ekonomia bankare

MARIJA DRENKOVSKA - STOJANOVSKA

PUNA AFARISTE

PËR VITIN E IV TË SHKOLLAVE TË MESME

DREJTIMI EKONOMIKO - JURIDIK DHE TREGTAR

TEKNIK I EKONOMISË

Shkup, 2010

Kryetar i komisionit recensues Doc. dr. Kirill Postollovski

Anëtarë të komisionit recensues: Prof. Bogdanka Rillkova Prof. Elica Zhupanovska

Autor:Marija Drenkovska – Stojanovska, Puna afariste, për vitin IV të drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar, Teknik i ekonomisë

Redaktor i botimit në gjuhën shqipe:Doc. dr. Seadin Xhaferi

Lektor i botimit në gjuhën shqipe:Abdulla Mehmeti

PërkthyesRolland Poloska

Dizajni, përgatitja teknike dhe dizajni i kopertinës:Aleksandër Vasilevski për Expressive graphics

Ilustrimet:gettyimages.com;shutterstock.com; eXpressive graphics

Botues:Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Republikës së Maqedonisë

Shtypi:Qendra grafi ke shpk, Shkup

Tirazhi: 1.100 copë

Me aktvendimin e Ministrit të Arsimit dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë, nr. 22-4384/1, të datës 29.07.2010, lejohet përdorimi i këtij libri.

CIP – Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје338(075.3)ДРЕНКОВСКА-Стојановска, МаријаДеловно работење : IV година економско-правна и трговска струка : економски техничар/ Марија Дренковска-Стојановска. - Скопје : Министерство за образование на РепубликаМакедонија, 2010. - 152 стр : илустр. ; 29 смБиблиографија: стр. 151-152ISBN 978-608-226-113-3COBISS.MK-ID 84270090

iii

PËRMBAJTJA

PARATHËNIE ix

EKONOMIA BANKARE 3

Thelbi, roli dhe vendi i ekonomisë bankare dhe puna bankare 3

Paraqitja dhe roli i bankave 4

Termi dhe përkufi zimi i bankave 5

Llojet e bankave 6

SISTEMI BANKAR 11

Ekonomia bankare në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore 12

Bankat në Maqedoni mes dy luftërave botërore 13

Sistemi bankar i Maqedonisë në suaza të

Jugosllavisë së pasluftës 131. Sistemi bankar në periudhën e centralizmit administrativ (1945-1951) 13

2. Zhvillimi i sistemit bankar në kushtet e vetëqeverisjes (1952-1971) 14

3. Organizimi i sistemit bankar në bazë të amendamenteve kushtetuese (1972-1976) 14

4. Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisës të punës dhe mjeteve (1977-1989) 15

5. Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të ekonomisë së tregut (1990-1992) 16

iv

6. Sistemi bankar në Republikën e Maqedonisëpas pavarësisë monetare në vitin 1992 16

Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë 18

Funksionet e Bankës Popullore 18

1. Rregullimi i sasisë së parave në qarkullim paraqet një nga funksionet më të

rëndësishme të Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë. 19

2. Mbajtja e likuiditetit në banka 20

3. Mbajtja e likuiditetit të pagesës jashtë vendit 21

4. Dhënia e bankënotave dhe monedhave 21

5. Puna për llogari të shtetit 21 6. Punët e funksionimit dhe zhvillimit të sistemit informativ 21

7. Kontrolli mbikëqyrës dhe inspektimi 22

8. Punët tjera të Bankës Popullore të R. Maqedonisë 22

Organet e udhëheqjes në Bankën Popullore 22

Nocioni dhe përkufi zimi për bankat 25

Veprimtaria fi nanciare e bankave 26

Themelimi i bankave 27

Udhëheqja dhe administrimi me bankat 28

Banka e Maqedonisë për mbështetje të zhvillimit 35

Banka e postës 36

Kursimoret 36

Fondi për sigurimin e depozitave 37

PARIMET E PUNËS BANKARE 43

Parimet e punës bankare 43

Parimet e likuiditetit 43

Parimi i sigurimit dhe efi kasitetit në punë 46

Parimi i rentabilitetit 47

Parimet tjera afariste dhe ekonomike 47

PUNËT BANKARE 51

Punët e bankave 52

Punët bankare pasive 52

Punët bankare me afat të shkurtër 53

v

Punë afatgjate pasive bankare 60

Afatizimi i depozitave 60

Dhënia e letrave me vlerë 61

Dhënia e fl etëdetyrimeve 62

Dhënia e aksioneve 63

Kreditë afatgjata të fi tuara jashtë vendit 65Punët bankare aktive 66

Punët bankare me afat të shkurtër 66

Eskontimi i kambialit 67

Ta shqyrtojmë eskontimin e kambialit 67

Rieskontimi i kambialit 70

Kreditë llogari rrjedhëse (Kredi të llogarisë rrjedhëse) 70

Kredi llombard 70

Kredi akceptive 72

Kredi rembursive 72

Kredi Aval 74

Punët bankare aktive 76Kreditë investuese 77

Kreditë hipotekare 77

Kreditë konzorcionale 79

Ndarja e kredive sipas përdorimit të tyre 81

Kredi për nevojat e punës vijuese 81

Kredi për prodhimin e mallrave 81

Kredi për qarkullimin e mallrave 81

Kredi për rezervë 82

Kredi për përdorim tjetër 82

Kredi për investime në mjete të përhershme dhe qarkulluese, kredi

afatgjatë të personave juridike 82

Emisioni i parave 53

Mobilizimi i depozitave 54

Llojet e depozitave 54

Emisioni i bonove të arkës 56

Punë pasive bankare 56

Reeskont 57

Relombard 57

Kreditë Revolving 58

vi

Kredi për mjete të përhershme 82

Kredi për mjete të qëndrueshme qarkulluese 82

Kreditimi i popullsisë 82

1. Kreditimi afatshkurtër i popullsisë 83

2. Kreditimi afatgjatë i popullsisë 85

Punët neutrale bankare 90

1. Ndërmjetësimi në qarkullimin e pagesave 90

Karakteristikat e qarkullimit të pagesave në Republikën e Maqedonisë 90

2. Ruajtja dhe menaxhimi me vlerat ose punët e deponimit 91 3. Blerja dhe shitja e letrave me vlerë, devizave , valutave dhe metaleve të çmuara 92

4. Dhënia e garancive dhe letrat e garancisë 93

Punë individuale bankare 94

PUNËT TJERA BANKARE ME POPULLSINË 97 Puna e arkës 97

Puna e arkës ditore 98

Furnizimi i arkës me të holla në dorë 98

Puna e trezorëve 99

Hapja e librezës së kursimit 100

Si kryhet pagesa e parave në librezat e kursimit? 100

Pagesa e depozitave të kursimit 100

Shuarja e depozitës së kursimit 101

Llogari transaksioni 101

Hapja e llogarive valutore dhe librezave valutore të kursimit 102

Si hapet llogaria valutore ose libreza valutore e kursimit? 102

Punët këmbimore -valutore 102

Riblerja e çeqeve 103

Dhënie e çeqeve dhe letrat kreditore 104

Blerja e çeqeve 104

REGJISTRIMI I PAGESAVE NË TË HOLLA DHE PAGESAVE ME TRANSFER 107

Sistemi fi skal i pajisjes për regjistrim të pagesave në të holla 107

vii

Kush është i obliguar të vendos dhe të përdorëaparaturë fi skale, përkatësisht lexues i kartelave pagesore? 108

Nocioni, rëndësia dhe elementet e llogarisë fi skale 109

Funksionet e aparatit fi skal 110

Raporti ditor fi nanciar 110

Pagesë pa para të gatshme me kartela pagesore 111

Kartela pagesore 111

Kartelat kreditore dhe debitore 113

EKONOMIA BANKARE ELEKTRONIKE 119Kush mund ta përdorë E-banking? 120

Cilat mundësi i ofron banka? 120

Ueb (interneti) 121

Udhëzimi për përdorimin e ueb aplikimit 121

Hyrja me emrin e shfrytëzuesit dhe fjalëkalimi 121

Kontrolli i gjendjes së llogarisë 122

Pagesa me përdorimin e CD-ve 122

E-tregtimi 123

Transferimi i kapitalit nëpërmjet postës elektronike 124

Nënshkrimi elektronik 125

Përparësia dhe sistemi i sigurisë në ekonominë bankare elektronike 125

SHTESË 131

FJALORI I NOCIONEVE 147

LITERATURA 151

ix

PARATHËNI

LIbri ,,Puna afariste” është i dedikuar për vitin e katërt të arsimit të mesëm profesional, drejtimi ekonomik, juridik dhe tregtar, për profilin e teknikut ekonomik. Ai është i përgatitur sipas programit të Byrosë për Zhvillimin e Arsimit në kuadër të Ministrisë së Ar-

simit dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë dhe me Koncepcionet për përpilimin e librave shkollore të arsimit fillor dhe të mesëm.

Libri, kryesisht i kushtohet ekonomisë bankare dhe punës bankare. Gjatë historisë të punëve të këmbimit dhe deri më sot. Është dhëne retros-pektiva e shkurtër e historisë për ekonominë bankare në Maqedoni, e cila ka traditë të gjatë dhe të pasur.

Në këtë libër ofrohet përvetësimi i njohurisë elementare dhe të zgjeru-ara të nxënësve. Libri, në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të këndshme ofron mundësi që nxënësit të fitojnë nivele të ndryshme të diturisë, ndërsa ar-simtarët mund të gjejnë sugjerime për organizimin e orëve të mësimit me përdorimin e kompjuterëve (kompjuter për çdo nxënës) dhe kështu drejt-përdrejt të ndikojnë në shprehitë e nxënësit.

Përveç përmbajtjes themelore, libri ofron dhe përmbajtje të shkurtër, në temën ,,Kontrolloni njohuritë”, kurse është i pajisur edhe me përmbajtje edukative. Në funksion të përvetësimit të materialit në mënyrë sa më të lehtë, janë edhe ilustrimet, të cilat e përbëjnë pjesën teorike.

Me këto njohuri për ekonominë bankare dhe punën bankare, përgatit-ja profesionale e teknikut të ekonomisë do të jetë e plotë dhe do të mund në mënyrë të përsosur t’i kryejë të gjitha detyrat, të cilat para tij i parashtron jeta bashkëkohore e ndërlikuar dhe dinamike në sferën e ekonomisë.

Shpresoj se nxënësi teorikisht dhe praktikisht do ta mësojë, kuptojë dhe do ta pëlqejë ekonominë bankare dhe punën bankare.

Shpresoj se me këtë libër ,,Puna afariste” për vitin e tretë, mësimi do t’u shndërrohet në kënaqësi dhe se të gjithë atë që do ta mësoni nga ky libër, do ta bartni me vete si dituri e çmuar gjatë gjithë jetës suaj.

Ju dëshiroj sukses. Autorja

PUNA AFARISTE

DREJTIMI EKONOMIKO-JURIDIK DHE TREGTAR

3

EKONOMIA BANKARE

Me mësimin e temës ,,Ekonomia bankare” nxënësi duhet:

Ta kuptojë thelbin, rolin dhe vendin e ekonomisë bankare dhe punën afariste;Ta sqarojë dukurinë dhe rolin e bankës, dhe T’i dallojë llojet e bankave.

Thelbi, roli dhe vendi i ekonomisë bankare dhe i punës bankare

Ekonomia bankare, paraqet veprimtari, e cila përbëhet në qarkul-limin e parave, kurse këtë veprimtari e kryejnë institucionet e specializuara financiare – bankat. Me nocionin ekonomia bankare nënkuptohet edhe shkenca e bankave dhe funksioneve të tyre, si

disiplinë e veçantë ekonomike.Sigurisht, shkenca e ekonomisë bankare nuk ka qenë çdo herë e mësuar

si disiplinë e veçantë, por ka qenë e përhapur në disiplina të tjera të llojl-lojshme, kurse më shpesh është përmendur në shkencën e tregtisë.

Shkenca e ekonomisë bankare merr rëndësi atëherë kur imponohet problemi për gjetjen e kapitalit për financimin e korporatave të mëdha kapitaliste. Në atë kohë bankat në mënyrë të konsiderueshme e kanë zgje-ruar lëndën e tyre të punës, kurse para shkencës së ekonomisë bankare është parashtruar detyra, bankierëve t’ju jepen dituri të tilla, që do të mund t’i shfrytëzojnë dhe përdorin në punë gjithnjë e më të madhe dhe të ndryshme të bankave.

Shkenca e ekonomisë bankare bëhet moment historik kur bankat ndalo-jnë të ndërmjetësojnë në dhënien dhe pranimin e parave dhe kur gjithnjë e më tepër bëhen “Prodhimtarë të parave”.

Kjo e ka diktuar nevojën që shkenca e ekonomisë bankare të mos i më-sojë bankat vetëm nga mikroaspekti, por edhe nga mikroaspekti, përkatë-sisht ta mësojë veprimin e tyre të rrjedhjeve ekonomike në vendin, punësi-min, standardin etj.

TEMA

Përkufi zimi i bankës si institucion fi nanciar aspak nuk është i thjeshtë duke marrë parasysh llojllojshmërinë e funksioneve të saja dhe punët.

Bankat janë institucione fi nanciare, të cilat merren me ndërmjetësimin në qarkullim të kapitalit (si edhe me ekonomizimin me kapital të huazuar). përderisa institucione jo bankare janë ato institucionet fi nanciare, të cilat nuk e realizojnë qarkullim të pagesave.

1

4

PUNA AFARISTE

Shkenca e ekonomisë bankare i studion:Rolin dhe rëndësinë e bankave;Punët bankare;Si dhe karakteristikat dhe specifikat e sistemeve të veçanta të bankave dhe institucioneve në botë.

Nevoja për njohjen e ekonomisë bankare, si dhe për disiplinën teorike dhe shkencore, tek ne bëhet gjithnjë e më tepër e rëndësishme. Vend të veçantë i takon njohjes së punës bankare, etikës dhe filozofisë së punës bankare, si një nga veprimtaritë ekonomike të ndërlikuara dhe specifike. Kjo nevojë e njohjes bëhet aktuale pikërisht sot, kur zbatohen reforma në të gjithë sistemin ekonomik, sukses i cili direkt dhe indirekt është i lidhur për tregun e ekonomisë bankare.

Ekonomia bankare moderne dhe puna bankare në ekonominë e tregut kanë rëndësi tepër të madhe, e cila lidhet me ruajtjen e vlerës së parave dhe të kapitalit, më pak në nivelin e vlerës së tyre reale, për realizimin e pandërprerë të prodhimtarisë dhe të qarkullimit të mallrave.

Paraqitja dhe roli i bankave

Fjala bankë rrjedh nga fjala italiane (banco) dhe do të thotë bankë, shitje në të cilën është kryer këmbimi i parave. 1

Si pikënisje e bankave dhe punëve të sotme bankare në shkencë njihen pu-nët e këmbimit, paraqitja e të cilave lidhet me paraqitjen e parave, dhe për ato punë thuhet se janë punë e parë dhe më e vjetër e punës bankare. Këmbyesit e atëhershëm rinin ulur nëpër banka dhe këmbenin para të ndryshme. Me kali-min e kohës këmbyesit bashkoheshin dhe themelonin shoqëri, e cila mori em-rin bankë, sipas bankave tavolinave në të cilat këmbyesit uleshin dhe i kryenin punët. Banka ka qenë e gatshme të tregtojë (këmbejë) një lloj të valutës (për shembull, funt) me një tjetër lloj të valutës (për shembull, dollar etj.). Për shër-bimin që e bënte (këmbim valutash), banka fitonte provizion. Madje, mund të thuhet se, ekonomia bankare bashkëkohore rrjedh nga puna këmbyese.

Me përforcimin e mëtejmë dhe zhvillimin e tregtisë dhe të qarkullimit në përgjithësi, ish këmbyesit fillojnë të merren jo vetëm me këmbim, por edhe me dërgimin e parave nga një vend në vend tjetër për shkak të pagesës së obligimeve tregtare.

Mirëpo, transferi i parave efektive në atë kohë është treguar si jopraktike, si për nga pesha e parave, po ashtu edhe për nga rrethanat gjatë transferit Këto janë arsyet të cilave më së tepërmi duhet t’u falënderohet që bankat në zhvillimin e tyre përjetojnë renesancë të plotë. Bankierët e atëhershëm, të ballafaquar me atë fakt, kanë pushuar së shpërnguluri nga vendi në vend dhe kanë filluar të krijojnë hapësira të tyre të përhershme dhe marrëdhënie afariste reciproke. Tregtari, i cili duhej të realizojë pagesë të një obligimi të tij të caktuar në ndonjë vend tjetër, te bankieri i tij do ta jepte shumën e nevo-jshme të parave efektive (për shembull në flori), në bazën e së cilës kjo banka do t’i jepte vërtetim për deponimin e caktuar të shumës së parave.

1 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 10.

Me punën bankare nënkuptohet çdo lloj pune, që e kryen banka pa marrë parasysh se a është paraqitur ajo si debitor ose kreditor.

Shkenca e ekonomisë bankare është disiplinë e veçantë në suaza të shkencës së fi nancave dhe në mënyrë organike është e lidhur me disiplinat e tjera fi nanciare, siç janë fi nancat monetare, fi nancat publike etj.

Shkenca e ekonomisë bankare zë vend në grupin e disiplinave të përdorura ekonomike. Kjo do të thotë se ajo duhet të na mundësojë dituri të nevojshme dhe përgjigje, të cilat do të mund të përdoren në punën e përditshme e bankave.

5

EKONOMIA BANKARE TEMA 1

Sugjerime për arsimtarin

Që të kuptohet më lehtë materiali, tregojuni nxënësve të rikujtojnë nga materiali i vitit të kaluar për qarkullimin pagesor. Jepuni detyrë secilit prej tyre të shkruaj. Cili është roli i bankave në qarkullimin e pagesave.

Me këtë vërtetim, ai te banka tjetër, ku duhet ta kryejë obligimin, do ta ngrente kundërvlerën e parave të shënuara në vërtetim dhe në këtë mënyrë do t’ia paguante borxhin e tij kreditorit. Kështu, zhvillimi i mëtejmë i eko-nomisë bankare dhe i punëve bankare shkon në drejtim të veprimtarisë së re, e cila paraqet pararendës i nocionit bashkëkohor të punëve që kanë të bëjnë me qarkullimin e pagesës.

Banka është institucion, i cili kryesisht punon me kredi, dhe për klientët e saj kryen punë të ndryshme fi nanciare. (prof. H. Filipoviç)

Banka është institucion ku marrja e kredive në formë parash është profesion kryesor. (dr. F. Somari)

Bankat janë persona juridike, të cilat nga mjetet e besueshme dhe të përhershme ose nga mjetet sapo të krijuara, japin hua, të cilat ndërmjetësojnë në qarkullimin e pagesës dhe të cilat klientëve të tyre u japin shërbime të tjera. (prof. S. Qukoviq)

Nocioni dhe definicioni i bankave

Është shumë vështirë të jepet një përkufizim i gjithëpranishëm për bankat, para së gjithash, për shkak të llojllojshmërisë së funksioneve që i ka, dhe për shkak të kushteve të ndryshme institucionale në të cilat vepron. Bankën, në kuptim më të përgjithshëm të fjalës, mund ta përkufizojmë si institucion fi-nanciar, veprimtaria kryesore e së cilës është grumbullimi i mjeteve financiare të lira nga ekonomia, por edhe nga ato joekonomike, si edhe nga qytetarët dhe kredive të tyre sipas shkallës së interesit, d.m.th. dhënie të kredive.

Banka është institucion financiar, e cila, kryesisht, punon me kredi, dhe për klientët e saj kryen punë të ndryshme financiare.

Banka është ndërmarrje, e cila në veprimtarinë e saj kryesore merret me pranimin dhe dhënien, d.m.th. ndërmjetësimin e kredive.

Banka është ndërmarrje, e cila nga mjetet financiare të besueshme dhe të përhershme ose nga mjetet e reja të krijuara jep hua, ndërmjetëson në qarkullimin e pagesës dhe klientëve të saj u jep shërbime të tjera. Bankat merren me dhënien e letrave me vlerë, me qarkullimin e valutave, me qa-rkullimin pagesor etj.

Kurse fitimi i bankave realizohet nga dallimi i interesit aktiv dhe intere-sit pasiv, nga inkasimi i provizionit për shërbimet që i kryejnë.

Bankat i takojnë grupit të sistemeve shoqëroro-organizative, me të gjitha karakteristikat që i posedojnë ato. Duhet të theksohet se në plan të parë janë karakteristikat eksterne të njeriut dhe relacionet që i lidhin njerëzit në bashkësi.

Në një shoqëri bankat e marrin rolin në krijimin e parave, punëve me de-pozitë, dhënien e kredive, plotësimin e rrjedhjeve ekonomike me mjete afatg-jata dhe afatshkurta, punë me mjete valutore dhe punë me qarkullim të brend-shëm dhe të jashtëm pagesor. Bankat bashkëkohore, sot ndërmarrin edhe një varg punësh të tjera me të cilat deri më tani nuk janë marrë. Ato japin shër-bime të llojllojshme financiare, një numër të madh informacionesh për lëvizjet monetare dhe reale të tregut vendor dhe botëror, hartojnë programe për zh-villim, hyjnë në bashkëpunim me kapital industrial. Investimet e përbashkëta bëhen forma të shpeshta të plasmanit të mjeteve, bankat bëhen aksionarë në sektorin industrial, në mënyrë të veçantë paraqiten si subjekte në tregun e parave dhe tregun e kapitalit, e financojnë sektorin shoqëror me blerjen e flet-obligimeve shtetërore, themelojnë ndërmarrje të tyre të prodhimit, formojnë qendra të tyre tregtare etj.

Nga gjithë ajo që parashtruam, mund të përfundojmë se bankat bashkëko-hore dhe sistemi bankar, në përgjithësi, mund t’i klasifikojmë në rrethin e institucioneve me interes të posaçëm shoqëror. Kuptimi i deritanishëm tradi-cional i nocionit bankë dhe punë bankare në të gjitha ekonomi tregtare të zhvilluara, në thelb është lënë pas dore, për shkak të konzervatizmit të tij

6

PUNA AFARISTE

dhe është përshtatur në kërkesat e kohës dhe nevojat bashkëkohore të tregut financiar global kombëtar dhe ndërkombëtar. Në pajtim me këtë, në sistemet bankare të shteteve të zhvilluara, të organizuara në parime bashkëkohore treg-tare, funksionon një tip krejtësisht i ri i bankës moderne, e cila ka shumë pak pikëtakimi me tipin e bankës, e cila në ato sisteme ka ekzistuar dhe funksionuar deri në vitet e nëntëdhjeta të këtij shekulli. Në realitet, kjo është bankë, krejtë-sisht, e re bashkëkohore e tipit tregtar, veprimtaria themelore e së cilës është prodhimi dhe plasmani i prodhimeve bankare mbi parimet tregtare, sipërmar-rëse. Tipi i tillë i bankës, nga paraqitja e tij e deri më sot, është temë e analizës dhe përpunimit të numrit të madh të teoricienëve dhe praktikantëve amerikan dhe evropian, por ringjalljen e tij e gjeti në bazat е sistemit bankar evropian, i cili paraqet bërthamë për zhvillimin e marrëdhënieve të tërësishme. Sipas kësaj, banka bashkëkohore e koncipuar, që funksionon në rrethin tregtar është themeluar dhe ekziston për shkak motivimit të pronarit të kapitalit, përkatë-sisht investitori përmes formës së këtillë individuale të subjektit ekonomik, të realizojë të ardhura në bazë të kapitalizimit të pronës së tij e shprehur në para dhe kapital. Banka, në këtë rast është një nga format organizative, përmes të cilave pronarët e kapitalit arrijnë të ardhura, jo vetëm në bazë të kamatës dhe provizionit, por edhe në bazë interesi, rentë, dividendë, eskont dhe forma të ngjashme të kapitalizimit. Sipas kësaj, banka bashkëkohore nuk është bankë e debitorëve, përkatësisht konsumuesve të parave dhe kapitalit, por jashtëza-konisht dhe veçanërisht bankë për pronarët e parave dhe kapitalit, përkatë-sisht kreditorët e saj.

Llojet e bankave

Bankat në sistemet bashkëkohore bankare grupohen sipas vendit që e kanë në sistemin ekonomik. Të bëhet kategorizimi i rregullt nuk është aspak punë e lehtë, kur bëhet fjalë për shtete në të cilat numri i bankave arrin njëqind mijë.

Organizativisht ekziston ndarje, që është e pranishme periudhë më të gjatë kohore dhe banka e njëjtë i grupon në dy grupe: banka (emisione) qendrore dhe banka afariste.

Në kohën e sotme në sistemin bankar vend dhe detyra të tyre gjejnë edhe format e ndryshme të të ashtuquajturave organizata të tjera financi-are (kompanitë e sigurimit, fondet e pensionistëve, fondet investuese, etj.)

Në vazhdim përqendrohemi në tipat vijuese të bankave: banka qendrore (emisione), bankat komerciale (depozitare), bankat investuese, bankat afariste, bankat universale, bankat degë (speciale), monobankat, bankat zhvillimore, bankat rajonale etj.


Në fi llim të orës bëni diskutim për:

Bankat si institucione shërbyese prodhojnë dhe shesin prodhime dhe shërbime të tjera fi nanciare dhe që kryejnë role të tjera në ekonominë.

Nxiteni aftësinë e nxënësve t’i identifi kojnë prodhimet dhe shërbimet fi nanciare që i kërkon opinioni.

1. Ku dhe kur janë paraqitur zanafi llat e bankave dhe punëve bankare?

2. Cilat punë bankare dominonin në periudhën nismëtare nga zhvillimi i ekonomisë bankare?

3. Çfarë e nxit zhvillimin e ekonomisë bankare?

4. Çka përfshin nocioni punë bankare?

5. Përkufi zoje bankën?

KONTROLLONI DITURINË TUAJ

7

Banka qendrore përfaqëson bankë, e cila zë pozitë qendrore në siste-min bankar të shtetit të caktuar, në kuptim se kjo bankë vepron si bankë të bankave të tjera, por edhe si bankar i shtetit. Te bankat qendrore (emisio-ne) si punë më voluminoze dhe më e rëndësishme është emisioni i parave primare nacionale, të letrës dhe metalike. Sot në të gjitha shtetet ekzis-ton nga ndonjë bankë e këtillë, si pushtet qendror, puna e së cilës është rregulluar me ligj të veçantë.

Bankat komerciale ose depozitare janë tip shumë i përhapur të in-stitucioneve financiare. Karakterizohen me rrjet të përhapur të filialeve. Karakteristikat e tyre kryesore në punë janë këto:

pranojnë depozita afatshkurta në rolin e kursimit:japin kredi afatshkurta:e kryejnë qarkullimin e pagesës për klientët e tyre dhe kryejnë një varg aktivitetesh të tjera shërbyese.

Bankat investuese janë tipi i veçantë bankar, i cili shërben për kred-itimin e investimeve. Mjetet e tyre i pranojnë me: emision i letrave me vlerë, aksione dhe flet-obligime dhe pranim të depozitave të afatizuara. Këto banka lejojnë kredi në afat prej 5 deri më 50 vjet dhe atë në indus-trinë, komunikacionin, ndërtimtarinë, veprimtarinë strehimore komunale si dhe në ndërtimin e infrastrukturës.

Bankat afariste shpesh paraqiten në shtetet kapitaliste me zhvillim të lartë, si përfaqësues tipikë të kapitalit financiar. Mjetet rrjedhin nga rrethi i ndërmarrjeve të bashkuara, ndërsa zakonisht edhe vetë disponojnë me kapital të madh. Te këto banka në shprehje vjen bashkimi i interesave të kapitalit financiar me industrial. Ato nuk kanë filiale të tyre ose i kanë me numër të vogël, nuk merren me qarkullim pagese, as me veprimtari shër-byese. Bankat e këtilla janë bartës kryesorë për financimin e korporatave të mëdha industriale, me të cilat zhvillojnë lidhje të ngushta afariste.

Bankë universale është banka e cila me veprimtarinë e saj përfshin veprimtari afatgjatë dhe afatshkurta, përkatësisht bankë, e cila paraqet përzierje ndërmjet bankës komerciale dhe investuese, ndërsa ndonjëherë funksionon si bankë afariste.

Bankat degë (të specializuara) janë bankat, të cilat veprimtarinë e tyre kreditore dhe bankare e kufizon në veprimtari të kufizuar ekonomike. Këto banka janë shumë të përhapura në botë, si banka për mbështetjen e bujqësisë, bankë për mbështetje të tregtisë së jashtme etj.

Monobankë është bankë e vetme në gjithë shtetin, që e kryen aktiv-itetin e plotë bankar në gjithë shtetin, duke përfshirë emisione, depozite dhe punë investuese bankare. Banka e këtillë ka qenë tipike për shtetet socialiste, ndërsa para disa dekadave R. e Shqipërisë ishte shteti i vetëm që kishte monobankë.2

Bankat zhvillimore janë paraqitur në shtetet më pak të zhvilluara për shkak zhvillimi ekonomik, duke pranuar kapital të vendit dhe të jashtëm. Në Republikën e Maqedonisë bankë e tillë është Banka e Maqedonisë për mbështetjen e zhvillimit me seli në Shkup.

2 Аshtalkoski S.: Puna bankare. Shkup, 2007, Universiteti Evropian, f. 36, 37, 38, 39.

Njëra nga detyrat më të ndërlikuara në shkencën e ekonomisë bankare është kategorizim i bankave sipas natyrës së punëve bankare, që i kryejnë. Teoricienët bashkëkohor tregojnë nivel më të lartë të pajtueshmërisë me kategorizimin e bankave, sipas kriterit të pranimit të mjeteve fi nanciare për nevojat e tyre afariste.


88

PUNA AFARISTE

Nga vetë termi bankat rajonale mund të përfundohet se bëhet fjalë për banka, të cilat punojnë në rajon të caktuar, përkatësisht territor. Veprimtaria e tyre është e lidhur me rajon të caktuar gjeografik, i cili mund të jetë fshat, qytet, rajon.

KONTROLLONI DITURINË TUAJ

KUIZ

HULUMTIM

1. Ç’nënkupton me nocionin ekonomi bankare?

2. Cili është kuptimi i ekonomisë bankare?3. Cila është arsyeja kryesore për

themelimin e bankave të sotme?4. Përkufi zoje bankën si institucion

fi nanciar?5. Çfarë lloje të bankave dallon?6. Si mund të kryhet ndarja e bankave

sipas kriterit të funksioneve, të cilat i kryejnë bankat?

1. Konsiderohet se punë më të vjetra bankare janë: а) punët kreditoreb) punët këmbyese; c) punët depozitare.

2. Banka bashkëkohore, e cila funksionon në rrethim tregtar, me të ardhura fi tohet jo vetëm në bazë të kamatës, por edhe në bazë të:________, _____________.

3. Bankat, që e kanë pushtetin monetar në vendin dhe funksionin e privilegjuar për emisionin e parave janë:a) bankat afariste;

PUNËT BANKARE DHE EKONOMIA BANKARE Hipoteza:Punët bankare nënshtrohen në dryshime

7. C’nënkupton me nocionin bankë bashkëkohore?

8. Pse kuptimi i deritanishëm për nocionin bankë dhe punë bankare braktiset në ekonomitë të zhvilluara tregtare?

9. Si mund ta përkufi zosh bankën bashkëkohore?

10. Si pronarë të kapitalit arrijnë të ardhura, vallë vetëm në bazë të kamatës dhe provizionit?

b) bankat qendrore;c) bankat depozitare

4. Ndarja e bankave sipas kriterit funksione dhe lloje të punës, të cilat i kryejnë është e: а) bankave qendrore dhe afariste;b) bankave afariste dhe investuese;c) bankave zhvillimore.

5. Banka, e së cilës puna bankare më e madhe dhe më e rëndësishme është dhënia dhe marrja e depozitave dhe depozitave kursimore paraqet:а) banka depozitare;b) banka afariste;c) banka investuese.

Hipoteza ndihmëse:- punët këmbyese si bazë nismëtare të

bankave të sotme;

99

HULUMTIMI vazhdon

PËRMBYLLJE

- punët këmbyese themelimi i të cilave është lidhur me paratë.

- keshi tregohen si jopraktik;- transferi, dërgimi i parave nga një

vendi - në vend tjetër, për shkak pagesës së obligimeve tregtare;

- punët bankare nënshtrohen në ndryshime edhe sot;

Faktorët pavarësisht të ndryshueshme:- paraqitja;- periudha e zhvillimit.

Faktorët varësisht të ndryshueshme:- punët këmbyese;- ndryshimet me zhvillimin e tregtisë;- ndryshimet sot.

Plani i hulumtimit: Hulumtimi do të kryhet në pesë grupe. Secili grup do të hulumtojë një nga hipotezat ndihmëse dhe më pas:

- do ta studiojë dhe sqarojë arsyen për formimin e punëve këmbyese;- do t’i ilustrojë dhe komentojë

Shkenca e ekonomisë bankare i studion rolin dhe rëndësinë të bankave në shoqërinë, punët bankare dhe ndikimin e tyre në rrjedhat eko-nomike, si dhe karakteristikat, specifi kimet dhe institucionet në botë.

Si pikënisje të bankave të sotme dhe pu-nëve bankare, në shkencën janë të njohura punët këmbyese themelim, i cili është bash-kuar me paraqitjen e parave dhe punë për të cilat thuhet se janë punë bankare më të vjetra dhe të parë. Kembyesit e atëhershëm rinin ulur nëpër banka dhe këmbenin para të ndryshme. Me kalimin e kohës kembyesit bashkoheshin dhe themelonin shoqëri, të cilat merrnin emrin bankë-sipas bankave (tavolinave) në të cilat këmbyesit uleshin dhe i kryenin punët. Banka ka qenë e gatshme të tregtojë (këmbejë) një

ndryshimet dhe - do të theksojë shembuj përkatës

për çdo ndryshim veçanërisht.Materialet për punën

- literatura profesionale dhe burime të tjera të rëndësishme

Përshkrimi, evidentimi dhe përpunimi i të dhënave:Nxënësit e përgjegjshëm për hulumtim nga secili grup do të mbajnë ditar gjatë hulumtimit. Ditari duhet t’i përmbajë

- lëndë dhe qëllim të hulumtimit:- ndarje të detyrimeve të secilit

individ në grupin;- zgjedhje të literaturës;- drejtime për punën- dinamikë.

Secili individ i grupit përpunon përshkrim të përgatitjes së detyrës, zgjedh mënyrë për ilustrimin dhe përpunimin e të dhënave dhe sjell përfundime përkatëse, të cilat i shënon në ditarin e përbashkët.

lloj të valutës (për shembull, funt) me një tjetër lloj të valutës (për shembull, dollar etj.). Për shërbimin që e bënte (këmbimin e valutave), banka fi tonte provizion. Mad-je, mund të thuhet se, ekonomia bankare bashkëkohore rrjedh nga puna këmbyese.

Bankën, në kuptim më të gjerë, mund ta defi nojmë si institucion fi nanciar, puna kryesore e së cilës është grumbullimi i mjeteve të lira nga ekonomia, por edhe nga fushat joekonomike, si dhe nga qytetarët dhe më pas dhënia e tyre për hua me një normë interesi, d.m.th. dhënia e kredive.

Njëra nga detyrat më të ndërlikuara në shkencë është kategorizimi i bankave, si-pas natyrës së punëve bankare, të cilat i kryejnë.


11

SISTEMI BANKAR

TEMA2

Ta përshkruajë zhvillimin e ekonomisë bankare në Maqedoni deri në Luftën e Parë Botërore.

Ta kuptojë sistemin bankar i Maqedonisë në suaza te Jugosllavisë paslufte

Sistemi bankar në periudhën centralizmit administrativ (1945-1951) Sistemi bankar në kushte të vetëqeverisjes (1952-1971)Organizimi i sistemit bankar në bazë të amendamenteve kushtetuese (1972-1976) Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit të vetëqe-verisjes dhe bashkimi i punës dhe mjeteve (1977-1989)Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të tregtisë eko-nomike (1990-1992)

Ta sqarojë nevojën nga ekzistimi i Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë.

T’i kuptojë funksionet e Bankës popullore.

rregullimi i sasisë të parave në qarkullim, mirëmbajta e likuiditetit të bankave afariste, mirëmbajtja e likuiditetit të pagesave jashtë vendit, dhënia e bankënotave dhe monedhave Dhe punë të tjera të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë

T’i sqarojë organet e udhëheqjes në Bankën popullore. Ta sqarojë nevojën nga ekzistimi i bankave universale. Ta sqarojë udhëheqjen dhe organet e bankave. T’i emërojë institucionet e tjera financiare.

12

PUNA AFARISTE

Ekonomia bankare në Maqedoni deri në Luftën e Parë botërore

Pozita gjeografike e Maqedonisë ka kontribuar shumë civilizime dhe shumë popuj të lënë pas tyre gjurmët e tyre në truallin e saj. Njohuritë e deritanishme për zhvillimin e ekonomisë bankare në Maqedoni vijnë nga koha antike.

Në kohën e sundimit të Filipit të Maqedonisë (259-226 p.e.s.) në Maqe-doni është bërë reformë tepër e madhe financiare, me të cilën ishte ven-dosur sistemi solid financiar dhe është sjellë monedha maqedonase e artë –starter. Starteri, sipas vlerës së tij materiale dhe funksionale vlerësohet si njëra nga monedhat më të vlefshme të asaj kohe. 1

Gjithashtu monedha me cilësi të lartë farkonin dhe sundimtarët e Pa-jonisë, të cilët në shek. 4 p.e.s. kanë formuar shtet në territorin e Maqedo-nisë Lindore. Më të cilësuar kanë qenë monedhat e farkuara nga elektroni (përzierja e floririt dhe argjendit). Farkoheshin monedha nga argjendi, bakri dhe bronzi.

Me arritjen e Romakëve në truallin e Maqedonisë, në të janë farkuar monedha nga 12 perandorë romakë, që tregon për historinë e pasur dhe të gjatë të Maqedonisë në farkimin e parave, si dhe për rëndësinë ekonomike dhe politike të Maqedonisë në atë kohë që e ka pasur në Ballkan dhe më gjerë.

Gjatë sundimit serb është bërë ndarje e re e Maqedonisë. Shkupi bëhet qendër e madhe administrative dhe kulturore në të cilin ka pasur edhe farkëtari për para. Para farkoheshin edhe në Ohër, Kratovë, Stobi. Farkimi i parave vihet nën kontrollin e shtetit.

Karakteristika e dytë më e rëndësishme nga kjo periudhë është edhe dhënia e huasë në deponimin e patundshmërive dhe sendeve me vlerë. Si huadhënës më i madh paraqitet kisha, e cila nga njëra anë e ndalon ka-matën e huave, ndërsa nga ana tjetër e nxit deponimin e patundshmërisë. Në këtë mënyrë ajo i rrit pasuritë e saj.

Dhe karakteristika e tretë më e rëndësishme është zhvillimi i kamatës, veçanërisht në qytetet e Maqedonisë, që rritje më të madhe do të arrijë gjatë sundimit turk në Maqedoni.

Sundimi turk me Maqedoninë, duke marr parasysh kohëzgjatjen – pesë shekuj ka lënë gjurmë të pashlyera në të gjitha sferat e jetës.

Nga ky moment do të flasim vetëm për zhvillimin e ekonomisë bankare të asaj pjesë të Maqedonisë që sot përfshihet në territorin e Republikës së Maqedonisë.

Me rënien e Maqedonisë nën robëri, kësaj radhe serbe, ka ndaluar ekzistimi i filialeve të dy bankave turke, në Shkup dhe Manastir. Tani në Shkup dhe Manastir hapen filiale të Bankës popullore të Mbretërisë Serbe. Në këto dy qytete formohen dhe dy banka: Banka Tregtare e Shkupit dhe Banka e Manastirit, si shoqata aksionare.

Megjithatë, ndarja e Maqedonisë në tri pjesë dhe përfshirja e territo-rit të saj në tri shtete ka ndikuar negativisht në zhvillimin e ekonomisë bankare, më saktë ka sjellë në shuarjen e saj. Maqedonia si një tërësi nën Perandorinë Osmane, me pozitën e saj gjeografike, si udhëkryq, ishte

1 Trpeski L., Puna bankare, Shkup,

Ilustrimi 2.1.Monedha me fi gurën e Aleksandrit të Madh

Njohuritë e deritanishme për zhvillimin e ekonomisë bankare në territorin e Maqedonisë datojnë nga koha antike, kur në qytetet e atëhershëm janë farkuar para, të cilat më pas përdoreshin si meje këmbyese dhe pagesore.

13

SISTEMI BANKAR TEMA 2

Ilustrimi 2.2.Monedhat nga Maqedonia antike

Ilustrimi 2.3.Filiala e Bankës popullore e RSFJ-së në Shkup, Maqedoni

e favorshme për zhvillimin e tregtisë, ndërsa kështu edhe në ekonominë bankare.

Me ndarjen e saj të mëvonshme, çdo pjesë e saj u bë pjesë artificiale e shtetit të cilit iu bashkëngjit. Në këtë mënyrë u shua tregtia, në përgjithësi jeta ekonomike, kështu dhe ekonomia bankare. Në këtë periudhë u zhvillua veçanërisht aparati politik.

Bankat në Maqedoni mes dy luftërave botërore

Pjesa e Maqedonisë së Vardarit, e cila pas Luftërave ballkanike i takoi Mbretërisë SKS, u bë pjesa më e pazhvilluar nga ajo pjesë e shtetit. Kanë ekzistuar banka shtetërore, gjysmë shtetërore dhe private. Banka Popul-lore e Mbretërisë SKS, si bankë qendrore ka pasur filialën e saj në Shkup, ndërsa më pas në Manastir. Banka e dytë sipas rëndësisë ka qenë Banka shtetërore hipotekare, e cila ka pasur filialën e saj në Shkup dhe në Man-astir. Filiala ka qenë e pavarur në punën e saj, ndërsa si aktivitet kryesor kanë qenë kreditë llombardi dhe kreditë sipas llogarive rrjedhëse.

Gjithashtu, në qytete më të mëdha të Maqedonisë janë hapur banka të tjera.

Sistemi bankar i Maqedonisë në kuadër të Jugosllavisë së pasluftës 13

Menjëherë pas mbarimit të LNÇ-së, sistemi bankar i arriti karakteristikat themelore të sistemit të ndryshuar shoqëror-politik.

Në literaturën shihen ndarje të ndryshme në periodizimin e sistemit bankar.

Nëse merren parasysh si kriter ndryshimet më të rëndësishme, zhvil-limi i sistemit bankar mund të ndahet në faza vijuese:

Sistemi bankar në periudhën administrativo-centraliste(1945-1951]Sistemi bankar në kushte të vetëqeverisjes (1952-1971)Organizimi i sistemit bankar ne bazë të amendamenteve kushtetuese (1972-1976)Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisës dhe bashkimit të punës dhe mjeteve (1977-1989)Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të tregtisë eko-nomike (1990-1992)

1. Sistemi bankar në periudhën administrative-centraliste (1945-1951)

Menjëherë pas lirimit në vitin 1945 u bë formimi i ekonomisë bankare të re socialiste.2 Së pari të gjitha bankat kanë qenë nën kontrollin e shtetit. Më vonë, të gjitha bankat, të cilat gjatë luftës kanë qenë në shërbim të oku-


14

PUNA AFARISTE

patorit, kanë qenë të konfiskuara. Pjesa më e madhe e bankave private janë likuiduar.

Banka popullore në territorin e Maqedonisë themeloi dy filiala në Shk-up dhe Manastiri.

Janë të formuara banka federale, republikane dhe lokale. Bankat federale kanë punuar në gjithë territorin e Jugosllavisë, bankat repub-likane në territoret e republikave.

Në R. e Maqedonisë në Sesionin e dytë të ASNOM-it më datë 29.12.1994 u themelua Banka ekonomike maqedonase me detyrë të mbledhë mate-riale dhe mjete, të cilat do të përdoren për mbarimin e luftës çlirimtare, rinovimi i tokë dhe ndërtimi i shtetit.

Nga fundi i vitit 1946 është kryer riorganizim i ri në sistemin bankar. Janë anuluar të gjitha bankat republikane. Nga bankat e anuluara punën afat më të shkurtër e ka ndërmarr Banka popullore e Jugosllavisë, ndërsa punën me afat më të gjatë Banka shtetërore investuese. Banka ekonomike maqedonase hyri në përbërjen e Bankës popullore.

2. Zhvillimi i sistemit bankar në kushte të vetëqeverisjes (1952-1971) Nga mars të vitit 1952, në Maqedoni ka ekzistuar sistem monobankar, që do të thotë se në territorin e Republikës së Maqedonisë ka ekzis-tuar vetëm Banka popullore e Jugosllavisë. Me koncentrimin e të gjitha mjeteve në një bankë është kërkuar që të arrihet punë të thjeshtë finan-ciare në gjithë sistem ekonomik, qarkullim i vetëm i pagesës, si dhe kon-troll të plotë në formimin, shpërndarjen e të ardhurat e përgjithshme.

Së shpejti u tregua se centralizimi i plotë ka shumë të meta. Për këtë arsye në vitet pas 1954 u krye dy herë decentralizimi i sistemit bankar.

Decentralizimi i parë u krye në periudhë nga viti 1954-1961. Kjo periudhë është e njohur si periudhë për likudimin e sistemit të mono-bankës. Kështu, përveç Banka popullore e Jugosllavisë janë theme-luar dhe bankat e tjera të specializuara. Banka jugosllave për tregti të jashtme, Banka jugosllave investuese dhe Banka jugosllave bujqësore. Ndërsa, pas republikat janë formuar numër të madh të kursimoreve dhe bankave komunale.

Decentralizimi i dytë u krye në periudhën 1961-1965, në këtë periud-hë Banka popullore në kuptim të plotë bëhet „bankë mbi bankat”, Banka qendrore, e cila zbaton politikë kreditore të shtetit, dhe kjo do të thotë se edhe në territorin e R.Maqedonisë. Në vitin 1965 fillon reforma eko-nomike. Në riorganizimin e sistemit bankar në këtë fazë, përveç Bankës popullore ekzistojnë edhe llojeve vijuese të bankave afariste: bankat ko-merciale; bankat investuese; bankat komerciale-investuese dhe kursi-moret (arkat e kursimit).

3. Organizimi i sistemit bankar në bazë të amendamenteve kushtetuese (1972-1976)

Gjatë vitit të 1971, janë miratuar varg ligjesh, të cilët paraqesin real-izim të amendamenteve kushtetuese. Sipas vendimeve të reja insti-

Menjëherë pas mbarimit të LÇL-së, sistemi bankar i ka fi tuar karakteristikat themelore të sistemit të ndryshuar shoqëroro-politik.

Pas çlirimit, sistemi bankar ka qenë në transformim permanent. Pastaj një fi je themelore, e cila kalon nëpër gjithë transformime paraqet që kompetencat e shtetit të zvogëlohen në bankat.

Futja e vetëqeverisjes punuese në fi llimin e vitit 1950 ka nxitur ndryshime tepër të mëdha në të gjitha sferat e jetës shoqërore-ekonomike.

Në mars të vitit 1952 deri në fi llimin e vitit 1954 në Maqedoni ka ekzistuar sistem monobankar. Mirëpo, së shpejti është vërtetuar se centralizimi i plotë i sistemit bankar paraqet frenim për përcaktimet politike për decentralizimin e sistemit ekonomik. Për këtë shkak, në vitet pas 1954 dy herë është kryer sistemi bankar.

15

tucionale Banka popullore e Jugosllavisë rritet zhvillohet në sistem të bankave në të cilat përfshihen Banka popullore e Jugosllavisë dhe bankat kombëtare të republikave dhe bankat popullore të krahinave autonome. Të gjithë së bashku janë ente të sistemit të vetëm monetar.3

Në bazë të ndryshimeve të enteve të kryera nga fillimi i vitit 1973 u ndërtua Banka popullore e Maqedonisë si ent i veçantë. Banka popullore e Maqedonisë fitoi varg funksionesh karakteristike të bankës qendrore, ndërmjet më të rëndësishmet do t’i përmendim në vijim: Dhënia e kre-dive nga emisioni primar të bankave afariste, kontroll mbi punën e ban-kave afariste në territorin e republikës, dhënia e autorizimit të bankave afariste për kryerjen e punëve këmbimore-valutore etj.

Përveç Bankës ekonomike me të gjitha filialet e saja dhe njësitë në ter-ritorin e R. Maqedonisë në atë periudhë punonin edhe në filiale të Ju-gobankës- Beograd, Banka e Lubjanës – Lubjanë dhe Banka komerciale investuese nga Bor.

4. Transformimi i sistemit bankar në bazë të bashkimit vetëqeverisës të mjeteve dhe punës (1977-1989)

Kushtetuta nga viti 1974 do të thotë rrethim i konceptit bankë i punës së bashkuar.

Në këtë periudhë për dallim të periudhës 1972-1976 kur ekzistonte vetëm një lloj të bankës afariste nga tipi universal, rrjeti bankar karak-terizohej me degëzim të lartë. Kështu, strukturë e rrjetit bankar ishte kjo:

а) sistem i bankave popullore:

Banka popullore e Jugosllavisë Banka popullore e republikave dhe krahinave;4

Sistemi i bankave popullore vendos rrjedhje të reja të emisionit të parave primare. Me ligjin për sistem financiar, monetarizimi i letrave me vlerë nga puna e bashkuar është vendosur si rrjedhë themelor të emisonit primar. Në praktikë, kjo shkakton varg aktivitetesh të palejuara dhe rritje e a.sh.q. „emisioni blu i parave”, i cili është jashtë nga kontrolli i institu-cioneve monetare.

b) sistemi i bankave i punës së bashkuar:

Bankat themelore; Bankat interne; Bankat e bashkuara; Konzorcium bankar5

Karakteristika e bashkuar e sistemit të bankave të punës së bashkuar ishte ajo që bankat prezantonin banka të punës së bashkuar, përkatë-sisht servis financiar të punës së bashkuar. Ndërmjet veti dallohen sipas mënyrës së themelimit dhe sipas funksionet që i kryenin.

3 2002 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, f.37, . 4 Njësoj cit f.39 5 Njësoj cit f.39

Ilustrimi 2.4.Ent për qarkullimin e pagesës, si bartës i qarkullimit të pagesës

Ilustrimi 2.5.Banka popullore e RSFJ

Burimi: Banka Popullore e Republikës e Republikës se Maqedonisë 18


16

c) Fonde vetëqeverisëse të punës së bashkuar dhe organizata kursim-oro-kreditore.

Kursimoret; Kursimore postare; Kooperativë kursimoro-kreditore dhe shërbime kursimoro-

kreditore. ç) organizata të specializuara financiared) shoqata të organizatave bankare

5. Organizimi i sistemit bankar në bazë të parimeve të tregtisë ekonomike (1990-1992)

Dispozitat e Ligjit për bazat e sistemit bankar nga viti 1985 kanë kon-tribuar që transformimi i sistemit bankar të bëhet vetëm në zgjerimin e tij, derisa veprimi dhe relacionet mes kapitalit të disponueshëm kanë mb-etur siç kanë qenë më parë.

Ligjet tregtare në procesin e formimit dhe organizimit të ekonomisë bankare si dhe ambienti sipërmarrës në kryerjen e punëve bankare janë karakteristikat themelore, mbi të cilat themelohet organizata e re e siste-mit bankare.

Me ringjalljen e ekonomisë tregtare në të gjitha sfera të jetës eko-nomike, kështu edhe në sferën bankare përfundimisht u braktis koncepti i „bankave të punës së bashkuar” dhe gjithnjë e më shumë kanë filluar të afirmohen mendimet karakteristike për ekonominë tregtare.

Banka paraqet subjekt tregtar i organizuar sipas parimit të shoqërive aksionare me përgjegjësi të kufizuar, që ka qëllim përmes kryerjen e pu-nëve valutore, kreditore dhe të tjera bankare të realizojë fitim.6

Me bankën drejtojnë pronarët e saj – aksionarë, përmes përdorimit të të drejtës së tyre të marrin pjesë në punën e organeve të bankës. Numri i votave të tyre gjatë vendimit varet nga madhësia e fondit të tyre themel-ues dhe rezervat e bankave.

6. Sistemi bankar në Republikën e Maqedonisë pas pavarësinë monetare të vitit 1992

Me sjelljen e Kushtetutës së R. Maqedonisë në vitin 1991 dhe ndërtimi i saj në shtet të pavarur, si dhe përcaktimi për realizimin e sistemit tregtar i orientuar ekonomik i bazuar në pluralizmin e pronësisë me pjesëmar-rjen dominuese të pronësisë private, janë krijuar kushte për ndryshime të plota institucionale në sistemin ekonomik.

