Ehli Sunnet Akidesi-----ebu muaz

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

EHL- SNNET VEL-CEMAATN AKDES

Ebu Muaz el-ubukbd

1


MUKADDMEphesiz hamd yalnz Allah'adr. O'na hamd eder, O'ndan yardm ve mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n hidayet verdiini kimse saptramaz. O'nun saptrdn da kimse doru yola iletemez. ehadet ederim ki, Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O, bir ve tektir, O'nun orta yoktur. Yine ehadet ederim ki, Muhammed Allah'n kulu ve Rasldr. "Ey iman edenler! Allah'tan nasl korkmak gerekirse yle korkun ve siz ancak mslmanlar olarak lnz." (Al-i mran; 3/103) "Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan ve ondan da eini var eden, her ikisinden birok erkek ve kadn treten Rabbinizden korkun. Kendisi adna birbirinizden dileklerde bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk balarn kesmekten de saknn. phesiz Allah zerinizde tam bir gzetleyicidir." (en-Nis; 4/1), "Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve dosdoru sz syleyin. O da amellerinizi lehinize olmak zere dzeltsin, gnahlarnz da mafiret etsin. Kim Allah'a ve Raslne itaat ederse byk bir kurtulula kurtulmu olur." (el-Ahzb; 33/70-71) Bundan sonra, phesiz szlerin en gzeli Allahn Kelam, yollarn en hayrls Muhammed Sallallahu aleyhi ve sellemin yoludur. lerin en kts sonradan karlanlardr. Her sonradan karlan ey bidattir ve her bidat sapklktr. Her sapklk ta atetedir. Allah Azze ve Celle mminlere ipine smsk sarlmalarn ve cemaatten ayrlmamalarn emretmi, Kitab hakknda frkalama ve ihtilaf Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin diliyle ktlemitir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Hep birlikte Allah'n ipine smsk tutunun, ayrla dmeyin.(Al-i mran 103) et-Taberi der ki: bn Mesud radyallahu anhden rivayete gre yle demitir: Hep birlikte Allahn ipine sarln 1 ayetinde cemian sz ile cemaat kastedilmitir. Allah Teala yle buyurmutur: phesiz bu, benim dosdoru yolumdur. Buna uyun. (Baka) yollara uymayn. Zira o yollar sizi Allah'n yolundan ayrr.(Enam 153) bn Mesud radyallahu anhden: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem birgn bize bir izgi izdi ve: Bu Allahn yoludur buyurdu. Sonra sana ve soluna da izgiler izdikten sonra yle buyurdu: u yollarn her birine eytan davette bulunur Sonra da bu ayeti (Enam 153.) okudu.2

El-Kurtub diyor ki: Bu yollar Yahudilik, Hristiyanlk, Mecusilik ve dier sapklk ehli frkalar ile 3 cedel ve kelama dalan gruplar da kapsar. Lakin Allah, takdir ettii kaderin gereklemesini1 2

Taberi (4/30) bn Mace ve Darimi. 3 Kurtubi (7/138)

2

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdemrettiinden, Allahn sznde deime olmaz. Bu mmet de Allah Azze ve Cellenin haber verip Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin sakndrd gibi frkalara blnmtr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Eer Rabbin dileseydi, tm insanlar! tek bir mmet yapard. Oysa insanlar srekli gr ve inan ayrl iindedirler. Yalnz Rabbinin merhametine mazhar olabilenler doru yolda gr ve inan birlii salayabiliyorlar. Zaten Allah insanlar bunun iin yaratt. (Hud 118-119) (Allah Tealann: htilaf iinde devam ederler kavlinin iki yn vardr. Yahudi ve Hristiyanlar gibi dinin aslnda ihtilaf ve dinin aslnda ittifak edip grlerde ihtilaf eden bidat ehli. Bu yzden Ancak rabbinin merhamet ettikleri snnet ehli olmutur. Bkz.: atb eltisam 2/166-172) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: Muhakkak ki sizden ncekilerin yollarn kar kar, adm adm izleyeceksiniz. Hatta onlardan biri keler deliine girmise siz de gireceksiniz. yle ki, ayet onlardan birisi eiyle yol ortasnda cima 4 etse siz de yapacaksnz. Nitekim Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem baka bir hadisinde yle buyurmutur: phesiz srailoullar yetmi bir frkaya ayrlmtr. mmetim de yetmi iki frkaya ayrlacak ve 5 biri dnda hepsi atete olacaktr. O kurtulan biri ise el-cemaattir. Yine yle buyurmutur: mmetimden bir taife hak zere zahir olmaya devam edecek, Allahn emri (kyamet) gelinceye kadar onlara muhalefet edenlerin muhalefeti veya yardmsz brakmalar 6 onlara zarar vermeden byle devam edecektir. Buradan kesin olarak anlalyor ki, hak zere zahir olan ve hakk bilen kurtulu frkasna tabi olmak vaciptir ki onlar; hadisin rivayetlerinden birinde akland ekliyle Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ve ashabnn bulunduu yol zerinde olanlardr. Allahn izniyle Kitap ve snnetin naslarn anlamada bu kurtulu frkasnn sahih usulne tabi olunur. Arap hitap ve lgatinin mefhumuna itibarla, eriatn umumi maksatlarn anlamada doru anlay salih selefin takip ettii yoldur. Asrlarda ortaya kan fikr ve itikadi meselelere Ehli Snnet vel-Cemaatin bak as budur. nsanlar meseleleri anlamada ifrat ve tefrit olmak zere iki taraftan birinde veya ortadadrlar. Orta yolu tutanlar Allah Tealann haklarnda: Bylece sizleri vasat bir mmet kldk(Bakara 143) buyurduu adalet ehlidir. Ayrlk ve ihtilafn neticesi anlay ve grlerin karmas ve slamda itikadi veya siyasi birok frkalarn kmasna sebep olmu, Mslmanlar gruplara blnmtr. Her bir grup da kendi elindekiyle sevinmektedir! Bu frkalar ya mrcie gibi tefrit yolunu ya da havari gibi ifrat yolunu tutmulardr. Bu frkalarn ana yoldan ayrlmalarnn temel sebebi; metotlar bakmndan aralarnda mterek olan birok etkenlerdir. Bu bidat ve heva ehlinin tarzdr. Hepsi de naslar hastalkl anlaylarla anlarlar, sonradan kardklar fikirlere itikad ederek naslar, bu fikirleri desteklemek ve Allah ve rasulnn snrlad maksatlarn nne geirmek iin yorumlarlar. Ey iman edenler! Allah ve rasulnn nne gemeyiniz!(Hucurat 1)

4 5

Hakim. bn Mace isnadyla Enes radyallahu anhden rivayet etmitir. Hadisin rivayet yollar ve lafzlar iin bkz.: atbi el-tisam 2/240. 6 Mslim.

3

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdmam bn Teymiyye diyor ki: Bir grup, kavramlar ve manalar zerinde balanp kaldlar. Sonra da Kur'n lafzlarn bu manalara hamlettiler. kinci grup ise; Arap dilini bilen kimselerin mcerred olarak caiz grdkleri veya uygun bulduklar ifadelerle Kur'n' tefsir ettiler. Bunlar srf dile nem verdiklerinden tr, Kur'n ile konuana (yani Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e), kendisine Kur'n indirilip de onunla muhatap olana bakmakszn, dorudan Arap dilini bilmekle yetinip tefsir ettiler. Birinciler, delalet ve beyan bakmlarndan Kur'n lafzlarnn uygun manalarna bakmakszn, mcerret, kendilerince uygun bulduklar manalara riayet ettiler. kinciler ise sadece lafz gzettiler. Bu hususta lafz, bununla konuana veya kelmn akna uyuyor mu, uymuyor mu bakmadlar; ona hi ehemmiyet vermediler. Bunlar, Araplarca uygun olan 7 lafzlarla tefsir ynn setiler. phe yok ki naslara bakta byle bir metod, inhiraftr. Zira bu Kuran- Kerim ve Snneti Mutahharaya aykr dmeye gtrr. Doru yoldan sapm her frka mutlaka mezheplerine uymayan, anlaylarn snrladklar naslar dndakilerle aralarn bularak grlerini dzeltmek istemedikleri baz ayetlerle veya hadislerle elimilerdir. Bylece Allah Azze ve Cellenin: Tpk o blenlere indirdiimiz gibi. Onlar ki; Kur'an' paralara ayrmlard.(Hicr 90-91) ayetinin kapsamndan kamamlardr. Taberi, Tefsirinde Onlar Kuran paralara ayrmlard ayeti hakknda Dahhakn yle dediini rivayet etmitir: Kitaplarn kesilen deveyi paralara bldkleri gibi bldler. Bylece onu kitapklara ayrdlar. Her bir frka elindekiyle sevindi. Allah Tealann: Dinlerini para para edip 8 gruplara ayrlanlar(Enam 159) kavli bunu ifade etmektedir. Nitekim atb el-tisam adl kitabnda, doru anlay zere olan hak ehlinin yoluna ikaz ederek, bidat ve heva ehlinin sakat anlayla tuttuklar yollar aklamtr. yle der: limde kkl olanlarn hakka tabi olmada tuttuklar bir yol vardr ve sapm olanlarn yolu bundan bakadr. Sapklk ehlinin yollarndan uzak durabilmemiz iin kkl ilim sahiplerinin 9 tutulmas gereken yolunu akladmz gibi, onlarn yollarnn da aklanmasna ihtiya vardr. Allah Tealann Bu benim doru yolumdur, ona tabi olunuz(Enam 153) ayetinde hidayet ve muvaffakiyet isteyenler iin doru yolun iaretleri apaktr. Bidat ve heva ehlinin baz zelliklerini ylece sralayabiliriz: Zayf ve uydurma rivayetlere itimad etmek. Maksatlarna ve mezheplerine aykr den hadisleri ya akla uymad veya daha baka pheler ne srerek reddetmek. Frya ait czleri kll kaidelere dndrmemek ve muhkem ayetlere arz etmeden mteabih ayetlere tabi olmak. Naslar deerlendirmede ve delilleri toplayp karlatrmada ilimde kkl olanlarn yolunu tutmamak. Bir yerde mcmel (kapal) olan baka bir yerde beyan edilmitir. Bir yerde mutlak gelen baka bir yerde kaytlanmtr. Bir yerde umum gelen baka bir yerde tahsis edilmitir. Aklanm,

7 8

bn Teymiyye; Mukaddime Fi Usulit-Tefsir (s.81) Taberi (14/64) 9 El-tisam (1/231)

4

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdkaytlanm ve tahsis edilmi olanna bakmadan mcmel, mutlak ve umum olanlar ile amel sapmaya ve helak olmaya gtrr. Buras bu konunun detayl olarak ele alnabilecei bir yer deildir. Sadece Allahn hududu ve selefin yolundan ifrat ve tefrite sapmamak iin uyarda bulunmak istedik. Asrmzda en nemli ve en tehlikeli mesele, zellikle insanlarn iman ve islamn hakikatinin anlalmas hususunda iaret ettiimiz iki tarafa kaymalarndan dolay bu konudaki phelerin izale edilmesi zaruretidir. slam bir cmleden ibarettir. ki ehadet kelimesini syleyen Allah katnda mslmandr. Bundan sonra olan hibir amel ona zarar vermez diyen ve: Farz ve nafilesiyle btn ameller islamn en alt snrna dahildir. Farz veya nafile, kim onlardan bir eyi terk ederse veya bildii halde bir haram ya da mekruh ilerse Allah inkar etmi olur diyen iman konusunda bu iki taraf temsil etmektedirler. Her iki gr de zikrettiimiz sapk anlayn neticesidir. Seleften birisi yle demitir: Allah her ne emrettiyse eytan mutlaka iki ekilde saptrmak ister: 10 ya tefrite ya da ifrata saptrmaya alr. Hangisi galip gelirse gelsin aldrmaz. phesiz bizleri, sapk gr ve hevalarn arasnda, ehli snnet vel-cemaatten klmas Allahn fazlndandr. Muhakkak ki O, dilediini srat mustakime hidayet eder. Allahtan bizleri ipine sarlmaya muvaffak klmasn ve hidayetinde sabit klmasn dileriz. O hakkyla iiten ve her eyi bilendir. Gkleri ve yeri yaratan, a ve gizliyi bilen Allahm! htilaf ettikleri konularda kullarn arasnda hkm verecek olan sensin. Bizleri hakka ulatr. phesiz sen dilediini doru yola iletirsin. Tevfik Allah Azze ve Celledendir. Ebu Muaz Seyfullah el-ubukbd

10

bn Kayym; Medaricus-Salikin (2/108)

5


BRNC BLM: MANAKDENN TANIMI:Szlk Anlam: a-k-d kkndendir. Dm, salamlatrmak, kvamna getirmek, skca balamak anlamna gelir. Terim olarak iinde hibir phenin bulunmad kesin inan demektir.

SELEFN SZLK VE TERM ANLAMI:Szlkte: Geen, nceden olan, nde olan demektir. nde geen hakknda "Selefe'-ey'u selefen" O ey ne geti, denilir. Selef; gemi cemaattir. Allahu Tel yle buyurdu: "Onlar, sonradan gelenlerin gemii (Selefi) ve bir ibret rnei kldk." (Zuhruf, 56) Yaa ve fazilete sizden nde olan babalarnz ve dedeleriniz sizin selefinizdir. te bu nedenle ilk Mslmanlar Selefi Salih olarak isimlendirilirler. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem sahabesi ve gzel bir ekilde onlara tabi olanlar, bu mmetin selefidirler. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in ashabnn ve onlara gzel bir ekilde uyanlarn davet ettii eyin benzerine davet eden herkes de selefin yolu zerindedir, imanlarndaki sadakatleri ve ibadetlerindeki ihlslar nedeniyle onlar, kendilerine uyulmaya en layk olan insanlardr ki, Allahu Tel slam mesajnn tm yeryzne teblii iin onlar semitir. Selefi Salih'in imam Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ve ihtilaf halinde bavuru kaynaklan, Allah'n Kitab ve Rasul sallallahu aleyhi ve sellem'in snnetidir. Allahu Tel yle buyurdu: "Eer bir hususta anlamazla derseniz, Allah'a ve ahirete gerekten inanyorsanz onu, Allah'a ve Rasul'e gtrn (onlarn talimatna gre halledin!); bu hem hayrl, hem de netice bakmndan daha gzeldir." (Nisa, 59) Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sonra selefin en hayrls, sdk ve ihls zere, dini Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den alan Sahabe-i Kiram'dr. Allahu Tel onlar yle vasfetmitir: "Mminler iinde Allah'a verdikleri szde duran nice erler var. te onlardan kimi, szn yerine getirip o yolda cann vermitir; kimi de (ehitlii) beklemektedir. Onlar hibir ekilde (szlerini) deitirmemilerdir. (Ahzb, 23) Selefi Salih'e uyan ve onlarn metodunu takip eden dier dnemlerdeki Mslmanlara da, selefe nisbet olarak Selefi denilir.

SELEF' SALHN'N AKDES'NN UYULMAYA EN LAYIK OLUU NEDENDR?nk genelde tm Mslmanlarn, zelde de limler ve davetilerin saflarn birletirmenin yegne yolu bu akideye sahip olmaktr. Selef itikadnn dayana Allahu Telnn vahyi, Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'in Snneti ve Sahabeyi Kiramdan oluan ilk Mslmanlarn yoludur. Bunun dndaki bir birlikteliin kibeti, Mslmanlarn bugn ahit olduumuz ayrlk ve baarszlk hallerinden bakas olamaz. "Kendisi iin' doru yol belli olduktan sonra, kim Peygamber'e kar kar ve mminlerin yolundan baka bir yola giderse, onu o ynde brakrz ve cehenneme sokarz; o ne kt bir yerdir." (Nisa, 115)

6

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdSelef yolu, mslman dolaysz olarak Allah ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'e ve onlarn sevgisine balar. Zira Selefin itikadnn kayna, hevnn oyunlarndan ve kstl insan aklnn kusurlarndan uzak olarak, Allah ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'in buyruklarna dayanr. Bu akide gayet kolaydr. Anlalr bir akidedir ve nettir. Selef itikadn benimseyen kimse phe, vehim ve eytanlarn vesveselerinden uzaktr. nk bu akideye inanan bir kii bu mmetin Peygamberi'nin Ashab- Kiramnn -Allah hepsinden raz olsun- gsterdii yol zerinde yrr.

SELEF SALHN'N TKAD USUL:Ehli Snnet ve'l-Cemaat itikd, ameli ve ahlaki konularda, Allah'n Kitab ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sahih snnetinden dayanak edindikleri sabit ve ak usullere gre hareket etmilerdir. Ehli Snnet, Dinin ana esaslarna dair, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan aklanan kaidelere baldr. Dini konularda kimsenin kendi grlerine gre icatlarda bulunup, onu dinden bir ey olarak takdim etme hakk yoktur. Ehli Snnet, er' naslara sarlarak bidatlerden kanmtr.

7


MANIN TARF:er olarak iman : Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbi Azze ve Celleden verdii btn haberleri ve gaybi tasdik etmek, eriatna boyun eip ona devam etmektir. Ehli Snnet vel-Cemaat imann sz ve amel olduunda, dilin sz, kalbin ameli ve organlarn ameli olduunda ittifak etmilerdir. Dier frkalar ise Ehli Snnet vel-Cemaate muhalefet ederek u grleri ortaya koymulardr: Hammad b. Ebi Sleyman, rencisi Ebu Hanife ve fukahadan onlara tabi olanlar: man; dil ile 12 ikrar ve kalp ile tasdikten ibarettir. Azalarn ameli imana dahil deildir demilerdir. Bu gr sahiplerine Fukaha Mrciesi de denilmitir. Cehmiyye: man sadece kalp ile bilmekten ibarettir iddiasndadr. Kerramiyye: man sadece dilin sznden ibaret demilerdir. Earler: man tasdiktir derler.15 14 13 11

Mutezile: man; amel, telaffuz ve itikad etmektir dediler. Mutezilenin kavli, Ehli Snnet vel-Cemaatinkine benzese de aralarnda yle bir fark vardr: Mutezile; amelleri imann shhatinin art saym, Ehli Snnet ise; imann mutlak kemalinin deil, vacip 16 olan kemalinin art saymtr. Bu meselede sz iki esas zeredir:

BRNC ESAS: MAN SZ VE AMELDRBu cmlenin detay; imann sz ile kalp, dil ve azalar ile amel olduu eklindedir. Tahavi akidesinin arihi mam bn Ebil-z der ki: Burada dier esas vardr ki o; szn kalbin kavli olan itikad ve dilin kavli olan islam telaffuz olmak zere iki ksma ayrlmasdr. Amel de iki ksma 17 ayrlr: Kalbin ameli olan niyet ve ihlas ve azalarn ameli. Kalbin kavline itikad denilmesi, itikad kelimesinin kapsamna giren eyleri anlamay gerektirir. Nitekim aklamas gelecektir. tikad veya kalbin kavli haber vereni dorulamaya nisbetle mcerred tasdik deildir. Burada ancak ikrar ve boyun emeyi gerektiren zel tasdik kastedilmitir. Zira dinde zaruri olarak bilinir ki, eriata taat ve kabul ile sarlmakszn islamn eriatn tasdiklemek iman gerekletirmez. Yalnzca tasdik manasnda olan itikad, Allaha itaate devamllk bulunmakszn kiiyi kurtarmaz ve o kimse ancak bunlar yerine getirmekle bir Mslman olabilir. Hatta taat amellerini tembellik veya hevaya uyarak terk etse dahi byledir. nallah bunlarn aklamas ileride gelecektir.

11

mann lgat manas hakknda ise alimler bunun snr konusunda ihtilaf etmilerdir. bn Hacerin Fethul-Baride (1/46), Kemirinin Feyzde (1/44) el-Mearic sahibinin (2/25)de nakline gre bazlar imann lgat manasnn tasdik olduu sylenmitir. bn Teymiyye el-man adl kitabnda imann lgat manasnn tasdik olduu eklindeki gr on alt adan reddetmitir. Bkz.: s.106 vd. Biz konuyu uzatmamak iin bu ihtilaf nakletmiyoruz. Zira iman kelimesinin kullanld mana eriatta varid olmutur. 12 erhu Fkhil-Ekber (148) 13 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (594) Makalatul-slamiyyin (1/213) 14 Eari Makalatul-slamiyyin (s.141) 15 Bkz.: el-Bakllan et-Temhid (1/388) el-Cuveyni el-rad (333) 16 Bkz. Makalatul-slamiyyin (266) 17 erhu Akideti-Tahaviye (s.245)

8

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdMearicul-Kabul sahibi yle der: Ey kardeim, Allah beni, seni ve btn Mslmanlar muvaffak klsn, unu iyi bil ki; din, Allahn rasulleriyle gnderdii, kitaplaryla indirdii ve gklerle yer halk adna raz olduu dindir. Ancak kendisine ibadet edilmesini emretmi, kendisinden bakasna ynelinmesini kabul etmemitir. Ancak kendisini alaltan sefih ondan bakasna ynelir. Ona sarlp tabi olmaktan daha gzel bir din yoktur. Bu din; sz (yani kalbin ve dilin kavli) ile amel (yani kalp, dil ve azalarn 18 ameli)dir. bnul-Kayym yle demitir: Burada dier bir esas vardr ki o da; imann hakikatinin sz ve amel olmasdr. Sz iki ksmdr. Kalbin sz olan itikad ve dilin sz olan islam telaffuzdur. Amel de 19 iki ksmdr. Kalbin ameli olan niyet ve ihlas ve azalarn ameli. Bu ksmlarn aklamas: kalbin sz; tasdik etmesi ve boyun emesidir.20

Allah Teala yle buyurmutur: Doruyu getiren ve onu tasdik edenler var ya, ite ktlkten saknanlar onlardr.(Zmer 33) Mminler ancak Allah'a ve Reslne iman eden, ondan sonra asla pheye dmeyenlerdir(Hucurat 15) efaat hadisinde de yle buyrulmutur: La ilahe illallah diyenlerden kalbinde arpa tanesi 21 arlnca hayr bulunanlar ateten karlacaklardr Dilin sz: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Allahn rasul olduuna ehadet edip, bunun gereklerini ikrar etmektir. Burada iki meseleye tembih vardr: birincisi; iki ehadeti telaffuz etmekte dinen muteber olmas manasn bilmek, gereklerini yerine getirmek ve onunla elien eyleri terk etmekle mmkndr. Burada mcerred olarak telaffuz etmek kastedilmemitir. Nitekim bunun aklamas ileride gelecektir. Aksi halde manasn bilmeden sylemek daha nce geen kalbin szne ve dilin de szne aykrdr. Alimler imann itibar rknlerini bir araya getirmilerdir. u halde bir eyi bilmeyen kimsenin onu tasdik ve ikrar etmesi nasl mmkn olabilir? kincisi: ki ehadet kelimesini sylemekten maksad, islamn delilinin zuhur etmesidir. Arapa konuamayan bir kimsenin kendi dilinde Mslman oldum diyerek irk ve kfr dininden ber olduunu ilan etmesi de yeterlidir. Bu ehadet, baz hallerde muteberdir. Mesela putlara ibadet edenler la ilahe illallah deseler yeterlidir. Zira islamdan nce bunun zerinde deildiler. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Araplara gnderilmi peygamber olduuna inanan Ehli kitaba gelince onlarn bu ehadeti yeterli deildir. Bilakis btn alemlere gnderilmi bir peygamber olduuna ahitlik etmeleri zorunludur. Nevevi, Mslim erhinde yle diyor: Kad Iyaz bunun manasn aklam ve yle demitir: mal ve cann korunmas la ilahe illallah diyerek imana icabeti muteber olanlara tahsis edilmitir. Bununla kastedilen arap mrikleri, putlara ibadet edenler ve tevhid etmeyenlerdir. Onlar islama ilk davet edilen ve bu hususta savalanlardr. Ama onlarn dnda tevhidi ikrar edenlerin korunmas la ilahe illallah demekle yeterli olmaz. Zira onlar itikadlarndaki kfrle birlikte bunu sylerler. Bu yzden dier hadiste Benim Allahn rasul olduuma ehadet etmeleri, namaz klmalar ve zekat 22 vermelerine kadar savamakla emrolundum buyrulmutur. Bu manada bn Kudame el-Makdisi, el-Munide yle diyor: kincisi: Eer o Yahudiler gibi tevhidi ikrar edenlerden ise islamna hkmedilir. Zira onun hakknda Allah birlemek sabit olmu, bunun zerine Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin risaletini ikrar da ekleyerek islamn kemale erdirmitir. Eer Hristiyan, Mecusi ve putperestler gibi muvahhid olmayanlardansa, Allahtan baka ilah olmadn ikrar edinceye kadar onun islamna hkmedilmez. Sahih haberler bu ekilde gelmitir.18 19

Mearicul-Kabul (2/17) bnul-Kayym; Kitabus-Salat (s.24) 20 Bkz.: erhu Akidetit-Tahaviye (s.245) Mearicul-Kabul (2/17) 21 Buhari ve Mslim.22

erhu Sahihi Muslim (1/207)

9

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdZira bu iki eyi inkar eden, bunlarn ikisini birlikte ikrar etmedike inkar devam eder. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Allahn rasul olduuna ahitlik etse dahi onun islamna hkmedilmez. Zira onun Bizden bakalarnn peygamberidir anlamn kastetmi olmas muhtemeldir mran b. Husayn radyallahu anhumadan: Akiloullarndan birisi esir alnmt. Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme getirdiler. Dedi ki: Ey Muhammed! Ben mslmanm. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: ayet sen kendi iine hakim bir ekilde bunu sylemi olsaydn tam anlamyla kurtulua ererdin. Bunu Mslim rivayet etmitir. Bunun aslen kafir olan veya vahdaniyeti inkar eden hakknda olmas muhtemeldir. Ama peygamberi, kitab veya bir farz inkar eden kimse bunlarla yani mslmanm demesiyle veya ehadet kelimelerini sylemesiyle Mslman olamaz. Zira o bazen slam zere olduuna inanr. phesiz btn bidat frkalar Mslman 23 olduklarna inanrlar fakat onlardan kafir olanlar da vardr. Fkh ve akaid kitaplarnda bu mana mtevatirdir. Hanbeli olan bn Kudame, afiilerden Nevevi, Malikilerden Kad Iyaz ve Hanefilerden Kasani bunu bylece ifade etmilerdir. ehadet kelimelerini dil ile sylemek o kimsenin Mslmanlna delalet bakmndan muteberdir fakat her durum iin mutlak deildir. Allah Teala yle buyurmutur: Onlara (Kur'an) okunduu zaman: Ona iman ettik. nk o Rabbimizden gelmi hakikattir.(Kasas 53) De ki: Ben Allah'n indirdii Kitab'a inandm.(ura 15) Kalbin ameli; niyet, ihlas, muhabbet, boyun eme ve tevekkldr. Allah Teala yle buyurmutur: Rablerinin rzasn isteyerek sabah akam O'na yalvaranlar kovma!(Enam 52) Biz sizi Allah rzas iin doyuruyoruz;(nsan 9) Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir.(Enfal 2) 24 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de: Ameller ancak niyetler iledir buyurmutur. Dilin ve azalarn ameli; dilin Kuran okumak ve zikretmek gibi fiilleridir. Azalarn ameli ise namaz klmak, zekat vermek, cihad ve hac yapmak gibi fiillerdir. Kufe fakihlerinden Ebu Hanife gibileri azalarn amelinin imann msemmasna dahil olmas hususunda muhalefet etmilerdir. Bu muhalefetlerinin kayna iki eye dayanr: a-) mann msemmas amelsiz sz kapsar b-) iman onlara gre artmaz ve eksilmez. Allahn muvaffak klmas ile diyoruz ki: mann msemmasna azalarn ameli girmez diyerek onu yalnzca tasdik anlamnda kabul ediyorlar. Halbuki bu tasdik, ikrar ve boyun emeyi gerektiren zel tasdiktir. Onlar bylece er anlamn deil, lugavi anlamn alyorlar. Tahavi arihi der ki: mam Ebu Hanife -Allah ondan raz olsun- arin Kelamnda yer alan deliller ile birlikte imann szlk anlam itibariyle ihtiva ettii gerek manay gz nnde bulundurmutur. Dier imamlar -Allahn rahmeti zerlerine olsun- ise yalnzca arin rfnde imann

23 24

el-Muni 8/143 Ayn manada ifadeler iin bkz.: Kasani ; Bedaius-Sanai (9/4312) Buhari, Mslim.

10

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdgereinin ne olduunu gz nnde bulundurmulardr. nk ar tasdike bir takm vasf ve artlar 25 daha katm bulunmaktadr. Bu hususta imann amel olmakszn tasdik olduuna delalet eden, Allah Tealann Sen bize mmin deilsin yani sen bizi tasdiklemi deilsin kavli gibi delillerle istidlal ediyorlar. Yine man eden ve salih ameller ileyenler gibi iman ile salih amelleri ayr ayr zikreden Kuran ayetleri delil getirerek, u halde ameller, imann semeresidir, onun lazmndan ve gereklerinden deildir demilerdir. Bu bak asnn neticesi olarak onlarn stlahndaki iman artma ve eksilme kabul etmez fakat kalbin yakininin mertebeleri farkllk gsterir, ama imann asl olan tasdik sabit mertebededir demilerdir. Buna ek olarak deriz ki: Amellerin imana dahil olmasna nispetle Ehl-i Snnet vel-Cemaatin cumhuruna gre iman sz ve amel olup ameller iman kelimesinin msemmasna dahildir. Usul ilmini 26 okuyanlar bilirler ki bir kelimenin eri anlam lugavi anlamna tercih edilir. Kuran tabirde salih amellerin imandan ayr zikredilmesine gelince bn Teymiye bunu zelin genele atfedilmi olmasyla aklamtr. Mesela Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Kim, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikil'e dman olursa bilsin ki Allah da inkrc kfirlerin dmandr.(Bakara 98) Bunun Kuranda rnekleri oktur. bn Teymiyye el-man adl kitabnda (s.247 vd. s.51 vd.) bu grte olan taifeyi geni aklamalarla on alt ksur ynden reddetmitir. Bizim burada maksadmz ancak bu nemli meselede Ehl-i Snnetin cumhurunun grn ispatlamaktr. Ebu Hanife iman kelimesini yalnzca zel tasdik anlamna hasretmitir. phesiz o sevap ve ikabn amellerin karl olmas hususunda dier btn ehli snnet ile ittifak etmi, mrcieden ayrlmtr. bn Teymiyye diyor ki: Bilinmesi gerekir ki, bu meselede ehli snnet arasndaki ayrlklarn ou lafzi ayrlklardr. Ancak imann sz olduunu syleyen Hammad b. Ebi Suleyman ki o bunu syleyenlerin ilki olup Kufeliler ona tabi olmutur- ve bakalar gnahkarlarn knanma ve cezay hak ettii hususunda snnet alimleriyle ittifak etmilerdir. Ancak onlarn imanlarnn Cibrilin iman gibi kamil olduunu, imann farz klnan ameller olmakszn geerli olduunu ve haramlarn da ilenmesiyle 27 o kimselerin ktlenme ve cezay hak ettiklerini de sylemilerdir. Yine Hanefiler pek ok ameli imann artlarndan ve gereklerinden olarak saymlar, yerine getirmeyene kafir demilerdir. Hatta bu konuyu dier mezheplerden daha fazla geniletmilerdir. Fkhul-Ekber sahibi der ki: ..Hulasada denildi ki: Bana Mecusi apkas giyen hakknda bazlar onun kafir olacan sylemitir. Sonrakilerden bazlar, eer zaruretten dolay bunu yaparsa reddedilir demilerdir. man ancak kfr ile iptal olur. (s.155) Hulasada denilir ki: Nevruz gnnde mecusiye yumurta hediye eden kafir olur. Yani kfrnde ona yardm etmi ve hediyelemede onlara benzemitir. Bylece pek ok amel hakknda ileyen veya mriklerin ameli de olsa terk etmeyen hakknda, iman tasdik olarak anladklar halde kfr hkm vermilerdir. Ancak buradaki lafzi ihtilaf onlara gre ve onlarn dnda pek ouna gre faili tekfir edilen kimse mutlak olarak milletten (dinden) kmaz. Hanefi fkh kitaplarna baklnda bu pheye 28 mahal brakmayacak ekilde grlr. Tasdik ve bundan kastedilen anlam meselesine gelince, daha nce de zikrettiimiz gibi iman tasdik olarak ifade eden Hanefiler ikrar da onun gereklerinden saymlardr. Kurtuluun art Hanefilere ve Ehli snnetin tamamna gre; irk amellerinin tamamn terk etmekle birlikte taatlere devam etmektir. Zamanmzdaki baz mrcielerin itikad ettii gibi mcerred

25 26

erhut-Tahaviye s.241 Bkz.: el-Muvafakat (2/268 vd.) 27 el-man s.255 28 Bkz.: erhul-Fkhil-Ekber, Heysem; el-lamul-Kavatiil-slam

11

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdolarak haber verenin haberini dorulamak eklinde kabul etmemilerdir. Bu konuda Ebu Hanife ile 29 dier imamlar arasnda ihtilaf yoktur. El-Kemiri der ki: man ile kfr birbirinden ayran cz; baka dinlerden uzaklaarak taate devam etmektir Doru tefsiri budur. Nitekim Hafz bn Teymiyye rahimehullah bu czn iman babnda zaruri olduuna dair icmay nakletmitir. u halde fakihlerin szlerindeki ikrar lafzn taatlere 30 devam etmek olarak anlamak gerekir. Onun zikrettii bu szler, Fakihlerin ikrar ile kastettikleri eyin dilin ehadet kelimelerini sylemesinden ibaret olmadn, bilakis eriatn ahkamndan syrlmadan taate devam etmek anlamnda olduunu gsteriyor. Sonra kurtarc olan iki ehadeti syleyerek ikrar etmeyi yle aklyor: Burada fakihlerin ve kelamclarn mkili vardr. Putlara secde etmek gibi veya mushafa hakaret gibi baz fiillerde tasdik de bulunur. Onun kafir olduunu sylersek, man tasdiktir szmz eksik kalr. Bunun cevabn bnul-Humam rahimehullah zikretmitir. Hasl, kafirlere has alametler gibi baz fiiller inkar yerine geer. Muhakkak ki iman, kiinin kendisini kfrden uzaklamasn gerektirdii gibi, imann misli olan baka eylerden uzaklamay gerektirir. Bu yzden Allah Azze ve Celle: Biz sadece eleniyorduk demelerine kar yle buyurmutur: Mazeret beyan etmeyin, imannzdan sonra kafir oldunuz. Onlara sizler yalanladnz (Tekzib ettiniz) buyurmam, bilakis bu elenmelerinin kafirlere has olduunu, slam gmleini boyunlarndan karm olduklarn, slamn himayesinden kp kafir olduklarn haber vermitir. Byle fiiller bir kimsede bulunursa kalbindeki tasdike baklmakszn kfrne hkmedilir. yle dedikleri iitilir: Dinin zaruriyatnda tevil kabul edilmez. Zira bu hususta tevil inkar ile eittir. Bilcmle, kfr fiilleri ile birlikte tasdik muteber deildir. Kim bu fiilleri yaparsa tasdiki kaybetmi 31 demektir. Bu konunun izah iin el-Cessasa mracaat ediniz. bn Humam, el-Kemiri ve el-Cessas gibi fukaha mrciesi denilen byk Hanefi imamlarn szlerine bakn! Onlar amelleri imann msemmasndan yalnzca lafzen karmlardr. Buna ramen cehenemme girmekten kurtulu iin dier ehli snnet gibi gerekli olan eyleri art komulardr. Tahavi arihi bu hususu aklayarak yle diyor; Tasdik lafznn ztt olarak tekzib (yalanlama) kullanld gibi, iman lafz karsnda bu kkten bir lafz kullanlmayp bunun kart olmak zere kfr kk kullanlr. Kfr ise yalanlamaya has bir tabir deildir. Hatta bir kimse: Ben senin doru szl (sadk) olduunu biliyorum, ancak sana uymuyorum. Aksine dmanlk ediyorum, buz ediyorum ve muhalefet ediyorum, diyecek olsa, byle birisinin kfr daha byk apta olur. Bylelikle imann tasdikten ibaret olmad, kfrn de sadece yalanlamaktan ibaret olmad ortaya kmaktadr. Hatta eer kfr varsa tekzib olabildii gibi, bazen tekzib olmakszn muhalefet ve dmanlk da olabilir. man da ayn ekildedir. Tasdik, muvafakak, dostluk (muvalat) ve inkyad (itaat) ile birlikte bulunur. manda mcerred tasdik yeterli deildir. O halde slam da "iman" 32 adnn kapsam ierisinde bir paradr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Allah'n kitabn okuyanlar, namaz klanlar ve kendilerine verdiimiz rzktan (Allah iin) gizli ve ak sarfedenler, asla zarara uramayacak bir kazan umabilirler.(Fatr 29) Alimler bu esasta icma etmilerdir. El-Fudayl b. Iyaz dedi ki: Bize gre iman ite ve dta dil ile ikrar, kalp ile kabul ve gereiyle 33 ameldir. Ebu Sevr: man; kalp ile tasdik, dil ile sylemek ve organlarla amel etmektir.29 34

el-Kemiri, Feyzul-Barde Ebu Hanife ile dier imamlar arasndaki onun grne gre bu lafzi bir niza olmasa da -ihtilaf zikrederken bunun sadece bak as farkll olduunu syler. Lakin onlara gre kurtuluun tek aresi vardr. Bkz.: Feyzul-Bari (2/63) 30 Feyzul-Bari 1/513132

Feyz 1/5

erhut-Tahaviye s.243 33 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (627)

12

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdEl-curr, e-era adl eserinde yle bir balk amtr: mann kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve 35 azalarla amel olup bir kimsenin ancak bu eyi bir araya getirmekle mmin olaca bab mam Malik yle demitir: man sz ve ameldir.36

mam Ahmed: man sz ve ameldir.

37

mam Buhari, alimlerden binden fazla kiiden hadis yazdn ve ancak imann sz ve amelden 38 ibaret olduu itikadnda olanlardan hadis yazdn zikretmitir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimlerinin cumhuru iman tarif ederken bazen sz ve ameldir diye, bazen de dilin sz, kalbin tasdiki ve azalarn ameli diye aklamlardr. Bu iki ifade de tek bir manaya delalet etmektedir. Seleften; man hem kavl (sz), hem de ameldir diyen kimse: kalbin ve dilin kavlini, kalbin ve organlarn amelini kasteder. El-curr, e-erada der ki: Ebu Cafer Muhammed b. Sleyman dedi ki: Sufyan b. Uyeyneden bir ok defa man sz ve ameldir dediini iittim. Ondan alp kabul ettiimiz hususlardan birisi: sz ve ameldir. Zira phesiz amel olmadan sz olmaz. bn Uyeyneye: Artar ve eksilir mi? 39 denildi. Ya ne olacak? dedi. bn Teymiyye de, Ebul Mealinin el-radnn erhinde eyh e-ehristaninin u szlerini nakleder: Ehli Eser, farz ve nafilesiyle btn taatlerin iman olduu grndedirler. Bu tabirle Allahn farz ve nafile olan emirlerini yerine getirmeyi, tahrim ve tedip trnden btn yasaklarndan saknmay 40 kastederler. Yine der ki: Bu yzden iman; sz ve ameldir gr Ehli snnete ait olup snnetin iarlarndandr. Birok kimse bu konuda icma nakletmitir. Nitekim mam afii, el-mm adl eserinde yle der: Sahabe, Tabiin ve onlardan sonrakilerden onlara yetienlerin icma bu ekilde olup; iman; 41 sz, amel ve niyettir demilerdir. Bunlardan biri eksik olduu zaman dierleri geerli olmaz. Sonra bn Teymiyye bu grte olan Mekke, Medine, Kufe, Basra ve Vast imamlarnn isimlerini 42 sayar. Ebu Ubeyd der ki: Bu bize gre Ehli Snnetin amel edilen kavlidir. Bunun dndaki rivayetler de ayn icmay gstermektedir. Bu konuda muteber bir hilaf yoktur.

KNC ESAS: MAN ARTAR VE EKSLRSelefin dedii gibi iman; taatlerle artar ve gnahlarla eksilir. okunduu zaman imanlar artar (Enfal 2) buyurmutur.43

Allah Teala: Onlara ayetleri

Yine yle buyurur: man edenlerin ise imanlar artar(Tevbe 124) O, mminlerin kalplerine imanlarna iman katmalar iin sekinet indirendir.(Feth 4) Bir sre indirildii zaman, o mnafklar arasnda, "bu sre hanginizin mann artrd?" diyenler vardr. te o man edenler var ya, onlarn mann artrmtr Ve bunu, birbirlerine mjdelerler. (Tevbe 124) Kendilerine kitap gelenler, bilgi edinsin; mminlerin de iman stne imanlar artsn. (Muddessir 31)

34 35

El-Lalkai; erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1590) E-eria (119) 36 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (638) 37 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (599) 38 erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1597) 39 curr; Kitabu-era (s.116) 40 bn Teymiyye el-man (s.124) 41 A.g.e s.265 42 El-man s.266 vd. 43 bn Hacer, Fethul-Bari (1/47) Acurri e-eria (s.114) Muhammed b. Ali radyallahu anhden.

13

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdman altm ksur ubedir. Bunun en stn La ilahe illallah demek (Allahtan baka ibadete, tazime, korkuya, sevgiye layk bir ilah olmadn sylemek) ve en alt ubesi yoldan eziyet 44 veren eyi kaldrmaktr. Hay da imandan bir ubedir. Cennetlikler cennete, cehennemlikler de cehenneme girince Allah Azze ve Celle yle buyurur: Kalbinde hardal tanesi arlnca iman olanlar karn. Bunun zerine simsiyah 45 olmu halde karlrlar. Sonra hayat nehrine sokularak suda yeeren tane gibi biterler mam Buhari rahimehullah, Sahihinde imann ziyade ve noksanna dair balk aarak geen ayetleri ve benzerlerini kaydettikten sonra u hadisi nakleder: La ilahe illallah diyenlerden kalbinde arpa arlnca hayr bulunanlar cehennemden karlr. La ilahe illallah diyenlerden kalbinde buday arlnca hayr bulunanlar cehennemden karlr. La ilahe illallah diyenlerden kalbinde zerre arlnca hayr bulunanlar 46 cehennemden karlr. Ebu Hureyre radyallahu anhden merfuan; Mminlerin iman bakmndan en kamili, ahlak 47 en gzel olandr. En hayrlnz ise, kadnlarnza en hayrl olannzdr. Halimi der ki; Bu hadisi erif, gzel ahlakn iman olduunu gsteriyor. Bunun yokluu ise imanda eksikliktir. Mminler imanlarnda farkl derecededirler. Bazsnn iman daha kamildir. smail Bin Recadan; Mervan minbere kt ve hutbeye namazdan nce balad. Birisi; Ey Mervan! Namazdan nce hutbeye balamakla Snnete muhalefet ettin! Byle yapamazsn! dedi. Ebu Said radyallahu anh; Bu kimdir? diye sordu. O adamn kim olduunu sylediklerinde yle dedi; phesiz bu adam, zerine deni yapt. Zira Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu iittim; Kt bir i gren ona eliyle mani olsun. Buna gc yetmezse diliyle engel olsun. Buna 48 da g yetiremezse kalbiyle nefret etsin. te bu sonuncusu da imann en dk derecesidir. Ali b. Ebi Talib radyallahu anh dedi ki: man kalpte beyaz bir nokta olarak balar, iman arttka beyazlk da artar. yle ki kalp tamamen beyaz olur. Nifak da kalpte siyah bir nokta olarak balar. Nifak 49 arttka siyahlk da artar. Ta ki kalp tamamen siyah olur. Tahavi arihi yle der: Bu anlamda sahabe szleri oktur. Bunlardan biri de Ebud-Derda radyallahu anhn u szdr: Kiinin zaman zaman imann gzden geirmesi, ondan neyin eksildiine bakmas fkhndandr. Yine imannn artmakta m yoksa eksilmekte mi olduunu bilmesi de kulun fkhndandr. mer -Radyallahu anh- arkadalarna: Gelin, imanmz arttralm der ve bunun zerine aziz ve 50 celil olan Allah zikrederlerdi. bn Mesud -Radyallahu anh- da duasnda: Allahm imanmz, yaknimizi ve fkhmz arttr, derdi.51

Muaz b. Cebel -Radyallahu anh- bir adama: Gel, beraber oturalm da bir saat (an, sre) iman 52 edelim, dedi.

44 45

Buhari (9) Mslim (35) Buhari (22) Muslim (183) 46 Buhari (44) 47 Ahmed (2/250, 527) Hakim (1/3) Beyhaki uab (1/61) Ebu Nuaym Hilye (9/248) sahihtir. 48 Mslim (s.50 no:78) Beyhaki uab (1/61) 49 Ebu Bekir b. Ebi eybe el-man (s.9) 50 bn Ebi eybe, man 108; el-Musannef, 11/26. 51 Tabern, el-Mu'cemu'l-Kebir, 8549; el-Heysem, Mecmau'z-Zevid, 10/185.

14

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdBunun bir benzeri Abdullah b. Revahadan da rivayet edilmitir.53

Ammar b. Yasir -Radyallahu anh-n da yle dedii sahih olarak rivayet edilmitir: zellik kimde bulunursa, o kimse imann kemale erdirmi demektir. Kendisine kar (kendisini kayrmakszn) adil davranmas, az varlna ramen infak etmesi ve herkese selam yaymas. Bunu Buhar -Allahn 54 rahmeti zerine olsun- Sahihinde zikretmektedir. Acurr e-eriada isnadyla Umeyr b. Habibden naklediyor: Umeyr man artar ve eksilir deyince ona: Onun artmas ve eksilmesi nedir? dediler. O da dedi ki: Allah Azze ve Celleyi zikredip Ona hamd ve tesbih ettiimiz zaman ite bu artmasdr. Eer gafil olur ve unutursak ite bu da eksilmesidir. bn Abbas ve Ebu Hureyre radyallahu anhumden isnadyla rivayet ediyor: man artar ve eksilir. Ebu Davud senediyle bize Abdurrazzaktan tahdis etti, dedi ki: Mamer, Sfyan es-Sevri, Malik b. Enes, bn Curayc ve Sfyan b. Uyeynenin yle dediklerini iittim: man sz ve ameldir. Artar ve 55 eksilir. mam el-Lalk rahimehullah, sahabe, tabiin ve tebei tabiinden bu akideyi dile getirenlerin isimlerini Allahn kitabnda, Rasulnn snnetinde, sahabeden, tabiinden ve din imam alimlerden rivayet edilenlerde imann taat ile artaca ve masiyet ile eksileceini gsteren aklamalar bal altnda saymtr. Sonra bunu ifade eden sahabeler arasnda; mer b. El-Hattab , Abdullah b. Abbas , Abdullah 58 b. Mesud ve dierlerini (Allah hepsinden raz olsun) saymtr. Tabiinden: Sfyan es-Sevr , Mucahid , Said b. Cubeyr62 59 60 61 56 57

ve bakalarn zikretmitir.64

Fakihlerden de: Malik b. Enes , Cerir b. Abdilhamid , Ahmed b. Hanbel zikreder.

63

ve bakalarn

Bu konuda ehli snnetin icman gsteren birok rivayet vardr. hepsi de unu tespit eder ki; kiinin iman yapt amele gre artar veya eksilir. Bu, btn Mslmanlar hayatlarnda ilgilendiren bir meseledir. Salih olan sz veya amellere tutunduka kul, ilahi nurun feyezan ettiini, kalbini ve organlarn imar ettiini hisseder Her salih amel veya szden uzaklatka kalbini bir younluun kapladn hisseder ve sonunda kalbi simsiyah olur. Allah Tealann buyurduu gibi: Hayr! Bilakis onlarn ilemekte olduklar (ktlkler) kalplerini kirletmitir. (Mutaffifin 14) kalbinde kir grlr. zetle: Allaha ve Rasulne imann ifadesi olan tasdikin; kalpte gizli olan itikad ve dilde aa kan ikrar ile ehadet olmak zere iki ksm vardr. Bylece Allaha ve Rasulne iman; gizli ve ak olmak zere iki ksmdr. mann gizli olan; kast ve niyetlerdir ki, niyet olmadan amel caiz olmaz. Vacip olana vacip, mbah olana mbah, ruhsat olana ruhsat, mahzur olana mahzur, ibadet olana ibadet diye inanmak gerekir.

52

Buhr, man blmnn balarnda; bn Eb eybe, man 105. bn Eb eybe, man 116; el-Musannef, 11/43 54 bn Eb eybe, el-Musannef, 11/43. bn Ebil-zz erhu Akidetit-Tahaviye (s.247) bn Teymiyye el-man (s.191) 55 Acurri, e-eria (s.111) 56 Bkz.: Buhari (45) Muslim (3017) 57 Bkz.: Taberi Tefsiri (6/79) 58 Bkz.: Muslim (91) 59 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (604) 60 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (611) 61 Bkz.: Taberi Tefsiri (3/50) 62 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (636) 63 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (627) 64 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (599)53

15

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdmann ak olan ise; Abdest, namaz, zekat, oru, hac, Allah yolunda cihad gibi azalar ile yerine getirilmesi gereken eyleri yapmaktr. Bunlarn hepsi iman ve slamdr. Allah Azze ve Celleye ve Rasul sallallahu aleyhi ve selleme itaat etmektir. Allaha iman etmenin manas; Ona kulluk etmek, Rasulne iman etmenin manas ise; Ona kulluk etmeden, Ondan geleni kabul etmektir. Kulluk ancak Allaha yaplr. Kfrden uzaklamay ifade eden; Allaha ve Rasulne iman; kk (asl) olup, kemale eren, artp eksilen iman ise daldr (fru). Bu manada imann kk hasl olursa, buna taatlerin eklenmesi ile iman artar, taatler eklene eklene iman ubeleri tamamlanm olur. Nafilelere gelince; bunlar, insana tasdik, itikad, sz ve fiil olarak vacip olmad halde, yapldnda iman artrrlar. Terk eden kimsenin iman, bunlar terk etmeyerek yerine getiren kimseye nazaran eksiktir. Ama bu nafileleri terk eden isyan etmi olmaz. Btn taatler, bizim iin iman oluyor diye, mminlerden gnaha denleri kafirlikle sulamamz gerekmez. Allah ve Rasulne kfrn zdd; onlara iman etmektir. Allaha ve Rasulne iman; onlar isbat ve itiraf olduuna gre, kfr; onlar inkar etmek ve yalanlamaktr. Amellere gelince; phesiz bunlar, Allaha ve rasulne imann mevcudiyetinden sonra iman ismini alrlar. Yani Allah ve Rasuln kabul art ile taatleri yerine getirmek iman olup, bu taatleri namaz dnda - terk etmek; ikak ve 65 isyandr, kfr deildir. Allah Azze ve Celle buyuruyor ki; Biz, Allah'a ve bize indirilene; brahim, smail, shak, Ya'kub ve esbta indirilene, Musa ve sa'ya verilenlerle Rableri tarafndan dier peygamberlere verilenlere, onlardan hibiri arasnda fark gzetmeksizin inandk ve biz sadece Allah'a teslim olduk deyin.(Bakara 136) Bu ayette mminlere; Allaha iman ettik demeleri emrolunuyor. Bedevler "nandk" dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama "Boyun edik" deyin. Henz iman kalplerinize yerlemedi.(Hucurat 14) Allah Teala bu ayette, inan olmadan dil ile sylemenin iman olmadn haber veriyor. Kalplerinde iman olsayd, onlar kalp ile tasdiki ve dil ile ikrar birletirmi mminler olurlard. Hadisi erifler de ayn eyi gstermektedir; bni mer radyallahu anhumadan merfuan; Ben insanlar Allah'tan baka ilhn olmadna, Muhammed'in de Allah'n elisi olduuna ehdet edinceye, namaz klncaya, zekt verinceye kadar onlarla sava etmekle emrolundum. Bunlar yaptlar m, kanlarn, mallarn bana kar korumu (emniyet altna alm) olurlar. slm'n hakk hri. Artk (samimi olup olmadklarna 66 dair) durumlar Allah'a kalmtr" Ebu Hureyre radyallahu anhden merfuan; Git ve karlatn herkesi, kalbinde yakin ile 67 Allahtan baka ilah olmadna ehadet ettikleri takdirde cennetle mjdele. Muaz Bin Cebel radyallahu anhden merfuan; Kim kalbindeki sadakat ile; ehedu en la ilahe 68 illallah ve enne Muhammeden Rasulullah diye ehadet ettii halde lrse cennete girer. Enes radyallahu anhden; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Kulun kalbi 69 dosdoru olmadka iman da dosdoru olmaz, dili dosdoru olmadka da kalbi dosdoru olmaz.

65 66

Beyhaki uabul-man (1/35-37) Buhr (mn 17) Mslim (man 36) Beyhaki uab (1/39) 67 Mslim (s.59) Beyhaki uab (1/39) 68 Ahmed (4/16) Nesai Amell-Yevm (1134) bni Mace (4285) Taberani (5/43) bn Mbarek Zhd (s.323) Beyhaki (10/124) uabul-man (1/40) Mizzi Tuhfetul-Eraf (8/398) Tehzibul-Kemal (1/415) Mecmauz-Zevaid (1/20) sahihtir.

16

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdEbu Katade radyallahu anhden merfuan; Kim diliyle telaffuz edip, kalbinde itminan ile Allahtan baka ilah ilah olmadna, Muhammedin Onun rasul olduuna ehadet ederse, 70 cehennem onu yakmaz Mcahid rahmetullahi aleyh, Allah Tealann; Ancak kim hakka bilerek ahidlik ederse mstesna(zuhruf 86) ayeti hakknda dedi ki; Hakka ehadet etmek; Allah rabbi olarak 71 bilmektir. Allah Azze ve Celle mminleri yle vasfediyor; Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir. Onlar namazlarn dosdoru klan ve kendilerine rzk olarak verdiimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir.(Enfal 2-3) Bu ayet, mminlerin bu amelleri kendilerinde birletiren kimseler olduunu haber veriyor. Bu da gsteriyor ki, bunlar imana dahildir. El-Halimi der ki; Bu ayette geenlerle vasflanrsan, hakiki mmin ismini almaya hak kazanrsn. Zira Allah Teala bu ameller ile onlar abidler diye deil de hakiki mminler diye vasflamtr. Namaz; bedenler ile yaplan taate, kalp rpermesi; her ynden istikamet sahibi olmaya iarettir. Taatleri yapmak ve isyandan uzak durmak, imana giritir. Ayette; Allah zikredilince kalbi rperen ibaresi geiyor. Gnah ilemek veya emre muhalefet etmek ile kalp rpermez. Allahn ayetleri okunduunda iman artan; yani farzlar yerine getirmek ve vaciplere devam etmek imann artmasna sebeptir. Eer kiide bu sfatlar bulunmazsa, hakiki mminlerden saylmaz, iman eksiktir ve bu ayette bahsedilen mminlerin kapsamna girmez. Allah Azze ve Celle buyuruyor ki; Fakat Allah size iman sevdirmi ve onu kalplerinizde sslemitir. Kfr, fsk ve isyan ise size irkin gstermitir.(Hucurat 7) Bize sevdirdii eyler ile bize irkin gsterdii eyler arasnda ztlk vardr. Sevdirdii eyleri iman olarak zikretmi, bunun zdd olan irkin gsterdii eyleri de kfr ve fsk olarak belirtmitir. Bu da gsteriyor ki, imann iki zdd vardr; imanla elien eylerin bazs kfr, bazs fsktr. Ama btn taatler imandr. Eer byle olmasayd imann terki fsk olmazd. Allahu alem. mam Beyhaki der ki; isyan ile fsk birbirinden ayrdr. Bu, isyann bazsnn fsk olmadn gsterir. Fsk; ancak byk gnahlardan birini ilemek veya kk gnahta srar etmektir. Bunlarn hepsinden uzak durmak, imandandr. Allah Teala buyuruyor ki; Allah imanlarnz zayi edecek deildir. Mfessirler icma ile dediler ki; Bu ayet ile kastedilen; Beytl Makdise ynelerek klnan namazlardr. Namaz, iman olarak isimlendiriliyor. Byle olunca da, hibiri arasnda ayrm yapmadan btn taatler iman olur. Bera Bin Azib radyallahu anh rivayet ediyor; Rasulullah sallallahu aleyhi ve selem, Medineye geldikten sonra on alt veya on yedi ay kble olarak Beytul Makdise ynelerek namaz kld. Sonra kble olarak Kabe tayin edildi. Bazlar kble deitirilmeden nce vefat ettiklerinden, onlarn hakknda ne denilecei bilinmiyordu. Bunun zerine Allah Teala Allah imanlarnz zayi edecek deildir.(Bakara 72 143) ayetini indirdi.

69

Hasendir. Ahmed (3/198) Beyhaki uab (1/41) Mecmauz-Zevaid (1/53) bni Adiy(5/1926) eceri Emali (1/36) Hennad Zhd (s.106) bn Ebid-Dnya Kitabus-Samt (9) Ahmedin isnadnda Ali Bin Mesade olup ihtilafl bir ravidir. Derim ki; Ali Bin Mesade saduk olup, vehmeden bir ravidir. Ancak Basrallardan rivayetinde saknca yoktur. (bkz.: (Takribut-Tehzib 2/44) bni Hibban; Tek kaldnda huccet olmaz bni Main; Basrallardan rivayetinde beis yok dedi.(Tehzibut-Tehzib (7/382) Bu hadisi Basral olan Katade Bin Diameden rivayet etmitir. ahidleri de vardr. Beyhaki bunu Hasen el-Basriden rivayet etmitir. 70 Beyhaki uab (1/41) Cemul-Cevami (1/789) 71 Beyhaki uab (1/42) Suyuti Durrul-Mensur (6/24) 72 Buhari (fethul Bari-1/95) Mslim (s.374) Beyhaki uabul man (1/44)

17

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdEbu Malik el-Eari radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem 73 tahareti imandan saymtr; Temizlik imann yarsdr Bera radyallahu anhden; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yannda oturuyorduk. Buyurdu ki; mann en salam kulpu nedir bilir misiniz? dediler ki; Namazdr buyurdu ki; phesiz namaz hasenedir. Baka? Cihaddr dediler. phesiz cihad hasenedir. Baka nedir? Hacdr dediler. Buyurdu ki; Hac gzeldir. Ondan baka? Orutur dediler. Buyurdu ki; phesiz oru hasenedir. Ancak o da deil. Muhakkak ki imann en salam kulpu Allah 74 iin sevmen ve Allah iin buz etmendir. slamn btn artlar imandan saylmtr. Muaz Bin Enes el-Cuheni radyallahu anh merfuan rivayet ediyor; Kim Allah iin verir, Allah iin mani olursa, Allah iin sever, Allah iin buzederse ve Allah iin evlenirse imann kemale 75 erdirmitir. Allah Tealann; phesiz iman edenler ve Salih ameller ileyenler, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler mstesnadr. (Asr 3) kavline gelince; Birbirlerine hakk ve sabr tavsiye etmenin ayrca zikredilmesi, bunlarn Salih amellerden olmadn gstermedii gibi, Salih amellerin ayrca zikredilmesi, bunlarn imandan ayr olduunu da gstermez. Zira phesiz bunun anlam ancak udur; iman edenler, imandan nce kfrden uzaklarlar, bununla yetinmeyerek Salih amelleri de ileyip imanlarna eklerler. Bylece imanlarn en dk dereceden, en ykseine ulatrrlar demektir. Veya; iman edenler ile kastedilen; Allaha iman etmek ve Salih amellerle Allah iin iman etmektir. Bu iki iman, akladmz ekilde birbirinden farkl olduu iin iki isimle zikrediliyor. Allahu 76 alem. mm Seleme radyallahu anhadan; Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme; Hiam Bin Muire akrabay gzetir, misafiri arlar ve yemek yedirirdi. ayet sana yetiip Mslman olsayd, bunlarn faydasn grr myd? dedim. Buyurdu ki; Hayr! phesiz o, dnya iin bata bulundu. Bir gn olsun; Ya Rabbi! Beni din gnnde 77 bala demedi. Bu hadis, iman ile amel arasndaki ayrlmazln delillerindendir. Hem iman edilecek, hem de yaplan amel Allaha has klnacaktr. man olmadan amelin kabul olmad gibi, Allah iin halis klnmayan amelin de kabul olmayaca, bilakis bunun kiinin aleyhine olduu belirtiliyor.73 74

Mslim (s.203) Beyhaki uab (1/45) Ebu Davud et-Tayalisi (2110) Beyhaki uab (1/46) bkz.: bni Ebi eybe (11/48, 13/229) bni Ebi eybe man (110) 75 Ahmed (3/438) Tirmizi (2521) Hakim (2/164) Beyhaki uab (1/47) 76 Beyhaki uabul-man (1/49) 77 Ebu Yala (12/6965) Ahmed (6/120) Ebu Avane (1/100) Hakim (2/405) Ebu Nuaym Hilye (3/278) Heysemi Mecmauz-Zevaid (1/118) sahihtir.

18


MAN LE SLAM ARASINDAK FARK:Her iman, slm saylr; ama her slm, iman saylmaz. Bedeviler "man ettik" demektedirler. (Ey Muhammed!) De ki: "Siz man etmediniz. Fakat islam olduk, deyin. nk man, henz kalblerinize girmedi.(Hucurat 14) Seleften bir grup iman ve slam kelimelerinin tek manay ifade ettiini belirtmilerdir. Allah Teala buyuruyor ki; Allah nezdinde hak din slm'dr.(Al-i mran 19) Allaha iman ettik deyiniz te bunu sylememiz slamdr. Allah Teala, Lut kssasn anlatrken buyuruyor ki; Bunun zerine orada bulunan mminleri kardk. Zaten orada mslmanlardan, bir ev halkndan baka kimse bulmadk.(Zariyat 35,36) Allah Azze ve Celle, bu ayette, bir defasnda; mminler ve dierinde Mslmanlar diye onlar isimlendirmitir. Burada kastedilen, onlarn baka dinlerden ayrlmasdr. Dorusu iman ve slam; tek bir dinin iki ismidir. slamn hakikati; teslimiyet, imann hakikatinin ise tasdik olmasna ramen, hakikatlerindeki farkllk, bunlarn tek bir dinin ismi olmalarna mani deildir. Mesela Arap dilinde yamur hem; gays (bol, bereketli yamur) hem de; matar (saanak ya) kelimeleriyle ifade edilir. Fakat her ikisinin hakikatleri de birbirinden farkldr. Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma'nn rivayetine gre, "Abdulkays kabilesinin heyeti Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'e geldii vakit: Bize kesin, ak bir amel emret, onu geride braktklarmza da retelim. Ve bizi cennete gtrsn" dediler. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem de onlara drt emir ve drt yasakta bulundu: nce tek olan Allah Tela'ya iman emretti ve sordu: "man nedir biliyor musunuz?" "Allah ve Resl daha iyi bilir!" dediler. Aklad: Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed'in Allah'n kulu ve elisi olduuna ehdet etmek, namaz klmak, zekt vermek, 78 Ramazan orucu tutmak, harpte elde edilen ganimetten bete birini demenizdir. Bu kaplar iersinde iki yaplmak iin kullanlyordu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bu hadiste, kelime-i ehadeti iman diye isimlendirmitir. u hadiste ise slam diye isimlendiriyor; mer bnu'l-Hattb (radyallahu anh)den; Ben Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'in yannda oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, salar simsiyah bir adam yanmza kageldi. zerinde, yolculua delalet eder hibir belirti yoktu. stelik iimizden kimse onu tanmyordu da. Gelip Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'in nne oturup dizlerini dizlerine dayad. Ellerini bacaklarnn stne hrmetle koyduktan sonra sormaya balad: Ey Muhammed! Bana slm hakknda bilgi ver! Peygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "slm, Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet etmen, namaz klman, zekt vermen, Ramazan orucu tutman, gcn yettii takdirde Beytullah'a haccetmendir." Yabanc: "-Doru syledin" diye tasdk etti. Biz hem sorup hem de syleneni tasdik etmesine hayret ettik. Sonra tekrar sordu: "Bana iman hakknda bilgi ver?"78

Buhr (man 40, lm 25, Mevktu's-Salt 2, Zekt 1, Farzu'l-Hums 2, Mevkb 4, Mez 69, Edeb 98, Haberi'lVhid 5, Tevhd 56) Mslim (mn 23, 24, 25 (17) Ebu Dvud (3692) Tirmiz (2614) Nes (8/120) Beyhaki (4/199, 8/300, 303) uabul-man (1/51) bni Huzeyme (307, 2245-46) Begavi erhus-Snne (1/44)

19

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdPeygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "Allah'a, meleklerine, kitablarna, peygamberlerine, hiret gnne inanmandr. Kadere yani hayr ve errin Allah'tan olduuna da inanmandr." Yabanc yine: "Doru syledin!" diye tasdik etti. Sonra tekrar sordu: "Bana ihsan hakknda bilgi ver?" Peygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "hsan Allah' sanki gzlerinle gryormusun gibi Allah'a ibadet etmendir. Sen O'nu grmesen de O seni gryor." Adam tekrar sordu: "Bana kyamet(in ne zaman kopaca) hakknda bilgi ver?" Peygamber (aleyhissaltu vesselm) bu sefer: "Kyamet hakknda kendisinden sorulan, sorandan daha fazla birey bilmiyor!" karln verdi. Yabanc: "yleyse kyametin almetinden haber ver!" dedi. Peygamber (aleyhissaltu vesselm) u aklamay yapt: "Kle kadnlarn efendilerini dourmalar, yaln ayak, st plak, fakir davar obanlarnn yksek binalar yapmada yartklarn grmendir." Bu sz zerine yabanc kt gitti. Ben epeyce bir mddet kaldm. Peygamber (aleyhis saltu ves selm) Ey mer, sual soran bu zatn kim olduunu biliyor musun? dedi. Ben: "Allah ve Resl daha iyi bilir" deyince u aklamay yapt: "Bu Cebrail aleyhisselmd. Size dininizi retmeye geldi." Mzeyne veya Cheyne kabilesinden bir adam sordu: "Ey Allah'n Resl, hangi ii yapyoruz, olup bitmi (levh-i mahfuza kayd gemi) bir ii mi, yoksa (henz levh-i mahfuza gememi) u anda yeni balanacak olan bir ii mi?" Reslllah (aleyhissaltu vesselm): "Olup biten bir ii" dedi. Adamcaz -veya cemaatten biri- yine sordu: yleyse niye amel edilsin ki? Peygamber (aleyhissaltu vesselm) u aklamada bulundu: "Cennet ehli olanlara cennetliklerin 79 cehennemliklerin ameli kolaylatrlr." ameli kolaylatrlr, ate ehli olanlara da

mam Beyhaki der ki; ehadet kelimesi bu hadiste slam diye isimlendirilmitir. nceki hadiste ise iman diye isimlendirilmitir. Bu da, tek bir eyin iki isim aldn gsteriyor. Ancak bu hadiste imann tasdik olduu, slamn ise onun alameti olduu belirtiliyor. Tpk bu ikisinin ihsandan ayr tutulmas gibi. Eer iman ve slam; ihsan oluyorsa, ihsan; ihlas ile aklanr ve imanda yakin hasl 80 olur. Allahu alem. Abdullah bnu mer bni'l-Hattb (radyallahu anh)'den; "Ben Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'i iittim, yle buyurmutu:

79

Mslim (man 1, (8) Nes (8/97, 101) Ebu Dvud (4695) Tirmiz (2613) Beyhaki uab (1/52) Ahmed (1/27) Abdullah Bin Ahmed es-Snne (s.14, 120, 121) bni Mace (63) bni Huzeyme (2244) bni Hibban (mevarid-16) Beyhaki (10/203) Ebu Hanife Msned (1/174) Esfahani Tergib (132) Darekutni (2/282) 80 uabul-man (1/53-54)

20

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd"slm be esas zerine bina edilmitir: Allah'tan baka ilh olmadna ve Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet etmek, namaz klmak, oru tutmak, Kbe'ye haccetmek, 81 Ramazan orucu tutmak". Bu rivayette be rkn slam diye isimlendirilmitir. u rivayette ise iman diye isimlendiriliyor; Yezid es Seksekiden; Medineye geldim ve Abdullah Bin mer radyallahu anhumann yanna girdim. Irakl birisi ona; Ey Ebu Abdurrahman! Neden Allah yolunda savamyor da, hac ve umre yapyorsun? o da dedi ki; Sana yazklar olsun! phesiz iman be ey zerine kurulmutur; Allaha kulluk etmen, namaz klman, zekat vermen, Beyti haccetmen ve Ramazan orucunu tutman. Rasulullah sallallahu aleyhi ve 82 sellem byle buyurdu. Bunlardan sonra cihad da gzeldir. Beyhaki der ki; Allahu alem bunu sylemekle, cihadn farz ayn deil, farz kifaye olduunu kasdetmitir. Amr Bin Abese radyallahu anhden; Birisi Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme geldi ve; slam nedir? diye sordu. Buyurdu ki; Kalbini Allaha teslim etmen, Mslmanlarn senin dilinden ve elinden selamette olmasdr. Hangi slam efdaldir? man man nedir? Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve lmden sonra dirilie inanmandr. Hangi iman efdaldir? Hicret Hicret nedir? Ktlkleri terk etmendir. Hangi hicret efdaldir? Cihad Cihad nedir? Kafirlerle karlanca onlarla savamandr. (dier rivayette yle geer; Dmanla karlatnda korkmadan ve haddi amadan savamandr.) sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

