egdeegdeNr. 1 - 2009 - 33. årgang

Innkalling til årsmøte i Agder Historielag; sjå side 16

Bli med Agder Historielag påvestlandstur 21.–24 mai; sjå side 11.Påmelding innan 20. mars.

Takk til alle gode hjelpereÅret 2008 har vært et travelt år for Agder Historielag.Dette året ga vi ut ikke mindre enn to viktige, gode pro-sjekter; dvd’en med Sturla Ertzeid filma av Lars Ema-nuel Egeland og Øystein Løland og Jon Løyland-boka«Soger og segner, viser og vers» redigert av LeonhardJansen. Jeg vil derfor nytte første avsnitt her til å takkealle som har vært behjelpelig med dette prosjektet. Vi erutrolig stolte over disse to utgivelsene. Vi har fått inn-spill til flere prosjekter, som tida og kapasiteten til lagetvil avgjøre videre utvikling på. Stor takk også til tur-nemnda for den flotte turen til Nes jernverk og Holtmiddelalderkirke i september 2008. En vellykka oginteressant tur. Og den som skal gå til Vestlandet nå imai, er ikke mindre interessant. Meld deg på straks pådenne også!

ÅrsskriftetVi har fått gode tilbakemeldinger på årsskriftet somkom før jul, selv om det ikke var så omgangsrikt somdet har vært de to siste åra. Denne gangen hadde videssuten ikke så tydelig avgrensa tema som hovedkapit-tel. Det er heller ikke sikkert at årsskriftet skal væreslik. Det kan godt være at «litt av alt» faller enda mer ismak hos historielagsmedlemmene som «mye av få-tema». Dette vil årsskriftkomitéen vurdere nøye fra årtil år. Uansett hvordandet nå blir, så er vi åpnefor alle innspill på arti-kler og tema til årsskrif-tet, men minner om atdet skal være en visslengde på artiklene;minimum 8–10 sider.Mindre artikler enndette kan med fordelnyttes i EGDE.

Årsmøtet vårtpå EvjemoenNok ei gang har vi lagtårsmøtet til Evje ogHornnes kommune; detmest sentrale møtestedah

Lederen harordetOpplag: 1100

Besøksadresse:Gyldenløves gate 11, 3. høgdaKristiansand

Postadresse:Postboks 1364662 KristiansandTelefon: 97 06 44 85

E-post:kontakt@agderhistorielag.no

Heimeside:www.agderhistorielag.no

Ansvarleg redaktør:Borghild LøverTlf: 97 06 44 85

Stoffet til Egdeer levert av:

Beint FossAnders Auen GrimnesLeiv TorstveitBjørn SlettanMagnhild RyggPer GundersenRagnhild Skarsten LarsenPer Jakob SkaanesBjug ÅkreArve AarrestadOlaf MoenAnne AustadBorghild Løver

Grafisk tilretteleggjingog produksjon:

GRAFISK PARTNERHenrik Wergelands gt. 50BPb. 384, 4664 KristiansandTlf. 38 02 19 12Fax 38 02 16 12E-brev: post@gpartner.no

Framsidebilete:Nydeleg natur og vakre kulturminne ventardei som vil på vestlandstur. Her frå Agatuneti Hardanger. Foto: www.agatunet.no

2

eeggddee

3

Skrivaren har ordetGode historievener!

EgdePå Agder gjev mange av dei lokale historiela-ga ut årbøker. Utgjeving av slike årsskrift erviktig på fleire måtar: Historisk materiale somstår i fare for å gå i gløymeboka, vert tekevare på for ettertida. Dessutan stimulerer detinteressa for lokalhistorie. Og i EGDE gjevme meir enn gjerne glimt frå desse ulike års-skrifta. Denne gongen har me fleire bokmel-dingar enn nokon gong. Tusen takk til alle deiflotte bokmeldarane våre!Styret/underteikna har vurdert om det skul-

le kome ut eit tredje EGDE i år, i så fall måttedet ha kome i juni. Det som kjem ut i haust -halvåret kjem ut i byrjinga av september, ognoko EGDE nærare jul midt oppi årsskriftet erikkje mogleg. Men slik det førebels ser ut, erdet nok ikkje overkomeleg med endå eit blad;så difor har me laga eit tjukt EGDE dennegongen, for å få plassert flest mogleg av bok-meldingane. Dersom laga sjølve i større grad

når en vil omfatte hele Agder. Her håper viselvsagt på god oppslutning fra medlemslagog direktemedlemmer. Nå har vi riktig nokøkt årsmøteavgifta til kr. 100.- (tidligere kr.50.-) pr. person, men her får en altså lunchinkludert, som for øvrig ikke dekker matkost-naden, slik at Agder Historielag sponser rest-summen. Årsmøtet er et fint sted å treffe like-sinna, og vi oppfordrer alle historielaga til å tamed seg sine utgivelser for framvising ogsalg. Agder Historielag vil sjølsagt også stilleut sine bøker og dvd’er. Se innkallinga lengerinne i bladet.

Landsmøtet til Landslaget forlokalhistorieLandslaget for lokalhistorie har bestemt atlandsmøtet 2009 blir lagt til Kristiansand, tilDyreparken Rica Hotel. Dette synes vi ersvært hyggelig, og vi vil gjerne vise framlandsdelen vår. Som tidligere år er det

Landslaget som setter rammene, organisererhele landsmøtet, utarbeider budsjett og ståransvarlig for regnskap og underskudd. Men detrenger naturlig nok lokal bistand til praktiskgjennomføring av for eksempel ekskursjoner.Med stor iver har derfor Høvåg Museums- ogHistorielag, Randesund Historielag, BirkenesHistorielag, Tveit Historielag, FlekkerøyHisto rielag, Torridal Historielag, Christians -sands Byselskab og Agder Historielag tatt påseg dette. Siden landsmøtet er lagt til Sør -landet og reisa dermed er svært kort, er detteen unik anledning for alle lokallaga som ermedlem i landslaget til å sende en represen-tant på dette. Datoen er 7. og 8. juni 2009,årsmøteavgifta er 700 kr, og påmeldinga skjertil landslaget sentralt. Vel møtt på årsmøtet vårt på Evjemoen og

landsmøtet til Landslaget for lokalhistorie!

Beint Foss

FRAMHALD NESTE SIDE

kjem med stoff, vil det vere lettare å få til eittredje nummer. Så no har me altså gjeve dykkoppmoding: Send inn stoff til EGDE!Stoffristen for neste nummer er 1. juni.

Bli med på turen tilVestlandet i mai!Turnemnda har lagt opp til ein fantastisk turtil vestlandet i mai, med fruktbløming iHardanger og stogg på nydelege kulturstaderpå vegen. Turen kjem til å verte ugløymeleg,så denne sjansen lyt de gripe raskt; påmel-dinga er no den 20. mars til Risdal Touring,sjå side 11.

Same kontorstad Kommunen er ikkje heilt ferdig med sin delav oppussinga og vedlikehaldet av BentsensHus enno, så innflyttinga let vente på seg.

Dermed er kontorstaden til Agder Historielagframleis i 3. høgda i Mållagsbygget. Fordiarbeidsdagane er så ulike frå veke til veke, såer det ikkje noka fast kontortid; ynskjer du åtreffe meg, må du altså avtale fyrst.

Sjekk heimesida vår!Endeleg har me fått ei heilt oppdatert heimesi-de, sjekk www.agderhistorielag.no straks! Derligg det EGDE ute, der ligg det styremøteopp-rit og årsmøteprotokollar – og årsskriftregiste-ret, ikkje minst. Den flotte sida er komen påplass etter eit særs godt samarbeid medTormod Engebu, ein ung, datakyndig mannmed sterk historieinteresse.Som alltid er telefonnr. 97064485 til meg

og Agder Historielag om det er noko du lurerpå eller vil tinge.Sjåast!

Borghild Løver

4

FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE

Minneord om Turid BjørkenesTurid Bjørkenes er ikke lenger blant oss.Hun døde 7. november i fjor. – Hun satteså gode spor i tilværelsen, – i hjemmet, –i skolen hvor hun arbeidet som lektor – ogi styret for Agder Historielag hvor vi lærtehenne å kjenne.Vi satte stor pris på hennes innsats som

mangeårig medarbeider. Hun var et glad-lynt medmenneske med stor evne til åmålbære sitt syn i saker som var tilbehandling, – så vel muntlig som skriftlig. Turid var – i høy grad – med på å

skape den gode atmosfæren som rådet imøtene våre. Vi lærte henne å kjenne som et solsk-

innsmenneske. «E’ det ikkje fantastisk?»kunne hun begeistret utbryte når hun opp-levde noe som gledet henne. – Ikke rarthun selv gledet seg ved blomstene i hagensin. Vi fikk ikke takket henne for innsatsen.

Heller ikke tatt avskjed med henne. Menhun vil leve med oss i minnet, – når viigjen møtes og – hennes plass er tom.

På vegne av Agder HistorielagAnders Auen Grimnes

Utvalet i årets lokalhistoriskeårbok frå Rogaland, Ætt og heim2008, har eit rikt og variertspenn i artikkelutvalet. Detspenner over mange felt, tids-epokar og tema, som det heiter iføreordet. I reaksjonskomiteenhar Turid Skimmeland sete somredaktør, og med seg har hohatt triumviratet Olav E.Skjervik, Jørg Eirik Waula ogJohn A. Asland, eit dyktig ogkompetent utval med djup histo-risk innsikt, etter artikkelutvaletå døme. Som også utvalet presi-serer, saknar vi nokre ord fråRyfylke, som vi her i Vest-Agdergrenser til i våre vidstrakte heie-område. Men kjem det ingenartiklar, så vert det heller ingenpå prent.

Årets årbok rommar ni artiklar, med dertilhøyrande forfattaromtaler, og det er ikkje flei-re enn at eg i denne vesle omtalen vil nemnealle saman. Fyrst ut er Inge-Johan Aurslandmed ein artikkel om Brukarane på Nodland iFørresfjorden, ca 1885–1750. Artikkelen rom-mar også ei enkel slektstavle som byrjar i1590 med Bård Emberland og sluttar medAnna Hansdtr, gift med Lans T. Svinali ogdød i 1732. Det er ei soge om medgang, ommotgang og om harde vilkår dei vel hundreåra artikkelen talar om.

Finn Endresen har skrive om Urolighetenepå Karmøy i 1801–02 og almuens talsmannKnut Endresen Syre, då bøndene på Karmøyprotestera på at dei vart pålagd å kome medpengar til vegar og bruer til den nye postvegensom skulle byggjast gjennom Kristiansandstift – ei soge som levde på folkemunne lengeetter at dei som hadde protestera var gått igrav. Det er ei spanande og godt skrive histo-

rie det er vel verd å bruke nokre kveldstimarpå.

Sangens Ustraffelighed heiter artikkelensom Jan Fredrik Berg har skrive. Her møterein mange av Stavangers kjendisar frå midtenav 1800-talet med ein vidkjend Ole Bull godtsynleg, men diskret plassert i kulissane. Det ereit streif gjennom ein heller kuriøs del avRogalands musikkhistorie. Artikkelen er godtillustrera med både fotografi og teikningar, ogmeir enn ein gong kom det liv i smilemus-klane under lesinga. Sandflukta som plaga bøndene på Jæren i

gamle dagar skriv Alf Tørum og Ove T.

5

Minneord om Turid Bjørkenes

God og lødig årbok2008 frå Rogaland

FRAMHALD NESTE SIDE

Gudmestad om i artikkelen Litt historikk omsandflukt på Jærstrendene. Dei har makta åskape spaning ut av ein så tørr materie somsand. Rikt illustrera med grafar og teikningar,gamle kart og moderne fargefotografi har deiskrive årbokas lengste artikkel. Den gir eitgodt innsyn i både topografi og geologi og erganske levande i si form. Årtets «dyrehistorie» kjem med Nils Olaf

Østrem sin tankjevekkande artikkel – … detgjæld um aa fara godt med feet, som handlarom meieridrifta på Skjold frå den vart skipa i1902, og om det som førde fram til skipinga,om folk og fe og gardane ikring. Sigmund Kveinen har skrive om Røgvær-

ruta og miljøet rundt. Mange veit nok ikkje at«Røgvær» var ein motorkutter som i fleire tiårgjekk i rute med gods, post og passasjerar. Såher har vi årbokas maritime transporthistoriegjennom Førdesfjorden og Karmsundet fråmidten av førre hundreår. Både Stavangerflint og Egersund

Fayancefabrik har fått sine kunstnarportrett.

Flinten med eit portrett av Inger Waage, somvar kunsthandverkar og designer mellom 1953og 1979, rissa med Jan Gjerdes ord. JohnFaltin Hafsø teiknar tre kunstnarprofilar vedFayancen. Fyrst han som leia bedrifta i 30 år,Andreas Ollestad, så Theodor Peter NikolayFriestad, og til sist Jacob Bjorheim. Dei trehar lagt mange alen til fabrikkens gode namnog rykte, og mange av tinga dei skapte, står idag høgt i kurs på auksjonar landet rundt. Detgjeld også Inger Waages fargerike design,ikkje minst frå 60-åra. Faltin Hafsø har også skrive om

Feriekolonien Lien, som fayancearbeider-for-eningen kjøpte i 1853 og som var flittig i brukav dei tilsette i bedrifta. Artikkelen tar særlegfor seg fire familiar som brukte mykje tid ogmange feriar på Lien. Konklusjonen må verte at årets bok frå

Rogaland Historie- og Ættesogelag er god ogleseverdig og ei fargerik rose i hatten tilredaksjonsutvalet, som hadde fått inn fleirehistorier enn det vart plass til denne gongen.Dei gjorde gode val.

Per Gundersen

Troen på trolldom forekommer ide fleste kulturer og ulike tids-epoker. Interessen for det somikke umiddelbart lar seg forklaresynes også i dag å være stor.Noen taler om kulturens deseku-larisering. Folklorist og kulturhis-toriker Ørnulf Hodne er aktuellmed boken Trolldom i Norge hvorhan setter «hekser og trollmenn ifolketro og lokaltradisjon» inn ien bred kulturhistorisk kontekst.

Her i landet ble rundt 800 personer, i hovedsakeldre kvinner, dømt for trolldom på 1500- og1600-tallet. 307 ble dømt til døden for ondsin-net skademagi mot mennesker og husdyr ikompaniskap med djevelen. I sin kulturhistoriske vandring gjennom vår

6

Trolldom i NorgeAv Ørnulf Hodne

FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE

7

gamle og illegale heksekunst-kultur harHodne blant annet gjort bruk svartebøker,sagn og hundretalls folkeminneopptegnelserfra 1800- og 1900-tallet i tillegg til balladerog eventyr (s. 31). Hovedvekten av boken viesulike former for magi i folketro og lokaltradi-sjon. Vi deler gjerne inn i tre hovedkategorier.Hvit magi er trolldom med et helse- og lykke-bringende formål. «Snåsamannen», hjelp-somme signekjerringer og blodstemmere ereksempler på dette. Svart magi kan deles oppi to kategorier. Den «mildeste» formen ermaleficium, magi med et skadeforvoldendesiktemål som å påføre folk og fe sykdom. Denfarligste varianten kalles diabolisme. Herfinner vi djevlepakter og heksesabbater.Hodne har også adskilt disse i sin fremstilling.Overvekten av plass til skadevoldende troll-

dom syner hva som har hatt betydning for folkflest. Her blir man kjent med opphavet til enrekke skikkelser og begreper jeg tidligere kunhar kjent som ord. Boken er spekket med levendegjørende

beskrivelser av trollfolk, trolldomsteknikker itillegg til generelle karakteristikker av tenke-måter bak trolldomstro. Fremstillingen er pry-det med flotte bilder og den har et hendigstedsregister hvor du kan finne ut om Hodnehar med trolldomsfortellinger fra ditt hjem-sted. Trolldom i Norge er en innbundet bok på

304 sider produsert av forlaget CappelenDamm 2008 som kan anbefales på det var-meste.

Per Jakob Skaanes

Terje Sødal er universitetslek-tor ved UiA på institutt forreligion, filosofi og historie.Der holder han forelesninger ihistorie. Til Skræk og Exempelgir et innblikk i tenkemåter ogkulturhistorie på Agder i svun-ne tider og skulle fange inter-essen langt utover historiestu-dentenes rekker.

Boken bærer undertittelen «Trolldom, kri-minalitet og dødsstraff på Agder ca. 1550-1700» og tematiserer kriminalitetsmønsterpå Agder. Til Skræk og Exempel er delt itre, hvor del én omhandler kriminalitet i sinalminnelighet, del to dødsstraff og del tretrolldom og hekseri. Sødal benytter bøtelis-ter, tingbøker, diplomer og kilder fra høy-ere rettsinstanser når det gjelder «vanlig»kriminalitet. I kapitlet om dødsstraff, harSødal trukket veksler på lensregnskapene.Sødal har i stor grad latt kildene tale forseg, slik at menneskene selv kommer tilorde.

Til Skræk og ExempelAv Terje Sødal

FRAMHALD NESTE SIDE

8

Liv i LandvikLandvik historielag 2008Årsskriftet er ei uinnbundenbok på 119 sider (inkl. 15 siderreklame). Alt i alt inneheldboka 24 artiklar, medreknaminneord, dikt og skildringarfrå historielaget sine turar detsiste året.

Det er ikkje alle artiklane som er like gode åreferere frå; mange historiske skrifter vertofte prega av oppramsingar av namn og års-tal. Årets årsskrift er vorten ei god og mang-faldig samling artiklar, både frå fjern fortidog opp til nyare dato. Mykje av stoffet ersærs lokalt, men det er slik det skal vere! I år kan ein lese om Arild Udjus og

Tyrifrøkna som har gjeve ti tusen kr av inn-kjørte midlar til husbyggjing i India, barndo-mens sumarar i «Tantenes hus» på Haaø, ogglimt frå sagatida med kloke Marit Frode,leiaren Terje Bonde og konerøvaren ØyvindGanger. Livet på Roresanden på 1950- og 60-talet

var eit ganske anna enn det ein ser i dag. Detvar på den tida lukka var å få urinblæra fråden nyslakta grisen blåst opp og nytta til fot-ball. Det meste skjedde på bedehuset,Frelsesarmeen og på fråhaldslaget, og einkunne råke på personlegdomar som Boris

Det sier mye om et samfunn hva som erkriminalisert og hvilke typer lovbrudd somhåndheves. Hvordan har rettssystemet reagert,og hva har det reagert på? Vi får et innblikk iAgders rettssystem fra pågripelse til straffe-fullbyrdelse, men også i folks forhold tilloven. Da som nå er en stor del av voldskrimi-naliteten i stor grad knyttet til fest og fyll.Setesdølenes hovedfornøyelse syntes foreksempel å være «blodsutgytelse og sterkdrikk» (s. 32–33). I indre Agder hvor det bleregistrert hyppigere voldssaker med døden tilfølge, ble det henrettet svært få personer.Langs kysten hvor det ble registrert langt

færre drap, var det derimot langt hyppigerehenrettelser (s. 102–103). Del to og tre inneholder flere eksempler på

brutale straffemetoder. Jeg bladde forbi flere,det ble vel brutalt. Da var det mer underhol-dende å lese om enkelte kuriøse forbrytelsersom «omgjengelse imot naturen ved beblan-delse med en ku» (s. 85) og regelrett trollskapi siste kapittel. Til Skræk og Exempel er en innbundet bok

på 197 sider utgitt på Portal forlag A/S somgir et svært interessant innblikk i regionalkriminalitets-, straffe- og trolldomshistorie.

Per Jakob Skaanes

FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE

9

Byguide Werge -landenes KristiansandAv May-Brith Ohman Nielsen og Jahn Holljen Thon

Wergelandselskapet i Kristian -sand si oppgåve er å gi kunn-skap om Wergelandfamilien sittliv, verksemd og idear. Det eringa dårleg målsetjing. Og i trådmed denne målsetjinga har sel-skapet gitt ut denne boka, gui-den om Wergelandfamilien ogKristiansand. Denne tida er mesthundre år. Skrivarane har valt åleggje vekta på tida kring 1800.

Og dei fører oss systematisk framover. Førstgir dei eit godt bilete av den internasjonalebyen Kristiansand. Der hadde vel halvparten

av bebuarane namn med utanlandsk opphav.Og med den nære tilknyting Kristiansand hartil Danmark, kunne ein i byen kvar dag høyredansk tungemål. I seglskutetida varKristiansand den mest sentrale hamna i landet.Og inga anna hamn tok imot så mange varersom skulle til andre stader. Kort sagt: Ei tran-sitthamn. Tida og byen var også prega av Napoleons -

krigane både på godt og vondt. På kapring avskuter kunne ein tene store pengar. Men peng-ar var til lita hjelp når engelskmennene blok-

Boris, Kinka Basara og Roretrollet. Bornajeppa på pinne, lakka paradis og rann på regn-frakkar på Holtehaugen. Det gjekk også an ågå på «Handelsforeningen», der dei kunneskilte med «Kolonial, mel, fetevarer, stentøi,manufaktur og kortevarer, sykler og symaski-ner, gjødning og fôrstoffer, bensin og oljer». Itillegg var Handelsforeningen autorisert radio-forretning, og hadde telefon! På Saniteten sine sumarfestar kunne ein

eitt år få ertesuppe – med folk sine tilsidelag-de fleskesvorar. Heile øvre Landvik samlasvor når dei stekte flesk, la han ned att i sylte-laka, og sende til Saniteten så ertesuppa skulleverte god og feit. Du får bli med Ole Risbrona på ein drama-

tisk og stormfull julehandel til Arendal, og dublir kjend med ein av dei siste med arbeids-nemninga Emissær. Han heitte Karl Igland ogkom frå ein stor familie i Hålandsbygda. Hanreiste alt som 16-åring ut for det NorskeLutherske Indremisjonsselskap, og hadde langfartstid som forkynnar og kassemakar. Vi får vere med på ein skitur over «kvite

flekkar» frå Øynaheia til Grimstad, skildra ibeste hyttebokstil. Det er så godt skrive, at

alle vi som har vore på tilsvarande turar oppigjennom nikkar og ler gjenkjenneleg avunderlege retningsval, snauhogstar utan snø,og lier som synar seg å ikkje vere lier, menbratte fjellveggar… Barnevandringane på Agder er det heile tre

artiklar om i årsskriftet. I 2009 kjem filmenom Yohan, og det er framleis mange etterko-marar i Landvik etter desse borna. Dette varungar som, heilt ned til 7-årsalder, gjekk påbeina frå dei indre bygdene i Vest-Agder og10-15 mil til Austlandet; det var dette deikalla området mellom Kristiansand ogArendal. Barnevandringane fann stad frå 1830til 1910 – ein periode med stor armod og storeungeflokkar. Det vart sagt at til og med fan-tane heldt seg borte frå desse bygdene! Detvar hardt arbeid, lange arbeidsøkter og lite fri-tid, og borna fekk opptil 40 kroner for å gjeteein sumar, nok til å berge familien om vinte-ren. Dette og meir til kan du lese i Liv i Land -

vik 2008.

God lesnad!Olaf Moen

FRAMHALD NESTE SIDE

10

kerte Skagerrak. Mangelen på korn skaptesvolt og naud. Boka gir eit godt bilete av denne tida. Og

om korleis dei rike tok i bruk ideane tilRousseau og romantikken. For det er alt dettesom er bakteppe, i byen der barna til Aletteog Nicolai Wergeland vart fødde. Alette var fødd inn i «dei beste krinsar».

Faren, Henrik Arnold Thaulow, var by- ogrådhusskrivar i Kristiansand. Nicolai komsom nyutdanna prest/adjunkt til byen. Derråka han Alette og etter vel eit år var dei gifte. Nicolai var uvanleg skuleflink. Det var

denne evna som førde han frå Korskirken sinfattigskule i Bergen til Universitetet iKøbenhavn. Der tok han teologisk embetsek-samen med beste karakter. Etterpå skreiv hanei avhandling som han fekk universitetet sigullmedalje for. Me kan lese om denne uvan-leg gåverike Nicolai, og korleis han brukteevnene sine i Kristiansand. I historia harNicolai blitt ein mislykka mann, men på eittområde lykkast Alette og Nicolai: Oppsedingaav eigne barn og brorsonen, Harald NicolaiStorm Wergeland. Harald vart statsråd ogkommanderande general. I boka får me vitekva teoriar Nicolai bygde denne oppsedingapå.