Më datë 26.04.1992 me sjelljen e disa akte ligjore nga fusha e politikës monetare dhe valutore ka qenë i promovuar akti i pavarë-sisë monetare të R. Maqedonisë, në suaza të sovranitetit dhe pavarë-sisë së vërtetuara të shtetit me Kushtetutën e R. Maqedonisë nga viti 17.11.1991.7

6 2002 Trpeski L., Puna bankare, libri për vitin e katërt, Shkup,1994. 7 1 Trpeski L., Puna afariste, Shkup, 2002, f. 44

Kushtetuta nga viti 1974 do të thotë rrethim i konceptit të bankës së punës së bashkuar. Në përbërje të sistemit të bankave të punës së bashkuar kanë qenë: Bankat interne, bankat themelore, bankat e bashkuar dhe konzorciumi bankar Karakteristika e tyre e përbashkët ka qenë paraqitja e bankave të punës së bashkuar, përkatësisht servis i punës së bashkuar.

Ilustrimi 2.6.Banka Popullore e Repub-likës së Maqedonisë

PUNA AFARISTE

17

Për sistemin bankar të Republikës së Maqedonisë mund të bëhet fjalë nga 26 prill të vitit 1992 kur pas sjelljes së paketës së ligjeve nga fusha e bankave dhe punëve bankare, ka qenë e kryer pavarësia monetare e shtetit. Deri atëherë Republika e Maqedonisë me fi lialën e saj të Bankës popullore të Jugosllavisë ishte përfshirë në sistemin bankar të RSFJ-së, i cili kishte traditë shumëvjeçare.

Akti i pavarësisë monetare ishte përfshirë me ndërtimin e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë ishte ndërtuar si bankë e vetme emisione përgjegjëse për stabilitetin e valutës, për politikën monetare dhe për likuiditetin e përgjithshëm në shtetin dhe ndaj vendet e jashtme.

Akti i pavarësisë monetare ka qenë i vërtetuar me ndërtimin e Bankës popullore të R. Maqedonisë si bankë e pavarur përgjegjëse për stabilitetin e valutës, për politikën monetare si dhe për likuiditetin e përgjithshëm të pagesës së Republikës ndaj vendet e jashtme, pastaj me lëshimin në qarkullim të parave-denarëve si mjet pagesor të ligjit dhe në vitin 1992 Maqedonia për radhë të parë vërtetoi politikën e saj monetare.

Në periudhën pas pavarësisë monetare të R. Maqedonisë, sistemi bankar nënshtrohej në reformë dhe rikonstruim. Proceset e tilla në bazë nënkuptonin restaurim, riorganizim dhe privatizim të bankave në R. e Maqedonisë. Këto ndryshime kanë qenë të përcjell me rritje të madhe të domosdoshme të kapitalit themelor të bankave, që kontribuoi për rritje (edhe pse jo e nevojshme) të caktuar të forcës kapitale dhe konkur-rencës së bankave.

Paralelisht me të gjitha këto ndryshime në sistemin bankar zhvillohej kontroll supervizor të bankave, së pari përmes formimit të rregullimit ligjor, ndërsa më pas përmes kontrollit të përforcuar indirekt dhe di-rekt të bankave dhe ndërmarrjen e masave instruktive –penale, kundër bankat me aftësi pagimi të shkatërruar në punën e tyre.

Bankat, të cilat janë themeluar pas pavarësisë monetare pothuajse kre-jtësisht janë private, duke marr parasysh atë se themeluesit të tyre, krye-sisht janë shoqëri private. Te bankat, që ishin themeluar në periudhën kur R. e Maqedonisë ishte pjesë e Jugosllavisë së vjetër, shkalla e privatizimit ishte mes 60-80%.

Rindërtimi dhe restaurimi i sistemit bankar në R. e Maqedonisë mundëson edhe ndërmarrje të masave të nevojshme për realizimin e aktiviteteve të kontraktuara në negociatat me misionin e Bankës eko-nomike për përdorimin e të ashtuquajturit FESAC-kredi dhe për mirati-min e STANDBY aranzhmanit nga ana e FMN-së.

Me qëllimin e rregullimit dhe përkufizimit juridik të mënyrës dhe procedurës për restaurimin e bankave më 14 mars të vitit 1995, u mi-ratua Ligji për restaurim dhe rindërtim të një pjesë të bankave. Ky Ligj i përmban parimet vijuese:

1. Ndërtimi i sistemit bankar stabil në R. e Maqedonisë.2. Rregullimi i borxheve kundër kreditorët e jashtëm;3. Krijimi i strukturës funksionale e pronësisë së bankave.Reformat në sektorin financiar dhe ekonomik parashtruan nevoja

dhe nga reformat e sistemit të brendshëm pagesor. Qëllimi kryesor është vendosja e sistemit modern pagesor, i cili do të përgjigjet në kërkesat e të gjithë anë të përfshira në sistemin e brendshëm të paguar (klientë, banka, Banka qendrorë).

Ligji për qarkullimin pagesor,8 zbatohet nga data 01.07.2001, nga koha kur bankat, të cilat i plotësonin kriteret e parashikuara në bazë të fitimit të lejes për kryerjen e qarkullimit pagues bëhen bartës së qarkullimit pagesor. Përderisa, Banka popullore e R. Maqedonisë bën mbikëqyrje mbi punën e bankave dhe institucioneve, të cilat japin shër-bime në qarkullimin pagesor.

8 ,,Gazeta zyrtare e R.M.”, nr.. 32/2001


Jepuni detyrë nxënësve të përsërisin për zhvillimin e sistemit bankar pas periudhës së zhvillimit. Përdorni në orën e mësimit letër pyetëse, në të cilën përmes tabelës e paramenduar nxënësit do të kryejnë krahasim të bankave në kushte të niveleve të ndryshme të zhvillimit të tyre dhe do të vërtetojnë në cilin nivel është njohuria e tyre.


18

Me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë nga viti 1991 e përcaktoi Bankën popullore e R. Maqedonisë si banke emisione, e pavarur dhe përgjegjëse për stabilitetin e valutës, për politikën monetare si dhe për likuiditetin e përgjithshëm për pagesat në vendin dhe jashtë vendit.

Banka popullore e R. Maqedonisë është bartës kryesor i politikës mon-etare. Ajo me urdhëresa e rregullon punën e bankave, ndërsa bankat te Banka popullore kanë rezervat e tyre të domosdoshme. Banka popullore gjithmonë është subjekt i rregullimit intensiv dhe hollësisht në Ligjin.

Aktivitetet e Bankës popullore kanë pasoja afatgjate mbi gjithë siste-min, veçanërisht mbi sistemin bankar.

Sovraniteti ekonomik i një shteti e përcakton dhe sovranitetin e tij monetar, i cili realizohet me përdorimin e sistemit përkatës valutor dhe monetar. Banka popullore është bartës i pushtetit suprem monetar.

Ajo është specifike sipas pozitës së saj në sistemin bankar, kreditor dhe monetar si bankë e veçantë e privilegjuar, pra shpeshherë tregohet si „bankë mbi bankat”.

Roli kryesor i Bankës popullore është të sigurojë likuiditet stabil të brendshëm dhe të jashtëm, në lidhje me para popullore stabile dhe të sig-urta dhe kursi i tyre stabil. Për realizimin e këtij qëllimi shërbehet me varg instrumentesh të përmbajtura në politikën kredito-monetare.

Banka popullore me sistemin e bankave afariste funksionalisht është e lidhur përmes dy territore:

Me kreditë nga Banka popullore të bankave afariste dhe Me depozitat e bankave afariste te Banka popullore.

Funksionet e Bankës PopullorePërcaktimi i funksioneve themelore, detyrave dhe punëve të Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë në sistemin rrjedhin nga vendi dhe roli i Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë si bankë qen-drore, si bankë mbi bankat, para së gjithash në vërtetimin e bazave të sistemit kredito-monetare dhe valutor të Republikës së Maqedonisë. Funksionet e saja janë përqendruar kah realizimit të politikës së vërtetu-ar monetare dhe valutore, dhe janë në vijim:

Rregullimi i sasisë së parave ne qarkullim; Mirëmbajtje e likuiditetit të bankave afariste; Mirëmbajtje e likuditetit të pagesave jashtë vendit dhe dhënia e

bankënotave dhe monedhave. Punë për llogari të shtetit Punët e funksionimit dhe zhvillimit të sistemit informativ; Mbikëqyrje dhe inspektim; Punë të tjera.

Tabela 2.1.Shkalla themelore interesi të Bankës popullore

Ilustrimi 2.7Banka popullore e Repub-likës së Maqedonisë, si bartës i qarkullimit pagesor

Instrument Shkallë kamatës

6,00%

7,50%

Bono arke

Kredi llombard

Burimi: Banka popullore e Republikës së (www.nbrm.gov.mk.).

Burimi: Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

Banka qendrore

Sistemi i bankës B

Sistemi i bankës A

Shtëpi klirinike për pagesa të vogla

PUNA AFARISTEPUNA AFARISTEPUNA AFARISTE

Banka Popullore e Republikës së aqedonisë

19

Ilustrimi 2.10.Rezerva të domosdoshme në valuta dhe fl ori.

Ilustrimi 2.11. Rezerva të Bankës Popullore të Repub-likës së Maqedonisë në fl ori

Tabela 2.2.Shkallët e rezervës së domosdoshme.

Valuta vendore 10%

20%

13%

Valuta vendore me klauzolë valutore

Valutë e huaj

Burimi: Banka popullore e Repub-likës së (www.nbrm.gov.mk.).

1. Rregullimi i sasisë së parave në qarkullim paraqet një nga funksionet më të rëndësishme të Bankës popullore e Republikës së Maqedonisë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë e rregullon sasinë e parave në qarkullim.9 Në qarkullimin figurojnë kartëmonedhat, monedhat dhe zhiralet.

Pjesa më e madhe nga sasia e parave e përbëjnë paratë zhirale. Ato janë para në letra me vlerë dhe ato më shumë i përdorin për pagesën e subjekteve juridike. Përderisa, monedhat dhe kartëmonedhat më shumë i përdor popullsia. Në sasinë e përgjithshme financiare ato marrin pjesë me 20%, ndërsa ato i jep Banka popullore e R. Maqedonisë, kështu që indirekt ndikon në sasinë e tyre në qarkullim.

Paratë zhirale i japin bankat afariste, përmes aktivitetit të saj kreditor. Për këto arsye Banka popullore mund të ndikojë në këto para, me ndër-marrjen e masave përkatëse dhe me përdorimin e instrumenteve për-katëse për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim.

1. Një nga instrumentet më efikase për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim paraqet vërtetimi i vlerës së rezervës së domos-doshme të bankave dhe institucionet e tjera financiare. Çdo bankë një pjesë nga potencialit të saj kreditor patjetër e mban në një lloga-ri të veçuar në Bankën popullore. Nëse banka popullore vlerëson se sasia e parave në qarkullim është më e madhe nga e nevoja, ajo e rrit rezervën e domosdoshme. Për shembull, nëse bankat kanë mbaj-tur 15% nga potenciali i tyre kreditor si rezervë e domosdoshme te Bankat popullore dhe Banka popullore e rrit për 5% kjo do të thotë se kanë 5% më se paku mjete për shpërndarjen e kredive. Dhe të kundërtën, nëse Banka popullore vlerëson se ka më pak para në qarkullim, kjo do ta ulë rezervën e domosdoshme. Kështu do të ndikojë në rritjen e sasisë financiare në qarkullim.

2. Banka popullore në rregullimin e sasisë financiare e përdor dhe in-strumentin e blerjes dhe shitjes së letrave me vlerë.10

Kur Banka popullore blen letra me vlerë, ajo në atë mënyrë bën emision të parave, ndërsa kur shet letra me vlerë, Banka popullore tërheq sasi financiare nga qarkullimi.

3. Instrument i tret për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim paraqet miratimi i kredive afatshkurta të Bankave.

4. Banka popullore mund të ndikojë sasinë e parave në qarkullim dhe përmes shkallës ekonomike. Me rritjen e shkallës eskonti e ulën interesin e bankave të marrin kredi nga Banka popullore, në atë mënyrë ato kanë më pak mjete të japin kredi për konsumuesit e fundit. Kështu arrihet qëllimi ulja e sasisë financiare. E kundërta bëhet për rritjen e sasisë së parave në qarkun. Atëherë banka pop-ullore e ulën shkallën, bankat kanë interes të madh të marrin kredi nga Banka popullore dhe të japin kredi për konsumuesit të fundit.

9 Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë (tekst i pastruar), nr. 29/96.

10 Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 29/96.


20

5. Banka popullore bën rritje, përkatësisht ulje të sasisë financiare në qarkullim dhe përmes shitblerjes së mjeteve të jashtme për pag-esën e tregut valutor të Maqedonisë. Me blerjen e mjeteve të jashtme për pagesën rritet sasia financiare në qarkullim për kundërvlerën de-narë të valutave të mëdha. E kundërta është kur shet mjete të jashtme për pagesën e tregut valutor. Për valutat e shitura ajo fiton kundërv-lerë denarësh dhe në atë mënyrë ndikon në tërheqjen e denarëve nga qarkullimi.

6. Blerja dhe shitja e depozitëve të bankave paraqet formë të re treg-tare në rregullimin e sasisë të parave në qarkullim. Ky instrument fitoi rëndësi të veçantë me transformimin e bankave dhe me pavarësinë e plotë të Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë. Përmes blerjes së depozitave ndikohet në uljen e mjeteve te bankat që mund të shiten në qarkullimin, ndërsa përmes shitjen ndikohet në rritjen e sasisë financiare në qarkullim.

7. Nëse masat dhe instrumentet e lartpërmendura nuk e arrijnë nivelin e duhur të sasisë financiare në qarkullim, Banka popullore të Repub-likës së Maqedonisë mund të vendos kufizim i madhësisë plasma-nëve kreditore të bankave. Kjo është masë jopopullore dhe përdoret vetëm në situata të jashtëzakonshme gjatë shkatërrimet e mëdha të lëvizjeve të mallrave monetare në shtetin.

2. Mbajtja e likuiditetit të bankaveBankat janë të obliguar çdo herë të mbajnë llogari për likuiditetin e tyre.11 Përmes politikën e tyre afariste ato duhet të sigurojnë pajtim të kredive të dhëna me burimet e mjeteve. Pasojat që mund të ndodhin janë të mëdha për ekonominë e një shteti, nëse bankat bëhen jolikuide. Prandaj, çdo bankë qendrore, pra edhe Banka tonë popullore është shumë e intere-suar për mirëmbajtjen e likuiditetit të bankave.12 Në këtë kuptim, Banka popullore e Republikës së Maqedonisë sjell vendime me të cilat:

e cakton vlerën, kushtet dhe mënyrën e mirëmbajtjes së likuiditetit minimal të bankave dhe kursimoreve;

të strukturës së afatizuar të plasmanëve të bankave dhe kursi-moreve:

e cakton mënyrën e përdorimit të rezervës së domosdoshme te Banka popullore e Maqedonisë për shkak mirëmbajtjes së likuiditit;

e cakton vlerën dhe mënyrën e formimit të rezervës së veçantë të bankave për shkak sigurimin e humbjeve potenciale;

e cakton vlerën, afatet për përdorimin, kthimin dhe kushte të tjera për t’u dhënë bankave kreditë afatshkurta për mirëmbajtjen e li-kuiditetit ditor në bazë të letrave të caktuara me vlerë;

11 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2003, f. 350

12 Ligji për Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë.

Ilustrimi 2.12Bankënotë në qarkullim në Republikën e Maqedonisë Av. Figura bronz e Menadës (VI p.e.s.), Tetovë; në anën e majtë pëllumb në bronz (shek XII), Ohër.INgjyra: Kafe, blu e errët. Dimensionet: 155 mm х 70 mm Të shtypura në „TDLP”, Londër Botimi: 1996Burimi: Banka popullore e Repub-likës së Maqedonisë

Ilustrimi 2.1310 Denarë – Botimi 2008Diam. 24.5 mm; Pesha g. Metal: Cu70Ni12Zn18Në qarkullim nga 15.11.2008

Botimi: 1996Burimi: Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

Burimi: Banka kombetare e Republikes se Maqedonise

PUNA AFARISTE

21

3. Mirëmbajtja e likuiditetit të pagesës jashtë vendit Bankës popullore e Republikës së Maqedonisë i është besuar të mbaj ku-jdes të veçantë për mirëmbajtjen e likuiditetit në pagesë jashtë vendit. Banka popullore në suaza të të drejtave të saja dhe obligimeve e përcjell realizimin e bilancit të paguar të Republikës së Maqedonisë, ndërsa në këto suaza edhe raportet valutore me jashtë vendit.13

Për shkak mirëmbajtjes së likuiditetit të Republikës së Maqedonisë në pagesat me jashtë në suaza të politikës së vërtetuar valutore, Banka pop-ullore e Republikës së Maqedonisë mund të nënshtrojë obligim të paraq-iten së pari pagesat ndaj vendet e huajë, obligimi për bankat e autorizuara të mbajnë shumë të caktuar në valuta ose plasmanë valutore si rezervë minimale, për mirëmbajtjen e likuiditetit në pagesat ndaj vendeve të huaj dhe masa të tjera për të cilat është autorizuar me ligj.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë mund të marrë pjesë në transaksionet e tregjet valutore në vendet e huaj.

4. Dhënia e banknotave dhe monedhave Banka popullore e Republikës së Maqedonisë e ka këtë privilegj të jetë ent i vetëm, e cila ka të drejtë të jep bankënota dhe monedha në territorin e Republikës së Maqedonisë.

Vendim për lëshimin e parave të reja në qarkullim sjell Banka popul-lore në të cilin e vërteton mënyrën e dhënies, lloji i apoenave dhe shëni-met themelore të bankënotave dhe monedhave.

5. Punët për llogari të shtetitBanka popullore e R. Maqedonisë kryen punë për nevojat e shtetit. Ajo pranon në depozitë mjete të shtetit dhe kryen punë kreditore dhe punë të tjera për nevojat e forcave të armatosura të R. Maqedonisë. Banka popullore mund t’i lejojë kredi afatshkurtër të shtetit me afat të kthimit prej 1 ditë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë bën kontroll në zbati-min e masave të politikës valutore kredito-monetare dhe në dispozitat me të cilat janë të rregulluara puna valutore dhe marrëdhëniet valutore me jashtë.

Në kompetencën e saj është funksioni mbikëqyrës i bankave.

6. Punët e funksionimit dhe zhvillimit të sistemit informativPunët dhe funksionimi dhe zhvillimi i sistemit informativ përfshijnë: Regjistrimin, pranimin, përpunimin i të dhënave dhe shpalljen e tyre dhe in-formacione që sillen për lëvizjet monetare dhe kreditore në shtetin dhe në marrëdhëniet ekonomike me jashtë, me qëllim të arrihet informim i veçantë për shfrytëzimin e këtyre të dhënave në gjithë territorin e Maqedonisë.

Për shkak pajtimi i zhvillimit dhe funksionimi efikas i Sistemit infor-mativ i Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë sjell dispozita me të cilat sigurohet:

13 Trpeski L., Para dhe dhe ekonomia bankare, 2003, f. 350

14 Ligji për Bankën popullore të Republikës së Maqedonisë

Ilustrimi 1.14Këshilli i Bankës popullore vendosi të lëshohen në qa-rkullim monedha prej 10 dhe 50 qenarë.

Banka popullore e Repub-likës së Maqedonisë është institut i veçantë, që është autorizuar të bëjë emisionin e parave.

Banka popullore sjell vendim për lëshimin e parave të reja në qarkullim, e vërteton mënyrën e dhënies, llojin e apoenave dhe shënimet themelore të bankënotave dhe monedhave.


22

Metodologjia e vetme dhe afate për regjistrimin, pranimin, përpunimin, hulumtimin dhe transferimin e të dhënave dhe informacioneve dhe

Mbrojtje për të dhënat të pranuara përmes sistemit informativ të bankës popullore.

7. Kontrolli i supervizionit dhe inspektimit Banka popullore e Republikës së Maqedonisë bën supervizion mbi bankat dhe kursimoret dhe kontroll inspektues mbi zbatimin e masave të politikës monetare dhe mbi dispozitat me të cilat janë rregulluar puna valutore dhe marrëdhëniet kreditore me jashtë, mbi qarkullimin e mallrave dhe shërbi-meve me jashtë dhe kryerjen e veprimtarive ekonomike në vendet e huaja nga ana e bankave dhe kursimoreve.15

Kontrolli bëhet sipas standardet dhe sipas procedurës së caktuar nga Banka popullore e Republikës së Maqedonisë. Kontrollin e bën në mënyrë indirekte me kontroll mbi dokumentacionin e dërguar deri te Banka popullore e Maqe-donisë dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë, me këqyrje në vet bankën, kursimoren dhe subjekte të tjera. Për kontrollin e kryer dhe për masat që i ka marrë Banka popullore e Republikës së Maqedonisë dy herë në vit e lajmëron Kuvendin e Republikës së Maqedonisë dhe Qeverinë e Republikës së Maqedonisë.16

8. Punë të tjera të Bankës popullore të R. Maqedonisë.Përveç punëve të lartpërmendura Banka popullore merret edhe me këto punë:

1. Blen dhe shet flori dhe metale të tjera të çmueshme, të cilat mund t’i eksportojë jashtë;

2. I kryen të gjitha punët në lidhje me realizimin dhe pagesën me këste të huave të R. Maqedonisë në vendet e huaja dhe

3. I udhëheq mjetet e shtetit nga Buxheti, fondet dhe punët e tjera.

Organet e udhëheqjes në Bankën popullore Organet e Bankës popullore janë: Këshilli i Bankës popullore dhe guvernatori i Bankës popullore.

Këshilli i Bankës së Republikës së Maqedonisë është organi më i lartë ven-dimmarrës i Bankës Popullore. Ai përbëhet nga nëntë anëtarë: guvernatori i Bankë qendrore, dy zëvendës guvernatorë dhe gjashtë anëtarë të jashtëm.

Kryetar i Këshilli është guvernatori i Bankës popullore.Në mungesën e guvernatorit, funksionin kryetar i Këshillit i Bankës popul-

lore e kryen zëvendësguvernatori i Bankës popullore, i cili nga ana e guverna-torit është autorizuar ta zëvendësojë. Anëtarët e Këshillit e Bankës popullore përveç zëvendës guvernatorët, i emëron Kuvendi i Republikës ës Maqedonisë, në propozim të kryetarit të Republikës së Maqedonisë, për periudhë prej tetë vitesh. Anëtarët e Këshillit e Bankës Popullore përveç guvernatori dhe zëvendës guvernatorët nuk kanë të drejtë në zgjedhje të njëpasnjëshme.

15 Ligji për Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë

16 Njësoj cit

PUNA AFARISTEPUNA AFARISTE

Mandati i anëtarit të Këshillit të Bankës popullore mbaron pas kalimit të shtatë viteve.

Këshilli i Bankës së Republikës së Maqedonisë dhe secili anëtar i tij janë kontraktuar para Kuvendit të Republikës së Maqedonisë për realizimin e funksioneve dhe detyrave të Bankës popullore.

Këshilli i Bankës popullore vendos në seancat. Ministri i financave mund të marrë pjesë në seancat dhe diskuton, pa të drejtë votimi.

Funksionet e Këshilli të Bankës Popullore janë paraparë me nenin 61 nga Ligji i Bankës Popullore.

Këshilli i Bankës Popullore:

е sjell vendimin për qëllimet e politikës monetare; i sjell masat dhe instrumentet për realizimin e politikës

monetare dhe e përcjell realizimin e saj; e vërteton politikën e kursit valutor të denarit;

Ilustrimi 2.1. Struktura organizative e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë, prill të vitit 2010

Burimi: Banka popullore e Republikës së Maqedonisë (www.nbrm.gov.mk.).

Guvernatori Petar Goshev

Sektor për supervision, rregulativë bankare dhe

stabilitet fi nanciar Drejtor i përgjithshëm,

Igor Davkov

Sektori i hulumtimeve dhe statistikës

Zëvendës guvernator,Emilija Nacevska

Sektori i operacioneve të tregjeve fi nanciare dhe sistemeve të pagesaveZëvendës guvernator,

Dimitar Bogov

Sektori i punës së arkës dhe teknologjisë

informatikeZëvendës guvernator,

Fadil Bajrami Sektori për shërbime qendrore

Sekretar i bankës,Jançe Lekovski

Kabineti i guvernatorit (KG) Referati për marrëdhënie me publikunDepartamenti për marrëdhënie ndërkombëtare Referati për marrëdhënie me Bashki- min Evropian (BE) Referati për bashkëpunim ndërkom- bëtarDepartamenti për përkthim dhe lekturë

Drejtoria e revizionit të brendshëm (RB)

Drejtoria e stabilitetit fi nanciar, rregullores bankare dhe metodologjive (RBM)Departamenti i stabilitetit fi nanciarDepartamenti i rregullores bankareDepartamenti i metodologjive

Drejtoria e mbikëqyrjes jashtë terrenit dhe licencimit (MJTL)Departamenti i mbikëqyrjes jashtë terrenitDepartamenti i licencimit dhe ma-save korrigjueseDepartamenti i lajmërimit rregulla-tor dhe punëve administrative

Drejtoria e mbikëqyrjes në terren (MT)Departamenti për mbikëqyrje në terren të rreziqeveDepartamenti për kontroll të pajtueshmërisë së rregullave të bankave, kursimtareve dhe institu-cioneve jobankare

Drejtoria e hulumtimeve (DH)Departamenti i modelimit ekonomikDepartamenti i lëvizjeve monetareDepartamenti i lëvizjeve në sektorin e jashtëmDepartamenti i lëvizjeve në sektorin realDepartamenti i punëve publikuese dhe biblioteka

Drejtoria e statistikës (DS)Departamenti i statistikës monetareDepartamenti i statistikës së bilancit të pagesave dhe borxhit të jashtëm Referati për raportet kreditore me jashtëDepartamenti i pozicionit investues ndërkombëtarDepartamenti i statistikës së llogarive fi nanciare

Drejtoria e operacioneve qen-drore bankare dhe rezervave devizore (DQ)Departamenti për planifi kim dhe likuiditetDepartamenti i operacioneve në tregun e hapur Referati për analizë të tregjeveDepartamenti për drejtim dhe manovrim me rezervat devizoreDepartamenti për drejtim me rreziqet

Drejtoria e sistemeve të pagesave (SP) Referati për përkrahjen informatike Referati për punët e kujdestarit të mallit të fondeve pensionisteDepartamenti i punëve operativeDepartamenti për zhvillimDepartamenti për mbikëqyrje të sistemeve të pagesave

Drejtoria e punëve fi nanciare-kontabiliste (FK)Departamenti i kontabilitetit mate-rial fi nanciar Referati për kontabilitetin fi nanciarReferati për kontabilitetinmaterialReferati për punët llogaritëse dhe të paraveDepartamenti i lëshimit të kont-abilitetitDepartamenti i rrogave dhe analizës

Drejtoria për punën e arkësDepartamenti për përpunimin e letrave me vlerëReferati për përpunimin e letrave me vlerëReferati për tregtimin me letra me vlerë – ShkupReferati për tregtimin me para (Prilep, Strumicë, Veles, Shtip dhe Ohër)Departamenti për punën me valuta të jashtme, metale të çmueshme dhe ekspertizë të falsifi kimeveReferati për ekspertizën e falsi-fi kimeveReferati për punën me valuta të jashtme dhe metale të çmueshmeDepartamenti për përpunim, selek-sionim dhe anulimDepartamenti i numizmatikës

Drejtoria për teknologjinë informatike (IT)Referati për kontrollimin e cilësisë dhe përkrahjesDepartamenti i drejtimit të bazave me të dhëna, harduerit dhe softue-rit të sistemitDepartamenti për zhvillimin e softueritReferati për analiza, projektim dhe dokumentimReferati për programim

Drejtoria e punëve juridike, të organizimit dhe personelit (JP)Departamenti për punët e brend-shme juridikeDepartamenti për përfaqësim juridikDepartamenti për drejtim me resurset njerëzore (DRNj)Referati për trajnim profesional të të punësuarve dhe vlerësim të suksesit të punësReferat për punët e personalet dhe të administratës

Drejtoria e punëve administra-tive-teknike (AT)Referat për punët hotelierikeReferati për transportDepartamenti i furnizimitDepartamenti i dokumentimit dhe arkivimitDepartamenti i sigurimitDepartamenti i mirëmbajtjes


24

PUNA AFARISTE

e sjell planin financiar dhe llogarinë vjetore të Bankës Popullore; e sjell Statutin e Bankës Popullore; vendos për dhënien dhe lëshimin e parave në qarkullim të apoe-

nëve të ri të bankënotave dhe monedhave, si dhe për tërheqjen nga qarkullim të bankënotave dhe monedhave;

i vërteton mënyrën dhe kushtet për blerjen dhe shitjen e floririt dhe metale të tjera të çmueshme;

i vërteton rregullat dhe standardet për realizimin e mbikëqyrjes dhe kontrollit;

i vërteton llojet dhe kushtet për përdorimin e instrumenteve për sigurimin e kredive, të cilët u lejohen bankave dhe kursimoreve;

i vërteton vlerën, qëllimet dhe mënyrën për përdorimin e kapitalit themelor;

vendos për politikën e menaxhimit me rezervat valutore; e miraton raportin vjetor dhe gjysmëvjetor; kryen zgjedhje të shoqërisë së autorizuar për revizion dhe e mira-

ton raportin e revizionit të Bankës popullore; Sjell program për punën e shërbimit për revizionin e brendshëm; E mbikëqyr punën e shërbimit për revizionin e brendshëm dhe i

miraton raportet për punën e shërbimit; vendos për ankesat kundër vendimet e miratuara nga guvernatori; vendos për çështje të tjera, të cilat me ligj janë në kompetencë të

Bankës popullore, që nuk janë në kompetencë të guvernatorit të Bankës popullore.

Guvernatori i Bankës popullore e përfaqëson Bankën popullore.Guvernatori i Bankës popullore sjell vendime dhe akte të tjera të

përgjithshme nga fusha e punë së Bankës popullore, të cilat me Ligj të Bankës Popullore nuk janë vënë në kompetencë të Këshillit të Bankës po-pullore dhe për vendimet e miratuara dhe akte të tjera të përgjithshme e informon Këshillin e Bankës Popullore, në seancën e parë e ardhme. Guvernatori sjell udhëzime për përdorimin e akteve, që i sjell Këshilli i Bankës popullore.

Guvernatori i Bankës popullore e emëron dhe shkarkon Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, sipas propozimit të kryetarit të Republikës së Maqedonisë për periudhë prej shtatë vitesh, me të drejtë të zgjedhje të njëpasnjëshme.

Për punën e tij guvernatori është përgjegjës para Kuvendit të Repub-likës së Maqedonisë.

Në Bankën Popullore emërohen tre zëvendësguvernatorë, ato emëro-hen nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë në propozim të guvernatorit për periudhë prej shtatë vitesh me të drejtë të një zgjedhje të njëpasn-jëshme. Nga rendi i zëvendësguvernatorët anëtarët e këshillit, guverna-tori autorizon një, i cili do ta zëvendësojë.

Gjatë emërimit të zëvendësguvernatorët, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë në propozim të Komisionit për çështjet e zgjedhjeve dhe emërimi i Kuvendit vendos cilët guvernatorë do të jenë anëtarë të Këshil-lit të Bankës popullore.

Ilustrimi 2.15 Puna këmbyese e sportelit bankar

25

Zëvendës guvernatorët për punën e tyre përgjigjen para Kuvendit të Republikës së Maqedonisë.

Banka popullore gjatë realizimit të funksioneve dhe kompetencave të tyre mund të anëtarësohet në institucionet dhe organizatat financiare ndërpopullore.

Banka Popullore me punën e saj realizon të ardhura dhe shpenzime. Teprica e të ardhurat mbi shpenzimet (pjesë e fitimit neto 85%) paraqet të ardhura të buxhetit shtetëror, përderisa teprica e shpenzimeve mbi të ardhurat mbulohet së pari nga rezervat e përgjithshme nga Buxheti i Republikës së Maqedonisë me kesh ose me dhënien e letrave debitorë me vlerë.

Plani financiar dhe llogaria vjetore i sjell Këshilli i Bankës popullore. Të njëjtat përgatiten në pajtim me standardet ndërkombëtare të kontabil-itetit dhe janë pjesë përbërëse të Raportit vjetor i Bankës Popullore, i cili shpallet. Llogarinë vjetore e kontrollon dhe vlerëson shoqëri për revizion në pajtim me standardet ndërkombëtare kështu që përgatit raporte të re-vizionit, i cili shpallet.

Banka popullore për punën e saj jep Raport vjetor dhe gjysmëvjetor, Raport vjetor dhe gjysmëvjetor për mbikëqyrjen dhe masat e ndërmarra ndaj bankat dhe kursimoret dhe Raport vjetor dhe gjysmëvjetor për pu-nën me rezervat valutore. Këto raporte Banka popullore është e obliguar t’i paraqet më së voni 6 muaj nga skadimi i periudhës për të cilën janë përgatitur.

Nocioni dhe definicioni për bankat

Sistemi socialist të verimit ekonomik është prishur në dekadën e fun-dit të shek. 20. Në fillim të kësaj dekade ndodhi reforma më e madhe dhe më radikale në ekonominë bankare. U soll ligji për bankat. Me këtë ligj ishte braktisur sistemi bankar, i cili e përcjell vetëqeverisjen, pu-nën e bashkuar, ndërsa filloi pëlqimi dhe rindërtimi i kategorive eko-nomike dhe tregtare dhe parimet ndërkombëtare dhe standardet në punën bankare. Ligji për herë të parë dha mundësi bankat të formohen si shoqëri aksionare.

Në periudha të ndryshme nga zhvillimi i sistemit bankar ekzistonin edhe mendime të ndryshme për terminin dhe për definicionin e bankave. Sot banka definohet si shoqëri aksionare me të gjitha të drejtat dhe obligi-met, të cilat rrjedhin nga lloji i këtillë i organizimit.

Banka themelohet si shoqëri aksionare me seli në Republikën e Maqedonisë dhe që ka marrë lejë nga Banka popullore e Republikës së Maqedonisë të kryejë punë bankare. Domethënë, banka është person ju-ridik me veprimtari themelore për grumbullimin e depozitave dhe plas-manin e tyre të plotë ose të pjesshëm në kredi dhe investime të tjera për llogarinë e saj.

Në sistemin tonë bankar mbizotërojnë bankat universale që paraqet termin sinonim për të gjitha bankave të Republikës së Maqedonisë.

Banka universale është bankë, e cila në veprimtarinë e saj përfshin veprimtari afatgjatë dhe afatshkurtra, përkatësisht bankë, e cila paraqet


26

�

përzierje ndërmjet bankës komerciale dhe investuese, ndërsa ngandon-jëherë edhe si bankë afariste. )17

Tipi i këtillë i bankave është pasqyrë në bashkimin e kapitalit finan-ciar dhe ekonomik, sepse ndërmarrja në këtë bankë në një vend e gjen kreditorin e saj për të gjitha nevojave financiare, ndërsa banka për veten siguron mbikëqyrje dhe kontroll të situatës së plotë financiare të komi-tentit të saj.

Numër më të madh të tipit të këtillë të bankave universale gjenden në shtetet e zhvilluara industriale.

Aktivitetet financiare të bankësBanka paraqet subjekt tregtar i organizuar mbi parimin e shoqërisë ak-sionare, kështu që mban kujdes për rezultatet e realizuara financiare, për-katësisht për fitimin paraqet motiv themelor për bankën gjatë sjelljes së gjithë vendimeve të lidhura me udhëheqjen me mjetet e bankës.

Duke shikuar nga aspekti i aktiviteteve të bankës, rregulla e përher-shme ligjore në Republikën e Maqedonisë përurohet tip universal të bankave d.m.th. banka nga tipi i përgjithshëm. Banka mund të punojë në emër të saj dhe për llogarinë e saj, në emër të saj dhe për llogarinë e tjetër kujt të personave të tjerë dhe nga emër dhe llogari të personave të tjerë.

Banka mund t’i kryejë aktivitetet e tjera financiare:

Grumbullimi i depozitave dhe burime të tjera të mjeteve kthyese; Kreditimi në shtet, duke përfshirë edhe faktorin dhe financimin e

transaksioneve komerciale; Kreditimi me jashtë, duke përfshirë edhe faktoring dhe financim të

transaksioneve komerciale; dhënie dhe administrim të mjeteve pagesore (kartela financiare,

çekë, çekë udhëtuese, kambiale); Dhënia e parave elektronike, nëse është rregulluar me ligj të veçantë; Lizing financiar; Punë këmbyese; Qarkullimi pagesor në vendin dhe jashtë vendit, duke përfshirë

shitblerjen e valutave; Transferi i shpejt i parave; Dhënia e garancive pagesore, avalet dhe forma të tjera të sigurimit; marrja me qira e sefeve dhe depon; Tregti me instrumente në tregun e parave (kambiale, çekë, certifi-

kata për depozitë); Tregti me mjete valutore, metale të çmuara; tregti me letrat me vlerë; tregti me derivate; udhëheqje me mjete dhe portfolio të letrave me vlerë

sipas urdhrit për llogari të klientëve;


Në fund të kësaj tërësie tematike jepuni detyrë nxënësve ta sistematizojnë materialin, në orën e mësimit përdorni letër arsimore, ndajini nxënësit në grupe 6-7 nxënës në një grup, në të cilën përmes pytjeve mirë të menduara do të përgjigjen për organet e menaxhimit nëBankën popullore dhe bankat e tjerë. Kërkoni nga nxënësit t’i krahasojnë organet e menaxhimit dhe të sjellin përfundime.

PUNA AFARISTE

17 Ashallkoski S., Puna bankare, Shkup, 2007, f. 38

27

dhënia e shërbimeve të bankave-rojtar i pronës; shitblerje, garantim dhe plasman të emisionit të letrave me vlerë; ndërmjetësim në shitje të polisave për sigurim; ndërmjetësim në përfshirjen e kontratave për kredi dhe hua; Përpunim dhe analizë të informacioneve për aftësi kreditore të per-

sonave juridike; Konsalting ekonomiko-financiar dhe Aktivitete të tjera financiare të vërtetuara me ligj që mund t’i kryejë

banka. Banka nuk mund në mënyrë të drejtpërdrejtë të kryejë punë nga

fusha e industrisë, tregtisë ose aktivitete të tjera jofinanciare.

Tabela 2.2 Llojet e punëve bankare për popullsinë dhe personave juridike

Burimi: Tutunska banka - www.nlbtb.gov.mk

Themelimi i bankaveBanka është person juridik e themeluar me lejë nga guvernatori i Bankës popullore në pajtim me dispozitat e Ligjit për banka me veprimtari themeltare të grumbullimit të depozitave dhe burime kthyese të tjera të mjeteve nga publiku dhe lejimi i kredive në emër të saj dhe në llogari të saj.

Banka mund të themelohet për kryerjen e punëve deponuese, punëve kreditore, punëve të qarkullimit pagesor në vendin dhe jashtë vendit, punë me letra me vlerë dhe punë të tjera bankare në pajtim me Ligjin për themelimin e bankave.

Banka themelohet si shoqëri aksionare, me seli në Republikën e Maqe-donisë, qe ka marrë lejë nga Banka popullore të kryejë punë bankare.

Bankë mund të themelojnë persona vendore dhe të huaj (aksionarë të bankave).

popullsia

Depozita

Kreditë

Llogari transaksione rrjedhëse,

Kartela pagesore

Letra me vlerë shtetërore

Ekonomia bankare elektronike

Transferi i mjeteve

Puna këmbyes

Shërbime të tjera

Qarkullimi pagesor ne vendin

Qarkullimi pagesor me jashtë

Ekonomi bankare elektronike

Depozita

Treg valutor

Kredi, garanci dhe akrdeitive

Llogari

Letra shtetërore me vlerë Llogari

Shërbime të tjera

Persona juridike


28

PUNA AFARISTE

Banka është obliguar të sigurojë nivel adekuat të kapitalit varësisht nga lloji dhe madhësia të aktiviteteve financiare dhe madhësia e rreziqeve, të cilat rrjedhin nga kryerja e aktiviteteve. Banka mund ta rris kapitalin me dhënien e aksioneve. Për ndryshimin e strukturës së aksioneve me të drejtë të menaxhimit me bankën, pëlqim jep Banka popullore.

Themeluesit të bankës parashtrojnë kërkesë deri te Banka popullore për dhënien e lejes për themelimin dhe punën e bankës. Kërkesa i përmban dokumentet dhe informacionet vijuese:

propozim akt për themelim;elaborat për punë;propozim emër të bankës;vlera e kapitalit dhe deklaratë se do t’i paguajnë mjetet;burime të mjetet për pagesë të kapitalit; Vërtetim nga institucioni mbikëqyrës për pagesën e rregullt të taksave publike;Informacione për identitetin e themeluesve dhe numri i aksioneve të secilit prej tyre;Vërtetim për gjendjen financiare të themeluesve;Informacione për identitetin, arsimin dhe përvoja e organit punë-udhëheqës, duke përfshirë histori profesionale për pesë vitet e fundit;struktura organizative e bankësaktivitete financiare të bankës që do t’i kryejë banka;projektim i raporteve financiare për tre ditët e ardhshme; Informacione për sistemin informativ dhe përgatitje teknike të bankave.

Përveç bankat e theksuara, Banka popullore mund të kërkojë dhe informacione plotësuese dhe dokumentacion.

Pas kërkesës guvernatori i Bankës popullore sjell vendim për lejen të përkohshme, ose për refuzim të bankës, në afat prej tre muaj nga dita e parashtrimit të kërkesës së plotë deri te Banka popullore.

Statuti i bankës miratohet në afat prej 30 ditësh nga dita e pranimit të vendimit për dhënien e lejes për punë, ndërsa banka është e detyruar të fillojë me punë në afat prej 90 ditësh.

Guvernatori Bankës popullore me vendim mund ta suprimojë lejen për themelim dhe punë të bankës.. Banka popullore është e detyruar në mjetet për informimin e publikut ta shpall dhënien, përkatësish anulimin e lejes për themelimin dhe punën e bankës, në afat prej shtatë ditësh nga dita e dhënies, përkatësisht nga përfundimi i vendimit për anulimin e lejes për themelimin dhe punën.

Menaxhimi dhe udhëheqja me bankënOrgane të bankës janë: kuvendi, këshilli mbikëqyrës, këshill për menax-him me rreziqe, këshill për revizion, këshill drejtues dhe organe të tjera të vërtetuara me statut (këshill kreditor etj.)

29

Me statutin e bankës rregullohen numri, përbërja, përgjegjësitë dhe mënyra e punës së organeve të bankës, si dhe numri.

Menaxhimi i bankës duhet të jetë në pajtim me dispozitat e Ligjit të bankave dhe me rregullat për menaxhim të mirë korporativ të nënsh-truara nga ana e Këshillit të Bankës popullore në pajtim me standardet ndërkombëtare.

Kuvendi i bankës mbahet më së paku një herë në vit. Kuvendi vjetor i bankës patjetër mbahet para skadimit të gjashtë muajve nga viti kalendarik për vitin paraprak.

Banka është obliguar në afat prej 15 ditësh pas mbajtjes së kuvendit të bankës, deri te Banka popullore ta japë procesverbalin nga kuvendin e mbajtur së bashku me materialet dhe vendimet e miratuara.

Kuvendi i bankës i kryen këto punë:

e miraton statutin, ndryshimet dhe plotësimet e statutit të bankës; e miraton politikën afariste dhe planin zhvillimor të bankës; e miraton planin financiar të bankës; e shqyrton dhe miraton raportin vjetor për punën e bankës së

bashku me të menduarit me shkrim i përgatitur nga ana e këshillit mbikëqyrës;

e shqyrton raportin vjetor për punën e shërbimit për revizion të brendshëm bashkë me të menduarit me shkrim e përgatitur nga ana e këshillit mbikëqyrës.

e shqyrton raportin për punë të këshillit për revizion; e shqyrton dhe miraton raportin е shoqërisë për revizion dhe të

menduarit me shkrim e përgatitur nga këshillit mbikëqyrës; e miraton llogarinë vjetore dhe raportet financiare të bankës; vendos për përdorimin dhe caktimin e fitimit të realizuar, ose për

mbulimin e humbjeve; vendim për emision të ri të aksioneve të bankës; vendim për ndryshime të statutit dhe për ndërprerjen e punës së

bankës; i emëron dhe shkarkon anëtarët e këshillit mbikëqyrës dhe të këshil-

lit për revizion; zgjedh shoqëri për revizion; e miraton listën e debitorëve neto dhe Vendos edhe për çështje të tjera të rëndësishme për punën e bankës

të parashikuara me statutin e bankës.

Këshillin mbikëqyrës së bankës e përbëjnë më së paku pesë, por jo më shumë se nëntë anëtarë. Mandati i anëtarëve të këshillit mbikëqyrës zgjat katër vjet. Anëtarët e këshillit mbikëqyrës nga pozitat e tyre zgjed-hin kryetar. Këshilli mbikëqyrës mbahet më së paku një herë në ditë.

Këshilli mbikëqyrës bën mbikëqyrje në punën e këshillit drejtues, i mi-raton politikat për kryerjen e aktiviteteve financiare dhe e mbikëqyr zbati-min e tyre.


30

PUNA AFARISTE

Këshilli mbikëqyrës është përgjegjës të sigurojë punë të mirë, menax-him dhe stabilitet të bankës, si dhe lajmërim financiar në kohë dhe të saktë të Bankës popullore.

Këshilli mbikëqyrës i kryen këto punë: e miraton politikën afariste dhe planin zhvillimor të bankës; i emëron dhe shkarkon anëtarët e këshillit drejtues të bankës; emëron dhe shkarkon anëtarë të këshillit për menaxhim me

rreziqe; e akordon planin financiar të bankës; e miraton themelimin dhe organizimin e sistemit të kontrollit

mbikëqyrës; Organizon shërbim për revizionin e brendshëm i emëron dhe

shkarkon të punësuarit në shërbimin. e miraton planin vjetor të shërbimit për revizion të brendshëm; e miraton politikën për siguri të sistemit informativ; i miraton politikat për menaxhim me rreziqet; i miraton planet dhe programet për punë dhe aktet e përgjithshme

të bankës, përveç aktet që i sjell kuvendi i bankës; i shqyrton raportet për punën e këshillit drejtues të bankës; i shqyrton raportet e këshillit për menaxhim me rreziqe; i shqyrton raportet e këshillit për revizion; i shqyrton raportet е personit/shërbimit për kontroll të pajtimit të

punës së bankës me dispozitat; e miraton llogarinë vjetore dhe raportet financiare të bankës; e miraton listën e debitorëve neto të bankës; Miraton ekspozim ndaj personit unik me mbi 10% nga mjetet e

bankës; Miraton transaksione me persona të bashkuara me bankën në

shumë prej mbi 1.000.000 denarë; e miraton fitimin e pjesëve të kapitalit dhe blerjen e letrave me

vlerë, më të mëdha se 5% nga mjetet e bankës, përveç blerja e le-trave me vlerë të dhëna nga Banka popullore e Republikës së Maqe-donisë;

E miraton propozimin e këshillit për revizion për emërimin e shoqërisë për revizion dhe është përgjegjës për sigurimin e re-vizionit përkatës;

i miraton politikën dhe procedurat për kryerjen e revizionit të brendshëm bën mbikëqyrje në përshtatshmërinë e procedurave dhe efikasitetin e punës së shërbimit për revizion të brendshëm dhe i shqyrton raportet e tij.

i shqyrton raportet e supervizionit, raporte të tjera të dërguara nga Banka popullore, Drejtoria e të hyrave publike dhe institucione të tjera mbikëqyrëse, përkatësisht ndërmerr masa dhe aktivitete për tejkalimin e mospërputhjet e vërtetuara dhe dobësimet në punën e bankës;

31

e miraton raportin vjetor për punën e bankës dhe dërgon letër deri te kuvendi i bankës;

e shqyrton raportin e shoqërisë për revizion dhe dorëzon mendim me shkrim deri te kuvendi i aksionarëve;

jep mendim me shkrim deri te kuvendi i bankës sipas raportit fi-nanciar të shërbimit për revizion të brendshëm;

e lejon kodeksin etik të bankës dhe e lejon rregulloren për punë të këshillit për revizion.

Këshilli mbikëqyrës së paku një herë në vit bën vlerësim të punës së tij nga aspekti i anëtarëve individualë në mënyrë kolektive dhe për atë e lajmëron kuvendin e bankës.

Këshilli për menaxhim me rreziqet në bankë përbëhet nga më së paku tre, por jo më shumë se nëntë anëtarë. Anëtarët e këshillit për menaxhim me rreziqe zgjedhen nga pozitat e personave me të drejta dhe përgjegjësi të veçanta, të cilët janë të punësuar në bankën. Njëri nga anëtarët e këshillit drejtues të bankës patjetër është anëtar i këshillit për menaxhim me rreziqe. Këshilli për menaxhim me rreziqe mbahet më së paku një herë në javë.

Këshilli për menaxhim me rreziqe i kryen këto punë:

Përherë e përcjell dhe vlerëson shkallën e rrezikimit të bankave dhe e vërteton nivelin e pranishëm të ekspozimit të rreziqeve me qëllim minimizim të humbjeve nga ekspozimi i bankave në rrezik;

mban politika për menaxhim me rreziqe dhe e përcjell përdorimin e tyre;

I përcjell rregullat e Bankës popullore, të cilat sillen për menaxh-imin me rreziqe dhe pajtimi i bankës me këto rregulla;

kryen vlerësim të sistemeve të menaxhimit me rreziqe në bankë; Vërteton strategji afatshkurtër dhe afatgjatë për menaxhim me llo-

je të veçanta të rreziqeve në të cilat është ekspozuar banka; i analizon raportet për ekspozimin e bankës për rrezik të punuara

nga shërbimet në bankë, të cilat bëjnë vlerësim të rreziqeve dhe pro-pozon strategji, masa dhe instrumente për mbrojtje nga rreziqet;

E përcjell efikasitetin e funksionimit të sistemeve të kontrollit të brendshëm në menaxhimin me rreziqe;

i analizon efektet nga menaxhimi me rreziqet mbi performancat e bankës;

i analizon efektet nga strategjitë e propozuara për menaxhim me rreziqet si dhe strategjitë e propozuara, masat dhe instrumentet për mbrojtje nga rreziqe;

Më së paku një herë në muaj e lajmëron këshillin mbikëqyrës, ndërsa më së paku një herë në tre muaj këshilli për revizion për ndryshimet në pozitat e rrezikshme të bankës, ndryshimet në strategjinë për menax-him me rreziqet, efektet nga menaxhimi me rreziqet mbi performan-cat e bankës, si masat dhe instrumentet e ndërmarra për mbrojtje nga Rreziqet dhe efektet, dhe


32

�

më së paku një herë në tre muaj i shqyrton transaksionet me per-sonat e bashkuara me bankën, kështu që jep raport deri te këshilli mbikëqyrës më së voni deri në ditën15 të muajit.

Këshilli për menaxhim me rreziqe më së paku një herë në vit bën vlerësim të punë së tij nga aspekt të anëtarëve individuale dhe në mënyrë kolektive e jep deri te këshilli mbikëqyrës.

Këshilli për menaxhim në bankën përbëhet nga më së paku pesë, por jo më shumë se nëntë anëtarë. Shumica e anëtarëve në këshillin për vendime zgjedhet nga radhët e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, ndërsa anëtarët e tjerë janë anëtarë të pavarur. Më së paku një anëtar të këshil-lit për revizion duhet të jetë revizor i autorizuar. Anëtarët e këshillit për revizion nga radhët e tyre zgjedhin kryetar, i cili është përgjegjës për orga-nizimin e punës së këshillit për revizion.

Anëtarët e këshillit për revizion, duhet të kenë njohuri për:

punën e bankës, prodhimet e saja dhe shërbimet; rreziqet në të cilat është ekspozuar banka; Sistemet për kontroll të brendshëm dhe politikat për menaxhim me

rreziqet e bankave, kontabilitetin dhe revizionin.

Këshilli për revizion mbahet më së paku një herë në tre muaj, si dhe kërkesë për këshill mbikëqyrës. Këshilli për revizion sjell rregullore për punë që e lejon këshilli mbikëqyrës së bankës.

Këshilli për revizion i kryen këto punë:

i shqyrton raportet financiare dhe kujdeset për saktësinë dhe transparencën e informacionet financiare të shpallura për punën e bankës në pajtim me rregullat për kontabilitetin dhe standardet ndërkombëtare të kontabilitetit;

i shqyrton dhe vlerëson sistemet për kontroll të brendshëm; e përcjell punën dhe e vlerëson efikasitetin e shërbimit për revizion

të brendshëm. e përcjell procesin e revizionit të bankës dhe e vlerëson punën e

shoqërisë për revizion; i sjell politikat e kontabilitetit të bankës; e përcjell pajtimin e punës së bankës me rregullat që sillen për

standardet e kontabilitetit dhe raportet financiare; mban seanca me këshillin drejtues, shërbimin për revizion të

brendshëm dhe shoqëria për revizion në lidhje me mospërshtatjet e vërtetuara me rregullat dhe dobësitë në punën e bankës;

i shqyrton raportet e këshillit për menaxhim me rreziqe; propozon shoqëri për revizion dhe më së paku një herë në tre muaj e lajmëron këshillin mbikëqyrës të

bankës për punën e tij.

PUNA AFARISTE

33

�

Këshilli për revizion më së paku një herë në vit bën vlerësim për punën e tij nga aspekti i anëtarëve individual dhe kolektivisht.

Këshilli për revizion sjell raport vjetor për punën e tij deri te këshil-li mbikëqyrës dhe deri te kuvendi i bankës.

Këshilli drejtues i bankës përbëhet nga më së paku dy, por jo më shumë se shtatë persona. Anëtarët e këshillit drejtues duhet të jenë në marrëdhënie punë të përhershme në bankën.

Këshilli drejtues i bankës i kryen këto punë: menaxhon me bankën; e përfaqëson bankën; i kryen vendimet e kuvendit dhe të këshillit mbikëqyrës të bankës,

përkatësish kujdeset për zbatimin e tyre; ngre iniciativë dhe jep propozime për përparim të punës së bankës; i emëron dhe shkarkon personat me të drejta dhe përgjegjësi të

veçanta, në pajtim me dispozitat e këtij ligji dhe statuti i bankës; përgatit politikë afariste dhe plan zhvillimor të bankës; bën plan financiar për bankën; bën listë të debitorëve neto; përgatit politikë për sigurinë e sistemit informativ të bankës; përgatit raport vjetor për punën e bankës dhe e dërgon deri te

këshilli mbikëqyrës dhe bën kodeks etik të bankës.

Këshilli drejtues i bankës është përgjegjës për:

sigurim të kushteve për punën e bankës në pajtim me rregullat; menaxhim dhe përcjellje të rreziqeve në të cilat është ekspozuar në

punën; arritje dhe mbajtje të nivelit adekuat të mjeteve të tij; funksionim i sistemit të kontrollit të brendshëm në të gjitha fush-

ave të punës së bankës; punë të pandërprerë të shërbimit për revizion të brendshëm të

bankës, përkatësisht siguron se shërbimi për revizion të brend-shëm ka hyre deri te dokumentacioni dhe deri te nëpunësit në bankën me qëllim për zbatimin e pandërprerë të aktiviteteve të saj.

punë të pandërprerë të personit, përkatësisht shërbimit nga neni 99 të këtij ligji siguron person, domethënë shërbimi ka hyrje deri te dokumentacioni dhe deri te të punësuarit në bankë me qëllim të zbatimit të pandërprerë të autorizimet;

mbajtjen e evidencës në libra dhe dokumentacion afarist të bankës, përpunim të raporteve financiare dhe të tjera në pajtim me rregullat për kontabilitet dhe standardet e kontabilitetit;

lajmërim financiar i saktë dhe në kohë;


34

PUNA AFARISTE

saktësi dhe rregullsi të raporteve që dërgohen deri te Banka popul-lore në pajtim me ligjin dhe rregullat e miratuara në bazë të ligjit dhe

zbatim të masave të shqiptuara nga ana e guvernatorit ndaj bankës.

Këshilli drejtues i bankës për punën e tij përgjigjet para këshillit mbikëqyrës. E lajmëron këshillin mbikëqyrës për punën e tij më së paku një herë në muaj.

Këshilli drejtues është i obliguar ta lajmërojë këshillin mbikëqyrës për:

likuiditet i keqësuar ose solvencë të bankës; Ekzistim bazë për shfuqizimin e lejes për themelim dhe punë ose

për ndalim të kryerjes së aktivitetit të caktuar financiar në pajtim me ligjin;

reduktim të mjeteve të tij me nivelin e nënshkruar në pajtim me këtë ligj;

Konstatimet e supervizionit dhe mbikëqyrjes së Bankës popullore dhe

konstatimet e Drejtorisë e të hyrave publike dhe organet e tjera kontrolluese.

Shërbimi për revizion të brendshëm në bankë. Këshilli mbikëqyrës i bankës është i obliguar të organizojë shërbim për revizion të brendshëm si pjesë e pavarur organizative në bankën.

Qëndrimin organizativ, të drejtat, përgjegjësitë, marrëdhëniet me pjesët organizative në bankën, si dhe përgjegjësia dhe kushtet për emëri-min e udhëheqësit të shërbimit për revizion të brendshëm i rregullon këshilli mbikëqyrës.

Shërbimi për revizion të brendshëm kryen revizion i përhershëm dhe të plotë të ligjshmërisë, rregullsisë dhe gatishmërisë të punës së bankë përmes:

vlerësimit të përshtatshmërisë dhe efikasitetit të sistemeve të kon-trollit të brendshëm;

vlerësimit të zbatimit të politikave për menaxhim me rreziqet; vlerësimit të qëndrimit të sistemit informativ; vlerësimit të saktësisë dhe probabilitetit të librave tregtare dhe ra-

porteve financiare; kontrollit të saktësisë, probabilitetit dhe kohës së duhur të

lajmërimit në pajtim me rregullat; përcjelljes së respektimit të rregullave, kodeksit etik, politikat dhe

procedurat; vlerësimit të sistemeve për ndalimin e larjes së parave dhe vlerësimit të shërbimeve, të cilat banka i fiton nga shoqëritë për

shërbimet ndihmëse të bankës.Shërbimi për revizion të brendshëm i zbaton aktivitet e tij në pajtim me

parimet dhe standardet për revizion të brendshëm , kodeksi etik i bankës politikat dhe procedurat për punën e shërbimit.

Personat në shërbimin për revizion të brendshëm janë të punësuar në bankën dhe kryejnë punë vetëm për shërbimin. Më së paku një nga per-sonat e punësuar në shërbim është revizor i autorizuar.

35

Të punësuarit në bankë janë të obliguar t’u mundësojnë personave, përkatësisht të punësuarve mbikëqyrje në dokumentacionin me të cilën disponojnë dhe t’u japin të gjitha informacionet e nevojshme.

Shërbimi për revizion të brendshëm përgatit plan vjetor për punën e shërbimit, të cilin e mundëson këshilli mbikëqyrës.

Shërbimi për revizion të brendshëm është i obliguar menjëherë t’i lajmërojë këshillit mbikëqyrës dhe këshillit drejtues, nëse gjatë kontrollit vërteton:

1) mosrespektim i standardeve për menaxhim me rreziqet për ar-sye se ekziston mundësi për shkatërrimin e likuiditetit ose solvencës të bankës dhe

2) se këshilli drejtues nuk i respekton rregullat, aktet e përgjithshme dhe procedurat interne të bankës.18

Banka e Maqedonisë për mbështetjen e zhvillimitPraktika në shtetet e zhvilluara, si në shtetet e tranzicionit, tregon për rolin e rëndësishëm të bankave zhvillimore në sistemin bankar. Duke marrë parasysh mundësitë ekonomike në shtetin, me madhësi të kufizuar të financimit mesatar dhe afatgjatë të ekonomisë, nevoja për formimin e bankës zhvillimore në R. e Maqedonisë u bë e domosdoshme. Kjo veçanër-isht ishte te sektori i ndërmarrjeve të vogla dhe të mëdha, si dhe te sektori eksportues. Për këto arsye më vitin 1998 u themelua Banka maqedonase për mbështetjen e zhvillimit në R. e Maqedonisë.19 me bazë themelore për stimulimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe mbështetje finan-ciare të eksportimit.20

Qëllimi i Bankës maqedonase për mbështetje të zhvillimit është ta përkrahë dhe nxit zhvillimin e ekonomisë maqedonase në lidhje me poli-tikat strategjike, qëllimet dhe prioritetet e Republikës së Maqedonisë.

Banka e Maqedonisë për mbështetjen e zhvillimit të shoqërisë aksion-are në të cilën Republika e Maqedonisë është aksionar i vetëm.

Detyra kryesore e bankës është mbështetja e zhvillimit të cilën e kryen përmes këto sektorë:

financimi i investimeve të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme; Mbështetja e eksportimit dhe zbatimi i huave dhe dhuratave nga jashtë.

Lënda e punës është:

Kreditimi i fillimit të punës dhe zhvillim të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme me sigurimin e kredive mesatare dhe afatgjatë;

Financimi i eksportimit me kreditë të akorduara për të ardhurat identifikuese nga eksporti;

dhënia e garancive për kreditë të akorduara për të ardhurat identi-fikuese nga eksportimit;

18 Ligji për banka, Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë, nr. 67/07, 90/2009 dhe 67/2010.19 Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë, nr. 24/98 dhe nr. 6/2000.20 Trpeski L., Para dhe ekonomia bankare, f. 551.


36

PUNA AFARISTE sigurimi dhe risigurimi i të ardhurave identifikuese nga eksportimi

i rreziqeve komerciale dhe jokomerciale.) 21 Organe të Bankës maqedonase për mbështetje të zhvillimit janë Ku-

vendi, Këshilli mbikëqyrës, Këshilli drejtues, Këshilli për menaxhim me rreziqe, Këshilli për revizion dhe organe të tjera të parashikuara me Statu-tin e Bankës maqedonase për mbështetje të zhvillimit, në pajtim me Ligjin e bankave.

Këshilli mbikëqyrës i Bankës popullore për mbështetjen e zhvillimit e përbëjnë pesë anëtarë. Qeveria e Republikës së Maqedonisë i emëron anëtarët e Këshillit mbikëqyrës sipas pajtimit të fituar paraprak nga gu-vernatori, dhe atë tre sipas propozimit të ministrit të financave, një sipas propozimit të nënkryetarit të RM-së. I detyruar për çështje ekonomike dhe një sipas propozimit të ministrit të ekonomisë.

Këshillin drejtues e përbëjnë dy anëtarë. Mbikëqyrje në punën e Bankës maqedonase për mbështetjen е zhvil-

limit në suaza të kompetencave të saja bën Banka popullore e Republikës së Maqedonisë.

Banka maqedonase për mbështetjen e zhvillimit më së voni deri më 31 maj në vitin në vijim jep raport vjetor deri te Kuvendi i Republikës së Maqedonisë për punën e vitit të kaluar.

Banka gjatë akordimit të kredive dhe dhënies së garancive do t’i ketë parasysh parimet ndërkombëtare për tregti të lirë dhe konkurrencë, si dhe rregullat e Organizatës tregtare botërore.

Banka e postës Banka e postës është subjekt i ri juridik i themeluar me transformim të kursimores së postës sh.a. Shkup, në pajtim me dispozitat e Ligjit për bankat,22 kështu që njëri nga themeluesi patjetër është ndërmarrja pub-like e Postës maqedonase.

Banka e postës i kryen punët vijuese:

llogaritë dhe bën kontroll në pagesat e dërgimet e mandapostave telegrafike në qarkullimin e brendshëm paqësor;

pagesë të letrave me vlerë në shtete të tjera; jep dhe punon kartela financiare.

KursimoretKursimorja në krahasim me bankën është mjaft e kufizuar në fushëvepri-min e saj të punës dhe në pjesën më të madhe është udhëzuar në punën me popullsinë. Arka e kursimit (kursimorja) i kryen punët vijuese:

mbledh depozita kursimore në denarë të personave fizikë; lejon kreditë për persona fizike; merr kredi nga bankat dhe kursimoret;

21 Gazeta zyrtare e RM-së nr. 24/98

22 Njësoj cit, f. 554

37

bën konsatling ekonomiko-financiar dhe punë të tjera të vërtetuar me ligj. Mjetet, të cilat kursimorja nuk do t’i shfrytëzojë për dhënien e

kredive të personave fizik mund të përdoren për blerjen e letrave afatshkurtra me vlerë dhe për lejimin e kredive të personave juri-dike, dhe atë vetëm përmes bankave dhe me garanci bankare.23

Fondi për sigurimin e depozitaveNë suaza të reformave strukturore dhe me qëllim që të ndërtohet sistem të shëndosh bankar, në janar të vitit 1997, bankat dhe kursimoret në Re-publikën e Maqedonisë themeluan Fond për sigurimin e depozitave të kursimit. Fondi ishte themeluar si shoqëria aksionare të të gjitha bankave dhe kursimoreve, të cilat nga banka popullore kanë lejë për grumbulli-min e depozitave të kursimit. Qëllimi kryesor i këtij institucioni ishte të sigurohen kursimtarët nga humbjet e mundshme dhe të kthehet besimi i qytetarëve në bankat dhe kursimoret, kështu që do të rritet kursimi në shtetin dhe investimet si komponentë themelore të rritjes dhe zhvillimit ekonomik.

Në korrik të vitit 2000, Fondi i depozitave kursimtare u transferua në Fond për sigurim të depozitave në përbërje të personit juridik, i cili është themeluar dhe është në prinë të Republikës së Maqedonisë.

Bankat dhe kursimet janë të detyruar në Fondin t’i sigurojnë:

depozitat denarë dhe valutor dhe llogaritë vijuese të personave fizik;

Depozitat e lidhura për kartelat financiare të lëshuara nga bankat e themeluara në Republikën e Maqedonisë;

të ardhurat valutore të personave fizikë.

Fondi i kryen punët vijuese:

i siguron depozitat kursimi; Merr pjesë në tregun ndërbankar të parave dhe letrave afatshkur-

tra me vlerë.Për sigurimin e depozitave të kursimit Fondi paguan bonus nga bankat

dhe kursimoret sipas shkallës nga 1% deri në 5% në vit nga depozitat e përgjithshme të kursimit në bankën, përkatësisht kursimoren.

Përdorimi i mjeteve nga fondi fillon në momentin e realizimit të jolikui-ditetit të bankës ose kursimores dhe pas përdorimit të mjeteve të rezervës së domosdoshme.

Ligji i Fondit për dëmshpërblimin e depozitave parashikon dëmshpër-blimi i personave fizikë të fillojë në afat prej tre muajsh nga dita kur është sjell vendimi për ndalimin e lejes për punë ose kur shumica nga anëtarët të Këshillit drejtues vendosin se banka kryesisht ka ndaluar me pagesë të depozitave për personat fizike.

23 Treski L., Paratë dhe ekonomia bankare, Shkup, f. 556.


3838

SHEMBUJ PËR LLOGARI TË DËMSHPËRBLIMITShembuj për llogari të dëmshpërblimit të një depozitari në një bankë ose kursimore (1 EURO -61 DEN)

Shembulli 1

Shembulli 2

Shembulli 3

Depozitar Lloji i depozitës Gjendja e depozitës në denarë



A Depozitë kursimi në denarë

B Depozitë kursimi në denarë

C Depozitë kursimi në denarë

B Depozitë e kartelës fi nanciare

C Depozitë e kartelës fi nanciare

A Depozitë kursimi në denarë

B Depozitë kursimi në denarë

C Depozitë kursimi valutor

B Të ardhura valutore

C Të ardhura valutore

A Depozitë e kartelës fi nanciare A Llogari rrjedhëse

B Llogari rrjedhëse

C Llogari rrjedhëse

A Të ardhura valutore Depozita të përgjithshme (në denarë)

Depozita të përgjithshme (në denarë)

Depozita të përgjithshme (në denarë)

Depozita të përgjithshme (në euro)



Dëmshpërblimi i përgjithshëm-në euro (a+b)

Dëmshpërblimi i përgjithshëm-në euro (a+b)

Shuma e dëmshpërblimit – 100% në EURO

Shuma e dëmshpërblimit – 100% ne EURO

Shuma e dëmshpërblimit – 100% ne EURO

Dëmshpërblimi i përgjithshëm për pagesë (a+B)– në denarë

Dëmshpërblimi i përgjithshëm për pagesë (a+B)– në denarë

* Shënim:Në këto shembuj janë përdorë paramendimet vijuese: - Gjendja e depozitës në denarë + interes1 EURO – 61 denarë

* Burimi: © 2002 FONDI PËR SIGURIMIN E DEPOZITAVE SHKUP

Dëmshpërblimi i përgjithshëm për pagesë – në denarë

Shuma e dëmshpërblimit – 90% nga depozitat e mbetura 5.000 -në EURO

Shuma e dëmshpërblimit – 90% nga depozitat e mbetura 5.000 -në EURO

10.000,00

150.000,00

250.000,00

35.000,00

50.000,00

11.000,00

28.000,00

40.000,00

3.000,00

47.500,00

690.000,00

1.170.000,00

12.000,00

15.000,00

20.000,00

91.500,00

915.000,00

1.525.000,00

1500,00

15.000.00

25.000.00

14.500,00

20.000,00

1500.00

10.000.00

10.000.00

884.500,00

1.220.000,00

91.500,00

4500.00

10.000.00

PUNA AFARISTE

39

PËR ATA QË DUAN TË DINË MË TEPËR

Akreditivi dokumentar

Hapeni ueb sajtin e ndonjë banke që t’i mësoni kushtet për fi timin e produktit, dokumentet e nevojshme, provizionet dhe shpenzimet si dhe mënyra për aplikimin. Lexoni më shumë dhe zgjeroni njohuritë tuaja nga fusha e garancisë dhe akreditivat.

Përparësitë kryesore Informacionet themelore

- Reduktimi i rrezikut komercial- siguri për urdhër-dhënësit se do ta paguajë

vlerën e mallit/shërbimit meqë do të plotëso-hen kushtet e akreditivit.

- konsultim profesional

- Akreditivi dokumentar është obligim i pare-vokueshëm i bankës, i nominuar t’i paguajë konsumatorit të akreditivit, nëse në afat të dhënë kohor plotësohen kushtet e akreditivit.

KONTROLLONE DITURINË TUAJ

1. Cilat janë karakteristikat themelore të sistemit bankar në periudhën administrativo-centraliste?

2. Në cilën periudhë ekziston sistemi Monobankar?

3. Kur është fi rmuar Banka ekonomike?4. Ndërsa kur Banka komerciale?5. Në cilën periudhë Banka popullore e R.

Maqedonisë u bë ent i sistemit të Bankës qendrore të Jugosllavisë?

6. Cilat karakteristika negative i kanë bankat e punës ës bashkuar?

7. Në cilën periudhë fi lloi respektimi më i madh i parimeve të punës bankare?

8. A e di datën kur për herë të parë është lëshuar në qarkullim denari?

9. Cilat janë funksionet më të rëndësishme të Bankës popullore?

10. Cilat instrumente më së shpeshti i përdor Banka popullore?

11. A e dini se ku farkohen monedhat dhe kartëmonedhat në R. e Maqedonisë?

12. A e dini se për sa vite zgjedhen anëtarët e këshillit të Bankës popullore dhe pse është aq i gjatë mandati i anëtarëve?

13. Çfarë organe të administrimit ka në Bankat?

14. Numëroji i punët, të cilat i kryen banka?15. Sqaroji qëllimet e Fondit për sigurimin e

depozitave?


40

KUIZ

1. Në kohën e sundimit të Filipit të Maqedonisë është bërë reformë tepër e madhe fi nanciare dhe ka hyrë:а) monedha e artë – starter;b) monedha e argjendit dhe e artë – elektron.

2. Një nga karakteristikat e sistemit bankar në periudhën administrativo-centraliste?а) formimi i bankave federale, republikane dhe lokale;b) sistemi monobankar;c) ndërtimi i Bankës popullore të Maqedonisë.

3. Sistemi i bankave të punës se bashkuar është karakteristik për: а) periudhë administrativo – centraliste; b) ekonomi bankare në kushte të vetëqeverisjes;c) sistemi bankar i bashkimit vetëqeverisës së mjeteve.

4. Akti i pavarësisë monetare i Republikës së Maqedonisë ishte më:а) 26.04.1992 Datë;b) 26.04.1993 Date;c) 26.04.1991 Datë.

5. Banka popullore në sistemin e bankave afariste funksionalisht është e lidhur përmes dy territoreve:a) me kredi nga Banka popullore ________________,

të me kredi të bankës afariste te ______________.

6. Numëroji instrumentet e Bankës popullore për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim:___,_____,_______,________.

7. Vendim për lëshim të parave të reja në qarkullim sjell:а) Banka popullore;b) bankat afariste;c) Fondi për sigurim të depozitave

8. Cili është organi më i lartë të administrimit Në Bankën popullore të Republikës së Maqedonisë:а) Kuvendi;b) Organi udhëheqës;c) Guvernatori.

9. Udhëheqjen, përfaqësimin dhe paraqitjen e bankës e kryen: а) Organi punëdhënës: b) Këshilli drejtues;c) Kuvendi.

10. Me qëllim që të sigurohen kursimtarët nga humbje të mundshme dhe të kthehet besimi i kursimtarëve ishte formuar institucioni: а) banka për mbështetje dhe zhvillim;b) fondi për sigurim të depozitave;c) agjencia për administrim me mjete.

PUNA AFARISTE

HULUMTIMI

Zhvillimi i sistemit bankar në MaqedoniQëllimi:Të hulumtoni

a) zhvillimin e sistemit bankar gjatë periudhave të ndryshme e deri më sot

b) forma dhe roli i bankave gjatë zhvillimit të tyre

c) të jeni të aftë t’i njihni dhe t’i theksoni karakteristikat e sistemit bankar

41

Zhvillimi i aftësive - mbikëqyrje - njohje- përfundim

Materialet- libër, dhe literaturë tjetër profesionale;- kompjuter, internet;- Pajisje shtesë për shkrim.

Paranjohuri1. përshkruajeni rolin e bankës në

kryerjen e qarkullimit pagesor;2. përshkruajini aktivitetet fi nanciare të

bankës.Mënyra e punës:

- vëni përkufi zim për bankat;- përshkruajeni rolin e shtetit mbi bankat;

- Sqarojeni bankën si subjekt tregtar;- Përshkruajeni periudhën e pavarësisë monetare;- zbulojeni rëndësinë e funksionit të Bankës popullore – rregullimi i

sasisë parave në qark;- duke përdorur pasqyrë theksojini

organet e administrimit në bankat;- sqarojeni nevojën nga Fondi për

mbrojtjen e depozitave të kursimit.Drejtimet për përfundime:1. në cilën periudhë është më i madh roli i shtetit mbi punën e bankave;2. pse është e rëndësishme pavarësia monetare;

PËRMBYLLJE

Njohuritë deri tanishme për zhvillimin e ekono-misë bankare në territorin e Maqedonisë janë nga koha antike, kur në qytetet-shtetet e atëher-shme janë farkuar para, të cilat më pas janë shfrytëzuar si mjete pagesore dhe këmbyes.

Vendpozita gjeografi ke e Maqedonisë ka kon-tribuar shumë civilizime dhe shumë popuj të lënë gjurma të tyre në truallin e saj. Njohuritë e deri-tanishme për zhvillimin e ekonomisë bankare në Maqedoni arrijnë deri te koha antike.

Mësohet periudha nga sundimi i Filipit të Maqedonisë deri më sot, banka si subjekt tregtar.

Theks i veçantë vihet në periudhën e pavarë-sisë monetare, e cila ka qenë e shoqëruar me themelimin e Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë si bankë e pavarur. Si dhe për caktimin e funksioneve, detyrave dhe punëve themelore të Bankës popullore.

Funksionet e saja janë përqendruar kah re-alizimi i politikës së vërtetuar monetare. Banka

popullore përveç se e ka funksionin e privi-legjuar të bëjë emision i parave, ajo me mar-rjen e masave përkatëse dhe me përdorimin e instrumenteve për rregullimin e sasisë së parave në qarkullim.

Organet e administrimit të Bankës popul-lore janë:

Këshilli dhe Guvernatori i Bankës popul-lore.

Në këtë temë janë të përfshira aktivitetet fi nanciare të bankave si subjekt tregtar. Si dhe administrimi dhe udhëheqja me bankat.

Në suaza të reformave strukturore, ndërsa me qëllim të ndërtimit të sistemit të rregullt dhe bankar në shtetin tonë ishte for-muar Fondi i sigurimit të depozitave. Qëllimi kryesor për themelimin e këtij institucioni ishte të sigurohen kursimtarët nga hum-bjet e mundshme dhe të kthehet besimi i qytetarëve në bankat.


HULUMTIMI vazhdon

43

PARIMET E PUNËS BANKARE

TEMA3

Me mësimin e temës „Parimet e punës bankare” nxënësit duhet:Ta kuptojnë nocionin likuiditet; Ta kuptojë parimin e sigurisë dhe efikasitetit të investimit; Ta identifikojë parimin e rentabilitetit

Ërveç rolit të veçantë, detyrat speciale dhe parimet themelore është e domosdoshme që banka punën e saj ta rregullojë edhe në pari-met ekonomike shumë të rëndësishme. Vetëm në këtë mënyrë ajo do të ketë mundësi të realizojë rezultate që do të jenë të dobishme

për të, kështu edhe për ekonomisë popullore në tërësi.Në fushën e punës së bankës si institucion financiar të veçantë duhet të

theksohen parimet, për të cilat ajo do të duhet të mbështet zbatimin dhe realizimin e qëllimeve për të cilat është themeluar.

Ekzistojnë më shumë lloje të parimeve të punës bankare. Ndërmjet tyre më të rëndësishme janë: parimi i likuiditetit, parimi i sigurisë dhe efika-sitetit të investimeve dhe parimi i rentabilitetit.

Kryerja e aktiviteteve të përditshme financiare nga ana e bankave paraqet mirëmbajtje e nivelit adekuat të likuiditetit. Pothuaj se çdo aktivitet finan-ciar ka efekte të caktuara mbi pozitën e likuiditetit të bankave. Mirëmbajtje e pozitës adekuate të likuiditetit domethënë sigurim të mjeteve financi-are me të cilat mundësohet punë normale vijuese. Kështu mundësohet rregullimi i obligimeve të arritura të bankës.

Parimet e punës bankare

Parimi i likuiditetit

44

Likuiditeti përkufizohet si aftësi për shndërrimin e pronës në para, pa ndonjë ulje të rëndësishme të çmimit. Kështu, mjete likuide janë ato mjete, të cilat munden lehtë të konvertohen në kesh, pa humbje të rëndësishme në vlerën e tyre origjinale.1

Me nocionin likuiditet, nënkuptojmë aftësi të debitorit të përgjigjet me kohë për obligimet ndaj kreditorët. Pozita e likuiditetit të bankës në re-alitet e përfshin çështjen se sa banka është në gjendje të përgjigjet për obligimet e saja në kohë.

Tensionet e likuiditetit në punën e bankave rrjedhin nga dy burime themelore:

mosbalancimi ndërmjet datave për të arriturat të aktivit së tyre dhe datat e të arriturat të pasivit;

ndryshimet e shkallëve të interesit.

Banka mjetet e pranuara i shet(akordon) në firma të ndryshme të aktivit, siç janë: Kreditë, letrat me vlerë, mjetet e investuara në formë të depozitave te bankat vendore dhe të huaj, mjete themelore etj. Të gjitha këto forma kanë afat të ndryshëm të të arriturave, ndërsa prej këtu edhe shkallë të ndry-shme të likuiditetit. Rrallë ndodh të ardhurat e pjesës themeltare nga aktivi të jenë në baraspeshë me të dala të parave për mbulimin e pasivit. Bankat kanë madhësi të lartë të pasivit që është objekt i pagesës urgjente, siç janë kërkesa e llogarive valutore-transaksione për të cilat bankat paguajnë in-teres dhe hua të marra në tregun e parave. Bankat duhet gjithmonë të jenë të gatshme të përgjigjen për kërkesat e tyre për pjesën themeltare.

Mjete financiare në arkën ose në llogari të bankës te banka qendrore në çdo moment janë disponibël për pagesë të të gjitha obligimeve të arritura. Por, format e tjera të aktivit kanë shkallë më të ulët të likuiditetit dhe ato duhet të konvertojnë në pjesë themeltare. Mirëpo, që të kryhet procesi i konversionit të pozitës së caktuar në aktivin me kesh është e nevojshme kohë. Shumë më lehtë dhe më shpejtë mund të shitet letër të caktuar me vlerë, sesa të paguhet ndonjë kredi ose të shitet mjet të caktuar themelor që është në pronësi të bankës. Gjithashtu, duhet të mbahet kujdes për shpenzimin e vet konversionit, pozitë të caktuar në aktivin (për shembull, letër me vlerë, mjete themelor, kredi) mund të shitet sipas vlerës që evi-dentohet në bankën. Shumë shitje të aktivit, gjithashtu, përfshijnë shpenz-ime të transaksionit (provizione) të paguara brokerave për letra me vlerë. Gjithnjë e më tepër mund të paraqitet nevoja që aktivi të jetë i shitur në tregun me çmime të ulëta duke ekspozuar bankën në rrezik nga humbje të rëndësishme të kapitalit.

Duke nisur nga struktura e aktivit sipas shkallës së likuiditetit, mund të dallohen këto lloje të aktivit:2

Rezerva primare është përbërë nga shuma e mjeteve financiare në arkën dhe në llogari të bankës mbi obligimin për ndarjen dhe për-dorimin e rezervës së domosdoshme. Me këto mjete banka është e aftë plotësisht t’u përgjigjet klientëve të saj në marrëdhënie të depozitave ose kreditin e miratuar ta vë në disponim dhe përdorim me kohë të konsumuesit të kreditit, ndërsa në pajtim me kontratën.

1 Ivanovski Y.: Menaxhmenti fi nanciar, Universiteti Evropian, Shkup, 2007, f. 51


PUNA AFARISTE

45

Rezerva sekondare - hyjnë pozita nga aktivi të cilat mund të shndër-rohen në para (për shembull, bono arke të bankës qendrore).

Mjete më të njohura likuide për bankat janë: bonot e arkës shtetërore, hua nga fondet shtetërore, depozitat nga bankat e tjera, fletobligimet e pushtetit lokal, letrat me vlerë nga agjencitë shtetërore dhe akcepte bankare. Edhe pse, banka mund përforcojë likuiditetin e saj me rruajtjen e më shumë mjete likuide, ajo nuk do të thotë se është institucion likuid sepse gjendja likuide e bankës është nën ndikim të kërkesat e parashtru-ara për likuiditet. Mbani mend: banka është likuide vetëm nëse ka parim, me çmim të volitshëm, deri te mjete likuide në shumën e kërkuar në kohë kur i nevojiten.

Mirëpo, koncentrimi i burimeve i mjeteve mund me rëndësi të ndikojë mbi likuiditetin, kështu që banka duhet të vendos sistem adekuat për për-cjelljen e burimeve të saja të mjeteve. Përcjellja e koncentrimit të buri-meve të mjeteve duhet të përfshijë:

mirëmbajtja e kontakteve të rregullta me depozitarë më të mëd-henj, korrespodentët e bankave dhe komitete të tjera të rëndë-sishme dhe partnerë afaristë;

Vërtetimi i shkallës së stabilitetit sipas depozitarëve të veçantë; Vërtetimi dhe përcjella e lëvizjes te llojet e tjera për burimet e

mjeteve.

Banka duhet të kushtojë vëmendje të rëndësishme jo vetëm për lëvizjen e llojeve të veçanta të depozitarëve, por edhe për karakteristikat e depozitarëve individual, veçanërisht për ata, të cilët kanë pjesëmarrje të rëndësishme në bazën e përgjithshme depozitare të bankës.

Politika e mirë për administrim me likuiditetin nënkupton përkufizim të pjesëmarrjes së depozitarëve të veçantë dhe në bazën e përgjithshme valutore, e cila shërben si tregues për shkallën e koncentirmit dhe drejti-mit për lëvizjen e rrezikut likuid. Sa më shumë banka varet nga depozitarë më të mëdha ose nga disa burime të mjeteve, aq është më e madhe mundë-sia për dukurinë e problemeve likuide. Banka në suaza të procedurave të saja, duhet të vërtetojë shkallë përkatëse të përfshirjes së këtij lloji i rrezi-kut me aktivit likuide.

Rreziku likuid paraqet rrezik banka të mos mund të sigurojë mjete të mjaftueshme për tejkalimin e obligimeve të saj në momentin e arritjes. Rreziku likuid rrjedhë nga pamundësia për administrim të rregullt me ndryshimet e papritura në burimet e mjeteve, kështu edhe nga pamundë-sia banka në kohë dhe në mënyrë të shpejtë të shndërrojë aktivin në mjete financiare, me shpenzimet minimale.

Banka si debitor paraqitet, para së gjithash, ndaj të gjithë njerëzve, të cilat i kanë besuar mjetet e tyre financiare. Banka është e detyrueshme mjetet e pranuara t’ua kthejë klientëve të saj, sipas kushtet e kontraktuara. Kur bëhet fjalë për depozita me të parë, të cilat nuk janë afatizuar, sipas rregullës mund të tërhiqen nga banka në çfarëdo moment, ndërsa banka duhet të jetë e aftë plotësisht ta bëj atë. Mund ta paramendojmë reagimin e klientëve bankar nëse sportelet dhe bankomatët për pjesë themeltare një mëngjes është dashur të mbyllen sepse banka, përkohësisht, ka mb-etur pa kesh, pra ata nuk do të munden t’i këmbejnë çekët ose të bëjnë

PARIMET E PUNËS BANKARE PUNA BANKARE TEMA 3

46

PUNA AFARISTE

tërheqje nga depozitat. Njëra nga detyrat më të rëndësishme të ud-hëheqësit të likuiditetit bankar është të jetë në kontakt me deponues bankar dhe me pronarët e linjave kreditore të mëdha të papërdorura, për të caktohet vallë dhe kur do të tërhiqen mjetet dhe të sigurohet se ka në disponim shumë të nevojshme të mjeteve.

Grupi i dytë i obligimeve të saja e përbëjnë obligimet fikse dhe të kon-traktuara në bazë të tatimeve dhe të dalura të tjera, të cilat ajo i ka ndaj shtetit, klientët e saj dhe subjekte të tjera ekonomike dhe joekonomike.

Dhe më në fund, në grupin e tretë të obligimeve të saja është obligi-mi i bankës afariste, kreditin e lejuar ta vë në disponim dhe përdorim të shfrytëzuesit të kreditit, të kërkesës së tij të parë, ndërsa në pajtim me kontratën për kredi.

Bankat në ekonominë tregtare duhet përgjithmonë ta sigurojnë likui-ditetin ditor në punën e tyre. Sigurimi i likuiditetit adekuat është njëra nga detyrat më të rëndësishme me të cilat ballafaqohet udhëheqja e çdo bankë.

Një nga parimet themelor në punën bankare është parimi i sigurisë në kryerjen e punës së caktuar, ashtu siç është kontraktuar.

Duke qëndruar në parimin e sigurisë, banka sigurohet se komiteti i saj, që e ka fituar kredi nga banka, në kohë plotësisht do ta kthejë.

Për të mos jetë në gjendje të mos mund paguajë kërkesat e saja, banka në politikën e saj afariste, duke u drejtuar nga parimi i sigurisë, ndërmerr varg masash dhe aktivitete me të cilat do t’i sigurojë plasmanët e saja kreditore.

Në këto masa dhe aktivitete marrin pjesë, njohja e mirë me gjendjen pronësore të kredi-kërkuesit dhe me rezultatet nga puna e tij afariste.

Më pas, para se ta lejojë kredinë, banka duhet të sigurojë ndonjë mbulesë (shpesh herë është kambial), kështu që sigurohet se do ta kthejë kredinë.

Mbasi ta lejojë kredinë banka duhet të kryejë kontroll të rregullt të gjendjes financiare të komitentëve që kanë fituar kredi.

Në kushtet tona, parimi i sigurisë më shpesh vjen në shpallje gjatë kreditimit të popullsisë.

Gjatë lejimit të kredive strehimore ose kredive konsumi të popullsisë, banka e siguron kthimin e kredinë me kambiale të nënshkruara me zhi-rantë, me vënien e ndalimit administrativ dhe me sigurimin te shoqërisë së siguruar.

Parimi i efikasitetit në investimin, nënkupton se banka duhet t’i drej-tojë plasmanët e saja financiare të atyre subjekteve, që do të arrijnë rezul-tate më të mira, prodhim më të madh, rentabilitet dhe produktivitet.

Parimi i sigurisë dhe efikasitet në punën


Për ta theksoni në mësimin rëndësinë e parimit të sigurisë, gjatë caktimit të kredive nga ana e bankave dhe sigurimin e tyre, mepërdorimin e kompjuterit hyjni në ueb sajtin e ndonjë bankë, shqyrtojini mënyrat dhe kushtet, të cilat i ofrojnë bankat për sigurimin e kredive (me ose pa zhirantë). Jepuni detyrë nxënësve për të menduar që të sqarojnë cilat janë arsyet për këto dukuri.

Ilustrimi 3.1. Kambiale

47

Parimi i rentabilitetit

Nëse banka nuk i respekton këto parime në punën e saj, ekziston rrezik të bie në gjendje jolikuide që sjell humbje jo vetëm për të, por edhe për bashkësinë më të gjerë.3

Duke marrë parasysh rolin specifik që e ka në ekonominë të një vendi, banka në punën e saj është e detyrueshme të pajtohet edhe kah parime të tjera ekonomik dhe afariste, që rrjedhin para së gjithash nga interesat e

Banka është institucion financiar me specifikime të caktuara dhe karakter-istika të veçanta, por të ardhurat e saj i vërteton dhe e kryen shpërndarjen e saj, në të njëjtë mënyrë (ose ngjashëm) si çdo shoqëri. Kjo do të thotë se banka punon sipas parimet e llogarisë ekonomike. Prandaj, ajo të dalurat duhet t’i mbulojë me të ardhurat nga puna e saj. Kjo do të thotë se banka duhet të punojë profitabil, Ajo nuk duhet vitin afarist ta mbarojë me humbje, sepse mundësia për ekzistimin e saj ekonomik do të jetë e padiskutueshme.

Të ardhurat që i realizon banka janë të drejtuar, funksionalisht, për dy grupet themelore. Duke nisur nga pamja, mund të thuhet se grupi i parë i përfshin shpenzimet, përkatësisht kompensimet e themeluesve për mjetet e tyre të investuara, kapitalin themeltar dhe mjetet e ndara në fonde të veçanta, ndërsa grupi tjetër i përfshin shpenzimet e punës dhe zhvillimi i saj i mëtejmë. Përfundimi është se statusi në të cilin gjendet banka pa kusht kërkon nga ajo punën ta kryejë në pajtim me parimet, që do t’i mundëso-jnë jo vetëm me të ardhurat t’i mbulojë të dalurat, por të sigurojë zgjerim të bazës materiale dhe sigurim nga humbjet eventuale afariste. Përveç kjo me punën e saj dhe rezultatet e punës, banka duhet ta sigurojë plotësimin e obligimeve të parashikuara ndaj shoqërisë, shtetit dhe subjektet ekonomike.

Sipas kësaj, banka nga aspekti i rentabilitetit, paraqet organizim plotë-sisht komplet, e cila në lidhje me zgjidhjet e nevojave të saja krejtësisht është drejtuar në vet veten. Për të mundet konkretisht të përgjigjet në të gjitha obligimeve të saja, është e domosdoshme në punën e saj të përqen-drojë deri te parimi i punës profitabile. Duhet të përmendet se shkalla e nevojshme e rentabilitetit te banka afariste nuk duhet të rezultojë vetëm nga dallimi i interesave të paguara dhe të papaguara, përkatësisht provizione të paguara dhe të papaguara. Me përparimin e organizatës së punës, me përdorimin e metodave punuese bashkëkohore, përsosmëria e nivelit profesional të kuadrove, dhe masave të ngjashme, është e mundur gjithashtu në mënyrë efikase të ndikohet në rritjen e shkallës së rentabil-itetit të bankës afariste.

Realizimi i fitimit është motiv kryesor në punën e bankave tanë. Për këtë qëllim ato duhet plasmanët e tyre t’i investojnë vetëm në projekte profitabile.

Të realizohet profit më të madh është motiv kryesor të çdo subjekti eko-nomik, pra edhe për bankat. Por, njëkohësisht duhet të mbahet llogari në garën për çdo fitim më të madh, të sillet në pyetje likuiditeti i bankës.

Parimet e tjera afariste dhe ekonomike

3 Trpeski L., Puna bankare, libër për drejtimin ekonomik, Shkup, 1994, f.52,53.

Të realizohet profi t më të madh është motiv kryesor të çdo subjekti ekonomik, pra edhe për bankat. Por, njëkohësisht duhet të mba-het llogari në garën për çdo fi tim më të madh, të sillet në pyetje likuiditeti i bankës.

Çdo bankë nuk do ta plotë-sojë rolin e saj ekonomiko-kombëtar, e vlerësuar në kuptimin e plotë, kur do të kufi zohet në realizim vetëm në funksionet e tij, që janë në domenin e saj, dhe të mos pranohen interesat më të gjera popullore.


4848

PUNA AFARISTE

politikës kredito – monetare, valutore dhe ekonomike. Ky është realizim, vetëm në ato funksione që janë në domenin e saj si institucion financiar, ndërsa pa vlerësim të interesave më të gjera popullore. Kështu për shem-bull, ajo në asnjë rast punën e saj nuk do ta vë në veprim të ato parime me të cilat jashtëzakonisht realizohet rezultat më të mirë pa pranim të intencës së parimeve të tjera të përgjithshme kombëtare dhe afariste, të cilat vlejnë për subjekte ekonomike dhe joekonomike në suaza të një eko-nomi kombëtare.

Parimet bankare, që banka i përdor në punën e saj nuk duhet të kuptohen vetëm në aspekt të brendshëm të veprimit të tyre. Domethë-në, përdorimi i këtyre parimeve banka i kryen me qëllim, si institu-cion i veçantë financiar, të realizojë shkallë më të lartë të ekonomizim, likuiditet, rentabilitet etj. kështu që ndikon në mënyrë pozitive në formimin e rezultatit të saj financiar. Mirëpo, me realizimin e efek-teve të tilla, ajo njëkohësisht paraqitet edhe si faktor jashtëzakonisht të rëndësishëm, efikasitet i veprimit, i cili ndikohet në gjithë zonën e makroekonomisë. Me përdorimin racional të mjeteve, banka realizon efekte më të fuqishme në prodhimin e ekonomisë së plotë kombëtare. Me mirëmbajtjen e likuiditetit pagesor, banka siguron funksionim të rregullt të qarkullimit pagesor në gjithë ekonominë gjithashtu, paraqet efekt të dobishëm nga aspekti i shoqërive të veçanta.



1. Si përkufi zohet likuiditeti i bankave? 2. Prej se varet shkalla e likuiditetit

të bankave?3. Sa lloje të likuiditetit dalloni?4. Çfarë nënkuptoni nën parimin e sigurisë

dhe efi kasitetit në investimin?

Banka përmes funksionit të tyre ndërmjetë-sues, janë të dërguar në punë me klientë të ndryshme, si vendore dhe të jashtëm ashtu edhe persona juridike dhe fi zikë. Subjektet me mjete të lira fi nanciare, i investojnë këto mjete për shkak realizim të të ardhurave të caktuara. Për të vendosin vallë dhe në cilën bankë t’i investojnë mjetet e tyre, ata duhet të kenë të dhëna të mjaftueshme për suksesin dhe për sigurinë në punën e bankës. Gjithashtu, për të sjell vendim objekti i caktuar që do të bëhet

5. Sqaroni kur parimi i sigurisë dhe efi kasitetit në punë dhe në kushte tona, vjen në shprehje?

6. Ç’do të thotë banka të punojëprofi tabil?

7. Ç’paraqet banka nga aspekt i rentabilitetit?

aksionar i bankës duhet të disponojë me të dhëna për punën e saj.

Domethënë, duhet respektuar edhe parimi i transparencës, për opinioni të sigurohen të dhëna të mjaftueshme për punën e bankës.Veçanërisht duhet të përmenden roli dhe obligi-mi ligjor të shtëpitë revizore të autorizuara, të cilat më së paku një herë në vjet duhet t’i kon-trollojnë dhe revidojnë raportet fi nanciare të bankës dhe ta japin mendimin e tyre revizor, të cilën banka e paraqet në një gazetë ditore.

49

KUIZ

PËRMBYLLJE

1. Në fushën e punës së bankës si in-stitucion i veçantë fi nanciar, duhet të shpallen parimet ndaj të cilave ajo duhet të përmbahet në zbatimin dhe realizimin e qëllimeve të saja, ato janë:____________,______________________________.

2. Aftësia e debitorit në kohë të përgjigjet për obligimet e tij ndaj kreditorët paraqet:а) parim i likuiditetit;b) parim i sigurisë;c) Parim i efi kasitetit

3. Banka sigurohet se komitenti i saj, i cili nga banka ka marrë kredi, në kohë dhe plotë-sisht do ta kthejë.

Ekzistojnë më shumë lloje të parimeve të punës bankare. Ndërmjet tyre më të rëndësishme janë: Parimi i likuiditetit, parimi i sigurisë, efi kasiteti në investimin dhe parimi i rentabilitetit.

Banka sipas rregullat punon me mjete të hua-ja fi nanciare, qoftë janë ato depozita nga subjek-tet juridike, qoftë janë depozita kursimi nga pop-ullsia ose pra janë ato kredi të marra nga banka të tjera të vendore dhe jashtë vendit.

Banka është e detyruar pronarëve të atyre mjeteve sipas kushtet e kontraktuara t’ua kthe-jë, ndërsa nëse janë ato mjete të pa afatizuara, nëse janë të depozituara në bankën në të parë, atëherë banka duhet të jetë e aftë në çdo mo-ment t’ua kthejë.

Kështu në realitet kuptohet dhe përkufi zohet

а) parim i sigurisë;b) parim i rentabilitetit;c) parimi i efi kasitetit.

4. Banka i drejton plasmanët e saja fi nan-ciare, të cilat do të arrijnë rezultate më të mira, prodhim më të madh paraqet parimi i:а) efi kasitetit;b) likuiditetit;c) azhurnim.

5. Banka të dalurat e sajë i mbulon me të ar-dhurat nga puna e saj. Kjo do të thotë se banka duhet të punojë:а) profi tabilb) në mënyrë të sigurt dhe efi kase.

likuiditeti i bankës, si aftësi të saj në afat t’i kryejë të gjitha оbligimet e saja.

Duke përqendruar në parimin e efi kasitetit të sigurisë, banka sigurohet se komitenti i saj, i cili ka fi tuar nga banka kredi, në kohë dhe plotësisht do ta kthejë.

Parimi i rentabilitetit do të thotë arritje të efek-teve ekonomike më të mëdha me mjete të inves-tuara.

Të hapet profi t sa më të madh. Por, në të njëjtë kohë duhet të mbahet llogari në garën për fi tim sa më të madh, të vihet në pyetje likuiditeti i bankave.

Nëse banka nuk i respekton këto parime në pu-nën e saj, ekziston rrezik të bie në gjendje jolikuide që sjell humbje jo vetëm për të, por edhe më gjerë.


51

PUNËT BANKARE

TEMA4

Me mësimin e temës Punët bankare nxënësi duhet të fitojë njohuri të nevojshme:

Të mësojë punët pasive bankare. T’i dallojë punët afatshkurta pasive të bankës (emisioni i parave,

mobilizim i depozitave financiare, emisioni i bonove të arkës, punët pasive ndërbankare bankare - kredi reeskont, relombar, rikthyese )

Ta përshkruaj realizimin e punëve afatgjatë pasive të bankës (afatizimi i depozitave, emetimi i letrave me vlerë, puna bursore, kreditë afatgjatë të fituara nga jashtë);

T’i sqarojë punët aktive të bankës (kambiale, llojet e kambialeve, llojet e kredive, ndarja e kredive sipas afatizimit);

T’i dallojë kreditë afatshkurtra aktive të bankës (kredi eskont, kon-to-korent, llombardi, akceptivi, avali dhe rambursivi.);

T’i identifikojë punët afatgjatë aktive të bankës (kredi investuese, hipotekare dhe konzorcionale);

Ta kuptojë ndarjen e kredive sipas përdorimit; T’i klasifikojë kreditë për nevojën e punës vijuese të shoqërisë (kre-

di për prodhim të mallrave, për qarkullim të mallrave, për tepricë dhe përdorime të tjera);

T’i kuptojë kreditë për deponime investuese në mjete qarkullimi të përhershme – kreditë afatgjatë të shoqërive;

Ta identifikojë procedurën për lejë të kredive (kërkesë për kreditë investuese, përpunimi i kërkesës kreditore, sjelljen e vendimit, lid-hjen e kontratës për kredi, procedurë për lejë të kredisë për mjete qarkullimi të përhershme);

Ta mësojë procedurën e kredisë konsumi dhe kreditë për nevoja të tjera në bazë të shitjes së valutave;

Ta njeh kreditimin afatgjatë - kreditë strehimorë të popullsisë

52

T’i identifikojë kreditë për përparim të ekonomisë; T’i klasifikojë punët neutrale bankare dhe T’i kuptojë punët e tij bankare.

Nga aspekti i funksioneve të bankës të gjitha aktivitete të saja mundemi t’i ndajmë në punët bankare në vijim:

1. Punë për grumbullim dhe koncentrim të mjeteve financiare ose siç quhen punë të mobilizuara bankare. Për arsye se banka paraq-itet në rol të debitorit (gjendet në obligim) ndaj pronarët e mjeteve financiare deponuese, këto punë bankare quhen edhe punë pasive bankare. Në bilancin e bankës këto mjete paraqiten në anën e pa-sivës.1

2. Punët kreditore të bankës ose punë të plasmanëve bankare. Sepse, bankat e këtij lloji pune paraqitet në rolin e kreditorit, këto punë bankare quhen edhe punë aktive bankare dhe llogariten si kërkesa të bankës na anën e aktivit të bilancit.2

3. Në grupin e tretë marrin pjesë punët bankare ndërmjetësuese. Ato janë punë të bankës, që i kryen për llogari të personave të tretë dhe në të cilat nuk paraqitet as si debitor as si kreditor, këto punë bankare quhen edhe punë bankare neutrale.3

Grafikoni 4.1. Llojet e punëve bankare nga aspekti i funksioneve të bankës.

Këto janë tre grupe kryesore të aktivitetit bankar. Përveç këto, më pak të rëndësishme, por megjithatë janë të pranishme të ashtuquajturat punë bankare individuale, të cilat banka i kryen në emër të saj dhe për lloga-rinë e saj.

Punët pasive të bankave afariste i përbëjnë punët depozitarë dhe të tjera bankare, më të cilat bëhet mobilizim të mjeteve financiare të liruara dhe formohet pasivi i potencialit kreditor të bankës. Për këto mjete të mobili-zuara banka paguan interes pasiv për shkak të cilës edhe punët e

Punët bankare

Punët bankare pasive

Punët bankare

Punët bankare pasive

Punët bankare aktive

Punët bankare neutrale


Me përsëritjen e materialit të ekonomisë bankare dhe sistemit bankar, bëni diskutim për produktet dhe shërbimet e shumta dhe të ndryshme, të cilat gjatë historisë bankat ua kanë ofruar komitentëve të saj.

Punët pasive të bankave afariste i përbëjnë punët depozitarë dhe punë të tjera me të cilat mobilizohen mjetet fi nanciare të lira dhe formohet pasivi dhe potenciali kreditor të bankës.

1 Trpeski L., Puna bankare, libër për drejtimin ekonomik, Shkup, 1994, f.54.2 Njësoj, cit3 Njësoj, cit

PUNA AFARISTE

53

mobilizimit numërohen në punë pasive bankare. Nga aspekti i strukturës individuale të mjeteve në pasive, këto punë mund të jenë punë (pasive) të mobilizimit të mjeteve të huaja dhe të saja, ndërsa nga aspekti i strukturës së afatizuar , të punëve bankare pasive afatgjatë dhe afatshkurtë.

Së pari t’i shqyrtojmë punët afatshkurtra pasive të bankës.

Punët afatshkurtra pasive të bankësSi punë pasive afatshkurtra të bankës vlerësohen format vijuese të mobi-lizimit të mjeteve financiare:

Emisioni i parave. Mobilizimi i depozitave financiare Emisioni bonove të arkës Punët pasive ndërbankare1

Grafikoni 4.2: Llojet e punëve afatshkurtra pasive të bankës si forma të mobilizimit të mjeteve financiare në bankën.

Emisioni i paraveEmisioni i monedhave dhe bankënotave në çdo shtet është obligim i bankës qendrore. Te ne këtë funksion i privilegjuar e ka Banka popullore e Maqe-donisë, si bartës i vetëm të emisionit të bankënotave dhe monedhave.

Shikuar historikisht, fillimi i kësaj pune bankare gjendet në kohë kur bankat kanë filluar të japin dëshmi, përkatësisht bankënota të pronarëve të floririt të cilat i kanë deponuar në mbajtje te banka. Pronari i floririt me dëshminë e fituar arrinte të drejtë për kërkesën te banka për sasinë e depounar e floririt, ndërsa banka bëhej debitor i tij. Sepse, banka paraqitet në rolin e debitorit, kjo punë bankare numërohet në punë pasive bankare.

Sepse, emisioni i parave nuk ka qenë e kufizuar me sasi të floririt, i cili ka qenë i deponuar në bankën, është paraqitur rrezik real nga emisioni i tepruar i parave, që ka mundur negativisht të ndikojë në ekonominë, veça-nërisht në rritjen e inflacionit në një vend.

Prandaj, emisioni i parave është nën kontroll të shtetit.Te ne për mirëmbajtjen e vlerave të parave është e detyruar Banka

popullore e Republikës së Maqedonisë.

Punët afatshkurtra pasive të bankës

Emisioni i paraveMobilzimi i depozitave fi nanciare

Dhënia e letrave me vlerë

Punë bankare pasive

ndërbankare

4 Trpesk L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 96.

Ilustrimi 4.1Emisioni i monedhave (para metalike)

PUNËT BANKARE TEMA 4

PUNA AFARISTE

Ajo, gjithashtu është e detyruar ta rregullojë sasinë e parave në qa-rkullim.5

Nëse emitohet sasi më të madhe të parave nga e nevojshmja, bëhet in-flacion dhe ulet fuqia blerëse e parave.

Nëse, pra emitohet sasi më të vogël të parave nga e nevojshmja bëhen vështirësi defatore. Ulet prodhimi, ulet qarkullimi i mallrave, rriten tepri-cat. Vjen deri në stagnim të ekonomisë.

Mobilizimi i depozitave financiarePranimet e vlerave për ruajtje te banka paraqet një nga punët e para kla-sike të bankës, nga të cilat është zhvilluar ekonomia bankare bashkëko-hore.

Varësisht nga llojet e vlerave, të cilat investohen në bankat dhe mënyrën e dispozicionit me vlerën e investuar nga ana e pronarit të saj, depozitat ndahen në depozita juridike dhe jo juridike.

Depozitat juridike janë: Punë depoje, ndërsa ato janë punë neutrale bankare dhe për to do të flasim më vonë. Këtu do të përmendim vetëm se me termin punë depoje nënkuptohet pranimi nga ana e bankës për ru-ajtjen e sendeve me vlerë ose letrave me vlerë të qytetarëve.6

Depozita të parregullta janë depozitat financiare, të cilat investohen në bankat.7

Ky lloj i punëve depozitarë paraqet punë themelore pasive të bankës, nga e cila varet puna e bankës së caktuar, ndërsa veçanërisht potenciali i saj kreditor të kredive afatshkurtra.

Llojet e depozitaveSipas mënyrës si janë të deponuara mjetet financiare në bankë dhe sipas mënyrës si mundet me ato të disponohet, dallohen llojet vijuese të de-pozitave:

Depozita me të parë Depozita të afatizuara në kohë të pacaktuar me afat paralajmërues Depozita të afatizuara në kohë të caktuar Depozita të destinuara dhe Depozita pa destinim.8

Depozita me të parë marrin pjesë në punët afatshkurtra pasive të bankës, derisa depozitat e afatizuara marrin pjesë në punët afatgjatë pa-sive të bankës dhe për ato do të flasim në atë pjesë.

Depozitat me të parë janë të gjitha mjete financiare që janë të de-ponuara në bankën, të cilat depozitari (pronari i mjeteve) mundet lirisht t’i përdor në çdo kohë.

Çdo subjekt juridik është i detyruar të zgjedh bankë në të cilën do t’i deponojë mjetet e saja, ndërsa është i detyruar të lidh kontratë për de-ponimin e mjeteve. Në bazë të kësaj kontrate, banka është e detyruar t’i

5 Ligji për Bankën Popullore të Republikës së Maqedonisë.6 Trpesski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 977 Njësoj cit. f. 978 Njësoj cit. f. 98


Me ndihmën e kompjuterëve të nxënësve hapni ueb sajtin e ndonjë bankë

Bëni diskutim për depozitat me të parë dhe depozitat e afatizuara;jepini instruksion të kryejnë analizë për shkallët e interesit të nivelit vjetor;shqyrtojini afatet e afatizimit;Jepuni detyrë nxënësve të sqarojnë cilat janë arsyet për shkallët më të ulëta të interesit të depozitave me të parë;në mësimin tuaj theksojeni rëndësinë e depozitave për formimin e potencialit kreditor të bankës.

Depozitave

55

mundësojë përdorim të pandërprerë të mjeteve për pagesën e depozitarit të mjeteve. Gjithashtu, në bazë të kësaj kontrate, banka duhet t’i shfrytëzo-jë ato mjete, sepse paraqesin pozicion të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankave.

Mjetet e huaja afatshkurtra në pasivin e bankës mund të mobilizohen me realizimin e punët pasive të bankës, prej të cilave më të rëndësishme janë:

1. Depozitat financiare, të cilat në bankën i investojnë subjektet juri-dike;

2. Depozitat financiare, të cilat në bankën i investojnë qytetarët.Nga vet fillimi i punës bankare, pranimi i vlerave për ruajtjen te banka

paraqet një nga punët klasike të bankës, kështu që është zhvilluar ekono-mia bankare bashkëkohore.

a) Depozita financiare, të cilat në bankën i investojnë subjektet juridike

Depozitat e xhiro llogarisë kanë kontribut tepër të madh në depozi-tat e përgjithshme afatshkurtra. Xhiro llogaria është llogari në të cilën subjektet juridike i mbajnë mjetet e tyre financiare për punë të rregullt, përmes saj realizohen të gjitha pagesat që rrjedhin nga puna. Saldoja e xhiro llogarisë duhet të jetë е aktivizuar. Pronari i llogarisë nuk mund të realizojë pagesë nëse nuk ka mjete të xhiro llogarisë.

b) Mjetet financiare, të cilat në bankën i investojnë qytetarët Një nga funksionet më të rëndësishme të bankave afariste paraqet

grumbullimi i depozitave kursimore të popullsisë. Rëndësia e kësaj pune bankare është më e madhe kur kemi parasysh se përmes bankës mundësohet numër të madh të shumave të vogla financiare, të cilat janë të shpërndara nëpër popullatën të koncentrohen në një vend dhe të përdoren për qëllime të ndryshme të dobishme.

Kursimi te ne ka disa karakteristika të veçanta, të cilat përbëhen nga: Depozitat e kursimit mund të jenë në denarë ose valuta; Për depozitat e kursimit të denarit garanton Banka popullore e Re-

publikës së Maqedonisë; Depozitat e kursimit paraqesin sekret afarist. Banka mund të japë

të dhëna për shumën e depozitës së kursimit në bazë të kërkesës me shkrim nga gjykata, nëse kundër atij qytetari kryhet procedurë gjyqësore.

Depozitat e kursimit të popullsisë paraqesin pozicion të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankës. Bankat janë të interesuara të tërheqin numër më të madh të mjeteve të liruara financiare sepse në atë mënyrë e rrisin potencialin e tyre kreditor.

Mirëpo, duhet në të njëjtën kohë të tregohet se ekzistojnë mundësi të mëdha të papërdorura në atë plan, akoma ekzistojnë numër të madh të shumave, që gjenden nëpër shtëpitë të popullsisë. Banka duhet t’i afrohet kursimtarit potencial, ndërsa të mos pret që ai të shkojë në bankë, sepse bankat duhet të tregojnë sjellje shumë më aktive në atë plan.

Depozitat e kursimit të popullsisë paraqesin pozicion të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankës. Në disa banka pothuajse 70% - 80% nga potenciali i përgjithshëm kreditor e lidhin depozitat e kursimit të popullsisë.


56

PUNA AFARISTE

Praktika tregon se nëse rrogat e punëtorëve paguhen përmes librezave të kursimit dhe llogaritë vijuese, një pjesë e rëndësishme nga rrogat mba-het në bankat dhe e rrit potencialin kreditor të bankave.

Potenciali kreditor është mundësia për miratim të kredive, përkatë-sisht vëllim kredish, që një bankë, grup bankash ose gjithë ekonomi bankare të një vendi mund ta realizojë në bazë të miteve të disponueshme (disponibël).

Bonot e arkës janë letra afatshkurta me vlerë, me të cilat dhënësi ob-ligohet se poseduesit të bonove do t’ia paguaj vlerën nominale në të cilën përkasin to dhe interesin, në afat të arritshëm.

Emisioni i bonove të arkësBonot e arkës janë letra afatshkurta me vlerë që i përkasin shumës së caktuar financiare, me afat të caktuar të arritshëm dhe me shkalle të cak-tuar të interesit.

Në ekonominë tonë bankare, bonoja e arkës është definuar si dokument i shkruar me të cilin dhënësi i saj obligohet se personit të shënuar në bono ose sipas urdhrit të tij, do t’ia paguaj në afatin e kontraktuar shumën e shënuar të parave me interes përkatës.

Domethënia e dhënies së bonove të arkës shihet në atë se u mundëson ekonomistëve mjetet e tyre përkohësisht të liruara t’i shet në mënyrë fit-imprurëse. Dimë se nëse këto mjete mbesin në llogaritë e ekonomistëve nuk do të fitojnë interes ose ajo është mjaft minimale.

Ekzistojnë dy mundësi për dhënien e bonove të arkës.Sipas të parës, bono arke mund të japë Banka Popullore. Në këtë rast si shënues paraqiten bankat e tjera, të cilat në këtë mënyrë

i shesin mjetet e tyre financiare të liruara të përkohshme.Qëllimi kryesor i Bankës popullore me imitimin e këtyre bonove është

të ndikojë në reduktimin e masës së parave. Ajo drejtohet kah emisioni i bonove të arkës kur do të vlerësojë se masa e parave në qarkullimin është më e madhe se sa duhet.

Sipas mundësisë së dytë , bonot e arkës emitojnë banka, institucione të tjera financiare, ndërsa si shënues paraqiten personat fizike dhe juri-dike.

Bonot e arkës së Bankës popullore të Republikës së Maqedonisë mund t’i blejnë bankat, kursimoret, fondet investuese dhe pensionale, ndërsa personat fizikë dhe juridikë mund t’i blejnë vetëm përmes bankën.

Punët pasive ndërbankareNë punën e tyre bankat janë në bashkëpunim të ngushtë reciprok. Ky bashkëpunim është theksuar në planin e dhënies së kredive reciproke afatshkurta. Në vendet me treg të pazhvilluar financiar, bankat afariste janë më shumë të drejtuara kah bashkëpunimin me Bankën popullore, e cila paraqitet si një nga burimet kryesore të kredive, ndërsa më pak në kreditimin reciprok.

Për bankën, e cila paraqitet si shfrytëzues i kreditit, marrja e kreditit paraqet punë mobilizimi, përkatësisht punë bankare pasive,

Tabela 4.1 Rezultate nga auk-cioni i bono arkës së Bankës Popullore të RM -së. Me datë të mirëmbajtjes 21.04.2010.

Afat i arritjes: 28 ditë

e pakufi zuar

7.387.000.000,00

7.157.000.000,00

7.157.000.000,00

6,50%(99,4970)

Shkallë e interesit (çmim):

24.530.000,00

Punët pasive ndërbankare të

bankës

Reeskont

Relombard

Revolving

Gjendja e bono arkës më datë:21.04.2010

Burimi: Banka popullore e Republikës së Maqedonisë.

Grafi koni 4.3. Punë afatshkurtra karakteris-tike ndërbankare të bankës.

Tender me shumë (i pakufi zuar)Lloji i tenderit:

Shuma e arritur:

Shuma e ofruar:

Kërkesë:

Realizim:

57

sepse me aktivitetin e tyre vjen deri te mjetet, ndërsa në të njëjtën kohë paraqitet në rolin e debitorit ndaj huamarrësit të atyre mjeteve. 9

Për bankën, pra kur merr hua mjete, kjo punë bankare paraqet pune aktive, përkatësisht punë bankare kreditore.

Ndër punët afatshkurta karakteristike ndërbankare marrin pjesë: reеskonti, relombardi dhe kreditë rikthyese .10

Reeskont Reeskont quhet ajo punë bankare pasive, sipas së cilës një bankë kambi-alet i eskonton (shet) te një banke tjetër. Pse quhen reeskont? Kambiali një herë është i eskontuar kur remintenti ia ka dhënë bankës dhe kështu ka marrë kredi, i cili në afatin e arritur të kambialit duhet ta kthejë. Banka në vend se kambialin ta mbajë me vete deri në afatin e arritjes, ajo para afatit përsëri e eskoton, domethënë e rеeskonton te ndonjë bankë tjetër kur do të arrij afatin e arritjes së kambialit, debitori e paguan obligimin e tij kambial te banka, e cila e ka pranuar kambialin e rеeskontimit.

Çfarë është tekniku i rеeskontimit?Banka, që e jep kambialin për reeskont, së pari e zhiron kambialin,

kështu që kambiali kalon në pronësi të bankës, që e pranon. Banka, që e jep kambialin bëhet zhirant, përkatësisht debitor i kushtëzuar i kambialit. Prandaj, edhe reeskonti numërohet në punët bankare pasive.

RelombardRelombardi është punë bankare afatshkurta e ngjashme me reeskontin. Ndryshimi përbëhet në atë se te relombardi lëndë e shmangies nuk janë kambialet, por letra të tjera me vlerë.11 Domethënë, kur ndonjë bankë ka nevojë për mjete të reja, ndërsa disponon me letra të huazuara me vlerë ajo përsëri i deponon dhe në këtë mënyrë arrin deri te mjetet e nevojshme likuide.

Deponimi i letrave me vlerë paraqet lombard, ndërsa deponimi i përsëritur - relombard. Lombard dhe relombard në realitet përbëhen nga dhënia e letrave me vlerë në hipotekë deri në marrjen e kredisë, me përq-indje të caktuar të letrave me vlerë.

Karakteristikat kryesore të relombardit janë:

Letrat me vlerë kanë vlerë të tyre publike (bursore) krediti i miratuar nuk e mbulon gjithë vlerën, por një për qind të

caktuar të asaj vlere. Pikërisht për këtë arsye lombardi dallohet nga raporti, te i cili krediti është vlerë e plotë bursore 100%) nga hipoteka.

Në vendet perëndimore, blerje e rëndësishme të mjeteve të nevojshme bëhet përmes deponimit të letrave me vlerë. Deponimi, i cili preferohet te bankat e vogla, organizatat financiare, agjentet bursore dhe brokerat, për bankat e mëdha paraqet një nga mënyrat e zakonshme për sigurimin e mjeteve të nevojshme likuide. Karakteristika kryesore e këtyre punëve bankare është që ato janë afatshkurta dhe munden shumë shpejt dhe pa

9 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f.9810 Njësoj, cit. f. 10211 Prof. Predrag Zeçeviç, Organizimi dhe puna e bankave, f. 218, Beograd

Lombardi dhe relombardi përbëhen nga dhënia në hipotekë të letrave me vlerë, marrja e kredisë, i cili është për qind i caktuar nga vlera e atyre letrave. Ndërsa elementet kryesore janë:

- Letrat me vlerë të kenë vlerë të tyre (bursore) publike;

- Krediti i dhënë të mos e mbulojë gjithë vlerën, por vetëm për qind i caktuar (në botën afariste është e zakonshme që ajo përqindje të jetë 75% nga vlera e kursit të letrave me vlerë).


58

PUNA AFARISTE

formalitet të madh të kyçen dhe anulohen. Afatet e zakonshme te lom-bardi dhe relombardi janë 24 orë, 1 javë dhe 14 ditë.

Kreditë rikthyese Bëhet fjalë për kredi që e miraton banka afariste për komitentin e saj dhe që përherë rinovohet. Në suaza të kreditit të miratuar rikthyese banka afariste i premton shfrytëzuesit të kreditit se do t’i japë në dispozicionin mjete financiare deri në shumën e kontraktuar maksimale për gjithë ko-hën derisa zgjatë marrëdhënia e kontraktuar ose do të marrë obligime në emër të tij. Shfrytëzuesit të kreditit të tillë ka të drejtë lirisht të vlerësojë a do ta shfrytëzojë këtë mundësi, si edhe të vendos vallë mjetet e shfrytë-zuara financiare do t’i kthejë menjëherë ose në disa herë. Krediti rikthy-ese ka karakteristikë të veçantë kështu që në pagesën me këste shfrytë-zuesi mundet automatikisht përsëri ta shfrytëzojë kreditin e akorduar në shumën dhe atë deri në shumën e kontraktuar maksimale. Në këtë pamje obligimi i bankës nuk shuhet nëse shfrytëzuesi i kreditit e paguan me këste gjithë shumën e borxhit në suaza të llogarisë së tij rrjedhëse.

Kur miratohet krediti rikthyese vërtetohet limiti kreditor, d.m.th. shumë maksimale deri në të cilën banka obligohet ndaj shfrytëzuesit të kreditit. Limiti kreditor mund të jetë i afatizuar ose i akorduar në kohë të pacaktuar në vlerë të njëjtë ose me amortizim të parashikuar. Nëse parashikohet amortizimi, atëherë limiti kreditor reduktohet pas kalim-it të periudhave të caktuara kohore. Nëse krediti rikthyese nuk është i afatizuar banka e mban të drejtën më vonë të anulojë pas zbulimit të saj. Forma më e rëndësishme e kreditit rikthyese është krediti kontokorent. Bankës nuk i është e njohur në momentin e dhënies të këtij krediti vallë do ta anulojë, gjithashtu nuk i është e njohur sa do të jetë kërkesa e saj. Që të jetë obligimi i shfrytëzuesit të kreditit të këtillë në formë kambiali pothuajse çdo herë shfrytëzuesi i kreditit rikthyese duhet të deponojë te banka kambial blanko të tij.

Karakteristikat Shfrytëzuesi i kreditit mundet t’i shfrytëzojë ose t’i tërheq mjetet

para kalimit të limitit kreditor; Shuma e kreditit reduktohet ose rritet varësisht nga ajo vallë mjetet

janë të huazuara ndërsa më vonë edhe të paguara; Krediti mund të përdoret vazhdimisht; Huamarrësi bën pagesë në bazë të shumës, përkatësisht mjetet, të

cilat shfrytëzohen ose janë të tërhequra bashkë me kamatën; Huamarrësi mund ta paguajë me këste kreditin gjatë kohës (varë-

sisht nga çfarëdo pagesë minimale si kusht) ose plotësisht. ;1

12 Prof. Dr. Tihomir Jovanovski, "Ekonomia Monetare", f. 218

5959


KUIZ

1. Cilat janë tre punët bankare kryesore?2. Pse emisioni i parave në të gjitha vendet

është në kontrollin e shtetit?3. Çfarë lloje të depozitave monetare

ekzistojnë?4. Me cilat karakteristika të veçanta

karakterizohet kursimi i popullsisë te ne. 5. Çfarë masash do të kishit propozuar

që ta përparoni kursimin e popullsisë te ne?

1. Punët depozitarë dhe të tjera bankare me të cilat bëhet mobilizimi i mjeteve fi nanciare dhe formohet potenciali kreditor i bankës, merr pjesë në grupin: а) punë bankare pasive;b) punë bankare aktive;

2. Si punë bankare pasive afatshkurta vlerësohen format vijuese të mobilizimit të mjeteve fi nanciare dhe atë:_______, ________,_______--, _____________.

3. Sipas mënyrës në të cilën janë të deponuara mjetet fi nanciare në bankën dhe sipas mënyrës si me to mund të disponojë dallohen llojet vijuese të depozitave:___________,__________,______,_________,______________.

4. Mjetet fi nanciare, që janë të deponuara në bankën, ndërsa depozitari (pronari i mjeteve) mund t’i shfrytëzojë në çdo kohë janë:а) depozitat me të parëb) depozitat e afatizuar a.

5. Letrat me vlerë, që i përpiqet shumës monetare të caktuar, me afat të caktuar të arritjes dhe shkallë të caktuar të interesit janë:а) Bonot e arkës;

6. Pse reeskonti merr pjesë në grupin е punës bankare afatshkurta pasive?

7. A ka ngjashmëri ndërmjet reeskontit dhe relombardit?

8. Çfarë paraqet nocioni lombardim të letrave me vlerë?

9. Sqaroje procedurën për relombard.10. Çfarë e karakterizon kreditin rikthyese?

b) Aksione;c) Kambiale.

6. Bono arke jep Banka popullore, në këtë rast si procesmbajtës paraqiten:а) banka të tjera: b) persona fi zike:c) persona juridike

7. Në grupin e punëve pasive ndërbankare marrin pjesë:_______,__________,__________.

8. Në rastin kur një bankë kambialet përsëri i shet të ndonjë bankë tjetër quhet:а) reeskontb) рelombard

9. Puna bankare ku NUK janë lëndë kambialet e shmangura, por letra të tjera me vlerë paraqet:а) relombardb) reeskontc) rikthyese.

10. Kreditë , që kanë karakteristikë të rinovim të përsëritur janë: а) kreditë rikthyese b) reeskonti;c) relombardi


60

Bankat janë të interesuara të pranojnë dhe koncentrojnë mjete, që janë të afatizuara në periudhë më të gjatë kohore. Bankierët, këto mjete i quaj-në „mjete cilësore” sepse me siguri mund të llogaritet në to, se nuk do të tërhiqen para se të kalojë afati i kontraktuar. Kjo u mundëson siguri më të madhe në planifikimin e plasmanëve, në aktivitetin kreditor të bankës. Nga këto mjete bankat japin kreditë investuese afatgjate, që janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e një vendi.

Ndër punët bankare më të rëndësishme afatgjate vlerësohen:

Afatizimi i depozitave; Dhënia e letrave me vlerë; Marrja i kredive afatgjate nga jashtë.

Grafi koni 4.4. Zbërthim të punëve bankare pasive afatgjate

Afatizimi i depozitaveDepozita afatgjate janë depozita të afatizuara me afat më shumë se një vjet. Për depozitat e këtilla banka jep interes më të lartë sesa interesi i depozitave në të parë.

Përndryshe personat juridike dhe fizike, të cilët afatizojnë mjete finan-ciare me bankën lidhin kontratë me të cilën obligohen se nuk do t’i marrin mjetet para afatit të kontraktuar.

Që të tërheq numër më të madh të depozitarëve të afatizojnë depozita në kohë të caktuar, banka përveç se jep interesa më të larta jep edhe ko-moditet për depozitarët, siç është për shembull, ata të kenë përparësi për marrjen e kredive, ose të marrin kredi sipas kushteve të volitshme.

Në grupin e depozitave afatgjate dhe depozitave të afatizuara në kohë të pacaktuar me afat paralajmërues, këto depozita janë më pak të dobishme për bankën në krahasim me të mëparshmet.

Punë bankare pasive afatgjate

Afatizimi i depozitave

Dhënia e letrave me vlere

Fletobligime

Aksione

Marrja i kredive afatgjate

nga jashtë

Punët bankare pasive afatgjate

Depozitat e afatizuara depozitari mund t’i shfrytëzojë pas kalimit të afatit të kontraktuar, nga dita kur deponuesi me shkrim e ka anuluar afatizimin e depozitës.

PUNA AFARISTE

61

Dhënia e letrave me vlerëLetrat me vlerë janë dëshmi për deponimet investuese të paraqitura në dokumente të shënuara, shtypura ose elektronike, të cilat dëshmojnë për ndonjë pronësi ose marrëdhënie kreditore me person juridik ose me fir-më tjetër të organizatës afariste, ose aranzhman kreditor me institucio-net shtetërore publike (Ministria e financave, Banka qendrore, njësitë e vetëqeverisjes lokale, etj.)13

Letrat me vlerë paraqesin instrument/marrëdhënia e kontraktuar/kontratë, qëllimi i cili është realizim të fitimit në bazë të punës ndërmar-rëse ose menaxhuese duke përfshirë pa kufizim aksione, flet-obligime, bono të arkës, bono shtetërore, certifikate për depozita etj. instrumente financiare.14

Nga më shumë lloje të letrave me vlerë ne do t’i mësojmë këto: Dhënia e flet obligimeve dhe Dhenia e letrave me vlerë Aksionet u japin më shumë të drejta aksionarëve: E ndajnë dividendë në mënyrë të përpjesëtueshme me numrin e

aksioneve që e ndërmjetësojnë;

Përparësit Informacionet themelore

Tabela 4.2 Përparësi dhe informacione themelore të depozitave në bankë

Burimi: Ueb faqja e Tutunska banka -www.tbnlb. com.mk.

- investimi i sigurt i mjeteve fi nanciare;

- shkallët tërheqëse të interesit; - Mundësi për kursimin e valutave

të ndryshme.

- investimi minimal i caktuar nga ana e bankës;

- valuta (MKD, EUR) etj.- afati i afatizimit;- shkallët е interesit;- lidhja e kontratës;- dokument për identifi kim.


Hap ueb faqe të bankës: kliko në depozitë.Zgjedhe depozitën e kërkuar, periudhën e

afatizimit dhe shqyrtoji shkallët e dhëna të in-teresit në tabelën. Diskuto. Përcaktoje periud-hën e afatizimit të depozitës. Menjëherë nën

shkallët e interesit të shfaqura të bankës, do ta shikosh llogarinë informative. Zgjedhe shumën e depozitës Do ta fi tosh vlerën e llogaritur të interesit të përgjithshëm vjetor.

13 Ivanovski Zoran, Letrat me vlerë dhe portfolio menaxhment, Shkup, 2007, f 51, 52.14 Ligi për letrat me vlerë, Gazeta zyrtare e R. Maqedonisë, 63/2ооо


62

PUNA AFARISTE

e ndajnë pronën në mënyrë të përpjesëtueshme, e cila mbetet pas pagesës së obligimeve ndaj kreditorëve të jashtëm gjatë kryerjes së falimentimit;

të drejtë të votojnë për çështje të rëndësishme të lidhura me kom-paninë, siç janë bashkimet ose ndryshimet e selisë, emrin, likuidi-min;

të drejtë në mënyrë të përpjesëtueshme të fitojnë pjesë nga aksio-net e reja të emetuara ose siç quhet -e drejta e në përparësi gjatë blerjes së aksioneve.15

Aksioni mund të përkufizohet si pjesëmarrje në kapitalin e kompanisë nga ana e aksionarit, kështu që kapitali është i ndarë në pjesë të caktuar të aksioneve të barabarta.

Aksionet mund të jepen me ose pa vlerë nominale. Vlera nominale (e njohur me emrin paritet-rar value ose face value) e paraqet çmimin mini-mal të emisionit (tregtar) të aksionit nga një emision.16

Dhënia e fletobligimeveFletobligimi është dokument i shkruar me të cilin dhënësi obligohet se personit të caktuar në fletobligimin ose sipas urdhrit të tij, përkatësisht të prurësit të fletobligimit, do t’ia paguaj shumën e caktuar në fletobligimin.

Fletobligimi është letër me vlerë debitore afatgjate me të cilën dhënësi detyrohet se pronarit të fletobligimeve njëhershëm ose në këste, do t’ia paguajë në ditën e caktuar, shumën e vlerës nominale të fletobligimin dhe interesin.

Fletobligimi është instrument i volitshëm për mobilizimin e mjeteve të liruara financiare me karakter afatgjatë.

Me Ligj ose vendim për dhënien e fletobligimeve që e sjell organi i administrimit të dhënësit të fletobligimeve vërtetohen veçanërisht: shuma e përgjithshme me të cilën jepen fletobligimet, qëllimi për të cilin jepen fletobligimet, shënimi i të dhënave për garantuesin, nëse fleto-bligimi është me garanci, mënyra e dhënies së fletobligimeve, afatet për pagesën me këste të pjesës themeltare, vlera e shkallës së interesit, nëse është parashikuar pagesë e interesit, mënyra e llogaritjes dhe pagesës të shkallës së interesit, burimet e mjeteve prej të cilave paguhen fletobligi-met, të drejtat e trensferit të fletobligimeve, mbrojta gjyqësore në pagesën e pjesës themeltare dhe interesit dhe mundësia për këmbimin e llojeve të tjera të letrave me vlerë.

Fletobligimi i përmban elementet themelore vijuese: shenjë se është fletobligim, firma përkatësisht emri dhe selia e dhënësit të fletobligimit, emri i blerësit të fletobligimit ose shenjë se fletobligimi është i prurësit, vlera monetare e fletobligimit dhe interesi, vendi dhe data e dhënies dhe numri serial dhe kontrollues të fletobligimit, faksimil i nënshkrimeve të personave të autorizuar të dhënësit të fletobligimit dhe të drejtat e fleto-bligimit.

Në anën e përparme e fletobligimit me garanci shënohet firma, përka-

15 Ivanovski Zoran, Letra me vlerë portfolio menaxhment, Shkup, 2007, f.5916 Njësoj cit. f. 61

Dhënia e letrave me vlerë

Grafikoni 4.4 Vidovi hartii od vrednost

Aksione

Fletobligime

63

tësisht emri dhe selia e garantit. Ndërsa, në stemën e fletobligimit shëno-hen afatet për pagesë me këste të pjesës themeltare, interesi përkatësisht anuitetet (plani amortizues).

Në Republikën e Maqedonisë fletobligimet mbahen si bono elektronike te Deponuesi qendror të letrave me vlerë.

Dhënia e aksioneveAksioni paraqet dokument për pronësi të mjeteve të investuara në ndër-marrje, në bankë, në organizatë tjetër financiare, në organizatë për sig-urim dhe person tjetër juridik që mund të fitojë fitim.

Aksioni është letër individuale me vlerë, i cili paraqet dëshmi për pro-nësi të pjesë ideale nga pjesa themeltare të shoqërisë aksionare.

Poseduesi i aksionit ka të drejtë të pjesës së fitimit të hapur (divi-dendë). Organi i administrimit të dhënësit të aksioneve sjell vendim për dhënien e aksioneve dhe vendim me të cilin vërtetohet vlera e dividendës dhe mënyra e pagesës së saj.

Blerësi i aksionit ose poseduesi i aksionit fiton të drejtën e pjesëmar-rjes në fitimin, ndërsa varësisht nga lloji i aksionit, mund të ketë të drejtë të marrë pjesë në administrimit.

Me emisionin e aksioneve shoqëritë prodhuese dhe tregtare arrijnë deri te mjetet e nevojshme për investimet e reja. Blerësit e aksioneve e ndajnë fatin e shoqërisë. Të ardhurat prej aksioneve varet nga fitimi i re-alizuar, prandaj janë të interesuar për punën e tij.

PËR ATA QË DUAN TË DINË MË TEPËRLetra shtetërore me vlerë jep Ministria e fi nancës së Republikës së Maqedonisë. Pjesëmarrje të ak-sioneve të bonove shtetërore dhe fl etobligimeve shtetërore banka e kryen në funksion të pjesëmarrësit të autorizuar direkt në emër të tij, ndërsa në llogari të pjesëmarrësit indirekt, merr pjesë në aksione të organizuara.

Llojet e letrave shtetërore:

а) bono shtetëroreb) fletobligime shtetëroreKush mund të blejë letra me vlerë? Persona vendore dhe të huaj fizikë dhe juridikë.

PËRPARËSITË KRYESORE INFORMACIONE THEMELORE

- deponimi i sigurt dhe i dobishëm- mundësi për tregti me letra shtetërore me vlerë

në tregun sekondar të bonove - shtetërore me afat: 3, 6 dhe 12 muaj

- fl etobligime shtetërore me afat 2 dhe 3 vitesh- vlera nominale e letrave me vlerë është 10.000

den.

Ilustrimi 4.2. Aksioni


64

Dhënësi i letrave me vlerë është i detyruar evidencën për aksionet e dhëna ta mbajë në Deponuesin qendror të letrave me vlerë.

Bonot elektronike për aksione në Deponuesin qendror të letrave me vlerë, patjetër i përmban të dhënat vijuese:

lloji i aksioneve; data e emisionit të aksioneve, emri i firmës, selia dhe numri i amzës

i dhënësit; pronari i aksioneve (për person fizik: emri dhe mbiemri, adresa,

numri i amzës i qytetarit, dhe për personin juridik: emri i firmës, adresa dhe numri i amzës i personit juridik):

vlera nominale e aksioneve dhe Data e shënimit të aksioneve në Deponuesin qendror të letrave me

vlerë.

PUNA AFARISTE



Kujdestaria mbi letrat me vlerëDuke i ndjekur nevojat e tregut të kapitalit, bankat kanë fi lluar me dhënien e shërbimeve kujdestarie, përmes hapjes dhe mbajtjes së llogarive kujdestarie. Bankat zhvilluan shër-bime të kujdestarisë përmes të cilave klientëve të saj u sigurojnë shërbime me cilësi të lartë. Shërbimet themelore, që i ofrojnë bankat

1. Cilat depozita vlerësohen si afatgjate?2. Kush mund të emitojë fl etobligime në

vendin tonë?3. Me se dallohen vletobligimet nga aksionet?

4. Në cilin rast kreditë afatgjate të fi tuara nga jashtë kanë ndikim pozitiv, dhe

janë: çelja dhe udhëheqja e llogarive të kujd-estarisë (monetare) në Deponuesin qendror për letrat me vlerë, barazimi i transaksioneve me tregti në e letrave me vlerë, njoftim për gjendjen e llogarive monetare dhe gjende të llogarive për letrat me vlerë që mbahen në Deponuesin qendror për letrat me vlerë.

në cilin rast ndikojnë negativisht në zhvillimin e vendit?

5. Pse kreditë nga jashtë i grupojmë në punë bankare pasive?

65

Vendet në zhvillim, për arsye të mungesës së akumulimit shfrytëzojnë akumulim plotësues. Shpeshherë ajo mundësi shfrytëzohet përmes lid-hjes së kredive afatgjate ndërmjet bankave tona dhe të huaja. Për bankën tonë, ajo punë bankare paraqet punë bankare afatgjate pasive, sepse në këtë mënyrë mobilizon mjete, por edhe është në obligim ndaj bankës nga e cila e merr kredinë.

Për bankën e jashtme ajo është punë bankare afatgjate aktive. Nëse në formë racionale shfrytëzohen këto kreditë, nëse me atë ngrihen kapacitete të cilat do të punohen profitabil, ato do të mund të ndikojnë pozitivisht në zhvillimin e vendit. Mirëpo, nëse me të ngrihet objekte që janë joprofitabil, që sjellin humbje, marrja e atyre kredive mund ta vë ven-din në pozitë shumë të vështirë.

Aksionet njëlloj si flet obligimet, ruhen si bono elektronike në De-ponuesin qendror për letrat me vlerë.

http://www.qooqle.com/search=krediti+od+stranstvo

http://www.fodsk.orq.mk/mac/brochurem.pdf

dhe zgjerojini njohuritë tuaja.

Kërkojini në internet

ueb faqet

HULUMTIM

Qëllimi:а) Mësojeni nevojën e depozitave nga as-

pekti i bankës.b) Shënojini ndryshimet e llojeve të depozi-

tave,c) Bëni internet lidhje me bankën për de-

pozitë.Zhvillimi i aftësive:

- mbikëqyrje- përfundim- përsosmëri e teknikut për kontaktet me

bankën në mënyrë elektronike me për-dorimin e të dhënave për produktet që i ofron.

Materiale:- kompjuter,- rrjeti i internetit,- pajisje shtese për shkrim.

Paranjohuri:1. Theksojini llojet e depozitave, 2. Përshkruajeni rëndësinë e depozitave

për formimin e potencialin bankar;

Drejtimet për punë:1. Caktoni periudhë për të cilën doni t’i

afatizoni mjetet tuaja fi nanciare të liru-ara;.

2. Mësojini shkallët e interesit të llojeve depozitave të veçanta;

3. Gjeje ueb faqe të ndonjë banke, llogarinë informativepër depozitat si më lehtë do ta lloga-risësh interesin në nivel vjetor (shembull depozit i afatizuar në 1 vjet).

Drejtimet për përfundime:1. Bëni dallim në shkallët e interesit të de-

pozitave me të parë dhe depozitave të afatizuar a në periudhë të caktuar;

2. Nga analiza vërtetoni pse depozitat e afatizuar a kanë shkallë të interesit më të madhe;

Përfundimi- sillni përfundim cilat lloje të depozitave

Janë më të volitshme për bankën, cilat. lloje të depozitave janë më të volitshme për popullsinë etj. Si dhe cilat aktivitete i ndërmarrin bankat që të kthehet besimi i bankës te qytetarët.

Kreditë afatgjatë të fituara nga jashtë


66

PUNA AFARISTE


Nën punët bankare aktive të bankave nënkuptohen të gjitha punët përmes të cilave banka bën shitje të mjeteve financiare të huaja dhe të saja të liruara. Për këto si dhe për punët bankare pasive, karakteristike është që banka afariste çdo herë i kryen në emër të saj dhe për llogarinë e saj.

Punët bankare aktive quhen të gjitha punët me të cilat banka në lloj të kredive i shet mjetet, që i grumbullon me punët bankare mobilizuese.

Quhen aktivë për arsye se te ato banka afariste paraqitet si kredi-tor dhe për ato paguan kamatë të caktuar dhe prandaj quhet interes aktiv. Dhe kjo lloj pune bankare, si dhe ajo e mëparshme, duke marrë parasysh afatin mund të ndahet në punë bankare afatgjate dhe afats-hkurta. Ndërmjet këtyre llojeve ekziston dhe lloji i tretë i punëve. Ato janë të a.sh.q. punët bankare mesatare aktive.

Punët bankare afatshkurta aktivePunët bankare afatshkurta aktive janë ato sipas të cilave bankat afariste kryejnë plasmanë për mjetet e tyre të klientëve, në afat, i cili zakonisht nuk është më i gjatë se një vjet. Punët më të rëndësishme nga grupi i këtil-lë janë:

Kredi eskonti, i dhënë në bazë të kambialeve ose letrave të tjera me vlerë,

Kredi lombardi i dhënë në baza të vlerave reale të deponuara siç janë: Floriri, vlerat, letrat me vlerë, malli etj.

Kreditë të llogarisë vijuese për destinim të caktuar dhe Lloje të tjera të punëve afatshkurta aktive siç janë depozita të

dhëna dhe kreditë të bankave të tjera.

a) Kredi eskonti Kredi eskonti është punë e tillë bankare e përbërë në blerje të kambia-

leve nga ana e bankës të cilat nuk janë të arritura, me refuzimin e interesit të caktuar deri në ditën e arritjes së kambialit.

Me eskontimin e kambialeve, përkatësisht me shitjen e tyre të bankës para arritjes së tyre, sipërmarrjet i shndërrojnë në monedha kërkesat e tyre pas mallit të shitur, por akoma i papaguar. Bankat i shesin mjetet e tyre financiare në afat të shkurtër dhe në atë mënyrë e furnizojnë eko-nominë me mjete likuide.

Punët bankare aktive quhen të gjitha punët me të cilat banka në lloj të kredive i shet mjetet, që i grumbullon (mobilizon) me punë bankare mobilizuese.

Grafi koni 4.6.Pasqyra skematike e llojeve të punëve bankare Afatshkurta aktive

Punët bankare afatshkurta aktive

Kredi eskonti

Kredi llombard



Punët bankare afatgjate aktive

Kredi sipas llogarisë vijuese

Lloje të tjera

Nocioni kredi rrjedh nga latinishtja kredore dhe do të thotë besim në diçka. Kjo do të thotë se elementi i besimit është i pranishëm për gjithë kohën derisa zgjatë marrëdhënia kreditore.

67

Krediti eskont ka disa karakteristika të tij, të cilin e veçojnë me llojet e tjera të kredive afatshkurta. Njëra nga tyre është siguria e madhe në pagesën. Domethënë, pagesa e kredisë themelohet në të a.sh.q. garancia kumula-tive. Për të nuk garanton vetëm debitori kryesor, por edhe të gjithë zhi-rantë të nënshkruara në kambialin. Banka ka të drejtë të zgjedhë zhirant, që është i aftë me kreditë dhe nga zhiranti të kërkojë pagesë së kreditit.

Shpejtësia e pagesës është karakteristika e dytë. Në të gjitha vendet, pra edhe në vendin tonë, kërkesat e kambialeve gjykohen në procedurë të shkurtër.

Karakteristika e tretë përveç se ka funksion kreditor ka edhe funk-sion pagesor. Përmes të indosimit të kambialit (transferi i kërkesës për kambial të personit tjetër), kryhet pagesë njësoj siç kryhet me mjetet fi-nanciare likuide.

Karakteristika e katërt përbëhet në atë që banka, e cila jep kredi es-kont, mundet shpejtë dhe lehtë kërkesën e saj të kambialit ta shndër-rojë në kesh.17

Eskontimi i kambialeveTë rikujtohemi: Kambiali paraqet dokument me shkrim i dhënë në for-më ligjore, sipas rregullit është letër me urdhër, por ajo mund të jepet si letër me vlerë në emër. Kambiali i ka rolet vijuese: kambiali është mjet për kredi, kambiali është mjet për pagesë dhe kambiali është mjet për eskont.

Ta shqyrtojmë eskontimin e kambialit.Personat juridikë, që kanë kambiale për mallrat ose shërbimet e shitura dhe të cilët ka vendosur t’i eskontojnë te banka, i parashtrojnë kambialet te shërbimet përgjegjëse në bankën. Nëse në një ditë sjellin më shumë kambiale ato parashtrojnë edhe specifikim të kambialeve. Më pas person-at përgjegjëse detyrohen ta kontrollojnë vërtetësinë e kambialeve nga ana thelbësore dhe nga ana formale. Kontrolli bën mbikëqyrje e kambialit a i përmban elementet e rëndësishme vijuese:


Banka me shërbimin e eskontimit të kambia-leve dhe riblerje, mundëson që klienti i bankës menjëherë të fi tojë para për punën e kryer, e cila është e kontraktuar me pagesë të anuluar.Në kërkesën e klientit të bankës, banka e riblen kambialin, ndërsa klientit iramburson shumë të kërkesës.Procedurë për eskont.

- parashtrim të kërkesës me dokumenta-cionin e nevojshëm;

- pajtueshmëria e debitorit për transfer të borxhit në bankë;

- pagesa e llogarisë së klientit të - bankës

PërparësiKlienti i bankës me eskontimin e kambialit vjen deri te shuma e plotë (e reduktuar nga shpenzimet e eskontit) dhe për klientin e bankës puna është më e mbaruar, shuma është e paguar.

17 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 110 dhe 111.


68

Kambiali paraqet urdhër i pakushtëzuar që e jep trasanti trasatit të paguhet shumë fi nanciare në kambialin ose vet trasantit.

Kambiali është dokument i shkruar i dhënë në formë ligjore.

Kambiali i ka rolet vijuese:а) kambiali është mjet për kredi;b) kambiali është mjet për pagesë dhe c) kambiali është mjet për

eskont.

Shërbimet e bankës qen-drore së pari kontrollojnë a janë kambialet në rregull nga ana formale dhe thelbë-sore. Pasi të mbarojnë me këtë kontroll ato i shënojnë kambialet në ,,Librin amzë të kambialeve të pranuara në reeskont”.Pastaj hyn kah llogaritja e reeskontit. Pasi të llogaritet reeskonti dhe shuma e kredisë së re-eskontit, që duhet t’i ndahet bankës themelore, e cila i ka shpërndarë kambialet e reeskontit.

PUNA AFARISTE

Dispozitë se është ajo një kambial, nëse është dhënë në një kopje ose nëse është dhënë në më shumë kopje, të theksohet cila është me radhë;

Dita e arritjes së kambialit; Shuma e kambialit e shkruar me numra dhe shkronja; Reminenti dhe llogaria e tij; Trasanti dhe numri i llogarisë së tij; E të tjerë.

Pasi të kontrollohen elementet kryesore të kambialit evidentohen në librin e amzës së kambialeve të pranuara për eskontim.

Në librin e amzës vihen të dhënat vijuese;

Data e pranimit; Emri i parashtruesit; Data e eskontimit; Shima e kambialit; Data e arritjes së kambialit; Numri i llogarisë së kontabilitetit në të cilin kambiali do të jetë prej

letre; Data e dhënies së kambialit.

Pas regjistrimit të kambialit në librin e amzës bëhet llogaritja e eskon-tit. Eskont është shuma për interesin e llogaritur për periudhën nga dita e shitjes së kambialit të bankës deri në ditën e sjelljes së saj.

Ekzistojnë më shumë mënyra për llogaritjen e eskontit. Mirëpo, më lehtë eskonti llogaritet sipas formulës vijuese

Kështu që: Е-eskontMs - Shuma e kambialit (vlera normale e kambialit)Т – koha, numri i ditëve, nga dita e eskontimit të kambialit, deri në

ditën e arritjes. Ditët e muajve llogariten sipas kalendarit, kështu që nuk llogaritet dita kur është parashtruar kambiali i eskontit, ndërsa llogaritet dita e arritjes së kambialit,

P - shkalla e eskontit, përkatësisht shkalla e interesit sipas të cilës është llogaritur edhe eskonti.

Në ditën e fundit të punës të gjitha kambialet e eskontuara dorëzohen në trezorin e letrave me vlerë së bashku me formularin e shtypur për llog-aritjen e eskontit. Në trezorin, kambialet e eskontuara rregullohen sipas ditëve të arritjes së tyre. Reptësisht mbahet llogari kambialet të paguhen në afatet e arritjes së tyre. Shërbimet përkatëse të bankës i shënojnë kam-bialet 10-15 ditë para ditës së arritjes në formular të veçantë me titull „Nënshkrimi i kambialeve, që arrijnë në ditë...”

M s x t x p

Kredi eskonti është krediti afatshkurtër, i cili jepet në bazë të mbulesës së kambialit. Te lloji i këtillë të kreditit kërkuesi i kreditit i jep bankës kam-bial i eskontit dhe nëse banka e pranon, ai merr kredi në lartësi të vlerës nominale të kambialit të reduktuar me madhësinë e interesit, duke vlerë-suar nga afati i arritjes për pagesë.

Bankës afariste i është parashtruar kambial i eskontimit më datë 15.03.2007. Afati i arritjes së kambialit është 08.04.2007, ndërsa kambiali është 9.000.000,00 denarë. Shkalla e eskontit është 8%.

Banka më datë 15.03.2007 ka pranuar në es-kontim kambiale me shumat vijuese: Një kam-bial nga 9.000.000 den. Me afat të arritjes datë 08.06.2007, kambial tjetër nga 5.000.000 den.

Me afat të arritjes datë 10.04.2007 dhe kam-biali i tretë nga 6.000.000 den. Me afat të ar-ritjes datë 15.04.2007.

Shuma e kambialit Afati i kambialit Ditë Numrat e interesit

9.000.000,00 08.04.2007 24 7.650.000,00

5.000.000,00 10.04.2007 26 1.300.000,00

6.000.000,00 15.04.2007 31 1.860.000,00

2.000.000,00 10.810.000,00

Kur në bankën parashtrohen nga personi i njëjtë më shumë kambiale në eskont me afate të ndryshme të arritjes, atëherë llogaritja e es-kontit bëhet në atë mënyrë që ndahet shuma e numrave të interesit me çelësin e interesit. Numri i interesit është rezultat që fitohet me shumëzimin e shumës së kambialit me kohën (ditët) dhe atë pjesëtim me 100, kështu që numri i ditëve në muajin shihen sipas kalendari, kurse viti shihet si 360 ditë. Çelësi i interesit është re-zultat i numrit 360 dhe shkallës së interesit.

Kështu qe: Е - 48.000,00Shuma e eskontit është 8.952.000,00

(9.000.000,00 - 48.000,00 )

SHEMBULLI 1

SHEMBULLI 2

M s x t x p

Ç çelës

Num. i interesit

Num. i interesit

Numri i interesit

Eskonti është 240.222.2, ndërsa shuma e eskontit 19.759.777,2 (20000000 – 240.222,2).

*Burimi: Trpeski L., Puna bankare, Shkup, libri për shkollat e mesme, drejtimi ekonomik, Shkup.

MSxt


70

PUNA AFARISTE

Reeskontimi i kambialeveBankat, të cilat kanë eskontuar kambiale duhet ato kambiale t’i reeskonto-jnë te Banka popullore e Republikës së Maqedonisë.

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë nga mjetet e emisionit primar të parave jep kreditë afatshkurta reeskonte.

Kur do të arrijë kambiali, kreditori e paguan kambialin te Banka popul-lore e reeskonton kambialin. Përndryshe, procedura për pranimin e kam-bialeve të reeskontit është e njëjtë si procedura për pranimin e eskontit.

Personat juridik, që kanë llogari rrjedhëse në bankë, përmes saj i krye-jnë të gjitha transaksione të tyre financiare.

Kreditë konto-korentne (Kredi i llogarisë rrjedhëse) Një nga format më të përhapura të kredive në botën janë të a.sh.q. kreditë konto-korentne

Shoqëritë tregtare dhe prodhuese, që kanë llogari rrjedhëse në bankën, të gjitha transaksione të tyre i kryejnë përmes saj.

Sipas karakterit të saldos, llogaria rrjedhëse mund të jetë aktive, nëse në llogarinë ka më shumë pagesa se shpagesa, dhe pasive nëse ka më shumë shpagesa se pagesa.

Në rast kur llogaria rrjedhëse është pasive, shoqëria është kredituar nga ana e bankës. Shoqëria dhe banka, gjatë hapjes së llogarisë lidhin kon-tratë, atëherë caktohet shuma e kornizës të kreditit që mundet shoqëria ta shfrytëzojë në periudhë të caktuar. Një gjë që është specifike dhe e bën këtë kredi të dallohet nga të tjerët është ajo që mjetet e kredisë nuk vihen menjëherë në shumën e plotë në dispozicion të komitentit.

Komitenti sipas dëshirave shfrytëzon pjesë për pjesë nga krediti, ndër-sa paguan interes vetëm të pjesës së shfrytëzuar nga kreditit. Kjo e bën këtë kredi shumë më racional nga llojet e tjerë të kredive ku mjetet janë plotësisht në dispozicion.

Fatkeqësisht, te ne akoma nuk janë të siguruar të gjitha llojet për për-dorim më të gjerë të këtij krediti. Pengesë kryesore është hapa e madhe ndërmjet kërkesa për kreditë dhe oferta e kredive.

Tani vetëm qytetarët, që kanë llogari rrjedhëse sipas kontratës së mëparshme të lidhur munden me bankën të hyjnë në të a.sh.q. saldo e minusit, deri në minusin e caktuar, përkatësisht të japin çeqe, edhe pse në llogarinë e tyre rrjedhëse nuk kanë mjete. Në këtë mënyrë ata janë të kredituar nga banka.18

Kredi llombardNë shekullin e mesëm këmbimoret, përkatësisht këmbyesit në Lombar-di (pjesa veriore e Italisë) kanë zhvilluar një lloj të veçantë për dhënien e kredive, përkatësisht hua, kështu që shfrytëzuesit të atyre huave kanë kërkuar t’u jepen në hipotekë vlera të caktuara lëvizëse. Sipas emrit të Llombardisë këto kredi quhen kreditë llombarde.19 Në realitet, te punë llombarde bëhet fjalë për dhënie e kredive në bazë të vlerave lëvizëse, në kohë të caktuar dhe me interes të caktuar. Në entet e specializuara të de-


Bëni disa pyetje të lidhura me materialin nga vitin e kaluar për kambialin. Organizoni kuiz me të cilin nxënësit do të vërtetojnë sa janë njohuritë e tyre.

Shprehjet lombard, kredi lombardi rrjedhin sipas emrit të krahinës italiane Lombardia

18 Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 115.19 Prof. Tihomir Jovanovski, Ekonomia monetare, f. 215, Shkup viti 1995

71

ponuara pranohen në hipotekë kredi të ndryshme llombardi, shpeshherë në bazë të letrave me vlerë, mallra metale të çmuara, stoli etj. Dhënia e kredive llombardi është punë e vjetër aktive afatshkurta e bankës dhe tradicionale. Për dallim nga lejimi i kredive të tjera te llombardi është mbi-zotërues boniteti i hipotekës, ndërsa jo boniteti i subjektit, i cili kërkon kredi. Huaja, përkatësisht krediti asnjëherë nuk është shumë qind për qind nga vlera ditore e hipotekës, por vetëm në përqindje të asaj vlere, për shembull 40 dhe 60 % përveç në rastet kur bëhet fjalë për flori (100% nga vlera e saj). Krediti llombard miratohet me afat të arritjes gjatë natës. Krediti miratohet sipas kërkesës së bankave, në formë të repotransak-sionit (repo llombard).20 Kontratë për kredi llombardi lidhet kur ndërmjet bankave dhe shfrytëzuesi i kreditit (i deponuar) do të vërtetohen kush-tet, shuma, afati, interesi dhe kur lënda e huazuar do të transferohet në bankën. Sepse kreditë llombarde që i miraton Banka qendrore janë me shkallë të interesit për 1% më e lartë nga shkalla e eskontit, banka afariste llogarisin 1 deri 2 % shkallë të interesit me e lartë nga lartësia e shkallës së eskontit të Bankës qendrore.

Në ekonomitë të zhvilluara tregtare më shumë kredi llombardi mira-tohen në bazë të deponimit të letrave me vlerë. Në këto ekonomi veça-nërisht praktikohet një lloj i veçantë i deponimit, i lidhur për spekulimet e termave të bursave. Bëhet fjalë për të ashtuquajturin raport (transfer). Nga aspekti juridik raporti paraqet lloj i kontratës për blerje dhe shitje. Nga aspekti i bankës, paraqet llombardim me vlerë të plotë (me 100%), kështu që në fund të termit zgjidhen ndryshimet, të cilat do të paraqiten për shkak të ndryshimit të kursit të letrave me vlerë. Përmes deponimit afatshkurta të letrave me vlerë bëhet lidhje mes tregut e parave dhe tregut e kapitalit, ndërsa bankat përmes caktimit të kushteve për deponim mund në mënyrë mjaft efikase

20 www.nbrm.gov.mk, Politika monetare, Kredi lombardi

PËR ATA QË DUAN TË DINË MË TEPËRBanka popullore e Republikës së Maqedonisë miraton kredi llombard për bankë përmes lidhjes së transaksionit me afat të arritjes nga një ditë. Në shumën e kreditit llombard Banka popullore e Republikës së Maqedonisë inkason interes.

Kredi llombardi miratohet në bazë të kër-kesës së bankës.

Kërkesa për lidhjen e kreditit llombard, i përmban elementet vijuese:

- shuma monetare në denarë;- shenja e letrave me vlerë аksione;- shuma nominale e letrave me vlerë; - llogari në Sistemin pagesor interbankar

të Maqedonisë;

- llogari të letrave me vlerë në Deponuesin qendror të letrave me vlerë.

Kërkesën për kredi llombard banka e para-shtron deri te Banka popullore për operacione tregtare.

Përgatitet akt-marrëveshjeje për kreditin e miratuar.

Banka është e detyruar ta kthejë kredinë llombard ditën e ardhshme punuese të MIPS-së, si transaksion i parë pagesor i inicuar nga ana е bankës.

Në qoftë se banka nuk e kthen kreditin, Banka popullore e inkason kreditin llombard dhe të gjitha kërkesat përmes instrumentit të sigurimit.


72

PUNA AFARISTE

të ndikojnë si në tregun e letrave të përhershme me vlerë, ashtu edhe në emisionin e letrave të reja me vlerë.

Kredi akcepti Krediti akcept është kredi, që e jep banka përmes akceptimit të kambialit. e cila në të udhëheq komintent ose për person tjetër 21. Emri i personit që e paguan borxhin e kambialit është në anën e përparme e kambialit. Shpeshherë, kambiali jep një subjekt juridik, ndërsa subjekti tjetër juridik i paguan obligimet e kambialit. Kredi akcepti jepet në bazë të kontratës ndërmjet bankës dhe komintentët e saj.

Me këtë kontratë caktohet:

vlera e kreditit, Obligimi i komitentit të bankës në kohë ta deponojë mbulesën e

nevojshme; afati i zgjatjes së kreditit; vlera e interesit.

Nëse subjekti, i cili kërkon akceptim nga ana e bankës afariste në kohë ta kryejë obligimin e tij ndaj partnerit të tij, atëherë akceptimi i kambi-alit për bankën është punë bankare pasive, për të cilën banka paguan provizion. Nëse shfrytëzuesi i kreditit nuk e kryen në kohë obligimin ndaj partnerit të tij, atëherë obligimin e tij e kryen banka afariste dhe shuma e paguar paraqet miratim i kreditit akcept për të cilin banka paguan interes. Dhënia e kredit akcept paraqet punë bankare afatshkurta aktive.

Kredi rembursive Krediti rembursiv paraqet lloj i veçantë të kreditit akcept për pagesën e importit ose eksportit përtejdetar, kështu që banka paraqitet si akceptant shërbyes, me përdorimin e dokumenteve përkatëse.

Emri rembursiv vjen nga fjala frëngjisht dhe do të thotë pagesa. Rem-bursiv do të thotë pagesë e mallit të paguar nëpërmjet postës ose heku-rudhës sipas sistemit pas marrjes (çmimi i mallit paguhet pas pranimit të mallit).

Me këtë punë bankare merren vetëm bankat e mëdha, përkatësisht bankat që kanë prestigj të lartë ndërkombëtar dhe besim. Bankat më të njohura, të cilat japin krediti rembursive janë bankat e Londrës.

Realizohet në atë mënyrë që ndonjë bankë e madhe dhe e njohur në atë punë përmes bankave shitëse i hapë shitësit kredi, që do t’i paguhet në akceptin e saj kur shitësi parashtron dokument (konosman dhe të tjerë) se malli është e pajisur në adresë të blerësit. Dokumenti është i blerësit të mallit në këtë mënyrë mbetet në pronësi të saj derisa urdhërdhënësi nuk e ble nga atë.22

Krediti rembursiv përbëhet nga tre elemente: Akreditiv, akcept dhe llombard.23

21 Prof. Tihomir Jovanovski, Ekonomia monetare f. 216, Shkup viti 199522 Koneska L., Sistemi kontabël i bankës, Shkup, 2006, f. 162, 16323 Njësoj cit. f. 163

Akcepti paraqet deklaratë të trasatit e shkruar në vet kambialin se në afatin e arritjes do ta paguajë shumën e kambialit. Me akceptimin e kambialit trasati bëhet debitor kryesor.

Banka e jep nënshkrimin e saj (akcept) të kambialit dhe me atë si debitor kryesor detyrohet se poseduesit të kambialit do t’ia paguajë shumën e kambialit nëse komitenti i saj nuk e paguajë kambialin në afatin e përcaktuar.

Krediti i rembursimit përdoret vetëm në qarkullimin e mallrave ndërkombëtare, veçanërisht në tregtinë përtejdetare.

Në punën bankare e rеmbursimit janë përfshirë pesë subjekte: - Importuesi, - Bankat e importuesit, - Banka e rembursimit,- Eksportuesi dhe - Bankat e eksportuesit.

7373

SHEMBULLI 3

Është lidhur kontratë për import të kafesë nga Brazili ndërmjet një importues tanë dhe një eks-portues brazilian.

Në kontratën është vendosur që kafeja të paguhet me ndërmjetësim të ndonjë bankë rem-bursive nga Londër, kur eksportuesi do ta dërgojë kafenë te importuesi. Në bazë të kësaj kontrate, importuesi tonë i drejtohet bankës së tij që t’i sig-urojë kredi rembursiv te banka e Londrës në dobi të eksportuesit nga Brazil.

Banka tonë (banka e importuesit) dërgon kërkesë kreditore deri te banka e Londrës. Banka e Londrës rembursive e pranon kërkesë dhe në të njëjtën kohë e informon bankën e eksportuesit dhe vet eksportuesin.

Pas lajmërimit, eksportuesi e dërgon kafenë deri te importuesi, ndërsa dokumentet (konos-mani, polisa e sigurimit, fatura, certifikata për origjinën e mallit etj.) nëpërmjet bankës së tij i dërgon në emër të bankës rembursive në Londër.

Kur do t’i fitojë dokumentet, banka rembursive

i dërgon kambial i akceptuar bankës së ekspor-tuesit. Kështu derisa kafeja është në rrugë drejt Maqedonisë, eksportuesi nga Brazil mund me kambialin të kryejë pagesë, ose mund të eskonto-jë, pagesë te banka dhe ta shndërrojë në të holla.

Banka rembursive kopje nga këto dokumente dërgon deri te banka e importuesit nga Maqedonia. Importuesi atëherë jep urdhër deri te banka e tij të paguhet kundërvlera e kafesë së blerë të bankës rembursive në Londër. Kur banka rembursive do t’i fitojë paratë i dërgon dokumentet origjinalë të bankës së importuesit, ndërsa ajo ia dërgon vet importuesit. Pasi t’i fitojë dokumentet, importue-si mund ta ndërmarrë kafenë e importuar.

Gjatë kjo punë bankare të gjithë pjesëmarrësit kanë dobi: blerësi (importuesi) në këtë mënyrë sig-urohet se mallin, që e ka blerë do t’i dërgohet, shitësi (eksportuesi) në këtë mënyrë shpejt e paguan mal-lin e dhënë. Ai e ka kambialin derisa malli akoma është në rrugë. Ndërsa bankat sigurisht, për kon-tributën e tyre në këtë punë inkasojnë provizion.*

Banka rembursive

Banka e eksportuesit

Banka e importuesit

ImportuesiMalliKontratë

Eksportuesi

Akce

ptim

i i ka

mbi

alit

Dokumenta origjinal

Ikasimi (para)

Kopje dokumentash

Pranimi i kërkesës

Kërkesa kreditoreDoku

men

tat e

mal

lrave

Lajm

ërim

i

Kam

bial

i ak

cept

uar

Kër

kesë

për

kre

di

Marrja e mallit

Urd

hër p

ër p

eges

ë

Dok

umen

tat e

mal

lrave

Kop

je d

okum

enta

sh

Dok

umen

ta o

rigjin

al

Lajm

ërim

i

* Trpeski L., Puna bankare, Shkup, 2002, f. 117 dhe 118


74

Kredia avale Avali paraqet vënie e nënshkrimit me të cilin ndërmerret obligim dhe garantohet se shuma e theksuar e parave në kambialin do të paguhet në afatin e caktuar. Për shkak të sigurisë në pagesën e borxhit të shënuar në kambialin, kërkohet aval.

Kredia avale paraqet kredit bankar në bazë të kambialit aval, përkatë-sisht garancisë avale. Banka obligohet se në llogari të klientit të saj do ta kryejë obligimin ndaj tre personat, nëse klienti nuk e bëjë në kohë dhe në mënyrë të rregullt. Jepet në formë të letrës së garancisë e drejtuar kah kreditori i klientit. Banka nga klienti kërkon mbulesë, ndërsa për shërbi-min e kryer paguan provizion.

Avali paraqet garanci me të cilën ai që e jep avalin, pakushtëzim dhe në mënyrë të parevokueshme garanton se do ta paguajë shumën kambiale, nëse atë nuk e paguajë kreditori i kambialit.

Banka e jep avalin garanton për obligimin e komitentit të saj, dhe komi-tenti në bazë kambialit të avaluar mund më lehtë të fitojë kredi të mallit dhe eskont. Banka gjatë miratimit të kreditit aval nuk angazhon mjete të saja. Vetëm në raste të jashtëzakonshme, kur komitenti i saj nuk mund të paguajë kambialin e arritur, banka si avalist e paguan kambialin. Avalisti është garantues, zhirant.

Kërkesë për miratim të kredisë avale, përkatësisht limit aval deri në të cilin banka jep aval të kambialit të kreditokërkuesit, parashtrohet në mënyrë të njëjtë si dhe për kreditë të tjera bankare afatshkurta.

Krediti aval është kredi bankar në bazë të kambialit aval, përkatësisht garanci avale.

Krediti aval është kreditit bankar në bazë të kambialit aval, përkatësisht garancisë avale.

KONTROLLONE DITURINË TUAJ1. Cilat janë karakteristikat themelore të

kreditit eksont?2. A e dini formulën sipas të cilës llogaritet

eskonti?3. Cila bankë te ne e kryen reeskontimin e

kambialit?4. Cila është pengesa themelore te ne

për përdorimin e gjerë të kreditit konto korent?

5. Në çfarë përbëhet specifikimi i kreditit akceptive?

6. Vallë e dini në cilin emër janë dokumentet të kreditit rembursive, pasi eksportuesi do ta dërgojë mallin te importuesi?

7. Cilët janë pjesëmarrësit në kreditin rembursiv?

8. Ç’paraqet avali?9. Ç’paraqet krediti aval?10. SI miratohet krediti aval?

PUNA AFARISTE

75

Kbr3 = =

= 69.000,00

DETYRË 1DETYRË PËR KREDITIM AFATSHKURTË TË NDËRMARRJEVE Ndërmarrja private XY më datë 05.05.2008 kërkojë nga banka ShA Shkup kredit afats-hkurta për mjete të përkohshme në bazë të kambialeve për eskontim dhe atë: kambial me shumë prej 50.000,00 den. Me afat të ar-ritjes datë 21.07.2006, kambial me shumë prej 100.000,00 den. me afat të arritjes 25.07.2006 datë, kambial me shumë prej 80.000 den. me afat të arritjes së datës 31.07.2006, kambial me shumë prej 120.000,00 den. me afat të ar-ritjes së datës 04.08.2006 kambial me shumë prej 150.000,00 den. me afat të arritjes së datës 05.08.2006 Shkalla e interesit për es-kontim është 22% në vit. Krediti është i akor-duar më datë 15.05.2006 me afat të pagesës me këste 3 mujë.

Numri rendor Shuma e kambialit Afati i arritjes Т Numri i interesit

1 50.000,00 21.07.2006 77 38 500,00

4 120.000,00 04.08.2006 91 109 200,00

2 100.000,00 25.07.2006 81 81 000,00

5 150.000,00 05.08.2006 92 138 000,00

3 80.000,00 31.07.2006 87 69 600,00

Gjithsej 500.000,00 436300,00

Krediti nuk është i kthyer në afatin e kontrak-tuar, por 20 ditë më vonë kështu që paguhet kamatë e shtuar 28% në muaj.

Më datë 04.08.2006, ndërmarrja XY kërkon kredit afatshkurta për punën vijuese në shumë prej 400.000 denarë, me afat të kthimit prej 6 muaj me shkallë të interesit prej 15% në muaj.

TË PËRPUNOHET NË VIJIM:

1. të llogaritet eskonti dhe shuma e es-kontit;

2. të llogaritet kthimi i kreditit me kamata të vonuar

3. Të llogaritet shuma e kreditit për punën vijuese së bashku me interesin.

ZGJIDHJE E DETYRËS:

5.V - 21.VII 5.V - 25.VII 5.V - 31.VII 5.V - 4.VIII 5.V - 5.VIIIV 26 V 26 V 26 V 26 V 26VI 30 VI 30 VI 30 VI 30 VI 30VII 21 VII 25 VII 31 VII 31 VII 31

VIII 4 VIII 577 81 87 91 92

Kbr1 =

= = 38.500,00

Kbr2 = =

= 81.000,00

Kbr3 = =

= 69.000,00


76

Kbr4 =

= = 109.200,00

i = =

= = 7.362,93

Kbr5 = = 138.000,00

Kkl = = 16,36

E = = = 26.668,7

ES = ∑МS - E = 500 000 - 26 668,7 = 473,331,3

473 331,3 + 7 362,93 = 480 694,23

К = 400.000

p = 15%

i= = 30.000

�

DETYRA 1 vazhdon

Punë bankare afatshkurta aktive

Kthimi i kreditit do të jetë i barabartë në ЕЅ plus kamatë të vonuar, ndërsa ajo është:

t = 6 месеци

Kthehet K + I = 400000 + 30.000

Kthehet 430.000


PUNA AFARISTE

Punët bankare afatshkurta aktive janë ato punë aktive me të cilat bëhen plasmanë të mjeteve të saja të komitentëve në afat zakonisht më i gjatë se një vjet.

Punët bankare afatgjate aktive në pjesë të madhe janë të lidhura me miratimin e kredive afatgjate.24


Bankat i mobilizojnë mjetet e lira financiare nga subjektet që nuk u nevojiten në afat më të gjatë dhe ua shesin subjekteve, që janë deficite me mjete të këtilla.

Lloje më të rëndësishme të kredive afatgjatë janë:

Kreditë hipotekare; Kreditë investuese të dhëna për zgjerimin ose rritja e veprimtarisë etj. Lloje të tjera të punëve bankare afatgjatë aktive janë: Kreditë afat-

gjatë të bankave vendore dhe të jashtme, investime të përbashkëta, punë konzorcionale etj.

Megjithatë, duhet të theksohet se grupi i punëve bankare aktive numëron dhe grup specifik i punëve i quajtur kreditë konsumi. Domethë-në, janë kreditë, të cilat banka afariste ua miraton personave juridikë dhe fizikë për shkak të sigurimit të disa produkteve konsumuese.

Kreditë investueseKreditë investuese jepen më shpesh për blerjen e pajisjes (makina dhe aparate të tjera të ndryshme), për shkak të zgjerimit të kapaciteteve ose për shkak të rikonstruksionit dhe modernizimit të tyre.

Këto kreditë bankat i miratojnë nga mjetet që i kanë grumbulluar përmes punëve bankare afatgjatë pasive. Ato janë depozita të afatizuar a nga persona fizikë dhe juridikë. Gjatë miratimit të kredive investuese banka duhet profesionalisht dhe me kujdes ta ekzaminojë kërkesën kredi-tore. Banka përveç se që duhet ta vërtetojë aftësinë kreditore të kërkue-sit të kreditit, gjithashtu duhet të bëjë analizë profesionale të elaboratit investues, që ta vërtetojë rentabilitetin e investimit. Elaborati investues paraqet elaborat për ndërtimin e objekteve investuese, me analizë për kushtet dhe justifikimin e ndërtimit të tij. Çdo cektësi në ato vlera pro-fesionale të elaboratit mund shumë ta kushtojë jo vetëm shfrytëzuesin e kreditit, dhe bankën, por edhe bashkësinë më të gjerë. Për procedurën rreth marrjes së kreditit investues, do të flasim më tej. 25

Për shkak të rrezikut më të madh që e ka afati më i gjatë, është e zakon-shme që këto kreditë të kenë shkallë më të lartë të interesit në lidhje me kreditë me afat më të shkurtër.

Krediti investues paraqet kredit, i cili banka e akordon për investimin në destinime të caktuara: Ekonomike dhe joekonomike.

Krediti për investime ekonomike, investitori e merr për investim në mjete themelore qarkullimi.

Kreditë hipotekareHipoteka paraqet deponim të pasurisë së patundshme, për huan e pran-uar, përkatësisht hua e siguruar me deponimin e pasurisë së patundshme.

Krediti hipotekar është hua që e jep banka në bazë të deponimit të pasurisë së patundshme. Pengu në realitet e paraqet hipotekën.

Grafi koni 4.7.Punët bankare afatgjatë aktive

Bankat duhet të kenë kujdes gjatë miratimit të kredive afatgjatë, përkatësisht subjekteve juridikë që do t’ju lejohen këto mjete, sepse rreziku të mos mund t’i kthejnë është shumë më i madh në krahasim me kreditë afatshkurta.

Punët bankare afatgjatë aktive

Kreditë hipotekare

Kreditë investuese

Kredi partneriteti

Lloje të tjera


78

PUNA AFARISTE

Krediti hipotekar është kredit real, kështu që nuk miratohet në bazë të kred-ibilitetit personal të kërkuesit të kreditit, por në bazë të pronës që depono-het. Vlera e kreditit që e miraton banka është 50-60% nga vlera e hipotekës.

Që të lejohet kreditit hipotekar, pasuria, e cila deponohet duhet të jetë e siguruar nga aksidente elementare, ndërsa polisa për sigurimin të jetë trans-feruese për bankën, që e jep kreditin. Procesi i vendosjes dhe aktivizimit të hipotekës rregullohen me ligj, në bazë të pronësisë së parë, raporte juridikë.

Çfarë përfshin hipoteka?

Toka (tokë bujqësore, pyje, tokë në të cilën ndërtohet ose ka proces të ndërtimit)

Objekte ndërtimore nga karakteri i përhershëm dhe instalime, të cilat janë të ndërtuar në to, siç janë: ndërtesa, banesa, objekte për pushim dhe argëtim (vila dhe shtëpi vikendi, hapësira punuese, lo-kale, objekte ekonomike (fabrika, objekte ndihmëse dhe hapësira të tjera punuese si magazina, depo, pajisje e ndërtuar, prodhime hale dhe objekte të tjera ndërtimore, përkatësisht pasuri të patund-shme, të cilat janë në pronë të debitorit.

Cilat janë kushtet themelore për bonitetin ekonomik të pasurive të patundshme?

Pasuria e patundshme që do të jetë e vënë nën hipotekë duhet të ketë vlerë ekonomike, përkatësisht të ekzistojë mundësi e njëjta të jetë e vlerësuar në mënyrë financiare.

Vlera e pasurive të patundshme, që vihen nën hipotekë të jetë dy herë ose më e madhe nga shuma e kreditit, duke përfshirë interesin, provizionin dhe shpenzimet.

Në planin urbanistik të pasurive të patundshme të mos jetë paraparë shkatërrimi i tyre ose të mos nënshtrohen në obligime të tjera gjy-qësore, për të cilin parashtrohet dëshmi i dhënë nga organet kom-petentë.

Nëse ekziston hipotekë e deponuar, vlera e pasurisë së patundshme të jetë më e madhe se hipoteka e mëparshme, ndërsa dallimi të jetë dy herë ose më i madh se krediti i dhënë.

Destinimi i kreditit

Krediti miratohet pa destinim dhe paguhet në llogari të shfrytëzu-esit në Bankën,

Rifinancimi i kredive ekzistuese në banka të tjera

Shfrytëzuesi i kreditit

Shfrytëzuesi i kreditit duhet të jetë person i aftë me kreditë me të ard-hura të dokumentuara mujore. Për këtë lloj prodhimi, për shkak të aftësisë më të ulët kreditore të kërkuesit (që është rast në Republikën e Maqedo-nisë), Banka mund të lejojë edhe bashkë-kreditokërkuesi nga familja e ngushtë, i cili gjithashtu duhet të jetë person i aftë me kreditë me të ard-hura të dokumentuara mujore.

Procedura për shqyrtimin e punës kreditore:

Pasi të plotësohen, datohen dhe nënshkruhen formularët nga kërkesa për lejimin e kreditit dorëzohen dokumentet e domosdoshme në bankën,

79

inspektorët kreditore d.m.th. referentët në bankën fillojnë të kontrollojnë dhe analizojnë informacionet e dorëzuara.

Ky proces zgjat afro pesë ditë në varësi prej karakteristikat e çdo kërkesë kreditore.

Kërkesa për kredit shqyrtohet në dy faza:1- Faza e parë Në këtë fazë banka kontrollon a përgjigjet kreditkërkuesi

i kërkesave të bankës dhe e përcakton limitin kreditor maksimal dhe afati i kthimit. Në këtë fazë ekziston mundësi i punësuari i bankës t’i drejtohet dhe ta thërras kreditkërkuesin në një takim të ri në bankën, që të konkreti-zohen disa të dhëna plotësuese në lidhje me kërkesën për kreditin nëse kjo është e domosdoshme. Banka për vendimin e miratuar, përkatësisht a do të vazhdohet më tej me shqyrtimin e informon kredikërkuesin.

2- Faza e katërt Në këtë fazë banka bën kontroll në ngarkesat e shënu-ara të pasurisë, i cili shërben për sigurimin e kreditit. Nëse nuk ka gjë të til-lë, bëhet vlerësim i pasurisë nga Vlerësuesi i autorizuar gjyqësor. Shpenzi-met për vlerësimin e pasurisë së patundshme vetëm vitin e parë i paguan kredi kërkuesi, ndërsa çdo vit të ardhshëm i paguan banka. Nëse rezultatet nga vlerësimi janë pozitive, Banka e thërret të lidhë kontratë për kreditin.

Sigurimi I hipotekës të pasurisë së patundshme, kështu që marrëdhënia e

vlerës së llogaritur tregtare të pasurisë, që do të vihet në hipotekë sipas kreditit të lejuar të mos jetë më e vogël se 1,5 : 1, në varësi prej kualiteti dhe lokacioni i pasurisë së ofruar.

Përveç hipotekës së pasurisë së patundshme, Banka mund të kërkojë sigurim plotësues në formë të hipotekës të pasurisë tjetër të patundshme dhe të lëvizshme, numri plotësues i zhirantëve, kambiale me deklaratë të kambialit, hipotekë e letrave me vlerë (aksione, vletobligime), metal i çmueshëm, depozita financiar etj.

Pasuria e patundshme e deponuar medoemos sigurohet në kom-pani të sigurimit, ndërsa polisa vinkulohet në përfitim të bankës.

Kreditë hipotekare paguhen me këste të caktuara të periudhës d.m.th. anuitete mujore. Anuitet paraqet shumë monetare me të cilën rregullisht në kohë paguhet krediti afatgjatë. Anuiteti përmban dy pjesë: pjesën që e përmban interesin dhe pjesën e bazës së kreditit me të cilin reduktohet borxhi.

Kreditë konzorcionaleNë raste kur bëhet fjalë për shuma më të mëdha të kredive, që nuk mundet një bankë t’i lejojë, shpeshherë bashkohen më shumë banka, formojnë kon-zorciume bankare dhe lejojnë kreditë të përbashkëta. Në këtë rast ato kontraktohen, cila bankë çfarë kontribut do të ketë në lejimin e kreditit. Në këtë mënyrë bankat e klasifikojnë edhe rrezikun në rastin kur krediti nuk kthehet.

Gjatë kreditit konzorcional rreziku është shumë më i vogël në krahasim kur një bankë vet jep kredit në shumë më të madhe.26



80

PUNA AFARISTE

Për shkak të sigurimit të mjeteve dhe ndarja e rreziqeve te projektet më të mëdha investuese dhe aktivitetet afariste, dy ose më shumë banka mund të formojnë konzorcium bankar. Bankat mund të formojnë konzo-rcium bankar së bashku me bankat e jashtme dhe me organizatat e tjera financiare. Konzorciumi bankar formohet me kontratë.

Kreditë konzorcionale akordohen kur janë në pyetje hapa më të mëdha dhe kur është në pyetje investim me shkallë më të lartë të rrezikut.

KUIZ


Punët bankare afatgjate pasive

Punët bankare afatshkurta pasive

5. Bashkoji llojet e punës bankare pasive:



Sequritizimi i kreditit paraqet shndërrimi i kredive hipotekare dhe afatgjate në efekte (letra me vlerë, fl etobligime). Përparësia te sequritizimi i kreditit shqyrtohet në atë se banka në mënyrë më prof-itabile e krijon potencialin e saj kreditor, kështu që akordon huazime dhe efekte të reja (të ardhu-rat e investimeve në efekte sipas rregullës janë

afatizimi i depozitave emisioni i paraveMobilizimi i depozitave fi nanciare dhënia e letrave me vlerëPunët pasive ndërbankare

Marrja e kredive afatgjate nga jashtë.Kredi eskonti Kredi hipotekar Kredi llombardKreditë investuese Kreditë konzorcionale Kredi sipas llogarisë vijuese

më të mëdha nga të ardhurat në formë të interesit të huazimeve bankare), me qëllim që të rritet Li-kuiditeti, nga njëra anë, ndërsa nga ana tjetër të reduktohet rreziku bankare dhe kreditor.

Kërkohet që sequritizimi i kredive të ketë rëndë-si gjithnjë e më tepër të madhe në të gjitha vendet anë e mbanë botës.

1. Punët e bankës sipas të cilave banka bën plasman të mjeteve financiare të liruara të saja dhe të huaja janë:а) punët bankare aktive;b) punët bankare pasive.

2. Punët bankare më të rëndësishme në grupin e punëve bankare afatshkurta aktive bën pjesë_________,____________,____________.

3. Numëroji karakteristikat e kreditit eskont:_______,_____________,________,_______.4. Bashkoji punët bankare pasive afatgjate dhe afatshkurta:

81

Ndarja e kredive sipas përdorimit të tyre Bankat në suaza të politikës së tyre kreditore mund të japin kredi për des-tinimet vijuese:

Për nevojat e punës vijuese; Për deponime investuese në mjete qarkullimi të përhershme dhe

të qëndrueshme; Për popullsinë.

Kreditimi i nevojave të punës vijueseNjë nga aktivitetet më të rëndësishme të bankës është kreditimi i nevojave të punës vijuese të personave juridkë. Për këtë qëllim banka u akordon personave juridikë kredi për mjetet e qarkullimi. Këto janë kreditë afats-hkurta dhe shërbejnë si burim plotësues për zhvillimin e pandërprerë të procesit të prodhimit. Në këtë kuptim bankat plasmanet e tyre afatsh-kurta shpeshherë i drejtojnë në akordimin e kredive për:

Prodhimi i mallrave, për teprica dhe destinime të tjera.27

Kreditë për prodhimin e mallrave Shpeshherë personat juridikë nuk kanë mjete qarkullimi të tyre të mjaf-tueshme për realizimin e detyrave të planifikuara. Njëra nga mundësitë për zgjidhjen e këtij problemi është shfrytëzimi i kredive bankare. Afatet e kredive harmonizohen me kohëzgjatjen e procesit të prodhimit, por nuk mund të zgjasin më shumë se një vit.

Kreditë për prodhimin e mallrave akordohen së pari për:

Prodhimin e lëndëve të para dhe repromateriale, Prodhim të produkteve ushqimore për furnizim normal të kon-

sumuesve, Kreditimin e prodhimit të mallrave për eksportim dhe Етј.

Kreditë për qarkullimin e mallraveKëto kreditë akordohen për persona juridikë tregtarë dhe prodhimtarë dhe mund të jenë kreditë për blerjen e mallit, kreditë për shitjen e mallit, kreditë për eksportimin e mallit, kreditë për importimin e mallit etj.

KONTROLLONE DITURINË TUAJ1. Nga cilat mjete miratohen kreditë

investuese?2. Cili është dallimi ndërmjet kreditit hipotekar

dhe llombard3. Në cilat raste akordohen kreditë konzorcio-

nale?


Kërkoni ne internet

ueb faqethttp//www.krediti.rs/faqs/hipotekarni-krediti/

http/www.qooqle/searchq=stanbeni+krediti

http//www.qooqle.com/=investicioni+krediti

dhe zgjerojini njohuritë tuaja.


82

Kreditë për tepricaKëto kredi bankat ua japin personave juridikë që më lehtë t’i tejkalojnë mospërputhjet kohore ndërmjet prodhimi nga njëra dhe shitja nga tje-tra anë. Sipas kësaj kreditë jepen për teprica sezonale të produkteve të gatshme, për teprica sezonale të materialeve të gatshme, për formimin e tepricave të destinuara për eksport etj.

Kreditë për destinime të tjeraPërveç kredive të përmendura për mjete qarkullimi, në punën bankare hasen përkohësisht edhe lloje të tjera të kredive afatshkurta.

Të tilla janë për shembull, kreditë kornize.Kreditë e atilla bankat i akordojnë për komitentët e tyre, të cilët i

tërheqin sipas dëshirës. Në të ardhmen kreditë e këtilla do të kenë rol gjithnjë e më të madh.

Kreditë për deponime investuese në mjete qarkullimi të përher-shme dhe të qëndrueshme, kreditë afatgjate të personave juridikëNë praktikën bankare më të njohura janë kreditë investuese në vijim:

Kreditë në mjete të përhershme Kreditë për mjete qarkullimi të qëndrueshme

Kreditë në mjete të përhershmeKreditë e këtilla përdoren për ndërtim ose për blerje të mjeteve të përher-shme. Këtu hyjnë ngritja e objekteve të reja ndërtimore ose pra rikon-struimi i objekteve të përhershme, ndërtim ose blerje të pajisjes, ngritje të plantacioneve afatgjate, investim në trajnimin e kudra, përpunimi i stu-dimeve etj.28

Kreditë për mjete qarkullimi të qëndrueshmeSë pari të rikujtohemi, ç’janë mjete qarkullimi? Mjete qarkullimi të qën-drueshme janë mjetet që janë të lidhura përgjithmonë në punën dhe me ndihmën e të cilave sigurohet zhvillimi i procesit të punës. Ato e ndry-shojnë formën e tyre nga një formë në formë tjetër për të kthehen çdo-herë në formën fillestare. Mjete të tilla janë: Paratë kesh, lëndët e para dhe materialet, prodhim në vijim, teprica e mallrave të gatshme, kërkesa nga blerësit etj.29

Kreditimi i popullsisëQarkullimi i mallrave modern është i pamenduar pa kreditim të popullsisë. Me kreditimin e popullsisë nxiten konsumimi personal, kështu edhe prod-himi i të mirave të caktuara.

Kreditimi i popullsisë mund të bëhet në dy mënyra: Përmes shitjes së mallrave të popullsisës së këstit nga ana e firmave

prodhuese dhe tregtare;

PUNA AFARISTE

Në punën bankare përkohësisht mund të takohen edhe lloje të tjera të kredive afatshkurta. Të këtilla janë kreditë kornizë. Këto kreditë bankat ua akordojnë komitentëve të tyre, që i tërheqin sipas dëshirës.

Financimi i pajisjes do të thotë vënie e saj në funksion dhe krijim të profi tit.

Financimi pra, në godina do të thotë paraqitje e kapitalit të vdekur, i cili pa pajisje nuk mund të vihet në funksion dhe nuk mund të sjell profi t.

Personat juridikë i paguajnë nevojat nga mjetet e qarkullit me mjetet e tyre të qarkullimit dhe me kreditë për mjete dhe me kreditë për mjete të tyre të qëndrueshme që i marrin nga bankat.

Ilustrimi 4.3.Shportë e konsumit

28 Trpeski L., Puna bankare, уlibri për shkollat e mesme, drejtimi ekonomik, Shkup. F. . 79.29 Njësoj cit. f. 79.

83

Përmes akordimit të kredive bankare të popullsisë.Shpeshherë firmat (prodhuese dhe tregtare) praktikojnë prodhimet e

caktuara, që kanë vlerë të lartë (mobilie, qilima, teknikë e bardhë) dhe që i kanë në tepricë t’i shesin në këste.

Në këtë mënyrë e rrit realizimin e atyre mallrave dhe arrijnë shkallë më të lartë të shfrytëzimit të kapaciteteve.

Në suaza të politikës të saj afariste, bankat vëmendje të veçantë i kush-tojnë kreditimit të popullsisë. Kjo është e logikshme, duke marrë parasysh faktin se depozitat e kursimit të popullsisë kanë kontribut të rëndësishëm në potencialin kreditor të bankës, nga njëra anë, ndërsa me faktin se kreditë bankare të popullsisë paraqesin faktor i rëndësishëm në rregulli-min e marrëdhëniet e mallrave dhe ato financare të tegut.

Bankat pothuajse i akordojnë llojet e kredive të popullsisë në vijim: а) Kredi konsumi b) Kredi strehimor.

1. Kreditimi afatshkurtër i popullsisë a) kredi konsumuesKreditë konsumues kanë vend të rëndësishëm në qarkullimin e

mallrave. Ato mundësojnë konsumim më të madh të mallrave nga fuq-ia blerëse të konsumuesve. Në këtë mënyrë me rritjen e realizimit të mallrave, përmes kredive konsumuese, mundësohet aktivitet më të madh ekonomik. Ekziston mundësi reciproke ndërmjet zhvillimin e fuqive prodhuese të një vendi dhe zhvillimin e kredive konsumuese. Vendi me shkallë më të lartë të fuqive prodhuese, roli i tij i kredive kon-sumuese është mi i madh. Kreditë konsumuese janë pjesë përbërëse е politikës kreditore të një vendi. Përderisa fondet e mallrave i tejkalojnë fondet vijuese të popullsisë, atëherë përmes politikës kreditore bankat nx-iten të japin më shumë kreditë konsumuese dhe nëse ka kushte ato të jenë volitshme.30

Kredikërkuesi, i cili don të fitojë kredi konsumi së pari në bankën duhet të dorëzojë kërkesë për kredi, që duhet ta ketë përmbajtjen vijuese: Emri, mbiemri, vlera e rrogës dhe të dhënat për firmën në të cilën punon kërkuesi i kreditit.

Gjatë vlerësimit të kërkesës për këtë kredi faktorë kryesorë janë: Karakteri i kredikërkuesit Aftësia e kredikërkuesit për pagesën me këste të kreditit

Domethënë referenti kreditor, përkatësisht banka duhet të jetë e sig-urt se kredikërkuesi ka ndjenja për përgjegjësi dhe se plotësisht dhe në kohë do ta paguajë me këste kreditin. Dhe prandaj çdoherë e kontrollon historinë kreditore e kredikërkuesit në byronë vendore dhe kredito-rajo-nale. Ndërsa byroja kreditore është institucion, i cili mban dosje për më shumë persona fizikë, për atë se a kanë marrë kredi, pastaj për të dhënat e kërkuesit të kreditit etj.

Përmes kërkesës së kreditit zakonisht zbulohet qëllimi i kërkuesit.

Kredi konsumi është kredi që bankat, kursimoret ua lejojnë konsumuesve individuale, për shkak të blerjes së mallrave dhe pagesë të shërbimeve, domethënë është i destinuar për konsumim personal.



Që ta theksoni gjatë orës së mësimit shfrytëzimin e kreditit strehimore, me përdorimin e kompjuterit hapni ueb sajtin e bankës, hapini kredi, klikoni në kredi për blerjendërtim, rindërtim dhe mbindërtim

ose rinovimi i hapësirës strehimore dhe afariste.analizoji: Shumën maksimale për shfrytëzimin e kreditit, shkallët e interesit, afati i pagesës me këste të kreditit, periudhën grejs, shpenzimet, kushtet për akordimin e kredisëZhvilloni bisedë duke shfrytëzuar paranjohuritë e nxënësve për sigurimin e kreditit (hipotekë ose kambial).simuloni kërkesë të kredisë strehimore Klikoni në kalkulator anuitet të interesit dhe njehsoni shumën e këstit, kamatën dhe shumën e përgjithshme për kthim.Procedurën e njëjtë mund ta shfrytëzoni edhe për simulimin e kërkesës për krediti konsumi.


84

PUNA AFARISTE

Banka sigurisht se do të jetë e interesuar për atë a është theksuar si të shfrytëzohen mjetet nga krediti, dhe a përshtatet qëllimi i theksuar për të cilin kërkohet krediti me politikën e shënuar kreditore të bankës etj.

Mirëpo, në rastin kur kredikërkuesi është pa dosje përkatëse, respe-ktivisht të mos ketë informacione të mjaftueshme për të, atëherë pagesa me këste e kredisë do të mund të kërkohet nga nënshkruesi-zhiranti i dytë, i cili nënshkruhet në faqen e parë e blanko kambialit, i cili dorëzohet së bashku me kërkesën për kreditin. Domethënë nëse kredikërkuesi nuk i pagojë obligimet përkatëse ndaj kontratës kreditore, atëherë referenti kreditor do ta kërkojë nga nënshkruesi i dytë, edhe pse bankierët shumë rrallë vendosin që t’i ndjekin nënshkruesit të dytë. Me rëndësi është të tregohet se mbrapa blanko kambialit ka edhe dy zhirantë, që e garantojnë kthimin e borxhit.

Që të ketë kërkesa vlerësim pozitiv ndikim të madh do të ketë stabil-iteti dhe të ardhurat e personave fizikë. Bankierët nga punëdhënësit do t’i kërkojnë të dhënat për rrogën neto e punëtorit (kredikërkuesi), të dhënat për zgjatjen e marrëdhënies punuese, të ardhurat e punëtorit, të dhënat për banimin e përhershëm të punëtorit etj.

Gjithashtu ato hulumtojnë a ka marrë kredishfrytëzuesi kredi tjetër dhe a ngre mjete nga llogari tjetër për pagesën me këste të kreditit. Nëse është kështu atëherë kjo do të ketë mosmarrëveshje nga ana e bankave për aftësinë e kredikërkuesit në kohë dhe plotësisht ta paguajë kredinë.

Ekzistojnë mënyra të rritet mundësia për marrjen e huas nga bankat, ndërsa njëri faktor pozitiv në atë fushë është që kërkuesi i kredisë të ketë pasuri, ndërmjetëson saldo të madhe depozitare në bankën, dhe nuk ka paligjshmëri për kërkesën e kredisë etj.

E lartpërmendura praktikisht sillet në atë se vlera për akordimin e kre-disë konsumues duhet të përfshijë:

Vlerësimi i faktorëve të gjendjes ekonomikë e kredikërkuesit; Qëllimi për të cilin merret krediti dhe burimet e mjeteve nga të

cilave do të kthehet i njëjti; Sjellja e mëparshme e kërkuesit, d.m.th. a i kthente paratë që i

huazonte më parë; Proporcionaliteti i zhirantëve, që e garantojnë këstin e kreditit.

Vlerësimi i kërkesës për kredinë aspak nuk është e lehtë. Shumë më lehtë e kanë personat fizikë të fshehin informacione të rëndësishme, që do të sillen për pagesën me këste të kreditit. Referenti kreditor mund të bal-lafaqohet me mosplotësime të shumta të obligimeve kreditorë te krediti konsumues, mirëpo ajo që i ndihmon t’i kontrollojë humbjet potenciale është se shumica prej tyre janë me shuma të ulta, por edhe në kambia-lin nënshkruhen më së paku dy zhirantë, të cilët e garantojnë pagesën e obligimit kreditor.31

Personi, i cili donë të fitojë kredi konsumi dorëzon kërkesë deri te banka. Në kërkesën theksohen të dhëna vijuese: Emri dhe mbiemri, adresa, data dhe vendi i lindjes, rroga mesatare dhe të dhënat në cilën firmë punon.

31 Dr.Pançe Jovanovski, Dr. Tome Nenovski, Politika kreditore, Shkup, 2006, 137-141

85

Dokumentin e këtillë e nënshkruan kërkuesi i kredisë, ndërsa e verifikon firma në të cilën ai punon. Sipas rregullës banka kërkon dy zhirantë, të cilët do të garantojnë se debitori do ta kthejë kredinë, përkatësisht se ata do ta kthejnë nëse ai nuk e bën atë.

Kërkuesi i kredisë së bashku me kërkesën dorëzon edhe blanko kam-bial në të cilën në faqen e parë nënshkruhen ai dhe zhiranti i parë, ndërsa në faqen e prapme dy zhirantët e tjerë.32

Pasi likuidatori në bankën do ta kontrollojë verifikimin e kambialit, bën llogaritje të aftësisë kreditore të kërkuesit të kreditit dhe zhirantëve. Aftësia kreditore vërtetohet me llogaritjen e 30% - 35% nga të ardhurat mujore. Në këtë mënyrë fitohet shuma më e madhe nga e cila mund të ndalohet pagesa me këste të kreditit.

Kontrata për shfrytëzimin e kredisë konsumi e nënshkruajnë personat e autorizuar nga banka dhe shfrytëzuesi i kredisë.

Me shitjen e kredisë avancohet aftësia blerëse e konsumuesve nga njëra anë, dhe nga ana tjetër shpejtohet realizimi i mallrave.

2. Kreditimet afatgjate të popullsisë

b) Kreditë strehimore të popullsisëNjë pjesë e potencialit të tyre bankat e angazhojnë dhe për akordimin

e kredive për ndërtim strehimor të popullsisë. Bankat maqedonase ofrojnë kreditë për të gjithë aktivitetet e lidhura me çështjen strehimore të popujve, blerjen e apartamentit të ri/të vjetër ose shtëpinë nga personi juridik ose fizik, blerjen e tokës ndërtimore, ndërtimin e shtëpive, rindër-tim/mbindërtim të apartamentit/shtëpisë, si dhe rinovimin. Në disa banka kreditë strehimorë akordohen deri në shumën limitare, zakonisht 100.000 euro, në disa nuk ka limit të shumës, në varësi prej aftësisë kredi-tore të kredikërkuesit.

Sigurimi – zakonisht kriteret për aplikime janë anuiteti mujor të mbu-lojë 1/3 nga të ardhurat mujore neto, ose % kur për sigurimin është ofru-ar vetëm hipotekë cilësore, që është sigurim standard për të gjitha bankat gjatë akordimit të kreditit strehimor. Në disa banka sigurim është edhe ndalimi administrativ i rrogës ose i kambialit me deklaratë të kambialit dhe dy zhirantë të aftë për kredi, të cilët nuk do të nevojiten nëse hipoteka është në vend atraktiv.

Shpenzime – të cilat do të duhet të paguhen për marrjen e kreditit stre-himor janë provizioni nga shuma e kreditit, e cila ndryshon prej 0,5% deri në 1,74% në banka të ndryshme. Më vonë shpenzimet për vlerësimin e pasurisë (rreth 2.000 denarë) polisë për sigurimin e objektit, shpërblim noterik për verifikimin e kontratës për hipotekë (100-200 euro), vërtetim nga gjykata se pasuria nuk është nën hipotekë (600 denarë), regjistrim i hipotekës në kadastër ose gjykatë.

Dokumentet e nevojshme – për blerjen, ndërtimin ose rindërtimin e apartamentit/shtëpisë dokumentacioni i nevojshëm te të gjitha bankat është në vijim: parakontratë për shitblerje e verifikuar në noter, gjithë do-kumentacioni tekniko-investues me pajtim për ndërtim dhe

32 Njësoj cit. f. 132


86

PUNA AFARISTE

mjete të nevojshme, kërkesë për kredi, kopje e kartës së identitetit, dokumente për pronësi e objektit që vihet në hipotekë (fleta e pronës, kontratë për shitblerje, fletë poseduese, lejë për ndërtim ose dokument tjetër përkatës).

Tab. 1 Kreditë strehimore

Për arsye se këto kredi shfrytëzohen për investime të qëndrueshme dhe se jepen me afat të gjatë, hyjnë në grupin e kredive afatgjatë.

Kërkuesi i kreditit dorëzon kërkesë për marrjen e kreditit strehimor. Së bashku me kërkesën dorëzon edhe dokumente përkatëse. Lloji i doku-menteve varet nga ajo a blihet apartament, ndërtohet shtëpi, ose rindër-tohet, adaptohet etj.

Pasi ta pranojnë kërkesën kreditore, referentët kreditorë, e shqyrto-jnë kërkesën vallë është e rregullt dhe a janë të dorëzuara të gjitha do-kumentet, si dhe verifikimi i tyre. Pastaj e vërtetojnë aftësinë kreditore të kërkuesit të kreditit në fund propozojnë vendim për akordim ose refuzim të kërkesës kreditore. Ky propozim dorëzohet deri te këshilli kreditor, i cili sjell vendim përfundimtar dhe me shkrim informohet kërkuesi i kred-itit. Nëse vendimi është pozitiv bëhet nënshkrimi i kontratës për shfrytëzi-min e kreditit strehimor. Në kontratën janë vërtetuar të gjitha detajet për mënyrën se si të shfrytëzohet krediti, pagesa e këstit etj.

Shërbimet profesionale të bankës përbëjnë plan pagesë me këste të kreditit. Plani i këstit e përmban gjendjen fillestare e borxhit, anuiteti i cili jepet për kuotën e pagesës, interesit dhe pjesa e mbetur e borxhit.

Mjetet e kreditit mund të përdoren menjëherë ose me këste, mund të transferohen me virman etj. Megjithatë, gjatë akordimit të kredive strehi-morë, për shkak të destinimit të rreptë të këtyre mjeteve, vihet dhe klau-zolë e veçantë në kontratën sipas të cilës mjetet transferohen në llogarinë e caktuar të shfrytëzuesit të atyre mjeteve në bankën (shitësi i apartamen-tit, firma ndërtimore etj.)

* Burimi: Оhridska banka Societe generala group, www.ob.com.mk

PERIUDHA E GREJSITShprehje angleze, e cila përdoret për shënimin e kohës, d.m.th. periudha e anulimit të fi llimit në kryerjen e çfarëdo obligimi (për sh-embull: Kreditori i lejon kreditorit kredi me periudhë të grejsit prej 5 vitesh, ndërsa kjo do të thotë se kreditori do të fi llojë ta paguajë pas 5 vite) Në këtë mënyrë kreditorit i lehtësohet pagesa me këste e kreditit pasi të fi llojë ekonomikisht të përforcohet ose aftësohet.

Vlera e pasurisë së patundshme

30.000 6.000 180,70 361

450 8, 12%

8, 12%

30.000 0 225,87

Pjesëmarrja Këste mujoreRroga e domosdoshme

ose të ardhurat e përbashkëta

Shkallët e shpenzimeve të

përgjithshme

87

KUIZ

HULUMTIM

1. Lidhi llojet e kredive sipas destinimit të tyre dhe grupin në të cilën takojnë: kreditë për prodhimin e mallrave Kreditë për nevojat e punës vijuese kreditë për qarkullimin e mallravepuna e sipërmarrjeve Kreditë për mjete të përhershme kreditë për tepricaKreditë për depozitime investuese Kreditë për mjetet qarkulluese të qëndrueshme2. Në qarkullimin e mallrave me kreditim të popullsisë nxitet _________________________dhe _________________.3. Në grupin e kredive të destinuara për popullsinë marrin pjesë:

a) Kreditë konsumuese dhe strehimorë;b) Kreditë për tepricën e mallrave.

4. Punët bankare në të cilat banka nuk paraqitet në rolin e debitori, as në rolin e kreditorit, janë:a) punët bankare individuale:b) punët bankare neutrale;

Hipoteza:Stili i jetës ka rëndësi tepër të madhe për shfrytëzimin e prodhimeve dhe shërbimeve bankare. Plani i hulumtimit:

1. Në bazë të interesit individuale, secili nxënës të zgjedh një lloj të kreditit.. Pastaj nxënësit mund t’i shfrytëzojnë shembujt në librin.

2. Secili nxënës, individualisht duke studiuar literaturë profesionale përkatëse, duhet të përgatis projekt me shkrim për mbrojtjen e problematikës.

Materiale për punë:- Literatura profesionale dhe burime të tjera

të njohurisë;- Kompjuter, internet.

Përshkrim, evidencë dhe përpunim i të dhënave

Hulumtimi duhet të prezantohet në formë të elaboratit, i cili duhet të përmbajë:

a) Pjesë hyrëse, të dhëna të lidhura për zhvillimin e kreditit;

b) pjesë kryesore, në të cilën duhet të theksohen;

- Arsyet për shfrytëzimin e kreditit konsumues ose lloj tjetër të kreditit;

- Përparësitë, karakteristikat gjatë simulimit të kreditit konsumues, të llogarit shkallë të interesit në bazë të kreditit kërkues dhe shumën e përgjithshme për kthimin e kreditit.

- pjesa e fundit me kuptime përfundimtare. Elaborati duhet të përbëhet në një anë (në ënyrë kompjuterike ose dorëshkrim). Në orën e mësimit të lexohen disa dhe të bëhet diskutim.


88

PUNA AFARISTE


DETYRA 2

1. Çfarë lloje të kredive dallojmë sipas de-sinimin e tyre?

2. Çfarë lloje të kredive investuese njeh?3. Çfarë loje të kredive akordojnë bankat e

popullsisë?

DETYRË PËR KREDITIM AFATGJATË TË SIPËRMARRJEVE:1. Sipërmarrja XY dorëzon kredi për furnizimin e 10 automjeteve transportuese, vlera lloga-ritëse e investimit është 5.000.000,00 den. Burimi i fi nancimit është: pjesëmarrje individ-uale 2.000.000,00 den. Krediti afatgjatë është 3.000.000,00 den. Në shtesë të kërkesës për kredi sipërmarrja XY e dorëzon dokumentacio-nin e plotë. Kërkesa e pranuar është e shqyr-tuar në Seksionin për kreditim investues në bankën dhe pas përpunimit të këkresës, akor-dohet kreditit në lartësi të vlerës së kërkuar sipas kushtet vijuese: shuma e kreditit është 3.000.000,00 den., afati i kthimit 8 vjet, shkalla e interesit 16% në vit. pagesa me këst e kreditit kryhet në anuitete gjysmëvjetore, interesi inter-

4. Cilat persona mund të marrin kredi kon-sumues?

5. Për cilat qëllime shpeshherë akordohen kreditë konsumuese?

kalar llogaritet për dy muaj me shkallë të in-teresit pre 12% në vit. Kreditit do të shfrytëzo-het një hershëm dhe pas shfrytëzimit të kred-itit vihet në këst, krediti është i shfrytëzuar më datë 01.10.2006.

Të përpunohet kjo:a) të sqarohet procedura për akordimin e

kredive,b) të llogaritet interesi interkalar, i cili

paguhet para se kreditit të vihet c) në përdorim,d) të llogaritet anuiteti gjymëvjetor, e) të llogaritet plani amortizues për katër

periudhat e parë.

88

1) p=12% t=2m=60dena

2) a=Z

a=3 000 000 ×

a=3000000×

a=3.000.000,00×0,11297687

a=338.930,61

ZGJIDHЈА E DETYRËS:

8989


DETYRA 2 vazhdon

a) Të sqarohet kreditimi afatshkurtër i popullsisë

- kredi konsumi;- procedurë për akordim të kreditit konsumues.- të plotësohet dokumentacioni i nevojshëm:

b) të sqarohet kreditimi afatgjatë i popullsisë - kredi strehimor;- procedura për akordim të kreditit strehimore.- të plotësohet dokumentacioni i

nevojshëm.

Dokumentacioni i nevojshëm plotësohet në librin, sepse dokumentet e nevojshme janë dhënë në shtesë të librit në faqet 108-123.

????????????????????????????????

3) 1 3.000.000,00 240.000,00 98.930,61 338.930,612 2.901.069,39 232.085,5 106.845,11 338.930,613 2.794.224,28 223.537,94 115.392,67 338.930,614 2.678.831,61 214.306,52 124.624,02 338.930,61

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

N Z(kredi) I(interesi) B(këst) A(anuitet)


90

Punët bankare neutrale

33 Koneska L. Sistemi i kontabilitetit bankar, Shkup, 2006, f. 12734 Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë, nr. 32/2001.

Punët bankare neutrale janë punë bankare në të cilat banka nuk paraq-itet as si debitor as si kreditor, por paraqitet në rolin e ndërmjetësuesit. Për këtë arsye këto punë quhen ndërmjetësuese, përkatësisht punë bankare komisionarë. Për shërbimet e kryera banka nuk inkason interes, por provizion. Punët bankare neutrale çdoherë i kryen në emër tjetër dhe për llogari tjetër ose në emër të saj, por në llogari tjetër, kështu që është tipar themelor i këtyre punëve.