81

Buhr (man 1) Mslim (man 22) Nes (9/107-108) Tirmiz (2609) Ahmed (2/26, 93, 2/120) Beyhaki (1/358, 4/81, 199) uabul-man (1/54) bni Abdilberr et-Temhid (9/236) bnu Huzeyme (308-309). 82 Mslim (1/45) Beyhaki uabul-man (1/55)

21

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdki amel vardr ki orta parma ile iaret parman gstererek u ikisi gibi bir arada 83 yapan dnda en stn amellerdir; kabul edilmi hac ve Umre Abdullah b. Ubeydullah b. Umeyrin babasndan, onun da dedesinden rivayetine gre Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme: slam nedir? diye sorulunca: Yemek yedirmek, gzel konumak buyurmutur. man nedir? diye sorulunca da: Musamahal olmak ve sabrdr buyurdu.84

Zahiri amelleri ve itikad; slam kalbini Allaha teslim etmendir kavli dzenliyor. Mslmanlarn senin dilinden ve elinden selamette olmasdr kavli; zahiri muameleleri slah ediyor. Sonra iman hakknda, slamn en faziletlisi olduu aklanyor. Bu da; Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve dirilie iman etmek ile aklanyor. Burada kastedilen; gaybe iman etmenin, grlen eye iman etmekten stn oluudur. Bu, Allah Tealann u kavline uygundur; Onlar gaybe iman ederler.(Bakara 3) bu ayet, gaybe iman eden mminleri vmektedir. Sonra itikadn ve btn amellerin iman oluu; imann en stn hicrettir kavliyle aklanyor. Bylece btn taatlerin slam olduu gibi, ayn zamanda iman oluu da ifade ediliyor. slam; Allahn zahiri ve Batni emirlerine boyun emek, Allahn kullar iin raz olduu ameller ile Ona yaklamaktr. Ebu Hureyre radyallahu anhden: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: phesiz slamn snrlar ve yol iareti gibi iaretleri vardr. bunlar; Allaha iman etmen, hibir eyi Ona ortak komaman, namaz klman, zekat vermen, Ramazan orucunu tutman, Beyti haccetmen, iyilii emretmen, ktl yasaklaman, evine girdiinde ailene selam vermen, kavminin yanna uradnda onlara selam vermendir. Kim bunlardan birini terk ederse islamn hisselerinden birini terk etmi olur. Kim onlarn tamamn terk ederse slam arkasna 85 atm olur. Abdullah Bin Mesud radyallahu anhden; Birisi; Ey Allahn rasul! Allah bizleri cahiliyedeki yaptklarmzdan sorumlu tutar m? diye sordu. Buyurdu ki; Kim slamda gzel ameller ilerse, cahiliyedeki yaptklarndan sorumlu tutulmaz. Kim de 86 slamda ktlkler ilerse hem nceki hem de sonraki amellerinden sorumlu tutulur. Bylece, iman ettikten sonra ilenen taat; iman, kfrde ilenen gnah ise; kfr oluyor. Kafir, Mslman olduu zaman, slam onun kfrn iptal ediyor. slamda gzel ameller ilerse, bu taatler onun kfr halinde iken iledii gnahlar iptal ediyor. Eer slamda gzel ameller ilemezse, ite o iledii gnahlar ylece kalr. Bu yzden slamda iledii ktlkler ile beraber, Mslman olmadan nce iledii ktlklerden de sorumlu olur. Bu hadis unu da belirtiyor ki; Mslman olmadan nceki terk edilen oru ve namazlar, ayet slamda oru tutulur ve namaz klnrsa, kaza edilmesi gerekmez. Mslman olup bunlar yapnca,83 84

sahih. Ahmed (4/114) Taberani, Dimyati Matcarur-Rabih (705) Beyhaki uab (1/55) Elbani sahih demitir. Ravileri gvenilirdir. Ancak el-Hasen anane ile rivayet etmitir. Lakin bunun Amr b. Abese radyallahu anh hadisinden ahidi vardr: Ahmed (4/385) Ubade b. Samit radyallahu anhden baka bir ahidini: Ahmed (5/318-319) rivayet etmitir. Bkz.: bn Ebi eybe el-man (s.18) 85 Elbani; Buhari ve Mslimin artlarna gre sahihtir dedi. bkz.: Ebu Ubeyd; el-man (s.11) 86 Buhari (9/18) Mslim (1/111) bni Mace (4242) Beyhaki (9/23) Beyhaki uab (1/57) Ahmed (1/379, 409, 431, 462) Esfahani Tergib (142)

22

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbddaha nce terk ettikleri sakt olur. Eer Mslman olduktan sonra namaz klmaz ve oru tutmazsa, yapmad bu amellerden, ncekilerden ve sonrakilerden sorumlu olur. Ebu Said el-Hudri radyallahu anhden; Peygamber (aleyhissaltu vesselm) yle buyurdular: "Bir kul slm'a girer ve bunda samimi olursa, daha nce yapt btn hayrlar Allah, lehine yazar, ilemi olduu btn erleri de affeder. Mslman olduktan sonra yaptklar da u ekilde mumele grr: Yapt her hayr iin en az on misli olmak zere yedi yz misline kadar 87 sevap yazlr. ledii her bir er iin de, -Allah affetmedii takdirde- bir gnah yazlr." Hafz bn Recebin88

iman ve islama dair Selefin szlerini u ekilde cem eder:

Bu iki kelime tek balarna kullanldnda tek manay ifade ederler ve biri dierinin de anlamn ifade eder. kisi birlikte zikredildiinde ise iman; kalbe ait tasdiki, slam ise azalarn amellerini ifade eder. Din; iman ve islamn bir araya gelmesidir. Allah en iyi bilendir. Sonra yle der: Bu ayrm yapma seleften biroundan nakledildi. Bunlardan bazlar: Katade, Davud b. Ebi Hind, Ebu Cafer el-Bakr, ez-Zhri Hammad b. Zeyd, bni Mehdi, reyk, bni Ebi Zib, Ahmed b. Hanbel, Ebu Hayseme ve Yahya b. Main Zikrettiimiz bu aklamayla ihtilaf ortadan kalkar, denilir ki: slam ve iman tek bana zikredildii zaman o zaman ikisi arasnda fark yoktur, iki isim birlikte zikredilirse, ikisi arasnda fark olur. kisi arasndaki farkn hakikati de: man kalbin tasdiki, 89 ikrar ve marifetidir. slam ise kulun Allaha teslim olmas ve boyun emesidir.

87 88

89

Buhar (man 31) Nes (8/105) Beyhaki uab (1/58) Bkz.: Camiul-Ulum vel-Hikem (s.34)

bn Receb; Camiul-Ulum vel-Hikem (s.34)

23


MANDA STSNAlim ehli arasnda imanda istisna ifadesi ile kastedilen ey: naallah mminim demektir. manda istisna konusunda, bunun haram olduu, vacip olduu ve caiz olduu olmak zere gr zikredilmitir. Mrcie, Cehmiyye ve benzer frkalar imanda istisnay, haram grmlerdir. Onlara gre kii, rabbi tasdik etmesi gibi, kalbinde olan bilir ve onlardan biri Muhakkak ki ben, iki ehadet kelimesini sylediimi bildiim gibi, fatihay okuduumu bildiim gibi, Rasulullah sevdiimi bildiim ve Yahudilerle Hristiyanlara buzettiimi bildiim gibi mmin olduumu biliyorum. O bakmdan ben m'minim demem, ben mslmanm demem; ehadeti syledim, fatihay okudum dememe benzer. Ayn ekilde yahudi ve hristiyanlara buzediyorum demem ve bunun gibi, benim bildiim ve kesin olduundan emin olduum mevcut dier hususlar sylememe benzer. Nasl ki bir kimsenin naallah ben fatihay okudum demesi caiz deilse, naallah ben mminim demesi de caiz deildir. Kim imanda istisna yaparsa o bu konuda phe ediyor demektir ve onlara ekkake (pheciler) denir diye iddia etmilerdir. Kad Ebu Yala ve dier baz ilim ehline gre, mutlak olarak Ben mminim denilemez, istisna yapmak vaciptir. Bu alimler u delillerle bu hususu akladlar: ayet Ben mminim demek caiz olsayd, ben cennetliim demek de caiz olurdu. Zira Allah mminlere cenneti vaad etmitir. Bir kimseye kesin olarak cennetin vaad edilmesi caiz deildir. Zira bunda iman zere lmek art vardr. Bunu da Allahtan baka kimse bilemez. Birisi bn Mesud radyallahu anhn yannda Ben mminim deyince, o da: u mmin olduunu iddia ediyor. Sorun bakalm cennette mi yoksa cehennemde mi? sorduklarnda Allah bilir dedi. Bunun zerine Abdullah b. Mesud radyllahu anh yle dedi: in sonunu Allaha braktn gibi ban da Allaha braksan olmaz m? Mutlak olarak mminim demek, kamil iman sahibi olduunu iddia etmek demektir. Bunu syleyen kimse ise bunu bilemez. Nitekim Ebul-Aliye yle demitir: Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan otuz kiiye yetitim. Hepsi de kendileri hakknda nifaktan korkarlard ve manm cibrilin iman gibidir demezlerdi. Bir kimsenin imanndan haber vermesi, bilmedii bir eyi haber vermesi demektir. Bir kimsenin Ben mminim demesi kendisini tezkiye etme anlam da tar. Halbuki Allah Azze ve Celle: Ktlk yapanlar, iledikleriyle cezalandrmak ve baz kk gnhlar dnda gnhlarn byklerinden ve hayaszlklardan saknp iyilik edenleri de daha gzeliyle mkfatlandrmak iin gklerde olan ve yerde bulunan her ey Allah'a aittir. phesiz Rabbnn balamas ok genitir. Sizi topraktan yaratmas ve analarnzn karnnda bir cenn iken size ekil vermesi itibariyle sizi en iyi o bilir. Bu sebeple kendinizi siz temize karmayn; O, saknan kimseyi daha iyi bilir.(Necm 31-32) buyurmutur. Bu konuda en sahih gr ise imanda istisna yapmann vacip olmakszn caiz olduudur. Bu 90 91 kavil, ashab hadis, bn Mesud ve ashab, Sevri , Kufe ulemasnn ounluu, Yahya b. Said el92 93 Kattan , Ahmed b. Hanbel ve dier baz din imamlarnn da grdr. stisna yaptklar onlardan tevatr ile nakledilmitir. Fakat btn bunlar arasnda:

90 91

El-Esbahani el-Hucce Fi Beyanil-Mahacce (410) Abdullah b. Ahmed es-Sunne (610) 92 A.g.e (605) 93 El-Hallal es-Sunne (3/593)

24

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdBizler lm esnasndaki hl sebebiyle istisna yapyoruz, iman da kulun vefat esnasnda bulunduu ve kendisi ile rabbinin huzuruna vard halin addr diyen kimse yoktur. Aksine bu imamlar istisnann ancak ve ancak imann farz olan eyleri yapmay da ihtiva ettiinden dolay yapldn aka ifade ederlerdi. O bakmdan bu konuda kendi lehlerine ahitlik etmiyorlard. Nitekim birr ve takva sahibi olduklarna dair de tanklkta bulunmuyorlard. nk bu bilmedikleri bir husustur. Ayrca bu bilgi sahibi olmakszn kendi kendilerini tezkiye etmeleridir. mam Ahmedden nakledilen bir rivayete gre onun imanda istisna yapmay mstehap grd de anlalmaktadr: Hallal "Kitab's-Snne" de yle demektedir: Bizlere Sleyman b. E'as -yani Eb Davud Sicistan- anlatarak dedi ki: Ben Eb Ahmed b. Hanbel'i dinledim: Bir adam ona: Bana sen m'min misin? diye soruldu. Ben de Evet dedim. Peki bu hususta benim iin bir vebal sz konusu mudur? nsanlar, ya m'min, ya da kfir deil midir? dedi. Bunun zerine mam Ahmed hiddetlendi ve yle dedi: Bu "irca" yapanlarn (Mrcie'nin) szdr. Yce Allah yle buyurmutur:

"Dierleri ise Allah'n emrine braklmtr." (Tevbe, 106) Daha sonra imam Ahmed yle der: Peki, iman sz ve amel deil midir? Adam ona evet deyince, imam Ahmed sorar: Biz sz yerine getirdik mi? Adam evet dedi. mam Ahmed tekrar sordu: Peki, ameli yerine getirdik mi? diye sorunca adam hayr dedi. Bu sefer imam Ahmed yle dedi: Peki, durum byle olduuna gre kiinin inaallah diyerek istisnada bulunmasn nasl 94 ayplayabilirsin? Seleften bazs imanda istisnay vacip grrken bazs da caiz veya mstehap grmtr. Ama imanda istisnay haram saymak bir bidat olarak ortaya kmtr.

94

El-Hallal es-Snne (3/597)

25


BYK GNAH LEYENN HKMByk gnah ileyenin hkm akide meselelerindendir. Bu meselede insanlar drt farkl gr ortaya koymutur: Hariciler byk gnah ileyenin dnyada kafir, ahrette ebedi cehennemde olacan iddia 95 etmilerdir. Mutezileye gre; byk gnah ileyen dnyada ne kafir ne de mmindir. ki menzile 96 arasndadr. Ahrette ise ebedi olarak cehennemdedir. Mrcieye gre byk gnah ileyen kamil bir mmindir. Onlara gre iman ile beraber ilenen 97 gnahn zarar olmad gibi, kfr ile beraber ilenen taatin de faydas yoktur. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre ise; byk gnah ileyen kimseden iman ismi mutlak olarak kalkmaz ve ona mutlak olarak mmin ismi de verilmez. Biz onun imanyla mmin, isyanyla fask olduunu syleriz. Ahretteki durumu Allahn dilemesine kalmtr. Dilerse azap eder, dilerse balar. Bu hususu beyan eden Ehli Snnet imamlarndan bazlarnn szleri u ekildedir: mam Ahmed b. Hanbel: Namaz terk eden kafir olmutur. Namaz dnda amellerden herhangi birinin terki kfr deildir. Baka bir yerde de yle der: Gnahlarda srar edip tevbe etmeyen biriyle karlarsan onun 98 akibetini Allaha brak. O dilerse azap eder, dilerse balar. mam bn Batta yle demitir: Kii imandan islama kar fakat islamdan ancak Allaha irk komas veya Allahn farzlarndan bir farz inkar etmesi sebebiyle kar. ayet bir farz hafife alarak veya tembellikle terk ederse durumu Allah Azze ve Cellenin dilemesine kalmtr. Dilerse azap eder, 99 dilerse balar. mam Sabuni der ki: Ehli snnet, mmin kimsenin, kk olsun, byk olsun pek ok gnah ilese de bunlarla tekfir edilmeyeceine itikad eder. Dnyadan tevbe etmeden ksa ve tevhid ve ihlas zere lse onun durumu Allah Azze ve Celleye kalmtr. O dilerse affeder, kyamet gnnde salim ve kazanl ekilde, hi cehenneme uratmadan cennete koyar, iledii gnahlardan dolay cezalandrmaz. Dilerse de gnahlarndan dolay kyamet gnnde cezalandrr, cehennem azabyla, mddeti kadar azap eder. Azaplandrd zaman onu cehennemde ebedi olarak brakmaz, bilakis azat 100 eder ve cehennemden karr, karar diyar olan nam cennetine koyar. bn Abdilberr de yle demitir: Byk gnah sahibi ldnde onun varaca yer Allaha kalmtr. Dilerse balar dilerse azap eder. Azap ederse gnah kadar eder. Affederse o, affa ve 101 mafirete urayanlardan olur. Byk gnah sahibinin akibeti konusunda Ehli Snnet akidesinin delilleri u ekildedir: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Ey man edenler! ldrlenler hakknda size ksas yazld; Hre karlk hr kleye karlk kle, kadna karlk kadn. Bununla beraber ldrlenin kardei tarafndan katil lehine bir ey affolunursa, artk rfe uymak ve ldrlen (taraf)e (borcu) gzellikle demek gerekir.(Bakara 178) Bu ayette Allah Azze ve Celle katile, adam ldrmek gibi byk bir gnah ilemi olmasna ramen iman nidasyla hitap etmitir. Yine Allah katili, maktuln kardei olarak isimlendirmitir. Burada95 96

El-Milel ven-Nihal (1/124) Makalatul-slamiyyin (86) Bkz.: erhu Usulil-Hamse (697) el-Milel ven-Nihal (1/45) 97 ehristani el-Milel ven-Nihal (1/139) 98 Bkz.: Risaletu Abdus b. Malik Anil-mam Ahmed; Tabakatul-Hanabile (1/243) 99 bn Batta e-erhu vel-bane (201) 100 Es-Sabun; Akidetus-Selef (71) 101 bn Abdilberr et-Temhid (4/49)

26

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdkastedilen kardelik din kardeliidir. Onlar mminler diye isimlendirmi ve birbirleriyle mukatele etmelerine ramen kardelik zikrederek yle buyurmutur:102

Eer m'minlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa, aralarn dzeltin.(Hucurat 9) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: Geliniz ve bana; Allaha hibir eyi irk komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, evlatlarnz ldrmemek, elleriniz ve ayaklarnz arasndakilere iftira etmemek, marufta bana isyan etmemek zere biat ediniz. Kim bunlara vefa gsterirse onun ecri Allaha aittir. Kime bunlardan biri isabet eder de dnyada onunla cezalandrlrsa bu ona kefaret olur. Kime bunlardan bir ey isabet eder de, Allah onu rterse onun durumu Allaha aittir. Dilerse cezalandrr, dilerse affeder. Sahabe dedi ki: Bu artlar ile biat ettik.103

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem zamannda zina, hrszlk ve iki ime gibi gnahlardan dolay hadler uygulanm, fakat bunlar ileyenlere kafir hkm verilmemi, onlarla Mslmanlar arasndaki dostluk ilikileri de koparlmamtr.

102 103

Bkz.: Kurtubi el-Camiu Li Ahkamil-Kuran (2/245) Buhari (18) Mslim (1709) bu konuda bkz.: bn Abdilberr et-Temhid (17/26)

27


KNC BLM: TEVHDRUBUBYET TEVHDRububiyet tevhidi: Allah Tealann her eyin rabbi, sahibi, yaratcs, orta olmakszn tek bana bu kainatta tasarruf sahibi olduuna itikad etmektir. phesiz O Subhenehu, yaratmada, tedbirde ve btn mahlkatn ilerinde tasarruf etmede tekdir. bn Kayym el-Cevziyye der ki: Allah, her eyin yaratcs ve yarattklar zerinde kadir olup hibir ey onun rububiyeti dna kmaz. Gklerde ve yerde olanlar Onun kuludur, kabzasnda ve 104 kahr altndadr. Rububiyet tevhidinin anlam; rububiyet sfat olan yaratma, rzk verme, hayat verme ve ldrme sfatlarnda Allah Azze ve Celleden orta nefyetmek ve Onun bu kinatn yaratcs olduunu ikrar etmektir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Gklerin ve yerin hkmranl O'na mahsustur. Hibir oul edinmemitir ve hkmranlkta hi bir orta yoktur. Her eyi O yaratm ve bir dzen iinde O takdir etmitir. (Furkan 2) Bu tevhid tr, dier tevhid trlerinin zerine bina edildii esastr. Zira yaratan, malik olan, rzk veren ve tedbir eden tek olarak ibadete layk olandr. Yine celal ve kemal sfatlarna layk olup her trl eksiklik ve kusurdan mnezzeh olan da yalnz Odur.

RASULLER VE RUBUBYET TEVHDNE DAVET:Eski ve yeni insanlk hayatnda Allahn varlna iman konusunda bir mkil grlmemitir. Lakin kendisinden bakasna ibadetin ynlendirilemeyecei hak ilah bilemeyi problemi devam edegelmitir. Adem aleyhisselamn nzulunden beri onun zrriyeti Allaha ibadet ederlerdi. Beeriyet sahih ibadetten inhiraf edip irke dnce, Allah konulan tashih ve insanlar yalnz kendisine ibadete davet iin rasullerini gnderdi. Bu yzden kavmini Allahn varlna iman etmeye aran tek bir rasul bulamayz. Davet sadece Allahn tevhid edilmesine ynelik olmutur. Allah Teala yle buyuruyor: Biz her mmete, yalnz Allah'a ibadet etmeleri ve taguttan da saknmalar iin bir peygamber gnderdik. Bu mmetlerden bir ksmna Allah hidayet etmi; bir ksmna da sapklk hak olmutur. Nitekim yeryznde bir dolan da, (peygamberleri) yalanlayanlarn akbetinin ne olgunu grn. (Nahl 36) nk Allahn varlna iman insanlarn ftratlarna ve kalplerine yerlemitir. Kurana muhatap olan mrikler rububiyet tevhidini kabul ediyorlard ve ibadet ettikleri putlarn yaratma, rzk verme, diriltme ve ldrme gibi sfatlarda Allahn orta olduklarna itikadlar yoktu. Nitekim Allah Teala pek ok ayette onlarn bunu itiraf ettiklerini bildirmitir. Bu ayetlerden birisi de udur: Yine de ki: "Yedi tabaka gn Rabb ve byk Ar'n Rabb kimdir?" Onlar da diyeceklerdir ki: "Allah'tr." De ki: "O halde hi korkmuyor musunuz?" (Mminun 86-87) Mslmann ftratnda Allah Azze ve Cellenin marifeti vardr, lakin Allah Subhanehunun mahlukatna nazar ve tefekkr ile imann artrr, yaratcs olan Allah Azze ve Celle hakknda yakinini kuvvetlendirir.

104

Medaricus-Salikin (1/34)

28


EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE RUBUBYET TEVHDNN DELLLERAllah Subhanehu ve Tealann varl, rububiyette bir oluu ve bu kainatta mdebbir oluu hususunda delile ihtiya yoktur. zira bizzat kendisi yaratcnn varlna delildir. Mahluk, yaratcs olmakszn var olamaz. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Yoksa onlar, hibir yaratc olmadan m yaratldlar; yahutta onlar, kendileri mi yaratcdrlar? Yoksa gkleri ve yeri onlar m yarattlar? Hayr, onlar, kesin olarak man etmiyorlar. (Tr 35-36) phesiz insan, yoktan yaratlmtr. Asl yokluk olan ise bir ey yaratamaz. Ayn ekilde insan, kendisini yaratamaz. O halde onun bir yaratcs, Allah Azze ve Celle vardr:

Allah, her eyin yaratcsdr; O, her eye vekildir. (Zmer 62) Rububiyet tevhidine dair deliller snrlanamayacak kadar oktur. Var olan her eyde Allaha delalet vardr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Onun hak olduu onlar iin iyice belirinceye kadar, btn alemde ve kendi ilerinde delillerimizi onlara gstereceiz. Rabb'nn her eye hid olmas yetmez mi? (Fussilet 53) Ehl-i Snnet alimlerinin zikretmi olduklar delillerden rnekleri u ekilde verebiliriz:

FITRAT DELL:Allahn varlna iman, delil veya burhana ihtiya brakmayan ftr bir itir. Selim ftrat Allah Tebarek ve Tealann varln ikrar ve Ona iman etmek yaratlndadr. Her akl sahibi insann uurunda bu mevcuttur. te bu ftr uur, Halk Subhanehunun varlna dair sadk delillerdendir. Bu gerei, insanlarn dehr ve mlhit gruplarndan olan ve iddet anlarnda Allaha snmaktan baka yollar olmayan kimselerden bakas inkar etmez. Ehli Snnet alimleri, Allah Azze ve Cellenin insanlar hak dini kabul ftrat zerine yarattn tekid etmilerdir. Bu ftrat, muarzlardan salim olursa, selamet ve istikamet hali zere kalr. bn Cerir rahimehullah yle demitir: mer b. El-Hattab radyallahu anh, Muaz b. Cebel radyallahu anhe urad ve dedi ki: Bu mmetin kvam nedir? Muaz dedi ki: Kurtarc olan u eydir: ihlas ki o ftrattr; Allahn ftrat ki, insanlar o ftrat zere yaratmtr (Rum 30), namaz ki o dindir ve taat ki o korunmadr Bunun zerine mer radyallahu anh: Doru syledin dedi. Mucahidden de: Allahn ftrat; islamdr dedii nakledilmitir.105

Abdulmelik el-Meymunnin rivayetinde mam Ahmed b. Hanbel yle demitir: Deriz ki; her doan, insanlarn zerine yaratlm olduu ilk ftrat zere doar. Ben: lk ftrat din midir? dedim. 106 Evet dedi.

105 106

bn Cerir et-Taberi Camiul-Beyan (21/40) El-Hallal; Ahkamu Ehlil-Milel (15)

29

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdNefisler, varlklarn gklerin yaratcs olan yaratc ile var olduklarn zaruri olarak bilme ftratndadrlar. phesiz o yaratc, gkleri ve yeri yoktan yaratm, insanlar da ondan yaratmtr. Nitekim Firavun, Musa aleyhisselama:

Alemlerin rabbi nedir? (uara 23) dediinde Musa aleyhisselam:

Eer gerekten inanacaksanz, gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin rabbidir (uara 24) dedi. Ve yle dedi:

Dedi ki: kinizin rabbi kimdir ey Musa? Dedi ki: Rabbmz her eye yaratln veren, sonra da hidayet edendir. (Taha 49-50) Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri, Allah Tealann beer nefisleri kendisinin rububiyetine iman ve orta olmakszn bir oluunu ikrar ftrat zerine yarattna dair pek ok deliller getirmilerdir. Bunlardan bazlar u ekildedir: Allah Teala yle buyurmutur: Dosdoru olarak yzn dne, Allah'n ftratna evir ki, insanlar o ftrat zere yaratmtr. Allah'n yaratnda hibir deime yoktur, ite dosdoru dn budur; fakat insanlarn ou bilmez. (Rum 30) mam bn Abdilberr, tefsir ehlinin burada ftrat ile kastedilenin slam olduu hususunda icma 107 ettiklerini nakletmitir. Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:

Her doan ftrat zere doar. Sonra ebeveyni onu Yahudiletirir, Hristiyanlatrr veya 108 Mecusiletirir Mslimin rivayet ettii kudsi hadiste de, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Allah Azze ve Cellenin yle buyurduunu haber vermitir: Kullarm hanifler olarak yarattm. Sonra eytanlar onlara geldi ve onlar dinlerinden 109 saptrarak, onlara helal kldklarm kendilerine haram ettiler. Bu iki hadisin, Allah Azze ve Cellenin kullarn kendisini ikrar ftrat zere yarattna dair delalet yn aktr. Bunun zerine rasullerin daveti, insanlara kalplerinde olan hatrlatmak olmutur. Bundan kastlar yaratcnn varln bilmek deil, ancak zerinde olduklar ftratta Allah birlemektir.

YARATILI DELL:

107 108

Bkz.: et-Temhid (18/72) bn Kayym ifaul-Alil (563) Buhari (1385) Mslim (2658) 109 Mslim (2865)

30

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdAllah Azze ve Celle, insanlar gklerde ve yerde bulunan kevni ayetlere nazar ederek tefekkr etmeye davet etmitir. nsan, afakta ve enfste yaygn olan bu kesin delilleri grdnde noksanlardan mnezzeh olan yaratcnn azametini, kudretini ve ilminin geniliini mahede edecektir. Bu konudaki pek ok ayetten bazlar u ekildedir: Kurnn hak olduu onlar iin iyice belirinceye kadar, btn alemde ve kendi ilerinde delillerimizi onlara gstereceiz. Rabb'nn her eye hid olmas yetmez mi? (Fussilet 53) Yeryznde ve kendi nefislerinizde m'minler iin nice deliller vardr, hi grmyor musunuz? (Zariyat 20-21) Allah Azze ve Celle, bu delilleri u ayette bir arada zikretmitir: Gklerin ve yerin yaratlnda, gece ve gndzn birbiri ardnca geliinde, insanlar iin faydal olan eylerle denizde yzen gemilerde, Allah'n gkyznden indirip de kendisiyle lmnden sonra yeryzne hayat verdii suda ve orada yayd her trl canlda, rzgrlar diledii yne sevk ediinde ve gkyzyle yeryz arasnda (rzgra) tbi olan bulutlarda, akln kullanan kimseler iin deliller vardr. (Bakara 164) mam bn Mende, Kitabut-Tevhidde bir ok blmler aarak, bu blmlerde Allahn gkleri, yeri, gnei, ay, yldzlar, bulutlar, rzgarlar, dalar, havay, suyu yaratmas, insann yaratlmasn ve onun nutfe halinden alaka haline gelmesi, sonra bir inem et, sonra kemiklerinin olumas ve dier yaratlnn tamamlanmasnn deliliyle, Allah Azze ve Cellenin vahdaniyetine delalet eden ok sayda 110 ayeti kerime, hadisi erifler ve selefin szlerini zikretmitir.

MUCZELERN DELALETMucize: Hayr ve saadete aran harikulade bir itir. Peygamberlik davas ile birlikte olmas, 111 Allahn rasul olduunu syleyen kimsenin doruluunu ortaya karr. Mucize, meydan okuma ile birlikte olup elikilerden salimdir. Bazen kayadan deve yavrusunun kmas, snn ylana dnmesi, cansz eylerin konumas gibi hiss olup gz ve kulakla ahit olunur. Bazen de Kuran- Kerim mucizesi gibi manevi olup basiretle mahede edilir. Mucizelerin Allah Azze ve Cellenin varlna delaleti aktr. Zira bu, Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin ve haber verdii her eyin doruluuna delalet eder. Onun haber verdii eylerin en nemlisi ise Allah Subhanehu ve Tealann varlna iman etmek, Onu birlemek ve ortak komakszn yalnz Ona ibadet etmektir. Yine rasul, mucizenin kendinden olduunu iddia etmez, Allah katndan olduunu haber verir. Bu da Allah Azze ve Cellenin varlna iman etmeyi gerektirir. Muhakkak ki, peygambere iman, onu peygamber olarak gnderen Allah Azze ve Celleye de iman etmeyi gerektirir. bn Abdilberr yle der: Ebu Bekir, mer, Osman, Ali, Talha, Sad, Abdurrahman, dier muhacirlerle ensarn ve Allahn dinine grup grup giren eli heyetlerinin (Allah hepsinden raz olsun) Mslman olularna bakan kimse, anlar ki, onlardan her biri Allah Azze ve Celleyi ancak 112 peygamberleri risalet alametleriyle tasdik ederek tanmlardr.

110 111

Bkz.: bn Mende Kitabut-Tevhid (1/113-234) El-Crcan et-Tarifat (282) 112 Et-Temhid (7/152)

31


ULUHYYET TEVHDUluhiyyet Tevhidi: ibadet tevhidi veya kast ve talep tevhidi de denir. Kullarn Allaha ibadet ettiklerinde; namaz, zekat, oru, hac, kurban, adak, korku, mit, tevekkl, rabet, rehbet, dua ve bundan baka ibadet eidinden olan fiillerde Allah birleyerek, bunlar yalnz Allaha ynlendirmeleridir. Bunlardan herhangi bir eyde Allahtan bakasna ynelen mriktir. El-lah: Kalbin tam bir muhabbet, tazim, iclal ve sayg ile ibadetle kendisine yneldii varlktr. badet: Yce Allah'n sevip raz olduu, gizli ak btn sz ve amelleri iine alan bir kavramdr. slm dinine girmek isteyen, ncelikle iki ehadet cmlesini syleyerek: L lhe llllah Muhammedun Resulullah. (Allahtan baka ibadete layk bir ilh yoktur, Muhammed Allahn Resuldr.) demesi ve slm dininden baka tm dinlerden teberri ederek uzaklamas, kalbiyle 113 de Allahn birliine inanmas gerekir. (Ey Muhammed!) O kfredenlere, "eer (kfrlerine ve dmanlklarna) son verirlerse gemi gnhlarnn balanacan, yok eer devam ederlerse, gemi kavimlerin (akbetleri hakknda cereyan eden Allah'n) Kanununun (ibret almalar iin nlerinde) getiini" syle. (Enfal 38) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: nsanlarla la ilahe illallah deyinceye kadar savamakla emrolundum. Bunu sylediklerinde canlarn ve mallarn benden 114 korumu olurlar. Ancak bunun hakk (samimiyetleri) hususunda hesaplar Allaha aittir. u ayetler Allaha taate davet ve tevike iaret eder: Bekleme sresinin sonuna yaklatklarnda, onlar, ya gzellikle tutun yahut yine gzellikle onlardan ayrln. inizden adalet sahibi iki kiiyi de ahit tutun; hidlii Allah iin yapn. te, Allah'a ve hiret gnne man edenlere bununla t verilir. Kim Allah'tan saknrsa, Allah da ona bir k yolu ihsan eder. Ve onu, hi hesap etmedii bir yerden rzklandrr. Kim Allah'a tevekkl ederse, O, ona yeter. phesiz Allah, hkmn yerine getirendir. Allah, her ey iin bir l koymutur. (Talak 2-3) u ayet de Allahn emrine muhalefet ve isyandan sakndrr: Ey man edenler! Allah'a dndrleceiniz ve hakszlk edilmeksizin herkese kazancnn verilecei (o hesap) gnnden korkun. (Bakara 281) La ilahe illallah dediinde bir davada bulundun. Sana sorarlar: Delilin var m? Delil; emre uymak, yasaklananlara son vermek, afetlere sabretmek ve kadere teslim olmaktr. te 115 davann delili budur. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri, Allahn insanlarn yaratl sebebi olan: ibadetin yalnz Allaha halis klnmas zaruretinden dolay, ibadet tevhidinde younlamaya ihtimam gstermilerdir. Ta ki hak ibadeti bakasna ynelterek sapmasnlar veya herhangi bir ibadet trnde Allahtan bakasna ynelerek bylece irke dmesinler. Zira bu balanmaz bir gnahtr: Allah, kendisine irk koulmay asla affetmez; bunun dndaki (gnh) leri ise, diledii kimseler iin balar. Her kim Allah'a irk koarsa, ok byk bir gnh irtikb etmi olur. (Nisa 48) te bu tevhid tr, rasullerin gnderilmesinin ve onlara kitaplar indirilmesinin sebebidir. nsanlar bu tevhid tryle muvahhid mminler ve kafir mrikler olarak ayrlr. Muvahhid mminlere dnyada baar, destek ve temkin, ahirette ise cennet ve kalc nimetler vardr. Kafir mriklere ise dnyada aalk, alaklk, zillet ve hsran, ahirette ise ate ve azab can yakc olan cehennem vardr.

113 114

El-Gunye (1/2) Buhari (25) Mslim (21) 115 El-Fethur-Rabban (2.Meclis s.10)

32

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdUluhiyet tevhidinin vacip oluunun delilleri pek ok olup, bazlar u ekildedir: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:

Ey insanlar! Sizi de, sizden ncekileri de yaratan Rabbinize ibadet ediniz; belki bylece korunmu olursunuz. (Bakara 21)

Biz her mmete, yalnz Allah'a ibadet etmeleri ve eytandan da saknmalar iin bir peygamber gnderdik. Bu mmetlerden bir ksmna Allah hidayet etmi; bir ksmna da sapklk hak olmutur. Nitekim yeryznde bir dolan da, (peygamberleri) yalanlayanlarn akbetinin ne olgunu grn. (Nahl 36)

Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona, "benden baka ilh yoktur; bu itibarla bana ibadet edin" diye vahyetmi olmayalm. (Enbiya 25) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: phesiz sen Ehl-i kitap bir kavme gidiyorsun. Onlar davet edecein eylerin ilki; Allaha ibadet olsun. Bunu anladklar zaman Allahn onlara bir gn ve gecede be vakit namaz farz kldn bildir. Bunu yaptklar zaman Allahn onlara zekat farz kldn haber ver. Zenginlerinden alp fakirlerine dat. Sana 116 itaat ettiklerinde mallarnn en deerli olanlarn almaktan sakn. Biliyor musun Allahn kullar zerindeki hakk nedir? Allah ve rasul daha iyi bilir dedim. Buyurdu ki: Allahn kullar zerindeki hakk, Ona ibadet edip hibir eyi Ona irk komamalardr. Bir sre getikten sonra: Ey Muaz! dedi. Ben de: Buyur dedim. Dedi ki: Biliyor musun bunu yaptklar zaman kullarn Allah zerindeki hakk nedir? Allah ve rasul daha iyi bilir dedim. Buyurdu ki: Onlara azap etmemesidir.117

Uluhiyet tevhidi, rububiyet tevhidinin gereidir. Zira yalnz Allaha kul olup Ona hibir eyi irk komayan, nefsinde kendisini yoktan var eden, nimetlerle kendisini yetitiren, zarar ve fayda vermeye, ldrme ve hayat verme gcne sahip olan ilahna ibadet etmeye itikad etmitir. Bu yzden Allah mrikleri zarar ve fayda vermeye, ldrmeye ve diriltmeye gleri olmayan putlara ibadet etmeleri sebebiyle knam ve yle buyurmutur:

116 117

Buhari (7372) Mslim (19) Buhari (6267) Mslim (30)

33


Ve Allah' brakp, gklerden ve yerden kendileri iin hibir rzka sahip olmayan ve sahip olmaya da gleri bulunmayan eylere mi ibadet ediyorlar? (Nahl 73)

(Ey Muhammedi) De ki: "Allah'tan baka, size ne zarar dokunacak ve ne de fayda verecek hibir gce sahip olmayan eylere mi ibadet ediyorsunuz? Hakkyla iiten, hakkyle bilen, asl Allah'tr." (Maide 76) Ayn ekilde isim ve sfat tevhidi de bunun gereklerindendir. nallah bu konudan daha sonra bahsedeceiz. badetini Allah Azze ve Celleye halis klan kulun, Onu btn isim ve sfatlarn da Allah Azze ve Cellenin kendisi hakknda bildirdii ve Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin ispat ettii ekilde, tahrifsiz (manasn bozmadan), tatilsiz (iptal etmeksizin), tekyifsiz (keyfiyet belirlemeden) ve temsilsiz (mahlukatna benzetmeden) olarak kabul etmesi gerekir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:

O'nun benzeri hibir ey yoktur. O, hakkyle iitendir; hakkyle grendir. (ura 11) Bylece tevhidin btn trlerinin birbirinden ayrlmakszn gerektii ortaya km oluyor.

34


BADETN KABULNN ARTLARIbadetten maksat, onun Mabud Subhanehu ve Teala tarafndan kabul edilmesi ve ibadet edenin bu ibadetinin mkafatn almasdr. Kulun Allah Azze ve Celleye yaknlamak iin iledii her amelde, Allah tarafndan kabul grmesi iin iki esas art vardr. Bu iki art; ameli Allah Azze ve Celle iin halis klmak ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme tabi olmaktr. Bu ikisi La ilahe illallah, muhammedun rasulullah tevhid kelimesinin anlamdr. Birincisi ibadeti yalnzca Allaha ihlas ile yapmak, ikincisi ise, sadece Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme uyarak yapmaktr. Bu amelleri ilediinde (yani emirleri yerine getirip yasaklar terk ettiinde) bunlar senden ihlasl olmadn srece kabul edilmez. Sz, amel olmadan kabul edilmez. Amel de ihlas 118 ve snnete uygunluk olmadan kabul edilmez. Zikrettiimiz btn aylarn orular, kurbanlar, ibadetler, namazlar, zikirler ve benzerleri, ancak tevbeden, kalp temizliinden sonra ve ameli Allaha halis klp gsteri ve duyurmay terk 119 etmek suretiyle kabul edilir.

Oysa onlar, dni yalnz Allah'a hs klarak ve doruya ynelerek Allah'a ibadet etmekten, namaz dosdoru klmaktan ve zekat vermekten baka bir eyle emrolunmamlard. (Beyyine 5)

Bilesiniz ki, hlis dn Allah'ndr. (Zmer 3) Said b. Cbeyr yle dedi: hls; kulun amelini ve dinini Allah iin halis klmas, dininde Allaha irk komamas ve hi kimseye kar iledii amelde gsteri yapmamasdr. Fudayl b. Iyad da ihls yle tarif eder: nsanlarn grmesinden ekinip ameli brakmak, riyadr. nsanlarn beenmesi iin amel etmek irktir. hls ise bunlardan dolay Allahn sana 120 ceza vermesinden korkmandr. Her ibadet eden irfan sahibinin; btn hllerinde, gsteriten, ibadetlerinde halk grmekten ve kendini beenmekten saknmas gerekir. nk nefis habistir ve nefis; azgnlk, sapklk, kt duygularn, lezzetlerin kayna olup, kul ile Hak Azze ve Celle arasnda bir engeldir.

Yazklar olsun o namaz klanlara ki, namazlarn nemsemezler; (klsalar bile) mrailik yaparlar; iyilik etmeye de engel olurlar. (Man 4-7) Allah Azze ve Celle mnafklar yle vasfeder: Mnafklar, hilelerini Allah bozduu halde, Allah'a hile yapmaya kalkrlar Namaza kalktklarnda enerek kalkarlar; insanlara gsteri yaparlar; Allah' da ok az zikrederler. (M'minler ile kfirler arasnda) mtereddittirler: Ne (tam olarak) onlara, ne de (tam olarak) bunlara temayl ederler. Allah, kimi doru yoldan saptrmsa artk onun iin (hakka giden) bir yolu asla bulamazsn. (Nisa 142-143)118 119

Fethur-Rabbani (2.Meclis s.10) El-Gunye (2/66) 120 Zehebi Siyeru Alamin-Nubela (8/327)

35

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbdHadistede yle anlatlmtr: Kyamet gnnde bir kimse barsaklar dar sarkm olarak cehenneme atlr. O kimse, atein iinde bir deirmen ta gibi dner durur. Orada kendisine; Sen iyilii emredip ktlkten sakndrmyor muydun? denilir. u cevab verir; yilii emrederdim; ama kendim yapmazdm. Ktl de yasak ederdim; ama onu da 121 kendim yapardm. Ehl-i Snn

Documents

Ehli Sunnet Akidesi-----ebu muaz