Henrik, Camilla og Oscar fårkvar sine kapittel. Gode kapittelsom fortel om desse barna og til-knytinga deira til Kristiansand. Boka har mange sitat og dikt

frå alle desse fem iWergelandfamilien. I kapitlet omHenrik burde dei teke med at dik-tet «Mig selv», som er med iboka, og «Den engelske Lods»,første gongen var prenta i«Christiansandsposten».Skodespelet hans, «SelskabetKringla», hadde premiere iKristiansand. Og folk fråKristiansand alltid var velkomne iheimen hans i Oslo. Nicolai vart aldri biskop fordi

han kom frå små kår. Om bådeHenrik og Oscar sitt arbeid er detsagt at dei arbeidde for «Under -

klasserne i alle Retninger». Boka er krydramed mange, gode bilete frå vår tid. Dei passargodt saman med tema i teksten. Nokre stader er teksten skjemd av skrive-

feil. Til dømes liten bokstav i eigennamn og iskrivemåten av namnet til Oscar. I overskriftaer han kalla Franz Josef Oscar Wergeland. Påbilete av gravstøtta hans på sida etterpå i bokastår det korrekte namnet: Joseph Frantz Oscar.Verre er det at han blir kalla kommanderandegeneral på Gimlemoen og at han var genera-loberst. I Noreg var det berre ein kommande-rande general og ingen generaloberstar. Oscarvar generalmajor. Heilt til slutt i boka er det ei side om bøker

for dei som vil lese meir omWergelandfamilien. Lista er god, men eg sak-nar Vilhelm Krag «Min barndoms have» ogårsskriftene frå 2006 og 2007 tilChristianssands Byselskab. Serleg i årsskrif-tene er det mykje nytt om familien Wergelandog Kristiansand. Familien Wergeland si tid i Kristiansand er

ærleg verd ei bok, og det har dei fått. Her ertekst, kart og bilete som til saman er ein godguide, som du kan bruke både som gjest ellervert.

Leiv Torstveit

FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE

11

Evjemoen, 4735 EVJE

37 93 15 15 www.touring.no

Utne hotell

Frå Flåmsbanen

Røldal Stavkyrkje

Agatunet

BLØMANDE TUR TIL

HARDANGER21.-24.05.09 4 dagar

Dag 1. torsdag 21. mai : Me reiser frå Evjemoen kl.0900 på Kr. himmel-fartsdag og legg fyrste stopp til Jernvinnemuseet på Hovden, så køyrer me til Haukeliseter kor me tek ein god pause, og ein herleg lønsj (ikkje inkl.). Mette og klåre for nye inntrykk køyrer me til Røldal og tek ein tur innom stavkyrkja. Vidare går turen til Agatunet, før me til kvelden tek inn på det historiske Utne Hotell. Her ventar vertskapet med vedunderleg middag i nydeleg landskap.

Dag 2. fredag 22.mai : Etter ein solid frukost set me oss i bussen og reiser til Herand, der me skal innom fleire historisk interessante ting, m.a. Helleris-tingane på Bakke. Me tek òg ein tur innom den freda Tveiti Oppgangssag som kom til bygda i 1909 og var i sving fram til slutten av 1970-talet. Her kan me framleis, ved å seie frå på førehand, sjå sagmeisteren jobbe. Turen går så til båtmuseet. Båtbyggjing var ei viktig næring i perioden 1850-1950, og mykje av materialane som vart nytta til båtbyggjinga kom frå sagbruket på Tveiten. Frå Herand legg me vegen om Jondal og får til dømes med oss Jondal kyrkje, og kanskje ein tur opp mot Folgefonna? Vidare tek me ferja frå Jondal til Tør-vik- og køyrer til Norheimsund og vitjar Hardanger Fartøyvernsenter-Museum. Her er det mogleg å kjøpe seg nonsmat. Derifrå køyrer me til Voss og over-nattar 2 netter på Park Hotell. Middag på hotellet.

Dag 3. laurdag 23.mai : Etter frukost har me ein heil dag til disposisjon i ei verd full av historie og fruktbløming. Me skal gjeste heimstaden til Sivle, sjå Stalheimskleivane og ta ein tur med Flåmsbanen. Me bruker heile dagen og tek ein lønsjpause der det høver i programmet. Når dagen er omme, er det godt å kome attende til hotellet på Voss og ein god middag.

Dag 4. sundag 24.mai : Me koser oss med frukost og pakkar så sakene våre ut i bussen. I dag skal me ta oss heim, men me skal innom mange flotte sta-der undervegs. Me køyrer frå Voss, tek ferje frå Brimnes til Bruravik og derifrå til Kjeåsen og om ynskeleg vidare til Simadalen og kraftstasjonen der. Her er det på førespurnad mogleg med omvising og besøk i det regionale besøkssen-teret. Vidare går turen via Lofthus og Ullensvang til Røldal. Herifrå køyrer me til Haukeliseter og tek ein god stopp for å ete lønsj (ikkje inkl.). Etter pausen køyrer me vidare over Haukeli og til Hovden. Så køyrer me ned Setesdal og reknar med å vere attende på Evje i kveldinga.

Pris kr. 3990,- pr. person i dobbeltrom.

Einskildromstillegg kr. 800,-

Inkl.: Buss t/r, 1 overnatting på Utne Hotell, 2 overnattingar på Park Hotell Voss, ferje Jondal—Tyrvikbygd, ferje Brimnes—Bruravik, 3x frukost, 3x mid-dag, vegavgifter og mva. Lønsj/inng.pengar er ikkje inkl. (NB. Det er særs greitt å parkere på Evjemoen)

Påmelding og nærare informasjon innan 20.03.09, ta kontakt med:

12

Dei gav oss ein arvÅrsskrift 2008 frå Austre Moland historielag

Årsskriftet frå Austre Molandhistorielag for 2008 er detåttande i rekkja og inneheld 77sider tekst og 21 sider med foto-grafi frå arbeid og fest i dennære fortid. Utvandringa tilAmerika og skulehistorie erhovudtema. Elles er det fortaltom sjømenn som omkom påymse vis, om ein sagbruks-grunnleggjar og ein gullsmed-karriere, ein bygdeoriginal og eiarbeidsam husmor. Me får viteom ein av fjellmannsvegane påAgder og slakting av jolegris.Årsskriftet femner vidt og harmykje leseverdig stoff. Mykjehar fyrst og fremst lokal interes-se. Men fleire av artiklane vilvere av interesse for ein vidarelesarkrins.

Utvandringa til Amerika som i Austre Molandstarta på slutten av 1830-talet, er eitt hovudte-ma i boka. Her får ein fylgje enkeltpersonarog heile familiar på ferda over blåmyra ogvidare inn i landet der dei ofte etablerte segsaman med sambygdingar. Etterkomarane avnokre av utvandrarane vert fylgde heilt opp tilvår tid. Helge Ove Tveiten har ein interessantoversiktsartikkel der omfang, årsaker og kon-sekvensar av utvandringa frå Austre Molandvert drøfta. Utvandringa var på topp i perio-den 1896-1905 då gjennomsnittleg 40 perso-nar årleg reiste frå bygda. Det var mest dob-belt så mykje som gjennomsnittet for heileAust-Agder som hadde nest største utvan-dringa i landet etter Vest-Agder. Det vartronge økonomiske tider og mangel på arbeid-plassar som låg bak, noko som òg haddesamanheng med stor innvandring frå dei indrebygdene og Vest-Telemark. Krakket i Arendali 1886 forplanta seg til kommunane omkring.Mange molendingar var skipsbyggjarar sommiste arbeidet. Frå Austre Moland hadde detkome mykje tømmer til skipsbyggingsindus-

trien. Når denne næringa fekk problem, vartdet mindre bruk for tømmer. Men på 1890-talet var skogane uthogne, og dermed vart detmindre bruk for skogsarbeidarar. I artikkelen «To unge skjebner» kan me

lese om to brør som var sjømenn på kvar sittskip og omkom på slutten av 1800-talet. Deneine omkom ved forlis i den engelske kanal18 år gamal, den andre drukna i Skellefteå iSverige 17 år gamal. Vidare er det to artiklarom minne frå andre verdskrigen då to sjø-menn frå Austre Moland omkom i 1942 etterat skipet som dei var på, vart torpedert av eintysk ubåt i Atlanterhavet. Frå næringslivet i nyare tid er omtala

Landbøsaga som gründeren Christen Landbø

13

(1905-1996) bygde og dreiv fram til 1987.Dette vart ein viktig arbeidsplass med 7-8mann i arbeid på det meste. Livssoga tilmolendingen Karl Lauvland fødd i 1922 somutdana seg til gullsmed og slo seg til iKristiansand, har òg kome med.Bygdeoriginalen Adolf Johansen er det mangesoger og hermer etter, og 92 år gamle BirgitGulbrandsen i Storemyr fortel om arbeid ogminne frå eit langt liv. Ole Georg Fjærbu og Helge Ove Tveiten

fortel om fjellmannsvegen gjennom Molandtil Arendal. Tre fjellmannsvegar frå dei indrebygdene kom ned til Arendal. Desse veganesom kan vere framhald av dei gamle allman-navegane heilt tilbake til folkevandringstidaog vikingtida, var sterkast trafikkert på 1800-talet. Det er med eit kart over vegen fråImeland i Åmli gjennom Froland og Molandtil Arendal. Bilete viser spor etter vegen som iden seinare tid stykkevis har vorte rydda ogvedlikehalden. Her må det vere fine turmål forinteresserte. Kan vegen sporast vidare innoveri landet? Kan dette vere tema for gransking iÅmli og Nissedal? Slakting av jolegrisen er skildra i detalj i ei

interessant minneoppgåve av Ole T.Skjævestad, tilrettelagd av Torjus A.Skjævestad. Dette er eit døme på kor arbeids-krevjande naturalhushaldet kunne vere, heile

prosessen tok to dagar. Då var det ikkje berreå gå på butikken og kjøpe ferdiglaga ribbe ogsylte. (Denne artikkelen er også publisert iEgde nr 2 – 2008 men her utan dei to biletasom er med i årsskriftet). Skule er eit anna hovudtema. Austre

Moland var inndela i 5 skulekrinsar som fekkskulehus i perioden 1856-1869. 4 av desseeksisterer framleis etter ombygging til bustad-hus. Bilete før og etter ombygging er med foralle husa. Jan Kløvstad har ein svært lesever-dig artikkel om den fyrste folkehøgskulen påAgder som var i drift på Skjulestad i AustreMoland i to vintrar frå 1873. Den kom i gangetter initiativ frå den gåverike bonden IvarFløistad som då var 27 år gamal. Han haddegått på Sagatun folkehøiskole på Hamar oghadde fått store visjonar om folkehøgskulen.Han greidde å samle inn pengar til drifta ogfekk den 26 år gamle Viggo Ullmann til ådrive skulen. Ullmann vart seinare stortings-president og amtmann i Bratsberg (Telemark).Ivar Fløistad og mange av elevane fekk sei-nare viktige posisjonar i samfunnet. Men pie-tismen hadde då fått kraftig fotfeste i distrik-tet, og pietistane var sterkt imot skulen somdifor vart flytta til Landvik der han òg fekkmotbør. Etter fire år der vart han flytta tilSeljord. På sikt var nok dette eit stort tap forfylket. Bjug Åkre

Vekkelsesvind – Den norskevekkingskristendommenForfattarar: Bjørg Seland og Olaf AagedalDet norske Samlaget 2008, 174 sider

Boka byggjer på stoff frå forfat-tarane sine doktorgradsprosjekt.Hovudvekta er lagt på omtale avvekkingar i den lågkyrkjelegerørsla som heldt fast ved bandatil statskyrkja.

Første setninga i boka sende meg radt attendetil barndoms- og tidleg ungdomstid i 1950-

åra. Her vert det peika på at folk i Valle iSetesdal i generasjonar mintest «det storeumbrotet» i 1824, ei religiøs vekking somgjorde dette året til eit tidsskilje. Eg høyrdesoger om spelemenn som knuste felene sinefor det var djevelens instrument – og om kor-leis dei leid fordi dei ikkje fekk bere frammusikken dei hadde i seg. Noko lenger ute iboka, i underkapitlet Kvinnenes plass, er det

fortalt om ei kvinne som straks fekk barn-domsbileta mine til å rulle fram. Ho heitteIngebjørg Berge og var ei kvinne som mor miog morsystrene mine heldt fram som eit stortideal.

Slik trur eg mange lesarar vil kunne møtenamn eller omtale av hendingar som dei sjøl-ve har minne om eller kjenner tilknyting til.Boka har altså utgangspunkt i noko så

tungt vitskapeleg som doktorgradsprosjekt.Dette gjer henne likevel ikkje uskjøneleg,uinteressant eller tunglesen.Det trur eg heng saman med måten boka

er bygt opp på, med hovudkapittel og under-kapittel med overskrifter som gjev ein peike-pinn om kva som skal omtalast, og som er så

velformulerte at dei i alle fall vekte mi nyfik-ne.Hovudkapitla gjev samla den historiske

utviklinga i vekkingstradisjonen frå haugianis-men kring år 1800 og fram til vår tid.Underkapitla er korte med overskrifter sompirrar leselysta.Som døme nemner eg hovudkapittel 4 Når

vekkingsvindane bles, side 67 til side 89.Underoverskriftene i dette kapitlet er alle

merkte med sidetal og lyder slik: Vekkingabryt ut, Predikanten – idol og likemann, Røreved eit sinn, frelse ei sjel, Med i flokken,Bønemøtet, «Han måtte te pers …», Song ogmusikk, Vekkingsvindar – og stillare vêr,Skråblikk og nidvers.Boka kan gje utvida kunnskap ved å nytte

dei presise notane til kvart hovud-kapittel, alfabetisk oversyn overkjelder og litteratur, samt alfabetiskregister over personar, organisasjo-nar og institusjonar.Forfattarane held vitskapeleg og

velbalansert avstand til stoffet. Vedreferat og velvalde sitat får deifram ulike meiningar og sterkekjensler. For å svare på spørsmålet i kapit-

tel 1 Kva er vekking? blir WilhelmKrags artikkel i Morgenbladet medskildring av eit vekkingsmøte iÅseral våren 1904 nytta som eitutgangspunkt.Forfattaren seier «Krag såg men-

tal valdsbruk i framferda til predi-kanten og høyrde fanatismen tale påvekkingsmøtet. På motsett kantfinn vi Oscar Handeland, ein av lek-mannsrørsla sine eigne historiefor-valtarar. Han sat i salen som 14-årigbygdegut. Mange år etter kunne hanfortelje om dyrebare minne frå deisame møta på det same bedehuset. Ihans erindring «lever hendingane …som ein underfull draum».Ja, eg trur mange som har sete

på eit vekkingsmøte og anten føltseg utanfor eller riven med, vil kjen-ne att litt av draget frå vekkingsvin-den i denne boka.

Anne Austad

14

15

To fjotlandsentusiastar har lan-sert ei ny nettside med skikke-leg mykje både stort og småttkulturknask om Fjotland. Sidatek mål av seg til å dekkje detmeste innan kulturhistorie fråbygda.

Med ei levande interesse for kulturhistoria iFjotland spesielt, så går altså Per ØisteinRogstad og Svein Arne Myhren til det steget ålage ei gratis nettside som handlar om bådeskriftspråk, talemål, namnetradisjonar, prim-staven, folkeliv, folkekunst, folkeminne ogalle slags lokale historier og levande tradisjo-nar. Kvar dag er det noko nytt på sida, mellomanna fordi det kjem opp eit nytt ord for dageni form av eit lite sitat – såkalla «Dagens fjot-landsord».

– Kva driv dykk?– Me er utruleg opptekne av historia og dei

levande tradisjonane, innrømmer Rogstad.– Det er viktig å formidle det som har vore

skrive før og leggje til rette for nye artiklar,for det er viktig å få meir på nettet, ettersomstadig fleire gjer bruk av dette mediet og slikhentar seg kunnskap i dag, meiner Myhren.–Sida, som vart lansert 25. august, vert

oppdatert med jamne mellomrom, og det vert

lagt ut nyskrivne artiklar ved sida av gamleartiklar.Rogstad er austlending og Myhren budde

berre ei kort tid i Kvinesdal, men bur no påMørekysten, dermed er det unekteleg nokomerkeleg at dei skulle interessere seg så fryk-teleg for Fjotland – inntil dei fortel at beste-mor til Myhren vaks opp på garden PerØistein no bur på.

– Er det noko lokalt som IKKJE de skrivom?– Åja, utvandringa og gruvehistoria er det

skrive så mykje om og finst det så mange brakjelder på, at me har valt å konsentrere ossom dei andre sidene ved historia.

– Kvar får de stoffet frå?– Det er originalartiklar og eigenprodusert

stoff om kvarandre, det fyrstnemnde sjølvsagtmed løyve frå forfattarane.Sida har ein oversiktleg profil, der emnet

Micropædia Fjotlandica vekkjer særskildinteresse og viser seg å vere ei samling avstutte leksikonartiklar om kulturhistoriskeemne frå Fjotland. – Sit du på noko lokalhistorisk stoff frå

Fjotland, send det til oss, så me kan dele detmed alle! seier dei ivrige grunnleggjarane tilslutt.

Borghild Løver

Gå inn påwww.fjotlandsrosa.no

Dei to grunnleggjarane av nettsida www.fjotlandsrosa.no, Svein Arne Myhren tv. og Per Øistein Rogstad, oppmodar alletil å gå innom kvar dag for å få med seg Dagens fjotlandsord.

16

Agder Historielag kallar inn til årsmøte på Evjemoen (i Evje ogHornnes kommune), laurdag 18. april 2009. Møtelokalet er Major -stuen, (tidlegare Obersten Kurs- og Selskapslokaler) i den tidlegaremilitærleiren, inngang ved hovudport Sør. Innkomne framlegg måvere komen inn skriftleg innan 10. april til på e-postadressa ellerpostadressa (sjå side 2). Spesialtilbod under årsmøtet: SturlaErtzeid-DVD kr. 130.-, Jon Løyland-boka kr. 150.- og Agdersoga kr.300.-.

Det førebelse programmet for dagen er:1. Årsmøtet byrjar kl. 11.00 med ein kort velkomentale av leiar Beint Foss, allsong, musikkinn-slag og føredrag av Kathrin Pabst: Kulturhistoriske muse på nye vegar. Mellom krav fråstaten, folket og opplevingsøkonomien.

2. Frå kl. 12.00 vert det ein time med føremiddagsmat (varmmat), der kvar av dei frammøttelokallaga kan få høve til å vise fram sine siste produksjonar på eigen «stand». I år er deltaka-ravgifta for kvar årsmøtedeltakar/utsending på 100 kr (i staden for 50 kr), men AgderHistorielag sponsar likevel ein del av serveringa.

3. Kl. 13.00 byrjar me på den fastlagde saklista. Ved normal framdrift bør årsmøtet vere sluttkl. 15.00.

Sakliste:1. Val av møteleiar2. Godkjenning av innkalling og sakliste3. Val av 2 personar til å skrive under protokollen4. Årsmelding, sjå s. 18–195. Rekneskap 2008, sjå s. 20–226. Vedtekter7. Innkomne saker8. Budsjett9. Val

Når årsmøtet er heva, vil det vere høve for dei frammøtte til å kome med ymse innspel oginformasjon om tilskipingar i eigne lag m.m. Det ville dessutan vere hyggeleg om dei ulike his-torielaga hadde med seg materiell/årsskrift som dei la fram for sal/presentasjon før årsmøtetbyrjar.

Når det gjeld sak 9 (val):Leiaren, nestleiaren og fylgjande 4 styremedlemer med varafolk er på val under det komandeårsmøtet: Jan Arild Andersen (Stokken Historielag) og vara Jan A. Ommundsen, Hallvard Tveit(Valle Sogelag) og vara Bernt Gautestad, Beint Foss (Tveit Historielag) og vara Helge Wiig ogny styremedlem for Turid Bjørkenes (Holum Historielag) og vara Olaf Ingebretsen (VenneslaHistorielag).

I tillegg er desse to på val i valnemnda: Olav Arne Kleveland og Jørdis Hodnemyr.

Innkalling til årsmøte iAgder Historielag laurdag18. april 2009

17

Styret i Agder Historielag 2008-2009 har vore:

Leiar: Beint Foss, TveitNestleiar: Anders Auen Grimnes, Lillesand

Aust-Agder: Vest-Agder:Direkte medlemer: Direkte medlemer:Anders Auen Grimnes, styremedlem Beint Foss, styremedlemVestre Moland og Lillesand Historielag Tveit Historielag

Kristian Sundtoft, varamedlem Helge Wiig, varamedlemVestre Moland og Lillesand Historielag Holum Historielag

Lokallagsmedlemer: Lokallagsmedlemer:Hallvard Tveit, styremedlem Inge Augland, styremedlem Valle Sogelag Torridal Historielag

Bernt Gautestad, varamedlem Liv Kirsten Rølland, varamedlemEvje og Hornnes Sogelag Tveit Historielag

Ellen Ledaal Gjertsen, styremedlem Ragnhild S. Larsen, styremedlem Arendal Historielag Flekkefjord Historielag

Sveinung Lien, varamedlem Kari Bruli, varamedlemTvedestrand Historielag Kvinesdal Historielag

Jan Arild Andersen, styremedlem Ny styremedlem må veljastStokken Historielag (for Turid Bjørkenes)

Jan A. Ommundsen, varamedlem Olaf Ingebretsen, varamedlemTromøy Historielag Vennesla Historielag

Me oppmodar både lokallaga og direktemedlemene til å kome med eventuelle nye framlegg tilleiar, nestleiar og styremedlemer. Valnemnda vil gjerne ha framlegg, og du kan nå dei på telefo-nen:

Ellinor Lundberg, Arendal, tlf. 37 02 28 26Jørdis Hodnemyr, Vennesla, tlf. 38 15 40 63Olav Arne Kleveland, Evje, tlf. 37 93 36 22Per T. Knudsen, Kristiansand, tlf. 907 82 273

Einskildsaker som lokallaga og direktemedlemene vil ha handsama på årsmøtet, må vere skri-varen eller leiaren i hende innan 10. april 2009. Post- og e-postadresse står på side 2.

Utsendingar frå kvart lokallag og direktemedlemer kan møte, og me oppmodar flest mogleg tilå ta turen til Evjemoen på det komande årsmøtet.

Vel møtt!

18

StyretDet har vore 3 styremøte og 18 saker til hand-saming i 2008. I tillegg har leiaren og skriva-ren hatt møte annakvar veke heile året i snitt.

SkrivarBorghild Løver har vore skrivar tilsvarande20% stilling.

Kontorlokale og arkivLagskontoret har i 2008 vore i tredje høgda iMållagsbygget midt i Kristiansand sentrum.Medlemene i historielaget har alltid kunna nåskrivaren per telefon dag som kveld og tingebøker. Hovudlageret av bøker og årsskrift harvore på Statsarkivet i Kristiansand, dvs. påGimlekollen.

Årsmøtet 2008Årsmøtet vart halde i «Majorstuen» på

Evjemoen laurdag 12. april 2008. Det varmøtt fram om lag 50 direktemedlemer oglokallagsrepresentantar. Nils Voje Johansenheldt føredrag om den tre år korte gullgruve-soga til Arendal. Torbjørg Rysstad og MariaHaugå framførte tradisjonsrike feleslåttar ogSvein Kleivene med muntre historier.Turnemnda hadde førebudd seg godt til års-møtet, og presenterte 4 ulike turar som årsmø-tedeltakarane skulle setje opp i prioritert rek-kjefylgje.

MedlemsutviklingAgder Historielag hadde 840 medlemer den31.12.2008. 35 av desse var lokallag.

Årsskriftet 2008Årsskrift nr. 84 vart sendt ut like føre jul ogvar på 160 sider. Årsskriftet vart trykt i 1400eksemplar. Tema denne gongen var: Sjøfart,

Styremedlemer:Beint Foss, Tveit Historielag, leiar

Anders Auen Grimnes, Vestre Moland og Lillesand Historielag, nestleiar

Ellen Ledaal Gjertsen, Arendal Historielag,styremedlem

Hallvard Tveit, Valle Sogelag, styremedlem

Ragnhild S. Larsen, Flekkefjord Historielag,styremedlem

Jan Arild Andersen, Stokken Historielag, styremedlem

Turid Bjørkenes, Holum Historielag, styremedlem fram til november -08, då erstatta av Olaf Ingebretsen

Inge Augland, Torridal Historielag, styremedlem

Varamedlemer:Helge Wiig, Holum HistorielagKristian Sundtoft, Vestre Mol. og Lilles. Hist.lag Liv Kirsten Rølland, Tveit HistorielagKari M. Bruli, Kvinesdal HistorielagOlaf Ingebretsen, Vennesla Historielag Bernt Gautestad, Evje og Hornnes SogelagSveinung Lien, Tvedestrand HistorielagJan A. Ommundsen, Tromøy Historielag

Valkomiteen:Ellinor Lundberg, ArendalJørdis Hodnemyr, VenneslaOlav Arne Kleveland, EvjePer T. Knudsen, Kristiansand

Revisor:Ettersynet av rekneskapen er gjort av fylkesrevisjonen i Vest-Agder

Skrivar:Borghild Løver, Lindesnes

Årsmelding for 2008Tillitsvalde i 2008–2009 har vore

Verksemda i laget

19

ord/uttrykk, krigshistorie og folkeminne. Iredaksjonskomitéen sat Beint Foss, JohnnyHaugen, Leonhard Jansen, Marie T. Sørensenog Borghild Løver.