Sipas këtij konstatimi, punët bankare neutrale paraqesin shumë të disa grupeve themelore të punëve bankare si më poshtë:33

1. Ndërmjetësimi në qarkullimin pagesor Bankat paraqiten në rolin e bartësve të qarkullimit pagesor.

Qarkullimi pagesor paraqitet në disa forma: qarkullim pagesor me kesh, i cili kryhet te arkat e bankave; Qarkullim pagesor pa kesh, i cili përmban transfer të mjeteve nga

një në llogari tjetër sipas urdhrit të komitentëve. Punë inkaso janë punët bankare që përbëhen nga inkasimi i letrave

të ndryshme me vlerë, instrumenteve pagesore dhe dokumenteve për llogari të komitentëve.

Për punët (shërbimet) e kryera, banka nga komitentët e saj inkason provizion.

Karakteristikat e qarkullimit pagesor në Republikën e Maqedonisë

Sipas Ligjit për qarkullim pagesor, bartësit të qarkullimit pagesor janë:

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë dhe bankat.34

Në qendrën e qarkullimit pagesor është Banka popullore e Republikës së Maqedonisë, e cila i mban llogaritë e bankave dhe llogarinë e shtetit (llogarnë trezorike).

Bankat i mbajnë llogaritë depozitare të kursimoreve, personave fizikë dhe juridikë.

Sistemi i Paguar Interbankar i Maqedonisë-SPIM paraqet Sistem për bruto barazim në kohën e duhur (RTGS-Real Timë Gross Settlement sistem). Përmes këtij sistemi procesohen pagesat e mëdha dhe urgjente.

Pjesëmarrës në SPIM mund të bëhen:

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë; bartësit të qarkullimit pagesor; Sistemet e kliringit:

а) Shtëpia e kliringit dhe

Punët bankare ndërmjetësuese janë llojet e punës bankare neutrale, të cilat banka afariste i kryhen në emër tjetër dhe për llogari tjetër. Domethënë banka paraqitet në rolin e ndërmjetësuesit. Për pjesëmarrjen e saj inkason kompensim të caktuar.

PUNA AFARISTE

9135 Koneska L.: Sistemi i kontabilitetit bankar, Shkup, 2006.

b) Deponuesi qendror i letrave me vlerë. Sistemi trezorik me llogari të vetëm të trezorit; Institucionet e tjera në pajtim me dispozitat.

Sistemi SPIM është sistem informativ me karakteristika të ndërlikuara teknike. Ai është sistemi i parë në Republikën e Maqedonisë në të cilin filluan të përdoren dokumentet në formë elektronike-të nënshkruara me nënshkirm elektronik.

Shtëpia e Kliringut Sistemi i Kliringut Interbankar ShA Shkup, është themeluar në vitin 2001, nga ana e bankave, në pajtim me Ligjin për qa-rkullim të paguar, me qëllim vërtetim dhe barazim të llogarive të pagesave të vogla ndërbankare. Pjesëmarrës në Kliringun janë të gjitha bankat e regjistruara për kryerjen e qarkullimit të paguar vendor në Republikën e Maqedonisë.

2. Ruajtja dhe administrimi me vlerat ose me punët depoje Puna depoje, rrënjët e saja i ka nga shekulli i vjetër.

Bankat merren me ruajtjen dhe manipulimin e vlerave të caktuara të komitentëve të saja. Ato kanë ndërtuar hapësira të veçanta për destinimin e tillë – trezorë (sefa). Personat juridikë në bankat shpeshherë deponojnë letra të ndryshme me vlerë siç janë kambialet, fletobligimet etj. Personat juridikë (qytetarët) shpeshherë deponojnë flori dhe stoli.

Depoja do të thotë vënie (në depozit) e objekteve të lëvizshme në bankë (para, letra me vlerë, gjëra të tjera të çmueshme me vlerë), të cilat duhet t’i kthehen atij që i ka lënë (që i ka deponuar në ruajtje).35

Gjatë punës depoje, banka obligohet se objektet e dorëzuara do t’i ruajë dhe do t’ia dorëzojë pronarit sipas kërkesës së tij në gjende të pandrysh-uar. Dpozitari obligohet t’i paguajë bankës-deponuese provizion.

Punën depoje, në tërësi e përbëjnë aktivitete, si dhe pjesëmarrjet e sub-jekteve dhe gjërave të caktuara si më poshtë:

Depozitar, person fizik dhe juridik që vë –deponon vlerë ose objekt në ruajte;

deponues, banka që e kryen punën deponuese; Depo-magazin, përkatësisht vendi i pranimit të vlerës ose objektit

të ruajtjes.

Punët depoje sipas qëllimit të deponimit mund t’i grupojmë si më poshtë:

Grupin e parë e përmbajnë vlerat, që shërbejnë për sigurimin e kërkesës bankare (përveç në bazë të llombardit) si për shembull: fletobligimet, kambialet, polisat për sigurim etj.

Grupin e dytë e përbëjnë vlertat, të cilat bankës i jepen vetëm për rau-ajtje, si më poshtë: letrat me vlerë, valutat e jashtme dhe çeqet, floriri dhe metalet e çmuara, librezat e kursimit etj.

Grupin e tretë e përbëjnë vlerat, të cilat bankës i dorëzohen me qëllim për ruajtjen dhe menaxhimin e tyre, siç janë letrat me vlerë që banka për depozitarin duhet të bëjë inkasim të kuponeve të arritura.


92

Sipas mënyrës së ruajtjes dhe disponimit depot mund të jenë të hapu-ra dhe të mbyllura, por nga kjo varet edhe përgjegjësia e bankës ndaj de-pozitarit.

Depo e mbyllur është depoja në të cilën banka materialin depo e pra-non për ruajtje dhe i cili duhet të jetë i paketuar në kasetë ose paket të kyçur dhe patjetër duhet të jetë i vulosur. Depoja e mbyllur pranohet në formë të paketimit, valixhes, sëndukut etj. Ai ruhet me çelës ose vulë. Në këtë rast banka nuk e dinë përmbajtjen e objekteve të deponuara. Në depon e mbyllur, zakonisht dorëzohen metale të çmuara, libreza të kur-simit, objekte të artit, dokumente të ndryshme etj.

Karakteristika themeore e depos së hapur rrjedh nga vet emri, ndërsa është për vlerat dhe objektet, të cilat banka i ndërmerr të hapura, për-katësisht të pavulosura dhe të paçelura. Këto mund të jenë letra me vlerë, kambiale, libreza kursimi etj., të cilat banka i pranon në ruajtje ose në ruajtje dhe menaxhim. Lloji i këtillë i deponimit, ku objektet nuk vihen vetëm për ruajtje, por edhe për menaxhim me to, banka si deponues kre-jtësisht menaxhon me objektet e vendosura. Letrat me vlerë d.m.th. efek-tet, shpeshherë janë objekt të llojit të këtillë të deponimit.

Formë e veçantë e punës depoje paraqet dhënia e sefet, përkatësisht dhënia e mureve ndarëse prej çeliku, dollapë në hapësira të veçanta të siguruara të bankës. Me nocionin sef nënkuptohen kuti çeliku, dollapë, të ndërtuara në seksione të veçanta, të cilat shërbejnë për dhënie me qira të komitentëve dhe palëve të tjerë të interesuara për ruajtjen e vlerave sendeve dhe dokumenteve. Dhënia bëhet në bazë të kushteve, udhëzimeve të caktuara të bankës dhe kontrata. Personi i interesuar dorëzon kërkesë me shkrim me të dhëna përkatëse, respektivisht të dhëna për personin që mund të menaxhon me sefin. Nëse banka e miraton kërkesën, e informon blerësin dhe i jep qelës me qira, pranim, i cili e vërteton me nënshkrim, vë-nia e numrit të sefit dhe të gjitha të dhënat për shfrytëzuesin. Përveç çelës, bankat mund të japin letërnjoftim, shifra, parullë të veçanta, që duhet të tregohen gjatë përdorimit të sefit.

Këto janë disa nga shërbimet më të vjetra, të cilat bankat ua kanë ofruar komitentëve të tyre gjatë historisë.

3. Blerja dhe shitja e letrave me vlerë, devizave, valutave dhe metaleve të çmuara Bëhet fjalë për punë bankare, që janë të përhapura në vende të zhvilluara ku ekziston tregu i zhvilluar i letrave me vlerë. Popullsia nuk është e aftë të manipulojë me letrat e vlerës, dhe prandaj këtë punë ua lë bankave.

Gjatë kësaj punë bankare, banka në emër të saj, ndërsa sipas urdhrit dhe për llogari të komitentit të saj i blen dhe i shet vlerat e caktuara në tregun financiar (tregu i parave, tregu i kapitalit ose tregut valutor). Blerja dhe shitja mund të jetë limituar (në këtë rast komitenti e cakton çmimin mbi ose nën cilin ai nuk donë të blejë ose shesë), ose e lirë (në këtë rast banka është krejtësisht e lirë në vendimin me cilin kurs ose çmim mund t’i blejë ose t’i shesë vlerat e caktuara).

PUNA AFARISTE

93

4. Dhënia e garancive dhe letrat e garancisë Kjo është punë e tillë në të cilën banka për llogari të kompanisë konkur-

ruese jep garanci se shfrytëzuesit të saj (shitës, ekzekutues të punëve ndërtimore etj.) do t’ia paguajë shumën e caktuar nëse këtë nuk e bën komitenti në afatin e përcaktuar. Kështu banka praktikisht e ndërmerr obligimin e komitentit dhe mund të ndodhë vet ta kryejë pagesën. Dhënia e garancive çdoherë duhet të mbulohet me pasurinë e komitentit. Për këtë arsye dhënia e garancive ka shumë ngjashmëri me akordimin e kreditit.

Garancia mund të definohet si punë juridike me të cilën subjekti, i cili e jep garancinë (garant) obligohet se do ta kryejë detyrën në pajtim me kontratën e lidhur e mëparshme, nëse debitori nuk e bën atë.

Garancitë bankare janë instrumentet më efikase për sigurimin e pagesave në qarkullimin pagesor, posaçërisht në qarkullimin e paguar ndërkombëtar.

Gjatë dhënies së garancive sipas rregullës marrin pjesë tre subjekte:

Urdhërdhënës i garancisë, ose debitori sipas garancisë është perso-ni që banka ia jep garancinë. Zakonisht, ai është komitent i bankës, që banka e njeh shumë mirë.

Banka, që e jep garancinë, përkatësisht garanti që i garanton shfrytëzuesit të garancisë se personi i caktuar në garancinë si urd-hërdhënës do t’i kryejë të gjitha obligimet e caktuara në garancinë në afatin e kontraktuar, përkundrazi këtë do ta bëjë vet banka.

Shfrytëzuesi i garancisë, përkatësisht kreditori, i cili përmes garan-cisë përvetëson të drejtë për kërkesë ndaj bankës, në suaza të kush-teve të caktuara në garancinë.36

Garancitë bankare jepen në formë shkrimi. Elementet më të rëndë-sishme të garancisë janë:

emri i selisë së bankës që e jep garancinë, me nënshkrime të nënsh-kruesve të autorizuar pa të cilat garancia llogaritet si pavlefshme;

emri dhe mbiemri i shfrytëzuesit të garancisë; lënda dhe shuma për të cilën jepet garancia, (në garancinë duhet

qartë të theksohet lënda për të cilën jepet garancia, emri i mallit, që duhet porositur, sasia, kualiteti, vlera, mënyra e pagesës, afatet në të cilat duhet të paguhet dhe elemente të tjera).

Kohëzgjatja e garancisë bankare. Në vet garancinë duhet theksuar koha deri sa vlen ajo.

Punët bankare individuale janë punë kryerja, e cila është caktuar për realizimin e të hyrave me përfshirjen e drejtpërdrejt të bankës në qarkullimin e mallrave, prodhimeve, dhe shërbimeve ose në transaksionet bankare.

36 Koneska L., Sistemi kontabël i bankës


94

PUNA AFARISTE

Punët bankare individualePunë bankare individuale janë ato punë bankare, të cilat banka i kryen në emër të saj dhe për llogarinë e saj. Banka i kryen këto punë me qëllim të vetëm të realizojë profit të madh. Punët e këtilla bankare janë karakter-istike për ekonominë bankare në vendet e zhvilluara. Punë bankare më karakteristike nga lloji i këtillë janë punët arbitrazh dhe spekulimet në bursë. Në punët arbitrazhit hyjnë arbitrazhi i devizave dhe i valutave. Ar-bitrazhi do të thotë sjellja e vendimit. Bankat sjellin vendim të shesin ose të blejnë deviza ose valuta dhe në këtë mënyrë të fitojnë në ndryshimin e kurseve, që ekzistojnë në bursa të ndryshme.

Spekulimet e bursës janë të ngjashme me punët e mëparshme bankare vetëm që në këto punë lëndë e shitblerjes janë letrat me vlerë. Banka i blen kur çmimi i tyre është më i ulët, ndërsa i shesë kur çmimi i tyre është më i lartë.37

PËRMBYLLJE


Nga aspekti i funksioneve të bankës të gjitha aktivitetet e saja mund t’i ndajmë në pu-nët bankare vijuese: punët bankare pasive, ak-tive dhe neutrale; Më pak të rëndësishme, por të pranishme janë punët bankare individuale.

Nga aspekti i afatizimit, punët bankare i ndajmë në punë afatgjate dhe afatshkurta.Punë bankare afatshkurta pasive janë format vijuese të mobilizimit të mjeteve fi nanciare: emisioni i parave, mobilizimi i depozitave mon-etare, emisioni i bonove të arkës dhe punët bankare ndërkombëtare. Në punët bankare afatgjate pasive bëjnë pjesë: afatizimi i depozi-tave, dhënia e letrave me vlerë dhe marrja e kredive afatgjate nga jashtë.

Punë bankare aktive quhen të gjitha punët me të cilat banka ne lloj të kreditit i shet mjetet, qe i grumbullon (mobilizon) me punët bankare

1. Ç’paraqesin punët neutrale bankare?2. Cilat janë punët – depo?

mobilizuese. Gjithashtu, Punët bankare kredi-tore ndahen në punë bankare kreditore afats-hkurta dhe afatgjate. Në kreditë afatshkurta bëjnë pjesë: krediti eskont, krediti i llogarive rrjedhëse, krediti llombard, krediti akcept, krediti rembursiv, kreditit aval. Ndërsa si lloje më të rëndësishme të punëve bankare afatg-jate aktive janë: kreditë investuese, hipotek-are dhe konzorcionale.

Bankat në vendin tonë, në suaza të poli-tikës së tyre kreditore, mund t’ju japin kreditë personave juridikë dhe popullsisë.

Kreditë e personave juridikë mund të jenë: për nevojat e punës vijuese dhe për deponi-met investuese në mjetet themelore dhe në ato qarkulluese të qëndrueshme. Ndërsa, krediti konsumues dhe strehimor akordohen për popullsinë.

3. Çfarë punë bankare janë punët e arbi-trazhit?

37 Trpeski L., Puna bankare, libër për arsimin e mesëm, drejtimi ekonomik, Shkup. f. 135

95

PUN

ËT B

AN

KA

RE

Punë

t ban

kare

pa

sive

Punë

t ban

kare

in

divi

dual

e

- Em

isio

ni i

para

ve

- Mob

ilizi

mi

i dep

ozita

ve

mon

etar

e

- Em

isio

ni i

bono

ve të

ark

ës

- Pun

ët b

anka

re

ndër

bank

are

- Dep

ozita

të

afat

izua

r a

- Dhë

nia

e le

-tra

ve m

e vl

erë

(aks

ione

dhe

fl e

tobl

igim

e)

- Mar

rja e

kre

-di

ve a

fatg

jate

ng

a ja

shtë

- Kre

diti

esko

nt

- Kre

diti

llo

mba

rd

- Kre

diti

aval

- Kre

di a

kcep

t

- Kre

di s

ipas

llo

gariv

e rr

jed-

hëse

- Kre

diti

hipo

teka

r

- Kre

diti

inve

stue

s

- Kre

diti

konz

orci

onal

- Pun

ët e

qar

kulli

mit

page

sor n

ë ve

ndin

dh

e ja

shtë

ven

dit.

- Pun

ët p

ër p

agim

e dh

e in

kasi

me

të

ndry

shm

e

- Pun

ët in

kaso

- Pun

ët e

qar

kulli

mit

depo

je m

e le

trat m

e vl

erë

- Pun

ët n

dërm

jetë

-su

ese

të tr

egje

ve

fi nan

ciar

e

- Pun

ët е

arb

itraz

hit

- Pun

ët e

inve

stim

eve

dhe

depo

zita

ve

- Pun

ë në

lidh

je

me

them

elim

in e

sh

oqër

ive,

kom

pani

ve

lizin

g, s

hoqë

rive

ak-

sion

are

me

qëlli

m të

re

aliz

ojnë

eks

tra p

rofi t

.

Punë

t ban

kare

af

atgj

ate

pasi

ve

Punë

ban

kare

af

atsh

kurt

a ba

nkar

e

Punë

t ban

kare

af

atgj

ate

aktiv

e

Punë

t ban

kare

ak

tive

Punë

t ban

kare

ne

utra

le

ndër

mje

tësu

ese

Punë

t ban

kare

in

divi

dual

e

Gra

fi kon

i 4.8

. Pas

qyrë

ske

mat

ike

të ll

ojev

e të

pun

ëve

bank

are

sipa

s fu

nksi

onev

e të

real

izim

itPUNËT BANKARE TEMA 4

97

PUNË TË TJERA BANKARE ME POPULLSINË 5Me mësimin e temës „Punë të tjera bankare me popullsinë nxënësit duhet:

Ta kuptojë thelbin e punës thesare; Të njihet me punën e arkës ditore; Ta kuptojë punën me trezorë: Ta përshkruajë mënyrën e nxirjes së librezave të kursimit dhe pag-

esën e depozitave të kursimit. Ta kuptojë mënyrën e nxirjes së llogarive rrjedhëse; Të identifikojë çeqet blanko; Ta sqarojë nxirjen e llogarive të qytetarëve: Ta kuptojë dallimin ndërmjet llogarive valutore dhe librezave të

kursimit valutore; Ta sqarojë sigurimin e valutave të jashtme efektive, riblerja e

çeqeve; Ta kuptojë nevojën nga dhënia e çeqeve dhe letrave kreditore

Bankat në vendin tonë e kryejnë qarkullimin pagesor për llogari të popullsisë.Punët për depozitat në denarë dhe kursimtarë, punët për llogaritë

rrjedhëse dhe llogaritë e qytetarëve kryhen përmes arkës së bankës.1 Qarkullimi pagesor me kesh kryhet përmes arkës. Arka paraqet hapë-

sirë ose vend në shoqërinë ku pranohen, Jepen dhe ruhen para dhe letra me vlerë.

Puna e arkës


Bankat në vendin tonë kryejnë pjesë nga qarkullimin pagesor për llogari të popullsisë.

Është e zakonshme që në bankat të ketë arka të veçanta për punë të qarkullimit pagesor dhe arkë për punë me popullsinë.

98

PUNA AFARISTE

Puna e arkës e bankave është në dy pjesë: Puna е arkës ditore dhe pune e trezorit.

Te arkat për punë nga qarkullimi pagesor të vendit kryhen pagesa të personave juridikë. Në arkat për punë me popullsinë kryhen pagesa në të holla të personave juridikë. Në arkat për punë me popullsinë kryhet blerje dhe shitje të valutave konveritbile të jashtme, punë këmbyese, pagesa dhe inkasime të depozitave të kursimit, kredi konsumuese etj.

Në trezorin ruhen: Bankënota dhe monedha, valuta të jashtme, çeqe në emër të valutës së jashtme, letra me vlerë, metale të çmuara dhe vlera të tjera.

Ilustrimi 5.1. Sporteli i bankës për punë me popullsinë

Puna e arkës ditore

Me arkë ditore nënkuptohen kryesisht punët e arkës, të cilat kryhen në bankat. Puna e arkës kryesisht i përfshin llojet e punëve vijuese:

Pranimi i parave në të holla nga qarkullimi dhe inkasime të tjera; Pranimi i pjesës themeltare nga llogaritë për shkak të kryerjes së

pagesave të caktuara, përkatësisht për shkak plotësimit të maksi-mumit të arkës në pjesë themeltare në kasë dhe pagesë në të holla

Pagesë të parave të pranuara nga qarkullimi dhe baza të tjera të llog-arisë.

Sipas rregullës punët në arkën ditore janë të ndara në punë të likudaturës dhe punë të arkës. Këto punë mund t’i kryejë një person. Gjithashtu është në bankat zakonisht ekzistojnë arka të veçanta nga qarkullimi i brendshëm pagesor dhe arka për punë nga qarkullimi ndërkombëtar pagesor.

Në arkat për punë nga qarkullimi i brendshëm pagesor kryhen pagesa sipas depozitat e kursimit, pagesa nga llogaritë dhe llogaritë rrjedhëse,

Në arkat për punë të qarkullimit pagesor ndërkombëtar kryhet blerje dhe shitje të valutave të jashtme konveribile, kryhet dhënia dhe pranimi i letrave kreditore dhe çeqe, të cilat i kushtohen valutës së jashtme etj.

Hapësirat e bankës janë të veçuara nga hapësirat e tjera dhe hyrja në arkën nuk është e lejuar për persona të tjerë, qoftë janë ato persona të jashtëm ose të bankës.

Puna me palët kryhet në kohë të caktuar, që duhet të jetë e shpallur në vend të dukshëm të arkës. Në varësi prej madhësisë së punës caktohet numri dhe lloji i arkës. Nëse madhësia e punës me popullsinë është e përhapur for-mohen të a.sh.q. arkat e veçanta për pagesa, arka për valuta etj.

Arkave u është caktuar maksimumi i parave në të holla, që mund ti mbajnë në bankën. Teprica e atij maksimumi dorëzohet në trezor.

Furnizimi i arkës me kesh Arka furnizohet me kesh në dy mënyra: me saldon në kasën e ditës së mëparshme dhe me shtesa nga trezori.

Pranimi i parave e nënshkruan arkëtari në dokument të veçantë specifi-kim. Specifikimi jepet në dy kopje. Kopja e parë-pranimi mbetet te arkëtari, ndërsa kopja e dytë dorëzohet në trezor.

Në bankat e mëdha, që kanë punë të mëdha të arkës, puna e arkës është e ndarë nga puna trezorike. Ndërsa në bankat e vogla arka dhe trezori janë të bashkuara.

Në fund të ditës punuese të arkës, arkëtari i rregullon parat sipas llojeve dhe apoenave.

99


Puna e trezorëve

Sot në arkat moderne ku përdoren vetëm kompjuterë, puna e arkës është më e thjeshtë. Arkëtari bën specifikim të parave në tre kopje, nga të cilat njëra kopje e mban për vete, tjetra në dokumentacionin, ndërsa e treta për trezorin.

Problemet ndodhin në rastin kur shuma e pjesës themeltare nuk për-puthet me gjendjen që e ka dhënë kompjuteri. Në këtë rast bëhet fjalë për deficit ose suficit në arkën.

Nëse bëhet fjalë për shumë më të ulët të deficitit, arkëtari është i detyru-ar menjëherë ta kompensojë. Nëse behet fjale për shumë me te ulet te defi-citit, arkëtari është i detyruar menjëherë ta kompensoje.

Në rast të suficitit, me procesverbal do të konstatohet si ka ndodhur i njëjti, dhe merren masa përkatëse të përgjegjësisë.

Shprehja trezor rrjedh nga fjala frëngjisht dhe në përkthim të drejtpërdrejt do të thotë pasuri. Për ndryshe, në punën bankare ka më shumë rëndësi si për shembull, arka ose zyra ku ruhen paratë dhe vlera të tjera. Megjithatë me nocionin trezor shpeshherë emërohen hapësirat e specializuara (shpeshherë nëntokësore) në ndërtesën e bankës në të cilën ruhen paratë dhe vlerat e tjera.

2Rregullorja themelore në punën e trezorëve është trezori ose arka të kenë më së paku dy bravë dhe dy çelësa të ndryshëm. Me çdo çelës udhëheq person i veçantë. Për këtë arsye me terzorin duhet të udhëheqin më së paku dy persona. Personat e atilla quhen portierë trezorike. Trezori ose arka mund ta çelin vetëm udhëheqësit të çelësave dhe ata janë të detyruar të mar-rin pjesë për gjithë kohën derisa trezori, përkatësisht arka është e hapura.

Në trezorin ruhen vlerat vijuese:

Bankënotat dhe monedhat vendore; valutat e jashtme, letrat me vlerë, metalet e çmuara dhe vlerat e tjera.

Si dorëzohen vlerat nga njëra bankë afariste në tjetër?Vlerat dorëzohen në dy mënyra ose me postë amaneti ose përmes korrierit.Dërgesa amaneti paraqet letër e vlefshme e dorëzuar përmes postës,

për të cilën posta garanton se në mënyrë të rregullt do ta dorëzojë. Që të dorëzohet vlera përmes postës amaneti, së pari jepet „urdhër për transfer të vlerave”. Pastaj bëhet paketimi i vlerës. Paketimi duhet bërë me komis-ione dhe në prezencë të udhëheqësve të çelësave. Për paketimin përdoren lloje të veçanta të thasëve.


Ilustrimi 5.2. Trezori


Me përsëritjen e materialit te ekonomisë bankare dhe sistemit bankar, bëni diskutim për produktet dhe shërbimet e shumta dhe te ndryshme, te cilat gjate historisë bankat ua kane ofruar komitentëve te saj.

100

Shpeshherë vlerat transferohen edhe përmes korrierëve. Por, kur shfrytëzohen korrierë për transferimin e vlerave, përkatësisht ndërmer-ren të gjitha masat për transferim të sigurt të dërgesës.

Hapja e librezave të kursimit

Depozita të kursimit paraqesin kursime monetare të qytetarëve, ndërsa në kushte të caktuara edhe të personave juridikë, që i investojnë në bankat, mbi shkallë të caktuar të interesit.

Paratë e investuara u kthehen investuesit - kursimtarët me kërkesën e tyre.

Për investuesit depozitat e kursimit janë një lloj të plasmanit të mjeteve fi nanciare për shkak të realizimit të përfi timit, ndërsa për bankat ato paraqesin operacione pasive në suaza të veprimtarisë së tyre të grumbullimit të mjeteve fi nanciare të lira për qëllime kreditore dhe për realizimin e interesit aktiv.

PUNA AFARISTE

Ngjashëm me pagesën e depozitave të kursimit edhe te investimi ekziston formular i veçantë për „ngritje” ku shënohen të dhënat e njëjta si dhe gjatë deponimit, investimit, shënohet shuma monetare që duhet marrë dhe bashkë me librezën e kursimit dhe letërnjoftimin dorëzohen te punëtori i sportelit.

Pagesa e depozitave të kursimit

Personi i cili donë të hapë librezë kursimi në bankë afariste, së pari duhet të plotësojë një formular që quhet „fletëhyrje” Në këtë formular investuesi i thekson të dhënat e tij personale (emri, mbiemri, atësia, datëlindja, ad-resa etj.), të deponohet nënshkrim, dhe siç është nënshkruar në fletëhyrje duhet të nënshkruhet edhe në investime dhe ngritje të tjera të librezës së kursimit.

Pasi të plotësohet fletëhyrja, punëtori i sportelit e plotëson librezën me të dhëna të njëjta. Pastaj pronari i librezës nënshkruhet në të, në të njëjtën mënyrë siç është nënshkruar fletëhyrja dhe siç do të nënshkruhet në të ardhmen duke i përdorur mjetet.

Në faqen e parë të librezës së kursimit futen të dhënat e domosdoshme sipas rreshtimit vijues:

Numri i bankës; Numri i librezës së kursimit; Emri i bankës dhe ekspoziturës, që e udhëheq depozitën; Emri dhe mbiemri i depozitarit; Adresa e saktë e depozitarit; Emri dhe mbiemri i personit të autorizuar të disponojë me librezën

e kursimit.

Në faqen e fundit nga libreza futen sqarimet më të rëndësishme dhe ud-hëzimet për depozitarin, siç janë për shembull:

Se depozitat e kursimit janë të qëndrueshme dhe të paqëndrueshme; Mënyra e disponimit me librezën e kursimit; Sqarimi në rast kur humbet libreza etj.

Si kryhet pagesa e parave në librezat e kursimit?Depozitari plotëson formular i veçantë „depozitoj denarë” në të cilin shëno-het me shkronja dhe me numra. Këtë formular bashkë me librezën, depozi-tari ia dorëzon punëtorit në sportel në bankën afariste. Punëtori i bankës i kontrollon të dhënat i numëron paratë dhe e shënon shumën përkatëse në librezën, e verifikon saldon e re, nënshkruhet dhe vë vulën e bankës.

101

Punëtori i arkës që në fillim bën mbikëqyrje të identitetit të pronarit të librezës së kursimit dhe mbikëqyrje të nënshkrimit identik më parë i deponuar.

Pas mbikëqyrjes së realizuar, punëtori i bankës e shkruan shumën që e ka përgatitur nga librezën e kursimit, llogarit dhe e shkruan saldon e r, nënshkruhet në librezën dhe vë vulë të bankës afariste.

E drejta për disponim me mjetet nga libreza e kursimit mund të trans-ferohet edhe në person tjetër. Transferi kryhet me dhënien e autorizimit. Bankat afariste zakonisht kanë formular të veçantë për autorizim, por te pronari i librezës i shënon të dhënat për personin që ia transferon të dre-jtën dhe me dorë nënshkruhet si dëshmi se ai e ka nënë autorizimin.


Shuarja e depozitës së kursimit

Depozita shuhet kur transferohet në ndonjë bankë tjetër afariste, kur të transferohet depozita me të parë në depozitë të afatizuar ose pra në rast të vdekjes së pronarit të depozitës dhe transferimi i depozitës në trashëgim-tarët.

Këmbimi i librezës së kursimit kryhet kur do të plotësohen të gjitha faqet në librezën e kursimit, kur libreza është e dëmtuar ose kur banka vendos libreza të reja që dallohen sipas formës dhe përmbajtjes.

Libreza e vjetër shfuqizohet në atë mënyrë kur vihet vula në të cilën shkruan e shfuqizuar, në çdo faqe ose shpohet çdo faqe e librezës. Libreza e shfuqizuar i kthehet pronarit.

Banka afariste pas barazimit të gjendjes së librezës së vjetër me evi-dencë jep librezë të re.

Llogari transaksioni

Në pajtim me ndryshimet e Ligjit për qarkullimin pagesor, i cili fillon me vlefshmëri nga data 01.01.2008 të gjithë klientët e bankës janë të detyruar të punojnë përmes llogarisë transaksioni, e cila patjetër paraqitet në RVLlT (Regjistrin e Vetëm i llogarisë së Transaksionit).

Llogaria e transaksionit paraqet llogari në të cilën evidentohen qarkul-limi i plotë në deviza dhe denarë për klient të caktuar, kjo do të thotë se klienti edhe më tej mund të ketë më shumë llogari në bankën, por të gjitha pagesat kah dhe nga to duhet të kalojnë përmes llogarisë së transaksionit.

Në llogarinë e transaksionit klientët e bankës mund t’i ruajnë depozitat e tyre valutor dhe në denarë, të cilat nuk duan t’i afatizojnë. Për klientët, që kanë çfarëdo produkti në bankën automatikisht hapet llogari e tran-saksionit për të cilën duhet të nënshkruajnë kontratë me bankën. RVLlT – paraqet regjistër i vetëm i llogarisë së transaksionit që e udhëheqin në Bankën popullore të Republikës së Maqedonisë, ku deri më tani evidento-hen vetëm llogari të personave juridikë, ndërsa që tani do të evidentohen edhe llogaritë e transaksionit të personave fizikë.

102

Në rast të bllokimit të llogarisë në bazë të vendimit të realizuar gjyqësor i fituar në bankë, do të bllokohet llogaria e transaksionit deri në shfuqizim të vendimit gjyqësor.

Klientët, të cilët deri më tani merrnin rrogë, pension, honorarë etj. që tani medoemos do t’i pranojnë në llogarinë e transaksionit.

Qytetarët, të cilët nga vendi ynë vendosin ose pranojnë valuta nga jashtë me të mund të veprojnë në disa mënyra:

Mund t’i shesin në ndonjë bankë afariste ose këmbimore dhe të fito-jnë denarë.

Mund të hapin llogari valutore në ndonjë bankë tonë; Mund të hapin librezë valutore të kursimit për mjetet e tyre valu-

tore. Mund të hapin librezë valutore e kursimit dhe mjetet e tyre valutore

t’i mbajnë si depozitë valutore e kursimit.

Më pas, depozitat valutore të kursimit si dhe ato të denarëve mund të investohen në bankën afariste:

Me të parë Të afatizuar a në kohë të pacaktuar me afat të anuluar; Të afatizuar a në kohë të caktuar; Me qëllim dhe pa qëllim.

Si hapet llogari valutore ose librezë e kursimit valutor?Në sportele të veçanta në bankat afariste plotësohen formulari „fletëhyrja” në të cilën theksohen emri dhe mbiemri, adresa etj. Banka i jep pronarit të llogarisë valutore një kopje nga fletëhyrja, që të ketë këqyrje në numrin dhe t’i shërbejë gjatë investimit ose ngritjes së mjeteve nga llogaria valutore.

Hapja e llogarive të valutave dhe librezave të valutave të kursimit

Qytetarëve që udhëtojnë jashtë (turistik ose afarist) bankat u japin letra kreditore. Kushti që të jepen është që qytetari të ketë përkrahje në valutën e caktuar të librezës së kursimit ose të llogarisë valutore.

Ilustrimi 5.3.Libreza valutore e kursimit

3 Gazeta zyrtare e R. Maqedonisë, numër 71, 2005.

PUNA AFARISTE

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë i vendos mënyrat dhe kushtet me të cilat do të kryhet blerja dhe shitja e mjeteve të jashtme pagesore. Në pajtim me Udhëzuesin për mënyrën dhe kushtet e shitblerjes së mjeteve të jashtme pagesore në Republikën e Maqedonisë rezidentët dhe jorezidentët në Repub-likën e Maqedonisë blejnë dhe shesin mjete të jashtme pagesore në emër të tyre dhe për llogarinë e tyre me rezidentë, të cilët janë të autorizuar për atë në pajtim me Ligjin e bankave.3 Bankat e autorizuar për kryerjen e qarkul-limit pagesor me jashtë, blejnë dhe shesin mjete të jashtme pagesore në emër të tyre dhe për llogarinë e tyre, si dhe në emër të tyre dhe për llogari tjetër. Bankat, që nuk janë të autorizuara për kryerjen e qarkullimit pagesor me jashtë,

Punët këmbimore-valutore

103

ndërsa janë të autorizuar për pranimin e depozitave financiare të per-sonave fizikë në valuta dhe punim me para të jashtme efektive, blejnë dhe shesin mjete të jashtme pagesore vetëm në emër të tyre dhe për llogarinë e tyre.

Me punët këmbimore-valutore nënkuptohet shitblerje e valutave të jashtme efektive, shitblerje e çeqeve udhëtuese, bankare dhe letrave kreditore.

Në Republikën e Maqedonisë, punë këmbyese mund të kryejnë bankat, kursimoret, shoqëritë tregtare dhe persona të tjerë juridikë që janë regjis-truar për kryerjen e punëve këmbyese dhe të cilët kanë lejë nga Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë për kryerjen e punëve këmbyese. Gazetë 53/viti 2002

Puna këmbyese kryhet në të gjithat sportele bankare ku është shpallur ngjitësi i lëshuar nga Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë. „Këm-bimorja i plotëson kushtet për punë këmbyese,,.

Në punët këmbyese kryhen punët vijuese: personat vendore dhe të jashtëm fizikë dhe juridikë mund t’ia she-

sin bankës paratë efektive të jashtme dhe çeqet e paguara në valutë të jashtme;

personat vendore dhe te jashtëm fizike dhe juridike mund t’ia she-sin bankës paratë efektive te jashtme dhe ceqet e paguara ne valute te jashtme;

personat e huaj mund të kryejnë riblerje të parave efektive të jasht-me për shumën e denarëve të paharxhuara, që i kanë fituar më parë gjatë shitjes së parave të jashtme efektive të bankës.

Në punët këmbyese në bankat personat fizikë shesin dhe blejnë para të jashtme efektive të paguara në valutë të jashtme, nëse janë në valutat: EUR, USD, GBR, CHF, AUD, e të tjerë, me përdorimin e kurseve, të cilat janë vërtetuar në listën e kursit të bankës për punë këmbyese.

Në kryerjen e punëve këmbyese personi fizik dorëzon dokumente për identifikim, letërnjoftim ose pasaport. Ndërsa, për punën e kryer këm-byese banka personit fizik i jep vërtetim.

Libreza e kursimit është dokument bankar në bazë të të cilit kursimtarët kryejnë investim dhe ngritje të parave nga bankat.

Çeku dhe letra kreditore plotësohen në dy kopje. Kopja e parë i jepet komitentit, ndërsa kopja në të cilën komitenti vërteton se e ka pranuar origjinalin ruhet në arkivin e bankës.

Me punët këmbimore-valutore nënkuptohet shitblerja e çeqeve udhëtuese dhe bankare, si dhe letrave kreditore.

Me punët këmbimore-valutoro merren bankat, kursimoret dhe këmbimoret. Pastaj ekziston listë e kursit për punën këmbyese, që përdoret për këtë lloj të transaksioneve.

Gatë pranimit të valutave të jashtme veçanërisht duhet të mbahet llogari që paraja të mos jetë falsifi kim...

Sot në qarkullimin pagesor ndërkombëtar jepen një numër të madh të çeqeve të ndryshme (bankare, udhëtuese, private).


Riblerja e çeqeveSot në qarkullimin ndërkombëtar pagesor jepen numër të madh të çeqeve të ndryshme. Bankat tona kryejnë blerje vetëm të disa llojeve të çeqeve:

Çeqet bankare Çeqet udhëtuese Çeqet private

Çeqet bankare janë më të sigurta në pamje të inkasimit të tyre. Ato janë trasuar nga një bankë në bankë tjetër dhe sipas rregullit të çekut është shënuar emri i remitentit.

Çekun udhëtues e japin bankat e jashtme ose kompanitë të mëdha turistike. Zakonisht janë në shuma të caktuara, që janë të shtypura në vet çeqet.

104

Gjatë kryerjes së blerjes së çeqeve në sportelet e bankave afariste per-sonat që kryejnë blerjen e çeqeve duhet të dinë për çfarë lloj çeku bëhet fjalë, sepse nga kjo varet inkasimi i çekut nga jashtë.

Llojet e çeqeve. Varësisht nga trasanti (dhënësi i çekut) çeqet mund të jenë: Bankare, udhëtuese dhe private.

1. Çeqet bankare. Çeqet bankare janë zhvendosur nga një bankë në bankë tjetër (e jashtme), zakonisht në vendin e njëjtë, ndërsa mun-det edhe në vend tjetër, por më rrallë. Trasanti (dhënësi i çekut) dhe trasati (paguesi i çekut) janë nga banka të ndryshme. Në çekun e bankës rregullisht është shënuar emri i remitentit (shfrytëzuesi i çe-kut). Çeqet bankare, në lidhje me realizimin e tyre janë më të sigurt.

2. Çeqet udhëtuese. Çeqet udhëtuese janë për shuma të caktuara, të cilat janë të shtypura në çekun. Gjatë blerjes blerësi e nënshkruan çekun zakonisht në këndin e sipërm në anën e majtë të personit të çekut, ndërsa gjatë dorëzimit të pagesës në bankën, ai e vë nënshkri-min e tij në këndin e poshtëm të personit të çekut. Këtu nënkuptohet se nënshkrim tjetër i shfrytëzuesit të çekut duhet të jetë i njëjtë me nënshkrimin, i cili është vënë gjatë blerjes së çekut. Gjatë lëshimit vihet data.

3. Çeqet private. Te çeqet e këtilla trasant është firmë e jashtme ose institucion, por shpeshherë person fizik.

Çeqet private i japin personat e jashtëm fizikë dhe i marrin te banka ku i mbajnë llogaritë. Çeqet private zakonisht nuk paguhen menjëherë. Ato merren me inkaso (pranimi i parave, inkasimi i parave në të holla, kjo është operacion neutral bankar që përbëhet në inkasim të letrave të ndryshme me vlerë dhe instrumente pagesore dhe dokumente për llogari të komi-tentëve, ndërsa mbi inkasimi të provizionit të caktuar) Dhe në kontrollin te banka trasat paguhen.

Blerja e çeqeve


Organizim vizite ose ftesë pjesëmarrëse nga banka me qëllim të fi tohen njohuri nga praktika për hapjen e librezave të kursimit, llogari të personave juridikë dhe fi zikë, llogari valutore dhe libreza të kursimit valutore, si dhe më lehtë të kuptohet nevoja e dhënies së çeqeve dhe letrave kreditore.

PUNA AFARISTE

Dhënia e çeqeve dhe letrave kreditore

Bankat afariste u japin çeqe ose letra kreditore qytetarëve tonë që ud-hëtojnë jashtë vendit. Kushti për të jepen çeqet ose letrat kreditore është që qytetari të ketë përkrahje në valutë të caktuar në librezën e kursimit ose llogari valutore, përkatësisht nëse udhëtimi është nga natyra afariste të ketë përkrahje të llogarisë valutore të shoqërisë.

Çeku dhe letra kreditore plotësohen ne dy kopje: Kopja e parë origji-nali i jepet komitentit, ndërsa kopja në të cilën komitenti vërteton se e ka pranuar origjinalin ruhet në arkivin e bankës.

105105


KUIZ

PËRMBYLLJE

1. Ç’paraqet puna e arkës?2. Si është ndarë pune e arkës së bankave?3. Çfarë lloji i arkave dominojnë në bankat

tona?4. Çfarë nënkuptohet me nocionin trezor?5. Cilat janë të dhënat në faqen e parë,dhe

cilat në faqen e fundit?

1. Puna e arkës është e ndarë në dy pjesë:a) hapja e llogarive rrjedhëse të person-

ave fi zikë dhe juridikë;b) punë me depozita në denarë; c) puna e arkës ditore dhe

trezorit.2. Pagesa e depozitave në denarë, pagesa

me llogari Ç‘paraqesin punët këmbimore –valutore dhe kreditë konsumuese kryhen

Bankat kryejnë pjesë nga qarkullimi pagesor për llogari të popullsisë. Punët e depozitave në denarë dhe në valutë, të llogarive rrjedhëse xhiro kryhen përmes arkës së bankës.

Puna e arkës së bankave, si një pjesë të qarkullimit pagesor karakterizohet me specifi -kime të saja.

Puna e arkës së bankave është e ndarë në dy pjesë: puna e arkës ditor edhe puna e trezorit.

Në bankat ka arka të veçanta për punën e qarkullimit pagesor vendor dhe arka për punët me popullsinë (transaksione valutore dhe në denarë). Në arkat e punës së qarkullimit page-sor vendor kryhen pagesa në të holla të perso-nave juridikë. Në arkat për punë me popullsinë kryhet blerje dhe shitje të valutave konveritbile të jashtme, punë këmbyese, pagesa sipas de-

7. Ku duhet të mbajmë kudjes gjatë pranimit të valutave të jashtme?

8. Cilat lloje të çegjeve i blejnë bankat Tona?9. Cilat kushte i vendosin bankat që të japin

letër kreditore të qytetarëve, të cilët udhë-tojnë jashtë.

në arkën për: a) Qarkullim të brendshëm pagesor;b) qarkullim pagesor me jashtë.

3. Vendi ku ruhen banknotat dhe monedhat, valutat e jashtme, letrat me vlerë, metalet e çmuara dhe vlerat e tjera, paraqesin:a) Arkë;b) Trezor

pozitave të kursimit, kreditëve konsumuese etj.Qytetarët, të cilët fusin ose pranojnë devi-

za nga jashtë ose pra qytetarët, të cilët kanë mjete të lira fi nanciare mund të hapin llogari në denarë ose në valuta në ndonjë bankë tonë, ose të hapin librezë të kursimit valutore ose në denarë dhe mjetet e tyre në denarë dhe valu-tore t’i mbajnë si depozitë kursimi.

Nën punët kombimore-valutore nënkupto-het shitblerje të valutave të jashtme efektive

Shitblerja e çeqeve udhëtuese dhe bankare, si dhe të letrave kreditore. Me punë këmbi-more-valutore merren bankat, kursimoret dhe këmbimoret.

Qytetarët, që udhëtojnë jashtë (në mënyrë turistike ose afariste) bankat u japin çeqe ose letra kreditore.


107

REGJISTRIMI I PAGESAVE ME KESH DHEPAGESAVE PA KESH

TEMA6

Me mësimin e temës Regjistrimi i pagesave me kesh dhe pagesave pa kesh, nxënësi duhet:

ta kuptojë sistemin fiskal të pajisjes për regjistrim të pagesave me kesh;

ta kuptojë rëndësinë e sistemit integral automatik për administrim; ta sqarojë rëndësinë dhe elementet e llogarisë fiskale; ta identifikojë rëndësinë dhe përmbajtjen e raportit ditor financiar; ta kuptojë pagesën pa kesh me kartela pagesore; t’i dallojë kartelat

pagesore.

letobligimet tatimore, që kryejnë qarkullim të të mirave dhe qarkullim të shërbimeve për të cilat pagesa nuk realizohet nëpërmjet bankës (pagesa me kesh), janë të detyruar të vendosin dhe shfrytëzojnë sistem të caktuar fiskal të pajisjes për regjistrimin e pagesave në të holla dhe medoemos të japin llogari për qarkullimin e kryer, përkatësisht shërbimin.1

Sistemi fiskal i pajisjes përbëhet nga: aparaturë fiskale dhe nga sistem i integruar automatik për drejtim.

1 Ligj për regjistrimin e pagesave në të holla

Sistemi fiskal i mjetit për regjistrimin e pagesave me kesh

108

Aparatura e akorduar fiskale janë të detyruar të vendosin dhe shfrytëzojnë të gjitha fletobligime tatimore që:

nënshtrohen në regjistrim tatimor, Kryejnë qarkullim të të mirave dhe qarkullim të shërbimeve në

objektet tregtare ose kryejnë tregti me shpërndarje, pagesën nuk e kryejnë në mënyrë bankare. Të atilla janë pagesat me

kesh, me kartelë pagesore, me çek, me boa etj.

Aparatura fiskale përbëhet nga:

arka elektronike me memorie fiskale; printerë fiskale; sistem elektronik me memorie fiskale për regjistrimin e qarkullimit

të derivateve të naftës me pakicë përmes mjeteve llogaritëse për sasinë dhe konsumin e karburanteve likuide (stacionet e pompave, stacionet e gazit etj.) dhe

lexues i kartelave pagesore.2

Aparati fiskal shfrytëzohet për regjistrimin e qarkullimit të përgjithshëm dhe llogaritje e shitjes të të mirave, shërbimeve dhe lartësia e tatimit. Me memorie fiskale, që mundëson kumulim jashtëzakonisht rritës, pa mundësi për anulim, si dhe ruajtje në kohë e përmbajtjes e të dhënave pa mundësi për ndryshim ose heqje. Njëkohësisht, përmes aparatit fiskal kryhet shtypja dhe dhënia e llogarive fiskale, raporti ditor financiar dhe raportet kontrolluese financiare. Funksionet e tij janë të adaptuar edhe për nevojat e shfrytëzuesit në varësi prej veprimtarisë, që e kryen, janë në drejtimit të evidencës së tij pronësore të punë materiale dhe financiare.

Sistemi automatik integral për menaxhim është sistem për komunikim të vazhdueshëm elektronik të objektit tregtar me Drejtorinë e të ardhurat publike për transferin e përditshëm automatik të të dhënave në formë të raport financiar ditor. Drejtori i Drejtorisë për të ardhurat publike jep lejë për shfrytëzimin e sistemit integral të udhëheqjes.

Kush është i obliguar të vendos dhe të përdorë aparaturë fiskale, përkatësisht lexues të kartelave pagesore?

Përmes aparaturës fi skale kryhet shtypje dhe dhënie e llogarive fi skale dhe raport fi nanciar.

Ilustrimi 6.1.Terminali POS

Me memorien fi skale mundësohet ruajtje e përmbajtjes të të dhënave pa mundësi të fshihen ose ndryshohen.

Aparati fi skal paraqet aparat i specializuar për regjistrimin e qarkullimit të përgjithshëm.

2 Ligji për regjistrimin e pagesave me para në dorë

PUNA AFARISTE

109

Arka fiskale është dokument fiskal, me të cilin vërtetohet pagesa e çmimit të të mirës ose të shërbimit i dhënë nga aparatura fiskale. 3 Arka fiskale i jepet blerësit të të mirës ose shfrytëzuesit të shërbimit në momentin e pag-esës së të mirës, përkatësisht të kryerjes së pagesës së shërbimit.

Arka fiskale përbëhet nga gjurmë kontrolluese dhe të bonit, që janë identike dhe shënohen njëkohësisht. Ekstrakti me gjurmën e bonit i jepet blerësit të të mirës ose shfrytëzuesit të shërbimit, ndërsa gjurmën kontrolluese e mban debitori tatimor. Debitori tatimor është i detyruar gjurmën kontrolluese nga llogaria fiskale ta ruajë në objektin pesë vjet nga data e operacionit të fundit.4

Elementet e llogarisë fiskale janë: Emri dhe selia e debitorit tatimor dhe adresa e objektit për qarkullimin e të mirave dhe shërbimeve, num-ri tatimor me të cilin është regjistruar për TVSH, përshkrimi dhe sasia e qarkullimit dhe e shërbimit, sipas shkallëve individuale tatimore, shumat duhet të lidhen me shkallë të saktë tatimore, eventualisht nën shuma, qarkullim i përgjithshëm që duhet të shpallet me tekstin „QARKULLIM I PËRGJITHSHËM” përshkrim i domosdoshëm të pagesave ose të pagesave të pjesshme duke përfshirë edhe pagesat me kartelë pagesore, ndërsa në llogarinë duhet të vihet edhe emri i dhënësit të kartelës pagesore, ndër-sa në llogarinë duhet vënë edhe emri i dhënësit të kartelës pagesore, të dhënat për të prishurat (kusur) nëse ka, shuma e përgjithshme e tatimit, tatim i llogaritur në shkalla tatimore, ora, data e lëshimit e llogarisë fis-kale, data duhet shpallur në një nga formatet vijuese dd/mm/vv, ora duhet treguar në format 24 orësh oo-mm, shenja fiskale mbrojtëse (logo) dhe numër regjistrimi i aparatit fiskal, tekst „LLOGARI FISKALE”.

Ç’është arka fi skale?Shumë mendojnë se bëhet fjalë për rregullim, që shtyp llogari, duke shënuar të dhëna për to dhe memorie, që shfrytëzuesi nuk mund ta fshijë dhe që është përherë e arritshme për organet e Drejtorisë për të ardhurat publike. Mirëpo, punët janë shumë të ndërlikuara. Ky sqarim është i saktë. Edhe pse në memorien fi skale në realitet shënohen vetëm fjalë, deri te ato arrihet me pagesën e procesit të përgjithshëm të shitjes, i cili duhet të kalojë nëpër kasën.

Në memorien e saj operative së pari duhet të futen të dhënat për të gjitha artikujt, që dyqani i shet, në rastin e thjeshtë, vetëshërbim, futen emrat dhe shifrat e tyre. Shfrytëzuesi mund të pranojë çfarëdo shifra, por, logjikisht është shifra e produktit të jetë e lidhur me bar-kodin e ambalazhit të tij, sepse përkundrazi puna me kasën do të komplikohet (kush mund të mbajë mend shifra në më shumë se një qind ose një mijë artikuj).

Përveç emri i produktit dhe shifra e tij në memorien operative vihet çmimi, tatimi dhe njësia e masës (g, kg, t, l, m,).

Nocioni, rëndësia dhe elementet e llogarisë fiskale

Ilustrimi 6.2.Aparati fi skal për dhënien e llogarisë fi skale

3 Ligji për regjistrim të pagesave me kesh 4 njësoj, neni 8


Hape ueb faqen fi nance.gov.mk/fi les/u8/fs_01.http:/www. fi nance.gov.mk/fi les/u8/fs_01 pdf.Shqyrtoji elementet e llogarisë fi skale. Bëj diskutim.Ose për çdo nxënës shumëzoni llogari fi skale prej letër. Jepuni detyrë nxënësve, t’i theksojnë elementet e llogarisë fi skale, numri dhe rëndësinë e tyre.

REGJISTRIMI I PAGESAVE ME KESH DHE PAGESAVE PA KESH TEMA 6

110

Nëse është bërë ndonjë gabim, si vërtetim parashtrohet llogari fi skale. Llogaria e stornuar jepet në rastin kur blerësi e kthen produktin ose llogarinë fi skale që të lëshohet storna.

Kontrollin e kryejnë inspektorët tatimorë.

Burimi: Tutunska banka (www.Nlbtb.Com.mk).

funksioni Gjendja e të dhënave të nevojshme për arti-kujt në kasën fi skale, në bazë të shitjes me paki-cë, dokumente mallrash ose lista lager.

Krijimi i dokumen-tit të mallrave me leximin e qarkul-limit nga aparati fi skal.

Dorëzimi i llogarisë keshi në aparatin fsikal.

Opsioni LlogariaDaljeArtikuj

Nëse inspektori tatimor gjatë kryerjes së kontrollit vërteton se debitori tatimor nuk ka sistem fi skal për regjistrimin e pagesave me kesh ose qarkullimin nuk e regjistron përmes aparatit fi skal ose nuk lëshon llogari fi skale bën procesverbal në të cilin e shënon paligjshmërinë.

Debitori tatimor është obliguar të monton, vë në përdorim aparaturë fi skale ose sistem të integruar automatik për menaxhim nga vet lëshimi i objektit në përdorim.

Debitori tatimor është i obliguar të vendos aparaturë fi skale për çdo vend pune prej ku kryhet qarkullimi i të mirave ose të shërbime, të cilat inkasohen me kesh.

Në objektet ku janë përfshirë një ose më shumë se një aparaturë fi skale, të dhënat nga lëshimi i çdo aparature regjistrohen në librin për raporte ditore fi nanciare.

Debitori tatimor është obliguar të udhëheq libër për raporte ditore fi nanciare.

Në rastin kur blerësi e kthen produktin ose në rastin e gabimit të pa-pritur lëshohet llogaria e stronuar. Mirëpo, vërtetim për lëshimin është llogaria e kthyer fiskale dhe vetëm në këtë mënyrë mund të arsyetohet llogaria e stornuar.

Tabela 6.1 Funksionet e aparatit fiskal

Raporti ditor financiar Raporti ditor financiar i përmban elementet vijuese të domosdoshme:

emri dhe selia e debitorit tatimor; Emri dhe adresa e subjektit për qarkullimin e të mirave dhe shër-

bimeve; numri tatimor; numri tatimor me të cilin është regjistruar TVSH-ja; qarkullimi i përgjithshëm nga dita vijuese; Qarkullimi i përgjithshëm me tatim të llogaritur, i shfaqur në

shkallë tatimore; Tatimi i përgjithshëm sipas çdo llogari e veçantë tatimore; shuma

e përgjithshme e tatimit; numri i llogarisë së vjetër fiskale e lëshuar para mbylljes; numri i përgjithshëm i llogarive fiskale që është shënuar në memo-

rien fiskale; numri i llogarive të stornuara dhe vlera e tyre e përgjithshme; numri i mbylljes; numri i restartimet e kryera të aparatit fiskal nga mbyllja e fundit; Numri i përgjithshëm i regjistrimeve të aparatit fiskal nga fiska-

lizimi i tij deri te mbyllja ditore fiskale; ora dhe data e shtypjes, ora duhet të shpallet në format prej 24

orësh: oo-mm ose oo-mm; data duhet të jetë e treguar në një nga formatet vijuese: dd/mm/vv

ose dd/mm/vv; shenja mbrojtëse logo dhe numri regjistrues i aparatit fiskal;

Funksionet e aparatit fiskal

PUNA AFARISTE

111

Me distancë prej më së paku dy vija të zbrazura, të dhëna nga tipi jofiskal paraqiten dhe mbarojnë me shtypjen e raportit ditor fi-nanciar.

Raporti ditor financiar duhet të ketë shënim, i cili do të tregojë fillimin e punës së memories fiskale e ndjekur me numrin e saj regjistrues dhe logon fiskale. Ndërsa, mbyllja ditore duhet të kryhet gjatë 24 orë nga dita punuese, dhe çdo herë duhet të shtypet letra cilirike maqedonase.

Analizat e pagesës pa kesh në vende tregohet se akoma nuk ekziston in-strument i papërfshirë për pagesë pa kesh, por e përbashkëta për të gjithë është se instrumentet pagesore, që përdoren në suaza të ekonomisë nën-shtrohen në ndryshime të shpejta. Natyra dinamike e instrumenteve për pagesë pa kesh rrjedh edhe nga inovacionet e vazhdueshme në këtë fushë. Përdorimi dominues i instrumentit (mikst i instrumenteve) në vend të caktuar është determinuar nga kushtet ligjore, afariste dhe teknologjike, si dhe nga zhvillimi historik i sistemeve pagesore të vendit. Kështu, një grup amerikan shkencëtarësh e analizuan përdorimin e instrumenteve të ndryshme pagesore në suaza të amfisëria dhe vërtetuan se, të ardhu-rat, pasuria, mosha dhe arsimi ndikojnë gjatë zgjedhjes së instrumenteve për pagesë. Në vitin 1999 në SHBA u zbatua anketë ndërmjet blerësit të benzenëve motorike, me qëllim të vërtetohet cilat faktorë ndikojnë mbi blerësit a të shfrytëzojnë kesh apo kreditë dhe kartela debitore gjatë pag-esës. Rezultatet nga anketa zbuluan se blerësit në moshë mesatare me arsim të vogël, me të ardhura të ulëta, më pak ndërmjetësojnë kartela pagesore, më shumë përdorin kesh gjatë pagesave, sesa të tjerët nga hu-lumtimi në shembullin.

Pagesat, kryesisht mund të klasifikohen si me kesh dhe pa kesh. Pag-esat pa kesh kategorizohen si pagesa në bazë të letrës dhe pagesa elek-tronike.

Përdorimi i rritur i kartelave pagesore në botë e pasqyron zhvillimin e teknologjisë së rrjetit.

Zhvillimi filloi në vitet 1980-at, duke gjeneruar bashkësi (alianca) të sistemeve të ndryshme të kartelave pagesore. Për shembull, Visa dhe Master Card, të cilat në atë kohë ishin sisteme mirë të etabluara të kar-telave pagesore në Amerikën veriore, kanë filluar negociata për bash-kimin global me rrjete në thuajse të gjitha vendet dhe rajonet në botë. Në këtë pamje të dukshme janë lidhjet ndërmjet Master Card dhe Euro card, si dhe Visa dhe Master Card. Edhe pse kartelat e këtilla ndërkom-bëtare u paraqitën në vitet e hershme të 1980-at, në Republikën e Maqe-donisë paraqitja e parë të kartelave pagesore ndërkombëtare ndodh në

Pagesa pa kesh, me kartela pagesore

Kartelat pagesore

Formën dhe përmbajtjen e librave për raportet ditore fi nanciare e nënshkruan ministri i fi nancave.

Ilustrimi 6.3.Pagesa me kartelë kreditore e terminalit POS

Ilustrimi 6.4.Kartеla pagesore


112

PUNA AFARISTE

vitin 1997. Derisa në vitin 2005, përdorimi i kartelave pagesore nga ana e popullsisë në Republikën e Maqedonisë ka rritje. Ky trend është përkufi-zuar para së gjithash nga aritshmëria e madhe dhe përdorimi i thjesht të instrumenteve të reja pagesore dhe komoditetet, që i mundësojnë (kur-simi i kohës, shpenzime etj.), ndërsa në madhësi të vogël edhe nga paraq-itja e shitjes së katalogut, shitje përmes telefonit, shitje interneti.

Kartelat mund të shfrytëzohen për terminale POS, për pagesën e mallrave dhe shërbimeve ku është shpallur shenja e kartelës pagesore. Terminali POS (Point of sale) shërben për komunikimin e bankës për shkak vërtetim për ndërmjetësimin e sasisë së mjaftueshme të parave që të kryhet blerja.

Kartelat mund të përdoren edhe për ngritjen e të hollave nga bankom-atet dhe sportelet bankare, mirëpo në këtë rast banka inkason provizion, madhësi, e cila ndryshon nga banka në bankë dhe në thelb varet nga shu-ma, sasia e parave që fitohet.

Bankomati ATM paraqet sportel elektronik, i arritshëm për shfrytë-zuesit 24 orë në ditë. Ndërmjetëson sef parash, kompjuter i lidhur me të dhënat në bazë, ekran dhe tastaturë numerike. Bankomati është aparat për dhënien e të hollave në mënyrë elektronike. Kursen kohë, ulën tur-mën dhe shpenzimet e sporteleve bankare. Banka e vendos në hapësirat e saja dhe në vend të hapur. Përdoret me futjen e kartelës kreditore ose debitore, me futjen e shifrës sekrete (PIN) dhe shumën e kërkuar. Shfrytë-zuesi komunikon me bankomatin në gjuhë amtare. Bankomatet më të reja mundësojnë këmbim valutash dhe operacione të tjera.

Me marrjen e kartelës pagesore nga banka fitohet edhe PIN kod, i cili vetëm pronari i kartelës duhet ta dijë. Në këtë mënyrë ulet rreziku, që kartela të keqpërdoret. PIN kodi paraqet fjalëkalim sekret, shpeshherë i përbërë nga katër shifra, i cili shërben si nënshkrim elektronik dhe futet në bankomatin ose POS terminalin.

Domethënë, gjatë ngritjes të të hollave nga bankomati, shfrytëzuesi përdor numër identifikues unik (PIN), që është i vetëm dhe sekret. Bankomati ka procedurë themelore për ngritjen e të hollave si më poshtë:

Futeni kartelën në vendin e paraparë me lentë magnetike e vendo-sur poshtë nga ana e djathë.

Zgjedhni gjuhën për komunikim me shtypjen e butonit përkatës; Futeni numrin PIN-it tuaj në tastaturën numerike; zgjedhni shumën, që doni ta ngreni me shtypjen e butonit për-

katës; merrni kartelën tuaj dhe merrni paratë tuaja

Nëse shfrytëzuesi tre herë një pas një me gabim e shtyp PIN kodin, bankomati e „zë rob” kartelën dhe automatikisht e bllokon. Në këtë rast duhet të paraqiteni te Shërbimi i kartelave bankare, që kartela të zhbllo-kohet.

Bankomati paraqet aparat elektronik, i cili mundëson pagesë të parave në të holla, por edhe shërbime të tjera, pa praninë e të punësuarit të bankës.

Gjatë përdorimit të kartelës në bankomatin shfrytëzuesi identifi kohet me PIN, ndërsa në terminalin POS identifi kohet me PIN dhe/ose me nënshkrim, që duhet të jetë identik me nënshkrimin e kartelës.

Pini i është njohur vetëm shfrytëzuesit të kartelës dhe është e nevojshme që me të njëjtin të veprohet rreptësisht me sekret.

Shfrytëzuesi mund ta përdor kartelën deri në vlera e saldos në dispozicion, në momentin e transaksionit, përkatësisht deri në momentin e huas të llogarisë.

Saldoja disponibël e llogarisë rrjedhëse është mjetet disponibël individuale dhe me tejkalim të lejuar.

Ilustrimi 6.5. Bankomati

113

Kartelat mund të përdoren përmes terminaleve për pagesën e mallrave dhe shërbimeve, ndokund ku eshte shpallur shenja e kartelës pagesore.

Kartela kreditore paraqet mënyrë e automatizuar të ofertës së kreditit. Sipas „Enciklopedi Britanika”, përdorimi i kartelave kreditore ka filluar në SHBA në vitin 1920. Kur disa kompani, siç janë zinxhirët hoteliere ose të karburantit, filluan t’ua japin konsumatorëve të tyre. Në fund të vitit 1930, kompanitë filluan t’i pranojnë ndërmjet veti kartelat e tyre. Sot, kar-telat kreditore na mundësojnë të blejmë pafundësisht numër të madh të produkteve.

Kartelat kreditore nuk ishin bërë çdo herë nga plastika. Në të kaluarën ato u punuan nga metali, në formë të monedhës ose pllakës, nga kanavacë ose kartoni.

Kartela kreditore (ndonjëherë përdoret shprehja kartelë me kredi rik-thyese ) është një nga mjetet për pagesë pa kesh. Përveç pagesat e mallrave dhe shërbimeve të anuluara (me këste) në vendin, me jashtë përmes inter-netit, mund të përdoret edhe për ngritjen e të hollave nga bankomate ose nga sportelet në bankë.

Te kartela me kredi rikthyese , banka i akordon shfrytëzuesit të saj limit kreditor, me të cilin shfrytëzuesi mund të ngarkohet duke paguar mallra, shërbime ose duke ngritur para nga bankomatin. Shfrytëzuesi ob-ligohet në muaj të pagojë borxh, që është shënuar në raportin mujor si „pagesë minimale” (1-10% nga shuma e borxhit, varësisht nga kontrata). Shfrytëzuesi mund papritmas të paguajë pjesë më të madhe të borxhit ose të paguajë gjithë borxhin.

POS terminali paraqet aparat elektronik i instaluar në dyqane ose në sportele bankare, i cili shërben për zbatimin elektronik të transaksioneve.

Bankomati paraqet aparat, që mundëson pagesë të parave në të holla, mirëpo edhe shërbime të tjera, pa prani të nëpunësve të bankës.

Trendi i kartelave pagesore përkufi zohet për shkak të arritjes së madhe, përdorimit të vetëm të instrumenteve të reja pagesore dhe përshtatshmërinë që e ofrojnë. kursimi i kohës, shpenzimet etj.

Rrjedhë monetare në llogari të shfrytëzuesit të kartelës kreditore me limit prej 20.000 denarë dhe shkallë rikthyese 5%.

Nga saldoja mund të hiqet interesi, që banka e përcakton në ditë për gjithë shumën e harxhuar nga kartela. Në shembullin lartë, nëse huazimi kreditor zgjatë gjithë muaj, dhe kamata është 2% në muaj, do të ishte 222,4 denarë.

1 Limit kreditor 20.000,00

2 Malli i blerë - 7.000,00

5 Harxhimi i përgjithshëm (2, 3, 4) 11.120,00

3 Pjesa themeltar e ngritur - 4.000,00

6 Shkalla rikthyese (pagesë 5%) 556,00

4 Provizioni për pjesën themeltare e ngritur 3% - 120,00

7 Saldoja (për shpenzim në muajin e ardhshëm) 1, 5, 6 9.436,00

Kartelat kreditore dhe debitore

PËRMBYLLJE


114

PUNA AFARISTE

Huazimi i përgjithshëm nuk mund ta tejkalojë limitin kreditor, nëse ndodh tejkalimi i limitit kreditor, banka mund ta refuzojë transaksionin ose të llogaris kamatë ndëshkuese.

Në shumën e kreditit të përdorur, shfrytëzuesi i kartelës kreditore pa-guan interes mujor, që shtohet në saldon e certifikatës mujore, ndërsa gjatë çdo ngritje të pjesës themeltare paguhet provizion i vetëm.

Në tregun evropian të kartelave, kundër mendimit të shumicave gjithnjë e më tepër dominojnë kartelat debitore sesa ato kreditore.

Tabela 6.2 Përparësi dhe mundësi për pagesë me kartela

Kartela debitore njihet nën emrin kartëlë bankomati. Kartela debi-tore është kartelë që banka ia lëshon pronarit të llogarisë rrjedhëse ose valutore, që me mjetet e tij të disponon pavarësisht nga koha e punës së bankës. Me kartelat debitore klienti ngre para në të holla nga bankom-ate dhe sportele të bankës, por edhe të paguajë mallra dhe shërbime në rrjetin tregtare-shërbyes, dhe sipas kësaj kjo kartelë është mjet pa kesh për pagesë. Kufizimin ditor (limitin) për harxhimin e kartelës debitore e përcakton banka, që e ka lëshuar kartelën, dhe ai është më i vogël në krahasim me kartelat kreditore, dhe shpeshherë varet nga të ardhurat e mjeteve të llogarisë bankare. Përdorimi është i thjeshtë. Pasi kartela fu-tet në bankomat, përkatësisht në POS terminalin, shfrytëzuesi duhet të kryejë identifikim me futjen e PINI-it, që përgjigjet në kartelën. Futja e rregullt e PIN-it e autorizon shfrytëzuesin për ngritjen e parave nga bank-omati ose për pagesën e mallit ose shërbimit.

Ekzistojnë edhe kartela të kobrenduara dhënës, i cili përveç banka është edhe ndonjë shtëpi mallrash, kompani ajrore, klub sportiv ose in-stitucion financiar. Ky lloj i kartelave mundëson lirime të shumta të pozi-cioneve saktësisht të vërtetuara. Qëllimi është të tërhiqen shfrytëzues me zakone konsumuese specifike.

Kartela On-lajn përdoret vetëm për pagesat përmes internetit dhe është e pamundur të përdoret për POS terminale, sepse nuk ndërmjetë-son as bono magnetike, as mikroçip.

- me vlerë ndërkombëtare;- pagesë e anuluar pa kesh me

këste në vendin dhe jashtë;- Pagesë në të gjitha vendet ku

shpallet shenja e ktartelës;- Ngritja e pjesës themeltare nga

bankomati;- pagesa të obligimeve.

- Mund të zgjidhet mënyrë për pagesë në të holla ose me këste;

- numri i kësteve varet nga shuma e harxhuar;

- Mundësi për pagimin e shpenzimeve me grejs periudhë deri në 45 ditë.

Burimi: Tutunska banka (www.Nlbtb.Com.mk).

Përparësi kryesoretë kartelës kreditore Informacionet themelore

Ilustrimi 6.6. Kartela kreditore dhe debitore

Kartela kreditore është kartelë e dedikuar për shpenzimin e parave të cilat në momentin e transaksionit nuk i kemi në llogari. Banka e huazon llogarinë e lidhur për kartelën kreditore një herë në muaj, ndërsa limiti i kartelës është i caktuar me bonitetin e klientit dhe depozita, derisa borxhi paguhet në më shumë këste mujore (kredi revolving).

Kartela debitore është kartelë e dedikuar për shpenzimin e parave deri në shumën ekzistuese të llogarisë ose deri në shumën e lejuar eventuale.

115

Bankat lëshojnë numër më të madh produktesh, që t’i tërheqin klientët. Karakteristike është që ofrohen gjithnjë e më tepër lloje të kartelave për grup të veçantë të shfrytëzuesve, si për shembull, njerëz afaristë, stu-dentë etj. Lëshimi i kartelave është i lehtë, procedura e aplikimit është e thjeshtë dhe dallohet në nuanca të vogla nga banka në bankë.

1. Kush obligohet të vendos dhe të përdorë aparaturë?

2. Kur fi llohet me përdorimin e aparatit fi s-kal?

3. A do të lajmërohet organi tatimor për bler-jen e aparatit fi skal?

4. Ç’është aparat fi skal?5. C’eshte llogari fi skale?6. Cilat janë elementet e llogarisë fi skale?7. Ç’është llogari e stornuar dhe në cilin rast

1. Fletobligimet tatimorë, që kryejnë qarkul-lim të të mirave dhe të shërbimeve, për të cilat pagesa nuk kryhet nga bankat, dety-rohen të vënë dhe përdorin a) Kartеla pagesoreb) Sistem fi skal

2. Aparaturë fi skale dhe sistem i integruar automatik për drejtimin e përmbajteve.a) bankomati b) sistem fi skal


KUIZ

jepet?8. Ç’duhet të kontrolloj në llogarinë fi skale që

ma dhanë?9. Pse bankat lëshojnë numër të madh të llo

jeve të kartelave?10. Sqarojeni përdorimin e kartelës Debitore

dhe kreditore?

3. PIN kodi paraqet:a) certifi katë e shfrytëzuesitb) shifër sekrete e shfrytëzuesit.

4. Kartela On-lajn përdoret për pagesë përmes:a) Internetinb) POS-terminalet.

5. Dhënësi i kartelës së kobrenduar mund të jetë: a) Banka popullore dhe ndonjë bankë.b) banka dhe ndonjë shtëpi tregtare.


116

SMS-informimi, risi që e futën bankat dhe mundëson kontroll të plotë dhe siguri të rritur gjatë kryerjes së transaksioneve me kartela pagesore.

Përparësitë kryesore Informacione

- për çdo përpjeke të transaksionit me kartelë pagesore arrin SMS informim në celular.

- SMS-i arrin menjëherë pas realizimit të transaksionit, si dhe informacion për shumën dhe vendin e transaksionit të reali-zuar.

- Nëse transaksioni është i pasuksesshëm, arrin SMS për përpjekje të pasuksesshme.

- Mund të fi tohet informacion për transaksio-nin që pronari nuk e ka bërë, në këtë rast

pronari e bllokon kartelën në ekspoziturën më të afërt e bankës.

- mbrojtja nga keqpërdorimi;- Transaksion i realizuar;- Mbrojtje nga kryerja e shumtë të një trans-

aksioni në POS-terminal;- vërtetim se transaksioni u realizua

Hipoteza:Stili i jetës ka rëndësi tepër të madhe për për-dorimin e kartelave pagesore.Plani i hulumtimit:

1. Në bazë të interesit individual, secili individ të zgjedhë një lloj të kartelës pagesore. Pastaj nxënësit mund t’i shfrytëzojnë shembujt në librin ose të përdorin internet dhe ueb sajtet e ban-kave të veçante.

2. Secili nxënës, individualisht duke studi-uar literaturë profesionale përkatëse, duhet të përgatit projekt me shkrim për problematikën e zgjedhur.

Materiale për punë:- literatura profesionale dhe burime të

tjera me rëndësi- kompjuter, internet.

Përshkrim, evidencë dhe përpunim i te dhënaveHulumtimi duhet të prezantohet në formë të elaboratit, i cili duhet të përmbajë:

a) Pjesë hyrëse, të dhëna të lidhura për zhvillimin e kartelave pagesore;

b) pjesë kryesore, ku duhet të theksohen;- arsyet për dukurinë e kartelave pag-

esore;- përparësitë, karakteristike të llojeve

të kartelavec) pjesa e fundit me kuptime përfundim-

tare.Elaborati të përbëhet në kompjuter ose me shkrim, të lexohen disa në orën e mësimit, të nxitet dhe zhvillohet diskutim.


HULUMTIM

PUNA AFARISTE

117

Debitorët tatimorë, që kryejnë qarkullim të të mirave dhe shërbimeve, për të cilat pagesa nuk kryhet nga bankat (pagesa me kesh),

Detyrohen të vënë dhe të përdorin sistem të caktuar fi skal të aparaturës për regjistrimin e pagesave me kesh dhe medoemos të japin llogari për qarkullimin e kryer, përkatësisht shërbimin.

Sistemi fi skal i aparaturës përbëhet nga: aparaturë fi skale dhe nga sistem i integruar automatik për drejtim.

Llogaria fi skale është dokument letre me të cilin vërtetohet pagesa e çmimit të të mirës ose shërbimit të dhënë nga aparatura

fi skale. Llogaria fi skale i jepet blerësit i të mirave ose shfrytëzuesit të shërbimit në momentin e pagesës se të mirave, përkatësisht të kryerjes së pagesës së shërbimit.

Në vitin 2005, përdorimi i kartelave page-sore nga ana e popullsisë në Republikën e Maqe-donisë ka rritja. Ky trend është përkufi zuar para së gjithash nga aritshmërinë e madhe dhe përdorimin e thjeshtë të instrumenteve të reja pagesore dhe komoditetet, që i mundësojnë (kursimi i kohës, shpenzimet etj.), ndërsa në madhësi të vogël edhe nga paraqitja e shitjes

së katalogut, shitje përmes telefonit, shitje interneti.

Kartela kreditore paraqet mënyrë e automatizuar e ofertës së kreditit të konsumuesit.

Kartela debitore paraqet kartelë, qëllim për dispozicion me paratë deri në shumën ekzistuese në llogari ose deri në shumën e tejkalimit të lejuar eventual.

Me marrjen e kartelës pagesore nga banka fi tohet edhe PIN kod, i cili vetëm pronari i kartelës duhet ta dijë. Kështu ulet rreziku kartela të keqpërdoret. PIN kodi paraqet fjalëkalim sekret, shpeshherë i përbërë nga katër shifra, i cili shërben si nënshkrim elektronik dhe futet në bankomatin ose POS terminalin.

Kartelat mund të përdoren edhe për ngritjen e të hollave nga bankomatet dhe sportelet bankare, mirëpo në këtë rast banka inkason provizion, madhësi, e cila ndryshon nga banka në bankë dhe në thelb varet nga shuma, sasia e parave që fi tohet.

Bankomati ATM paraqet spоrtel elektronik, i arritshëm për shfrytëzuesit 24 orë në ditë. Ndërmjetëson sef parash, kompjuter i lidhur me te dhënat ne baze, ekran dhe tastaturë numerike.

PËRMBYLLJE


119

EKONOMIA BANKARE ELEKTRONIKE

TEMA7

Duke i ndjekur trendet e reja dhe inovacionet e tregut, bankat në listën e tyre të gjerë të prodhimeve dhe shërbimeve të tjera krijuan edhe një shër-bim ekonomi bankare elektronike më e njohur si E-banking.

Përvojat nga vendet e zhvilluara tregojnë se banka pa sistem të zhvil-luar të ekonomisë bankare elektronike nuk do të jetë në gjendje të mbi-jetojë. Arsyeja për këtë është oferta konkurruese, përkatësisht nevoja për shërbimin më kualitet fiskal.

Arsyet, që bankat paraqiten (punojnë) në Internet janë në vijim:1. Krijimi i imazhit të bankës, e cila është në gjendje shfrytëzuesit t’iu

ofrojë zgjidhje më moderne teknologjike;2. Mundësi interaktive më të mira dhe më të mëdha. Për bankat, të cilat

në kushtet tregtare luftojnë për çdo komitent të tyre, më i rëndë-sishëm është komunikimi. Në kushte klasike banka ka komunikuar derisa zgjatë koha e punës ose përmes ndonjë sporteli informativ, që punonte vazhdimisht. Mënyra e këtillë e punës krijonte kufizime në komunikimin.

3. Mundësi dhe racionalizim të potencialit të bankës. Banka me trans-ferin e shërbimit të caktuar të internetit, i redukton shpenzimet e punës, sepse për rritjen e numrit të komitentëve, nuk duhet të hapë hapësira të reja punuese, t’i pajis dhe të punësojë nëpunës të ri. Kjo është veçanërisht interesante për rajonet geografike ku bankat nuk kanë rrjet të ekspoziturave ose kanë numër të vogël të komitentëve.

Ekonomia bankare elektronike do të thotë sigurim i produkteve bankare dhe shërbimeve me pakicë (dhe vlera të vogla) përmes postës elektronike. Produktet dhe shërbimet e tilla përfshijnë pranimin e depozitave, dhënien e kredive, menaxhimin me mjetet në llogarinë. Sigurimin e këshillave fi nanciare, pagesën e llogarive sigurimin e produkteve elektronike pagesore dhe shërbimet siç janë paratë elektronike.

120

Me internet banka mund të përfshijë sipërfaqe të madhe geografike dhe të mos hapë ekspozitura të reja, ndërsa edhe të shet numër të madh informa-cionesh, të cilat mund t’i vë në disponim të shfrytëzuesit të saj. Kjo sillet për mundësitë të shitjes dhe kreditimit sipas kushteve më të volitshme, pagesa ndërkombëtare, funksioni këshillëdhënës etj.

4. Ekonomia bankare vetëshërbyese është e dobishme sepse shfrytë-zuesi ka shërbim 24 orë në ditë, shtatë ditë në javë, ndërsa banka pa rritjen e numrit e të punësuarve punon 24 orë në ditë.

5. Banka me paraqitjen e saj në internet e vërteton mundësinë e saj konkurruese dhe zhvillimin e saj, si firmë e ngurtë stabile dhe në mënyrë teknologjike e avancuar.

Ekonomia bankare elektronike karakterizohet me përdorim të vetëm, funksionalitet, siguri, kushte të volitshme për përdorim. Përveç kësaj mundëson kursim kohe dhe para duke përdorur shërbimet e bankës në çfarëdo kohë, në çfarëdo vend ku mund të hap faqen e internetit.

E-bankë mund të përdorin të gjithë ata që kanë hapur llogari në bankën;

autorizim për E-bankë mund të kryhet në sportelet e bankës me plotësimin fletëhyrjes.

mundëson kontroll të gjendjes, shqyrtim i qarkullimit, transfer të mjeteve, pagesë të llogarive dhe shqyrtim të konsumimit të kartel-ave pagesore;

këto shërbime arrihen përmes internetit (WEB) dhe celulareve (SMS);

shërbimet janë të afrueshëm 24 orë, pa marrë parasysh kohën e pu-nës në sportelet e bankës.

Raporti elektronik paraqet shërbim, që u mundëson klientëve hyrje në llogaritë të tyre përmes internetit. Ndërsa, shërbimet informative që mundësohen përmes shërbimit të raporteve elektronikë janë: qarkullimi i llogarisë, gjendja dhe raporti i llogarisë (vetëm për persona juridik).

Lidhje komunikative ndërmjet bankës dhe komitentëve të saj.Çudirat e teknologjisë kompjuterike moderne shkaktuan revolucion

teknologjik te bankat. Ato i aftësuan bankat t’i ulin shpenzimet për tran-saksionet e tyre përmes vënies së lidhjes interaktive me komitentët me ndihmën e mjeteve elektronike. Për këtë shkak, në dy dekadat e fundit flitet për krijimin dhe për zhvillimin e ekonomisë bankare elektronike, si varg më i lart i zhvillimit të industrisë bankare dhe në afrimin e bankave deri te komitentëve.

PUNA AFARISTE


Në fi llim të orës së mësimit, me qëllim që ta shfrytëzoni paranjohurinë të nxënësve për pagesën me kesh dhe pa kesh, përgatitni fl etë pyetëse dhe jepuani nxënësve dhe ndajini në grupe nga 5 nxënës, stimuloni përgjigje të pyetjeve për pagesën pa kesh. Në fund të orësme ndihmën e kompjuteritdhe internetit shkollor hapni ueb faqe të ndonjë banke, shqyrtoni mundësitë të ekonomisë bankare elektronike. Bëni diskutim për përparësitë që i ofron ky produkt bankar, dhe kush mund ta përdor.

Ekonomia bankare paraqet përpjekje për bashkimin e teknologjive të ndryshme. Hapi i parë drejt ekonomisë bankare elektronike ishin bankomatet.

Njëra nga komponentët kryesor të ekonomisë bankare elektronike është pagesa elektronike.

Kush mund ta përdorë E-banking?

Cilat mundësi i ofron banka?

121

Njëra nga format e lidhjeve interaktive (on-line) është sjellja e automateve, të cilat paraqesin një lloj filiali, përmes të cilave banka mund të kryejë një sërë operacione rutinore me komitentë të veçanta. Bankat janë të interesu-ar për zhvillimin e atyre makinave sepse ato i ulin shpenzimet dhe e rrisin profitabilitetin.

Ulja e shpenzimeve telekomunikative shkakton zhvillim të ekonomisë bankare vendore (home banking). Bëhet fjalë për lidhje kompjuterike ose telefonike të komitentëve të bankave me kompjuterin e tyre për shkak të kryerjes së transaksioneve përkatëse. Komitenti i kryen transaksionet e tij nga shtëpia e tij ose nga zyra e tij, ndërsa banka ka shpenzime më të ulta për kryerjen e këtyre transaksioneve sesa komitenti, i cili do të vijë në bankë me qëllim të tillë. Hyrje deri te sistemi për ekonomi bankare elektronike mund të fitojë secili klient i

Ueb faqja (interneti)Ju nevojitet adresa e bankës së cilës mund t’i qaseni nga cilido vend i botës.

Ju mundëson kushtet vijuese:1. emri dhe fjalëkalimi-mbikëqyrja e gjendjes, qarkullimi i llogarisë,

marrja e raportit dhe qarkullimi i kartelave pagesore;2. Pagesë me përdorimin e CD-së, certifikatë personal;3. Pagesa e urdhrave sipas dëshirës e shfrytëzuesit.

Udhëzim për përdorimin e ueb aplikimitAplikimi i ekonomisë bankare elektronike për popullsinë është vetëm on-line, kështu që do të thotë para së gjithash patjetër duhet të lidheni në in-ternet dhe qasni përmes sajtit të bankës.

Nëse paraqiteni për herë të parë procedura është kjo:

patjetër duhet të zëni pozicion në link „hyni këtu për aktivizimin e urdhrit tuaj,,

Nga banka përveç paketën shfrytëzuese e merrni edhe emrin shfrytë-zues dhe kodin aktivizues, të cilin e përdorni vetëm herën e parë për aktiv-izimin e urdhrit tuaj. Në njërën fushë e shkruani emrin tuaj e fusni kodin aktivizues, që e morët nga banka.

Emrin tuaj shfrytëzues që e morët nga banka dhe fjalëkalimin, të cilin vet e përgjithësuat do t’i përdorni gjatë çdo hyrje të aplikimit.

Fjalëkalimi duhet të përmbajë 7 karakterë ose të paraqes kombinim të shkronjave të mëdha dhe të vogla edhe më së paku 2 shifra.

Hyrja me emër shfrytëzues dhe fjalëkalimi Me përdorimin e emrit tuaj dhe fjalëkalimin tuaj hapet dritare, që i përm-ban llogaritë tuaj, si dhe informacionet nga pagesa.

Në menynë pagesë është i afrueshëm opsioni për pagesën e llogarive. Këtu mund t’i paguani llogaritë, që banka jua ofronte.

EKONOMIA BANKARE ELEKTRONIKE TEMA 7

Ekzistojnë disa sisteme për transferin elektronik të parave, që përdoren sot, ndërsa përveç bankomatet i përfshijnë edhe kartelat kredito-debitore dhe sisitmet Point of Sale (POS) për transfer elektronik të parave në vendin e shitjes.

Banka (person fi zik ose juridik), i cili ka hapur të paktën një llogari në bankën.

Klienti, i cili do t’i përdorë shërbimet e sistemit për ekonominë bankare elektronike duhet të plotësojë aplikim për hyrje deri te sistemi.

Nëse klienti do ta përdorë shërbimin e transaksioneve elektronikë duhet plotësuar formular për marrjen e certifi katit të kualifi kuar digjital.

Ilustrimi 7.1.Ekonomia bankare elektronike

122

PUNA AFARISTE

Kontrolli i gjendjes së llogarisëNë menynë Shqyrtim i llogarisë, aktivizoni opsionin Qarkullim në periudhë. Klikoni në fushën „periudhë,, ku hapet mundësi të kontrolloni vallë urdhri është kryer dhe të merrni qarkullim të llogarisë suaj për çfarëdo periudhë.

Pagesë me përdorimin e CD-veE domosdoshme është të instalohet CD në kompjuterin tuaj. Transaksio-net, që mund t’i përdorni me certifikatë digjitale, përkatësisht CD janë urd-hër për transferin dhe pagesën.

Posaçërisht më e dobishme në këtë plan është puna bankare, e cila ba-zohet në internet. Lidhja komunikuese ndërmjet bankës dhe komitentëve të saja bëhet përmes rrjetit të hapur komunikativ. Interneti vë dinamikë në industrinë bankare dhe i ndryshon rregullat për ofertën e shërbimeve fi-nanciare të komitentëve. Me përdorimin e tij komitentët kanë mundësi 24 orë në ditë të komunikojnë me bankën e tyre dhe t’i kryejnë transaksionet e tyre financiare.

Ekonomia bankare elektronike, në realitet do të thotë gjithë komu-nikim me klientët bankat ta kryejnë përmes postës elektronike. Urdhrat, certifikatat, raportet prej letre,e-banka i dorëzon dhe i merr nga klientët e saj përmes teknologjisë informatike dhe telekomunikimet, përkatësisht përmes internetin, celularet ose mediume të tjera elektronike.

Të gjitha këto risi në kryerjen e transaksioneve bankare kushtuan paraq-itje të bankave elektronike. Vjen deri te eliminimi i kontekteve fizike ndërm-jet bankave dhe komitentëve. Bankat e këtilla kanë marketing agresiv me qëllim ta shpejtojnë zhvillimin e tyre dhe munden t’u ofrojnë komitentëve shërbime të lira për shkak shpenzimet e ulëta të punës.

Faza e aplikimit. Hyrje deri te sistemi për ekonomi bankare elektronike mund të ketë secili klient, person juridik ose fizik, që ka hapur të paktën një llogari në bankën. Klienti, i cili do t’i përdorë shërbimet e sistemit për ekonomi bankare elektronike duhet të plotësojë aplikim për hyrje deri te sistemi për ekonomi bankare elektronike dhe i njëjti të nënshkruhet dhe verifikohet me vulë nga personi i autorizuar i subjektit juridik (për persona juridikë) ose e nënshkruar nga pronari i llogarisë (për persona fizikë). Nëse klienti do ta përdor shërbimin e transaksioneve elektronike duhet të plotësojë formular për marrjen e certifikatës së kualifikuar digjitale. Certifikata digjitale mund të vlerësohet si letërnjoftim digjital sepse përmban të dhëna për shfrytëzuesin e certifikatës dhe të dhëna për lëshuesin e certifikatës.

Banka pasi të pranojë aplikimet, pronarin e identifikon me letërnjoftim të vlefshëm ose pasaportë të aplikimit.

Emrin shfrytëzues dhe fjalëkalimin banka duhet ta shtyp dhe në zarf t’ia dorëzojë klientit bashkë me kontratën për rregullimin e të drejtave recip-roke dhe të obligimeve dhe udhëzim për përdorimin e sistemit për eko-nomi bankare elektronike.

Që të mbyllet përdorimi i ndonjë shërbimi në sistemin e ekonomisë bankare elektronike, shfrytëzuesi duhet të plotësojë dhe nënshkruajë formu-lar për mbylljen e shërbimeve të sistemit të ekonomisë bankare elektronike.

Emri shfrytëzues dhe fjalëkalimi sigurojnë hyrje të sigurt deri në sistemin për ekonominë bankare elektronike.

Ekonomia bankare elektronike do të thotë sigurim i produkteve bankare dhe shërbimeve me pakicë (dhe vlera të vogla) përmes postës elektronike. Produktet dhe shërbimet e bankës përfshijnë: dhënien e kredive, menaxhimin e mjeteve të llogarisë, pagesën e llogarive përmes postës elektronike dhe sigurimin e produkteve dhe shërbimeve të tjera elektronike pagesore, siç janë paratë elektronike.

Nocioni para elektronike dedikohet për mekanizimin pagesor i themeluar mbi pagesën ose vlerën e shënuar, ndërsa shërben për kryerjen e pagesave përmes terminaleve në vendin e blerjes, për transferin e drejtpërdrejt të dy aparateve, ose për transfer përmes rrjetit të hapur kompjuterik siç është interneti.

Certifi katë digjitale është nënshkrimi dhe i njëjti mund të kuptohet si letërnjoftim digjital, sepse përmban të dhëna për shfrytëzuesin e certifi katës dhe të dhëna për lëshuesin e certifi katës.

Transaksioni elektronik është shërbim, që u mundëson klientëve të kryejnë transaksione pagesore përmes postës elektronike (internet).

123

Nëse personi i autorizuar nuk menaxhohet në pajtim me rregullat afariste të përgjithshme dhe të veçanta, banka ka të drejtë ta ndalojë hyrjen deri te shërbimeve dhe kështu duhet ta informojë shfrytëzuesin.

Shitja përmes internetit është një nga segmentet zhvillimorë të përdorimit të tij. Zhvillimi i shpejtë i informatikës, rrjetet kompjuterike dhe arritsh-mëria deri te numri gjithnjë e më i madh të shfrytëzuesve drejtpërdrejt ndikon në zakonet e konsumuesve të evoluojnë, përderisa ndonjëherë kon-sumuesi detyrohej të vizitojë qendra të ndryshme tregtare në kërkim të produktit të nevojshëm

Përparësitë- koha e pacaktuar 24/7- pjesëmarrja e drejtpërdrejtë në tregun global botëror, arritsh-

mëria e produkteve dhe shërbimeve nga bota;- shpenzime të ulëta për çeljen dhe mirëmbajtjen e vendit shitës

(nuk nevojiten lokale të shtrenjta dhe hapësirë tjetër të magazi-nës, numër i vogël i të punësuarve etj.) ;

- eliminimi i ndërmjetësuesve dhe hyrja e drejtpërdrejtë e klientëve;

- promovimi i lirë dhe efi kas dhe ankesë të produkteve dhe shërbimeve, si edhe të vet tregtarit, d.m.th. shitësit, dhe duke falënderuar marketingut të drejtpërdrejtë përmes komunikimi elektronik.

E-Tregtia


Në fund të orës demonstro shembull për E-tregti të kompjuterit:.

Përshkruajini përparësitë e E-tregtisë;Përcaktoni produkt, që doni ta leni;vërtetoni si mund ta bëni atë:simuloni shitblerje.

Ilustrimi 7.2 Elementet e e-tregtisë

KOMPJUTER

KARTELA PAGESORE

INTERNET


124

PUNA AFARISTE

Karakteristika e ekonomisë bankare elektronike është vënia e transferit elektronik të mjeteve. Instrumentet pagesore të bazuara në letër gjithnjë e më tepër reduktohen dhe shkarkohen nga përdorimi, ndërsa në përputhje me këtë rritet përdorimi i instrumenteve pagesore të bazuara në elektroni-kën. Transaksionet elektronike kryhen me shpejtësi tepër të madhe, në lidhje me metodat e mëparshme të përdorura. Ekonomia e transaksioneve elektronike kushton reduktim të çmimeve të tyre në lidhje me shërbimet bankare që kryhen në mënyrë konvencionale.

Përveç vënies e automateve (automated teller machines-ATM), më tej për lehtësimin dhe shpejtësimin e tregtisë, bankat vendosin sis-teme elektronike (point os sale-POS ose elektronic funds transfer at the point of sale- EFTPOS) për pagesë të mallit të blerë në dyqanet. Me përdorimin e kartelave elektronike të konsumuesve, përmes ter-minaleve që vendosen në dyqanet, me qendrën kompjuterike të bankës kryhet transfer elektronik të parave nga llogaria e blerësit në llogarinë e dyqanit. Në këtë mënyrë, kompanitë tregtare shumë shpejtë mund të dis-ponojnë me mjete të grumbulluara nga tregu ditor.

Pagesa elektronike në shitje me pakicë paraqet pagesë e mallit të blerë në vend, përmes postës elektronike. Që të funksionojë ky sistem pat-jetër duhet objekti i shitjes me pakicë të ketë terminal përkatës, të cilin konsumuesi e aktivizon me kartelë, duhet të ekzistojë sistem i sigurt i ko-munikimit ndërmjet objektit të shitjes me pakicë dhe bankës, si dhe ndër-mjet vet bankat. Me nënshkrim elektronik nënkuptohet varg të dhënash në formë elektronike, të cilat përmbahen ose logjikisht janë të lidhura me të dhëna të tjera në formë elektronike. Detyrohet për vërtetim të autencitetit të të dhënave dhe për vërtetimin e identitetit të nënshkruesit.

Sistemi i ekonomisë bankare vendore është një lloj i ekonomisë bankare vetëshërbyese, që u zhvillua për sektorin e popullsisë. Format e vjetra (dhë-nia e urdhrave të nëpunësit bankar përmes telefonit ose dhënie urdhrit përmes kompjuterit të bankës, gjithashtu përmes telefonit) të ekonomisë bankare vendore pothuajse mund të shpërfillen. Në kushtet e sotme tele-foni kryesisht përdoret për vënien e lidhjes së modemit me kompjuterin e bankës, ndërsa çdo gjë tjetër kryhet përmes kompjuterit të shtëpisë (dhë-nia e urdhrit të kompjuterit të kryejë transfer të mjeteve, ta tregojë gjend-jen e llogarisë, ta llogarisë tatimin etj.

Sistemi i ekonomisë bankare të zyrës, gjithashtu është një lloj i ekono-misë bankare vetëshërbyese e zhvilluar për nevojat e personave juridikë. Personat juridikë vëmendje të veçantë kushtojnë në menaxhimin financiar. Pa informacione siç janë gjendja e llogarisë, rrjedha e pjesës themeltare, të ardhurat dhe të dalat, lartësia e shkallëve të interesit, mundësitë për tejkalimin etj.

Transferi elektronik është sistemi, që themelohet në trensferin e dre-jtpërdrejtë të mjeteve nga llogaria e debitorit, në llogarinë e kreditorit.

Transferimi i mjeteve financiare përmes postës elektronike

125

Me përdorimin e teknologjisë elektronike mundësohet pranimi, dërgimi dhe ruajtja e të dhënave në formë elektronike, si krijimi i nënshkrimit elek-tronik. Përdorimi i nënshkrimit elektronik në qarkullimin pagesor bëhet nevojë e domosdoshme.

Për këtë arsye si dhe për shumë arsye të tjera paraqitet nevoja për mbikëqyrjen e të dhënave, mesazheve dhe teksteve autentike dhe të veri-fikuara. Kjo sot në botë bëhet me nënshkrim elektronik. Nënshkrimi elek-tronik e ka të njëjtën fuqi dhe rëndësi si dhe nënshkrimi me dorë në letër.

Me nënshkrim elektronik nënkuptohet varg të dhënash në formë elek-tronike, të cilat përmbahen ose logjikisht janë të lidhura me të dhëna të tjera në formë elektronike.

Nënshkrimi elektronik dedikohet për vërtetimin e autencitet të të dhënave dhe për vërtetimin e identitetit të nënshkruesit.

Të dhënat për nënshkrimin elektronik paraqesin të dhëna të veçanta gjatë krijimit të nënshkrimit elektronik, si për shembull kodet ose çelësat private.

Cilat janë efektet më të rëndësishme të teknologjisë për bankat? Së pari, teknologjia e fortë kompjuterike çon kah rritja e konkurrencës së përgjithshme mes bankave dhe institucionet e tjera financiare. Së dyti, teknologjia elektronike çon kah zhvillimi i madhësisë së ekonomisë. Kjo e rrit produktivitetin në punën e bankave dhe i ulën shpenzimet, kështu që

Përparësitë dhe sistemi i sigurt i ekonomisë bankare elektronike

Nënshkrimi elektronik Në formë elektronike, që përmbahen ose logjikisht lidhen me të dhëna të tjera në formë elektronike. Detyrohet për vërtetimin e autencitetit të të dhënave dhe për vërtetimin e identitetit të nënshkruesit.

Certifi katë digjitale është nënshkrim elektronik dhe i njëjti mund të kuptohet si letërnjoftim digjital, sepse përmban të dhëna për shfrytezuesin e certifi katës dhe të dhëna për lëshuesin e certifi katës.

Transaksioni elektronik është shërbim, që u mundëson klientëve të kryejnë transaksione pagesore përmes postës elektronike (internet).

Ilustrimi 7.3. Transaksion elektronik me nënshkrimin elektronik


126

PUNA AFARISTE

krijon mundësi për ofertën e shërbimeve më të lira për komitentëve. Nga ana tjetër, kjo krijon mundësi të kompensohen shpenzimet e lartë për vënien e ekonomisë bankare elektronike, të cilat përkundrazi, do të vepronin në drejtim të reduktimit të profitabilitetit të bankës. Së treti, teknologjia e re informatike çon kah ndryshime organizative të bankës. Ajo i nxit proceset e lidhjes dhe bashkimit të bankave. Teknologjia e infor-matikës moderne, çon kah ristrukturimit ose kah kooperativa mes banka-ve, kompanitë telekomunikative dhe kompanitë të softuerit. Kjo teknologji çon drejt kontratat bashkëpunuese ndërmjet bankave në lidhje me vër-tetimin e standardeve teknologjike për vënien e instrumenteve të reja për pagesë. E katërta, rejtingu kreditor i bankave që e pranuan dhe përdorin teknologjinë e re në mënyrë konsiderueshme është më i madh nga ai i ban-kave konvensionale etj.

Shembull i mirë për këtë trend paraqet evoluimi i problemit të sigurim-it. Sigurimi gjatë kohë paraqet moment kritik në zhvillimin e tregtisë elek-tronike. Mirëpo, sigurimi i zvogëluar nuk e ndalojë zhvillimin dhe rritjen e shpejtë, por megjithatë u rrit vetëdija nga standardet e nevojshme. Ekzis-ton mendim i përgjithshëm se kriptografia me përdorimin e çelësit publik jep bazë konceptuale për zgjidhjen e këtij problemi.

Një nga elementet kyçëse për funksionimin e suksesshëm të ekonomisë bankare elektronike është siguria e pagesës. Kjo u mundësua me përdori-min e çelësat publikë dhe private dhe me nënshkrimin elektronik, i cili ka rëndësi të njëjtë si nënshkrimi me dorë

Emri shfrytëzues dhe fjalëkalimi sigurojnë hyrje të sigurt deri te Sistemi për ekonominë bankare elektronike. Kur do t’i dorëzohen shfrytë-zuesit emër shfrytëzues dhe fjalëkalim, këshilltari për klientë e këshillon ta ndërrojë fjalëkalimin gjatë hyrjes së parë në sistemin. Shfrytëzuesi individ-ualisht përgjigjet për ruajtjen e sigurt të emrit shfrytëzues dhe fjalëkalimit nga momenti i pranimit të tyre.

Certifikata digjitale ofron siguri plotësuese në sistemin e ekonomisë bankare elektronike dhe e këmben nënshkrimin fizik. Certifikata digjitale është e incizuar në kartelë çip (smart kartelë), e mbrojtur nga keqpër-dorimin e mundshëm d.m.th. vet kartela bllokohet gjatë tre përpjeke e pa-suksesshme për futjen e fjalëkalimit, d.m.th. pas tre futjeve të gabuara të fjalëkalimit.

Banka mund të refuzojë hyrje deri te shërbimi certifikata elektronike të secilit person, veprimet, të cilat janë kundër dispozitat ligjore, procedurat e përgjithshme për shfrytëzimin e shërbimit ose në rast kur vet veprimet e rrezikojnë sistemin e sigurisë.

127

Ekonomia bankare elektronike për persona juridikë mundëson kryerje të thjeshtë dhe të sigurt të shërbimeve bankare përmes çfarëdo kompjuter i lidhur me internet. Mundëson kryerje të shpejtë dhe të sigurt të trans-aksioneve elektronike (pagesë pa kesh) me përdorimin e teknologjive për mbrojte të të dhënave dhe me përparësi shumëfishte në lidhje me mënyrën klasike të kryerjes së qarkullimit pagesor në vendin dhe me jashtë.

Për kë është dedikuar?Për të gjithë që duan të kursejnë kohë dhe mjete dhe t’i kryejnë punët bankare në mënyrë bashkëkohore, thjeshtë, sigurisht dhe shpejt, 24 orë në ditë 7 orë në javë.

Tabela 7.1. Karakteristika e e-bankës

Për nivelin e lartë të sigurimit në punën elektronike, bankat sigurojnë teknologji moderne me standarde më të larta të sigurisë sipas kriteret botërore.

Të gjitha të dhënat që i këmbejnë shfrytëzuesi dhe banka shifrohen. Shfrytëzuesi identifi kohet përmes emrin dhe fjalëkalimin e tij, si dhe përmes fjalëkalimin e vetëm (OTP- One Time Password), i cili gjenerohet me ndihmën e TOKEN-it.

Token paraqet aparat elektronik për gjenerimin e fjalëkalimeve me një përdorim. Fjalëkalimi, i cili gjenerohet me token përdoret vetëm një herë ose për një hyrje. Që të gjeneroni fjalëkalim me token, së pari

Fusni kartelë identifi kuese Visa Elektron në token-in, ndërsa më pas futet numri i PIN-it, i cili shfrytëzohet gjatë ngritjes të pjesës së përgjithshme nga bankomati dhe gjatë pagesës në dyqanet.

Ilustrimi 7.3. Token

Burimi: Tutunska banka-Shkup (www.nlbtb.gov.mk]

- Kursimi i kohës – hyrje deri te mjetet nga cilido vend, 24 orë në ditë 7 ditë në javë përmes kompjuterit ose celu-larit.

- Siguria - maksimalisht e mbrojtur me teknologji më moderne për mbrojtjen e të dhënave;

- Përshtatshmëri - çdo shër-bim i ofruar nga banka mund të përshtatet në nevojat specifi ke të shfrytëzuesit;

- reduktimi i shpenzimeve - me përdorimin e transak-

sioneve elektronike në mënyrë të konsiderueshme reduktohen shpenzimet e shfrytëzuesit.

Hyra e thjeshtë – deri te mjetet e bankës nga vendi i

punës ose nga shtëpia;- komunikimi me bankën - kur do herë nga cilido vend; - Shqyrtimi i gjendjes dhe

transaksioneve - nga lloga-ritë në denarë dhe valutore;

- Shërbimi i shpejtë, i sigurt dhe cilësor;

- menaxhim më të suksesshëm me mjetet në bankë

Përparësitë kryesore Informacionet themelore


128

PUNA AFARISTE

1. Hyrje deri te sistemi për ekonomi bankare elektronike:a) mund të marrë secili klient i bankësb) nuk mund të marrë secili klient i bankës.

2. Shërbimet informative, për qarkullimin e mallit dhe gjendes, certifi katën mund tam-arrin: a) nga shtëpia ose nga zyra b) vetëm në bankat.

3. Filialet e bankës, përmes të cilave komi-tentët e bankës mund të kryejnë një varg operacionesh (ngritje të pjesës themelt-

Transferi elektronik i mjeteve është më i gjerë nga nocioni ekonomi bankare elektronike sepse përveç transferi dhe informacioneve të vlerave e përfshin edhe transferin e mjeteve, që kontrollohet në transformimin e formave të ndryshme të aktivit fi nanciar. Duke marrë parasysh faktin a paraqitet letër ose vetëm shënim elektronik në cilëndo fazë nga kryerja e transaksionit, dallojmë:transfer tradicional i mjeteve (i gjithë transaksionie karakteri-zon përdorimin e letrave dhe kontaktin fi zik);

KUIZ


are, certifi katë, gjendje të llogarisë), mund ta bëjnë përmes:a) bankomatitb) POS - terminalit.

4. Pagesën e mallit të blerë në dyqanet e kry-eni përmes: a) POS—terminalit.b) bankomatit

5. Nënshkrimi elektronik:a) dedikohet për vërtetimin e identitetit të nënshkruesit.b) nuk dedikohet për vërtetimin e identitetit

të nënshkruesit.

transferi gjysmeelektronik të mjeteve (në fazën e mesme ose përfundimtare nga kryerja e tran-saksionit paraqitet instrument prej letre) dhe transfer elektronik (i gjithë transaksioni është i bazuar mbi shënimin elektronik.

Sisteme elektronike për transferin e Mjeteve kanë kontribute të konsiderueshme në zhvil-limin e parave elektronike, tregtinë elektronike, ekonominë bankare elektronike, si dhe në qa-rkullimin pagesor elektronik.

129

1. Numërojini arsyet për paraqitjen e ekono-misë bankare elektronike?

2. Cilat shërbime mund të kryhen përmes e-bankës?

3. Ç’është nënshkrimi elektronik?

Përkundrejt bindjes së përgjithshme, transak-sionet elektronike nuk paraqesin asfare risie. Hapi i parë për transfer elektronik të parave është bërë që në vitin 1986. Transferin e ka bërë fi rma Western Union nga SHBA, me ndi-hm të telegrafi t.

Ekonomia bankare elektronike karakterizo-het me përdorim të vetëm, funksionalitet, sig-uri, kushte të volitshme për përdorim. Përveç kësaj mundëson kursim kohe dhe para duke i përdorur shërbimet e bankës në çdo kohë, dhe në çfarëdo vend ku mund të hyret në internet.

Ekonomia bankare elektronike, në realitet do të thotë gjithë komunikim me klientët bankat


PËRMBYLLJE

4. Cila është karakteristika kryesore e Ekono-misë bankare elektronike?

5. Cilat janë efektet më të rëndësishme të teknologjisë informatike për bankat?

ta kryejnë përmes postës elektronike. Urdhrat prej letre, certifi katat, raportet, e-banka i dorë-zon dhe i merr nga klientët e saj dhe përmes teknologjisë informatike dhe telekomunikimet, përkatësisht përmes Internetit, celularët ose mediumet e tjera elektronike.

Emri shfrytëzues dhe fjalëkalimi sigurojnë hyrje e sigurt deri te Sistemi për ekonomi bankare elek-tronike. Kur do t’i dorëzohen shfrytëzuesit emër shfrytëzues dhe fjalëkalim, këshilltari për klientë e këshillon ta ndërrojë fjalëkalimin gjatë hyrjes së pare në sistemin. Shfrytëzuesi individualisht përgjigjet për ruajtjen e sigurt të emrit shfrytëzues dhe fjalëkalimit nga momenti i pranimit të tyre.


131

SHTESË

SHTESË1

1. Kërkesë për kredi konsumues.

2. Verifikimi i të dhënave nga ana e personit juridik sipas kërkesës së parashtruar deri te banka për shfrytëzimin e kreditit konsumues.

3. Deklaratë për vënien e ndalimit administrativ për pagesën e rregullt me këste të kreditit konsumues.

4. Deklaratë për pagesën e rregullt me këste të kreditit konsumues.

5. Ndalimi administrativ

6. Verifikimi i të dhënave nga ana e personit juridik.

7. Deklarata e zhirantit.

8. Ndalimi administrativ për zhirantin.

9. Deklarata e kambialit.

10. Kërkesa për kredit për blerje, ndërtim, rindërtim, mbindërtim, rikonstruim dhe adaptim të pasurisë së patundshme (shtëpi, banesë ose hapësirë afariste).

11. Vendim për ekzekutim në rrogë, ndalim administrativ për kredish-frytëzesin.

12. Deklaratë, pajtim për sjelljen e vendimit për ndalim administrativ.

132

___________________________________________(Emri dhe mbiemri i kredikërkuesit)

Datëlindja___________________________në___________________________me vend të përhershëm të banimit________________________________________________________________________________Tel.________________________

Mbajtësi i letërnjoftimit me nr.regj._____________________________dhe Nr. personal_____________________.

Deri te

___________________________________________________________BANKA SHA SHKUP

LËNDA: KËRKESË PËR KREDI

Lutem_______________________________BANKA SHA Shkup të më lejojë kredi konsumues pa destinimnë shumë prej _____________________________________Den. (si kundërvlerë në EURO_______________________).

Lutem që krediti të më lejohet me afat të kthimit prej _____________________________________Muaj.

Pajtohem për këtë kërkese plotësisht të zbatohen dispozitat, aktet për politikë afariste të bankës dhe vendimi i bankës për kushtet më të afërta për lejimin e kredive konsumuese të qytetarëve.

Deklaroj se momentalisht jam në marrëdhënie të rregullt pune në ____________________________________________________________dhe se tre muajt e fundit kam realizuar rrogë mesatare në shumë prej ______________den.

Si shtojcë të kësaj kërkese dorëzoj:

- Të dhëna për kredikërkuesin të verifikuara nga ana e sipërmarrjes.- Të dhëna për zhirantët të verifikuara nga ana e sipërmarrjes.- Ndalimi për sigurimin e këstit të kreditit të lejuar,- deklaratë për pagesë të rregullt të kreditit,- deklarata e kambialit.

KREDIKËRKUESI

(nënshkrimi)(vendi dhe data)

133

___________________________________________________ (emri dhe vula e ndërmarrjes ose personit tjetër)

__________________________________________________Nr._____________________Verifikimi i të dhënave nga ana e sipërmarrjes

ose personit tjetër juridik. Për kërkesën e dorë-zuar deri te________________________________________ BANKA SHA SHKUP për shfrytëzim të kreditit konsumues.

TË DHËNA PËR SHRYTËZUESIN E KREDITIT:

I. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME:

1. Emri, atësia dhe mbiemri ____________________________________________________________________________2. I/e lindur ______________________viti Në_________________________komuna________________________________3. Adresa rr. _________________________________________________________________ Nr. _________________________4. Letërnjoftim nr. regj. ___________________i lëshuar nga ___________________ më datë ___________________ Nr. personal___________________________________________________5. Me punë në ____________________________________________________________________________________________ nga _________________________ viti. 6. Në vend pune________________________________________________________________________dhe me stazh të pandërprerë pune nga ______________________________________.

II. TË DHËNA PËR RROGË DHE OBLIGIME:7. Rroga neto mesatare mujore nga marrëdhënia e rregullt e punës (pa shtesa fëminore,

honorarë, punë jashtë orarit etj.) e realizuar në tre muajt e kaluar. DEN. _________________ME SHKRONJA _____________________________________________________________ .@)� #��'�� (��

4'��

�� '��

�� /

�� '� ��

�� ('�'� ��

�� '� ��

�� '��

A)� 4'�� '� ��

��'�'�'��3�;��

2�'�� B��'��;�� !� '��

=�� =�� (��

Obligime për rrogë pjesa e papagiar

kredit tjetër,c) sipas obligimet e kontraktuara

Udhëheqës i shërbimit financiar Drejtori i sipërmarrjes

(nënshkrim dhe vulë)(nënshkrim)

Shuma e përgjithshme e obligimeve kreditore si garant – zhirant

kësti mujorShuma e përgjithshme

a) Sipas ndalimet gjyqësore b) sipas ndalimit për:

Kreditë strehimorëKreditë konsumi

134

��+��,�� -��.��+��

%�"��

��

�� '� � ��

�� '�� ;��

�� '�� !� "'�� '� �� '��

�'��( ��!��('�'� ��)��'��;��3

�� '��'��!�"'�� )�0DDDDDDDDD6<DD0��

�� '�� (�� '��

'� ��)

4��(��'��'� �� 3��

�� !� "'�� '��

�� '� �� '� � � ��'�� ;��

��'� ��)

��

=� ��

#2-"�- �� 2&!-,#,

��

=� ��

��

=�� ; � �

�(��'��)��)

�� )

#��

&8�C��

� �)��)��)

��

=� �� '� ��

��

=��

�)')�2 �)��)��

&8�2��)

$#,42!?4�/

��

=� (��(��

DEKLARATË PËR VËNIEN E NDALIMIT ADMINISTRATIV PËR PAGESËN E RREGULLT ME KËSTE TË KREDITIT

UNË, i nënshkruar më poshtë_______________________________________________________________________________e autorizoj sipërmarrjen

(vendi dhe data)

(emri dhe mbiemri)

(adresa e banimit)

Letërnjoftim nr.e lëshuar më datëNgaNr. personalNr. tel.

(adresa)letërnjoftim Nr. regjNR. PERSONAL

VËRTETON:

(vula dhe nënshkrimi kredikërkuesit)

(emri dhe mbiemri i kredikërkuesi)

SHFRYTËZUES I KREDITIT

_____________________________________________________________________________ku kam marrëdhënie punegjatë pagesës së rrogës sime për çdo muaj ta mbajë shumën e kërkuar nga_______________________ ________________________ Banka ShA Shkup për këstin e kreditit bashkë me interesin në pajtim me Kontratën e lëshuar për kredi konsumi nr._____________Dhe ta paguajë në dobi të xhiro-llogarisë së ____________________________________Banka ShA Shkup nr. 100000000047001 të njëjtën ditë, ndërsa më së voni ditën e ardhme e pagesës së rrogës, deri në pagimin përfundimtar i obligimit sipas kreditit. Në rast kur kësti i kreditit është i parregullt, pajtohem, pa lajmërim të veçantë ___________________________________________________ BANKA SHA Shkup t’i aktivizojë të gjitha instrumente të deponuara për sigurimin e kreditit, ndërsa sipas nevojës të fillohet procedurë para gjykatës kompetente për pagesë të detyrueshme të kreditit.

135

��

=� �� '� ��

��)��)��

�)')�2 �)��)��3

&8�C��)�

��

��

��

�� !��"#��$%&��%��&��'��(��)�************

%�"��

�� )�� (�� '��

��&8�C��

"&�#�42�?4�8�� '� �'�� !��

��('�'� �� '� ��

�� '�� '�� '�� 0DDDDDDDD5<DD9�

��)

�� E � �� E�� (�� !��

��'� ��'��'�� '� �� F�� '�'�� ; ('�

��)

4�� (�� G�� '� � �� '� ��

�� !�� "#C7�"&�3�� "?8�� >��

��'��

!�� '�� '� � � ��'�� ; ��

�� '� ��)

4��

� � � � � � � � � � -�%�4-,&73 2&!-,# #2-"�-

� � � � � � � � ��

� � � � � � � � =��'� ��

(Emri dhe mbiemri i kredikërkuesit)

Nga_________rr.__________Nr.___________letërnjoftim Nr. regj_____________-dhe

UNË NgaNr.

Në ______________datë______________

DEKLAROI-KREDIKËRKUESI

(nënshkrimi i kredikërkuesit)

dhe nr. personalOBLIGOHEM që rregullisht t’i paguaj obligimet të cilat për mua rrjedhin nga Kontrata për kredi konsumues numër_________________________Nga____________________viti pas vënies së kreditit në këst,dhe më vonë deri në__________________në muajin, në dobi të llogarisë së Bankës 10000000037005_____________________________.

Anuitetet do t’i paguaj në pajtim me dispozitat e Kontratës së cituar dhe vendimet e Bankës, të cilat e rregullojnë kreditimin e qytetarit, si dhe sipozitat e tjera të rëndësishme.

Në rast të pagimit të parregullt dhe/ose të paplotësuar të obligimeve të kreditit në pajtim me dispozitat e Kontratës së cituar, PAJTOHEM, pa informim të mëparshëm nga ana e juaj, t’i aktivi-zoni instrumentet për sigurimin e kërkesave tuaja nga Kontrata e theksuar, të deponuara te ju, dhe sipas nevojës të filloni procedurë para gjykatës kompetente për inkasimin e kërkesave tuaj sipas kreditit.

me apartament në rrugë mbajtësi i letërnjoftimit nr.

NR. PERSONAL .______________________

Deri te

BANKA SHA SHKUP

DEKLARATË

për pagesën të rregullt e kreditit konsumues sipas Kontratës numër_________________

136

��

=��

��

��

��/��,��

4�� '

��

=� ��'��'��'� ��

�� (�� '� ��!��)��

��'��'�� (� ��015��016��019��'��

��'��"&�#�42�?4�8&��'�'�� /

0)� 4�� (�� '��

�� '� �� )��

�� '�� '�'�� '��

�� '�� '�� '�� '��E ��

�� '� ��

�� '�3� �� '��)

1)� ��'� �� >��'��E �� ( ��'��

��1DD�� E �� '��'��!�"'��

�� '�� 0DDDDDDDDD5<D5� �� !�� E � �� '�� (��

�� '� ��)

5)� #�� E � �� '��

��'�� '��'� �� )

6)� " �� '��'��@�� E � �� '�� '��

�� /�� '��

�� '�� '��

��'�� G�� '�� '�� ; �� '�'��

�� '� ��)

9)� !�'��'�� '� �� '� ��

� � �� '� ��

'�� !��)��'��( �� F��'��

�'��'��'� ��)

��

� =� ��

2�'�� '�� !� '��

=�� =�� (��

(emri dhe faksimili i personit tjeter)

Në bazë të deklaratës me shkrim е punëtorit tuaj

(meri i shfrytëzuesit i kreditit)

(vendi dhe data)

Udhëheqësi i kontabilitetit Drejtori i sipërmarrjes

(nënshkrimi dhe vula)(nënshkrimi)

për veçimin e një pjese të rrogës mujore për pagesën e kreditit sipas Kontratës nr.______________Në dobi për bankën tuaj, ndërsa në pajtim me dispozitat e nenit 123,124 dhe 125 nga ligji për procedurë të kryer, OBLIGOHEMI, siç vijon:

1. Në rrogën mujore e punëtorit tuaj________________________________________________vihet ndalim për sigurimin e këstit të kreditit të akorduar dhe atë në shumë prej ______________Den._______________

me shkronja_______________Si dhe të shumës së shpenzimeve të mundshme, interesa më pak të inkasuara, kamata e shtuar, dënime të kontraktuara vërejtje etj.), të cilat do të paraqiten për

shkak pagesës të parregullt të kreditit ose kryerje të detyruar të llogarisë-lajmërimit të dorë-zuar nga Banka.

2. Pengesat e pikës së mëparshme do të kryhen për periudhë prej________muaj me fillim prej vitit _________200___________ndërsa pagesat do të dallohen në dobi të______________Bankës ShA Shkup në llogari 10000000003703 në bazë të Kontratës së theksuar dhe do të zgjasin deri në këstin

përfundimtar të kreditit.3. Ky ndalim do të hyjë në fuqi derisa nuk fitohet lajmërim me shkrim nga ana e bankës se krediti

është plotësisht i paguar. 4. Obligohemi se në afat prej 8 ditë do t’ju informojmë se për paraqitejn e cilido prej ndryshime-

ve vijuese: shuarja e marrëdhënies pune të punëtorit në këtë sipërmarrje, llogaritje ose kalim të punëtorit në subjekt tjetër juridik, shkuarja në pension e punëtorit, dhe/ose reduktimi i rrogës së punëtorit, i cili ka shërbyer si bazë për akordimin e kreditit.

5. Nëse me fajin tonë vjen deri në mosrealizim të obligimeve në bazë të kreditit të akorduar, obligohemi t’i paguajmë të gjitha këstet e rregullta dhe të mbetura, bashkë me Interesin dhe shpenzimet e tjera të parashikuara në Kontratën nr._____________________lidhur ndërmjet banka

dhe shfrytëzuesi i kreditit.

Deri te

BANKA SHA SHKUP

Lenda: NDALIMI ADMINISTRATIV

137

��

��

��

)�� )� ��

��

��)��

��0 ��

***)�#$+,-�$#!�,#.-/

0)� -� ��'��

1)� 2�� 3��)�4��

5)� �� )��)��

6)� 7(��'�� )��)��3��

� &8�2��

9)� ��

��)�

:)� �� '��

�� ;��)�

�

*H)�$#!�,#.-��$7�,��-�#�42" -/

<)� $�� (�� (�� =� �� '�� >��

�� '�� )�� >�� )

!&�)��"#��? 4-��)

@)� #��'�� (��

4'��

�� '��

�� /

�� '� ��

�� ('�'� ��

�� '� ��

�� '��

A)� 4'�� '� ��

��'�'�'��3�;��

2�'�� B��'��;�� !� '��

=�� =�� (��

(emri dhe faksimili i sipërmarrjes ose personit tjetër)

Nr.

Verifikim i të dhënave nga faqja nr.

III. TË DHËNA TË PËRGJITHSHME:

IV. TË DHËNA PËR RROGË DHE OBLIGIME:

1. Emri, atësia dhe mbiemri.2. I/e lindur viti Në komuna3. Adresa rr.4. Letërnjoftim nr.regj.

5. Me punë në

6. Në vend pune

8. Obligime pas rrogës

9. Shuma e përgjithshme e kredive

Shuma e përgjithshmeа) Sipas ndalimet gjyqësoreb) pas ndalimit për:

c) Sipas obligimeve të kontraktuara

pjesa e papaguar e këstit mujor

e këstit mujorKredi konsumi

kredit tjetër,

Obligime si garant - zhirant

Udhëheqës i shërbimit financiar Drejtori i sipërmarrjes

(nënshkrimi) (nënshkrimi dhe vula)

dhe me stazh tëpandërprerë pune nga

7. Rroga neto mesatare mujore nga marrëdhënia e rregullt e punës (pa shtesa feminore, honorari, pune jashtë orarit etj.) e realizuar në tre muajt e kaluar.

nga viti

DEN. ME SHKRONJA

i lëshuar ngaNR. PERSONAL

Nr.më

e sipërmarrjes osepersonit tjetër juridik.

TË DHËNA PËR ZHIRANTIN:

138

��0 ��

%�"�� '�'�� ;��

� �� E�� '� �� !�

"'�� ('� '� �� )��

��3��'��E�� )

8�� (�� !&�)��'��)

4��(��'��'��'��'� �� '�'��

�� !��'� �� 3�� >��

��'��!�"'�� B��'�� 3��

�� '��

��E�� '� �� '� � ��'�� ;��

��'� ��)

%�� '� ��

� �� '�� ;��

�� !� " #$%&� �� '� �� '��

�� !��'��;�� '��

�� !� " #$%&� ��)� 0DDDDDDDDD<DD5� �� '��

��'�� (�� '��'� ��'��'��'��'��

��'� �� '�)

��

=� ��

0 ��

��

=� ��

��

=�� ; � �

�(��'��)��

��

��

&8�C��

, �)��)��)

$#,42!?4�

��

=�� (��

�

DEKLARATË E ZHIRANTIT

UNË, i nënshkruari më poshtë

Rroga ime mujore është DEN.____________ me shkronja_________________________.

(vendi dhe data)ZHIRANT

(emri dhe mbiemri)

(adresa e banimit)Letërnjoftimi nr.

e lëshuar më datë

ngaNR. PERSONALTel. Nr.

VËRTETON

(nënshkrimi dhe vula e sipërmarrjes)

Në rast kur shfrytëzuesi i kreditit nuk i plotëson obligimet e tij që rrjedhin nga Kontrata për kredi e theksuar më lartë për, pajtohem pa lajmërim të mëparshëm me shkrim _____________Banka ShA Shkup ta dorëzojë këtë deklaratë në firmën ku punoj për inkasimin e kërkesave dhe t’i aktivizojë të gjitha instrumentet tjera për sigurimin e pagesës së kreditit, ndërsa sipas nevojës të fillohet procedurë para gjykatës kompetente dhe pagesë të detyruar të kreditit.

Unë i nënshkruar më poshtë e autorizoj sipërmarrjen________________ku kam marrëdhënie punegjatë pagesës së rrogës sime për çdo muaj ta mbajë shumën e kërkuar prej _____________ Banka ShA Shkup për këstin e kreditit bashkë me interesin në pajtim me Kontratën e lartëpërmenur dhe ta paguajë në dobi të xhiro llogarise të ___________________________BANKËS SHA SHKUP nr. 10000000007003 të njëjtën ditë, ndërsa më vonë ditën e ardhme nga dita e pagesës së rrogës, deri në pagimin përfundimtar i obligimit sipas kreditit, nëse shfrytëzuesi i kredisë nuk e paguar obligimin e tij.

__________________________________________________pajtohem si zhirantdhe përgjigjem plotësisht për kthimin e kredisë i akorduar nga ana e______________BANKËS SHA SHKUP Shkup më_______________________me Kontratën për kredi konsumi nr._____________ me vlerë prej___________________- dhe afat i kthimit derë më_________________viti.

139

******************************************1

��

��

��

��/��,��

4�� '��

� � � � � � � � � =� ��;��

�� (�� '� ��!��)��

'��'�� (� ��015��016��019��'��'��"&�

#�42�?4�8&��'�'�� /

0)� �� (��'��

� � � � � � � � � =� ��;��

�� '� �� )��

��'��'�'�� '��E �

�� '� ��

�� '�3� �� '��)�

1)� ��'� �� >��('�� >��

��E �� ( ��'��1DD��)��

E � � � � �� '�� !� " #$%&� �� '��

0DDDDDDDDD<DD5��1�!��E �� '�� (�� '� ��)

5)� #�� E � �� '��

��'�� '��'� �� )

6)� " � �� '�� '� �� @� � �� E � � � �� '��

�� /�� '��

�� '�� '��

��'�� G�� '�� ; �� '�'��

�� '� ��)

9)� !�'��'�� '� �� '� ��

� �� '� ��

'�� )��'��( �� F��

��'�� '��'� ��)

��

� =� ��

2�'�� '�� !� '��

=�� =�� (��

(emri dhe faksimili i personit tjeter)

(emri i zhirantit)

(emri i zhirantit)

(vendi dhe data)

(nënshkrimi) (nënshkrimi dhe vula)

Udhëheqës i kontabilitetit Drejtor i sipërmarrjes

për veçimin e një pjesë të rrogës mujore për pagesën e kreditit sipas Kontratës nr.____________nëdobi të bankës suaj, ndërsa në pajtim me nenin 123, 124 dhe 125 nga Ligji për procedurë të kryer, OBLIGOHEMI, siç vijon:

Në rrogën mujore e punëtorit tuaj ______________________________________________________________vihet

ndalesë për sigurimin e këstit të kreditit të akorduar dhe atë në shumë prej den._____________Me shkronja________________________si dhe për shumën e shpenzimeve të mundshme, që mund të paraqiten për shkak të pagesës së parregullt të kreditit ose realizimit të detyrueshëm, në bazë të llogarisë-lajmërimit të dorëzuar nga Banka.

2. Pengesat nga pika e mëparshme, të fitimit të këkresës suaj për realizimin e të njëjtës, do të kryhen në periudhë prej _________________ muaj me fillim prej vitin ____________ Ndërsa pagesat

do të realizohen në fitim të _______________________________________ BANKA SHA SHKUP në llogari 10000000007003 në bazë të Kontratës dhe do të zgjasin deri në këstin përfundimtar të

kreditit.3. Ky ndalim do të hyjë në fuqi derisa nuk fitohet lajmërim me shkrim nga ana e bankës së

krediti është plotësisht i paguar.4. Obligohemi se në afat prej 8 ditë do t’ju informojmë për paraqitjen e cilido prej ndryshimeve

vijuese: shuarja e marrëdhënies pune të punëtorit në këtë sipërmarrje, llogaritje ose kalim të punëtorit në subjekt tjetër juridik, shkuarja në pension e punëtorit, dhe/ose reduktimi i rrogës së punëtorit, i cili ka shërbyer si bazë për akordimin e kreditit.

5. Nëse me fajin tonë vjen deri në mosrealizim të obligimeve në bazë të kreditit të akorduar, obligohemi t’i paguaj të gjitha këstet e rregullta dhe të mbetura, bashkë me interesin dhe shpenzimet e tjera të parashikuara në kontratën nr. ___________________lidhur ndërmjet Banka

dhe Shfrytëzuesi i kreditit.

Në bazë të deklaratës me shkrim të punëtorit tonë

Deri te

BANKA SHA SHKUP

LENDA: NDALIMSË ADMINISTRATIVE

140

��

=� �� '� ��

��)��)��

�)')�2 �)��)��3

&8�C��)�

��

��

� ��,��,��2��

%�"��I��

��)�� (��'�� '��

��)� �� &8�C� �� !� " #$%&� �'��(� !��

�� ('� '� ��

� ��'��)

�� E�� '� �'��

�� !��'��(�� '�� 3��

� ��3�� '�'��(�� ;�'��;��/

3�;��

��)�� (��'�� '��&8�C��)

3�;��

��)�� (��'�� '��&8�C��)

-��

��.��,� '��(�� '� �'��

��%��#47�",?4�8��'��

�� !��'� ��

�� >�� '��'��E �� '��)

$�� '�� !��'�� ;��3��

� ��3�� '��3'�� 3�� '��!��)

$2-7#C/� ��

� � ��'��'� ��

4��

� � � � � � � � =��'� ��

"#C7�"�-/�� ;��

� � � � � � � � � =��;��

� � ;��

Emri dhe mbiemri i kredikërkuesit

prej _________rr. ____________Nr.________,letërnjoftimi Nr. regj ___________--dheNR. PERSONAL._______________________

Deri te

UNË prejNr.

me apartament në rrugë

SHTESË:

Në _________________datë_______________

Kambiale akcepti blanko të trasuara

(nënshkrimi i kredikërkuesit)

Nënshkrimi i zhirantitzhirant

zhirant

PAJTOHEMI:

se, në rast të pagimit jo në kohë të obligimeve, të cilat për mua paraqiten në pajtim me kon-tratën e cituar, E AUTORIZOJ Bankën t’i plotësojë kambialet e dhëna të shumës së kërkesave të arritura, ndërsa të papaguara nga Kontrata për kredi dhe t’i përdor për inkasimin e tyre pa këndërshtim paraprak, me afat të inkasimit, që do ta përcaktojë Banka.

Pas këstit të obligimeve nga Kontrata e mëparshme e cituar, Banka detyrohet të na i kthej kam-bialin-et, që nuk do t’i përdorë për inkasim të obligimeve të arritshme sipas Kontratës.

_______________________________________________ Nr. _________________mbajtes i leternjoftimit me nr.regj._____________________dhe NR. PERSONAL ________________________BANKA SHA SHKUP për lidha Kon-tratë për ____________ prej ___________në shumë prej për akordimin e kreditit konsumues me nr. denarë ____________________ ME SHKRONJA ____________________ me kushte në pajtim të kontratës.Për sigurimin e pagesës në kohë të obligimeve, të cilat për mua rrjedhin sipas Kontratës e lart-përmendur, gjatë lidhjes së kontratës së bankës dhe dorëzoj ______________________kambial per-sonal i nënshkruar nga emri im si dhënës, debitor kryesor, dhe nga dy zhirantë si më poshtë: -zhirant ______________________________________prej __________________________me apartament në rrugë Nr. _____________ mbajtës i letërnjoftimit nr. regj. _______________ dhe Nr. personal.___________________-zhirant ______________________________________prej __________________________me apartament në rrugëNr. _______________Mbajtës i letërnjoftimit nr. regj. ___________________dhe Nr. personal______________.

Dhe pastaj

BANKA SHA SHKUP

DEKLAROJ

LËNDA: DEKLARATË KËMBYESE

141

Emri ______________________________ Mbiemri _________________________ Adresa __________________________Vendi AdresaLetërnjoftimi nr. __________________ NR. PERSONAL ____________________________Telefoni dhe faksi ____________________ celulari _____________________________.

TË DHËNA PËR ZHIRANTIN

Drejtor i sipërmarrjes ____________________________________,Adresa _____________________________________________________

Tel. Dhe faks ______________ e-mail __________________________

Vend pune ___________________________________________________Stazhi i përgjithshëm ___________ Vite, prej të cilave në sipërmarrjen e deritanishme _____________

Pranon rrogë përmes: ______________________________________

Pranon rrogë të llogarisë rrjedhëse nr. __________________________________

KERKESË PËR KREDI PËR BLERJE, NDËRTIM, RINDËRTIM, MBINDËRTIM, RIKONSTRUIM DHE ADAPTIM TË PASURISE SË PATUNDSHME (SHTËPI,

BANESË OSE HAPËSIRË AFARISTE).

142

�� +�� ,�� -��3�� 4-,�

��

$�� /

J� >�� '�� ; ��

J� '�E�

J� ��

J� � ��

4�� '��'�� >�� '��'� �� /

J� ;

J� E �;

J� E �� ; �

J� ��

��-�.��

#�� 22 7��

�� .,�� +�� -

�� K#,# #$-%��#!�7-L�� 2,��

�� -8#,&��7-",��#�%& ,#,�+,#�"&�",�4��$#!�M-$#,& ��

�� $#,42!��#!�"?!�!& ��#�%& ,#,��&�&�$#!�M-$#,& �)

KËRKESË PËR KREDI-LIMIT KORNIZË RIKTHYESE

Shuma e kërkuar __________________________________Denarë

PLOTËSON BANKA

DOKUMENTE TË NEVOJSHME NDAJ KËRKESËS PËR KLKR

Shuma e caktuar të KLKRL ___________________________denarë

FOTOKOPJE TË LETËRNJOFTIMIT, LISTA E PRONËS PËR OBJEKTIN QË VIHET NËN HIPOTEKË KREDIKËRKUESI,VËRTETIM NGA GJYKATA SE OBJEKTI NUK ËSHTË NËN HIPOTEKË.

Sigurimi i ofruar: • Hipoteka е pasurisë së patundshme.• Shtëpi• apartament• Hapësirë afariste

Në objektin që vihet nën hipotekë kredikërkuesi:• Jeton • Do të jetojë• Do ta jep me qira për jetesë• E tjerë

143

�� +��,��

��

2�'��E�� )

$�� /

J� ��

J� ��

J� � �� (��

J� ��'� �� '� ��3��

J� �� '��

�� '� �� '��)��

��-�.��#�� '� ��

��'��N��

��4� �� -�5-� ��

&8�C��

��4� �� -�6�-� ��

&8�C��

�� .,�� +�� K��'��(��'��

�� $� ��'�� ; ��;��

�� #�� '�� '��'�� ('�� G� >�('�� '�� '��

�� 2 � � �� ;�� '�� '��=�� ('��

�� $�� '��

�� B�� '�� ?��>��

�� "�� '��B��'�� '��)

��-�.��+�� +��.��,��0)� $�� '�� (�� E ��B��'��

1)� "��B�� '��'��E ��'�� (��'��'� ��'��(�� )

��

=� ��

$��/��

� ��

�3'� �� /��

�3'� �� 1��

KËRKESË PËR KREDI STREHIMOR

PLOTËSON BANKA

TË DHËNA PËR BASHKËKREDIKËRKUESIN 1

TË DHËNA PËR BASHKËKREDIKËRKUESIN 2

DOKUMENTE TË NEVOJSHME NDAJ KËRKESËS

ME PLOTËSIMIN E KËRKESËS DEKLAROJ SE:

Kredi i akorduar ______________________denarëShkalla e interesit _____________________% në vit e ndryshueshme

Emri dhe mbiemri. _____________________________________NR. PERSONAL _________________________________________

Emri dhe mbiemri. _____________________________________NR. PERSONAL _________________________________________

1. Të dhënat që i theksova janë të sakta dhe gjatë ndryshimet do ta informojë Bankën,2. Jam informuar se Banka do t’i përdorë të dhënat e mia personale në pajtim me dispozitat

dhe rregullat ligjore të Bankës për mbrojtjen e të dhënave personale.

- Fotokopje nga letërnjoftim i vlefshëm,- Parakontratë ose kontratë për blerjen e pasurisë së patundshme ose kontratë për bashkimin

e mjeteve,- Akordim për ndërtim me lokacion ose akordim për ndërtim, rindërtim, adaptim, rikonstruk-

tim, pajtim urbanistik dhe dokumentacion tekniko-investues me llogari për mjete të nevo-jshme,

- Vendim për tokë ndërtimore, përkatësisht për pronësi ose pajtueshmëri nga pronari i tokës ose objektit (kontratë për ndërtim të përbashkët),

- Polisë për sigurimin e objektit,- Për të punësuarit në firmë private tre rekapitullime të veçanta për të ardhura të verifikuara

në Drejtorinë për të ardhura publike,- Solvencë e llogarisë për firma private, të cilat nuk janë depozitarë të Bankës.

(vendi dhe data)

Nënshkrimi:

Kredikërkuesi:

Bashkëkredikërkuesi:

Bashkëkredikërkuesi 2

Shuma e kërkuar ______________________ denarëafati i kthimit ________________ vite me grejs periudhë prej ___________ muaj.Sigurimi i ofruar:

• ndalimi administrativ• urdhra e përhershme • kambial me deklaratë kambiale,• Kreditimi kornizë rikthyese,• polisë për sigurimin e objektit

Mjetet nga kreditit i akorduar të paguhen në llogari nr. _____________________

144

��

��

�7��&��"#��!��4��/&�&8��&��(��%��&��%��&8�&%��

�� 3�� '��

��'�� !�" #$%&��

��'� ��!��)�� '�� E �� /

0)� ��'�� ( �� )�� ) )�

!��'�� (��'� ��!��'� ��)

$�� )

8 � (�� ; �� !��'� ��

��'��)

?�� E � � � �� '�� ;�� '�� !� " #$%&�

5DDDDDDDDD011��&!�� 28�� '��)

0)� #��E �� '�� '�� '��

'� �� )

1)� " �� ;� ��'��

'��E �� '� �� '�3

� �� '��)

5)� " � �� '�� '� ��

��'��'��

��'��@��

��'��'� ��'�� ()

6)� 4�� 2 � � ��

��'�� '�/

�� G� ��'��

�� '��'�� ;��

��

��

��;�� ;��(��

:)� "�� 2 � � �� '�� E � ��

�� '� '�� '�(��

��'��'� ��)

$��

2�'�� K��'��;��

�8)$)

!� '��

Deri te

Udhëheqës i Shërbimit financiar Drejtori i personit juridikV.V.

Në bazë të deklaratës me shkrim-pajtueshmëria e punëtorit ______________________________të vihet ndalim administrativ të rrogës në dobi të _________________________________BANKA SHA SHKUP përkëstin e kreditit sipas Kontratës nr. _________obligohemi se plotësisht do të kryejmë ndalim si më poshtë:1. Pengesë e anuitetit mujor në shumë prej den. Për periudhë prej deri te d.m.th. Deri te pagesën përfundimtare të kreditit në pajtim me Kontratën për kredi.Anuiteti i parë i dorëzohet ______________________________________.Anuiteti mujor mund të ndryshohet në pajtim me Kontratën për kredi, dhe sipas informimit të Bankës.Pagesa do të kryhet në dobi të xhiro logarisë _________________________________BANKA SHA SHKUP3000000000122, EDB ___________________depozitar i BKRM, për llogari ____________________________.1. Ky ndalim do të hyjë në fuqi derisa nuk fitohet lajmërim me shkrim nga ana e bankës së

krediti është plotësisht i paguar.2. Obligohemi që ta mbajmë nga rroga, shumën e shpenzimeve eventuale, që do të ndodhin për

arsye të pagesës së parregullt të kreditit, ndërsa në bazë të llogarisë së dorëzuar nga Banka. 3. Obligohemi që ta informojmë Bankën për ndalimin eventual të marrëdhënies pune të pu-

nëtorit në çfarëdo bazë, për themelimin e marrëdhënies juridike me person tjetër ose pen-sionim, në afat prej 8 ditë pas ndryshimit të bërë dhe ta dorëzojmë vendimin për ndalim administrativ me dokumentacionin e përgjithshëm kreditor të punëdhënësit të ri.

4. Në momentin e dhënies së Vendimit për ndalimin administrativ të rrogës së punëtorit vërte-tojmë se:- ka/s’ka ndalim tjetër administrativ ose procedurë për vënien e të njëjtës,- S’ka vendim për pagimin e kërkesave në bazë të mbajtjes ligjore, për kompensimin e

dëmit të paraqitur në bazë të dëmtimit të shëndetit ose reduktimit, përkatësisht humbja e aftësisë punuese, për kompensim të dëmit në bazë të mbajtjes së humbur për shkak të vdekjes së mbajtësit.

6. Me sjelljen dhe dorëzimin e Vendimit, obligohemi se plotësisht do t’i kryejmë të gjitha obligi-met, që rrjedhin prej tij, nën përgjegjësi materiale dhe penale, në pajtim me dispozitat lig-jore.

Nënshkrime të personave të autorizuar

BANKA SHA SHKUP

VENDIM

për kryerjen mbi rrogë-ndalim administrativ për kredikërkuesin

145

��4��3-��8#��!�� "��&��/&�&8��&��(��

#��'��'

��

=� ��

��

��

��

=�(��'��)�

%�� (��

��

��)��

��3-��

0)� ��'��(��

�� '� ��!��'� ��

�� (�� ( ��

�� )

1)� "� �� E � � � �� (��

�� ;�� '�� 3�� !� " #$%&� 5DDDDDDDDD015��

&!�� 28�� '��)

5)� "�� '��

��'��'�� '��(�� (��

��(�� '�� '� ��

�� '��)

6)� -��'�� '�� '��

��'��'��;��

��

�� ;�� ;��(��'� � �

�� )

1DD��

#2-"�- �� 2&!-,#,

=� ��

, � B��'��'�/

Nga shfrytëzuesi

(emri, mbiemri dhe nënshkrimi)

PAJTUSHMËRI

adresa

(nr. i letërnjoftimit)

UNË, i nënshkruar më poshtë ____________________________në marrëdhënie pune me punëdhënësin ________________________________________në vendin e punës nga ana e ___________________________________në ______________________________ Sipas kontratës nr. __________prej ____________________________Viti, jap

1. Në rrogën time që e pranojë te punëdhënësi ___________________________________________pajtohem të vihet ndalim administrativ për pagesën e obligimeve sipas Kontratës për kredi, në

vlerë të anuitetit mujor, përkatësisht të anuitetit të ndryshuar mujor, pa marrë parasysh marrëdhënien e vlerës së anuitetit mbi rrogën.

2. Mjetet do të ndalohen nga rroga ime, e autorizoj punëdhënësin t’i paguajë Në xhiro llogari të _______________________________________________________ -BANKES SHA SHKUP NR. 3000000000123

EDB ____________________depozitar i BPRM, për llogari _____________________________________________.3. Pajtohem gjithashtu, ky ndalim administrativ që vihet mbi rrogën time, nëse punësohem

te punëdhënësi tjetër, punëdhënësi i tanishëm t’ia dorëzojë punëdhënësit të ri, bashkë me dokumentacionin për kredinë dhe raportin për shumat e inkasuara dhe për këtë ta informojë bankën.

4. Gjithashtu deklaroj se nuk ka pengesa mbi rrogën time për shkak pagimet e kërkesave pajtimet e kërkesave në bazë të mbajtjes ligjore, për kompensimin e dëmit të paraqitur në bazë të dëmtimit të shëndetit ose në bazë të redaktimit, përkatësisht humbjes së aftësisë punuese dhe për kompensim të dëmit në abzë të mbajtjes së humbur për shkak të vdekjes së mbajtësit, që është e caktuar sipas vënies së këtij ndalimi.

SHFRYTËZUES I KREDISË,

(emri, mbiemri dhe nënshkrimi)

Telefoni për kontakt: ______________________________________________

Viti

DEKLARATËPAJTUSHMËRI për sjelljen e Vendimit për ndalim administrativ

147

FJALORI I NOCIONEVE

SHTESË2

AAFATËZIM – caktim i afatit në kohë më të gjatë për arritjen e kërkesave.

AFTËSI/A KREDITORE – aftësia e kërkuesit të kreditit, të jep besim të mjaftueshëm se do t’i plotësojë obligimet në afatin e caktuar.

AKCEPT/I – pranimi i obligimit në përgjithësi. Deklaratë e trasantit e shk-ruar në vet kambialin se në afatin e arritjes do ta paguajë shumën e kam-bialit. Me akceptimin e kambialit trasati bëhet debitor kryesor i kambialit.

AKCEPTOR/I – (pranimi), trasanti me kambial të tërhequr bëhet akcep-tor, me vënien e nënshkrimit të tij të kambialit, kështu ai e ndërmerr obligimin se do ta paguajë shumëne akmbialit.

AKSION/I – do të thotë hipotekë të individëve që investohet në shoqëri aksionare. Për çdo hipotekë të tillë investuesit i kapitalit i jepet letër me vlerë, e cila quhet aksion, me të cilën vërtetohet hipoteka dhe i jep të dre-jtë të investuesit të marrë pjesë në shpërndarjen e profitit të shoqërisë aksionare në formë të dividendës.

APLIKACION/I – përdorim, realizim

APOEN/I – emitimi i parave prej shumave të caktuara (p.sh. denarë në apoenë prej 1,5)

ARKË/A – hapësirë ku ruhen, pranohen dhe jepen para dhe letra me vlerë.

AVALIST/I – garant zhirant.

AVAL/I – garanci si obligim për pagimin e kambialit ose çekut që avalisti e merr mbi vetveten. Për shkak të përvetësimit të sigurisë në pagesën e borxhit të shënuar në kambialin, kërkohet aval.

AVANS/I – shumë monetare që paguhet në fillim si pagesë e pjesshme e llogarisë për mallin e kontraktuar që duhet të dërguhet ose për shërbimin e kontraktuar që duhet të kryet.

AUTOMAT/I -

148

BBANKË/A – term internacional për institucion financiar, i cili në mënyrë profesionale merret me ndërmjetsimin (pranim dhe dhënie) e kre-dive monetare.

BANKA/T EMISIONE – merren me lëshimin e parave që në vendin vlejnë si mjet pagesor ligjor.

BANKA/T HIPOTEKARE – lloj bankash të pe-cializuara për dhënien e kredive afatgjate mbi huanë e pasurisë së patundshme.

BANKË/A MBI BANKAT – banka emisione paraqet qendër dhe rregullator i sistemit të plotë bankar e ka marrë emrin mbi bankat.

BANKNOTË/A – mjet ligjor financiar për pag-esë në një shtet.

BILANC/I – e shfaqën gjendjen financiare e një subjekti në kohë të caktuar.

BONO ARKE – fletobligime afatshkurte.

BONITET/I – aftësi kreditore dhe likuiditet i debitorit në marrëdhëniet afariste.

DDEPOZIT/I – hipotekë monetare në bankë ose kursimore mbi shkallë të caktuar të interesit.

DEPO/JA – lërje, ruajte e parave (në depozit), në bankë, letra me vlerë, etj.

DEPONON – vë, investon për ruajtje.

PARA/TË DEPOZITARE - të gjitha këresa fi-nanciare afatshkurte ose kërkesa me të parë.

DEBITOR/I – person juridik ose fizik që ka obligim të paguajë vlerë të caktuar, në kohë të caktuar.

EEKSPOZITURË/A – filiala e ndonjë banke.

EKONOMI/A BANKARE – veprimtari që për-bëhet në qarkullim të parave dhe kredive.

ELABORAT/I – diçka e përpunuar në formë me shkrim, përpunim i ndonjë ideje me kry-erjen e përfundimeve dhe propozimeve për-katëse për vendimin e problemit.

EMISION/I – dhënia dhe lëshimi në qarkullim të parave dhe letrave me vlerë.

EMISION/I I PARAVE – krijimi dhe lëshimi, përkatësisht lëshimi i parave në qarkullim.ESKONT/I – refuzimi i interesit gjatë pagesës së hershme të kambialit.

ESKONTIM/I – refuzimi i pjesës nga interesi gjatë pagesës së kambialit ose obligimit para afatit të arritjes së tij.

FFINANCIM/I – sifurimi i mjeteve financiare për destinim të caktuar.

FINANCIAR – pagesor, kreditor, gjithçka që është lidhur me paratë.

GGARANCI/TË KREDITORE –instrumente juri-dikë që duhet t’i sigurojnë kreditorit kthim të kreditit të caktuar.

HHIPOTEKA – hua e suguruar me huazimin e pasurisë së patundshme.

IINTERES PENALI – interes që e paguan debitori, nëse në afatin e parashikuar nuk e paguan borxhin.

KKASË/A – arkë, si hapësirë ku në bankën pranohen dhe jepen para dhe letra me vlerë.

149

KAPITAL/I BANKAR – huaja e kapitalit.

KESH – pjesë e masës së përgjithshme mon-etare që përbëhet nga monedha dhe banknota.

KËST/I – pjesë nga pagesa e borxhit.

KOMISIONE PUNË BANKARE – i kryejnë

bankat sipas urdherit të komitentëve.

KONTOKORENT – llogari rrjedhëse që e ka hapur banka e klientit të ij të përhershëm.

KONZORCIUM/I BANKAR – bashkimi i përkohshëm të disa bankave për financimin e ndonjë drejtim, për të cilin banka të veçanta nuk kanë mjete financiare të mjaftueshme ose nuk duan rrezik etj.

KREDI/TI BANKAR – dhënia e parave nga bankat në kohë të caktuar dhe mbi shkallë të caktuar të interesit.

KREDI/TI AVAL - kredi bankar në bazë të kambialit aval, përkatësisht garanci avale.

KREDI ESKONTI – kredi bankar afatshkurtë që jepet në bazë të mbulesës së kambialit.

KREDI REVOLVING – kredi afatshkurt, i cili automatikisht vazhdohet nën kushte të njëjta pas pjesshëm ose plotësisht shfrytëzohet.

KREDI – marrëdhënie pasurore-juridike ndërmjet kreditorit dhe debitorit, në të cilën kreditori i jep personit tjetër vlerë të caktuar për kohë të caktuar dhe mbi kompensim të caktuar.

KREDI AFATGJATË - kredi, afati i pagesës i të cilit tejkalon pesë vjet.

KREDI KONSUMI – kredit që e akordojnë bankat të konsumuesve individuale, për konsumim personal.

KREDI RAMBURSIVE – lloj i veçantë i kreditit për pagesë në tregti përtejdetare.

KURS/I VALUTOR – çmimi i valutës së jashtme i shpallur në para vendore.

LLIBREZA E KURSIMIT – dokument bankar në bazë e të cilit kursimtarët kryejnë investim dhe ngritje të parave.

LISTË/A E KURSIT – kontroll zyrtar të kurseve të devizave, valutave, që e paraqet Banka popullore.

MMARRËDHËNIE KREDITORE –marrëdhënie debitoro-kreditore.

MJETE/T TË/E BLLOKUARA - pronari nuk mund t’i përdorë për shkak ndalimit gjyqësor, ligjor.

MOBILIZIMI –lëvizje, sjellje në gjendje aktive.

MOBILIZIMI I MJETEVE TË LIRA - veprimtari bankare që përbëhet në grumbullimin e mjeteve financiare për shkak të plasmanit.

OOPERACIONE/T BANKARE - pasive, aktive dhe neutrale.

OPERACIONET BANKARE PASIVE - operacione bankare që përbëhen nga grumbullimi i mjeteve financiare.

РPAGESA NDËRKOMBËTARE – pagesa ndërmjet shteteve të veçanta pa marr parasysh a i kryen shteti, firmat ose individët.

PAGESË/A PA KESH – pagesë në qarkullim përmes bankave pa përdorim të keshit.

PARA – masa e vlerës, mjet këmbyes, mjete për grumbullimin e pasurisë, mjete pagesore dhe para botërore:

PARA VELUTORE - (quhen edhe para zhirale, prej letre, llogaritëse ose të padukshme), i theksojnë të gjitha kërkesat financiare afatgjate ose këkresa me të parë te bankat.

PARATË BANKARE – të gjitha kërkesa financiare afatdhkurte.

PARA KREDITORE – janë paratë, të cilat paraqiten nga marrëdhëniet kreditore sip janë kambiali, çeku, banknota etj.

150

PERSON/I – si person fizik dhe juridik.

PERSON/I FIZIK – të gjitha njerëzit janë persona të së drejtës.

PERSON/I JURIDIK – firma e cila ligji ia njeh se mund të jetë subjekt i së drejtës

PUNË/T BANKARE AKTIVE – operacione bankare kur bankat marrin hua, janë në rolin e kreditorëve. Në bilancin bankar ato janë në anën e aktivit.

POTENCIAL/I KREDITOR - mundësi për akordimin e kreditit.

PARATË SI MJET LIGJOR PËR PAGESË – paratë (valuta) të cilat shteti i spall dhe të cilat qarkullojnë në qarkullimin si mjet për pagesë.

PASIVI – e paraqet anën e djathtë e bilancit.

Pagesë/a – pagimi i ndonjë obligimi financiar me dhënien e parave.

ТTRANSFER – transfer i parave nga një institucion financiar në tjetër.

TRASANT – dhënësi i kambialit ose i çekut.

TRASAT – person i të cilit kambiali është tërhequr dhe të cilit trasanti i detyron të paguajë shumën e caktuar të parave.

TREGTI/A NDËRKOMBËTARE – paraqet qarkullim (import dhe eksport) të mallrave dhe shërbimeve që realizohet përmes kufijve shtetërore.

RRAMBURSIVE – kthimi, pagesa e borxhit.

REESKONT – operacion bankar që përbëhet nga eskontim i përsëritshëm të kambialeve të eskontuara.

REMINENT – person fizik dhe juridik i cili sipas urdhërit duhet të paguajë shumë kambiale në afat të caktuar.

RENTA – të ardhura që tërhiqen nga ndonjë pronësie, veçanërish pasuri të parundshme (tokë, ndërtesë).

ZhZHIRANT – person, i cili me nënshkrimin e tij të kambialit garanton se kambiali do të jetë i paguar në afatin e caktuar.

151

LITERATURA

SHTESË3

1. Ashalkoski S.,Puna Bankare, Shkup, 2007.2. Ekonomia bankare, prof. L. Trpeski, Shkup, viti 2002.3. udhëheqës për dhënien e dokumenteve, llogari të arkës, llogari të arkës

për transaksion i stornuar dhe për karakteristika funksionale dhe teknike, të cilat duhet t’i kenë aparatet fiskale, sistemi integral automa-tik i drejtimit – Ministria e Financave.

4. dr. Krsteski Ј.-Leksikoni ekonomik, Shkup, viti 1993.5. dr. Manoleva Dançe, Shkup, viti 1996 [f. 135-189].6. dr. Nenovski Tome – Formimi i çmimeve të produkteve dhe shërbimeve

të bankave korporative Shkup, viti 2005.7. Електронско банкарство – развој и могуче последице, Зборник

радова више пословне школе, Нови Сад.8. Ekonomia bankare elektronike –zhvillim dhe pasoja të mundshme,

Novi Sad, viti 05.12.2008.9. Ligji për bankat dhe kursimoret Gazeta zyrtare e R. Maqedonisë,

nr. 29/96.10. Ligji për formë elektronike dhe nënshkrim, Ministria e financave e RМ

Shkup11. Ligji për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për Bankat dhe kursimoret,

Gazeta zyrtare e R. Maqedonisë, nr.17/ viti 1996.12. Ligji për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për regjistrimin e pagesave

me kesh (Gazeta zyrtare nr.31/2001, 40/2004, 70/2006.13. Ligji për ndryshim për sigurimin e depozitave, Gazeta zyrtare e

R. Maqedonisë nr. 43/2 бр. 43/2002.14. Ligji për Banka popullore të Republikës së Maqedonisë – Gazeta zyr

tare nr. 3/2002, 51/2003, 85/2004.15. Ligji për regjistrimin e pagesave me kesh, Shkup viti 2006.16. Ligji për Fondin për sigurimin e depozitave, Gazeta zyrtare e R. Maqe

donisë nr. 63/2000.17. Ivanovski Z.: Menaxhmenti financiar, Shkup, 2007.18. Ivanovski Z., Letrat me vlerë dhe portofolio menaxhmenti, Shkup,

2007.19. Jovanovski T. Ekonomia monetare - Shkup, 1995.

152

20. Jovanovski Tihomir, Ekonomia monetare - Shkup, 1995.21. Banka Komerciale ShA Shkup, Kushte për kreditimin e personave juridikë, Shkup, 200222. Koneska L., Sistemi bankar i kontabilitetit, Shkup, 200623. Para dhe ekonomi bankare, prof. L. Trpeski, Shkup, 2003.24. Drejtimi bankar, Shkup 1999.25. Reprezent, revistë profesionale Rafajllofski konsalting, nr. 10, 2005.26. Gazeta zyrtare e R. Maqedonisë, nr. 11/03 miratimi i kredisë llombard.27. Stemankovski A., Marketingu bankar, Shkup, 2005.28. Stankovska А.,Financat ndërkombëtare, Shkup, 2008.29. Trpeski L., Puna bankare, libri për drejtimin ekonomik, Shkup, 1994.

Documents

ekonomia bankare