S A D R Ž A J

1. UVOD.....................................................................................................................................2

2. EKONOMSKI RAZVOJ......................................................................................................2

2.1. Ciljevi ekonomskog razvoja..........................................................................................2

2.2. Pokazatelji ekonomskog razvoja...................................................................................4

2.3. Mjerenje ekonomskog razvoja......................................................................................6

2.4. Ostali indikatori ekonomskog razvoja..........................................................................8

3. FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA.......................................................................10

3.1. Stanovništvo................................................................................................................10

3.2. Prirodni resursi............................................................................................................11

3.3. Kapital.........................................................................................................................13

3.4. Tehnički progres.........................................................................................................14

4. ZAKLJUČAK......................................................................................................................15

LITERATURA..........................................................................................................................16

1

1. UVOD

U ovom maturskom radu zadatak je opisati i detaljno objasniti ekonomski razvoj i njegove

faktore. Osnova nastanka ekonomske nauke je oskudnost resursa i dobara. Ljudske želje su

neograničene dok je količina resursa i dobara ograničena, te je zbog toga potrebno što

efikasnije i efektivnije kombinovati resurse da bi što više ljudskih želja i potreba bilo

zadovoljeno. Razvoj jedne zemlje odnosi se na povećanje proizvodnih kapaciteta i outputa

koje donosi promjena u temeljnim institucijama zemlje. Ekonomski rast podrazumijeva

povećanje proizvodnje na nivou nacionalne ekonomije izraženo kroz ukupan bruto domaći

proizvod (skup dobara i usluga ostvarenih u toku jednog perioda) u odnosu na broj

stanovnika. Mjerenje ekonomskog razvoja je veoma važno ako se želi ustanoviti stepen

efikasnosti i efektivnosti korištenja raspoloživih resursa u jednoj zemlji. Parametri koji se

koriste za mjerenje ekonomskog rasta su velikim dijelom i pokazatelji ekonomskog razvoja,

ali za sticanje potpune slike o ekonomskom razvoju jedne zemlje potrebno je uvesti dodatne

parametre koji govore o blagostanju ljudi. Osnovni faktori ekonomskog rasta su: akumulacija

kapitala (što uključuje sva investiranja u zemlju, opremu i ljudski faktor), porast stanovništva,

u vezi s tim porast raspoložive radne snage, tehnički progres (znanje i sposobnost njegove

aktivne primjene).

2

2.1. EKONOMSKI RAZVOJ

Pojmovi ekonomskog rasta i razvoja, iako se često koriste kao sinonimi ne predstavljaju istu

pojavu. Ekonomski rast predstavlja povećanje vrijednosti proizvodnje u jednoj društvenoj

zajednici (privredi) u jednom periodu (godinu dana) i on je kvantitativna dimenzija privrede.

Ekonomski razvoj je kvalitativna dimenzija privrede i predstavlja složen, višedimenzionalan

pojam koji pored ekonomskog rasta obuhvata i mnogostruke strukturne promjene kao što su

povećanje životnog standarda, ravnomjernija raspodjela dohotka i zaštita okoliša.1

U posljednje vrijeme se naglašava da ekonomski razvoj treba da bude i održiv. Održivi razvoj

se definira kao onaj razvoj u kome svaka generacija sljedećoj predaje stok “neto resursa“ (tj.

prirodni resursi, okoliš, znanje, tehnologija, fizički i ljudski kapital) koji u per capita

terminima nije manji od onoga koji je naslijedila. Iako je ekonomski rast ključni faktor i

odrednica ekonomskog razvoja, ova dva pojma označavaju različite vrste promjena. Drugim

riječima, ekonomski rast sam po sebi ne vodi održivom razvoju.2

2.1. Ciljevi ekonomskog razvoja

Ekonomski razvoj ima mnogo ciljeva, ali najvažniji su:3

smanjenje siromaštva – siromaštvo možemo definisati kao nemogućnost dijela

stanovništva da obezbijedi egzistencijalni nivo hrane, skloništa i odjeće i nemogućnost

održavanja minimalnog životnog standarda;

uravnoteženje raspodjele dohotka – u nekim zemljama je ekonomski rast vrlo brzo

smanjio broj siromašnih, dok se taj broj u drugim zemljama zapravo povećao. Dakle,

smanjenje siromaštva direktno zavisi od raspodjele dohotka i prilike siromašnih ljudi

da im pripadne dio beneficija od ekonomskog rasta;

smanjenje nezaposlenosti – historijski, industrijalizacija je podsticala ekonomski

razvoj smanjivanjem nezaposlenosti. Kako se urbana industrija širila, stvarala su se

nova radna mjesta. Budući da su ruralni radnici migrirali u gradove, kako bi iskoristili

1 Hodžić K., Uvod u ekonomiju, Ekonomski fakultet, Tuzla, 2005. str. 116.2 Ibidem, str. 117.3 Ilić B., Makroekonomija, Ekonomski institut, Beograd, 2005., str. 125.

3

prilike koje su pružali novi poslovi, industrijalizacija je također pogodovala razvoju

poljoprivrednih tehnologija koje su zahtijevale manje radne snage.

podsticanje ruralnog razvoja – budući da je otprilike 70 % svjetskog stanovništva u

ruralnim područjima i primarno je uključeno u životno značajnu poljoprivredu, ruralni

razvoj je ključni cilj ekonomskog razvoja. Široko rasprostranjeno siromaštvo, rastuće

nejednakosti i nezaposlenost su povezani sa ekonomskom stagnacijom u ruralnim

područjima. Zbog svoje uloge u proizvodnji jeftine hrane i radne snage za rastući

industrijski sektor, poljoprivredni sektor je tradicionalno smatran podrškom

cjelokupnom razvoju. Kako se rezultati u globalnoj ekonomiji mijenjaju,

industrijalizacija se više ne smatra primarnim ciljem razvoja.

2.2. Pokazatelji ekonomskog razvoja

Ekonomski razvoj, kao i mnoge druge ekonomske pojave, imaju određene pokazatelje,

indikatore, pomoću kojih se prate promjene vezane za tu pojavu. Pokazatelji ekonomskog

razvoja služe kao putokazi na osnovu kojih se donose zaključci i odluke koje jednu zemlju

treba da dovedu do ostvarenja navedenih ciljeva ekonomskog razvoja, odnosno blagostanja.

Postoje četiri osnovne grupe ekonomskih pokazatelja, i to:4

naturalno izraženi pokazatelji – u ovu skupinu spadaju pokazatelji za iskazivanje i

upoređivanje dostignutog nivoa poljoprivrednog, privrednog i industrijskog razvoja

pojedinih zemalja po nekim značajnijim vrstama proizvoda (mlijeko, meso, nafta,

električna energija, ugalj, čelik) iskazano po glavi stanovnika;

ekonomsko – socijalni pokazatelji – smatraju se sve snažnijom kategorijom

pokazatelja dostignutog nivoa razvoja, jer direktno ili indirektno odražavaju nivo

ostvarene dobiti i promjene u ostvarenoj dobrobiti. Navedeni indikatori odražavaju

kvalitet života ljudi u određenoj zemlji:

očekivana dužina životnog vijeka pri rođenju

stanje tekućeg opšteg zdravlja stanovništva

struktura porodičnih izdataka

učešće izdataka za hranu u ukupnim izdacima

4 Jokić S., Osnovi ekonomije, Prinkom, Beograd, 2004., str. 142.

4

stepen pismenosti (ili nepismenosti)

obrazovani nivo stanovništva

stepen obuhvaćenosti populacije programom socijalnog osiguranja

uslovi stanovanja i drugi socijalni indikatori.

naučno – tehnološki pokazatelji – pokazatelji razvoja nauke i tehnologije. U novije

vrijeme, ovaj faktor sve jače oblikuje dinamiku ekonomskog razvoja što potvrđuje

činjenica da danas, ekonomski najrazvijenije zemlje svijeta imaju i najrazvijeniju

tehnologiju i njihovu primjenu. U ove pokazatelje spadaju:

obim i struktura izdataka za istraživačko – razvojni rad

naučno – istraživačka baza (kadrovi)

obim i oblici transfera i usvajanje tehnologije

udio proizvoda novih tehnologija u svjetskom izvozu

patenti i razvijenost proizvodnje i tržišta proizvodnje

tehnološki i trgovinski bilans zemlje.

vrijednosno izraženi pokazatelji – oni govore o finansijskim iznosima

makroekonomskih agregata, tj. zasnovani su na ostvarenom outputu. U ovu skupinu

pokazatelja spadaju:

bruto domaći proizvod (GDP)

bruto nacionalni proizvod (GNP)

neto nacionalni proizvod ili nacionalni dohodak (GNI)

nacionalni dohodak po stanovniku (NI per capita)

nacionalni dohodak po radniku (NI per worker)

nacionalni dohodak po radnom satu (NI per hour)

štednja (akumulacija) po stanovniku

akumulacija po radniku

stope promjena u nacionalnom proizvodu, dohotku i akumulaciji.

Sve ove pokazatelje bi trebao da prati, barem godišnje Državni institut za statistiku, ili neka

druga institucija tog karaktera zadužena za statistička mjerenja na nivou države. Na taj način

vlade zemalja lakše mogu pratiti kretanje cjelokupnog ekonomskog razvoja, te shodno tome

prilagođavati svoju ekonomsku politiku. Ipak, ove vrste statističkih praćenja su dosta skupe i

5

zahtijevaju koordinirane sisteme unutar zemalja, što većina zemalja, koje bi imale najviše

koristi od ove vrste pokazatelja zapravo nema. Ovi situaciju ublažava činjenica da postoji

nekoliko međunarodnih organizacija koje se bave pitanjima ekonomskog razvoja i koje za

svoje potrebe vrše ovakva praćenja i istraživanja koja su uglavnom javno dostupna. Neke od

tih organizacija su Svjetska banka (WB), Ujedinjeni narodi (UN), Međunarodni monetarni

fond (IBM) i slilčno, koji su i sami kreirali neke od indikatora ekonomskog razvoja.5

2.3. Mjerenje ekonomskog razvoja

Praćenje ekonomskog razvoja je veoma važno za jednu zemlju koja teži ostvarenju ciljeva

ekonomskog razvoja. U svrhu praćenja razvijene su četiri osnovne grupe pokazatelja, unutar

kojih postoji veliki broj različitih ekonomskih parametara. Budući da se parametri iz pojedinih

grupa suštinski međusobno razlikuju po oblasti ljudskog života na koju se odnose, načinu

mjerenja, mjernoj jedinici, metodama koje koristi itd., tako su one pogodnije za donošenje

konačne ocjene ekonomskog razvoja od drugih. Vrijednosno iskazani pokazatelji su za sada

najpogodniji pokazatelji ekonomskog razvoja, jer se računaju matematički i statistički i

brojčano su iskazani, te omogućavaju obuhvatanje cjelokupnih pojava koje treba da prate i

iskažu. Najčešća korištena mjera je GDP (Bruto društveni proizvod).6

Bruto društveni proizvod BDP, odnosno GDP (eng. Gross Domestic Product) je osnovni

makroekonomki pokazatelj jer predstavlja najsveobuhvatniju mjeru ukupne proizvodnje

dobara i usluga u jednoj zemlji. Tako GDP možemo definisati kao ukupnu vrijednost

proizvodnje svih materijalnih dobara i usluga, koje se realizuju na tržištu u toku jedne godine

izraženu u US dolarima. U usluge se ubrajaju: trgovinske, saobraćajne, bankarske,

zdravstvene, obrazovne, naučne, kulturne i usluge organa uprave. Navedena, šira definicija

važi za sve zemlje svijeta, pa i našu, osim Rusije i Kine koje GDP računaju nešto drugačije.7

Društveni proizvod se izražava u bruto i neto veličini, i to kao:8

Bruto društveni proizvod (GDP) – koji izražava ukupnu vrijednost finalnih proizvoda i

usluga proizvedenih tokom godinu dana.

5 Jokić S., str. 149.6 Ibidem, str. 150.7 Ibidem8 Hodžić K., str. 112.

6

Neto društveni proizvod (NDP) – koga dobivamo umanjenjem GDP-a za iznos

amortizacije.

Postoje dva načina mjerenje GDP-a a to su:9

metod proizvodnje (mjerenje tokom finalnih proizvoda)

metod prihoda (mjerenje dohodcima ili troškovima faktora koji proizvode finalna

dobra).

Po metodi proizvodnje GDP se dobija sabiranjem komponenti svih potrošnji, u vremenskom

intervalu od jedne godine. Računa se putem sljedeće formule:10

GDP = C + I + G + NX

C – potrošnja domaćinstava

I – investicije – potrošnja preduzeća

G – potrošnja države

NX – vrijednost izvoza umanjena za vrijednost uvoza

Prilikom izračunavanja GDP-a obračunava se samo potrošnja države na dobra i usluge, ali ne

i transferna plaćanja.

Po metodi prihoda, GDP se dobija sabiranje nadnica (W), kamata (I), renti (R), profita (Pf),

amortizacije (Dp) i posrednih poreza (T), tj:11

GDP = W + i + R + Pf + Dp + T

Po oba metoda uvijek se dobije isti iznos GDP-a, uz eventualno neslaganje – statistička greška

do 1 %.

GDP ne obuhvata vrijednost intermedijarnih dobara, a to su dobra koja se koriste u

proizvodnji drugih dobara, u suprotnom bi došlo do dvostrukog računanja istih proizvoda,

jednom kao rezultata proizvodnje, a drugi put kao inputa. Zbog toga se koristi tehnika

9 Ilić B., str. 132.10 Ibidem11 Hodžić K., str. 113.

7

sabiranja dodatne vrijednosti koja podrazumijeva razliku između vrijednosti dobara i troškova

materijala koji su se upotrebljavali za tu vrstu proizvoda. Ukoliko se žele pratiti samo

promjene realne količine outputa, potrebno je koristi realni GDP koji se izražava u stalnim

cijenama, a čime se isključuje uticaj cijena. Realni GDP se dobije tako da se nominalni GDP

podijeli sa GDP deflatorom (ponderisani prosjek cijena svih roba u GDP-u).12

2.3. Ostali indikatori ekonomskog razvoja

Iako postoje mnogi pokazatelji ekonomskog rasta oni daju malo informacija o ekonomskom

razvoju. To je vodilo stvaranju pogodnijih potpunijih indikatora za mjerenje ekonomskog

razvoja. Dva najzastupljenija danas su:13

WDI (Indikator svjetskog razvoja) Svjetske banke

HDI (Indeks humanog razvoja)

WDI – Indikator svjetskog razvoja14

Iako se Svjetska banka do sada, uglavnom više brinula o ekonomskom rastu nego

ekonomskom razvoju, kao rezultat međunarodnog pritiska, ona sada u svojim ocjenama

razvoja razmatra širi spektar socijalnih faktora. Najpotpuniji index je WDI indikator. WDI

pruža širok i potpun prikaz razvoja. On uključuje socioekonomske i podatke o okolišu iz

različitih izvora – državnih statističkih publikacija, istraživačkih institucija i međunarodnih

organizacija.

Izdanje od 2001. godine ima oko 800 indikatora u 87 tabela koje su organizovane u šest

sekcija: svjetski pregled, ljudi, prirodno okruženje, ekonomija, države i tržišta i globalne veze.

Tabele pokrivaju 148 ekonomija i 14 grupa zemalja sa osnovnim indikatorima za još 59

ekonomija. Ovi indikatori pružaju generalni pregled nivoa razvoja zemalja i omogućavaju

njihovo upoređivanje.

12 Šebić F., Uvod u ekonomiju, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2004., str. 128.13 Ilić B, str. 130.14 Ibidem

8

HDI – Indeks humanog razvoja15

Stvoren je 1990. godine kako bi pobio predrasude Svjetske banke da je ekonomski rast mjera

ekonomskog razvoja. Cilj HDI indeksa Ujedinjenih naroda je da “ljude stavi nazad u središte

razvojnog procesa u smislu ekonomske rasprave, politike i podrške.“ Drugim riječima, HDI se

fokusira na ljudske ishode, ne samo ekonomske podatke prilikom mjerenja razvoja. Indeks je

kreiran na osnovu uvjerenja da bi životni uslovi, ne prost ekonomski rast, trebali biti

najvažniji kriterij za ocjenu razvoja jedne zemlje. HDI mjeri dostignuća države u tri aspekta

ljudskog razvoja:

dužina života – mjeri se u odnosu na očekivanu životnu starost pri rođenju;

znanje – mjeri se kombinovanje stepena pismenosti odraslih i kombinovane stope

uključenih u primarno, sekundarno i tercijarno obrazovanje;

životni standard – mjeri se GDP-om po glavi stanovnika iskazanom u PPP (Payment

Power Parity) (US $).

Ove varijable mogu poprimiti vrijednosti od 0 do 1, gdje 1 predstavlja najveći stepen razvoja.

Na ovoj skali, najniži stepen razvoja je 0,5 i ispod, srednji stepen je od 0,5 do 0,79 i visok

stepen razvoja je od 0,8 naviše.

Oba ova indikatora pružaju mnoge pogodnosti, a neke od njih su:

ukazuju na značajne trendove

naglašavaju razlike među zemljama

omogućavaju uvid u proces razvoja

čine osnovu za odabir državnih politika

podstiču upoređivanje među zemljama.

Oba indikatora pokazuju da dohodak nije jedini faktor razvoja, te da nedostatak dohotka nije

jedini uzrok zapostavljanja ljudi. Budući da se fokusiraju na druge stvari osim dohotka i ne

tretiraju dohodak kao ekvivalent životnog standarda, oni su pogodnija, potpunija mjera

ekonomskog razvoja od vrijednosno iskazanih pokazatelja.

3. FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA

15 Ilić B , str. 132.

9

Proces ekonomskog razvoja predstavlja sintezu djelovanja velikog broja ekonomskih i

vanekonomskih faktora, međusobno različitih po prirodi, značaju i intenzitetu pri ostvarivanju

rezultata tog procesa. Ekonomski razvijene zemlje u historiji nisu slijedile jednak put

ekonomskog razvoja, niti to moraju danas zemlje u razvoju. Britanija je postala svjetski

ekonomski predvodnik orjentišući se na industrijsku revoluciju, izumljujući parne strojeve,

željeznice i naglašavajući slobodnu razmjenu. Japan koji se kasnije počeo intenzivnije

ekonomski razvijati istaknuo se imitirajući inozemne tehnologije i štiteći domaće industrije od

uvoza, te zatim razvijajući visoku stručnost u prerađivačkoj industriji i elektronici.16

Ekonomski rast bazira se na četiri elementa, bez obzira na to da li ih primjenjuje bogata ili

siromašna zemlja. To su:17

sposobnost ljudi (ponuda rada, obrazovanje, disciplina, motivacija)

prirodna bogatstva (zemlja, minerali, goriva, kvaliteta okoliša)

tvorba kapitala (strojevi, tvornice, ceste)

tehnologija (znanost, tehnika, poduzetništvo).

3.1. Stanovništvo

Ljudski rad sa stanovišta ekonomskog razvoja ima dvostruku ulogu. Na jednoj strani

predstavlja prirodni okvir za osiguranje radne snage kao nezamjenjivog elementa proizvodnog

procesa koji ostvaruje i pokreće ekonomski razvoj. Na drugoj strani njegovo brojno stanje i

visina dohodka koju ostvaruje opredjeljuje obim i strukturu proizvodnje u okviru jedne

zemlje. Za ekonomski razvoj, u prvom redu su značajne strukture ljudskog faktora koje se

odnose na radnu snagu kao pretpostavke za odgovarajuće procese proizvodnje, a to su odnos

aktivnog i izdržavanog stanovništva, obrazovna – kvalifikaciona struktura i ekonomsko –

socijalna struktura.18

Pri tome je potrebno posebno podvući značaj stepena obrazovanja, odnosno stručne

kvalifikacije radne snage s obzirom da je taj kvalitet samo pretpostavka za savremeni

ekonomski razvoj koji karakterišu ubrzane tehničko – tehnološke promjene, nego i

pretpostavke za efikasnije korištenje ostalih faktora ekonomskog razvoja. Kvalitet ljudskog

16 http://www.worldbank.org (pristupljeno 07.04.2013.)17 Šebić F., str. 134.18 Ibidem, str. 136.

10

faktora, posebno nivo obrazovanja i sposobnost rješavanja postojećih tehnoloških,

ekonomskih i političkih problema, u savremenim uslovima je jedan od najvažnijih faktora

ekonomskog razvoja. Kada posmatramo značaj stanovništva u društvenoj proizvodnji, ne

treba izgubiti iz vida činjenicu da u ovoj proizvodnji učestvuje samo radno aktivni dio

stanovništva, dok u potrošnji proizvedenih vrijednosti učestvuje cjelokupno stanovništvo

jedne zemlje. Aktivno stanovništvo je kreator društvenog proizvoda i nacionalnog dohodka,

dok neaktivno stanovništvo učestvuje u potrošnji ovih vrijednosti, bez doprinosa u njihovom

stvaranju.19

Zbog toga je obim društvene proizvodnje uslovljen učešćem aktivnog stanovništva u

ukupnom stanovništvu. Ukoliko naveden elemenat zauzima povoljno mjesto, tada je

stanovništvo izuzetno značajan faktor visoke proizvodnje. Zemlje poput Singapura, ali i

mnogih zemalja Zapadne Evrope u mogućnosti su da proizvode mnogo više dobara od

zemalja koje imaju i po nekoliko puta više stanovnika. Struktura ekonomski aktivnog

stanovništva uslovljena je, prije svega, stepenom razvoja proizvodnih snaga društva, naročito

u industriji i poljoprivredi. Na strukturu ekonomski aktivnog stanovništva utiču i prirodni

uslovi, tj. prirodna bogatstva koja znače materijalnu bazu za ekonomski razvoj.20

3.2. Prirodni resursi

Prirodna bogatstva su prirodni izvori koje posjeduje neka zemlja, nafta i plin, voda i mineralni

izvori. Neke zemlje poput naftom bogatih zemalja Bliskog Istoka ostvarile su gospodarski rast

isključivo na temelju njihovih rezervi blagom. Prirodna bogatstva su samo jedan od četiri

faktora rasta i nisu isključivi pokazatelj ekonomskog blagostanja neke zemlje. Mnoge zemlje

kao što je Japan imaju vrlo malo prirodnih bogatstava. Japan se probio među najbogatije

zemlje svijeta usredotočivši se na ostala tri faktora ekonomskog rasta. Prirodni resursi u

najširem smislu (veličina i kvalitet zemljišta, šumsko bogatstvo, rudno bogatstvo, klima,

geografski položaj, prirodne ljepote i dr.) predstavljaju značajan faktor ekonomskog razvoja,

jer od većeg ili manjeg prisustva ovih dobara u nekoj zemlji, pri datim drugim faktorima

razvoja, zavise njegova dinamika i struktura.21

U uslovima ograničenih i sve dragocjenijih prirodnih resursa, veoma je bitno što racionalnije

utvrđivanje načina njihovog korištenja u funkciji ostvarivanja optimalnih ekonomskih i

19 Šebić F., str. 136.20 Ibidem21 Ibidem, str. 137.

11

društvenih ciljeva razvoja. Raspoloživi resursi jedne zemlje ne moraju, istovremeno biti

pokazatelj adekvatne joj proizvodnje. Zemlje, sredina i društva koja ne raspolažu sa

odgovarajućim prirodnim bogatstvom najčešće nisu u mogućnosti da ostvare veću

proizvodnju, pa je u većini takvih sredina proizvodnja nedovoljna. Treba naglasiti, kako

imamo i dosta primjera gdje nedostatak prirodnog bogatstva nije obavezno vodio i

nedovoljnosti proizvodnje. Zemlje poput Japana, Tajvana, Hongkonga, Singapura, Švicarske,

Belgije i drugih nemaju velika prirodna bogatstva. Te zemlje su dostigle neslućene

proizvodne mogućnosti.22

Nedostatak prirodnih resursa rješava se putem uvoza, tj. kupovinom od onih koji raspolažu s

većim količinama od onih koje su im samim potrebne. Ovaj uvoz se prekriva izvozom gotovih

proizvoda visokog stepena obrade. Nisu rijetki primjeri gdje zemlje s relativno velikim

prirodnim bogatstvom imaju nedovoljnu proizvodnju, a samim tim i relativno veliko

siromaštvo. Takve su, naprimjer zemlje poput: Tanzanije, Nigerije, Ugande, Indonezije,

Burme, Indije, Rusije, Iraka. U uslovima izobilja prirodnog bogatstva i darežljivosti prirode,

obično nije bilo stimulansa za brži napredak društva. Društveni progres je bio najbrži tamo

gdje priroda nije bila previše darežljiva a ni previše škrta. Takvi uslovi su podsticali čovjeka

na djelatnost, pružajući mu mogućnosti da svoje zamisli ostvari u praksi, mijenjajući prirodu i

samog sebe.23

Slika 1. Podjela prirodnog bogatstva

(Izvor: Jokić S., Osnovi ekonomije, Proinkom, Beograd, 2004., str. 153.)

3.3. Kapital

22 Šebić F., str. 137.23 Ibidem

12

U ovom kontekstu kapitalom označavamo fizički kapital koji predstavlja količinu novca koja

je uložena u neki oblik imovine s ciljem da se tom imovinom proizvode dobra i usluge. Za

ekonomski razvoj u tom smislu od posebnog značaja su osnovni proizvodni fondovi (fiksni

fondovi) kao što su mehanička sredstva za rad, proizvodni objekti, putevi i komunikacije,

patenti, licence i slično. Takođe, značajnu ulogu u razvoju imaju i fiksni fondovi koji ulaze u

javna dobra (ceste, poslovni kanali, uređene obale, pristaništa i sl.). Gomilanje kapitala

zahtijeva žrtvovanje tekuće potrošnje tijekom više godina.24

Radnici u zemljama s višim dohodkom mogu više izdvajati u štednju. S većom štednjom

moguća su veća ulaganja u nova kapitalna dobra. U nekim Evropskim zemljama 10 – 20 %

dohotka ulaže se u tvorbu kapitala. Za razliku od toga u SAD-u samo 4 – 5 % dohotka odlazi

na štednju. Međutim, u SAD-u sama preduzeća više ulažu u tvorbu kapitala izdvajajući iz

vlastite dobiti. 25

Mnoge investicije poduzima sama država smanjujući svoju tekuću potrošnju ili povećanjem

poreza svojim građanima. Država time najčešće stvara okvir za ulaganje privatnog sektora. Te

se investicije nazivaju “opšti društveni kapital“. Primjeri takvih investicija su gradnja cesta,

plinovoda, naftovoda, te javno – zdravstvene mjere. Od veličine i kvaliteta tih različitih

fondova zavisi i veličina angažovanja faktora proizvodnje, a time je određena dinamika i

struktura ekonomskog razvoja. Jačanje ovih materijalnih faktora proizvodnje je osnov

unapređivanja tehničko – tehnološke osnove proizvodnje i razvoja koje označavamo tehničko

– tehnološki progres.26

Taj progres, čiji značaj u funkciji razvoja neprekidno raste, podrazumijeva sljedeće:27

stalni proces usavršavanja sredstava za proizvodnju i izvora energije, uvođenje novih

proizvodnih metoda i novih načina organizacije i upravljanja proizvodnjom čiji je

rezultat rast produktivnih aktivnosti;

stvaranje novih proizvoda ili novih vrsta poznatih proizvoda;

stalno unapređivanje proizvodne tehnike koja se ostvaruje bilo zamjenom postojećih

sredstava tehnički savršenijim, bilo podizanjem tehničkog nivoa u postojećim

granama proizvodnje ili nastajanjem potpuno novih grana proizvodnje.

24 Jokić S., str. 143.25 Ibidem26 Ilić B., str. 132.27 Ibidem

13

3.4. Tehnički progres28

Različite uloge koje tehnološko – tehnički progres ima u procesu ekonomskog razvoja u

konkretnim uslovima pojedinih sredina ispoljavaju se u razlikovanju ekstenzivnog, odnosno

intenzivnog tipa ekonomskog razvoja.

Slika 2. Od naučnog otkrića do tržišta

(Izvor: Jokić S., Osnovi ekonomije, Proinkom, Beograd, 2004., str. 155.)

Ekstenzivni tip prestavlja razvoj pri kojem se njegovi rezultati pretežno ostvaruju uvećanjem

kapitala i zaposlenosti, dakle ubrzanoj akumulaciji kapitala i uvećanjem rezervi radne snage.

Intenzivni tip nasuprot ekstenzivnog, rezultate razvoja izvodi iz porasta produktivnosti,

odnosno tu odlučujuću ulogu preuzima tehničko – tehnološki progres, naučno – istraživački

rad, obrazovanje, moderni metodi upravljanja itd.. Izbor unutar ovih mogućnosti određen je

prvenstveno, količinom i kvalitetom faktora razvoja, kao i mogućnostima njihovog

kombinovanja u različitim odnosima.

Ulaganja u naučna istraživanja se povećavaju iz dana u dan. Ulaganje u znanje se smatra

investicijom, te je znanje i njegovo iskorištavanje danas osnovni izvor blagostanja i progresa.

Tehnički progres je u uskoj korelaciji sa produktivnošću i intenzivnošću rada, i spada u

posebne faktore proizvodnje.

4. ZAKLJUČAK

28 Jokić S., str. 154.

14

Na osnovu svega iznesenog u radu možemo zaključiti da je ekonomski razvoj kvalitativna

dimenzija privrede i da predstavlja složen, višedimenzionalan pojam koji pored ekonomskog

rasta obuhvata i mnogostruke strukturne promjene kao što su povećanje životnog standarda,

ravnomjernija raspodjela dohotka i zaštita okoliša. Istovremeno, inkorporira mnoge složene

promjene u strukturnom, institucionalnom i tehnološkom smislu, promjene koje su omogućile

da se uvećana nacionalna proizvodnja realizira i distribuira. Mjerenje ekonomskog rasta i

ekonomskog razvoja najvećim dijelom koriste iste parametre. Budući da je ekonomski rast

više orjentisan na čisto ekonomske parametre, za mjerenje ekonomskog razvoja potrebno je

bilo uvesti i dodatne indikatore koji će u fokusu imati blagostanje ljudi u odnosu na dostignuti

stepen ekonomskog razvoja. GDP je najčešće korišteni parametar za mjerenje ekonomskog

rasta i razvoja i može se računati na dva načina koji daju isti konačni rezultat jer predstavljaju

mjerenje iste pojave sa dva različita aspekta. WDI I DSI indeksi uzimaju u razmatranje

različite druge indikatore kao što je očekivana dužina života, stopa uključenosti stanovništva u

obrazovni proces u kombinaciji sa GDP, GDP per capita i sl., da bi kreirale konačnu

vrijednost. Osnovni faktori ekonomskog razvoja su stanovništvo, prirodni resursi, kapital i

tehnički progres. Veći broj stanovnika, istovremeno, znači i veći proizvodni potencijal, ali to

istovremeno podrazumijeva i veću potrošnju. Prirodno bogatstvo uključuje cijelu prirodu koju

je čovjek u stanju da koristi radi ostvarenja društvene proizvodnje. Društveno bogatstvo čini

cjelokupnost materijalnih dobara koja čine osnovicu proizvodnje i potrošnje društva, a koja su

ljudi svojom djelatnošću stvorili tokom vjekova radom niza generacija. Tehnički progres se

ogleda u stvaranju nove i unapređenju postojeće tehnike i tehnologije, odnosno stvaranju

novih i poboljšanju postojećih sredstava i metoda proizvodnje koji obezbjeđuju uštedu u radu,

pronalascima i uvođenju i poboljšanju svojstava postojećih proizvoda i unapređenju

organizacije i upravljanju proizvodnjom. Ovaj progres omogućuje rast produktivnosti,

skraćuje vrijeme proizvodnje, doprinosi uštedi sirovina, sniženju troškova i stvara bolji

kvalitet.

LITERATURA

15

Knjige:

1. Hodžić K.: Uvod u ekonomiju, Ekonomski fakultet, Tuzla, 2005.

2. Ilić B.: Makroekonomija, Ekonomski institut, Beograd, 2005.

3. Jokić S.: Osnovi ekonomije, Prinkom, Beograd, 2004.

4. Šebić F.: Uvod u ekonomiju, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2004.

Internet izvor:

1. http://www.worldbank.org (pristupljeno 07.04.2013.)

16