EgdeMedlemsbladet EGDE kom ut med to num-mer i 2008. Redaksjonen for dette bladet varBorghild Løver. Bladet vart trykt i 1100eksemplar og sendt ut til alle medlemene.

InternettsideInternettsida til Agder Historielag har vortefullstendig oppdatert i 2008 ved hjelp av eitgodt samarbeid mellom Tormod Engebu ogskrivaren. Sjå www.agderhistorielag.no.

Sturla Ertzeid-dvdVed hjelp av tilskot frå Vest-Agder fylkeskom-mune fekk Agder Historielag produsert eindvd av forteljaren Sturla Ertzeid, filma avLars Emanuel Egeland og Øystein Løland.Dvd’en vart lansert i mars, ein dvd som er eitvellukka døme på at historie av i dag er eitlike interessant prosjekt som historie for hun-drevis av år sidan.

LøylandprosjektetBoka om folkeminnesamlaren Jon Løylandvart lansert av redaktøren Leonhard Jansenden 15. oktober på Revsnes Hotell, og gjordegarantert stor suksess under treet som flottejulegåver. Utdrag frå boka vart dagleg presen-tert i avisa Setesdølen føre jul.

Agders HistorieDet er kome ut fire band av Agdersoga: • 1920-1945 (Kjell Olav Masdalen, 1991,2000 eks.)

• 1840-1920 (Bjørn Slettan, 1998, 2000 eks.) • 800-1350 (Torbjørn Låg, 1999, 2000 eks.). • 1641-1723 (Ingeborg Fløystad, 2007, 2500eks.)

Det femte bandet (1350-1640), som SteinTveite skriv på, kjem vonleg i 2009/2010.I komitéen for Agdersoga sit Stein Tveite,Bjørn Slettan, Gustav Sætra, Berit EideJohnsen og Rune Holbek. Anne Tone Aanbyer biletredaktør.

Annan aktivitet/samarbeidAgder Historielag var til stades påAgderseminaret på UiA i Kr.sand 10. og 11.okt. I tillegg er historielaget sterkt medver-

kande til realiseringa av ei eiga brukargruppeav Bentsens hus (Kronprinsens gt. 59) og harhatt nokre møte saman med kommunen og deiinteresserte i året som har gått.Turnemnda skipa til tur til Nes jernverk sun-dag 28. september, som vart ein stor suksessmed 30-40 frammøtte.

ØkonomiMedlemskontingenten for 2008 var på 250,-kr., altså auka frå året før, noko som har gjortsitt til at det ikkje vart noko underskot i år.Vest-Agder Fylkeskommune gav eit driftstil-skot på 100.000 kr., i tillegg til eit tilskot tilAgdersoga på 50.000 kr. Frå Aust-AgderFylkeskommune kom det 0 i driftstilskot og50.000 kr. til Agdersoga. Rekneskapen visereit overskot på 95.666 kr i 2008.På lager har me ståande ei mengd bøker somsjølvsagt utgjer ein stor verdi, men som ikkjeer synt i jamvektrekneskapen. Desse vert taldeved flytting av kontoret. For fleire detaljar, sjårekneskapsoversyn og revisjonsmelding.

OppsummeringHistorielaget har halde ein høg aktivitet òg i2008. Nettsida er vorten oppdatert, det er gjortdigitalisering av årsskrifta fram til 1952.Representantar frå styret har vore til stades påjubileumsfesten til Vennesla Historielag og påskipingsmøtet til eit nytt historielag iAudnedal. Beint Foss er dessutan varamedlemtil styret i landslaget.I tillegg har me hatt fleire viktige samarbeid-spartnarar som me ynskjer å rette ein særskildtakk og helsing til: Kristiansand kommune,Posebymarknaden, Christianssands Byselskab,Fortidsminneforeningen ogWergelandselskapet, i tillegg til Aust-AgderKulturhistoriske Senter, Statsarkivet og ikkjeminst Vest-Agder og Aust-Agder fylkeskom-mune.

Kristiansand, januar 2009 Beint Foss, leiarAnders Auen Grimnes, nestleiarRagnhild Skarsten LarsenInge AuglandHallvard TveitOlaf IngebretsenJan Arild AndersenEllen Ledaal Gjertsen

Regnskap Busjett Regnskap2008 2009 2007INNTEKTER

Kontingent medlemmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 690,00 175000 168040Kontingent lokallag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 834,00 25000 23518Tilskudd Vest-Agder fylke drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 000,00 100000 75000Tilskudd Vest-Agder fylke Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 50000 50000Tilskudd Aust-Agder fylke Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 50000 50000Tilskudd bok Setesdal Regionråd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 000,00 25000 0Tilskudd bok Setesdalsmuséet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 000,00 10000 0Tilskudd bok Valle Sparebank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 000,00 10000 0Tilskudd bok Sparebanken Pluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 000,00 0 0Tilskudd DVD Vest-Agder fylke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 000,00 30000 0Salg DVD "Sturla kåserer" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 600,00 50000 0Salg bok Jon Løyland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 955,00 45000 0Salg Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 696,00 25000 120695Salg årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 107,50 1000 6180Salg diverse litteratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402,50 1000 430Salg annonser årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 900,00 10000 13850Refusjon m.v.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 581,19 10000 8240Andre inntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 800,00 0 1873

Sum inntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509 566,19 617000 517826

UTGIFTERAdministrasjon/sekretær . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 480,00 65000 62480Husleie/strøm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 000,00 36000 36108Telefon/bredbånd (Inkl. husleie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (239,97) 357Drift hjemmeside/internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 514,00 5000 1224Kontorrekvisita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 4000 2865Aviser/tidsskrifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 545,00 2000 1805Porto og postboksleie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 563,49 50000 50387Trykking Egde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 750,00 26000 24050Trykking årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 000,00 90000 86000Trykking etc. Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 65000 199400Møteutgifter Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 25000 22657Diverse utgifter Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720,00 10000 11247DVD «Sturla kåserer» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 670,00 85000 0Bok Jon Løyland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 061,25 95000 20500Kontingenter/gaver/annet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 569,00 4000 2638Årsmøte Agder Historielag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 995,00 10000 6225Årsmøte landslaget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 0 5958Kjøregodtgjørelse/møter styret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 698,22 12000 10448Regnskap/revisjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 250,00 7000 6688Arbeidsgiveravgift tidligere år . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 0 5555Flytting kontor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 25000 0Diverse utgifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 033,15 2000 0

Sum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 609,14 618000 556592

Resultatregnskap 2008

20

2008 2007BANKINNSKUDDKto. 3000.20.36165 drift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203830,53 233901Kto. 3000.14.30730 prosjekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - 40759Kto. 3000.13.76191 kulturreiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10269,02 10240Kto. 3000.17.73697 drift Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5263,95 5248Kto. 3000.17.73700 plassering Agdersoga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69165,64 66050Kto. 3000.07.24099 skattetrekkskonto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - 4722

SUM BANKINNSKUDD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288529,14 360917

Utestående fordringerTil gode tilskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90000,00 -Til gode annonsering årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9100,00 8100

SUM UTESTÅENDE FORDRINGER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99100,00 8100

SUM BANKINNSKUDD/UTESTÅENDE FORDRINGER . . . . . . . . . . . . 387629,14 369017

Egenkapital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (142818,19) (180547)Udisponert overskudd/underskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (95666,07) 37729

SUM EGENKAPITAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (238484,26) (142818)

FORSKUDDSINNBETALTE KONTINGENTERForskuddsinnbetalt kontingent medlemmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (30750,00) (67720)Forskuddsinnbetalt kontingent lokallag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (636,00) (4064)

SUM FORSKUDDSINNBETALTE KONTINGENTER . . . . . . . . . . . . . . . (31386,00) (71784)

FORSKUDDSINNBETALTE TILSKUDDVest-Agder fylkeskommune (DVD Sturla Ertzeid) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - (30000)Vest-Agder fylkeskommune (Agdersoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (50000,00) -Aust-Agder fylkeskommune (Agdersoga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (50000,00) -

SUM FORSKUDDSINNBETALTE TILSKUDD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (100000,00) (30000)

KORTSIKTIG GJELDPorto årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (17758,88) -Trykking årsskrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - 86000Honorar sekretær . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - (31320)Diverse gjeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - (7095)0

SUM KORTSIKTIG GJELD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (17758,88) (124415)

SUM GJELD OG EGENKAPITAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (387629,14) (369017)

Kristiansand, 2, februar 2009

FINANSOmkostninger bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750,00 1000 763Renteinntekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4 459,02) -2500 -2293Renteutgifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – 500 493SUM FINANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3 709,02) -1000 -1037SUM UTGIFTER/FINANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 900,12 617000 555555

RESULTAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 666,07 0 -37729

Balanse 2008

21

22

23

Lyngdalsboka 2008Same dagen som LyngdalHistorie lag vart stifta, nemndedei opp ein komité som fekk ioppdrag å gje ut eit årsskrift tiljul same året. Og Lyngdalsboka1989 kom ut. Aud JudithSørheim fortel om mykje kritikkog dårleg sal det første året.Men alt året etter retta det seglitt og Lyngdalsboka synte seg åvere liv laga.

Den tjugande Lyngdalsboka har 68 sider medgodt og variert innhald. Alt i alt 29 ulike arti-klar av mest like mange forfattarar. Av dessekan vi her berre nemne nokre få: ArnfinnTveit fortel om Radio Lyngdal som har vorepå lufta i tjuge år. Rolv Gunnar Gitlestad hargått gjennom den kronglute saksgangen førOlavsstatuen kunne bli avduka for 25 år sidan. Om ordførarkjedet fortel Asbjørn Opsal. Hanteikna og laga det for tretti år sidan då han vargullsmedlærling. Her blir vi som lesararimponerte over den idérikdomen og kunstnar-lege utforminga kunstnaren syner. Artikkelenhar svært gode illustrasjonar. Lyngdal Helselag vart starta 5. juni 1908

og kan vise til stor og viktig innsats for folke-helsa. Magnhild Røyrås som har vore leiar ilaget dei siste 15 åra, har gitt ei god innføringi dei ulike oppgåvene laget har arbeidd med;frå dei første åra med kampen mot tuberkulo-sen, gjennom førtiåra å få igang spebarnskon-troll til no ved 100-årsjubileet å stø opp omdiakonarbeidet. I Lyngdalsboka 2008 har Kolbjørn Stuestøl

skrive om barnevandringane frå dei indre byg-dene i Vest-Agder. No er det spela inn film vikanskje snart kan få sjå om desse arbeidsvan-dringane. Men så tidleg som i 1970 vart detreist ein statue av «Gjætarguten på veg» avSigurd Nome utanfor sparebanken i Konsmo.

Gravhaugane på Bergsaker vart undersøktealt i 1818, fortel Frans-Arne Stylegar. Tobias Høyland fortel om «Reiskap før

traktoren og elektrisiteten kom». Artikkelen ergodt illustrert.

Dei fire omslagssidene må nemnast.Utanpå er det gode bilete av Holmen,Brudespranget på Gitlestad og frå Markøy.Inni finn vi innhaldslista og oversiktkart overLyngdal kommune. Mykje meir interessant er å finne i

Lyngdalsboka 2008. Send tinginga di til:Lyngdalsboka Postboks 121, 4575 Lyngdal.Bankgiro: 3085 30 13222. Boka kostar 75kroner.

Magnhild Rygg

24

Gyland har fått nye bygdebøker

Sagbruk, tømmerhogst og tønnebøkring har vært Gylands varemerke. Her har Torbjørn Egeland fraktet tømmer til Gylandsag og høvleri som holdt til på «Bøkkeren»

Bygda Gyland i Flekkefjord fikk førjul ny bygdebok, eller rettere sagtnye bygdebøker. Det som før varEN bok på 600 sider, er nå blitt tilnesten 1500 sider fordelt på tobøker. Bygdehistoriker Lars Fred -rik son Nuland brukte mye av sittliv til gransking og nedskriving.Da han i 1960 utgav første bygde-bok på eget forlag og egen risiko,ble det regnet som et meget ver-difullt arbeid som han hadde brakttil ende. I 1973 kom han med enrevidert utgave. Hans sønn, Frid -tjov Nuland (85), har hatt en hel-dig finger med i alle utgavene.Og så i den utvidede 2008-utga-ven.

Flekkefjord kommune kan skilte med bygde-bøker for Flekkefjord, Bakke, Nes og Gyland,selv om den fra Flekkefjord ikke har særligættesoge. Kun Hidra mangler bygdebok av detsom utgjør Flekkefjord kommune i dag. 75prosent av bygdebøkene som gis ut her tillands, gjøres ved at en fagskribent får oppdragsom strekker seg over år, de fleste bekostes avkommunene. Men Flekkefjord kommune har

ikke bidratt noe til bygdebokarbeidet i Gyl -and. Alt er gjort på frivillig basis. Bygde -bøkene i Gyland er for det meste skrevet avbygdas egne folk og har dermed bevart denfolkelige og nære bygdeånden. Lars Fredrik -son Nulands grunnarbeid har vært et godt fun-dament å arbeide på. Bygdeboknemnda har itillegg hatt svært god hjelp i slektsgransking-en av Signe Zijedemans og Borghild Spork -land som har tatt for seg kirkebøkene tilbaketil 1600-tallet. Men de slektslistene Nulandhadde i de første bøkene er beholdt. Nulandsopplysninger utfyller det som står i kirkebø-kene som har opplysninger fram til ca 1915-1920. Opplysninger fram til i dag har bygde-boknemnda fått ved henvendelse til familiene. Gylandsboka har bilde av alle hus i bygda.

I tillegg er det fargebilder av alle garder. Etgjennomgående trekk er at det gror veldig tilmed småskog på gardene så dyrka jordskrumper inn, trær og kratt tar over. Ellers erdet mange interessante, historiske bilder fraforrige århundre. Flere av dem har aldri værtoffentliggjort før. Kultur og folkeliv-bindet er allsidig og

interessant med mange skribenter. Det er tryktartikler som har vært vanskelig tilgjengeligfør, slik som Peder Kydlands hovedoppgave

om gylandsmålet, Konrad Gylands jordunder-søkelse av jordbunn og dyrkningsfelter, Tor -geir Falkums utgreiing om Homme granit tenog Tønnes Hamars stoff om planter og tradi-sjoner. Fylkeskonservator Frans-Arne Stylegarhar skrevet om de eldste tider og fornminner iGyland – som det er mange av. Naturligvishar det nylig freda langhuset på Sandvand fåttbred omtale i tekst og bilder. Så er det da ogsået av landets best bevar-te langhus fra 1700-tal-let. Tor Kydland har hatt

et omfattende puslear-beid og arbeidet i hun-drevis av timer for å fåpå plass alt det folk harsendt inn om slekt ogætt. Han og AgnarKlungland har skrevetog oppdatert mye avstoffet som omhandlersamferdsel, verdenskri-gene, kirke og kristen-liv, skolen, foreningerog lag. Ikke minst erdet interessant lesning idet særegne kapitteletsom kalles «Folk og hendingar». Her er detbåde lått og løye og krim! Hegland Trykk hargjort et flott arbeid med trykkingen. Bilder tatt

fra tidligere bøker er blitt bedre (!) i gjengi-velsen i den nye. Det er fine fargebilder bl.a.fra den fargerike kirken. Bygdeboknemndasfotograf har vært Liv Marit Netland.Tilgangen på bilder har vært så omfangsrik atbygdeboknemnda alt er i gang med et tredjebind: bildebok som ventes ferdig til jul i år.Folk kan komme med bilder de vil ha inn – ogde kan levere inn rettelser og tilføyelser til de

bøkene som kom ut før jul i 2008. Bøkene ertrykt i 1200 eksemplarer og over halvdelen erallerede utsolgt. Gunnar Skarpodde

25

Agder Historielag er støtta avAust-Agderfylkeskommune og Vest-Agder fylkeskommune

Gyland kommunes siste skolestyre. Fra 1907 til 1937 bygde Gyland 8 skolehus. Likefør sammenslåingen med Flekkefjord i 1965 ble Gyland sentralskole bygd. Da var kom-munekassa tom!

26

Boka om Aanen O. Bergsaker(1808–1879) «Frå bondestove til stortingssal»

Krigshistorie etterlysastOrion Forlag (www.orionforlag.no) har eit nytt krigsdokumentarprosjekt under arbeid medfokus på Felttoget i Noreg 9. april til 10. juni 1940. Boka er eit samarbeidsprosjekt medNorges Hjemmefrontmuseum, og vil difor verte illustrert med historiske bilete frå arkivet tilmuseet. For å kunne dokumentere krigsutbrotet og motstandskampen på ein grundig måte,ynskjer forlaget kotakt med historielaga: Har de aktuelle bilete, kart eller stoff som kaninngå i ei slik bok? Ikkje minst er forlaget oppteke av å skildre dei lokale krigsheltane idenne dramatiske tida. Forlaget får ofte spørsmål frå alle kantar av landet om ikkje det kanfokusere på bragdar utført utanfor hovudstaden, og nett det har dei denne gongen eit sterktynske om.Jan S. Hervig vil leie dette prosjektet. Kontakt han på e-post: jan.hervig@orionforlag.noeller på mobiltlf. 900 66 400

Like før jul kom biografien omAanen Olsen Bergsager, akkuratpå dagen 200 år etter han bleifødt på Eikeland i Hægebostad18. desember 1808. Boka hand-lar om bondeguten fråHægebostad som blei lærar, kyr-kjesongar og stortingsmann, ogikkje minst matematikar.

I heimbygda fekk han med hjelp frå prestenlært seg latin og gresk i tillegg til noko eng-elsk og tysk. Rekning lærte han seg også, og allereie 22

år gamal tok han til som lærar. Snart etter bleihan òg kyrkjesongar. I 1836 gifta han seg medei jente frå Hægebostad, og året etter flyttaparet til Farsund der han tok til som lærar vedFarsund Almueskole. I 1840 flytta dei til Lyngdal der han blei

lærar og kyrkjesongar. Han blei den førstelæraren på den faste skolen i bygda, ein byg-ning som framleis står og no er ein del avmuseumsområdet Klokkergården Bygdetun.Etter eit par år kjøpte han seg gard, og fekksåleis røysterett. Allereie første gongen hanblei valt inn i kommunestyret, blei han ordfø-rar, eit verv han hadde så og seia utan avbrottil sin død i 1879. Ein periode budde familienpå Lunde på Lista, også her var han ordførarein periode.

Ordførarane var då automatisk med i amts-formannskapet (fylkestinget) og i dette politis-ke organet var han ein særs viktig medspelar ialle år. I 1848 møtte han første gongen påStortinget, og her var han fast representantfram til 1873 berre avbroten av ein periode.Han var ein nær personleg ven til SørenJaabæk, og dei arbeidde saman både i amt,storting og ikkje minst i bondevenrørsla. I lik-skap med Jaabæk var Bergsager kjent for åvera sparsam både i kommune, amt og stor-ting. Bergsager interesserte seg særleg forvegutbygging og skolespørsmål. Han var ogsåopptatt av banktilhøva, og var initiativtakarentil opprettinga av Lyngdal Sparebank i 1864. Ådne Fardal Klev har skrive den biografis-

ke delen av boka, og Otto B. Bekken har eitkapittel om matematikaren Aanen Olsen.Boka gir glimt frå livsgjerninga til Aanen O.Bergsager; frå barndom og oppvekst og vidareyrkeskarrieren hans og alle politiske gjeremålhan deltok i. Boka er på 247 sider og harmange fotografi/illustrasjonar i både fargar ogsvart/kvitt – fleire har ikkje vore publisertetidlegare. Boka kostar kr. 300,- og kan tingast frå

Ådne Fardal Klev, Fokvelland, 4580 Lyngdal,tlf. 38 34 62 05 / 92 62 53 07,e-post: fardal.klev@gmail.com

Gunnar Skarpodde

27

Stokken årsskrift nr. 7-2008 To institusjonar, StokkenHistorielag og Eydehavn Museet,står bak utgjevinga, den sjuandefrå Stokken. På 68 sider finn duher mange godbitar om livet slikdet har arta seg i denne særpre-ga kystbygda, som var eigenkommune 1919–1962, då medindustri som viktig næring, menfrå eldre tider med vending mothavet og maritime levevegar.

Ein redaksjonskomité leia av Helga Lid Ballslår fast at årsskriftet «vil gi økt kunnskap omdistriktet vårt». Når ein lesar frå andre strokav landsdelen opnar skriftet, er det just dettesom er vona. Lokalkjente får her hyggeleglesnad om kystfolk før og nå, og dei dregkjensel på personane på bileta. Men sett utan-frå speidar vi meir etter kunnskap om distrik-tet. Finn vi det? Svaret er ja, og det er visse område av historiasom er valt ut. Det første hovudemnet har tit-lane «Matbutikkene på Saltrød» og«Matbutikkene på Eydehavn», dvs. dei to tett-stadene i Stokken ved Tromøysundet. Då han-delsverksemd utanfor byane blømde opp formeir enn hundre år sidan, fekk også dennebygda daglegvarebutikkar. Dels med barn-domsminne og dels med kortfatta opplysning-ar blir utviklinga skissert: frå ei rekke småfor-retningar til sentrale sjølvforsyningsbutikkar.Eit greitt oversyn, med glimt frå «krambua»! Det andre hovudemnet er «Fiskere i gamleStokken», signert Johnny Olsen, som også ermed i redaksjonskomitéen. Som tittelen seier,er det mest å lese om fiskarane, men også rei-skapar og fiskeslag har sin plass. Mange vilnok meine at dette kapitlet er av stor interesse.Det er også fint illustrert. Imponerande var det å lese om EydehavnMannskor, signert Helga. Koret har runda 90-årsmerket, og er framleis eit levande innslag imusikklivet. Også Stokken Hagelag har voreaktiv lenge, men meir varierande. Vidare finnvi ein stutt historikk om Eydehavn bibliotek,med fotoserie som syner samanbygginga av toarbeidarbustader til eit kulturhus. Årsskriftet

blir avslutta med minneord om multikunstna-ren Knut A. Olsen. Som du skjønar er mesteparten av stoffetknytt til historielagets område. Den andreutgjevaren, Eydehavn Museum, finn vi mindreom. Denne meldaren hugsar frå eit besøkmange år tilbake at det fanst særs interessantesamlingar, mest omkring arbeidarkamp, medfaner og foto, og elles mangt om fabrikkanesom utgjorde industrireisinga i førre hundreå-ret. Så her ligg det mykje stoff til neste års-skrift!

Det beste i årets skrift er nok biletstoffet. Herer mange foto, som alle er skarpe og fine. Deigjer teksten levande på ein god måte.

Bjørn Slettan

28

Vårherres palettArne Espelands «Vårherres pa -lett» blei fyrste gong trykt i1924, og i 2008 kom boka i nyutgåve, der teksten er forsiktigmodernisert av Sissel Klokk ham -mer, noko som sikkert var kloktdersom tanken er at mange skallese boka. Ho er blitt leseverdig,og det er noko for ein kvarsmak.

Forfattaren Arne Espeland (1885-1972) erklæ-rer med denne kulturhistoriske skildringa sinkjærleik til heimbygda Lista – «Vårherrespalett, tonenes, fargenes stemningsrike land». Kåre Rudjord skriv i «Listaboka III» at

skulle nokon fortene tittelen Listalandets dik-tar, så måtte det vere Arne Espeland. Eg ersamd med han i det. Høyr berre på dennevakre naturlyrikken frå innleiingsstykket:«Om dagen er du solglitret, om natten månes-kjæret i drømmene mine. Og lukker jeg øyne-ne blott en ørliten stund, vandrer min rastløse

sjel over tusener kjente steder.» Det er mangeslike flotte naturskildringar, som gjer at egikkje kan la vere å samanlikne denne vesleboka med Arne Garborgs «Fred». Innhaldet er særs variert. Eit av stykka for-

tel om den spesielle forma for jakt som gutarpå Lista dreiv. Dei låg bak steingjerde og veif-ta med måkevenger og lokka til seg fugl somkom inn frå sjøen. Så skaut dei. Mang ei godfuglesteik blei eten etter slik ei jakt. I «Juleminner» fortel han om alle dei føre-

buingane som skulle til før dei endeleg kunnefeire jul. Ei underhaldande vitjing utgjordekramkarane som gjekk med ein svær bylt påryggen og baud fram tjuv-varer og krims -krams. Ein av dei mest ihuga seljarane varKristen Kremer, som eigentleg ikkje kom forå selje, han ville berre vise fram, og tok til åpakke opp bukseselar, såpestykke, luktevatnosb. Det var ikkje fritt for at folk kjøpte. Jolekvelden kom, og dei las joleevangeliet,

song salmen «Syng høyt min sjel, vær hjerte-glad» før dei tok for seg av rettane. Fyrstpoteter og fisk med bråna smør. Til sist åt deigrauten. Utanfor skaut gutane helga inn medkvar si dundrebørse. Som vi skjønar, var jole-feiringa noko annleis enn i våre dagar. Eit sentralt stykke i boka er

«Hollenderhuset», ei skildring som har nokoav kriminalforteljinga i seg. Det er nærast eislektssoge, der hovudpersonane, den rikeVidar og den fattige Elbjørg, får kvarandre tilslutt. Men dei må busetje seg i byen, det gårikkje å leve på Lista i Hollenderhuset. Dei mest morosame epistla er «Sjuge folk

I» og «Sjuge folk II», der både Tomine ogAndrias Beer måtte reise til Kristiansand for åbli operert. Desse pasientane var ikkje heiltsom andre pasientar, dei var særs frittalande. Summa summarum: det er ei artig bok å

lese, der ein får ganske god kjennskap til kor-leis livet arta seg på Lista i gamle dagar. ArneEspeland føyer seg inn i rekka av heimstad-diktarar. «Vårherres palett» kan ein tinge på

Klokkhammer Forlag, Nordberg fort, 4560Vanse, eller ein kan spørje i bokhandelen.

Arve Aarrestad

Årsskriftet til BirkenesHistorielagFor 27. gang har Birkenes Histo -rie lag gitt ut sitt årsskrift. Det erpå 80 sider og rommer 15 arti-kler. Lederen i årsskriftnemnda,Ole Aasen, har skrevet 3 av dem.

– Den mest omfattende artikkelen, hele 20sider, er om gården Stoveland. Den har vært ifamiliens eie de siste 300 årene, – i hele 11generasjoner. Hvert 10. år holdes detslektsstevne. Da kan det samles 6-700mennesker på gården. Det er KaiÅnund Stoveland som har skrevetartikkelen. Han har kalt den: «Stove -land og dei som har budd der».

«Historien om Vindslandsfolket»har Anne Marie Moy skrevet.Våningshuset på Vindsland er en prydfor øyet. Det var barndomshjemmethennes. Som 45-åring satte AnneMarie seg ned med penn i hånd for åfriske opp gamle minner. Bare sjeldenhar jeg lest en mer levende og vakkerfortelling. Det er tidsrommet fra 1950til 1971 hun minnes og kaster lys over. Nils Tveide har skrevet om Jens

Sava, – en arbeidets hedersmann avaller beste slag. Han var yngstemannav 10 søsken. Som 80-åring gav hansitt første intervju til Agder Tidend.Intervjuet står i årsskriftet med bildeav Jens med høyrive i handa. I 2008 var det 150-årsjubiléum for

Birkenes kirke. Det er gitt ut eget jubi-léumsskrift i den anledning. Derforstår det ikke noe å lese i årsskriftet omdette. Derimot har Inger B. Slågedalsamlet opplysninger om ting fra gam-lekirka som er tatt vare på. De finsrundt om på Mollestadgårdene. Ogsådenne artikkelen er rikt illustrert. Hunhar satt som overskrift: «Kirkestol blekornbinge på Mollestad».

Årsskriftet avsluttes med: «Bilder fraBirkenesbegivenheter siste år». Her er hele 9ulike kulturarrangementer behendig omtalt –og rikt illustrert. Disse sidene vil være tilglede også i årene som kommer. Honnør ogtakk til Birkenes Historielag for et flott års-skrift.

Anders Auen Grimnes

29

30

Landsmøte for Landslaget forlokalhistorie 5.–7. juni 2009

Her ser vi landsmøtenemnda i arbeid. Ståande til venstre Beint Foss, sitjande med ryggen til Arve Aarrestad, JosteinMolde (ved bordenden), Alf Kristensen, Borghild Løver og Inge Augland. Trygve E. Tønnessen har teke biletet og er diforikkje synleg.

Landslaget for lokalhistorie harbestemt seg for å ha landsmøtet påsørlandet denne gongen, og harplassert møtet omtrent oppå fylkes-grensa mellom Aust- og Vest-Agder;nemleg i sørlandsparken, på RicaDyreparken Hotell.

Det er landslaget som set rammene for møtet ogstår ansvarleg for økonomi/rekneskap og budsjett,men dei treng sjølvsagt hjelp til den praktiskegjennomføringa av ekskursjonane, til dømes. Dethar Flekkerøy Historielag, ChristianssandsByselskab, Randesund Historielag, TorridalHistorielag, Birkenes Historielag, TveitHistorielag, Agder Historielag og HøvågMuséums- og Historielag sagt seg viljuge til å hjel-pe til med. Desse laga saman med dagleg leiar ogleiar i Landslaget for lokalhistorie har danna eineffektiv komité som har sanka sponsormidlar oglagt programmet for to ekskursjonar, der represen-tantar frå dei involverte historielaga vil vere medog gje meir inngåande orientering om områdetsom vert gjesta.Om laurdagen byrjar ekskursjonen kl. 13.00 frå

hotellet, køyrer forbi friluftsområdet Hamresandenvia Birkeland til Lillesand, der me får oppleve einav dei kvite sørlandsbyane med eit yrande folkelivein laurdags ettermiddag. Frå Lillesand i bru overBlindleia til Brekkestø, ein av dei gamle uthamne-ne. Etter ein kort spasertur gjennom den gamlebusettinga, går me om bord i turistbåtar som tekoss innanskjers gjennom «indrefileten» til dennelandsdelen: Blindleia. Me passerer Ågerøya,

Kjøbmannsvig, Bliksund og Gamle Hellesund,gamle uthamner frå seglskutetida. I Skottevig gårme over til bussen att. Den tek oss vidare langskystvegen attende til hotellet.Om sundagen går turen til Kvadraturen,

gjennom «Posebyen» med Nord-Europas lengsterekkje av trehus i samanhang, så langsStrandpromenaden forbi Fiskebrygga, langs hamnatil Møvik, med besøk av kanonmuseet og eit prakt-full utsyn over skjergarden med fantastiske utstil-lingsobjekt, m.a. den nest største landkanonen iverda. Profesjonelle omvisarar vil ta oss rundt her.Frå Møvik køyrer me gjennom Torridal tilVennesla, område fulle av kulturminne. Vidareover Ålefjær og attende til hotellet.Ekskursjonane er av kapasitetsomsyn berre

opne for landsmøteutsendingar, og komitéen opp-modar difor alle lokallag til å delta på landsmøtetog verte betre kjent med landslaget. Er ikkje lagetmedlem frå før, er det no eit greitt høve å verte det.Sidan landsmøtet er på sørlandet, er det ei kort oggrei reise for alle i båe agderfylka. Kvart lokallaghar rett på 1 utsending. Lag med 500 medlemereller meir kan sende to utsendingar, og lag med1000 medlemer eller meir kan sende tre utsending-ar til landsmøtet. Meld på utsendingane skriftlegper post til Institutt for historiske og klassiske fag, NTNU, 7491 Trondheim, eller per e-post tilpost@historielag.org innan 1. mai. Landsmøteavgifta per utsending er 700 kr. Eit eigepåmeldingsskjema er lagt ut på heimesida deira,www.historielag.org. Velkomen til landsmøte påsørlandet!

Borghild Løver

31

Nydeleg tur til Nes og Holt

Ein god gjeng samla seg då omvisinga på Nes Jernverk tok til.

I rommet bak dei to vindauga øvst til venstre på HoltPrestegard ligg seminarsalen der Jørgen Løvland og ArneGarborg har site.

Margot Johanne Gundersen forklarer at storhamaren på Nes Jernverk kunne høyrest langt ut mot kysten.

28. september var det møtt frameit tredvetals historieinteresser-te som fylgde omvisinga på NesJernverk frå kl. 12.00.

Margot Johanne Gundersen (23) var ein særskunnskapsrik omvisar på anlegget. Endå såung ho var, hadde ho faktisk jobba 10 år påNes Jernverk (i turistsesongane), så det var eierfaren dame me hadde med å gjere. Ho for-

talde at masomnen på Nes Jernverk er frå1738, og er den eldste i landet. Opphavlegvart han sett opp i 1665 på Båsland, men vartflytta derifrå og ned til Nes, fordi det på Nesvar ei større elv som gjorde drifta av omnensikrare (vasskovlar dreiv pustebelgane i smia).For kvart tredje år måtte omnen sløkkjast oginnmaten bytast ut, eit sværande arbeid.Nes Jernverk utgjorde eit heilt lite sam-

funn, med ei rekkje bygg for ulike arbeids-

Jernverket ligg idyllisk til på Nes, men soga seier at ein gutunge vart kasta i masomnen etter å ha stole nista til arbeids-formannen.

Nes Jernverk laga òg kanonar.

Omn laga i 1760-åra i rokokkostil, kopi etter Henrich Bechsomn for Fritzøe Verk i 1756. På langsida sit krigsgudenMars med løfta sverd overskrevs på ein kanon.

oppgåver på sjølve anlegget og i tillegg haddedei arbeidarhusa (bustadene til arbeidarane)noko lenger vekk frå fabrikken. At arbeidarhu-sa ikkje låg like ved, men kvar for seg eit styk-ke inn i skogen/heia, var medviten politikk fråfabrikkeigarane si side; dei ynskte ikkje åsamle alle i ei gate som kunne utvikle drikk ogsvir blant arbeidskarane – ved eventuelle sjuk-domsepidemiar vart smittefaren mindre, ogdessutan var det særs viktig å eige noko sjølv.Men me vil nok uansett kalle det eit hardt liv;

FRAMHALD NESTE SIDE

arbeidsskifta gjekk frå 6 til 6 alle dagar.I hammersmia la dei trekol med høgt kar-

boninnhald og jernmalm lagvis; eit nytt lagkvar andre time – og fekk så mykje som 72%jern ut av malmen. I snikkarbua vart tremodel-lane for dei ulike gjenstandane skorne ut – forNes Jernverk laga ikkje berre dei kjende ved-omnane; dei laga kanonar, vaffeljarn, goro-jarn, vedkomfyrar – og ei rekkje gjenstandar istål.

Etter ein herleg lønsj som sjølvsagt barnamnet «spikersuppe» og munkar med kaffipå Nes, drog turdeltakarane vidare til Holtprestegard berre 3 km unna, der den lokalekjentmannen Øyvind Bjorvatn tok imot oss ogunderheldt med artige historier frå gamal tid.Holt Prestegard vart bygd i 1716–1717. På

staden var det ein heidensk steinring og førdette att, var det eit heidensk gudehov her. Frå1839 vart det uteksaminert lærarar i seminar-salen på prestegarden, og namnet på lærarut-danninga var «Holt seminar». Heile 445 ele-

FRAMHALD FRÅ FØRRE SIDE

Middelalderkyrkja på Holt er frå 1100-talet.

Dette er ei av særs få kyrkjer med innebygd dåpsfontene. Detalj frå taket i Holt middelalderkyrkje.

35

var vart uteksaminerte herifrå før dei flyttadenne lærarutdanninga til tukthuset (!) iKristiansand i 1877. Både Arne Garborg ogJørgen Løvland har gått sine ungdomssko påHolt, så presten som bur i huset no, må nokkjenne ærefrykt for staden. Me set stor pris påat han sleppte oss inn i heimen sin.Ein kik inn i middelalderkyrkja frå 1100-

talet vart detòg tid til,der dei vik-tigaste oghøgst verds-ette perso-nane på Nes(mellom

anna fabrikkeigarfamilien) hadde si eiga alko-ve. Kyrkja har eit estetisk interiør og er ei avdei få med «dåpshus» eller innebygd dåpsfon-tene.Tusen takk til Nes Jernverk for flott motta-

king, turnemnda for topp tur og ØyvindBjorvatn for framifrå føredrag på prestegardenog i kyrkja. Me kjem gjerne att!

Av BorghildLøver

Øyvind Bjorvatnheldt eit levandeog lærerikt føre-drag inne påseminarsalen påHolt Prestegard.

N y d e l e gutforma pre-ikestol

ÅrsskriftNr. 66-83 ...........................................kr. 50,-Nr. 84 ..................................................kr. 250,-Agder-bibliografien I og III ...............kr. 50,-Bytingsprotokoll for Kr.sand 1670 ....kr. 50,-Tingbok for Vestre Råbyggelag 1686 kr. 50,-Tingbok nr. 1 for Lista (1657-1660) ..kr. 50,-Odelsmanntalet 1624 for Agder .........kr. 50,-Tingbok nr. 1 og 2 for Mandal Sorenskriveri(1677, 1684) .......................................kr. 50,-Sturla Ertzeid-DVD............................kr. 150,-Soger og segner – viser og vers .........kr. 175,-

Stortingsmann OleFuglestvedtUinnbunden ..........................................kr. 30,-Innbunden .............................................kr. 50,-

Agders Historie 800-1350Agders Historie 1840-1920Agders Historie 1641-1723350 kroner pr. stykkeller alle tre for kr. 1000,-. Fraktfritt.

AnetavleskjemaerMedlemer får 20 stk. gratis. Ordinær pris pr.stk. ..........................................................kr. 1,-Medlemer får 25 % rabatt ved kjøp for kr.400,- eller meir. Rabatten gjeld ikkje ved kjøp av Agders Historie. Porto kjem i tillegg.

Tinging til Agder Historielag, Postboks 136, 4662 Kristiansand eller tlf. 97064485

eller e-post: kontakt@agderhistorielag.no

Bøker frå Agder Historielag

36

De gamle fortøyningsfestenei Ny-Hellesund og fortøy-ningsmetodenes historieAnkerfesta, seglskutetida sine parkeringsplassar Av Jan G. Langfeldt

Dette er ei perle av ei lita boksom tek føre seg historia om for-tøyingsfesta. Boka er systema-tisk og kronologisk bygd opp. Ogderfor tek Langfeldt til med kvasom står i dei eldste lovenevåre.

I dei fekk ein mann bot dersom han ikkjemøtte fram når han skulle vere med på å draeit skip på land. Men når ein var på reis, for-tøyde ein båtane med akterenden mot land.Landtrossa festa ein i naturlege ting som stei-nar, trær eller bygde steinvardar. Langfeldt skriv om alt dette, men han gjer

noko meir. Han har ved hjelp av bilete ogteikningar konkretisert utviklinga av skipsan-ker og landfester. Bilete og tekst utfyller kvar-andre slik at det er ei fryd å lese denne boka.Boka brukar naturleg mest plass på fortøy-ingsfeste laga av jern. Og den historia er over500 år gamal. Ein av dei eldste ringane erringbolten ved Bergenhus Festning. Langfeldtskriv at ein veit sikkert at dei første jernfor-tøyingsringane vart sette ned på Flekkerøyarett etter 1632. Avgifta for å bruke dei var 1skilling per lest. Systematisk nedsetjing avringar kom med Forordningen av 16. septem-ber 1735. Den vart kalla lova om«Ringvæsenet». Den gav grunneigaren rett tilå krevje avgift, ta i mot «Ringpenge». Dessepengane måtte til for at det skulle løne seg åsetje opp fortøyingsringar. Men lønsemda ser ut til å vere lita. Det var

først når ein hadde fleire ringar å krevje innleige for at det kunne bli ein leveveg. Førsttok sjølve innkrevjinga tid, men festa og ring-ane av jern var dyre å kjøpe. Hadde ein mannfleire feste, rodde han frå feste til feste for åkrevje inn leiga. Dei største jernfesta med ringvog over 300 kilo. Langfeld skriv at jernstol-

pen først var festa fast i holet med bly. Menfolk stal lett dette blyet og brukte det i fiskere-iskapen sin. Vart ein teken i å stele slikt bly,kunne ein få tre til fem år i tukthus. Likevelmå slik steling ha vore vanleg. For alt i 1815kom det framlegg om at festa burde støypastfast med smelta svovel blanda med svovel-sand, «timeglas sand». Og nå kjem eg med det einaste eg sakna i

denne boka: Korleis meisla dei ut hola til festaog kvifor brukte dei ikkje sement? Siste delen av boka tek føre seg alle anker-

festa og festetypar ein finn i Ny-Hellesund.Igjen er bileta med på å gjere teksten levande.Men desse festa held på å ruste bort. Her ereit arbeid å gjere for lokale historielag:Vedlikehaldet av fortøyingsfesta i deira områ-de. Jan G. Langfeldt har skrive ei uvanleg god

og gild bok der tekst, bilete og teikningarsaman for-tel histo-ria. Ei boksom allesom bru-kar sjøen ifritida, vilha gledeav. Ja, haho i båten!Då kan duslå opp iboka ogfinne utkva detfestet duser, blirkalla.

Leiv Torstveit

37

Imponerende slektsbok fra Fidjeland i Sirdal:

Fidjeland-slekta iNorge og USA «På veien til kirken ble denunge faren, Torje OlsonFidjeland, overrumplet av ensnøstorm. Han ble funnet halv-frossen og brakt til nærmestehus, et stykke fra hans hjem.Her døde han av lungebeten-nelse og frostskader…»

Dette skriver Jo Ann Nelson Law i forordet tilTone Tjensvold Barstad bok «FidjelandSlekt», skrevet på bakgrunn av hennes altopp-slukende hobby gjennom mange år, slekts-gransking. Hun har i denne store folien på 200sider søkt å finne frem til alle etterkommerneetter hennes tipp tipp oldeforeldre SalveLarsen Fidjeland 1793-1848 og hans hustruInger Larsdatter Lyse, 1799-1872. Torje varett av deres barnebarn og hans gjenlevendehustru Joren/Julia Olson med fire barn vardermed avhengig av slektninger og naboershjelp og støtte for å overleve. Brødrene hen-nes emigrerte til Amerika, og etter hvert send-te de penger så også søsteren og hennes tregjenlevende barn kunne slå seg ned sammenmed dem på gården i Grinnell, Iowa. Jeg skal stoppe mitt referat her. Dette er en

bok som må ha kostet Tone Tjensvold Barstadbåde svette og tårer, jublende gleder og dypeskuffelser i arbeidet med å samle trådene etterhennes oldemor. Det må ha kostet timer, ja årå arbeide det frem. Resultatets faglige tyngdehar jeg ingen bakgrunn for å vurdere, menetter mitt ringe skjønn har jeg ingen grunn tilden minste tvil om denne familiebokas fagligeinnhold. Det er en dramatisk beretning som åpenba-

rer seg mellom permene, krydret og under-bygd med faksimiler av brev og bilder avmennesker steder, hus og gårdsbruk, familier,slike vi finner i tusen gamle familiealbum, ogsom i seg selv er en historisk dokumentasjon.Selvfølgelig er det åpne hull i stamtavleverket.Noen har ikke villet være med, andre er ikkefunnet. Slik vil det alltid være. Men for de

mange som på en eller annen måte har tilknyt-ning til slekten eller Sirdal og Fidjeland –både i Norge og USA – kan ha mange, godeog spennende opplevelser i vente i godstolenmed denne boka. Store deler av den er over-satt til amerikansk. La oss i denne sammenheng ta med at de

som måtte ha korreksjoner eller nye opplys-ninger til boken, kan henvende seg til ToneTjensvold Barstad, født i Stavanger i 1955, ogsom i dag driver eget regnskapsfirma.

Per Gundersen

38

Frå lanseringa av folkeminneboka «Soger og segner – viser og vers», samla av Jon Løyland og redigert av LeonhardJansen. Framme frå venstre: Bjørgulv Løylaand, Olav Løyland og Ingebjørg Thue (alle born etter Jon). Bak står leiar iAgder Historielag Beint Foss og Leonhard Jansen. Foro: Setesdølen

Jon Løyland-boka er her!Den 15. oktober 2008 vart boka«Soger og segner, viser ogvers» med folkeminne samla avJon Løyland, redigert avLeonhard Jansen, lansert påRevsnes Hotell på Byglandsfjord,og eit 50-tals interesserte setes-dølar fekk med seg denne hen-dinga. Boka har fått god omtale imedia, og avisa Setesdølenprenta utdrag frå ho fram til jul.

Jon Løyland (1887–1975) er ein av dei mestmarkerte leiarane i Agder Historielag (sat istyret i 50 år!), han har vore styreleiar iSetesdalsmuséet, hadde sitt eige museum iLøylandsloptet, har vore lærar og bonde, menhan var òg ein ivrig samlar av immateriellekulturminne. Han hadde med seg ei notisboktil å notere i kvar han vandra i bygdene påAgder frå Flekkefjord til Vegårshei/Gjerstad.Mykje av dette samla han tidleg i 1920-åra tileit manuskript som aldri vart prenta. Delar avstoffet brukte han i andre høve, men det erfyrst no med denne boka at dei mange sidenemed folkeminnesamlaren Jon Løyland vertpresentert i samanhang. Han var dessutan ein

god fotograf, og fanga bygdelivet i alle sinemangfaldige gjeremål, og boka har ein eigenbolk med foto. Leonhard Jansen (51), som har redigert

stoffet i boka, har tykt det har vore ein inter-essant og givande prosess. Jansen er Cand.Philol. i historie og jobbar som konservator påSetesdalsmuseet. Han har ei rekkje jubileums-bøker og bygdebøker på «samvitet» og ersåleis ikkje ukjend med bokutgjeving.

– Var det noko av stoffet som var vanskelegå attgje?– Til ein viss grad; du veit, noko av dette

stoffet var i notat- og stikkordform, og då kandet vere noko vanskeleg av og til. Og eg hartilrettelagt språket. Men størsteparten av redi-geringa har eigentleg vore å utelate tekstar pågrunn av plassmangel.

– Når byrja du på dette prosjektet?– Idéen vaks fram for mange år sidan, eg

meiner han kom frå Olav Løyland, og at hanvar med på eit styremøte for 10 år sidan. Menverkeleg fart i dette vart det ikkje før BeintFoss vart leiar i laget og Ragnhild SkarstenLarsen og Hallvard Tveit kom med i nemndasom jobba fram pengar til prosjektet. Sjølvestoffet tok eg fyrst til med i 2005, trur eg, ogvåren -08 vart alt levert til prenting.

– Kva lika du best i arbeidet med boka?– Det var eit fascinerande stoff å jobbe

med, for her får ein brotstykke frå historia, ogdet står skrive så mykje mellom linene.

– Biletutvalet i boka er særs omfattande,korleis har du fått tak i alt?– Mange bilete har eg fått frå familien, ein

del er frå Setesdalsmuseet, nokon har eg tekesjølv, og dessutan har eg hatt folk som harvore på leiting etter bilete for meg andre sta-der. Biletet av Landeeika og Setesdalsloptetpå omslaget vart sendt meg av Anne Bakke,og då var ikkje valet vanskeleg; det var dei totinga som både stod Løyland nær og definerteidentiteten hans på ein framifrå måte.

– Korleis kan folk få tak i boka?– Ja, no er eg faktisk tom for bøker, eg trur

det gjekk mange som julegåver. Men AgderHistorielag har sjølvsagt nokon nede på kon-toret, i tillegg til Setesdal Libris på Evje ogein del butikkar oppigjennom dalen.

– Er det mogleg å få ein presentasjon avstoffet og mannen viss boka skulle verteutseld?– Ja, eg kjem gjerne ein tur med ein pre-

sentasjon med både bilete (powerpoint) ogstoff på ein tre kvarters tid. Boka vart trykt ieit opplag på vel 700, så me lyt vone det ernokon att enno.

– Kva er det neste prosjektet ditt no?

– Nei, det veit eg ikkje, no lyt eg ha einpause og få noko avveksling, gjerne medfysisk arbeid på garden, smiler Jansen før hanhastar av stad til ei jubileumsfeiring av skulenpå staden.

Av Borghild Løver

Leonhard Jansen har redigert sist utgjevne bok frå AgderHistorielag .

Verv ein ny medlem Årskontingent kr. 250,-

� – Klypp ut – �

Ny medlem:Namn: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adresse: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postnr.:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stad: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verva av:Namn: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adresse: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Postnr.: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stad: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Den nye medlemen får tilsendt årsskriftet til Agder Historielag, med-lemsbladet Egde og prisliste, i tillegg til informasjon om laget og inn-betalings blankett.

Den som vervar ein ny medlem kan velje eitt av skrifta under som verve premie (kryss av):�� Tingbok for Vestre Råbyggelag 1686�� Eit årsskrift etter eige val (nokre er utselde, sjå prisliste) �� Odelsmanntalet 1624 (kjeldeskrift)�� Kristiansand bytingsprotokoll nr. 1, 1670�� Mandal tingbok nr. 1-2, 1677 og 1684 (i ei bok)�� Stortingsmann Ole Fuglestvedt.�� Verv 3 nye medlemer og få eitt eks. av Agdersoga (Agders Historie)

BBLAD

RETURADRESSE:

Agder Historielag

Postboks 136,

4662 Kristiansand

SEND KUPONGEN TIL:AGDER HISTORIELAG

POSTBOKS 1364662 KRISTIANSAND

I S S N 0 3 3 3 - 4 0 8 2