MONOPOLI

Prof.Dr. Sinan Ademaj

Monopoli

- Paraqitja e monopolit,

- Baza e egzistencës së tij,

- Kurba e kërkesës dhe maksimizimi i fitimit,

- Efiqienca e firmës monopol dhe

- Rregullimi shtetëror i monopolit

- Monopoli përfaqëson një firmë të vetme e cila prodhon dhe shet gjithë produktin e një dege, dhe që nuk ka ndonjë zëvendësues të përafërt.

Nocioni i monopolit

Tiparet e monopolit

- Tipari themelor: ekzistenca e një shitësi të

vetëm në degë.

- FIRMA DHE DEGA JANË E NJEJTA GJË

- Monopoli karakterizohet edhe me tipare të

tjera.

Tiparet tjera të monopolit

- Mungesa e zëvendësuesve të afërt,

- Aftësia për të ndikuar në çmimin,

- Ekzistenca e pengesave të hyrjes.

Arsyeja e paraqitjes së monopolit

Arsyeja bazë: Barierat e hyrjes në treg, dhe ato paraqiten në tri forma:

- Pronësia e burimeve kyçe

- Barierat legale nga qeveria

- Shkalla e lartë e ekonomizimit

Pronësia e burimeve kyçe

- Shërbimet publike janë njohur si monopole natyrore, sepse ato zotërojnë ekonomitë në shkallë të lartë.

- Psh. Shërbimet publike të tilla si gazi, rryma elektrike, uji, TV, Kompanitë e shërbimit telefonik, etj.

- Burimet monopolistike mund të ekzistojnë në nivelin lokal për shkak të vendndoshjes gjeografike.

Ndërhyrja shtetërore është e ndryshme për lloje të

ndryshme të monopolit.

- Monopolet që krijohen mbi bazën e shkrirjes së firmave-

shteti ndërhyn me mjete ligjore (psh. Ligjet antitrust)

- Monopolet natyrore – shteti ndërhyn për t’i rregulluar

ato: për të përmirësuar efiqiencën nëpërmes të nivelit

të çmimeve, cilësinë e shërbimit, investimet etj.

Politikat shtetërore për kontrollin e monopolit

Shkalla e lartë e ekonomizimit

- Ekonomitë e shkallës përbëjnë një pengesë kryesore.- Ato pengesa ndodhin kur ulja e kostos së një njesie varet nga madhësia e prodhimit.

- Një reast i tillë mund të përshkruhet kur një firmë e madhe është efikase në një pjesë të tregut dhe firmat e reja nuk mund të përballojnë atë për të hyrë në tregun e aksioneve të tregut të fituar.

Mungesa e zëvendësuesve të afërt

- Monopoli në kuptimin e gjërësisë së

konceptit të produktit që shet firma – jo në

kuptimin gjeografik

- Ekzistenca e zëvendësuesve të afërt për

degë të ndryshme nuk lejon monopol.

- Në shumë vende ka ligje të forta kundër

monopolizimit.

Treguesit për vlerësimin e pozicionit monopol

- Elasticiteti i tërthortë i kërkesës:

Në qoftë se një mall ka një elasticitet të lartë

të tërthortë të kërkesës, ai ka zëvendësues

të afërt dhe prodhuesi i tij, megjithëse mund

të jetë i vetëm, nuk është monopolist.- Ekzistenca e monopolit –mungesa e zëvendësuesve të afërt

- Kurba e kërkesës - relativisht e pjerrët,mungesa e

zëvendësuesve të afërt

- Firma zotëron aftësi për të ndikuar në çmimin e

prodhimit që shet, nëpërmjet ndryshimit të sasisë

së tij.

- Kurba e kërkesës që firma ndesh në treg është e

njejtë me kurbën e kërkesës që ndesh dega.

- Firma në monopol është ÇMIMPËRCAKTUESE

Afëtsia për të ndikuar mbi çmimin

Ekzistenca e pengesave të hyrjes

a) Monopoli që mbështetet në kontrollin e një inputi

bazë të prodhimit ; Mungesa e lëndëve të para –pengesë për

hyrjen e firmave të reja).

b) Monopoli që mbështetet në pengesat ligjore;

kufizimet nga ana e shtetit nëpërmjet të patentave dhe

lisencave.

c) Monopoli që krijohet nga bashkimet e firmave; një

degë ka disa firma të mëdha dhe shteti e lejon atë me ligj.

d) Monopolet natyrore; ekonomizim të shkallës , sa më

shumë që rritet prodhimi aq më shumë ulet kostoja mesatare;

degët që kanë kosto fikse tepër të larta.

Kurba e kërkesës dhe maksimizimi i fitimit në firmën monopol

- Firma në monopol mund të zgjedhë nivelin e çmimit në

përputhje me kërkesën që egziston në treg.

