยกบเรองน และไมวาจะเปนเหมองแรแบบใด ควรตองประเมนผลกระทบดานสงแวดลอมและดานสขภาพตามรฐธรรมนญ มาตรา 67 วรรค 2

ในแงขององคกรปกครองสวนทองถน เชน อบต. เทศบาลนน ตองเขามามบทบาทเกยวของมากขนกบการจดการทรพยากร การออกความคดเหน การทาประชามต ฯลฯ สวนในแงของผประกอบการ บรษททปรกษา ฯลฯ ตองสรางเรองความโปรงใสใหเปนทประจกษ ควรมมาตรการตรวจสอบทเขมขนตอบรษททกอผลกระทบตอสงแวดลอมและไมสนบสนนบรษททมประวตไมด

การแลกเปลยนความคดเหน ผศ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล--- อยากตงโจทยเกยวกบองคความร วาขณะนมชองวางอะไรบาง ตองมความรอะไรแบบใดเพอการวางแผนในอนาคตขางหนา เรองเหมองแรและผลกระทบตอชมชนควรจะคดตออยางไร

คณพทกษ รตนจารรกษ--- ขอแสดงความคดเหนเรองการให อบต. รบผดชอบนน อาจจะเปนปญหา เพราะนอกจากจะเปนปญหาจากการเปลยนชดผบรหารแลว ยงมผลประโยชนของผมอทธพลทองถน นกการเมองทองถนอกดวย

คณสภาภรณ มาลยลอย---การพจารณาขอมล “คาเฉลย” นน อาจจะไมเพยงพอ ตองมองทรายละเอยดเรอง “ความเปนธรรม” แมแตเรองพลงงานกตาม มาตรการควบคม จดการ ใชประโยชน ฯลฯ ยงไมสอดคลองกบความยงยนอยางแทจรง

ก -

19

อกประเดน คอ เรองเหมองสงกะส ทกลาววา “แมไมมเหมองกมแคดเมยม” หรอทคลต “แมไมมเหมองกมตะกว ” ซงชใหเหนวาเปนการปนเปอนในธรรมชาต อยากเรยนถามวาเมอกรมทรพยากรธรณทราบขอมลแลววาพนทไหนมแรอะไร และพอคาดเดาไดวาจะเกดผลกระทบตอสขภาพอยางไรนน จะมมาตรการเชงปองกนอยางไรไดบาง เชน เรองการสรางความเขาใจ หรอเรองการรบรเพอไมใหกระทบวถชวตของประชาชน สขภาพ สงแวดลอม และควรเนนทมาตรการเชงปองกนมากกวาการเยยวยาไดหรอไม

การอนญาตใหทาเหมองควรครอบคลมมาตรการปองกน แกไข ฟนฟ เพราะทผานมาในประเทศไทยยงไมมทใดเลยทเมอเกดปญหาแลวจะสามารถฟนฟไดสาเรจ มาตรการการประเมนผลกระทบดานสงแวดลอม (EIA) นสาคญมาก ทผานมา พบวาไมมการตรวจสอบผลกระทบเนองจากบคลากรและงบประมาณไมเพยงพอ จรงๆ แลว หากปฏบตตามเกณฑปองกนอยางเครงครดกไมนาจะกอใหเกดผลกระทบ สาหรบเหมองคลตนน พบวาเปนการจงใจปลอยนาปนเปอนลงลาหวย ดงนนจงตงขอสงเกตวามาตรการปองกนกอน ระหวางและหลงการอนมตประทานบตร จะมการปรบเปลยนทงระบบไดอยางไร

คณสอกญญา ธระชาตดารง---ตวแทนจากพนทเหมองแรทองคา ใหความเหนวาภารกจทถายโอนจาก กพร. มาท อบต. หลายอยางมกระบวนการทถกตองตามกฎหมายแตไมชอบดวยกฎหมาย หนวยงานทเกยวของรบทราบมการรวมกระบวนการกน นอกจากนนเรองบทลงโทษทางกฎหมายระหวางผประกอบการกบหนวยงานราชการทอนมตอนญาต ยงไมชดเจนและไมรนแรงพอ ซงนบเปนปญหาสาคญ คาปรบทไดและการลงโทษนนไมคมคากบการลมสลายของชมชน

รศ.นพ.สนทร ศภพงษ ---จากการลงพนททาใหไดขอคดเรองการมองตางมม วชาชพเดยวกนกมองตางกนได หมอบางคนกลววา “สารหนทาใหเกดมะเรง” แตหมอบางคนกไมไดกลวมากขนาดนน คนทเรยนมาทางธรณวทยา กมกจะตองหาประโยชนจากแร นาแรมาใช เพราะเปนภารกจของหนวยงาน ของอาชพ เรองของเหมองเกลอกมการเปลยนมมมอง แตกอนการผลตเกลอแบบพนบานททาโดยชาวบานถอเปนกจการรายแรงทอยในประกาศทตองทารายงานผลกระทบสงแวดลอม แตภายหลงกถอนออกจากประกาศเพราะเกรงวาจะสรางความเดอดรอนใหชาวบานซงทาเกลอกนมาเนนนานแลว

คณสมพร เพงคา---สวนผลกระทบจากเหมองทรอนพบลย ชาวบานยงประสบปญหามาถงปจจบน แลวชาวบานดแลตวเองอยางไร? พรบ.สขภาพแหงชาต จะมกระบวนการเยยวยาตออยางไร? เหนดวยกบการทบทวนองคความรของพฒนาการของปญหาเหมองแร ทงรอนพบลย เหมองเกลอในอสาน คลต แมเมาะ แมตาว เหมองทอง ถาจะทาวจยจะตองไปดวาจะตองทาอะไรตอ เมอผมอานาจกบชาวบานขดแยงกน ชาวบานไมมชองทางไมมเสยงทจะพด เชน ชาวบานทคลต ดงนน ชาวบานควรจะมชองทางทจะนาเสนอสถานการณปญหาของตนเอง

ก -

20

ดร. มาล สทธเกรยงไกร---รสกสงสารชาวบานทรอนพบลยเพราะปญหามมานานแลว แตกยงแกไมได เรามคนเรยนแพทย มคนเรยนเทคโนโลยขนสง แตกยงทาอะไรไมไดมาก ทสาคญคอตอนนคนรอนพบลยอยกนอยางไร ดแลตวเองอยางไร ปญหาทอนๆ นนยงพอจะปรากฏเปนขาวบาง แตเรองรอนพบลยหายไปจากสอหนงสอพมพเลย เหนดวยกบคณเลศศกดทวามพฒนาการของปญหาตงแตรอนพบลย แมเมาะ คลต แมตาว ฯลฯ เราควรจะศกษาจากกรณปญหาทผานมา เพราะกรณปญหาเหลานผทไรอานาจมกจะไมมเสยง เชน ทคลตชาวบานมกระบวนการตอสกบเหมองมานาน แตกเพงมารบรกนจากสอ ถาไมมคนนอกเขาไปกไมมชองทางสงเสยง ถงอยางนนกเปนกระบวนการทยากลาบากมาก ควรจะมชองทางใหชาวบานไดนาเสนอปญหาตนเอง อาจจะผานงานวชาการ สวนการพฒนาเหมองแร การออกประทานบตรควรมองหลายมตหลายปจจย ไมใชคดแตในมมของการดงทรพยากรแรมาใชประโยชนเทานน

คณจระวรรณ บรรเทาทกข ควรจะมการวจยเพอองคความร แตกตองคานงถงการพฒนางานวจยทจะนาไปใชในแงปฏบตการในเชงพนทหรอเปนงานวจยเพอชมชน นอกจากนน ควรจะมการวจยทเปดเผยใหเหนถงปมดานผลประโยชนและการเมองในการทาเหมองแร และหาความเปนไปไดเรองการตงกองทนสขภาพทจะชวยเยยวยาชาวบาน

คณนาพร ศรสข ตวแทนจากพนทเหมองแรทองคา กลาวถงการทนกวชาการมาจดเวทรบฟงความคดเหนซงเปนการเปดโอกาสใหชาวบานเสนอปญหา แตอกดานหนงกสนบสนนใหกบบรษทหรอหนวยงานพฒนาพนทเพม เพอขยายเขตสมปทานบตร ทแมตาวกจะมการจดเวทเพอขยายเขตพนทเพมเชนกน อยากเรยนปรกษาวาจะมองหาแนวทางตดวงจรของนกวชาการทชวยเปดทางใหผประกอบการไดอยางไร และจะมวธการแกไขปญหาใหกบชาวบานอยางไร

คณปกรณ เลศเสถยรชย---กระบวนการทมปญหาเกดจากการแบงหนาททไมชดเจน บางครงนกวชาการไมควรของเกยวกบบรษท ในประเทศทพฒนาแลวเชน สหรฐฯ จะมหนวยงานทเปนอสระ ซงมศกดศร ไมถกบบจากผลประโยชนและอานาจ ปญหาเชงวฒนธรรมของไทยคอ ยงพงพงและใหเครดตกบนกวชาการมาก ทงทจรงแลวตางสาขาวชาตางมมมมองตอขอเทจจรงแตกตางกนไป สงทควรจะทากคอ เอาเสยงแหงความกงวลมาแปลเปนโจทยทางวชาการแลวคนหาความจรงอยางทควรจะเปน หลายกรณของตางประเทศทชาวบานกบนกวชาการสามารถเชอมโยงกนได ในระยะยาวควรทาใหเกดระบบตรวจสอบอยางรอบดาน

รศ.นพ.สนทร ศภพงษ--- ใหขอสงเกตวาอตสาหกรรมกระจกตวอยทระยองและไมขยายไปจนทบร เพราะชาวบานรวมตวกนแนนแฟน มทรพยากรอดมสมบรณ มสวนมเกษตรกรรม ดงนน การรวมตวและความเขมแขงของชมชนเปนเรองสาคญ สาหรบการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนนน คงตองพจารณาวาชมชนทได รบผลกระทบจากเหมองแรในแตละทไม เหมอนกน ปญหาของรอนพบลย ไม เหมอนกบคลต

ก -

21

ทรอนพบลยชาวบานคานไมใหประกาศเปนเขตควบคมมลพษ เพราะชาวบานกลววาถาประกาศจะทาอะไรไมได จะเปนขอจากด

ดร.นฤมล อรโณทย---สรปวาชองวางของความรหรอโจทยวจยนาจะมดงตอไปน

• การเยยวยาผไดรบผลกระทบจากเหมองแร การปนเปอนเขาสสงแวดลอมและหวงโซอาหาร การฟนฟชมชนทไดรบผลกระทบ

• การปฏรประบบการประเมนผลกระทบ (เชน ทาการวจยเพอใหไดขอเสนอเพอปฏรประบบฯ เชน ใหมกองทนกลางทใหนกวชาการทางานโดยอสระ ไมตองรบงานมาจากผมสวนไดสวนเสย)

• นโยบายเหมองแรกบการพฒนา การพฒนาโดยดศกยภาพพนทใหรอบดาน มองภาพรวม เนนอนาคตทยงยน ไมยดตดกบการมองแรเปนองคประกอบเดยว เชน กรณเมองเลยมศกยภาพเปนแหลงเกษตรเมองหนาว มเรองการทองเทยว ฯลฯ

• การเปรยบเทยบนโยบายพฒนาเหมองแรของประเทศตางๆ และเรยนรชองโหว จดบอดของกฎหมายและนโยบาย จากบทเรยนของพนททมปญหา เชน มนามาตะ

• การวจยทเปดเผยใหเหนถงปมดานผลประโยชนและการเมอง ความรบผดชอบของธรกจ บรษทมหาชน การทผประกอบการใชผลงานวชาการเปนตราประทบและสรางความชอบธรรม

• การวจยทางการแพทย สาธารณสข และมานษยวทยาการแพทยเกยวกบผคนและชมชนทไดรบผลกระทบจากเหมองแร

• การเปดโอกาสและชองทางใหคนในชมชนนาเสนอสถานการณและประสบการณของตนเองผานงานวจยทองถน

ก -

1

ภาคผนวก ข บรรณานกรมเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน

ข -

2

หนงสอ

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน พายพษ บนทก 9 กรณวกฤตยคสงคมเสยงภย(สารตะกวปนเปอนในหวยคลต ภสนวจ ศรสวรรณ)

อภญญา ตนทววงศ บก. กลมศกษาและรณรงคมลภาวะอตสาหกรรม 2544 การปนเปอนตะกว/แนวทางการแกปญหาสารตะกว/สขภาพ

พายพษ บนทก 9 กรณวกฤตยคสงคมเสยงภย(เยอนถน"มนษยตะกว" ณาตยา แวววรคปต)

อภญญา ตนทววงศ บก. กลมศกษาและรณรงคมลภาวะอตสาหกรรม 2544 สภาพทวไปของคลตหลงไดรบสารตะกว

สถานการณปนเปอนของสารตะกวในสงแวดลอมบรเวณเหมองแรและโรงแตงแรตะกว อ.ทองผาภม จ.กาญจนบร

อนงค ไพจตรประภาภรณ กองสงแวดลอม กรมทรพยากรธรณ 2546 รายงานสถานการณการปนเปอนของตะกว

ระบาดวทยากบความเจบปวยและความทกขของชาวคลต

มาล สทธเกรยงไกร ศนยมานษยวทยาสรนธร 2548 สขภาพ/ความรเชงระบาดวทยา

คลต สายนา ชมชน และพษตะกว เกอเมธา ฤกษพรพพฒน เขยน สกรานต โรจนไพรวงศ บก.

กลมศกษาและรณรงคมลภาวะอตสาหกรรม 2550 ประวตการทาเหมอง/สขภาพ/สภาพพนทเหมอง/การเคลอนไหวจากภาคประชาชน

กอนภาคประชาชนลมสลาย ประภาส ปนตบแตง สทธชมชนของบานคลต สานกพมพ way of book 2551 สทธชมชน/ปญหาเชงโครงสราง/ปฏรปกฎหมาย

นตธรรมชาต ความเรยงและบทสมภาษณวาดวยคดสงแวดลอม เลม 2 (วถกะเหรยง วถการตอสและกระบวนการเขาสศาลยตธรรมของชาวคลตลาง จงหวดกาญจนบร จระวรรณ บรรเทาทกข, เมอคลตเขาสศาลปกครอง จกรพนธ กงวาฬ)

ดรณ ไพศาลพาณชยกล บก. โครงการนตธรรมสงแวดลอม 2551 อาการปวย/กระบวนการยตธรรม/อปสรรคในการตอส

ข -

3

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน

รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชน ประจาป 2549 (เลม 2 สทธชมชน)

สน ไชยรส, เกศรน เตยวสกล บก. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต พมพครงท1

2551 ขอคดเหนและมตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตกรณการรองเรยนผลกระทบจากเหมองแร

รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2550 (เลม 2 สทธชมชนฐานทรพยากร สทธในการจดการทรพยากร นา ชายฝง และแร)

สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

2552 ขอคดเหนและมตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตกรณการรองเรยนผลกระทบจากเหมองแร

เปลยนไป “เลย”: ชะตากรรมของเมองเลยภายหลงจากการเขามาของเหมองทองคา

ธญญาภรณ สรภกด นนทบร: สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

2553 ผลกระทบตอประชาชนตอการทาเหมองทองคา ในจงหวดเลย

คมอการจดการดานสงแวดลอมเพอการฟนฟพนทเหมองแร

สานกบรหารและฟนฟสงแวดลอม กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร

สานกบรหารและฟนฟสงแวดลอม กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร

2548 การจดการดานสงแวดลอมเพอการฟนฟพนททาเหมองแร

Moving Mountains Communities Confront Mining and Globalization

Geoff Evans, James Goodman and Nina Lansbury (Editor)

Zed Book 2002 บทความเกยวกบเหมองแรในเชงประวตศาสตรและการเมอง/ผลกระทบ/ระเบยบนานาชาต/ความทาทายและยทธศาสตรการเปลยนแปลง

Mineral Statistic of Thailand 2004-2008 Statistics Group, Information Technology and Communication Center, Department of Primary Industries and Mines

รายงานสถต Department of Primary Industries and Mines, 2009, Statistics Report No.ITcc1/2552

2009 สถตเกยวกบแรตางๆ

ข -

4

รายงานการวจย

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน การทบทวนสถานการณผลกระทบทางสขภาพจากการทาเหมองถานหน

ชชวาลย จนทรวจตร รายงานการวจย สถาบนวจยระบบสาธารณสข

2546 ศกษาโครงการพฒนาเหมองถานหนเวยงแหง จงหวดเชยงใหม ในดานขอบเขตและแนวทางในการประเมนผลกระทบทางสขภาพ

การประเมนผลกระทบทางสขภาพ กรณโครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน

สมพร เพงคา และคณะ รายงานการวจย สถาบนวจยระบบสาธารณสข

2549 ผลกระทบทางสขภาพและขอเสนอแนะแนวทางโครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน

ระบบเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพของประชาชนทอาศยในพนทบรเวณโรงไฟฟา แมเมาะ จงหวดลาปาง

ชชวาลย จนทรวจตร และคณะ รายงานการวจย สถาบนวจยระบบสาธารณสข

2552 ผลกระทบทางสขภาพจากการทาเหมองถานหน/ขอจากดดานการเฝาระวงของกระทรวงสาธารณสข/ขอเสนอะแนะเชงนโยบาย

รายงานการศกษาโครงการการกาหนดขอบเขตและแนวทางการประเมนผลกระทบทางสขภาพจากการแยก ลาง คดเลอกแรทองคา จากเขาพนมพา อาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร

อาวระ ภคมาตร และคณะ รายงานการวจย สถาบนวจยระบบสาธารณสข

2553 ผลกระทบจากการขดคนและการหาแรทองคาของประชาชนทเขาพนมพา อาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร

A Chronic Technical Disaster and the Irrelevance of Religious Meaning: the Case of Centralia Pennsylvania

J.Stephen Kroll-Smith and Stephen Robert Couch

Blackwell Publishing 1987 การตความขยะจากเหมองแรผานความเชอทางศาสนา

Akara Mining: Precious Metals and Value for Thailand

Centre for International Economics Canberra & Sydney

รายงานการวจย Centre for International Economics

2010 แร: มลคาและคณคาสสงคม

ข -

5

วทยานพนธ

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน กฎหมายเพอปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง

สมชาย อศวลขตเพชร วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2542 กลไกทางกฎหมายของรฐในการปองกนสภาพแวดลอมจากการทาเหมอง/ขอเสนอแนะในการปรบปรงกฎหมายทเกยวของ

การประเมนผลมาตรการการแกไขปญหามลพษตะกวของภาครฐ กรณศกษา: โครงการแกไขปญหามลพษตะกวจากเหมองแรตะกว อ.ทองผาภม จ.กาญจนบร

ภทราวธ มณรตน วทยานพนธ รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2546 ประเมนผลมาตรการการแกไขปญหามลพษตะกวของภาครฐ

การรบมอกบปญหาการเปลยนแปลงสงแวดลอมทมผลตอสขภาพในมตชาย-หญง:กรณศกษาหมบานกะเหรยงคลตลาง จงหวดกาญจนบร

จระวรรณ บรรเทาทกข วทยนพนธมานษยวทยามหาบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2547 ความเปนมาของเหมอง วฒนธรรม สขภาพ วาทกรรมการพฒนา

Shaping Certain Etiology of Lead Poisoning Symptoms: Klity Creek as a Contaminated Place

Pakorn Lertsatienchai Master’s Programme in Science, Technology and Society Social Perspective on Technological Risks: Discourses, Risk Analysis, Risk Management and Politics of Risk Lund University/Linköping University

2006 ความสมพนธระหวางผปวยและแพทยผเชยวชาญทขดแยงกนในองคความรเรองพษตะกวและประเดนสงคมเสยงภย

ข -

ข -

6

วารสาร

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน การพฒนาทยงยนกบการทาเหมองแร (กฤตยา ศกดอมรสงวน) ทาไมประเทศทมทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณไมสามารถพฒนาประเทศได (จรนทร ชลไพศาล) ธรรมาภบาลสงแวดลอมอตสาหกรรมเหมองแรและอตสาหกรรมพนฐาน (กลมกากบและเฝาระวงสงแวดลอม 2 สานกบรหารสงแวดลอม) ขอเทจจรงและหลกปฏบตในการทาเหมองแร (ไพรตน เจรญกจ)

กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร จลสารกพร.ปท 7 ฉบบท 2 ฉบบเดอนเมษายน-มถนายน 2552

2552 การจดการทรพยากรธรรมชาต/เหมองแรยงยน/ธรรมาภบาลสงแวดลอม/หลกการทาเหมองแร

บทลงโทษของกฎหมายแร โสธดา นราช สมปทาน วารสารอเลคโทรนค ปท1 ฉบบท1 กรกฎาคม-กนยายน 2553 น.2-25

2553 กฎหมายแรตงแตอดตถงปจจบน/วเคราะหกรณศกษาเหมองทองคาของบรษท อคราไมนง

สทธในทดน สทธในแร โสธดา นราช สมปทาน วารสารอเลคโทรนค ปท 1 ฉบบท 2 ตลาคม-ธนวาคม 2553 น.2-7

2553 สทธในทดนในเชงกฎหมาย

Accumulation of Lead in Fish from Missouri Streams Impacted by Lead Mining

James M.Czarnezki Environmental Contamination and Toxicology. Vol.34 (1985), pp. 736-745

1985 การปนเปอนตะกวในปลา

Assessing the Contribution from Lead in Mining Wastes to Blood Lead

Matha J. Steele, Barbara D. Beck, Brian L. Murphy and Herlee S. Strauss

Regulatory Toxicology and Pharmacology. Vol.11 (1990), pp. 158-190

1990 สขภาพ

Lead Intake and Blood Lead in Two-Year-Old UK. Urban Children

D.JA. Davies , I.Thornton , J.M.Watt, E.B.Culbard , P.G.Harvey, H.T.Delves, J.C. Sherlock, G.A. Smart, J.F.A. Thomas and M.J.Quinn

The Science of the Total Environment. Vol.90 (1990), pp. 13-29

1990 สขภาพ/ปจจยทมผลตอตะกวในเลอด

ข -

7

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน

Sources and Pathways of Environmental Lead to Children in a Derbyshire Mining Village

Janet Cotter-Howells and Ian Thornton Environmental Geochemistry and Health. Vol.13(2) (1991), pp. 127-135

1991 การปนเปอนตะกวในสงแวดลอม

Who Manages Risk? An Empirical Examination of Risk Management Practices in the Gold Mining Industry

Peter Tufano Journal of Finance (1996) 1996 การจดการความเสยงทงตอผไดรบผลกระทบและบรษท risk management

An Overview of Papua New Guinea's Mineral Policy

Neillie James Resources Policy. Vol.23 (1/2) (1997), pp.97-101

1997 นโยบายเกยวกบทรพยากรแร

Contamination of Houses by Worker Occupationally Exposed in a Lead-Zinc-Copper Mine and Impact on Blood Lead Concentrations in the Families

Massimo Chiaradia, Brian L Gulson, Kerrie MacDonald

Occupational and Environmental Medicine. Vol.54 (1997), pp. 117-124

1997 สขภาพ

Determination of Lead and Other Metals in a Residential Area of Greater Calcutta

Amit Chatterjee, R.N.Banerjee The Science of the Total Environment. Vol. 227 (2-3) (1999), pp. 175-185

1999 การปนเปอนของสารพษในสงแวดลอมใกลโรงงานตะกว

Impact of Soil and Dust Lead on Children's Blood Lead in Contaminated Areas of Sweden

Marika Berglund, Birger Lind, Stefan Sörensen, Marie Vahter

Environmental Health: An International Journal. Vol. 55(2) (2000), pp. 93-97

2000 สขภาพ

Sustainable Development in the Mining Industry: Clarifying the Corporate Perspective

Gavin Hilson, barbara Murck Resources Policy. Vol.26 (2000), pp. 227-238

2000 มมมองของผประกอบการตอเหมองแรยงยน/แนวคดเหมองแรยงยน

Barriers to Implementing Cleaner Technologies and Cleaner Production (cp) Practices in the Mining Industry: A Case Study of the Americas

G. Hilton Minerals Engineering. Vol.13 (7) (2000), pp.699-717

2000 เทคโนโลยสะอาด (Cleaner technologies, cleaner production) อปสรรคของการพฒนาเทคโนโลยสะอาด

ข -

8

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน Viewpoint Sustainable Development: Can the Mining of Industry Afford It?

D.Humphreys Resources Policy (2001), pp. 1-7 2001 แนวคดและการปฏบตเหมองแรยงยน

Exposure of Children to Lead and Cadmium from a Mining Area of Brazil

Monica Maria Bastos Paoliello, Eduardo Mello De Capitani, Fernando Gonçalves da Cunha, Tiemi Matsuo, Maria de fátima Carvalo, Alive Sakuma, and Bernardino Ribeiri Figueiredo

Environmental Research Section A. Vol. 88 (2001), pp. 120-128

2001 ตะกว แคดเมยมในเลอดของเดกในพนทเหมอง

An Overview of Land Use Conflicts in Mining Communities

Gavin Hilson Land Use Policy. Vol. 19 (2002), pp. 65-73 2002 ความขดแยงเกยวกบการใชทดน

Environmental Lead Contamination in the Rudnaya Pristan-Dalnegorsk Mining and smelter District, Russian Far East

Margrit C.von Braun, Ian H. von Lindern, Nadezhda K. Kristoforova, Anatoli H. Kachur, Paval V. Yelpatyevsky, Vera P. Elpatyevskyaya and Susan M. Spalinger

Enviromental Research Section A. Vol. 88 (2002), pp.164-173

2002 การตรวจหาสารตะกวในสงแวดลอมและเลอด

Environmental Fluxes of Arsenic from Lignite Mining and Power Generation in Northern Thailand

Vladimir N. Bashkin, Kanitta Wonhyai Environmental Geology. Vol. 41 (2002), pp. 883-888

2002 การปนเปอนสารหนในแหงนา

Indigenous People and Minig Encounter: Strategies and Tactics

Theodore E.Downing, Jerry Moles, Ian McIntosh, Carmen Garcia-downing

Word Business Council for Sustainable Development No.57

2002 การรบมอของชนพนเมองตอการทาเหมองและการทาเหมองอยางปลอดภย

Lead Sources, Behaviors and Socio-economic Factors in Relation to Blood Lead of Native American and White Children: A Community-Based Assessment of a Former mining Area

Lorraine Halinka Malcoe, Robert A.Lynch, Michelle Crozier Kegler and Valerie J.Skaggs

Environmental Health Perspectives. Vol. 110 (2002)

2002 สขภาพ/สงแวดลอม(ดน ฝนละอองพช นา)

ข -

9

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน DNA Damage in Blood Cells from Children Expose to Arsenic and Lead in a Mining Area

leticia Yanez, Edelmira Garcia-nieto, Emilio Rojas, Leticua Carrizales, Jesus Mejia, Jaqueline Calderon, Israel razo and Fernando Dias-barriga

Environmental Research. Vol. 93 (2003), pp. 231-240

2003 สขภาพ

Mining Companies' Role in Sustainable Development: The"Way" and "How" of Corporate Social Responsibility from a Business Perspective

Ralph Hamann Development Southern Africa. Vol. 20 (2) (2003)

2003 การรบผดชอบตอสงคมของผประกอบการ

Indigenous Human Resource Practice in Australian Mining Companies: Towards an Ethical Model

Amanda Crawley, Amanda Sinclair Journal of Business Ethics. Vol. 45 (2003), pp. 361-373

2003 การสรางความสมพนธระหวางคนพนเมองกบบรษทเหมองโดยใชกรณศกษา 5 บรษทเหมอง

Hazard assessment on arsenic and lead in soils of Castromil gold mining area, Portugal

Eduardo Ferreira da silva, Chaosheng Zhang, Luis Serrano Pinto, Carla Patinha, Paula Reis

Applied Geochemistry. Vol. 19 (2004), pp. 887-898

2004 ศกษาพนทเหมองแรทองคามความเสยงตอมนษยและระบบนเวศ(ศกษาดน)/และการฟนฟ

Denying Citizens Their Rights? Indigenous People, Mining Payments and Service Provision

Ciaran o'faircheallaigh Australian Journal of Public Administration. Vol. 63(2) (2004), pp. 42-50

2004 สทธพลเรอน/คนพนเมอง

A Study of Pediatric Blood Lead Levels in a Lead Mining Area in South Africa

Yamin von Schirnding, Angela Mathree, Maurice Kibel, Priscilla Robertson, Nicolene Strauss , Reinette Blignaut

Environmental Research. Vol. 93, pp.259-263

2004 สขภาพ

Developing a Framework for Sustainable Development Indicators for the Mining and Minerals Industry

Asisa Azapagie Journal of Cleaner Production. Vol. 12 (2004), pp.639-662

2004 สรางตวชวดเพอการพฒนาอยางยงยนของเหมองและอตสาหกรรมเหมองแร

ข -

10

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน Lead in Saliva and Its Relationship to Blood in the Residents of Klity Village in Thailand

Thaweboom S., Thaweboon B., Veerapradist W. Southeast Asian J.Trop Med Public Health. Vol. 36 (6), pp. 1576-1579

2005 สขภาพ

A Geomorphological Approach to the Management of Rivers Contaminated by Metal Mining

M.G. Macklin, P.A. Brewer, K.A. Hudson-Edwards, G. Bird,T.J. Couthard, I.A. Dennis, P.J. Lechler, J.R. miller, J.N. Turner

Geomorphology. Vol. 79, pp. 423-447 2006 การจดการแมนาทปนเปอนโลหะหนก

Lead in Food and Soil from a Mining Area in Brazil and Human Exposure

Talita Lammoglia, Bernardino R Figueiredo, Alice M. Sakuma, M.L.Buzzo, I.A.Okada, C.S. Kira

Chinese Journal of Geochemistry. Vol. 25 (Suppl.) (2006)

2006 ผลกระทบตอสขภาพ/สงแวดลอม เชน พชมสารตะกว, Local Food Consumption

Uptake and Accumulation of Lead by Plants from the Bo Ngam Lead Mine Area in Thailand

P. Rotkittikhun, M. Kruatrachue, R. Chaiyarat, C. Ngernsansaruay, P. Pokethitiyook, A. Paijitprapaporn, A.J.M. Baker

Environmental Pollution. Vol. 144, pp. 681-688

2006 การปนเปอนตะกวในดนและพช

Section 2: Mining and Sustainable Development

Leah Horowitz Journal of Cleaner Production. Vol. 14 (2006), pp. 307-308

2006 อตสาหกรรมเหมองแรกบความยงยน

Bio-monitoring of Lead-Zinc and Cadmium in Streams Draining Lead-Mining and Non Mining Areas , Southeast Missouri, USA

John M. Besser, William G. Brumbaugh, Thomas W.May, Chistopher J. Schmitt

Environmental Monitoring and Assessment. Vol. 129, pp. 227-241

2007 ตรวจสอบการปนเปอนของโลหะหนกในสตวนาและพชบรเวณเหมองและพนทไมมเหมอง

Health Risk Assessment of Villagers Who Live near Lead Mining Area: a Case Study of Klity Village, Kanchanaburi Province, Thailand

Pusapukdepob J, Sawangwong P, Pulket c,Satraphat D, Saowakontha S, Panutrakul S.

Southeast Asian J. Trop Med Public Health. Vol. 38 (1), pp. 168-177

2007 สขภาพ

Accumulation of Metals in Fish from Lead-Zinc Mining Areas of Southeastern Missouri,USA

Chistopher J.Schmitt, William G.Brumbaugh, Thomas W.may

Ecotoxicology and Environmental Safety. Vol. 67, pp. 14-30

2007 สารปนเปอนในปลา(โลหะหนก)

ข -

11

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน Residual Effects of Lead and Zinc Mining on Freshwater Mussels in the Spring River Basin (Kansas, Missouri and Oklahoma, USA)

Robert T Angelo, M. Steve Cringan, Diana L. Chamberlain, Antony J. Stahl, Stephen G. Haslouer, Clint A. Goodrich

Science of the Total Environmental. Vol. 384 (2007), pp. 467-496

2007 การปนเปอนโลหะหนกจากเหมองแรในแมนาและหอยแมลงภ

Social Dimensions of Mining: Research, Policy and Practice Challenges for the Minerals Industry in Australia

Fiona Solomon, Evie Katz, Roy Lovel Resources Policy. Vol. 33 (2008), pp. 142-149

2008 นโยบาย/มมมองตออตสาหกรรมเหมองแร

Mining and Social Development: Refocusing Community Investment Using Multi-Criteria Decision Analysis

A.M. Esteves Resources Policy. Vol. 3 (2008), pp. 39-47 2008 เครองมอในการวเคราะหการตดสนใจการพฒนาและการลงทนทางสงคม

Mercury as a Serious Health Hazard for Children in Gold Mining Areas

Stephen Baose-O'Reilly, Beate Lettmeier, Raffaella Matteucci Gothe, Christian Beinhoff, Uwe Siebert, Gustav Drasch

Environmental Research. Vol. 107 (2008), pp. 89-97

2008 สขภาพ

Mercury in Breast Milk - A Health Hazard for Infants in Gold Mining Areas?

Stephen Baose-O'Reilly, Beate Lettmeier, Gabriele Roider, Uwe Siebert, Gustav Drasch

International Journal of Hygiene and Environmental Health (2008)

2008 สขภาพ

Socio-economic Dimensions of Mercury Pollution Batement: Engaging Artisanal Mining Communities in Sub-Saharan Africa

Samuel J.Spiegel Ecological Economics. Vol. 68 (2009), pp. 3072-3083

2009 สภาพเศรษฐกจและสงคมทยากจนและความทาทายในการปรบปรงเทคโนโลยของเหมอง

Ecological Impacts of Lead Mining on Ozark Streams: Toxicity of Sediment and Pure Water

John M. Besser, William G. Brumbaugh, Ann L.Allert, Barry C.Poulton, Chistopher J. Schmitt, Chistopher G.Ingersoll

Ecotoxicology and Environmental Safety. Vol. 72 (2009), pp. 516-526

2009 การปนเปอนโลหะหนกในนาและตะกอน

ข -

12

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน Evaluation of Home Lead Remediation in an Australian Mining Community

F. Boreland, M. Lesjak, D. Lyle Science of the Total Environmental. Vol. 408 (2009), pp. 202-208

2009 สขภาพ/นโยบายการเยยวยาเดกทมตะกวในเลอด

Toward a Sustainability Criteria and Indicators Framework for Legacy Mine Land

Rhys Worrall, David Neil, David Brereton, David Mulligan

Journal of Cleaner Production. Vol. 17 (2009), pp. 1426-1434

2009 แผนการพฒนาการใชทดน/ตวชวดความยงยนของพนทเหมองเดม

Community-and Family-Level Factors Influence Care -Giver Choice to Screen Blood Lead of Children in a Mining Community

S.M. Moodies, E.K. Tsui, E.K. Silbergeld Environmental Research. Vol. 110 (2010), pp. 484-496

2010 สขภาพ

ข -

13

บทความ

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน

ปจจยเสยง และขนาดของความเสยงตอสขภาพ ของชาวบานในตาบลรอนพบลย จากการรบสมผสสารหน

ชชวาล จนทรวจตรและคณะ วารสารการสงเสรมสขภาพ และอนามยสงแวดลอม ปท 23 ฉบบท 1 มกราคม-มนาคม 2543

2543 คนหาปจจยเสยง และวเคราะหขนาดของความเสยง เพอใชเปนขอมลในการวางแผนแกปญหา

แดนสนธยา ฉนทนา ผดงทศ หมอชาวบานฉบบท 237 2547 การแพรกระจายของสารหนในอาเภอ รอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช

โปแตช...เจาเอย ฉนทนา ผดงทศ หมอชาวบาน ฉบบท 238 2547 ผลกระทบตอประชาชนตอการทาเหมองแรโปแตช ในจงหวดอดรธาน

จากคลองดานถงเชยงดาว ความจรงทหายไป วนชย ตนตวทยาพทกษ สานกพมพสารคด น.39-73 2548 ความเปนมาของเหมอง โรคจากตะกวและลาดบการแกปญหาสขภาพ 2541-2547

Industrial Pollution and Social Movement in Thailand

Tim Forsyth Originally Publishsd in: Peet, Richard and Watts, Micheal (eds), Liberation Ecologies: Environment, Development, Social Movement (Second Edition), London and New York: Routledge 2004, pp.422/438

2004 Social movement/ประชาสงคม/กรณศกษาตางๆ ทกอใหเกดปญหามลพษในประเทศไทย

Toward a Viable Independence? The Koniambo Project and the Political Economy of Mining in New Caledonia

Leah S Horowitz The Contemporary Pacific. Vol. 15 (2) (2004), pp.287-319 by University of Hawaii press

2004 ผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม การเมองของเหมองตอประเทศและชมชน

ข -

14

หนงสอพมพ

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน กาญจน' กาหนดโซนนงอนตราย อพยพคลตลางหนสารตะกว

ไมระบ มตชนรายวน น.15 ฉบบวนท 12 กนยายน 2543

2543 กาหนดโซนนง

รมต.บก "คลตบน" รบสารตะกวสงกวาลาง ไมระบ มตชนรายวน น.27 ฉบบวนท 9 พฤศจกายน 2544

2544 ตะกวในเลอด

แมนาสายอนตราย "คลตลาง" กาญจนบร ไพบลย จงเจรญ มตชน น.25 ฉบบวนท 10 พฤศจกายน 2543 2543 ปญหาสขภาพจากตะกว

เอกสารประกอบการสมนา/แถลงการณ/คาพพากษาศาล/แผนแมบท

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน ผลกระทบทางสขภาพ: ประเดนปญหาและแนวทางการประเมน กรณโครงการเหมองแรโพแทชจงหวดอดรธาน

สมพร เพงคา เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช: แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

2546 “ การประเมนผลกระทบทางสขภาพ ” (Health Impact Assessment : HIA) ในมตทางกาย ทางจต ทางสงคม และทางจตวญญาณ

เหมองแรโพแทชอดรธาน ความเปนมา ความเคลอนไหว และประเดนปญหา

สนตภาพ ศรวฒนไพบลย เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช: แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

2546 สรปสถานการณ ประโยชนและกระบวนการทาเหมองแรโพแทชในพนทจงหวดอดรธาน

แรตะกวทหวยคลต จงหวดกาญจนบร อดศร อศรางกร ณ อยธยา จกรพนธ สทธรตน ยวด คาดการณไกล พญ.ฉนทนา ผดงทศ

เอกสารประกอบการสมมนาวชาการ 2546 เรองความมนคงของมนษย สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

2546 สขภาพ/วเคราะหตนทนและผลตอบแทนการใชประโยชนจากแรตะกว/การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ข -

15

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน เรองความจาเปนและแนวทางในการประเมนผลกระทบทางสขภาพกรณโครงการเหมองแรโพแทชจงหวดอดรธาน

ผศ.นพ.ปตพงษ เกษสมบรณ อ.เดชรต สขกาเนด และภก.ดร.นศราพร เกษสมบรณ

เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช: แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

2546 ความสาคญและความจาเปนของการประเมนผลกระทบทางสขภาพในการทาเหมองแรโพแทช

การจดทาแผนแมบทดานเศรษฐศาสตรสงแวดลอมและการฟนฟการทาเหมองเพอการพฒนาทรพยากรธรณในเขตเศรษฐกจแรตะกว จ.กาญจนบร

สถาบนเพอการพฒนาประเทศไทย แผนแมบท สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

2546 รปแบบการทาเหมองทมผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด/แนวมาตรการปองกนและแกไข/ประเมนการสญเสยทางเศรษฐกจจากผลกระทบการทาเหมองตอสงแวดลอมและสขภาพ

คาพพากษาศาลปกครองเชยงใหม กรณโรงไฟฟาแมเมาะและสนามกอลฟ

ศาลปกครอง คาพพากษาศาลปกครองเชยงใหม คดหมายเลขดาท 44/2547 คดหมายเลขแดงท 44/2552 วนท 5 มนาคม 2552

2552 คาพพากษาศาลปกครองกรณสารพษจากโรงไฟฟาแมเมาะ/การไมปฏบตตามสญญาสงแวดลอม

รายงานสงคมและสงแวดลอม บรษท อครา ไมนง จากด รายงานประจาป บรษท อครา ไมนง จากด 2552 ภาพรวมของบรษท/ความรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอมของบรษท

แถลงการณ เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย วนท 5 กนยายน 2553 ณ โรงแรมเทพนคร จ.พษณโลก

เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจาการทาเหมองแรประเทศไทย

สบคนจาก http://www.reform.or.th/news/53 เมอ 11 เมษายน 2554

2553 ขอเรยกรองของเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร/รายละเอยดพนทไดรบผลกระทบ และอาจจะไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร 15 แหง

Resource Wars: The Anthropology of Mining Chis Ballard and Glenn Banks Annual Review of Anthropology, Vol. 32 (2003), pp.287-313

2003 mining discourses วาทกรรมเกยวกบเหมอง/สทธมนษยชน

ข -

16

ขอมลจากเวบไซต

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน สถานการณเหมองแรในประเทศไทย เสยงคนอสาน: รายงาน เรยบเรยงจากเอกสาร

ประกอบการสมมนา เวทเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย 3–5 กนยายน 2553 ณ โรงแรมเทพนคร อ.เมอง จ.พษณโลก

สบคนจาก http://www.esaanvoice.net/esanvoice/know/show.php?Category=topreport&No=12793 เมอ 8 เมษายน 2554

2009 พนทแหลงแรในประเทศไทย/การทาเหมองและการเคลอนไหวของชมชนในพนท/แผนททรพยากรแรในประเทศไทย/ขนตอนการขออนญาตทาเหมองแร

เหยอเหมองทองทวเอเชยสรป “เหมองทองเลย” อนตราย

ไมระบ สบคนจาก ผจดการออนไลน วนท 24 พ.ย. 2549 เมอ 8 เมษายน 2554

2549 การแลกเปลยนประสบการณผลกระทบจากเหมองในฟลปปนสและอนโดนเซย

พอเมองอดรฯ จบมอกลมอนรกษ เสนอทายทธศาสตรโปแตช (SEA) ระดบจงหวด

แสงอรณ สขนา สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ (http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 ยทธศาสตรเหมองแรโปแตช

ศาลพพากษา บ.ตะกวฯชดใชกะเหรยงบาน คลต 35 ล.

ไมระบ สบคนจาก ขาวสดออนไลน (http://www.khaosod.co.th/view_newsonline.php?newsid=TVRJNU1qZ3pOVEEwTUE9PQ==) วนท 20 ธนวาคม พ.ศ. 2553 เมอ 8 เมษายน 2554

2553 คาพพากษาศาลขนตนกาญจนบรกรณสารพษตะกวปนเปอนทลาหวยคลต

อดชองโหวกฎหมายอตสาหกรรมทาเกลอ เพอทารายคนโคราช?

โสธดา นราช สบคนจาก แผนงานความมนคงอาหาร (http://www.food-resources.org/news/21/01/10/1569) วนท 21 มกราคม 2553 เมอ 8 เมษายน 2554

2553 คาพพากษาศาลปกครองกาญจนบรกรณผลกระทบจากเหมองเกลอทจงหวดกาญจนบร

แคดเมยมทแมตาว หนงมวนเดมทยงไมไดแกไข

เกอเมธา ฤกษพรพพฒน กรวกา วระพนธเทพา สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ(http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 ผลกระทบตอประชาชนตอการทาเหมองแคดเมยม ในจงหวดตาก

ข -

17

ชอเรอง ผแตง ทมา ป ประเดน สงครามชาวบาน - รฐทาสนายทน ความรนแรงรอบใหมบนพนทเหมองแรโปแตช อดรธาน

บาเพญ ไชยรกษ สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ(http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 ผลกระทบ/ความขดแยงเหมองแรโปแตช จงหวดอดรธาน

เหมองอคราฯ ‘รกหนก’ เตรยมขยายโรงงาน โสธดา นราช สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ(http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 การทา EIA เหมอง

กลมอนรกษอดรฯ เตอนภยเหมองโปแตช มหาสารคาม

แสงอรณ สขนา สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ(http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 ความขดแยงระหวางชมชนและเหมอง

เหมองทองและชาวบานพจตรยงขดแยงระอ โสธดา นราช สบคนจาก มลนธโลกสเขยว บทความ(http://greenworld.or.th) เมอ 8 เมษายน 2554

2553 ความขดแยงระหวางชมชนและเหมอง

ข -

1

ภาคผนวก ค บรรณนทศนเกยวกบเหมองแรและผลกระทบตอชมชน

ค -

2

บรรณนทศน

หนงสอ ธญญาภรณ สรภกด. 2553. เปลยนไป “เลย”: ชะตากรรมของเมองเลยภายหลงจากการเขามาของเหมองทองคา

, นนทบร: สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. จงหวดเลย เมองแหงคาขวญทวา “เมองแหงทะเลภเขา สดหนาวในสยาม ดอกไมงามสามฤด” ปจจบน

ไดกลบกลายเปน “เมองแหงซากภเขา สดหนาวไซยาไนด โรคภยไขเจบ ฝนละอองและสารพษ คณภาพชวตทเสอมโทรม” หนงสอเลมนอธบายถงเหตและผลกระทบทงตอทรพยากรธรรมชาต สขภาพของคนในชมชนทเจบปวยเปนโรคระบบทางเดนหายใจและผวหนง สภาพสงคมและวฒนธรรมทขดแยงราวลกจนเกดความไมไววางใจกน และสภาพเศรษฐกจของคนในชมชนตองหากนโดยการหาซอ มใชหาตามแหลงธรรมชาตอกตอไป เหมองทองคาแหงน เรมจากกระทรวงอตสาหกรรมออกอาชญาบตรพเศษสารวจแร เมอวนท 23 กมภาพนธ 2530 ใหบรษท ทงคา จากด (เปนบรษทในเครอของบรษท ทงคา ฮาเบอร จากด (มหาชน) ของออสเตรเลย) ดาเนนการไดเปนเวลา 25 ป (ถงป 2555) บรษทไดออกเอกสารขอมลการทาเหมอง การฟนฟ และประโยชนทไดรบ ใหชาวบานไดทราบ แตในวนนตองถามกลบวา คนเลย จะสญเสยอะไรจากการทาเหมอง ภเขาทถกระเบดเพอกลายเปนเพยงกองมลดนหนจานวน 1 ลานกวาตนหรอ? สารพษอนไดแก ไซยาไนด สารหน ตะกว แมงกานส แคดเมยม อยางนนหรอ? อนเปนผลจากโครงการไดใชพนทบรเวณตนนาเปนสระกกเกบกากแร สวนปลายนาใชเปนพนทเกบกกมลดนทราย บอบาบดนาเสย และพนทรบสภาพนาโดยวธธรรมชาต ทกวนนชาวบานบรเวณโครงการไดอานสงค เพยงเปนแรงงานเหมองและคาภาคหลวงทรฐบาลจากการผานอบต. ซงนบวานอยนดจนเทยบไมไดกบสงทเสยไป ทงสภาพแวดลอม สขภาพ การหากนและใชชวตประจาวน รวมไปถงความสามคคทเคยมมา จนทาให “เปลยนไป “เลย” จรงๆ” อยางไรกตาม หนงสอเลมนเปนเพยงมมหนงเทานน ในจานวนเหมองตางๆ อกจานวนมาก ทกระจายอยทวทงจงหวด ไมวาจะเปนเหมองแรทองแดง เหลก แบไรต และทองคา

สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. 2554. คนกบเหมอง: อนาคตเมองเลย, นนทบร: สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.

จงหวดเลยอดมดวยสนแรตางๆ หากกสรางอนตรายตอสขภาพเปนอยางมาก ทางกฎหมายใหสทธชมชนในการรวมตดสนใจในการใหสมปทานอนญาตเหมองแรแตในทางปฏบตกลบไมสามารถทาไดอยางทระบไว ในหนงสอเลมนมรายละเอยดและแหลงแรทมในจงหวดเลย รวมทงสถานการณแรในปจจบน เชน อาเภอเชยงคานเปนแหลงแรเหลก และพบปญหาการลกลอบขดแรเถอน อาเภอเมองทกาลงจะมโครงการเหมองแรทองแดงขนาดใหญ ซงอาจสงผลกระทบตอแหลงนาของชมชน เหมองทองคาทอาเภอวงสะพงทตรวจพบโลหะหนกและสารไซยาไนดในเลอดของชาวบาน ซงชาวบานในพนทไดรวมตวกนคดคานและรวบรวมขอมลผลกระทบเสนอตอหนวยงานราชการ

ค -

3

รายงานจากการวจย หรอการตรวจสอบ คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป

2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรท 28/2549 กรณการปนเปอนของสารแคดเมยมในลานาแมตาว และพนทเกษตรกรรมในพนทบางสวนของตาบล

แมตาว ตาบลแมก และตาบลพระธาตผาแดง อาเภอแมสอด จงหวดตากนน พบวาพนทไดรบผลกระทบจากการประกอบกจการเหมองแรสงกะสขนาดใหญ 2 แหง (บรษทผาแดง อนดสทร จากด (มหาชน) เรมทาเหมองแรป 2527 และบรษทตากไมนง มโครงการเหมองแรสงกะส ทบรเวณผาเดะ ตาบลพระธาตผาแดง ซงตงอยบรเวณตนลานาตาว ในเรองการปนเปอนสารเคมในลานาแมตาว พนดน และพชผลทางการเกษตร รวมทงสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในชมชน ทาใหเกดการเจบปวย โรคอไต-อไต มอาการปวดตามบรเวณขอ ปสสาวะขดและมสขาวขน มอาการวงเวยนศรษะ สวนผลผลตสาคญในพนทคอ ขาว มการปนเปอนทาใหราคาตกตา นอกจากนประชาชนยงไมกลาบรโภคนาจากลานาแมตาวทาใหตองซอนาดมมาบรโภคแทน รวมทงไมสามารถนาพชผกทขนตามลานาหรอพนดนมาบรโภคได สาหรบการแกไขหรอบรรเทาปญหานน บรษทเหมองแรสนบสนนภาคราชการในดานตางๆ เชน พาประชาชนไปตรวจรางกาย ตงคณะกรรมการมวลชนสมพนธ มอบทนใหศนยวจยแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในการทาวจยเพอแกไขปญหาเรองสารเคมปนเปอน รบซอขาวทปนเปอนสารแคดเมยม จดหารถบรรทกนาและขดเจาะบอบาดาล รวมทงสนบสนนใหสรางฝายกนนาเพอบรรเทาการขาดแคลนนาของชมชน สวนกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรใหคณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล ศกษาโครงการกาหนดมาตรฐานมลพษและการจดการสงแวดลอมอตสาหกรรมเหมองแรและโลหกรรม ชนดแรสงกะส เพอศกษาตดตามตรวจสอบและเฝาระวงเพอใหบรรลมาตรฐานการระบายมลพษทกาหนด กรมควบคมโรคไดทาการตรวจวดระดบสารแคดเมยมในดนและขาวบรเวณอาเภอแมสอด พบปรมาณสารแคดเมยมในดนสงกวาคามาตรฐานยโรปถง 1,800 เทา และการปนเปอนสารแคดเมยมในเมลดขาวรอยละ 95 ของตวอยางมแคดเมยมปนเปอน และจากทคณะกรรมการเฉพาะกจของกรมควบคมมลพษไดเขาสารวจระหวางวนท 2-6 กมภาพนธ 2547 ไดขอสรปวา การปนเปอนนาจะเกดจากกจการเหมองแรสงกะสในพนท เกนกวาทจะพบจากการชะหนาดนตามธรรมชาต

คณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรมขอเสนอ ใหบรษทผาแดงอนดสทร จากด หยดประกอบกจการชวคราวจนกวาจะฟนฟสภาพความเปนกรด-ดางของดนจนสามารถใชประโยชนไดตามปกต และชดใชคาเสยหายตอประชาชนในพนท ใหรบผดชอบคาใชจายในการตรวจและรกษาประชาชนทไดรบสารพษโลหะหนกปนเปอนในรางกาย สวนบรษทตากไมนง จากด นนใหนากองหางแรทบรเวณเหมองทเลกกจการไปแลวไปเกบในอโมงค ในขณะเดยวกนกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรตองรบผดชอบและลงโทษบคคลทรวมกนปลอยปละละเลยกฎหมายจนเกดผลกระทบตอราษฎร นอกจากนน ใหประกาศพนทบรเวณเหมองแรของบรษทตากไมนง จากดและบรเวณใกลเคยงเปนเขตคมครองสงแวดลอม

ค -

4

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรท 64/2549

พนทตาบลแมลานอย อาเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน ไดรบผลกระทบจากการทางานของบรษท โรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากด ซงแตเดมไดประกอบกจการเหมองแรฟลออไรดแบบเหมองขดทไมกอใหเกดผลกระทบตอชมชน แตตอมาทาง บรษท โรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากด ไดเปลยนมาทาเหมองแรหนปนอตสาหกรรมเพอการกอสราง ทาใหประชาชนไดรบผลกระทบตอการระเบดและยอยหน ไดแก แรงสนสะเทอนทรนแรง เศษหนกระเดนตกใสบานเรอน ฝนละอองจากการระเบดหน ลาหวยแมลานอยขนและตนเนองจากตะกอนจากกองหนและหนาเหมองซงกระทบตอแหลงนาประปาภเขาของชมชน ทาใหชาวบานไมมนาใช และคาดวาการระเบดหนทาใหทศทางการไหลของนาใตดนเปลยนแปลงดวย และถนนของหมบานไดรบความเสยหายจากการขนสงหน

ขอมลของโรงพยาบาลแมลานอยระบวา ตลอด 5 ปทผานมา สถตผปวยโรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจสงขนทกป ซงเปนผลกระทบมาจากฝนละอองจากโรงโมหน และทเกดจากรถขนหนโดยเฉพาะในหนาแลง ซงผประกอบการไมมการฉดพรมนาบนถนนเลย นอกจากนยงไดรบผลกระทบจากเสยงดงรบกวนจากการระเบดหนอกดวย สะเกดหนและฝนละอองปลวตกมายงทนา สงผลใหผลตผลการเกษตรลดลง รวมทงเมอเกดความเสยหายกไมสามารถเรยกรองคาชดเชยได บานเรอนประชาชนไดรบแรงสนสะเทอน หลงคาและตวบานแตกราว นอกจากนยงมปญหาเกยวกบแรงานตางดาวทเขามาเปนแรงงานและอาศยในพนท จนมการตงเปนชมชนขนาดยอมทกอปญหาการลกขโมย ยาเสพตด การพนน และโรคระบาด รวมทงปญหาสงแวดลอมเสอมโทรม

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ไดเสนอใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร และกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช ใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรพจารณาไมตออายใบอนญาตประกอบกจการโรงโมหน เวนแตจะมการทารายงานการศกษาวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมทไดรบความเหนชอบจากสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแลว ใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรแกไขพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 โดยใหมการศกษาผลกระทบสงแวดลอมในกรณทมการเพมเตมหรอเปลยนแปลงชนดการทาเหมองแร และใหกรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพชเรยกคนพนทดนและฟนฟบรเวณดงกลาวใหกลบคนสสภาพเดมดวยคาใชจายของบรษทโรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากด

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 66/2549

พนทหมท 10 ตาบลทบกวาง อาเภอแกงคอย จงหวดสระบร ไดรบผลกระทบจากการระเบดหนเพอการผลตปนซเมนตของ บรษท ทพไอ โพลน จากด(มหาชน) ตงแตป พ.ศ. 2535 โดยประชาชนไดรบความเดอดรอน

ค -

5

ในเรองเสยงรบกวน ฝนละออง แรงสนสะเทอน และอนตรายจากกอนหนหลนทบบานเรอน จงไดรองเรยนไปถงผวาราชการจงหวดสระบรวาไดรบความเดอดรอนจากฝนปนจากโรงโมหน ฝนCFBK และ TELSMITH และกลนควนจากการเผายางรถยนตของโรงปนทพไอ ทาใหเปนพษตอระบบทางเดนหายใจ นอกจากนนฝนยงทาใหพชสวน ผลไมของเกษตรกรมผลผลตนอยลง

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 102/2549 การดาเนนการทาเหมองหนและโรงโมหนของโรงโมหนศลาสมบรณทรพย ในพนทเขาคนหอก ตาบล

บางพร อาเภอทามวง จงหวดกาญจนบร ทาใหประชาชนบานเขาคนหอก หมท 7 และหมท 9 ตาบลบางพร อาเภอทามวง จงหวดกาญจนบร ไดรบความเดอดรอน คอ ปวยดวยโรคผวหนง โรคทางเดนหายใจ เชน หด หอบและการแพฝนละออง รวมทงมเสยงดงจากการระเบดหน แรงสนละเทอนจากการระเบดหนทาใหบานเรอนและสงกอสรางของราษฎรไดรบความเสยหาย นอกจากนโรงโมหนยงทาลายถาตางๆ บนเขาคนหอก ทาใหลงทเคยอาศยในถาลงมาหากนในชมชนและทาลายไรนาและพชผลของชาวบาน

จากความเหนของคณะกรรมการสทธมนษยชน ไดระบวา แมการประกอบการทาเหมองหนอตสาหกรรมกอสรางและฟอสเฟตจากโรงโมหนทาความเดอดรอนแกชมชน แตในการแกไขปญหาในพนทนควรจดตงคณะกรรมการชมชนเฝาระวงตรวจสอบและแกไขผลกระทบตางๆ ซงเปนการสงเสรมใหประชาชนมสวนรวม และใหหนวยงานทรบผดชอบเขามาดแลอยางใกลชด รวมถงใหกรมควบคมมลพษดาเนนการตรวจสอบการประกอบการใหอยในเกณฑมาตรฐานทกๆ 3 เดอน

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 104/2549

ประชาชนในเขตอาเภอทามวงและอาเภอเมองกาญจนบร จงหวดกาญจนบร ไดรบความเดอดรอนจากการระเบดและยอยหนบรเวณเทอกเขาแรด ซงเดมไดมการอนญาตใหทาเหมองแรโดโลไมท ตอมาไดมการเพมชนดแรโดยมการระเบดและยอยหนปนเพออตสาหกรรมเพมอก ผลกระทบทาใหเกดแรงสนสะเทอน เสยงดง และฝนละอองกระจายไปทวบรเวณและลงสแมนาแควใหญ สาหรบบรเวณทมการระเบดม 3 จด ซงจดทสาคญไดแก จดบานวงหบซงอยหางจากศาลากลางจงหวดประมาณ 1 กโลเมตร ซงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตไดมความเหนวาการเปลยนแปลงและเพมชนดของแรอาจสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแตกตางจากเดม จงตองมการศกษาผลกระทบสงแวดลอมใหม และใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรดาเนนการใหมการแกไขประราชบญญตแร พ.ศ. 2510 โดยการเพมเตมชนดของแร หรอเปลยนแปลงวธการทาเหมองแรตองมการศกษาผลกระทบทางสงแวดลอมใหม

ค -

6

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2549. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2549: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 105/2549 ในพนทตาบลพรพ อาเภอนาสาร จงหวดสราษฎรธาน ไดมการทาเหมองแร 3 เหมองทมอาณาเขตตดตอ

กบชมชน ซงการทาเหมองแรไดกอใหเกดผลกระทบตอชมชน ซงประชาชนในชมชนทาอาชพเกษตรกรม เชน สวนยางพารา สวนปาลม ไมผล และเลยงสตว การทาเหมองแรยปซมทาใหลานาสาธารณะเสยโดยนาสวนบนใส แตนาสวนลางมสดา ขนมว มกลนเหมน ทาใหคน จากการสารวจพนทของคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนาและแรเมอวนท 4 กนยายน 2547 พบวา รองนาทระบายจากเหมองลงสคลองธรรมชาตมสภาพขนแดงไมสามารถนาไปใชได ขณะทสภาพนากอนไหลเขาเหมองมสภาพใส สะอาด สามารถนาไปใชบรโภคได และจากการตรวจสอบคาความเปนกรดดางพบวามคา pH ประมาณ 5 ซงควรมการบาบดนา สวนพชผลการเกษตรนนกมฝนละอองเกาะจบทาใหผลผลตไมไดตามตองการ โรงโมหนอยใกลโรงเรยนเพยง 1 กโลเมตร และไมมแนวกนชนหรอสงปกคลมทมดชดเพยงพอทาใหเสยงดงรบกวนการเรยนการสอน และจากความขดแยงและการประทวงของชาวบานทาใหมชาวบานถกยงเสยชวต 1 ราย

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตมขอเสนอใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรบงคบใหมการสรางบอบาบดนาเสยบรเวณประทานบตรทกแปลง ใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรบงคบใหมการแกไขปญหาเรองฝนและเสยงจากโรงโมเปนการถาวร เชน ใหจดทาในระบบปด หรอยายโรงโมไกลจากโรงเรยน ใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและเหมองแรตดตามตรวจสอบใหมการปฏบตตามมาตรการปองกนและแกไขผลกระทบตอสงแวดลอมอยางเขมงวด ใหกระทรวงมหาดไทยดแลและคมครองความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชนใหปลอดจากอทธพล

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2550. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2550: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 5/2550

ในพนทบรเวณปาสงวนแหงชาต ตาบลชะแล อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร มการประกอบกจการเหมองแร 2 แหง ไดแก การทาเหมองแรของบรษท กาญจนบร เอคซโพลเรชน แอนด ไมนง จากด หรอ เคมโก ตงแตป พ.ศ. 2520 และ การทาเหมองแรบองามและโรงแตงแรคลตของบรษท ตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ตงแตป พ.ศ. 2510 ตอมา ไดเกดการรวไหลของตะกอนแรจากบอกกเกบตะกอนและนาขนขนของโรงแตงแรคลตลงส ลาหวยคลต สรางความเดอดรอนใหแกราษฎรหมบานคลตทมจานวน 46 หลงคาเรอน มลาหวยคลตเปนแหลงนาหลก มชวตอยกบธรรมชาต ทาการเกษตรเพอการยงชพปลกขาวทาไรกนเอง รวมถงใชสตวนาในลาหวยเปนแหลงอาหารหลก ซงผลกระทบเรมแสดงออกตงแตป พ.ศ. 2536-2537 เมอประชาชนเรมมอาการเจบปวย บวมและเสยชวต เดกแรกเกดปวย มพฒนาการชา จากการตรวจสอบพบวาปรมาณสารตะกวในเลอดชองประชาชนโดยสวนใหญอยระหวาง 30-50 มลลกรมตอเดซลตร ชาวบานตองหลกเลยงไปใชนาจากประปาภเขาทมหนปนปนเปอนมากทาใหเสยงตอการเปนนว สตวเลยงของชาวบานกลมตายเนองจากกนนาทลาหวยคลตทมสาร

ค -

7

ตะกว ซงเมอมการรองเรยน ทางกรมทรพยากรธรณและสานกงานอตสาหกรรมจงหวดกาญจนบรไดเขามาตรวจสอบพนทและสงการใหโรงแตงแรหยดดาเนนงานและปรบเปนเงน 2,000 บาท ตามทบญญตไวในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 จากการสารวจของกรมควบคมมลพษเปรยบเทยบปรมาณตะกวระหวางจดเหนอโรงแตงแรซงแทบจะไมมการปนเปอนของสารตะกว พบวาบรเวณลาหวยชมชนคลตลางมการปนเปอนของสารตะกวในปรมาณสง ซงตะกอนตะกวทปนเปอนสงผลกระทบตอระบบนเวศและสงมชวต คอ เมอสตวนามากนตะกอนดนทมสารตะกวปนเปอน กจะไปสะสมในตว และเขาไปอยในหวงโซอาหาร ซงขดแยงกบขอมลของกรมทรพยากรธรณทระบวาไมมผลกระทบตอสงแวดลอม จากการตรวจสอบพนทของคณะอนกรรมการฯ ยงพบวาโรงแตงแรไมมระบบการบาบดนาเสยจากกระบวนการผลต สภาพบอเกบตะกอนไมมการปลาดดวยวสดกนซมทาใหสารพษอาจไหลลงสนาใตดน รวมถงพบวามการตอทอนาทงจากบอเกบกกตะกอนลงสหวยคลตโดยตรงมาเปนเวลานาน นอกจากจะกระทบตอสขภาพของชมชนหมบานคลตแลว แหลงนาทปนเปอนยงมโอกาสไหลลงสอางเกบนาเขอนศรนครนทรได

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตเสนอวา แมปจจบนโรงแตงแรไดหยดดาเนนการและสภาพนาเรมมสารตะกวเจอจางลง แตชาวบานคลตยงคงทกขทรมานจากพษตะกวทสะสมในรางกาย ซงยงไมไดรบความชวยเหลอ

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2550. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2550: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 137/2550

พนทตาบลรอนพบลย อาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราชเคยมการทาเหมองดบกแตเลกกจการไปแลว แตในพนทไดมขมเหมองขนาดใหญซงเกดจากการทาเหมองแลวไมมการกลบ ตอมาจงกลายเปนบอนาขนาดกวางประมาณ 30-50 ไรจานวนหลายบอ ซงทางกรมอนามยเคยทาการสารวจพบวา มสารหนในปรมาณทเปนอนตรายตอสงมชวตปนเปอนอยเปนจานวนมาก ซงชาวบานยงคงตองใชนาจากบอดบกเหลานเนองจากระบบนาประปาภเขาไมเพยงพอตอความตองการของประชาชน

อกกรณหนง คอ การประกอบกจการระเบดและยอยหน โรงงานเผายางมะตอยทสงผลกระทบตอชมชน คอ มลพษทางเสยงทเหมองหน 3 แหงจะทาการระเบดพรอมกน ปญหาฝนละออง และเขมาควนจากโรงงานยางมะตอยทมการเผาตงแตเชาถงเยน และบางครงมการเผาทงคน ทาใหประชาชนปวยเปนโรคภมแพและตองเสยคาใชจายในการรกษาเดอนละประมาณ 2,000 บาท และฝนละอองยงปนเปอนในนากนนาใชทาใหชาวบานตองซอนาเพออปโภคบรโภค

ค -

8

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. 2550. รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนประจาป 2550: สทธชมชน รายงานผลการตรวจสอบท 338/2550

โครงการเหมองแรถานหนลกไนตและโรงไฟฟาพลงความรอนจากถานหนในพนทอาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง เรมผลตกระแสไฟฟาตงแตป พ.ศ. 2503 และมการขยายโรงไฟฟาเพมจนปจจบนมเครองผลตกระแสไฟฟาจานวน 13 เครอง ไดสงผลกระทบตอสขภาพของชาวบานและสภาพแวดลอมของชมชนในพนทตาบลบานดง ตาบลสบปาด และตาบลนาสกอยางรนแรง โดยสภาพภมประเทศของอาเภอแมเมาะมภเขาลอมรอบสามทศและมกเกดภาวะอณหภมผกผนทาใหมลพษทเกดจากการเผาไหมถานหนและควนพษตลอดจนเสยงดงทเกดจากการระเบดภเขาไมสามารถถายเทไปทอนได นอกจากนการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยยงมแผนทจะเปดเหมองแมเมาะเฟสท 6 โดยมระยะการดาเนนงานในป 2551-2559

ตงแตป พ.ศ. 2535 เกดเหตการณฝนกรดซงเปนนาฝนทผสมสารซลเฟอรไดออกไซด สวนในวนทฝน

ไมตกกจะมฝนละอองผสมสารซลเฟอรไดออกไซดตกลงมาสชมชน นอกจากนยงมฝนจากการทาเหมองทก

กระบวนการ ทาใหประชาชนเกดอาการหายใจไมออก คนตามตว เปนผดผนและแพ เคองตา เจบคอ ซงคนปวย

ทไดรบสารพษจากฝนหนและซลเฟอรไดออกไซดในพนทนนแพทยไดยนยนวาเปนโรคปอดอกเสบนวโมโคน

โอซส และโรคพษซลเฟอรไดออกไซด นอกจากนยงไดรบผลกระทบจากเสยงดงอยางรนแรงจากการระเบดหน

พชผลทางการเกษตรไดรบความเสยหาย ทดนทากนถกการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยเวนคนไปทาเหมอง ซงทางการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยจายคาชดเชยใหราษฎรนอยมาก คอ หากถกเวนคน 1,000 ไรกจะได คาชดเชยประมาณ 300 ไรเทานน หรอทดนทเหลออยกไมมคณภาพเพราะปนเปอนมลพษ แหลงอาหารทเคยเปนทพงของชมชนไมสามารถนามากนไดเนองจากชาวบานกลวการปนเปอน

จากการตรวจสอบของคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรนา ชายฝง และแรพบวาการไฟฟาฝายผลตยงไมดาเนนการชวยเหลอประชาชนทไดรบผลกระทบตามทระบไวทายประทานบตร มตคณะรฐมนตร หรอบนทกขอตกลงระหวางการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยกบประชาชนผไดรบผลกระทบ จงเสนอใหรฐบาลกากบดแลการไฟฟาฝายผลตใหดาเนนการดงกลาว นอกจากนน เสนอใหรฐบาลสรปบทเรยนและปญหาทเกดขนของกรณโรงไฟฟาถานหนแมเมาะ เพอปองกนไมใหเกดปญหาขนซาอก และใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร รวมกบกรมโรงงานอตสาหกรรมและกรมควบคมมลพษ ควบคมและตรวจสอบการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยไมใหกอใหเกดผลกระทบตอประชาชน และสงแวดลอมอก

ชชวาลย จนทรวจตร. 2546. การทบทวนสถานการณผลกระทบทางสขภาพจากการทาเหมองถานหน สถาบนวจยระบบสาธารณสข

การวจยชนนไดศกษาโครงการพฒนาเหมองถานหนเวยงแหง จงหวดเชยงใหม ททางการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยจะทาการขดและขนถานหนเพอใชในการผลตกระแสไฟฟาทโรงไฟฟาแมเมาะในดานผลกระทบทอาจเกดขนตอสขภาวะของชมชน โดยมวตถประสงคเพอจดทาขอบเขตและแนวทางในการ

ค -

9

ประเมนผลกระทบทางสขภาพ โดยใชวธการรวบรวมเอกสารทางวชาการและประสบการณทงในและตางประเทศ ไดแก ความรทวไปเกยวกบการทาเหมอง แหลงถานหนในประเทศไทย และผลการทบทวนผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอม ซงผลการศกษาสรปผลกระทบเปน 2 ประเดน คอ 1. ผลกระทบดานสงแวดลอม ไดแก ปญหาจากกองเศษดน ปญหาฝนละออง ปญหาไฟไหมในเหมอง มลพษทางนา การพดพาตะกอนดน ปญหาแรธาต รองรอยมลพษกมมนตภาพรงส ปญหาการใชระเบด ปญหาการขนสงถานหน และผลกระทบตอทศนยภาพ 2. ผลกระทบดานสขภาพ ไดแก โรคตดตอ เชอโรคไมตดตอ ภาวะขาดสารอาหาร และการเกดอบตเหตและการไดรบบาดเจบจากการทาเหมองและการขนสงถานหน นอกจากนยงไดศกษาผลกระทบทางสขภาพและสงแวดลอมจากการทาเหมองเปดในประเทศไทยแหลงอนๆ ไดแก เหมองถานหนอาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง เหมองถานหนอาเภอล จงหวดลาพน

ชชวาลย จนทรวจตร. 2552. ระบบเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพของประชาชนทอาศยในพนทบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง. สถาบนวจยระบบสาธารณสข

งานวจยชนน ไดทาการศกษาผลกระทบทางสขภาพและระบบการเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบจากเหมองแรถานหนทอาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง เพอจดทาขอเสนอแนะ และเพอเปนขอมลใหหนวยงานทเกยวของ ใชในการวางแผนการจดการทเหมาะสม วธการรวบรวมขอมลโดยการทบทวนขอมลทตยภม การสมภาษณและการจดประชม ซงจากผลการศกษาพบวาเหมองถานหนและโรงไฟฟาอาจสรางผลกระทบตอชมชนไดหลายอยาง ไดแก 1. เพมความชกของโรคระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะโรคปอดและหอบหด 2. ทาใหสมรรถภาพปอดลดลง 3. ทาใหเกดภาวะหตงหรอการสญเสยการไดยน 4. เกดโรคผวหนง ลมพษ และผนคน 5. เพมความเสยงตอการเกดอบตเหต 6. สงผลกระทบตอพฒนาการของเดก และ 7. ความเดอดรอนจากกลนและการสนสะเทอน การเฝาระวงดานสาธารณสขพบวามขอจากดหลายประการ ไดแก ระบบเฝาระวงของกระทรวงสาธารณสขทาเปนภาพรวมในระดบประเทศ แสดงใหเหนถงขนาดของปญหาและการกระจายของโรค แตไมสามารถแสดงรายละเอยดเกยวกบโอกาสในการสมผสสารพษจากการทางานจากโรงไฟฟาและไมสามารถระบสาเหตททาใหเกดโรคได และไมมขอมลในระดบพนท อกทงระบบเฝาระวงของกระทรวงสาธารณสขเปนแบบการระวงเชงรบ (passive surveillance) ทาใหไดขอมลทลาชาไมทนตอเหตการณ และระบบเฝาระวงเหมาะกบโรคตดตอ หรอโรคทไมซบซอน แตสาหรบโรคจากสงแวดลอมตองใหแพทยผเชยวชาญวนจฉย ทายสดคณะทางานไดมขอเสนอแนะเชงนโยบายในการแกไขปญหา ดงน 1. ตองมการผลกดนใหเกดนโยบายเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพจากโครงการขนาดใหญทมแนวโนมจะกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพ 2. ใหมการแกไขเพมเตมกฎหมายหรอระเบยบปฏบตดานสงแวดลอม เชน การประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA) ตองมการวเคราะหผลกระทบทางสขภาพ และมแผนการเฝาระวงผลกระทบทางสขภาพ 3. เพอใหโครงการมความตอเนอง ตองมแผนการจดสรรงบประมาณ เชน ตงกองทนเพอสงแวดลอม 4. ควรตงคณะกรรมการทประกอบดวยทกฝายทเกยวของเพอดแลในเรองน

ค -

10

สมพร เพงคา และคณะ. การประเมนผลกระทบทางสขภาพ กรณโครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน, (รายงานวจย), สถาบนวจยระบบสาธารณสข การวจยนเพอคาดการณผลกระทบทางสขภาพแบบสมบรณ และเพอเสนอแนะแนวทางและทศทางของ

โครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธาน โดยใชวธวจยแบบปรมาณและคณภาพ ทประยกตจากแนวทางประเมนผลกระทบทางสขภาพประเทศแคนาดา ผลการศกษาพบวา ขอดของโครงการคอ สรางรายไดใหกบประเทศและคนในทองถน มการพฒนาระบบสาธารณปโภคพนฐาน การถายทอดเทคโนโลยทาเหมองใหคนไทย ลดการนาเขาปย และเกดการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพของภาคประชาสงคม

ขอเสย ม 4 มต ทงการเจบปวย ความเครยด ชมชนแตกแยกและความเชอ คานยม วฒนธรรมทองถนทเปลยนแปลงไป ผลกระทบตอสงแวดลอม ทาใหเกดการทรดตวของแผนดน ดนเคม นาเคม นาเสย ถนนเสย มลพษทางอากาศ การแยงชงนากบภาคเกษตร และมลภาวะทจะตามมาจากการเกดอตสาหกรรมตอเนอง สวนผลกระทบทางเศรษฐกจพบวามผลกระทบตอผประกอบการเกลอรายยอย และทสาคญไมสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

อาวระ ภคมาตร และคณะ. 2553. รายงานการศกษาโครงการการกาหนดขอบเขตและแนวทางการประเมนผลกระทบทางสขภาพจากการแยก ลาง คดเลอกแรทองคา จากเขาพนมพา อาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร. รายงานวจย. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

งานวจยชนน ศกษาผลกระทบจากการขดหาแรและแยกลางแรทองคา จากเขาพนมพาของประชาชนในอาเภอวงทรายพน จงหวดพจตร ซงพนทเขาพนมพาไดมการสารวจพบสายแรทองคาในป พ.ศ.2542 และอบจ.พจตรไดรบประทานบตรขดหาแรทองคาและเปดใหประชาชนทาการขดหาแรแตนอกจากพนทประทานบตรของอบจ.พจตรแลว ประชาชนยงทาการขดหาแรทองคาในพนทเอกชนทอยใกลเคยงอกดวย ผลกระทบทเกดขนจากการขดหาแรทองคาของประชาชนกอใหเกดผลกระทบหลายประการ ไดแก 1. การเปลยนแปลงภมทศน ทดนถกขดจนกลายเปนแองขนาดใหญทาใหเสยงตอการถลมทบผทขดแร และกองดนทเกดจากการคดเลอกแรทบถมหนาดนเดมจนสญเสยความอดมสมบรณ 2. การเปลยนแปลงวถชวตจากสงคมเกษตรเปนการขดแรทองคาและทางานรบจาง 3. ปญหาดานสขภาพ เกดจากสารปรอททใชในกระบวนการแยกแรซงประชาชนไมตระหนกถงอนตรายและไมมการปองกนทาใหเกดการเจบปวย ไดแก ความดนโลหตสง หอบ นอกจากนยงมโรคอนๆ ทเกดจากการทางาน เชน โรคผวหนงจากการแชนานาน และโรคจากการทางานอยางหกโหมโดยไมพกผอนและดแลสขภาพอยางไมถกตอง เชน เมอเจบปวยไมไปพบแพทยแตซอยากนเองหรอดมกาแฟหรอเครองดมบารงกาลง นอกจากนยงพบวาผปกครองจานวนมากพาบตรหลานไปทเหมอง และการทางานหนกของผปกครองสงผลใหลมพาลกหลานไปรบวคซนตามกาหนดซงผลกระทบตอสขภาพของเดกอกดวย

ค -

11

วารสาร เกอเมธา ฤกษพรพพฒน, การวเคราะหกระบวนการนโยบายสาธารณะในการแกไขปญหามลพษจากกจกรรม

เหมองแร: กรณศกษาการปนเปอนของสารตะกว บรเวณหมบานคลตลาง จงหวดกาญจนบร, Environment and Natural Resources Journal. Vol. 5, No. 2, Dec 2007.

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความขดแยงและความสมพนธอนสลบซบซอนของฝายตางๆในกระบวนการกาหนดและตดสนใจนโยบายสาธารณะในการแกไขปญหาสารพษตะกวในพนทคลตลาง จงหวดกาญจนบร รวมไปถงกลไกการขบเคลอนกระบวนการนโยบายสาธารณะ ชวงเวลาในการศกษาตงแตเมษายน 2541 ถงสงหาคม 2549 โดยใชวธการวจยทางเอกสาร การสมภาษณเชงลก และการสงเกตอยางมสวนรวม โดยใชทฤษฎหลายกระแสทมองวากระบวนการตดสนใจทางนโยบายใดๆ มกเกดขนจากอทธพลของกระแส 3 กระแสคอ กระแสปญหา กระแสนโยบาย และกระแสการเมองในการวเคราะห ผลการศกษาพบวาการตดสนใจนโยบายในกระบวนการแกไขปญหาขนอยกบองคประกอบตางๆ โดยเฉพาะอยางยงกระแสการเมองและการตอรองอานาจของฝายตางๆ ภายในจงหวะเวลานนเปนสาคญ จงทาใหการตดสนใจในนโยบายมลกษณะกลบไปกลบมามไดมงเพอการแกไขปญหาอยางแทจรง นอกจากน ผลการศกษายงพบดวยวาเมอมการตดสนใจนโยบายหนงๆ นโยบายดงกลาวกลบไมไดรบการนาไปปฏบตใชอยางจรงจง ซงเปนสาเหตสาคญอกสาเหตหนงททาใหปญหาไมไดรบการแกไข

ฉนทนา ผดงทศ, แดนสนธยา, อาชวเวชศาสตรปรทศน: หมอชาวบาน, ฉบบท 237, กนยายน 2547 กลาวถงการแพรกระจายของสารหนในอาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช เมอ 20 ปทแลว ทพบ

ผปวยรายหนงมอาการผไดรบพษจากสารหน ทาใหมการตรวจพบสารหนปนเปอนในนาและดนบรเวณดงกลาวตอมา ปญหาเกดจากขาดความรในการแยกแรดบกทมาพรอมสารหน แมจะมการจดการความเสยงโดยกรมทรพยากรธรณ ทงดานหยดการปนเปอนในนาและจดหานาทไมปนเปอนใหชาวบาน แตยงพบปรมาณสารหนในแหลงนาตางๆ สงกวามาตรฐาน 10-100 เทา อนสงผลตอสขภาพทงแบบเฉยบพลนและเรอรง เชน โรคมะเรง ซงสดทายมการแกปญหาโดยรวมมอระหวางทมนกวชาการรวมกบสาธารณสขจงหวด ไดแก การจดหานาประปา เพมเจาหนาทตรวจสารพษในคนและสงแวดลอม และใหประชาชนมสวนรวมแกปญหา

ฉนทนา ผดงทศ, โปแตช...เจาเอย, หมอชาวบาน, ฉบบท 238, ตลาคม 2547 เหมองแรโปแตช จงหวดอดรธาน เปนประเดนความเสยงตอสขภาพกรณหนงทนาสนใจ เนองจาก

ประชาชนในพนทเคลอนไหวคดคานการเตรยมสรางเหมองกอนเปดดาเนนการ ซงเปนโครงการไดรบการสนบสนนจากรฐบาลแตขาดการประเมนผลตอสขภาพจาก EIA ผลเสยประการแรก ไดแก หางเกลอ ทคาดวาจะไดจากเหมองนเทากบ ตก 16 ชนบนสนามฟตบอล แมกฎหมายของสหรฐอเมรกาจะระบวาโปแตชเปนสารปลอดภย แตถาสมผสอาจเกดการระคายผว ตา ระบบทางเดนหายใจ หรอทองเสยได นอกจากนมผลกระทบตออากาศ เกดฝน กาซ และไอระเหยจากการเผาไหมเชอเพลง ผลกระทบตอแหลงนา เกดการปนเปอนนาเคม และ

ค -

12

การแตงแรตองใชนาปรมาณมากอาจนาไปสนาขาดแคลนและแยงนาได ผลกระทบตอดน จากการขดเจาะเพราะทาใหตองหยดการเพาะปลก ซงกระทบตอระบบนเวศและวฒนธรรมชาวบานได สวนผลกระทบทางสงคมซงเยยวยายากทสด คอ ชาวบานตองเปลยนอาชพ ยายถน และความราคาญจากการทาเหมอง

ชชวาลย จนทรวจตรและคณะ. ปจจยเสยงและขนาดของความเสยงตอสขภาพของชาวบานในตาบลรอนพบลย จากการรบสมผสสารหน. การสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม, ปท 23 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ค. 2543.

โรคพษสารหน เปนปญหาสาธารณสขทสาคญ ในตาบลรอนพบลย การศกษานมวตถประสงคเพอ คนหาปจจยเสยง และวเคราะหขนาดของความเสยง เพอใชเปนขอมลในการวางแผนแกปญหา พบวา ความเสยงตอสขภาพของพษสารหนนนเกดจากการรบสมผสทสาคญทสด คอ การกนดนโดยไมตงใจ ซงทาใหเกดความเสยงตอการเปนมะเรงผวหนง และอาจทาใหคนในตาบลรอนพบลย เปนมะเรงถง 446 คน รองลงมา คอ การกนผกและผลไมทมสารหนปนเปอน มความเสยงทอาจทาใหคนเปนมะเรง 90 คน อนดบท 3 คอ การบรโภคนาบอตน ทมสารหนปนเปอน เกดในหมท 7 และหมท 2 ทาใหเกดความเสยงทอาจมคนเปนมะเรง 20 คน การบรโภคนาบอตน และการบรโภคปลาและสตวนา ทาใหเกดความเสยงททาใหคนเปนมะเรง 17 คน นอกเหนอจากความพยายาม ในการลดการรบสมผสสารหนจากการบรโภคแลว มาตรการแกปญหาโรคพษสารหน ควรครอบคลมการลดการรบสมผสสารหนจากการกนโดยไมไดตงใจและการบรโภคอาหารดวย

โสธดา นราช. บทลงโทษของกฎหมายแร. สมปทาน (วารสารอเลคโทรนค) ปท 1 ฉบบท 1 ก.ค.-ก.ย. 2553 หนา 2-25. บทความนเปนการทบทวนชองโหวของบทลงโทษในกฎหมายเกยวกบเหมองแร โดยสามารถแยก

ลกษณะของความรบผดได 2 ลกษณะ คอ ความรบผดทางแพงและอาญา โทษตามกฎหมายแรมทงลกษณะ เปนโทษจากการละเมดสทธตางๆ เชน สทธในทดน สทธในทอยอาศย สทธในการทามาหากน สทธในทรพยสนไปจนถงสทธในชวต และโทษจากการไมปฏบตตามขอสญญาหรอขอตกลงระหวางกน ซงเปนแบบแผนทกาหนดกนไว โทษทางอาญามทงปรบ จาคก และทงจาและปรบ โทษทางแพงมการชดใชคาเสยหายจากการละเมด ผ เขยนไดยกกรณศกษาของเหมองทองคาชาตรและชาตรเหนอของบรษท อคราไมนง นามาเปรยบเทยบวเคราะหกบกฎหมายแรใน 3 ประเดน คอ 1. กรณเกยวกบบอเหมองรางและการฟนฟเหมอง -- เหมองทองคาชาตรและชาตรเหนอของบรษท อคราไมนง จากด หรอทเรยกกนทวไปวาเหมองทองคาพจตรนนไดเปดทาเหมองมาตงแตป พ.ศ. 2544 มบอเหมองรางทขดแรออกไปหมดแลวจานวนหลายบอ ซงตามกฎหมายแรกาหนดใหถมกลบใหกลบสภาพเดมใหมากทสด อยางไรกตามกมปจจยหลายประการททาใหฟนฟไมประสบความสาเรจในทางปฏบต 2. กรณเกยวกบการแตงแร โลหกรรม หรอปลอยของเสยจากเหมอง ผลกระทบของเสยและการปนเปอนอาจจะสรางความเสยหายในหลายดาน แตความรบผดของผประกอบการกมเพยงแตจายคาปรบ ซง

ค -

13

อาจจะไมเพยงพอและไมสามารถจะเยยวยาความเสยหายไดอยางครอบคลม หรอไมสามารถจะบาบดสภาพทเสยหายได นอกจากนนเจตนาของกฎหมายใหไปฟองรองเรยกคาเสยหายกนในภายหลง 3. การไมปฏบตตามรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมหรอ EIA โดยผประกอบการอาจอาศยชองวางเปนขออางไมปฏบตตาม เชน อางวายงเหลอเวลากวากาหนดอายประทานบตรจะหมด หรอ บอเหมองททงรางนนเปนเพยงการหยดขดชวคราวเทานนเปนตน จงเปนทนาสงเกตวา มาตรการทกาหนดไวนนคอนขางหละหลวม ไมชดเจน

นอกจากนผเขยนยงเสนอแนวทางการแกไขจดดอยทตองปรบปรง ไดแก 1. กาหนดหลกความรบผด “ใหสนนษฐานวาเกดจากการทาเหมอง” จะไดกาหนดภาระการพสจนตรวจสอบใหเปนของผประกอบกจการ (ผกระทา)ไมใชเปนของชาวบานหรอชมชน(ผถกกระทา) 2. กาหนดโทษของผประกอบกจการใหชดเจน โดยระบโทษไวมาตราเดยวกนเพอจะไดงายตอการนาไปใชและปองกนการอาศยชองวางในการไมปฏบตตาม 3. ควรปรบโครงสรางอานาจหนาทของหนวยงานททาการตรวจสอบและควบคมมลพษ และตงคณะทางานกลางซงคดสรรมาจากบคคลทไมมผลประโยชนไดเสยจากโครงการเหมอง เพอมาตรวจสอบดแลและมอานาจเดดขาดในการออกคาสงและลงโทษผประกอบกจการ 4. ควรมการลงโทษของหนวยงานรฐทละเลย เพกเฉยตอหนาท

โสธดา นราช. สทธในทดน สทธในแร บทลงโทษของกฎหมายแร. สมปทาน. (วารสารอเลคโทรนค). ปท 1 ฉบบท 2 ต.ค.—ธ.ค. .2553

ผเขยนไดรวบรวมความหมายของคาทเกยวของกบการครอบครองทดนและการใชประโยชนในแงกฎหมาย การขอสมปทาน ซงเรยกวา ‘ประทานบตร’ ตามความในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 มาตรา 43 ‘หาม

มใหผใดทาเหมองในทใดไมวาทซงทาเหมองนนจะเปนสทธของบคคลใดหรอไม เวนแตจะไดรบประทานบตร

ชวคราวหรอประทานบตร’ และมาตรา 50 ‘ถาทซงขอประทานบตรเปนทอนมใชทวาง หรอมทอนมใชทวาง

รวมอยในเขต ผยนคาขอตองแสดงหลกฐานใหเปนทพอใจของพนกงานเจาหนาทวา ผขอจะมสทธทาเหมองใน

เขตทนนได

ในกรณทผยนคาขอนาหนงสออนญาตของผมสทธในทนนมาแสดงวา ผขอจะมสทธทาเหมองได

หนงสอนนตองมคารบรองของนายอาเภอประจาทองทประกอบดวย’ ซงชองวางทางกฎหมายดวยการใชคาวา ‘พอใจ’ ดงกรณตวอยางจากพนทเหมองแรทองคา จ.พจตร ซงเปนการขอประทานบตรทบทดนทากนของชาวบาน ซงยงเปนความฟองรองกรณบกรกระหวางชาวบานและกรมปาไม จงเปนทนาสงเกตวาทดนยงมเรองพพาทกนอยแตกลบสามารถอนญาตประทานบตรออกมาได หรอจะเปนเพราะหนวยงานใชหลกเกณฑเพยงแค ‘พอใจ’ เทานน อกสทธหนงทนาสนใจและเกยวของกบโครงการเหมองใตดน ซงในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 มาตรา 88/3 ระบวา ‘การทาเหมองใตดนของทดนใดทมใชทวาง หากอยในระดบความลกจากผวดนไมเกนหนง

ค -

14

รอยเมตร ผยนคาขอประทานบตรตองแสดงหลกฐานตอพนกงานเจาหนาทวาผขอจะมสทธทาเหมองในเขต

ทดนนนได’ คอสามารถทาเหมองใตดนไดหากเหมองนนมความลกกวา 100 เมตรจากผวดน การอนญาตใหทาเหมองใตดนแบบนถากลบมามองในมมของสทธนนดเหมอนวาจะขดกบสทธตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1335 ทระบวา ‘ภายในบงคบแหงบทบญญตในประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน ทานวาแดน

กรรมสทธทดนนนกนทงเหนอพนดนและใตพนดนดวย’ ประการสดทายเปนขอสงเกตจากการทาเหมองทไดรบสมปทานแลว ซงเหมองในทกพนทจะตองเสยคาภาคหลวงใหแกรฐสวนกลางและสวนทองทเทานน สวนประชาชนเจาของทดนไดเพยงแคคาทดนและคารอถอนเทานน แรกเปน ‘สวนควบในทดน’ เปนดอกผลทไดจากทดน ตามความในประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชย มาตรา 144 ‘สวนควบของทรพย หมายความวา สวนซงโดยสภาพแหงทรพยหรอจารตประเพณแหง

ทองถนเปนสาระสาคญในความเปนอยของทรพยนน และไมอาจแยกออกจากกนไดนอกจากจะทาลาย ทาใหบบ

สลายหรอทาใหทรพยนนเปลยนแปลงรปทรงหรอสภาพไป ผเขยนไดชวนใหคดเรองการสรางกฎเกณฑใหมใหคาภาคหลวงทองคกรปกครองสวนทองถนไดรบ เพอนาไปพฒนาใน ‘ทองทการทาเหมอง’ เพราะพนทเหลานไดรบการกระทบกระเทอนเสยหายตองไดรบการเยยวยารกษา เมอเหลอจากสวนนเทาไหรกเหนสมควรทจะนาไปเฉลยแจกจายในพนทอน ๆ ตอไป

ค -

15

วทยานพนธ จระวรรณ บรรเทาทกข. 2547. การรบมอกบปญหาการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมทมผลตอสขภาพในมต

หญง-ชาย : ศกษากรณหมบานกะเหรยงคลตลางจงหวดกาญจนบร. วทยานพนธมานษยวทยามหาบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วทยานพนธฉบบนมวตถประสงค เพอศกษาและทาความเขาใจองคความรเรองผลกระทบทางสงแวดลอมตอสขภาพของชาวกะเหรยงหมบานคลตลาง ทไดรบผลกระทบจากพษตะกวทเกดจากการทาเหมองแร การศกษานไดอธบายความทกขทรมานและปญหาตางๆ ผานมตทางเพศ ศกษากระบวนการปรบตวและรบมอกบปญหาการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมและสขภาพโดยเชอมโยงระหวางระดบปจเจก ครอบครวและชมชน ใชวธการวจยเชงคณภาพโดยการสงเกตแบบมสวนรวม การสมภาษณเจาะลกและการศกษางานจากการเขยนโดยผไดรบผลกระทบ ผลการศกษาไดสะทอนใหเหนถง องคความรของหญงชายคลตลางเรองการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพในลกษณะทเปนความรจากประสบการณโดยตรงและไมมความแตกตางในความรระหวางเพศเดนชด โดยหญงชายคลตลางพยายามสะทอนและอธบายถงสภาพปญหาตางๆ ทเกดขนกบชมชนของพวกเขา รวมทงอาการเจบปวยในรปวาทกรรมจากคนชายขอบ เนอหาสาระของวาทกรรมสะทอนตวตนของชมชนผถกกระทบหลายวถทาง และมนยตอการวพากษวจารณความรและอานาจจากภายนอกทปฏเสธประสบการณของผถกกระทบ ชาวคลตลางจงไดพฒนากระบวนการตอส ขดขน ซงเรมตนจากความตองการคาอธบายเหตทเจบปวยและภาวะจายอม มาสการเปดพนททางสงคมใหกบตนเองในเวทสาธารณะซงจากวธการเหลานเปนโอกาสปฏสมพนธกบกลมตางๆ ในสงคมกวางมากขน

ธวชชย เทพรตน. 2540. มาตรการทางกฎหมายในการฟนฟพนททาเหมองแร. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วทยานพนธฉบบนไดเสนอผลกระทบของเหมองแรตอสงแวดลอมทงทางกายภาพ เชนทรพยากรดน ทรพยากรนา ผลกระทบดานชวภาพและนเวศวทยา ผลกระทบตอคณคาการใชประโยชนของมนษย เชน การสญเสยพนทเพาะปลก และผลกระทบตอคณภาพชวตมนษย เชน การไดรบสารพษ รวมทงแนวคดเหมองแรยงยนทนาเรองการพฒนามาผสมผสานกบสงแวดลอม และจากการศกษายงพบวา เมอเลกทาเหมองแรแลว ผประกอบการสวนใหญจะไมทาการฟนฟพนท เนองจากกฎหมายทควบคมไมเหมาะสม ขาดความชดเจน และการบงคบใชไมมประสทธภาพเทาทควร ซงผวจยไดเสนอใหมการบทบญญตกฎหมายโดยใหผถอประทานบตรตองจดทาแผนฟนฟพนทเหมองแรรวมทงรบผดชอบคาใชจายในการดาเนนการ ยกเลกการอนญาตใหปลอยนาทงเหมองแรในแหลงนาสาธารณะบางแหงไดโดยเสร ใหหนวยงานราชการทเกยวของตรวจสอบและสงการใหผถอประทานบตรปฏบตตามแผนการฟนฟอยางเครงครด และควรออกกฎหมายใหประชาชนสามารถฟองคดสงแวดลอมและการจดทาประชาพจารณในการทารายงานผลกระทบสงแวดลอมดวย

ค -

16

ธาดา อดมธาดา. 2546. ภาวะสขภาพของประชาชนทอพยพจากการขยายเหมองลกไนต อาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง . การคนคว าแบบอสระ ปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยา ลย มหาวทยาลยเชยงใหม. การศกษาชนนมวตถประสงค เพอศกษาภาวะสขภาพของประชาชนและปจจยทกาหนดสขภาพทเปน

ผลจากการขยายเหมองลกไนตแมเมาะ มวตถประสงคการวจย คอ 1. การขยายเหมองลกไนตทาใหเกดการเปลยนแปลงวถชวตทเกยวของกบสขภาพอยางไร 2. มปจจยทมความสมพนธกบภาวะสขภาพของประชาชนทงมตทางกาย จตใจ สงคม และทางจตวญญาณหรอไม โดยมพนทศกษาประชาชนบานใหมนาแขม หมท 7 อาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง ระหวางเดอนกมภาพนธ - สงหาคม 2546 ใชวธการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร การสมภาษณเชงลก และการสนทนากลม รวมทงใชแบบสอบถาม 205 ตวอยาง ผลการศกษาพบวา ดานเศรษฐกจ ประชาชนมรายไดเพมมากขน การเปลยนแปลงอาชพจากเกษตรกรรมเปนการรบจางแรงงาน ดานสงคม โครงสรางครอบครวมแนวโนมเปนครอบครวเดยวมากขน มความสะดวกสบายในเรองสาธารณปโภคมากขน พบปญหาฝนจากรถยนต รถจกรยานยนต มการเขาถงบรการสขภาพมากขน ดานพฤตกรรมสขภาพพบวา มการใชสารเสพตดในกลมเยาวชนเพมมากขน สาหรบภาวะสขภาพของประชาชนพบวา ภาวะสขภาพทางกาย ผสงอายตายโดยไมทราบสาเหตและกลมวยแรงงานเจบปวยดวยโรคจากการทางานมากขน ภาวะสขภาพทางจตใจพบวา มความวตกกงวลตอเศรษฐกจในครอบครวและเกยวกบเอกสารสทธทดน ภาวะสขภาพทางสงคมพบวา ความสมพนธในหมญาตและเพอนบานมแนวโนมลดลง มองคกรตางๆ ชดเจนมากขน ภาวะสขภาพทางจตวญญาณพบวา ความภาคภมใจตอหมบานอยในระดบด ปจจยทมความสมพนธกบภาวะสขภาพพบวา อายและโครงสรางครอบครวมความสมพนธกบภาวะสขภาพทางกาย สวนเพศ สถานภาพสมรสและรายไดของครอบครวมความสมพนธกบภาวะสขภาพทางจตใจ

สมชาย อศวลขตเพชร. 2542. กฎหมายเพอปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วทยานพนธเรองกฎหมายเพอปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง ศกษาววฒนาการและมาตรการทางกฎหมายทใชบงคบในการปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมอง ซงจากการศกษาพบวา การทาเหมองสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตทอยรวมกน ซงผลกระทบดงกลาวจะตองมกฎหมายเพอปองกนและแกไขอยางมประสทธภาพ กลไกของรฐในการปองกนสภาพแวดลอมจากการทาเหมองมอย 3 ชวง แบงเปน 1. ชวงกอนทมการทาเหมอง ไดแก สทธของประชาชนในการมสวนรวมและรบรขอมล การจดทาแผนผงโครงการทาเหมองและรายงานผลกระทบสงแวดลอม 2. ชวงทมระยะการทาเหมองไดแก กลไกบงคบในพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 3. ชวงหลงจากทมการทาเหมองแรเสรจแลว โดยกฎหมายทเกยวกบการปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมจากการทาเหมองแรสามารถแบงไดเปน 2 ประเภท คอ กฎหมายทบงคบใชโดยตรง ไดแก พระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 และกฎหมายสนบสนน ไดแก พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535

ค -

17

พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 พระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 พระราชบญญตปาไม พ.ศ.2584 พระราชบญญตการขนสงทางบก พ.ศ. 2522 ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 และประกาศคณะปฏวตฉบบท 16 พ.ศ. 2514 นอกจากนผวจยไดเสนอใหมการปรบปรงขอบญญตกฎหมายดงน 1. ใหมการผนวกแผนผงโครงการทาเหมองและรายงานผลกระทบสงแวดลอมเขาไปในแผนแมบทโครงการทาเหมองและการจดการสงแวดลอม 2. จดทาแผนฟนฟและจดการสงแวดลอมเปนระยะๆ เพอความชดเจนในทางปฏบต 3. ยกเลกอานาจของรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมทอนญาตใหปลอยนาขนขนและมลดนทรายลงแหลงนาสาธารณะได 4. กาหนดใหผถอประทานบตรทกอใหกบผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชนตองรบผดชอบคาเสยหายโดยมการทาสญญาวางเงนประกน 5. กาหนดภาระการพสจนความเสยหายทเกดขน 6. กาหนดโทษทางอาญาผฝาฝนระเบยบหรอคาสงในการควบคมมลพษ 7. กรมทรพยากรธรณกาหนดมาตรการและควบคมดแลผขอประทานบตรเหมองแรอยางจรงจง 8. ควรมการยกเวนหรอลดภาษเครองมอทใชในการกาจดมลพษในเหมองแร และ 9. ควรใหประชาชนหรอชมชนทอยในพนทมสวนรวมในการรบขอมลและแสดงความคดเหนในโครงการเหมองแรในพนท

ค -

18

ภาษาองกฤษ Lertsatienchai, Pakorn. 2006. Shaping Certain Etiology of Lead Poisoning Symptoms: Klity Creek as a

Contaminated Place. Lund University/Linköping University Master’s Programme in Science, Technology and Society.

วทยานพนธฉบบนศกษาสาเหตและอาการแพพษตะกว กรณศกษาพนทคลต จงหวดกาญจนบร ทไดรบผลจากการทาเหมองแรตะกวในพนท โดยมงศกษาความสมพนธระหวางผปวยซงเปนชาวบานทอางวาอาการปวยเกดจากผลกระทบจากเหมองแรตะกวทปนเปอนในลาหวยคลต และแพทยผเชยวชาญทเปนผวนจฉยวาอาการดงกลาวเกดจากสารตะกวหรอไม ซงทงสองฝายตางใหความหมายและตความเกยวกบอาการของโรคแตกตางกน ซงนาไปสการรบรและองคความรทขดแยงกน และประเดนสงคมเสยงภยจากสารพษและอนตรายท ไดรบรองจากผเชยวชาญท (ควรจะ)เชอถอได ทาใหการเฝาระวงลดนอยลง โดยใชการวธการคนควาเอกสารทเกยวของและการสอบถามจากชาวบานคลตและแพทยผเชยวชาญ

Sitthikriengkrai, Malee. 2007. Suffering, Healing, And The Contestation of Power And Knowledge: A Case of Lead Contamination In Klity Lang Village, Kanchanaburi Province. Faculty Of Social Science And Humanities, Mahidol University. การศกษานเปนการศกษาดานสงคมมานษยวทยาเกยวกบความทกขทรมานของชาวกะเหรยง บานคลต

ลาง จงหวดกาญจนบรเนองจากพษตะกวในกระแสเลอด โดยคาถามวจยสองขอ คาถามแรกทจะตรวจสอบบรบทของความทกขเมอมการผลตและทาซา คาถามทสองเปนการสารวจแนวทางการเจรจาตอรองและการตอสของกะเหรยงเพอพยายามเอาชนะความทกขทางสงคมผานการสงเกตอยางมสวนรวมและการสมภาษณอยางเปนทางการและไมเปนทางการ รวมถงการรวบรวมขอมลจากเอกสารตางๆ การศกษาแบงเปน 3 สวน สวนแรกครอบคลมดานประวตศาสตรของหมบานคลตลาง ในสวนทเกยวของกบตะกว โรงแตงแร และการปนเปอนสารตะกว สวนทสองเปนการนยามเกยวกบความหมายทางการแพทย โศกนาฏกรรมการสญเสยและการเจบปวยภายใตแนวคดระบาดวทยา ดวยการทดสอบระดบตะกวในเลอดและการเฝาระวง มการตรวจสอบดวยความรทางการแพทยททาใหความรและประสบการณของชาวกะเหรยงไรความหมายและไรอานาจในการตอรอง สวนทสามมองถงการตอสของชาวกะเหรยงทไดรบการสนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชน รวมถงสอตางๆ ทนาเสนอผานเรองเลาเกยวกบความเจบปวยและความทกขทรมานของชาวบาน นอกจากนมการวพากษวจารณความลมเหลวของรฐบาลในการแกปญหา วทยานพนธฉบบนไดขยายกรอบแนวคดของ Foucault ในดานอานาจ/ความรทกอใหเกดการยอมทาตาม ซงการศกษานไดอธบายถงการตอสและการตอรองของชาวกะเหรยงกบอานาจทางการแพทย

ค -

19

สรปสมมนาหรอประชมทเกยวของ เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย. แถลงการณ. วนท 5 กนยายน 2553 ณ

โรงแรมเทพนคร จ.พษณโลก กลมเครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจาการทาเหมองแรประเทศไทย ไดจดการสมมนา‘เครอขาย

ประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย’ ในเวท วนท 3-5 กนยายน 2553 ณ โรงแรมเทพนคร อาเภอเมอง จงหวดพษณโลก โดยมการสรปบทเรยนและนาเสนอปญหาของผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร 15 พนท ไดพบปญหาผลกระทบทรนแรงอยางกวางขวางในพนทตาง ๆ จากการสะทอนสภาพการณปญหาและบทเรยนการคดคานโครงการสารวจและทาเหมองแรในพนทตาง ๆ รวมกน และไดสรปวาภาครฐคาดหวงถงผลประโยชนทางเศรษฐกจจากการทาอตสาหกรรมเหมองแรแตเพยงดานเดยว โดยละเลยผลกระทบตอสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต ระบบนเวศ สงคม และสขภาพในหลายมต นามาซงการทาลายแหลงอาหาร ความหลากหลายทางชวภาพ ททามาหากน ทอยอาศยของคนในชมชนทองถนใหเสอมโทรม โดยไมมหนวยงานหรอผประกอบการรายใดแสดงความรบผดชอบ ‘ผลประโยชนตอบแทนทางเศรษฐกจทไมสอดคลองกบผลกระทบในระยะยาวทมตอสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต ชมชน สงคม และสขภาพของประชาชน’ นอกจากนน ภาคประชาชนยงหวงกงวลเรองมมมองของภาครฐทระบวา ‘แรเปนของรฐ’ นาไปส ความขดแยง ละเมดสทธบคคล และชมชนทองถน ซงเปนผลจากการกาหนดนโยบาย บงคบใชกฎหมาย กฎระเบยบและการบรหารจดการทรพยากรแรทไมเปนธรรม ซงจากการสมมนาครงนไดขอสรปดงน

1. ประชาชนใน 15 พนทของการสารวจและทาเหมองแรชนดตาง ๆ ไดรวมตวกนกอเกดเปน ‘เครอขายประชาชนผไดรบผลกระทบจากการทาเหมองแร ประเทศไทย’ ทาหนาทในการหนนเสรมเพอสรางความเขมแขงใหกบประชาชนในพนทตางๆ เพอคดคานการทาเหมองแร 2. คดคานรางพระราชบญญตวาดวยแร เพราะเปนกฎหมายทไมสอดคลองกบบทบญญตของรฐธรรมนญ และละเมดสทธประชาชน โดยนยามวา ‘แรเปนของรฐ’ ไมมเนอหาในเรองการขยายสทธในดานการกระจายอานาจใหแกชมชนทองถน และไมมการเพมขนตอนการประเมนผลกระทบตอสขภาพ ตามบทบญญตใหมของรฐธรรมนญ 3. คดคานรางพระราชบญญตการชมนมสาธารณะ ทมองเหนประชาชนทออกมาตอตานคดคานโครงการพฒนาตาง ๆ วาเปน ‘ศตรของรฐ’ รวมทงการใหเจาหนาทสามารถใชกาลงและอาวธเขาสลาย ปราบปราม จบขง ตงขอหาประชาชนหากออกมาคดคานตอตานโครงการพฒนาตางๆ 4. คดคานมตคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต และประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในเรองการกาหนด ประเภท ขนาด และวธปฏบต สาหรบโครงการหรอกจการทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรง ทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ ทกาหนดประเภทโครงการรนแรงเอาไวเพยง 11 ประเภท เทานน เนองจากมตและประกาศดงกลาวไมเปนไปตาม 18 ประเภทโครงการรนแรงทคณะกรรมการ 4 ฝาย สงเรองใหกบนายกรฐมนตร

ค -

20

ผศ.นพ.ปตพงษ เกษสมบรณ อ.เดชรต สขกาเนด และภญ.ดร.นศราพร เกษสมบรณ. เรองความจาเปนและแนวทางในการประเมนผลกระทบทางสขภาพกรณโครงการเหมองแรโพแทชจงหวดอดรธาน. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช : แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

เอกสารประกอบการสมมนาเรองนระบความสาคญและความจาเปนของการประเมนผลกระทบทางสขภาพในการทาเหมองแรโพแทช รวมถงสวนประกอบทควรตองมในรายงานการประเมนผลกระทบตอสขภาพดวย นอกจากนยงมการวเคราะหถงปญหาและขอจากดของรายงานผลกระทบสงแวดลอมของบรษทเอเชย โพแทช คอรเปอเรชน จากดททาโครงการเหมองแรโพแทชในพนทจงหวดอดรธานทถงแมจะระบถงมาตรการลดผลกระทบทางสงแวดลอม แตกไมมขอมลพนฐานดานสขภาพของประชาชนในพนททจะสามารถนามาใชเปนฐานในการประเมนและแกไขปญหาหากเกดอนตรายขนในอนาคต นอกจากนมาตรการตดตามผลกระทบดานสขภาพทระบไวกเปนสวนของแรงงานไมครอบคลมประชาชนในพนท การกาหนดปจจยสยงทอาจกระทบตอสขภาพกไมครอบคลมทกดาน ไมมการกาหนดกลไกหรอองคกรทดแลดานการลดผลกระทบตอสขภาพอยางชดเจน และขาดการมสวนรวมของสาธารณะในการประเมนผลกระทบ ซงทายสดทางคณะทางานไดเสนอแนะแนวทางการปรบปรงรายงานการประเมนผลกระทบทางสขภาพ เนองจากการประเมนผลกระทบทางสขภาพของนโยบายสาธารณะจะเปนเครองมอทมศกยภาพในการชวยใหการออกแบบและการดาเนนนโยบายสาธารณะเปนไปอยางโปรงใส สรางความรความเขาใจของสงคม และทาใหสามารถมองเหนทางเลอกในการสรางมาตรการปองกนความเสยงทางสขภาพได

เวท สช.เจาะประเดน “เหมองแรทองคา: ความมนคงหรอทกขภาวะ”. บนทกการเสวนา. วนท 1 มนาคม 2554 ณ ชน 2 อาคารสขภาพแหงชาต กระทรวงสาธารณสข

การประเมนผลกระทบทางสขภาพหรอ HIA เปนเครองมอทสงคมจะใชในการประเมนผลกระทบทงกอน ระหวาง และหลงการดาเนนการโครงการหรอนโยบาย การประเมนผลกระทบทางสขภาพไมใชเครองมอชง ตวง วดสงหนงสงใด แตเปนเครองมอทางสงคมเพอการเรยนรเรองทเกยวของกบสงคม ซงในการทา HIA แบงเปน 4 ชองทาง คอ 1. โครงการรนแรงทงดานคณภาพ สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและสขภาพ 2.ใชเปนกระบวนการสรางการมสวนรวมทางสงคมในการกาหนดนโยบายทเออตอสขภาพ 3. ประชาชนสามารถรองใหมการทา HIA เมอเหนวานโยบายหรอโครงการมผลกระทบตอสขภาพ 4. เปนสวนรเรมใหชมชนเรยนรในการตดสนใจเกยวกบนโยบายทางสขภาพ นอกจากนในการเสวนายงกลาวถงผลกระทบตอการทาเหมองแรในจงหวดเลยและไดสนบสนนการทา HIA โดยชาวเลยเปนผรเรม และดาเนนโครงการดวยตวเองเพอชวยกนเรยนรและแกไขปญหาในพนท

ค -

21

สนตภาพ ศรวฒนไพบลย . เหมองแรโพแทชอดรธาน ความเปนมา ความเคลอนไหว และประเดนปญหา. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช: แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

บทความชนนไดสรปสถานการณของการทาเหมองแรโพแทชของบรษท เอเชย แปซฟค โพแทช คอรเปอเรชน จากด ในพนทจงหวดอดรธาน โดยมรายละเอยดตงแตประโยชนและกระบวนการทาเหมองแรโพแทช การวจารณรายงานผลกระทบตอสงแวดลอมของโครงการดงกลาวของนกวชาการผเชยวชาญในการสมมนา โครงการเหมองแรโพแทชจงหวดอดรธาน: ปญหาและแนวทางแกไข ทระบวารายงานผลกระทบตอสงแวดลอมทจดทาขนขาดรายละเอยดสาคญหลายประการ ทงการกาหนดขอบเขตและพนทโครงการไมชดเจน เชน ไมระบผลกระทบจากไอเกลอทอาจมผลตอพนทใกลเคยง ไมมมาตรการปองกนการฟงกระจายของหางแรและการปนเปอนในแหลงนา ไมมการศกษาการทรดของดน ไมมการศกษาผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะผลกระทบของโครงการตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมของพนท เชน วถชวต การเปลยนแปลงอาชพนอยมาก และประการสาคญไมไดมการประเมนผลกระทบทางสขภาพ (Health Impact Assessment : HIA) ขาดขอมลพนฐานทางสขภาพ ภาวะสขภาพของประชาชนในพนทขอบเขตทจะไดรบผลกระทบทางสขภาพ กลมเสยงตางๆ มาตรการลดผลกระทบทางสขภาพ ตลอดจนการตดตามตรวจสอบและการรบมอกบปญหาสขภาพทจะเกดกบประชาชนจากโครงการ ในชวงทายของบทความมการสรปความเคลอนไหวของประชาชนตงแตเมอบรษทฯไดรบประทานบตรในป 2543 จนถงป 2546 ทการเคลอนไหวสรางกระแสใหทงภาครฐ ภาควชาการ และภาคประชาชนหนมาใหความสาคญกบผลกระทบทเกดจากการทาเหมองโพแทช และการแกไขพรบ. แร รวมทงการสนบสนนใหชมชนมสวนรวมในการพจารณาโครงการเหมองแรทจะเกดขนในชมชนอกดวย

สมพร เพงคา. ผลกระทบทางสขภาพ : ประเดนปญหาและแนวทางการประเมน กรณโครงการเหมองแรโพแทชจงหวดอดรธาน. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรอง ผลกระทบทางสขภาพโครงการเหมองแรโพแทช: แนวทางประยกตใชในสงคมไทย ระหวางวนท 17-18 พฤษภาคม 2546 ทมหาวทยาลย ราชภฏอดรธาน.

บทความนไดอธบายการประเมนผลกระทบทางสขภาพวาม 4 มต ไดแก ทางกาย ทางจต ทางสงคม และทางจตวญญาณ ซงการดาเนนโครงการหรอนโยบายสาธารณะในเรองทมความเกยวพนและกระทบกบสขภาพควรทจะตองมการศกษาถงผลกระทบทจะเกดขนกบสขภาพของประชาชนใหถองแทกอนการตดสนใจ ซงปจจบนไดมการพฒนากระบวนการในการศกษาและวเคราะหถงผลกระทบดงกลาวเพอสนบสนนการตดสนใจของสาธารณะ เรยกวา “ การประเมนผลกระทบทางสขภาพ ” (Health Impact Assessment : HIA)

กรณของโครงการเหมองแร จงหวดอดรธาน ทเปนโครงการขนาดใหญและมผลกระทบทางดานสขภาพ รายงานการประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมโครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดธาน ของบรษทเอเชย แปซฟค โปแตช คอรเปอเรชน จากด พบความไมสมบรณอยหลายประการ แมวาโครงการเหมอง

ค -

22

แรโพแทชจะเพมการจางงานหรอกจกรรมทางเศรษฐกจ แตกมผลกระทบทางลบ เชน ความเครยด หรอการเพมขนของโรคทางเดนหายใจจากฝนเกลอและฝนละอองตาง ๆ อบตเหตจากการทางานและการขนสง การเปลยนแปลงดานสงแวดลอม เชน ฝนเกลอ แผนดนยบ การปนเปอนของนาใตดน ปญหาสขาภบาลในพนท และการเปลยนแปลงทางดานสงคมจากการอพยพเขาของคนงาน เปนตน ซงรายงานโครงการเหมองแรโพแทชไมมการประเมนผลกระทบทางสขภาพ โดยเฉพาะไมมขอมลพนฐานทางสขภาพ ภาวะสขภาพของประชาชนในพนท ตลอดจนการตดตามตรวจสอบและการรบมอกบปญหาสขภาพทจะเกดกบประชาชนจากโครงการ ไมมการประเมนความเสยงในรายงาน EIA โดยเฉพาะอบตเหตทจะเกดจากการทาเหมอง เชน อนตรายจากสารเคม ไมมมาตรการปองกนลดผลกระทบและความพรอมในการรบมอกบปญหาทเปนทนาเชอถอ ไมไดมมาตรการในการฟนฟเหมองทนาเชอถอ เมอหมดอายประทานบตรแลวการปดชองอโมงคการตดตามดแลเหมอง การเฝาระวงทางสงแวดลอม ไมมการรบประกนวาจะไดรบการดแลอยางเปนระบบ โครงการเหมองแรโพแทช จงหวดอดรธานเปนโครงการพฒนาขนาดใหญทมผลกระทบตอสขภาพของประชาชน ดงนนการประเมนผลกระทบทางสขภาพจงเปนสงสาคญและจาเปนทจะตองทากอนการตดสนใจดาเนนโครงการ เพอใหไดขอมลทถกตองในการตดสนใจ มการหามาตรการควบคม ปองกนและลดผลกระทบทอาจจะเกดขนจากการดาเนนโครงการตอไป สาหรบแนวทางการดาเนนงานการประเมนผลทางสขภาพควรกระทา โดยการใหความสาคญกบกระบวนการมสวนรวมจาก 3 ภาคสวนคอ ภาคประชาสงคม ภาควชาการและภาคการเมอง โดยการ “ชวนกนคด ชวนกนคย ชวนกนคน รวมกนสรป สนบสนนใหเกดการตดสนใจทเปนธรรมและตดตามผลทเกดขนจากการตดสนใจ”

ค -

1

ภาคผนวก ง ตารางสรปขอมลชมชนทองถน

ทไดรบผลกระทบดานตางๆ จากเหมองแร

ง -

2

ตารางสรปขอมลชมชนทองถนทไดรบผลกระทบดานตางๆ จากเหมองแร

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

นครศรธรรมราชชมชนในอาเภอ รอนพบลย

การแยกแรดบกทมาพรอม สารหน

พบผปวยจากพษสารหนปนเปอนในนาและดน สงผลตอสขภาพทงแบบเฉยบพลนและเรอรง เชน โรคมะเรง ปจจบนปรมาณสารหนในแหลงนายงสงกวามาตรฐาน 10-100 เทา

กรมทรพยากรธรณ รวมกบสาธารณสขจงหวดพยายามหยดการปนเปอนในนาและจดหานาประปาทไมปนเปอนใหชาวบานรวมทงตรวจสารพษในคนและสงแวดลอม

นครราชสมา ชมชนในอาเภอโนน ไทย โนนสง ดานขน ทด และพระทองคา

เหมองเกลอสนเธาว และโรงงานสบนาเกลอขนมาจากใตดน ตมเปนเกลอสนเธาว

มผลกระทบหลายประการ 1) ชาวบานไดรบฝนควนจากแกลบทใชตมเกลอ (2530) 2) เกดปรากฏการณหลมยบ (เปนครงคราวตงแต ป 2538-2553) และ 3) สภาพอดมสมบรณของลาหวยลดลง

ชาวบานยนฟองคดตอศาลปกครองนครราชสมาเมอป 2548 ศาลประทบฟองรบคดไวพจารณาเมอป 2550

อดรธาน ครอบคลมบรเวณ 30 หมบาน 8 ตาบล 3 อาเภอ

โครงการเหมองแรโปแตช เหมองแรใตดนขนาดใหญ พนทสมปทานประมาณ 7 หมนไร กาลงการผลตปละ 2 ลานตน สารวจในป 2516 ทาสญญาในป 2527 ปจจบนเปนของบรษทเอเชยแปซฟค โปแตช คอรปอรเรชน ในเครอบรษทอตาเลยนไทย จากด (มหาชน)

ชมชนรบทราบขอมลในป 2544 และหวนเกรงผลกระทบในประเดนตอไปน 1) ผลกระทบตอเกษตรกรรมทเปนเศรษฐกจหลกของชมชนทองถนจากการขยายตวของดนเคม นาเคมจากการแตงแร และความเคมจากกองเกลอ 2) ผลกระทบตอสขภาพจากมลพษขณะทาเหมอง ฝนเกลอ ฯลฯ รวมทงจากคณภาพสงแวดลอมทเปลยนไปในระยะยาว 3) ความเสยงจากดนทรด เหมองถลม อบตเหตจากการทาเหมอง 4) ความเสยงจากการพฒนาอตสาหกรรมตอเนอง ซงจะกระทบตอวถทองถน 5) ความเสยงซงชมชนไมสามารถจะควบคมได เชน มการออกกฎหมายรบรองการทาเหมองใตดนทอยลกเกน 100 เมตรโดยไมตองขอความยนยอมจากเจาของทดน หรอการใชชองอโมงคเหมองสาหรบทงกากของเสยอนตรายจากอตสาหกรรมและกากนวเคลยรจากโรงไฟฟานวเคลยร (เหมองยงไมเปดดาเนนการ)

รายงานผลกระทบสงแวดลอมผานในป 2543 แตพบขอบกพรองจงตองดาเนนการศกษาเพมเตม บรษททปรกษาเตรยมกาหนดขอบเขตการศกษาผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพ และมการจดการรบฟงความคดเหนในจงหวดอดรธาน ในเดอนเมษายน 2554 ซงชาวบานกลมอนรกษสงแวดลอมอดรธานไดชมนมขอเขารวมเวทดวย แตไดรบการปฏเสธ

ง -

3

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

เชยงใหม อาเภอเวยงแหง

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เตรยมพฒนาเหมองถานหนเพอการผลตพลงงาน โดยการทาเหมองเปด

การศกษาของชชวาลย จนทรวจตร (2546) ระบถงผลกระทบทอาจจะเกดขน คอ 1) ผลกระทบดานสงแวดลอม ไดแก ปญหาจากกองเศษดน ปญหาฝนละออง ปญหาไฟไหมในเหมอง มลพษทางนา การพดพาตะกอนดน ปญหาแรธาต รองรอยมลพษกมมนตภาพรงส ปญหาการใชระเบด ปญหาการขนสงถานหน และผลกระทบตอทศนยภาพ 2) ผลกระทบดานสขภาพ ไดแก โรคตดตอ เชอโรคไมตดตอ ภาวะขาดสารอาหาร และการเกดอบตเหตและการไดรบบาดเจบจากการทาเหมองและการขนสงถานหน (เหมองยงไมเปดดาเนนการ)

สถานบรการวศวกรรม มหาวทยาลยเชยงใหม จดทารายงานผลกระทบทางสงแวดลอม แตชาวบานไมยอมรบเวทประชมสมมนาระดมความคดเหน

แมฮองสอน อาเภอแมลานอย

บรษท โรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากดประกอบกจการเหมองแรหนปนอตสาหกรรม

ชาวบานไดรบผลกระทบดานสขภาพ จากขอมลของโรงพยาบาลแมลานอยระบวาตลอด 5 ปทผานมา สถตผปวยโรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจสงขนทกปเปนผลมาจากฝนละอองจากโรงโมหน และรถขนหน ลาหวยแมลานอยขนและตนเนองจากตะกอนจากกองหนกระทบตอแหลงนาประปาภเขาของชมชน และปญหาเกยวกบแรงงานตางดาวทเขามาเปนแรงงานและอาศยในพนทจนมการตงเปนชมชนขนาดยอมทกอปญหาการลกขโมย ยาเสพตด การพนน และโรคระบาด รวมทงปญหาสงแวดลอมเสอมโทรม

ประชาชนรองเรยนไปทคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต และมคาตดสนใหทารายงานการศกษาวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม และใหฟนฟทดนใหคนสสภาพเดมดวยคาใชจายของบรษทโรงโมหน พ.ว.ศลาทพย จากด

ตาก อาเภอแมสอด ในพนทมการทาเหมองแรสงกะสของบรษท ผาแดงอนดสทร จากด (มหาชน) ตงแตป 2525 และบรษท ตากไมนง จากด ทาเหมองแรอกแหงบรเวณใกลกนตงแต ป 2536

จากการตรวจวดระดบสารแคดเมยมในดนและขาว พบ มการปนเปอนของสารแคดเมยมในดน และผลตผลการเกษตร รวมทงมผลกระทบตอสขภาพของประชากรกวา 6,000 คน ประกอบกบการทาเหมองทาใหเกดการกดเซาะหนาดนอยางรวดเรว และเปนเหตใหแคดเมยมกระจายตวปนเปอนในสงแวดลอมมากขนจนถงขน วกฤต

ประชาชนในพนทรองตอคณะกรรมการสทธมนษยชน และมคาตดสนใหบรษทผาแดงอนดสทร จากดหยดประกอบกจการจนกวาจะฟนฟสภาพความเปนกรด-ดางของดนและชดใชคาเสยหายตอประชาชนในพนท

ง -

4

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

พนททาเหมองแรทองคา 3 จงหวด พจตร เพชรบรณและพษณโลก (บรเวณตาบล เขาเจดลก อ.ทบคลอ จ.พจตร และรอยตอ 3 จงหวดไดแก พจตร พษณโลก และเพชรบรณ)

บรษท อคราไมนง บรษท รชภมไมนง จากด, บรษท ไทย โกลบอลเวนเจอรส จากด ไดรบอนญาตทาเหมองแรทองคา-เงน

แหลงนาธรรมชาตเหอดแหง ขาดนาใชทาเกษตร ชาวบานตองซอนากนนาใช ทสาคญกอมลพษทางฝน เสยง แรงสนสะเทอนจากการระเบดหน การปนเปอนสารพษไซยาไนดและสารหนลงสดนและ แหลงนาซงทาใหชาวบานเจบปวย

กระทรวงอตสาหกรรม ไดสงปดการดาเนนกจการเหมองเหมองแรทองคา ชาตร เฟสตอนเหนออยางเดดขาด และเฟส 2 หามขดเจาะทาเหมองในชวงเวลากลางคนตงแตเวลา ( 19.00 น. - 05.00 น.) แตในชวงกลางวนใหดาเนนการไดตามปกต ซงมคาสงเมอวนท 12 มกราคม 2554 ทผานมา และวนท 28 มกราคม 2554 รฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรม และ ผวาราชการจงหวดพจตร และคณะสวนราชการทเกยวของ ไดลงพนทตรวจราชการเพอรบฟงปญหา ไดกลาววาไมมนโยบายสงปด ใหเปดตอบางสวน แตตองทาใหถกตอง เพราะอตสาหกรรมคอสวนสรางงานสรางรายไดของชาต แตตองปรบปรงทง CSR และ HIA

เลย อาเภอวงสะพง บรษท ทงคา จากด ทาเหมองแรทองคาในพนทตงแตป 2548

จากการสารวจคณภาพนาของกองวเคราะหนาบาดาล กรมทรพยากรนาบาดาล พบสารหน แคดเมยม และแมงกานส มากผดปกตในลาหวยฮวย ประชาชนมอาการคนตามเนอตว เกดผดผน การสมตรวจเลอดชาวบานใน 6 หมบานปรากฏวามปรมาณไซยาไนดในเลอดสงกวามาตรฐานทยอมรบได

สานกงานสาธารณสขจงหวดเลย ออกประกาศหามใชนาในบอธรรมชาตในการบรโภค

ง -

5

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

เลย อาเภอเชยงคาน กลมนายทนทยงไมไดรบประทานบตรบกรกปาสงวนเขาไปตดถนน ตดตนไม นาเครองจกรเขาไปขดแรเหลกและขนแรออกจากแหลงขดโดยใชรถบรรทกผาน

บรเวณทขดแรเหลกเปนแหลงตนนาลาหวยเสยวทชาวบานใชนาทาการเกษตร ปจจบนตนเขน ดนตะกอนไหลลงมาทบถมทนาจนไมสามารถปลกขาวได

ชาวบานรองเรยนให อบต.ธาต สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสงปดเหมอง คดคานการอนมตประทานบตรทาเหมอง

เลย อาเภอเมอง บรษท แพนออส จากด ทไดรวมลงทนกบ บรษท ภเทพ จากด ใหดาเนนโครงการ และไดทาการสารวจปรมาณของแรแลวเสรจในเดอนตลาคม 2551

ยงไมไดดาเนนการกอสรางอยในระหวางขนตอนการสารวจ และการเปดประชมรบฟงความคดเหนของประชาชน และผมสวนไดเสยในการกาหนดขอบเขต และแนวทางการประเมนผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพ โครงการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม โครงการเหมองแรทองแดงภเทพ จ.เลย ซงจดโดย วทยาลยสงแวดลอม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท 7 เมษายน 2554

กลมเครอขายอนรกษภหนเหลกไฟ และชาวบานหวยมวง ต.นาดนดา อ.เมอง ออกมาตอตานการทาเหมองแรทกชนด โดยเรยกรองใหหนวยงานราชการหรอผมสวนเกยวของทบทวนการตออายอาชญาบตรสารวจแรทองแดงใหนายทนบรเวณภหนเหลกไฟ และภเดน (ขนตอนการขอประทานบตรเพอลงทนเหมองแรทองแดงอยระหวางการพจารณา)

กาญจนบร อาเภอทามวง

การดาเนนการทาเหมองหนและโรงโมหนของโรงโมหนศลาสมบรณทรพยในพนทเขาคนหอก

ประชาชนไดรบความเจบปวยดวยโรคผวหนง โรคทางเดนหายใจ เชน หด หอบ

และการแพฝนละออง รวมทงมเสยงดงจากการระเบดหน แรงสนสะเทอนจากการ

ระเบดหนทาใหบานเรอนและสงกอสรางของราษฎรไดรบความเสยหาย

คณะกรรมการสทธมนษยชน เสนอใหจดตง

คณะกรรมการชมชนเฝาระวงตรวจสอบและ

แกไขผลกระทบตางๆ และใหหนวยงานท

รบผดชอบดแลอยางใกลชด รวมถงใหกรม

ควบคมมลพษตรวจสอบการประกอบการให

อยในเกณฑมาตรฐานทกๆ 3 เดอน

ง -

6

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

กาญจนบร อาเภอทองผาภม

ในพนทมการประกอบกจการเหมองแรตะกว 2 แหง ไดแกบรษท กาญจนบร เอคซโพลเรชน แอนดไมนง จากด “เคมโก” ตงแตป พ.ศ. 2520 และ บรษท ตะกว คอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ตงแต ป พ.ศ. 2510

การรวไหลของตะกอนแรจากบอกกเกบตะกอนและนาขนขนของโรงแตงแรคลตลงสลาหวยคลต สรางผลกระทบใหกบราษฎรหมบานคลตตงแตป 2536-2537 ประชาชนเรมมอาการเจบปวย บวมและเสยชวต เดกแรกเกดปวย มพฒนาการชา จากการตรวจสอบพบวา ปรมาณสารตะกวในเลอดของประชาชนโดยสวนใหญอยระหวาง 30-50 มลลกรมตอเดซลตร

ศาลจงหวดกาญจนบรมคาตดสนในป พ.ศ.

2553 ใหบรษทเหมองแรชดใชคาเสยหายให

ชาวบานทไดรบผลกระทบและรบผดชอบการ

ฟนฟสภาพแวดลอม

ลาปาง อาเภอ แมเมาะ ตาบล บานดง ตาบล สบปาด และตาบลนาสก

การไฟฟาฝายผลตไดเรมโครงการเหมองแรถานหนลกไนตและโรงไฟฟาพลงความรอนจากถานหนตงแตป พ.ศ. 2503 และมการขยายโรงไฟฟาเพมจนปจจบนมเครองผลตกระแสไฟฟาจานวน 13 เครอง

ตงแตป พ.ศ. 2535 เกดฝนกรด มฝนจากการทาเหมองทกกระบวนการ ทาใหประชาชนเกดอาการหายใจไมออก คนตามตว เปนผดผนและแพ เคองตา เจบคอ ซงคนปวยทไดรบสารพษจากฝนหนและซลเฟอรไดออกไซดในพนทนนแพทยไดยนยนวาเปนโรคปอดอกเสบนวโมโคนโอซส และโรคพษซลเฟอรไดออกไซดทมาจากมลพษในบรเวณทพกอาศย นอกจากนยงไดรบผลกระทบจากเสยงดงอยางรนแรงจากการระเบดหน

ศาลปกครองเชยงใหม มคาตดสนในป พ.ศ. 2552 ใหกฟผ.ดาเนนการอพยพหมบานออกนอกรศมผลกระทบ 5 กโลเมตร ใหกาหนดพนทปลอยดนกบชมชน (Buffer Zone) และทา Bunker โดยในจดปลอยดนตากวา Bunker เพอลดปญหาฝนละออง และสงใหกฟผ.จดทารายงานการตรวจสอบสภาพสงแวดลอม (E.A) ทก 2 ป และเสนอตอสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมพจารณา

ง -

7

ชมชนทไดรบผลกระทบ

ประเภทเหมอง/บรษท และลกษณะเหมอง

ลกษณะของผลกระทบ และชวงเวลาทไดรบผลกระทบ สถานการณปจจบน

จงหวดพจตร อาเภอวงทรายพน

แรทองคา ป 2542ไดมการสารวจพบสายแรบรเวณเขาพนมพา อบจ.พจตรไดรบประทานบตรขดหาแรทองคาและเปดใหประชาชนทาการขดหาแรแตนอกจากพนทประทานบตรของอบจ.พจตรแลว ประชาชนยงทาการขดหาแรทองคาในพนทเอกชนทอยใกลเคยงอกดวย

การขดหาแรทองคากอใหเกดผลกระทบหลายประการ ไดแก 1) ถกขดจนกลายเปนแองขนาดใหญเสยงตอการถลมทบผทขดแร และกองดนทเกดจากการคดเลอกแรทบถมหนาดนเดมจนสญเสยความอดมสมบรณ 2) การเปลยนแปลงวถชวตจากสงคมเกษตรเปนการขดแรทองคาและทางานรบจาง 3) ปญหาพษสารปรอททใชในการแยกแรซงประชาชนไมมการปองกนทาใหเกดการเจบปวย ไดแก ความดนโลหตสง หอบ นอกจากนยงโรคอนๆ ทเกดจากการทางาน เชน โรคผวหนงจากการแชนานาน และโรคจากการทางานหนกและไมดแลสขภาพ

ในป พ.ศ. 2551 ชาวบานรวมตวกนกบ

ชาวบานในเขตรอยตอ 3 จงหวดระหวางพนท

รอยตอจงหวดพจตร พษณโลก เพชรบรณ

เคลอนไหวคดคานการอนมตใบประทานบตร

เหมองแรเฟส 2

ง -

1

ภาคผนวก จ เกรนนาโครงการเหมองแร (แฟมเอกสารการนาเสนอ powerpoint)

จ -

2

จ -

3

จ -

4

จ -

5

จ -

1

ภาคผนวก ฉ เอกสารประกอบการสมมนาเรอง

“ผลกระทบจากอตสาหกรรมเหมองแรตอสขภาวะชมชน”

(โปรดดรายละเอยดในเอกสารเลมจรง)

ฉ -