- Zgjedh çmimin që maksimizon fitimin

Dallimi

Rregulla e njejtë: MC=MR

MR=P=AR, AR=TR/Q (TR=QXP ,P=TR/Q)

Firma në monopol mund të zgjedhë

çmimin

Firma në konkurencë

të plotë mund të

zgjedhë vetëm nivelin

e prodhimit

Kurba e kërkesës i një firme monopol

Fig. 1. Kurba e kërkesës për një firmë monopol

Çmimi Sasia Të ardhurat totale

Të ardhurat margjinale

Çm

imi

Sasia

Kurba ëshë me pjerrësi zbritëse, monopolisti duhet të ulë çmimin e të gjitha njësive për të shitur një njësi, dmth, të ardhurat margjinale shkojnë duke u ulur.

Të

ard

hu

rat

ng

a z

bri

tja

e ç

mim

eve

A. e humbura nga zbritja e çmimeve

Kurba e këerkesës së firmës monopol dhe të ardhurat margjinale

Fig. 2. Kurba e kërkesës së firmës monopol dhe të ardhurat margjinale

Çm

imi

Sasia

Të a

rdh

ura

t to

tale

Sasia

- E ardhura margjinale që i përgjigjet pjesës me elasticitet e>1, është pozitive (MR>0).

- E ardhura margjinale që i përgjigjet pjesës inelastike është negative sepse rritja e sasisë në përqindje është me e vogël se ulja përkatëse e çmimit në përqindje.

Maksimizimi i fitimit në firmën monopol

MR

AC

MC

D=AR

MAKSIMIZIMI I FITIMIT I FIRMëS MONOPOL

MAKSIMIZIMI I FITIMIT I FIRMëS MONOPOL

Maksimizimi i fitimit në firmën monopol

Ekzistojnë edhe mendime iluzioniste:

● a)Monopolet marrin gjithmonë fitim të tepërt Nuk ndodh kështu!

Kur kostoja mesatare është mbi nivelin e të ardhurave mesatare, pra ATC është mbi kurbën e kërkesës, firma monopol del me humbje ekonomike.

- firma zgjedh çmimin që i minimizon humbjen.

Nëse humbja është më e vogël se kostoja fikse mesatare, firma vazhdon prodhimin, në t ëkundërt ajo mbyllet përkohësisht.

Kushti i mbylljes së firmës është P>AVC

MINIMIZIMI I HUMBJES NË FIRMËN MONOPOL

P

● b) monopolisti është krejt i lirë në

caktimin e çmimeve.

Mundësia e firmës monopoliste për të

ndikuar në nivelin e çmimit , është e

kushtëzuar nga kërkesa që ajo ndesh në

treg.

- Firma nuk mund të caktoj çmime sipas dëshirës ,

jashtë atyre që përcaktohen nga kërkesa e tregut.

Efiçenca në kushtet e monopolit dhe kritika e tij

A arrihetefiçencanëkushtet e monopolit?

Kondita e Paretos:

● Nëkonkurencëtëplotëkemi:dhe, kushti i Paretosplotësohet.

● Nëmonopol: , kushti i optimizimitnuk do tëplotësohet, veçsenënsupozimin

se dyjadegëtx dh yjanëtëmonopolizuaranëtënjejtënshkallëkuçmimitejkalonkostonmargjinalenëtënjejtinpërpjestim.

=

Humbja neto në firmën monopol

P

Q

D=AR

S=MC (konkurenca e plotë)

ACm=MCm (monopol)

Trekëndëshi ACB, nuk shkon as në favor të monopolistit as të konsumatorit :

kjo paraqet humbjen ekonomike –HUMBJEN NETO

KRITIKA NEGATIVE:- Pakësimi i mirëqenies sociale- Rishpërndarja në favor të firmës monopoliste dhe në

dëm të konsumatorit.- Mundësia e abuzimit me cilësinë e mallraveAGEN TIVE

- AVANTAZHET:

- Ekonomizimet e shkallës- Mundësia e nxitjes së progresit teknik

MONOPOLI – KRITIKAT DHE AVANTAZHET

Monopolisti vendos çmime të njejta për të gjithë produktinq të shet, por praktika vërteton edhe raste ku zbatohen çmime të ndryshme, të diferencuara.

Diskriminimi i çmimeve: çmime të ndryshme për blerës të ndryshëm por jo për shkak të kostove të ndryshme.

Për të zbatuar çmime të diferencuara firmat duhet ti plotësojnë këto kushet:

1. Zotëroj fuqi tregtare2. Ndajë konsumatorët në kategori të ndryshme3. Parandaloj mundësinë e rishitjes së produkteve.

Diskriminimi i çmimeve në kushtet e monopolit

Diskriminimi i çmimeve në kushtet e monopolit

b) Kërkesë elastikeb) Kërkesë joelastike

Q1 Q1

- Monopoli çon drejt n jë alokimi joefiçientë të burimeve, duke shkaktuar kështu dështimin e maksimizimit të mirëqenies totale ekonomike.

- Monopolisti prodhon sasi më të vogël se ajo që është efiçiente për shoqërinë.

MIRëQENIA DHE MONOPOLI

- Me çmimet monopoliste disa konsumatorë potencialë e vlerësojnë produktin më shumë sesa është kostoja margjinale, por më pak sesa çmimi monopolist.

- Këta konsumatorë vendosin mos ta blejnë produktin.

- Përcaktimi i çmimeve në monopol parandalon disa transaksione që kanë dobi reciproke.

MIRëQENIA DHE MONOPOLI

Vërejtje: