eKPSS - TURKCE

8/14/2019 eKPSS - TURKCE

1/66

TRKE

indekilerNTELER KONULARI1. Szckte Anlam

1. Szckte AnlamTemel Anlam, Yan Anlam, Mecaz Anlam, Terim Anlam, Deyim Anlam, Ataszleri, kilemeler

2. Anlam zelliklerine Gre SzcklerSomut ve Soyut Anlaml Szckler, E ve Yakn Anlaml Szckler, Kart Anlaml Szckler,Seste Szckler, zel ve Genel Anlaml Szckler, Nicel ve Nitel Anlaml Szckler, AnlamDaralmas, Anlam Genilemesi, Baka Anlama Gei, Deyim Aktarmalar, Ad Aktarmalar,Argo

2. Cmlede Anlam1. Yarglarna Gre Cmleler2. Anlatmlarna Gre Cmleler3. Anlamlarna Gre Cmleler4. eriklerine Gre Cmleler5. Anlam likilerine Gre Cmleler

3. Paragrafta Anlam1. Paragrafta Anlam

Paragrafn Yaps, Balayc eler, Paragrafta Konu, Ana Dnce, Yardmc Dnce,Paragrafta Tema, Paragrafta Balk, Konularna Gre Paragraflar, Anlatmn Temel Nitelikleri

2. Anlatm BiimleriAklayc Anlatm, Tartmac Anlatm, Betimleyici Anlatm, ykleyici Anlatm, DnceyiGelitirme Yollar, Tanmlama, rnekleme, Karlatrma, Benzetme, Tank Gsterme, likiKurma

4. Ses - Biim - Noktalama - Yazm Konular1. Ses Bilgisi2. Biim Bilgisi3. Noktalama aretleri4. Yazm Kurallar

5. Szck Trleri1. Eylemlerde Kip ve Kii2. Eylemlerde at ve Eylemsi3. Adlar4. Zamirler5. Sfatlar6. Zarflar7. Edat - Bala - nlem

6. Cmle Bilgisi1. Cmlenin eleri

Cmlenin Tanm, Yklem, zne, Nesne, Dolayl Tmle, Zarf Tmleci, Edat Tmleci, ezmlemesi

2. Cmle TrleriKurulularna Gre Cmleler, Yklemine Gre Cmleler, Yaplarna Gre Cmleler,Anlamlarna Gre Cmleler

7. Anlatm Bozukluklar1. Anlatmla lgili Anlatm Bozukluklar

Gereksiz Szck ve Ek Kullanm, Yanl Anlamda Kullanlan Szckler, Yanl YerdeKullanlan Szckler, Anlamca elien Szckler, Mantksal Tutarszlk, Deyim ve AtaszYanllklar, Karlatrma Yanllklar

2. Dilbilgisi Kurallaryla lgili Anlatm BozukluklarYklem Yanllar, zne Yanllar, Nesne Yanllar, Tmle Yanllar, Tamlama Yanllar,Yaplar Yanl Olan Szckler, Yanl Ek Kullanm, Noktalama Yanllar
http://www.ekpss.com/http://www.ekpss.com/


2/66

SZCKTE ANLAMSzck Nedir?

Szck : Bir kavram birimidir. Bir varln, bir nesnenin ya da bir durumun zihindecanlanabilmesi iin onu karlayan bir gsterimdir.Szcklerin Anlam Almlar

Temel Anlam : lk Anlam (Temel Anlam)Bir szck sylendiinde aklmza ilk gelen, kavraymzda ilk uyandrd anlamdr. Ksacas, birszcn biimlenmesinde, kuruluunda esas olan anlamdr. rnek : Boazmda bir yanma var. (Temel Anlam) ienin boaz krlm. anakkale Boaz'nda mthi bir tipiye yakalandk. Babam yedi boaza bakmaya alyordu. Ali, boazna dkn bir ocuktur.Bir szce temel anlamnn dnda yeni yeni anlamlar ykledike anlamnn da derece derecesoyutlat grlr. rnek :

Trende, Kurdeleyi kyn muhtar kesti. (Somut temel anlam) Patates dorarken parman kesti (Somut yan anlam) Oyun kadn ortadan kesti. (Somut yan anlam) Onunla olan btn ilikisini kesti. (Soyut mecaz anlam)Bir szck tek bana kullanldnda temel anlamn korur. Ancak cmle iinde temel anlamndanuzaklaabilir. rnek :"Kamak" szcnn temel anlam "bir yerden gizlice ve abucak uzaklamak"tr. "Ben almaktan hibir zaman kamam." cmlesinde temel anlamndan uzaklamtr.Szcklerin Temel Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Temel anlam somut olan szckler, ncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanr. rnek :"ate" szc, temel anlamyla dnldnde "bir nesnenin etrafa s ve k yayarakyanmas" biiminde aklanabilir, temel anlam somuttur. Genler, kumsalda byk bir ate yakmlard. (Temel anlam)

Hastann atei sabaha kadar dmt. (Somut yan anlam) u yaan kar bile yreimdeki atei sndremez. (Soyut mecaz anlam)Yan Anlam :Szcklerin ilk konulu anlamna bal olarak zaman iinde kazandklar yeni anlamlardr. Buanlama, kullanl anlam ya da yan anlam ad verilir. rnek : ocuk kapy sessizce at. (amak : Bir eyi kapal durumdan kurtarmak.) Gmleinin dmelerini yarya kadar at. (amak : Sarlm, katlanm, rtlm, burumu

veya iliklenmi olan eyleri bu durumdan kurtarmak.) Okulun karsna bir bfe daha at.(amak : Bir kurulu, bir iyerini iler duruma getirmek.) Annem ok gzel baklava aar. (amak : Kaln bir nesneyi yayarak ince duruma getirmek.) Komumuz tkanan lavaboyu at. (amak : Tkal bir eyi, bu durumdan kurtarmak.)Szcklerin Yan Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar : Her szcn genel olarak tek temel anlam varken, birden ok yan anlam olabilir. Bir szck, temel ya da yan anlam verecek biimde kullanldnda gerek anlamyla

kullanlm olur. O halde gerek anlam, hem temel hem de yan anlam kapsayan genel biraddr.

Yan anlamlarn bir blm mecazsz, somut anlam tarken (l yan anlam) bir blm demecazl, soyut anlam tar.

Mecaz Anlam :Szcklerin cmle, dize veya deyim iine girdiklerinde, gerek anlamlarndan tamamensyrlarak baka bir szck ya da kavram yerine kullanlmasyla kazand anlama mecaz(deimece) anlam denir. Mecaz anlam, Szcn srekli olmayan, kullanm iinde geiciolarak stlendii anlamdr. rnek : Mteriden para szdrmak iin elinden geleni yapard. Satcnn o ince ve tiz sesi kulaklarmzda patlyordu.

Bugnlerde havasndan yanna varlmyor. Bu hayrsz evlat iin insan kendisini atee atar m?Mecaz Trleri


3/66

Benzetme (Tebih) :Aralarnda benzerlik bulunan iki varlktan (kavramdan) nitelii zayf olann, niteliistn, belirgin olana benzetilmesidir.Benzetme, Sz daha etkili ve gzle grnr klmak amacyla kullanlan bir mecaztrdr. Benzetmenin drt esi vardr :1- Benzeyen (nitelii zayf olan)

2- Benzetilen (nitelii, stn, belirgin olan)3- Benzetme yn (benzerlik ilgisi gsteren)4- Benzetme edat (gibi, kadar, sanki, misali)rnek :Kzn deniz gibi masmavi gzleri vard.

Benzetilen Benzetme Benzetme BenzeyenEdat Yn

Benzetmeyle lgili Uyarlar :Benzetmenin oluabilmesi iin benzeyen ve kendisine benzetilenin kullanlmas arttr.Bunlar, benzetmenin temel eleridir.Drt esinin drdnn de kullanld benzetmelere ayrntl benzetme,benzetme edatnn olmad benzetmelere ksaltlm benzetme,yalnzca temel elerin kullanld benzetmelere tebih-i beli denir.

rnek :Sular yle temiz ki annemin yz gibi. (Ayrntl Benzetme)

Benzeyen Benzetme Benzetilen BenzetmeYn Edat

Adam cesurlukta asland. (Pekitirilmi Benzetme)Benzeyen Benzetme Benzetilen

YnBin Atl o gn dev gibi bir orduyu yendik. (Ksaltlm benzetme)

Benzetilen Benzetme BenzeyenEdat

Gider oldum kmr gzlm elveda. (Tebih-i beli)Benzetilen Benzeyen

Eretileme (stiare) :stiare : Arapa bir szck olup "bir eyi ireti, dn alma" anlamndadr. Yabenzeyenle ya da benzetilenle yaplan benzetmedir. rnek : Aslan gibi gl bir adamd. (benzetme) Soruyu doru yantlaynca "Aslan be!" dedi. (eretileme)Eretileme eittir.Ak Eretileme : Yalnzca kendisine benzetilenin kullanlmasyla yaplaneretilemedir. rnek : Havada bir dost eli okuyor tenimizi. Benzeyen:Rzgar(yok) Benzetilen:Bir dost eli Kurban olam kurban olam

Beikte yatan kuzuya Benzeyen : Bebek, ocuk (yok) Benzetilen : KuzuKapal Eretileme : Yalnzca benzeyen ile yaplan, benzetilenin de bir zelliininbelirtildii (genel olarak benzetme yn) eretilemedir. rnek :

Olu byynce yuvadan uup gitti.Benzeyen : Oul Benzetilen : Ku (yok) Benzetme yn : Uup gitmek Ay zeytin aalarnn arasndan yere damlyordu.

Benzeyen : ay Benzetilen : su (yok) Benzetme yn : yere damlamas Yaygn (Temsili) Eretileme : Benzetmenin temel eleriyle birlikte, birden okbenzetme ynnn bulunduu eretilemedir. Yaygn eretilemede bir "gizleme" vardr.Aka sylenmeyen ya da sylenmek istenmeyen szler, benzetme yoluyla ve szlkanlamna gizlenerek sylenir, airler bunu ou kez gzel ve etkili bir anlatm iinkullanrlar. rnek :Artk demir almak gn gelmise zamandanMehule giden bir gemi kalkar bu limandanEretileme Yollarnsana zg kavramlarn, doaya (d dnyadaki varlklara) aktarlmasyla;

rnek :nsan Derinden derine rmaklar alar. Kapal EretilemeBenzetilen Benzeyen


4/66


5/66

Abartma (Mbalaa) :Bir durumu olduundan ok ya da az gstermektir. rnek : Btn gn almaktan ine iplie dnd. Alem sele gitti gzm yandan Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn?

Gmelim gel seni tarihe desem smazsn.

Szcklerin Terim Anlam : Bilim, Sanat, Meslek ve bir spor dalyla ilgili kesin anlam olanzel bir kavram gsteren gerek anlaml szcklere terim denir. rnek : Bu snfa yirmi sra yerletirelim

Toplumsal snflar arasndaki elikileri inceliyor. Bu iein kk tamamen kurumu.

Szck kklerini ve gvdelerini tanyalm.kilemeler : Anlam ve anlatm glendirip pekitirmek amacyla ayn ya da sesleri birbirinebenzeyen szcklerin art arda yinelenmesiyle oluan sz gruplarna ikileme denir.

kilemelerin anlamsal zellikleri yle sralanabilir: Anlam glendirip pekitirmek, anlam abartmak. rnek :Gzel mi gzel kzDemet demet iekuval uval fndktr tr simitAlaya szlaya bir hal olmakGle gle lmekVarn younu ortaya kartmak "yle byle, yaklak olma" anlam vermek. rnek :yi kt (bilmek)Aa yukar (anlamak)Hemen hemen (bitirmek)

kilemelerin Kurulu (Yapl) zellikleri : Ayn szcn tekraryla oluan ikilemeler. rnek :

ri iri - Koca koca - Yava yava - Uslu uslu Yakn anlaml szcklerin tekraryla oluanlar. rnek :

Brek rek - Derli toplu - Sorgu sual - Doru drst - Sa salim Biri anlaml dieri anlamsz szcklerin bir araya gelmesinden oluanlar. rnek :

al rp - Konu komu - Yrtk prtk - Eri br Her ikisi de anlamsz szcklerin yan yana gelmesiyle oluanlar. rnek :

Ivr zvr - Abur cubur - Eci bc - Dangl dungul Kart anlaml szcklerden oluanlar. rnek :

yi kt - Er ge - De kalka - leri geri Yansma szcklerin tekrarlanmasyla oluanlar. rnek :

Vzr vzr - rl rl - Tkr tkr - Horul horulUYARIkilemeler daima ayr yazlr ve ikilemelerin arasna virgl iareti KONULMAZ.Deyim Anlam :Belli bir durumu, belli bir kavram gstermek iin kullanlan z anlamndan az ok ayr bir anlam

tayan, kalplam, halkn ortak dil rn olan szlere deyim denir. rnek : ine ate dmek Pabucu dama atlmak Yrei azna gelmek ki gz iki emeDeyimlerin zellikleri Deyimler, kalplam szlerdir. Szcklerin yerleri deitirilemez ve bir szcn yerine e

anlamls getirilemez. rnek :Szgelimi "Aykla pirincin tan" yerine "Se pirincin tan" denmez ya da "Pirincin tan aykla"gibi deyimi oluturan szcklerin yerleri deitirilemez. Deyimler, deiik kip ve kii ekleriyle ekime girebilirler. rnek :

Kendini naza ek(mek)Kendini naza ek(iyor)

Kendimi naza ek(tim)Kendilerini naza ek(erler)


6/66

Deyimi oluturan szcklerin arasna baka sz gruplar girebilir. Bu tip kullanmlarda deyimgzden karlmamaldr. rnek :

Gz vitrinde duran krmz elbiseye takld. Deyimler genel kural bildirmez, yol gsterip t vermez. Yalnzca bir durumu en ksa yoldan

ve en etkili bir biimde anlatmaya yarar. Deyim, bu ynyle atasznden ayrlr. rnek :leyen demir ldar.

Akacak kan damarda durmaz Ataszdr, kural bildirir.Mum dibine k vermez.Armut pi, azma d.Ne kokar, ne bular. Deyimdir, kural bildirmez.At alan skdar' geti.

Deyimler Anlamlar ve Kurulular (Biimleri) ynnden iki gurupta incelenir.Anlamlarna Gre Deyimler Gerek Anlaml DeyimlerBaz deyimlerde szckler gerek anlamldr. Deyimin iletmek istedii durumu, deyimioluturan szcklerin anlamlaryla dnrz. Bu tr deyimlerde anlatm gzellii dnlmez.Bunlar, Bir kavram belirtir. rnek :

Alan raz satan raz - Ne var ne yok? - Olur ey deil! - Nerde akam orda sabah.smi var cismi yok - Ykte hafif pahada ar.

Mecaz Anlaml DeyimlerDeyimlerde genel olarak deyimi oluturan szcklerin ou ya da tm gerek anlamndanuzaklaarak tamamen farkl bir durumu ya da kavram anlatmak zere kullanlr. Dilimizdedeyimler genel olarak mecaz anlam tar.Mecaz anlaml deyimler iki ekilde karmza kabilir.1. litirme Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerden bir ya da ikisiyle, deyimin ilettiidurum arasnda dolayl bir balant vardr. Byle deyimlere "ilitirme anlaml" deyimler denir.rnek :

Diline dolamak (srekli ayn eyi sylemekle, dil arasnda bir balant var.)Kulak misafiri olmak (dinlemek)Gz gezdirmek (bakmak)Ayaklarna kara sular inmek (yrmekten yorulmak)

2. Yummaca Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerin anlamlar ile deyimin iletmek

istedii durum arasnda hibir anlam balants olmayabilir. Bu tip deyimlere "yummacaanlaml" deyim denir. rnek :Ba gz etmek (evlendirmek)Burnu srtlmek (takn davranlarn cezasn ekip lml olmak)Can damarna basmak (bir eyin en nemli noktas zerinde durmak)Burnunun direi szlamak (ok zlp acmak)amur atmak (Bir kimseyi lekelemeye almak)Ya tahtaya basmak (tedbirsizlik edip sonu tehlikeli ie girimek)

Yaplarna (Biimlenilerine Gre) DeyimlerDeyimler kalplamtr. Belli bir syleyi biimi kazanmlardr. Bir deyimin sylenii her yerdeayndr. Hem biimce hem anlamca son syleyi biimini almlardr. Kimi deyimler yarg (cmle) biiminde ya da ikili yargl olarak kurulmutur. rnek :

At alan skdar' geti.

Hamama gider kurnaya, dne gider zurnaya ak olur.Hem sulu hem glGeti Bor'un pazar, sr eeini Nide'ye

Kimi deyimler ykck ya da konuma biimindedir. rnek :Deveye, "Boynun eri" demiler, "Nerem doru ki!" demi.Tencere dibin karaSeninki benden kara

Deyimler genel olarak mastar biimindedir. rnek :Gnl koymak - i burkulmak - Kap dar etmek - Muradna ermek - d patlamakkzn altnda buza aramak

Baz deyimler, szck bei (tamlama) biiminde kalplamtr. rnek :Kara al - Pskll bela - Para canls - Para babas - Elinin kr - mr trps

Deyimler, genel olarak birden ok szcn kalplamasndan oluur. Ancak tekszckten oluan deyimler de vardr. rnek :


7/66

Akamc - gedikli - klkuyruk - kaarlanm Kimi deyimler ise ikileme biiminde kurulurlar. rnek :

Abur cubur - Ak sak - Ar aksak - Ak pak - Apar topar - Az ok - Bata kaAtaszleri : Uzun deneyimler ve gzlemler sonucu olumu, yol gsterici, genel kuralbiiminde kalplaan, toplumca benimsenen ve anonim bir nitelik tayan zl szlerdir.Ataszlerinin Biim zellikleri :

Deyimler gibi ataszleri de kalplamtr. Szcklerin yerleri deitirilmez ve bir szcnyerine e anlamls getirilemez. rnek :Ak ake kara gn iindir. - Kz beikte, eyiz sandkta.

Ataszleri ksa ve zldr, az szle geni bir dnce ifade edilir. rnek :A ay oynamaz. - Su yatan bulur. - Ba kes, ya kesme. - Boaz krk boumdur.ivi iviyi sker.

Ataszleri genel olarak bir yarg (cmle) biiminde kurulmutur. rnek :t rr kervan yrr. - yilik eden, iyilik bulur. - lm eek kurttan korkmaz.Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam. - Kavgada yumruk saylmaz.

Ataszleri genel olarak geni zaman kipinin nc tekil kiisiyle ya da emir kipinin ikincitekil kiisiyle ekimlenmitir. rnek :

nce dn, sonra syle. (II. tekil kii emir kipi)Pilav yiyen kan yannda tar. (Geni zaman kipi, III. tekil kii)

Ataszlerinde genel olarak uyakl ve uyumlu sesler ve szckler vardr. rnek :Pekmezi kpten, kadn kkten al. - Sabreden dervi, muradna ermi.Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede?

Ataszlerinin Anlam zellikleri Ataszlerinin bir blm gerek anlamldr. Yani atasznn iletmek istedii dnceyi onu

oluturan szcklerin anlamlar dndrr. rnek :ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. - Allah bilir ama kul da sezer.Al maln iyisini ekme tasasn. - Bugnn iini yarna brakma. - At, yiidin yoldadr.

Ataszlerinin bir blm mecaz anlamldr. Yani ataszlerinin iletmek istedii anlam,szcklerin gerek anlamlarndan tamamen bamszdr. rnek :

Mum, dibine k vermez. - Altn, eli bak kesmez. - Kaynayan kazan kapak tutmaz.G dn topal eek ne geer. - Etle trnak arasna girilmez.Eei dama kartan yine kendi indirir.

Baz ataszleri ilettii yarg ynnden kartlk ya da eliki gsterir. rnek :yilik eden iyilik bulur.

kartlkyilie iyilik olsayd, koca kze bak olmazd.

yi insan lafnn stne gelir.eliki

ti an oma hazrla. Ataszlerinde ahenk ve sz sanatlar da vardr. rnek :

Alet iler, el vnr. (mrsel-mecaz)Gvenme varla, dersin darla (tezat-kartlk)Elin az torba deil ki bzesin. (benzetme)El eli ykar, iki elde yz ykar. (tekrir)

Dkme suyla deirmen dnmez. (kinaye)Anlam zelliklerine Gre Szckler

Somut ve Soyut Anlaml Szckler :Bir szck, duyu organlarndan biri yoluyla alglanabilen bir varl gsterirse "somut anlaml",duyu organlar yoluyla alglanamayp da zihinde var olan kavramlar gsterirse "soyut anlaml"szck adn alr. rnek : Aa, ta, hava, ses, koku, iek. (somut anlam) Mutluluk, Sevgi, korku, kin, dostluk, insanlk. (soyut anlam)Somut ve Soyut Anlamla lgili Uyarlar : Bir szck temel anlamyla somutken cmlede kazand anlamyla soyut olabilir.

Bu yzden szckler somutluk soyutluk ynnden deerlendirilirken cmle iinde kazandanlama gre deerlendirilir. rnek :

Szgelimi "hava" szc dokunma duyusuyla ilgili somut bir anlam tarken "Eski eyalarsalona ayr bir hava vermi." cmlesinde soyut bir anlam kazanacak ekilde kullanlmtr.


8/66

Aktarma yoluyla somut anlaml bir szck bir somut anlam daha kazanarak kullanlabilir.rnek :Organ ad olan somut anlaml "ayak" szc, "srann aya, masann aya, kprnnaya" gibi kullanmlarda yeni bir somut anlam kazanmtr.

Soyut bir kavramn gzle grnr klnmas iin somut anlaml bir szckle anlatlmas sz

konusu olabilir. Bu duruma somutlama denir. rnek :Bu szlerin onu krm. ("zmek","krmak" la somutlatrlmtr.)Sanki baklaryla bizi eziyordu. ("aalayp, kmsemek","ezmek" le somutlatrlmtr.)Kanunlar inemek sutur.

("ihlal edip, uymamak", "inemek" szcyle somutlatrlmtr.) Deyimlerimizin bir blm somutlamaya rnektir. rnek :

kz altnda buza aramak (Akla uymayan bahanelerle su ve sulu bulma abas)p babann elini (beklenmedik bir durum)rmcek kafal (geri dnceli, yenilikleri kabul etmeyen)

Soyut anlaml bir szck cmle iinde bir soyut anlam daha kazanarak kullanlabilir. rnek :Karnm henz doymu deil. (soyut-temel anlam)mr boyunca okudu, hala okumaya doydu diyemem. (Soyut-mecaz anlam)

E ve Yakn Anlaml Szckler :

E Anlaml Szckler (Anlamda Szckler)Ayn varl, nesneyi ya da kavram gsteren szcklerdir. Aslnda hibir dilde birbirinin tpatpayns olan e anlaml szck yoktur. Bu tr szcklerin ilk bakta anlamlarnn ayn olduusanlr. Fakat ok ince bir anlam ayrl vardr. Bugn dilimizdeki "evirmek, dndrmek","yollamak, gndermek", "bkmak, usanmak" szckleri grnte e anlaml saylabilir. Fakataslnda bu szler ayr kklerden tremi ve anlamca birbirine ok yaklam olan szcklerdir.rnek : ri - byk - kocaman / Bitmek - tkenmek / Cihan - dnya - alem

znt - gam - keder / Diyar - lkeYakn Anlaml SzcklerAnlamca ayn deil de birbirine benzer ve yakn olan szcklerdir. Dilimizde e anlamllktanok yakn anlamllk daha yaygn bir kullanma sahiptir. E anlaml szcklerde anlam eitliivarken (seste-esesli, uramak-didinmek vb.) yakn anlaml szcklerde anlamca yaknolma zellii vardr. rnek: Szn onaylamadm iin bana darld.

Toplantya arlmazsa bize gcenir.UYARISzcklerin e ya da yakn anlaml olup olmadklar cmle iindeki kullanmlaryla belirlenir.rnein, "ak-beyaz" ve "siyah-kara" szckleri tek balarna kullanldklarnda e anlamldrlar.Fakat "Ak ake kara gn iindir." gibi bir kullanmda "ak ve kara" szcklerinin e anlamls"beyaz ve siyah" deildir.Kart (Zt) Anlaml Szckler :Anlamlar birbirine kart olan kavramlar bildiren szcklerdir. Birbirine kart yarglarverilirken kart anlaml szcklerden yararlanlr. Bu aklamadan u anlam kar. Kartlnoluabilmesi iin, szcklerin u noktalarda bulunma zorunluluu vardr.Szgelimi "yaam - lm" iki u noktada bulunduu iin kart anlamlyken "zayf - dolgun"yaklak karl gsterir ve uzak anlaml olarak kabul edilir. rnek :Glmek - alamak / Dar- geni / Er- ge / Alak - yksek / Sert - yumuakUYARI Bir szcn olumsuz kullanlm ekli onun kart anlamn oluturmaz.

Szgelimi "oturmak" szcnn kart "oturmamak" deil "kalmak" tr. Bir szcn kart anlamlsn o szcn cmle iinde kazand anlam belirler.

"zor - kolay"Midesinden zoru var. (Bu cmlede "kolay" n kart deildir.)Bu ders olduka zormu. (Bu cmlede "kolay"n kartdr.)

Kart anlamllk ilikisi "ad, sfat, zarf ve eylem" trndeki szckler arasnda olabilir.Seste (E Sesli) Szckler :Yazllar ve okunular ayn olduu halde, anlamlar tamamen farkl olan szcklere "seste"szckler denir. rnek :Yznde kan lekesi vard. - Sen hala onun sylediklerine kan.

Ay'a bu ay yeni bir uzay arac gnderilecekmi. - Yzn asma, br snavda yz alrsn.Gl sen, gln olaym. - Kyn ortasndan geen ay, ay bahelerini suluyor.


9/66

Seste Szcklerle lgili Uyarlar : Seste, szcklerde kimi zaman yalnzca anlam ayrl, kimi zaman da hem anlam hem

de tr ayrl sz konusu olur. rnek :Sandaki kr ektii aclar gsteriyor. Hem anlam, hem de trElindeki barda drp krd. farkll sz konusudur.

Ayakkabsnn ba zlm. Yalnzca anlam farkllBaa girdik, zm topladk. sz konusudur.

E seslilik ou kez ok anlamllkla kartrlmaktadr. Oysa sestelikte, szcnkazand her farkl anlam temel anlam olup bu temel anlamlardan birine bal olarakortaya kan yan ya da mecaz anlamlar sestelik deil ok anlamllk olarak adlandrlr.rnek : Gemideki tayfalardan biri kara grnd diye bard.

Kara gecede bir tek yldz bile yoktu.Cmlelerinde geen "kara" szckleri e seslidir."Kara yazm gene deimedi" cmlesinde "kara" szc bunlarn sesteideil, renk "kara" ya bal olarak yaplm bir ok anlamllktr.

E sesli szcklerle "ortak kkler" kartrlmamaldr. nk ortak kkler arasnda biranlam yaknl varken, seste szckler arasnda hibir anlam yaknl yoktur. rnek :

boya Renkli boya, Duvar boyad. Al bir ata binmiti.eski Eski elbise, Araba eskidi. Ortak kk Bana da gmlek al. SesteBar Bar yapld, Yaknda barrlar. Kr at yarmaya giremedi.

unu da pe at. Seste bir szcn iki farkl anlamn da dndrecek biimde kullanlmasyla oluan

sanata tevriye denir. rnek :Ak gerdana bir ben gerek. (Siyah nokta, I. Tekil kii)Ulusun, korkma nasl byle bir iman boar. (Yce - byk, barp ulumak)

Seste szcklerin bir arada kullanlmasyla oluan sanata cinas denir. rnek :Getike bembeyaz giyinenler er beerGrdm ki ahiret denilen yerdedir beer.

zel ve Genel Anlaml Szckler :Szcklerin zel ve genel anlaml karladklar kavramlarn kapsamllyla ilgilidir.Anlamlar snrl olan, kavramlar tek tek ya da kk paralar halinde gsteren szckler zelanlamlyken, aralarndaki ortak zelliklere gre daha ok varl gsteren, ayn trdenkavramlar topluca dndren szckler genel anlamldr.UYARIGenel anlaml bir szck, cmle iinde genel anlamyla da dar anlamyla da kullanlabilir. ocuun bilinlenmesinde kitap nemlidir. (genel anlaml) Elinde kaln bir kitap vard. (dar anlaml)Nicel ve Nitel Anlaml Szckler : Bir szck, herhangi bir eyin, saylabilen, llebilen, artp azalabilen durumunu bildirirse

nicelik anlaml olur.Szgelimi "Elinde byk bir paket vard." cmlesinde "byk" szc paketin llebilendurumunu gsterdii iin nicel anlam tar. rnek :

Bu iten iyi para kazand. (Parann miktarn gsterir, nicel anlamldr.)Evin geni bir salonu vard. (Salonun llebilen zelliini gsterir.)Bahede byk bir kalabalk vard. (Kalabaln saylabilen durumunu gsterir.)

Bir szck herhangi bir eyin nasl olduunu, ne durumda bulunduunu zelliinigsterirse nitel anlaml olur. rnein :"Kapda krmz bir araba vard." cmlesinde " krmz szc arabann saylabilen,llebilen durumunu deil de"nasl olduunu, rengini, zelliini" gsterir, nitel anlam tar.UYARIAyn szck farkl cmlelerde nicelik ya da nitelik gsterebilir. Bu deime ok anlamllnbir sonucudur. Kapy kk bir kz at. (nicel anlaml) Beni kk drmekle ne kazandn? (nitel anlaml) Derin bir kuyudan su ekerdik. (nicel anlaml)

Edebiyatmzn derin bir yazaryd o. (nitel anlaml)


10/66

Anlam Deiimlerine Gre SzcklerAnlam Daralmas :Szckler, anlamda daralma ya da genileme yoluyla baka bir anlama geerek yan anlamlarkazanabilir.Szcn eskiden anlatt eyin ancak bir blmn, bir trn anlatr duruma gelmesineanlam daralmas denir.

Szgelimi "oul" szc balangta kz ve erkek anlamlarn ierirken sonradan yalnzcaerkek ocuklar iin kullanlarak anlam daralmasna uramtr."Erik" szc, eftali, kays, zerdali anlamn ierirken, sonradan bir tr meyve iinkullanlarak anlam daralmasna uramtr.Anlam Genilemesi :Bir varln bir trn ya da tekini anlatan, kullanm alanlar dar olan eyleri gsterenszcklerin zamanla o varln btn trlerini birden anlatr duruma gelmesine anlamgenilemesi denir. rnein ; "alan" szc, "dz ve ak yer" anlamn ierirken anlamgenilemesine urayarak "i, meslek, aratrma-inceleme" anlamlarn da kazanmtr.Baka Anlama Gei (Anlam Kaymas)Szcn eskiden yanstt kavramdan btnyle farkl, yeni bir kavram karlar durumagelmesine baka anlama gei denir. rnein :

"saknmak" szc Eski Trke de "dnmek, zerinde durmak, yaslanmak, kederlenmek"anlamn ierirken sonralar "tehlikeden uzak durmak" anlamna gemitir.Baka anlama geiin bir tr de anlam iyilemesi ya da anlam ktlenmesidir. Kt anlamolan bir szcn zamanla iyi bir anlam kazanmasna anlam-ktlenmesi denir. rnek :

Kt yi .Mareal (nalbant) Mareal (Ordudaki en yksek rtbe)

yi Kt .Canavar (Canl) Canavar (cana kyan, yaban hayvan, acmasz)

Deyim AktarmalarAralarnda eitli ynlerden ilgi bulunan iki ey arasnda benzerlik ilikisi yoluyla, birinin adndierine veren anlamlandrmaya deyim aktarmas denir.Deyim Aktarmas u yollarla yaplr :1. Vcut paralar ve organ adlarnn doaya aktarlmasyla. rnek :

Ba (vcut paras, organ ad temel anlam)Yokuun ba - Toplu inenin ba - ki ba soan - Da ba - Baa gremek2. nsanla ilgili zelliklerin insan dndaki varlklara aktarlmas yoluyla. rnek : Alamak (gzya dkmek temel anlam)

Gkyzndeki bulutlar, alyordu bu lme.3. Doayla ilgili zelliklerin insana aktarlmasyla. rnek : Denek (bir tr sopa temel anlam)

Kyman a zalmlar kyman Kr karnn bir denei (oul)4. Doayla ilgili zelliklerin yine doaya aktarlmas yoluyla. rnek : Minik fare kkredi. (Aslana ait "kkreme" zellii fareye aktarlm.)

Deniz btn gece kudurdu. (Kpee ait "kudurma" zellii denize aktarlm.)5. Duyu aktarmas yoluyla. rnek :

Ac (tad az yakan, tatma duyusuna ait olan)ac souk (dokunma duyusuna aktarlm)ac lk (iitme duyusuna aktarlm)scak (dokunma duyusuyla ilgilidir)scak bak (grme duyusuna aktarlm)scak konuma (iitme duyusuna aktarlm)

Ad AktarmasBir szck ya da szn, benzetme amac gdlmeden, anlamca ilgili olduu baka bir szckya da sz yerine kullanlmasdr. Bu mecaz trne, "dz deimece" de denir. rnek :

Beyaz Saray bu olaya scak bakmyor. (Amerika Birleik Devletleri Bakanl) Soba yand (indeki odun - kmr) ankaya bu yasay onaylamaz (Cumhurbakanl) Okul geziye gitti. (Okuldaki renciler) Mozart' severim. (Mozart'n bestelerini) Dou kan alyor. (Dou ynndeki blgeler)


11/66

ArgoGenel dilin szcklerine yan anlamlar kazandrarak genel dilden ayrlan, bir meslek ya datopluluk arasnda kullanlan zel dile argo denir. Argo, tek szckten oluabilecei gibi szbekleri ve deyimlerden de oluabilir. rnek : Okutmak (elden karp - satmak) racon (adet - usl)

abanlk (aptallk - sersemlik) keklemek (kandrmak - aldatmak)
http://www.ekpss.com/


12/66

CMLEDE ANLAMYarglarna Gre Cmleler :

E Anlaml (Anlamda) Yarglar : Anlam ynnden birbirine uyan, deiik szcklerkullanlmasna ramen ayn dnceyi, ayn yargy aktaran cmlelere e anlaml cmleler denir. Eanlaml yarg bildiren cmleleri bulabilmek iin, her cmleyi ayr ayr deerlendirmek ve "Bu cmleokuyucuya ne demek istiyor?" sorusuna cevap aramak gerekir.rnek : ada Trk iiri bizim yurdumuzun, bizim

insanmzn sesini yanstmad srecegelime gsteremez.

Duygu ve dncelerini birka szck ilesyleyebilmek, ancak yksek insanlara der.

iirimizin sanatsal ynden geliebilmesi, hereyden nce ulusal deerlerimiziyanstabilmesiyle mmkn olacaktr.

Az szle ok ey anlatabilmek ancak yetenekliinsanlarn iidir.

Yakn Anlaml Yarglar : Cmlelerin ilettii yarglar, anlamca birbirinin zdei olmasa dayakn anlamllk zellii tayabilir. Yakn anlaml cmleleri belirlemek, cmleleri doru yorumlamayave cmleden iletilen mesaj kavramaya baldr.rnek : Aydn insan, toplumu dnrken, toplumun

peinden gitmek zorunda olmayan biridir. Dalkavukluk, hibir zaman yksek ruhlu

kimselerde grlmez. Halk iin almak demek, onu her zaman

onaylamak demek deildir. Dalkavukluk, aalk ruhlu kimselere

zgdr.zel ve Nesnel Yargl Cmleler :

znel Yargl Cmleler : znede, yani sz syleyen kiide oluan; nesnelerin gereine deil,kiilerin duygu ve dncelerine bal olan, bu nedenle de kiiden kiiye deiebilenyarglardr. znel anlatmda kii, cmleye kendi duygularn katar, bir yorum yapar. Bu tryarglar, "bence, bana gre" anlam tar.Nesnel Yargl Cmleler : znenin, yani sz syleyen kiinin dnce ve duygularna deil,nesnenin, varln kendi gereine dayanan, dolaysyla kiilere gre deimeyen yarglardr.

Bu tr yarglarn, yorum ve deerlendirme iermeme, kantlanabilir zellikte olma, herkes iinayn anlam tama, akla ve manta dayal olma gibi zellikleri vardr.rnek Cmleler : Dostluun olmad yerde insanca hibir

deerin geliebileceine inanmyorum. Oyunda drt kadn, erkek oyuncu rol alm.

Dostluk, insann ve insanln en byk, neyce deerlerinden biridir.

yknn yan sra birok iir yazm,bunlardan bazlar bestelenmitir.

airin, sesini daha geni kitlelereduyurabilmesi iin dergilerde daha skgrlmesinde yarar var.

Kyden kente yaplan gler her yl birazdaha artmakta, bu nedenle kentlerde konutsorunu ciddi boyutlara ulamaktadr.

En iyi yaplan tatil, ormanda yaplan tatildir. Fatih Sultan Mehmet, stanbul'u aldnda 21yandayd.

yi bir romanc, iir yazamaz; ama iyi bir air,

roman yazabilir.

Trkiye Avrupa Topluluu'na girebilmek iin

eitli giriimlerde bulundu.Genel ve zel Anlaml Cmleler : Aralarndaki ortak zelliklere gre, daha ok varlkapsayan, ayn kavramlar topluca dndren szcklere genel; anlamlar snrl olan,kavramlar teke tek dndren szcklere zel anlaml szckler denir. Buradan hareketle genelanlaml szcklerin kullanld cmleler, genel, zel anlaml szcklerin kullanld cmleler isezel anlaml yarg ierir.rnek : Geri kalm lkelerde spora hi nem verilmez. (Genel Anlaml) Hindistan, futbola hi nem vermeyen bir lkedir. (zel Anlaml) Dnyada en ok satan kitaplar, romanlardr. (Genel Anlaml) lkemizde en ok satan kitap tr, polisiye romanlardr. (zel Anlaml)

Anlatmlarna Gre Cmleler :Dorudan ve Dolayl Anlatml CmlelerDorudan (Dolaysz) Anlatm : Sylenenleri biimsel bir deiiklie uratmadan, kiilerinsyledii ya da szn sylendii biimde, olduu gibi aktaran cmlelerin anlatmna denir.


13/66

Dolayl Anlatm: Bir szn kii, zaman, anlatc deiiklikleriyle aktarlan biimidir. Bu anlatmbiimiyle kurulan cmlelere daha ok roman, yk gibi anlatmsal trlerde, olaylarn yazartarafndan anlatlmasnda rastlanr. rnek : En iyi romanlar, bir bunalm dneminde yazlr, der Dostoyevski. (Dorudan) En iyi romanlarn bir bunalm dneminde yazlacan sylyor Dostoyevski (Dolayl) Turgut Uyar : "Nobel dln kazanan bu yazar, en iten dileklerimle kutlarm." Diyor.

(Dorudan) Turgut Uyar, bir yazsnda , Nobel dl kazanan bu yazar en iten dilekleriyle kutladnbelirtiyor. (Dolayl)

Yorumlama Bildiren Cmleler : Yorumlama, grlp duyulanlardan anlatcnnkendince bir anlam karmas, aklama yapmasdr. Yorumlama, bu zelliiyle kiisel, znel birdeerlendirmedir. rnek : Edip Cansever'in iirleri srekli bir alm ve geliim iinde grlyor. Eitim bir okul sorunu deildir, o insann kendisinde tad bir eylemdir. Ne zaman yzne baksam gzlerini karyor, sanki benden bir eyler saklyor.Deerlendirme Cmleleri : Deerlendirme zellii tayan cmlelerde anlatc; bir yapt ,bir sanat, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatr. rnek : Yazarn bu romannda ok etkileyici bir anlatm var. Yazar, srekli gerilimler yaratarak okurun ilgisini hep canl tutuyor. Son sergideki resimlerinde, yeil tonlar krmz tonlardan daha ok kullanm.Tanm Cmleleri : Tanmlama; bir kavram, bir durumu nitelik ve zellikleriyle belirleme,ilevini gsterme ya da onu benzerlerinden ayran ayrc ynlerini gstermeye denir. Bu amalakurulan cmlelere de tanm cmlesi denir. Bir kavramn, bir varln anlatld cmleye "Bunedir?", "Bu ey nedir?" sorusunu ynelttiimizde yant alabiliyorsak bu cmle bir tanmcmlesidir. rnek : Roman, olmu ya da olabilecek olaylar anlatan uzun bir edebiyat eseridir. Sanatsal yaratmn temeli, doay taklit etmek deil, yeniden biimlendirmektir. Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu iten ie kemiren bir kurttur.Kartlk Bildiren Yarglar : Baz cmlelerde birtakm olay ya da olgularn kart zellikleriverilir. Kartlara yer vermek, anlatm belirgin klar. rnek : Dars gnlk gnelik, halbuki burada paltolarmz bile bizi stmaya yetmiyor.

Alarm hatra geldike gltklerimiz. Bir vard, bir yok oldu; byledir dnyann hali.Anlamlarna Gre Cmleler

Olumlu Cmle : Yklemin bildirdii anlam, eylemin yaplmas dorultusundaysa bu trcmlelere olumlu cmle denir. rnek : Ne kadar geriye bakarsanz, o kadar ileriyi grrsnz. (Olumlu eylem cmlesi) z gerek yaam dayal tiyatro yaptlar, dorudur ve gzeldir. (Olumlu ad cmlesi) Sattnz mallarn dkmn karp kar hesaplayalm. (Olumlu eylem cmlesi)Olumlu Cmleler kiye Ayrlr :Biimce ve anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk bildiren hibir dil birimikullanlmaz, yklemin yanstt anlamda olumlu olur. rnek : Ne zamandr gelmenizi bekliyorduk.Biimce olumsuz, anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde cmlenin kuruluu olumsuz,

anlamysa olumludur. rnek : Seni srekli eletiren ve senin kuyunu kazan bu insan nasl bilmezsin? (bilirsin) Bu kadar ok dversen hangi ocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur)Olumsuz Cmle : Bir eylemin gereklemediini, gereklemeyeceini ya da bir eyinyokluunu bildiren cmlelerdir. rnek : Aradnz kii burada yok. (Olumsuz ad cmlesi) Dnk davranlarnz hi tasvip etmedim. (Olumsuz eylem cmlesi) Kimse olayn nedenini bilmiyor. (Olumsuz eylem cmlesi)Olumsuz Cmleler kiye Ayrlr :Biimce ve anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde yklem ya olumsuz bir eylemdir yada yarg bildiren ad soylu bir szcktr. rnek : Mutluluunu herkesle paylasan da yalnzln paylaamazsn. Baar, zannedildii kadar kolay elde edilen bir ey deildir.Biimce olumlu, anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk anlam tayan ek yada szck kullanlmad halde cmleler olumsuzluk bildirir. rnek :


14/66

Kim demi onu ok sevdiimi? (sevmiyorum) O kadar sinirli ki ona paray kaybettiini syle syleyebilirsen. (syleyemezsin.)Soru Cmlesi : Bir iin yaplp yaplmadn sormak, bir eyin nedenini renmek, durumlailgili bilgi edinmek ya da kukuyu gidermek... gibi amalarla kurulan cmlelere soru cmlesidenir. rnek : Kardein eve geldi mi?

Daha ok hangi kitaplar okuyorsunuz? Olanlar sana kim anlatt? Buraya nasl geldin?Soru eleri kullanlarak soru cmleleri kurulabildii gibi, bu yolla cmleye deiik anlamzellikleri de katlabilir. Bu adan soru cmleleri ikiye ayrlr :Gerek Soru Cmlesi : Yant gerektiren, soruyu sorann yant bekledii soru cmleleridir.Gerek soru cmleleri u amalarla kurulabilir : Cmlenin elerinden birini ya da birkan renmek iin, rnek :

Bu elbiseyi mi aldnz?Hangi kitab ne zaman okudunuz?

Eylemin yaplp yaplmadn sormak iin, rnek :Ismarladm kitaplar alacak msn?

Anlalmayan bir dnceyi, bir duyguyu sormak iin, (Yineletme amal sorular) rnek :

retmen gelmeyecek mi dediniz? Anlalmayan bir soruyu anlamak iin, rnek :

Buraya neden mi geldim?Szde Soru Cmlesi : Yant gerektirmeyen, cmleye ama, kmseme, inanmay,beklenmezlik, zlem ... vb. anlamlar katmak iin kurulan soru cmleleridir. rnek : nne baksan kr msn? (Azarlama) Bugn retmen gelir mi ki? (Olaslk) Bu yksek notu almak sana m kald? (Kmseme) Nerde o gnler? (zlem) O zavall kime ktlk edecek ki? (Onaylatma)

Dilek (istek) Cmlesi : Bir dilei, bir istei, bir arzuyu, bir temenniyi bildiren cmlelere,anlamlar ynnden dilek veya istek cmlesi denir. rnek :

Yarn bizde toplanp bir gzel yemek yiyelim. ocuk tek kazansn da neresi olursa olsun. Umarm ileriniz yolunda gidiyordur. Ah u bahar bir gelse, ocuklar nee iinde koup oynasa. nallah btn dlerin bir gn gerek olur. Allah sana uyuz versin de trnak vermesin. Gzn kr olsun.Emir (Buyruk) Cmlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamylakullanld cmlelere, anlamlar ynnden emir cmlesi denir. rnek : Sandalyeyi ek, sessizce oturup bekle. retmeniniz izinli, grlt etmeden ders aln. Herkes devlerini nmzdeki hafta getirecek, not alacak. uraya da bir hal ser, ortal topla. Sen de al ve para kazan artk.nlem Cmlesi : Korku, acma, arma, sevinme, kzma gibi anszn beliren duygularanlatmaya yarayan cmlelere, anlamlar ynnden nlem cmlesi denir. rnek : Ah, elim yand! Kapy atm ki bir de ne greyim! Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalm! O... kimler gelmi, kimleri gryorum! Elimi cebime attm ki czdan yok!

eriklerine Gre CmlelerVarsaym eren Cmleler : Varsaym, gerekte olup olmadna, olmayacanabaklmakszn bir olay ya da durumu bir sre iin var kabul etmektir. Varsaym anlam tayanyarglarda genellikle "tutalm ki, diyelim ki, farz edelim, dn ki" gibi ifadelere yer verilir. rnek :

Byk ikramiye sana kt diyelim, bana ne alrsn? Tut ki puann yetmedi ve niversiteye giremedin.


15/66

u anda kapnn alndn ve olunun geldiini farz edelim. Gzlerini kapa ve smscack bir odada darda yaan kar seyrederek ay itiimizi dn.nyarg Bildiren Cmleler : Bir eylem henz sonulanmadan, o eylemin naslsonulanaca konusunda fikir yrten cmlelerdir. rnek : Bizi grr grmez yine barp aracak. Ben zaten onun sulu olduunu batan biliyordum.

Greceksiniz, son iirlerinde de ayrlk ve lm zerine konuup bizleri hayal krklnauratacak. Bu ocuun bir baltaya sap olamayaca batan belliydi.neri Bildiren Cmleler : Bir sorunu zmek, herhangi bir konuda yol gsterip bilgi vefikir vermek amacyla, ne srlen gr, dnceyi ve teklifi ieren cmlelere neri bildirencmleler denir. rnek : Kitabn sonuna bir de kaynaka konsa iyi olur. Konuyu iyice anlamak istiyorsan, nce tekrar et, sonra da bol bol soru z. Oyunda gnlk yaamn derinliine fazlaca girilmeseydi, oyun daha derli toplu olurdu. Siyah etein stne mavi desenli gmleini giyersen sana daha ok yakr.slupla ilgili Cmleler : Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatm zelliklerine slup denir.slubun iki boyutu vardr. Biri yazarn teknii, kurgusuyla; dieri dil ve anlatm zellikleriyleilgilidir. Herhangi bir metne ynelttiimiz "Nasl anlatlm?" sorusuna dil ve anlatmla ilgili biryant alrz ve aldmz bu yant, yazarn slubunu ortaya koyar. rnek : lk kitabnda Halk edebiyat syleyiiyle yazd kk iirler vard. Tasvir blmlerinde dili iyice arlam; yazar sz oyunlarna sk sk bavurarak sfatl,

mecazl ve sanatl bir anlatm kullanmtr. Ksa ve zl bir anlatm, devrik cmleler, eserine en belirgin zelliidir.Olaslk - Olabilirlilik Cmleleri : Olaslk, kesinlii olmakszn bir olay ya da durumunortaya kmasnn beklenilmesidir. Bu tr yarglar kesinlik anlam tamaz. rnek : Yarn ie biraz ge gelebilirim. imdi bizim oralara da bahar gelmitir. Snav zaman yaklat, herhalde dzenli bir alma yapyordur. Durumu ok iyi, bu ocua kk bir yardmda bulunur sanyorum.Eitliin Sz Konusu Olup Olmadn Bildiren Cmleler : Kimi cmleler,

herhangi bir eyin ortadan ya da eit biimde blnd anlam tar. Bu tr yarglarda eitliksz konusudur. Ancak kimi cmlelerde herhangi bir eyin ortadan veya eit olarak blnmediianlam vardr ya da eitliin olduuna dair herhangi bir ipucu verilmemitir. Bu tr cmleler deeitlik sz konusu deildir. rnek: Harlklarn karde pay yaparak birka gn idare ettiler. (Eitlik Anlam) Bir elmay yar yarya paylap yediler. (Eitlik Anlam) Kardeler, mirastan paylarna deni alp, sessizce ayrldlar. (Eitlik sz konusu deil) irketin karn hisseleri orannda paylatlar. (Eitlik sz konusu deil)Gereklememi Bir Beklentiyi Dile Getiren Cmleler : Beklenti, bir olgununsonunda gereklemesi beklenen sonu, bireyin, belli art ve durumlarn alaca biimler veyakendisinden beklenenler konusundaki n gr anlamna gelir. Bu tanmlamaya bal olarakkimi cmlelerde bir beklentinin gereklemedii ynnde bir anlam ve yarg grlr. rnek : Ankara'ya geldiinde beni arar sanmtm.

Bizi bu sefer daha scak karlayacan dnmtk. Yl boyunca alp didindiini grnce iyi bir okula gireceini zannediyordum. Bu iten daha ok para kazanacamz ummutuk.Gerekte Var Olmayp yle Sanlma Anlam Tayan Cmleler :Kimi cmleler,herhangi bir olgu gerekte var olmad halde, kiinin bu olgunun var olduunu zannetmesianlamn tar. rnek : Ben onun kardei deil, dmanydm sanki. Adama bak, sanki para vermi de karln bekliyor. Arkada sorular zdke, kendisi zyor gibi seviniyordu.Hayflanma - zlme Anlam Tayan Cmleler : Hayflanma cmleleri bir olay,durum ve kii karsnda zlme ya da yerinme anlamlarn tar. rnek : Kular g ediyor, ne yazk ki k geliyor.

O gzelim kz, birka ylda kp yaland. Yreinin acsn, yllarn izini tayordu yzndeki derin izgiler.


16/66

Zavall adam, ocuklarn yetitirebilmek iin ne aclar ekti.Sitem - Kzgnlk Anlam Tayan Cmleler : Sz ya da hareketleriyle, birinin, birkimseyi krdn, zdn veya gcendirdiini fkelenmeden dile getiren cmleler sitemanlatml; sz syleyenin bir kiiye kzdn anlatan cmlelerse kzgnlk anlaml cmlelerdir.rnek : Her hafta sonu toplanp kra gidersiniz de beni armazsnz.

nsan, kendisine bunca emei geen insan bir kere de olsa arayp sorar. Dediklerimi yapma da greyim seni! Sen kim oluyorsun da bana kar byle konuuyorsun!Yaptn Konusuna Deinen Cmleler : Bir anlatmda verilmek istenen z, dnce veduygu btnne ierik ad verilirken kimi cmleler, herhangi bir yaptn konusuna ya da zn neolduuna yani ieriine deinir. rnek : Cahit Stk'nn iirlerinde genel olarak lm ve yalnzlk temas ele alnyor. Romanda kent insanlarnn bireyci yaamlar ve bunun yaratt bunalmlar anlatlm. mer Seyfettin, kimi yklerinde ocukluk ve askerlik anlarn iliyor. Ziya Osman Saba, yaln ve iten bir anlatmla yoksul yaamlara kar duyduu eziklii

anlatr bu iirinde.Aamal Bir Durumu Bildiren Cmleler : Aamal bir anlam ieren cmlelerde, birdurumun gitgide ilerlemesi anlam vardr. rnek : Zavall kadn srekli zayflyor, her geen gn biraz daha klyordu. Uak nce havaland, sonra yava yava bulutlarn arasnda kayboldu. Hastamz gnden gne iyiye gidiyor. Kurun srtndan girince, asker nce dizlerinin zerine kt, sonra boylu boyunca yere

yld.Beenme - Takdir Etme Anlam eren Cmleler : Beenme, takdir etme anlamieren cmleler, herhangi bir eye ynelik beeniyi, vgy dile getiren cmlelerdir. rnek : Akolsun delikanlya, rakibinin srtn bir hamlede yere getirdi. Her trl rezaletin yaand bu evrede drst ve tertemiz bir insan olarak yetiti. Eserlerinde yapayla kamadan iten ve yaln bir syleyile dile getirir duygularn. Bozkrn ortasnda alm sapsar bir iektir bu iirler.

Anlam likilerine Gre Cmleler : Bileik ve sral cmlelerde birden ok yarg, nermebulunur. Genellikle Bu yarglar arasnda ya da tek yargl anlatmlarda deiik amalarla deiik anlamilikileri kurulabilir. Balalar, ilgeler ya da dier dil birimleriyle kurulan anlam ilikilerinin balcalarunlardr:

Neden - Sonu likili Cmleler : Bir cmlede ifade edilen yarglardan birinin neden,dierinin sonu olabilecek biimde kullanlmasyla ortaya kan cmleler, neden sonu anlamtar. Bir cmlede neden sonu ilikisi genellikle "iin, ile, den dolay, den tr" ilgeleriylekurulabilecei gibi "den / dan" eki ya da kimi bala ve szcklerle de kurulabilir. Bylecmlelerde "neden" bildiren ksm bata ya da sonda olabilir. rnek : Youn kar ya yznden Ankara - stanbul seferleri iptal edilmi. Elindeki ii bitiremediinden bir hafta kadar yeni bir i alamayacan syledi. Derslere srekli ge gelmesi ve devlerini zamannda yapmamas retmenini ok

kzdryordu.

UYARI :"-den" ekiyle "dolay" ve "tr" ilgelerinin birlikte kullanlmas gene llikle gereksiz szckkullanmndan kaynaklanan anlatm bozukluu yaratr. Ancak anlatm bozukluu olmayankullanmlar da vardr. rnek : Sizi sevdiimden dolay byle davranyorum. ("dolay" ilgeci gereksiz kullanlm) Bundan dolay akam size gelemeyiz. (anlatm bozukluu yok)Ama - Sonu likili Cmleler : Sonu bildiren bir yargyla o sonucun hangi amalayapldn anlatan bir baka yargdan oluan cmlelerdir. Bu iliki "-mek / -mak iin, -mek / -mak zere" ilgeleri ya da "-e , -a" ekiyle kurulur. rnek : Biraz hava almak ve dinlenmek iin arkadalaryla Pazar gn piknie gideceklermi. Onunla bu durumu btn ayrntlaryla deerlendirmek zere tekrar bir araya geleceiz. Okula onu grmeye gittim.


17/66

Aklama likili Cmleler : Aklama, bilinmeyeni bilinir klmaktr. Bir kavram, durum yada olguyla ilgili bilgi vermek amacyla kurulan cmleler, aklama nitelikli cmlelerdir. Aklamabelirten cmlelerde yarglar arasndaki balant balalarla kurulur. rnek : Bugn okula gitmeyeceim; nk hastaym. Yznden den bin para, anlalan zgnsn.Koul likili Cmleler : Bir durumun, yargnn olumasn, gereklemesini, bir dieryarg ile, anlatlan koulun olmasna balayan cmlelerdir. Bu iliki genellikle "-se / -sa" dilekkoul kip ekiyle, "ise" ek-eylemi ya da balalarla salanr. rnek : Annem sana baktka genlik yllarn anmsadn sylyor. Sinemaya gideceksin; ancak nce devlerini bitir. stediin her eyi alrm, yeter ki snfn ge. Git; ama saat on ikiden nce evde ol. Buraya gelirse grebiliriz.Karlatrma Cmleleri : Karlatrma, birbirleriyle ilikili iki varlk, iki kavram ya daherhangi iki eyi, ortak olan ya da olmayan ynleriyle anlatmaktr. Karlatrma cmlelerinde;karlatrma ilikisi "gibi, kadar, daha, en..." gibi bala, ilge ve belirtelerle kurulur. rnek : Haber alma gereksinimini en iyi karlayan iletiim arac televizyondur. Hibirimiz onun kadar duyarl ve hogrl deildik. Kendi yat insanlardan daha gen ve daha diri bir grn vard.

Cmle Tamamlama : Kimi zaman bir yarg btnlnden bir szck yada szck beikarlm olabilir. Yargnn anlamsal ve anlatmsal btnl gz nnde bulundurularak bueksik tamamlanr.Tamamlanacak ve tamamlayacak cmleler ya da szler arasnda; Anlamsal iliki doru kurulmaldr. Zaman ve kii ynnden uyum olmaldr. Cmleleri anlamca balamak iin uygun balalar kullanlmaldr.rnek : nsanlar bilerek ya da bilmeyerek doann dengesini bozuyorlar, sonra ayn doaykorumak iin sempozyumlar dzenleyip, dernekler kuruyorlar; nk... Doann kendileri iin yaamsal deerini biliyorlar. Yanl yaptklarnn bilincindeler. Kendilerini affettirmek istiyorlar.

Doay taklit etmek istiyorlar.


18/66

PARAGRAFTA ANLAMParagrafta Anlam :

Paragrafn Yaps : Paragraflar genel olarak blmden oluur.Giri Blm :Giri Cmlesinin zellikleri : Giri cmlesinde konu ve konuya bak as belirtilir. Giri

cmlesi: Ksa ve ilgi ekici bir cmledir. Balayc elerle balanmaz. Paragrafta ele alnacak konuyu tantr; yazarn konuya nasl bir yaklam getireceini

sezdirir. Genelden zele (tmden gelim) yazlm paragraflarda, paragrafn giri cmlesi ayn

zamanda paragrafn ana dncesidir. Tanmlama, aklama, soru cmlesi biiminde kurulabilir.Paragraf giri cmlelerine rnek: Herhangi bir halk iiri antolojisini bandan sonuna okumay hi denediniz mi?... iir, ne sylediinden ok, nasl sylendii ile ekicilie ular... Softalk, bir dnce, bir bilgi kanseri diye anlatlabilir...Gelime Blm :Gelime Blmnn zellikleri : Gelime blm; konuyu aklayan, ana dncenin ortaya kmasna katkda bulunan

yardmc dnceleri ierir. Konu, bu blmde alr. Bunun iin de rneklerden benzerliklerden, kartlklardan, tank

gstermelerden yararlanlr. Ayrntlar, gelime cmlelerinde birbirini tamamlayarak, birbirine, balayc elerle

balanarak sralanr. Gelime blmndeki cmlelerden her biri, dil ve dnce ynnden kendisinden nceki

ve sonraki cmleye baldr. Tme varm yntemiyle kurulan paragraflarda an dnce, gelime cmlelerinden biri

olabilir.

Paragraf gelime blmlerine rnek 1:Yazarken, kitaplar bir yana brakr, aklmdan karrm; kendi gidiimi aksatr diye.

(giri cmlesi)Gerektende iyi yazarlar stme fena abanr, yreksiz ederler beni. Hani bir ressam

varm, kt horoz resimleri yapar ve uaklarna, dkkana hi canl horoz sokmamalarn sksk tembih edermi, ben de yle... Hatta algc Antigenides'in bulduu are benim daha okiime gelirdi Antigenides bir ey alaca zaman, kendinden nce ve sonra halka uzun srekt arklar dinletirmi...

(gelime blm)Paragraf gelime blmlerine rnek 2:

Tiyatronun grevi yeni kelimeleri tantmak ve dile yerletirmek deildir... (giriblm)

Bu grev televizyon gibi yayn aralarna der. zellikle gereki oyunlarda yenitretilen ve halkn henz kullanmad kelimelerin kullanlmasna karym. inasi : Tiyatrodakiilerin, kiiliklerine gre konumas gerektiini sylerken en doru ilkeyi gstermiti.Allmam kelimeler sahnede kullanldnda halkta tepki yaratyor. Bugn Trke'yi ok iyikullanan yazarlarn yan sra, ar ve z Trke kelimelerle dolu eserlerle de karlayoruz.Tiyatro eserlerinde bunu yapamazsnz. Tiyatroda rol alan her oyuncu, kahramann mensupolduu toplum kesimine uygun biimde konuur...

(gelime blm)Sonu Blm : Sonu cmlesi, belli bir bak as dorultusunda gelitirilen konununakland, amalanan sonuca ulatrld, konunun bir yargya baland cmledir.Sonu Cmlesinin zellikleri : Dil ve dnce ynnden kendinden nceki cmleye baldr. Ksa bir biimde kurulan bu cmle toparlayc ve zet niteliinde olan balayc elerle

(ksaca, zetle, denilebilir ki) balayabilir. Tme varm yntemiyle yazlm paragraflarda, ana dnce cmlesi nitelii tar. yk, roman, an gibi trlerde anlatlan olayn biti durumunu ierir.


19/66

Sonu blm iin rnek :Bir Kurban bayram daha... 1930'lar ok ok gerilerde kald. O gnlerin ocuu da ld

gitti.Sanlr ki, kii bir kez lr. yle deil oysa! Kii, yaam boyunca pek ok kez lr.

Bakarm zaman zaman eski resimlere: te Phobus Fotorafhanesi'nde ekilmi resimler. Golfpantolonlu, ya da ksa pantolonlu bir ocuk... Ne oldu ona? ld gitti. Daha sonra ilkokul,

ortaokul, lise sralarndaki ocuklar, genler... Hepsi yok oldular. Yok olmak deil mi lmek?yle ise boyuna lyoruz, biimden biime giriyoruz, bambaka bir insan oluyoruz zamanla.Altmndaki kiiyle sekiz, on, on be yalarn kiisi nasl olur da ayn insan olur, olabilir?Zamann bir oyunu bu bize.

Hep lyoruz, le le byyor, deiiyoruz, son lme doru gidiyoruz.Paragrafta Balayc eler : Paragraf ncelikle, onu oluturan cmlelerin anlamsalbtnldr. Ancak anlamsal btnln oluabilmesi iin anlatm btnln de salamakgerekir. Bunun iin de cmlelerin hem anlam, hem de biim olarak balanlarna dikkat etmekve bu balant elerini doru olarak saptamak gereklidir.Paragraf oluturan cmleler arasndaki balayc eleri doru saptayamazsak, neokuduumuz paray btn olarak anlayabiliriz ne de paragraf oluturan temel ve yardmcdncelerin neler olduunu tam olarak alglayabiliriz.Biimsel Balant eleri : Paragraf oluturan cmlelerin anlamca kaynamasn salamak

iin kullanlan szck, sz bei ve cmlelere, biimsel balayc e denir. "Ama, fakat,nk, lakin, geri, ayet, zira, meer, belki, stelik, hatta, sanki, oysa, yoksa, yle ki,nitekim, ksaca, bununla birlikte, gel gr ki" gibi szck ya da sz bekleri cmle babalayc eleri olarak kullanlabilir.rnek :Yabanc dilde yazlm romanlar zgn biimleriyle okumak istiyordum. Ama yabanc dilbilmiyordum ve renmek iinde gerekli olanaklardan yoksundum. Bu nedenle romanlarszlklere baka baka okumaya altm. Balangta okuduklarm anlamadm., bir ok yanlyaptm ama ylmadm. Sonunda yabanc dille yazlm bir roman szlksz okuyabilir durumageldim.Anlamsal Balant eleri : Kimi paragraflarda cmleler, biimsel balant elerikullanlmadan, anlamca birbirlerini btnleyerek de paragraf oluturabilir. Bu tr paragraflardacmleler arasndaki anlam ilikisi olabildiince fazladr. Bu cmleler, aralarna herhangi bir

biimsel balant esi almadan da birbirlerinin anlamlarn btnleyici niteliktedir. Biimselbalant esi olmayan paragraflarda anlam btnl daha belirgindir. Ana dnce ileyardmc dnceler i iedir. Oysa biimsel balayc elerle kurulmu paragraflardacmleler arasndaki anlam ilikisi daha zayftr.rnek :Karagz oyunu Osmanl Trk toplumunun, yzyllarca yaam sanat dallarndan biridir.Tanzimat'tan bu yana, zellikle Cumhuriyet dneminde yerini, Bat'dan gelen sinema vetiyatroya brakmtr. Bu sanat dal, bugn bize ok uzak ve yabanc gelen slam uygarldneminde, halkn dilini, inanlarn, geleneklerini, zanaatlarn, siyasal ve toplumsal olaylarkarsndaki dnsel ve ruhsal durumunu yanstan zengin bir kaynaktr. Gemii tanmak verenmek isteyenler bu kayna deiik alardan deerlendirebilirler.Paragrafta Konu : Bir yazya temel olan duygu, dnce, durum,yarg ya da olaya konudenir. Bir paragrafa yneltilen; "Bu paragrafta ne anlatlmtr?" sorusuna alnan yant, konuyuverir.rnek :

Deneme ve eletiri, edebiyatn en az deerlendirilen, buna karn en gereklialanlarndandr. Sanld kadar kolay olamayan , engin bir bilgi birikiminin yan sra; sentezyetenei, saduyu ve hatta sezgi gerektiren alanlardr. Hele hele bir eletiri yazarnn cesaretliolmas gerekir. evresindekilerin ne diyeceklerinden korkmayacak, neye inanyorsa onuekinmeden syleyecek. Bu cesareti kendinde bulamayanlar ise, ne kadar eletiri yaptnsanarsa sansn, bakalarna vgler dizmekten teye gidemeyeceklerdir.rnek 2:Trk krsal kesimini ilk kez ykye, romana sokmu, masalcl atmtr. Nabizade Nazm,edebiyatmzda Gerekilik akmnn ncleri arasndadr. Bat tekniini lkemize tam,ruhsal analizlere yer vermi, dildeki kargaay gidermek iin aba gstermi nemli biryazarmzdr.

Paragrafn Ana Dncesi : Ana dnce, bir yaznn ya da yaptn oluturulmasnntemel nedeni, amac ve yazda ya da yaptta ne srlen, savunulan grtr. Bir konunun


20/66

belli bir gr asndan ele alnmasyla ortaya kan genel bir yarg cmlesidir. Paragrafnkonusu saptandktan sonra; "Bu konudan hangi sonu karlr?" ya da "Bu parada hangidnce savunulmaktadr?" sorularna alnacak yant ana dnceyi verir.rnek :Ben gnlmce yazabilmek iin evime ekiliyorum. Kimsenin bana el uzatamayaca, bendensz edemeyecei yabanc bir memlekette oturuyorum. yle bir yer ki, tandm hi kimse

okuduu duann Latince'sini bilmez, hele Franszca'sndan hi anlamaz. Baka yerde yazsamdaha iyi yazardm, ama yazdm ey daha az benim olurdu. Oysaki benim yazmda aslaradm tam anlamyla kendimin olmasdr.rnek 2:Medyann toplum zerinde kurduu egemenlik, gnlk hayat, bireysel yaanty her gn dahaderinden etkiliyor. zel yaantlara, bireye dnk alanlara dek uzanan medya,yabanclamann ve uzaklamann en nemli nedenini oluturmakta, kurduu tek ynl iletiimayla sarlatrcln ve krletiriciliini youn ve etkin bir biimde srdrrken, toplumunbireyleri arasndaki paylac iletiimi hzla kesmektedir.Paragrafta Yardmc Dnceler : Her biri ana dncenin bir ynn oluturan, onuortaya karp destekleyen dncelere (yarglara) yardmc dnce denir.SS 'de ok kullanlan sorular olan "Bu paragrafta aadaki yarglardan hangisinedeinilmemitir?" gibi sorular, paragraftaki btn yardmc dncelerin dikkate alnmasyla

doru olarak zlr.rnek :Gelecekte mziin, her trl romantik alamadan ve kendini beenmilikten, dizginsizduygulardan ve gsterili propagandadan kurtulacan, dinleyicisinin ne ok heyecanl vesinirli ne de duyguca tembel olacan, etkisinin artc olmaktan ok, dzen getirici bir niteliktayacan, dncelere bulanklk deil, aydnlk getireceini umabiliriz.Paragrafta Tema (Ana Duygu) : Tema, edebiyat trlerinden zellikle iirde; verilmekistenen, gelitirilen, seilen ve ilenen konuya yklenen duygu ve anlamdr.rnek :Akan suyu severim benIldayan kar severimBir yeil yaprak, bir telli bcekGnei grsem sevin dolar iime

Paragrafta Balk : Bir yazya verilen ada balk denir. Kitabn ad, blmn ad,konunun ad, paragrafn ad... birer balktr.Balk, bir yaznn neyi anlattn, ya da bu yaznn yazlma gerekesini sezdirecek bir zellikgsterir. Ksaca konuyu tantan, ana dnceyi birka szckle yanstan szdr. Baka birdeyile balk; konu - ana dnce uyumunu yanstan bir zellik gsterir."Bu paragrafa en uygun balk hangisi olabilir? eklindeki sorularda, bu aklamalar dikkatealnarak balk saptanmaldr.Konularna Gre Paragraf eitleri : Paragraflarda ok deiik konular ilenebilir.Kimilerinde bir olay ya da duygu anlatlabilir. Her yaz tr, konusuna uygun paragraflardanoluur. Makalede yer alan paragraflar dnce arlklyken, anda yer alan paragraflar, gerekbir yaantdan kaynaklandklar iin duygu arlkl olurlar. Paragraflar, ierdikleri konununzelliine gre deiik adlar alabilir.

Dnce Paragraf : Belli bir konu zerinde belli bir bak as olan, bu bak asnortaya koyan, bunu savunan ve tartan bir paragraf trdr. Ksaca, bir dnceninbakalarna ulatrlmas amacyla oluturulan paragraflara dnce paragraf denir. Daha okmakale, fkra, deneme gibi yaz trlerinde dnce paragraflar kullanlr. Dnce paragraflar,genellikle aklayc ve tartmac anlatm biimleriyle kurulur. Bu paragraflarda bir anadnce ve bu ana dnceyi destekleyen yardmc dnceler yer alr.rnek :Kiisel gzlemlerin ne kt yazlarn getirdiini, bilimsel aratrmalar getiremez. Aydnlariin ok nemli olan bilimsek aratrmalar, yazarlara yetmez; onlar iin kiisel saptamalar okdaha nemlidir. nsann insandan alabildiini; deneylerin saylarn almas olanakszdr.Olay Paragraf : Olmu ya da olabilecek trdeki olaylar, kii, yer ve zaman gstererekanlatan cmlelerden olumu paragraflardr. Bu paragraflarda belli bir olay yer alr. Olayparagraflarna, roman, yk, masal gibi edebiyat trlerinde rastlanr. Bu paragraflarda temel

ama okuru olay iine ekmek, olay iinde yaatmaktr. Olay paragraflar genellikle ykleyicianlatm biimi kullanlarak kurulur.


21/66

rnek : lk dinlediim konserdi bu. algclar ynetenin mzik retmenimiz Suat Beyolduunu grmeyeyim mi? Hem de smokin giymiti. Penguen gibi bir grn vard. Elindekief denei ile sahnedeki algclar deil de, sanki dnyay ynetiyormu gibiydi. Nasl oluyorda byle bir adam, bizim gibi bacakszlara mzik dersi vermeye geliyor. Biz de onunla alayetmeye kalkyorduk.Duygu Paragraf : Olay anlatan kiinin i dnyasnn, duygularnn ne kt bir paragraf

eididir. Yazar duygularn, kimi zaman ykleyici, kimi zaman da betimleyici anlatmbiimlerini kullanarak okura ulatrr. Bu tip paragraflarda kiinin i dnyasna ynelik zellikler,tutkular, davranlar, arlk kazanr.rnek :Daha elli yana gelmemitim; zengindim, nlydm; salm yerindeydi, akl bandaocuklarm vard. Birdenbire hayatm duruverdi. Soluk alabiliyor, yiyip iiyor, uyuyo rdum. Amayaamak deildi bu. Hibir ey istemiyordum artk. stenecek bir ey olmadn biliyordum.Hayat, birinin yapt sama bir aka gibi geliyordu bana. Krk yl boyunca al didin, ilerle;sonra da ortada hibir ey olmadn gr.Betimleme Paragraf : Bir olay, bir varl, durumu, evreyi ya da bir kavram gznnde canlandracak biimde anlatan paragraflara betimleme paragraf denir. Gzlemlenenher varln, tasarlanan her kavramn duyu organlarmz ve duygularmz zerinde brakt izbetimlenebilir. Bu tr paragraflar ounlukla roman, yk, gezi ve an gibi yaz trlerinde

kullanlr.rnek :Akakavaklarn, dibudaklarn arasndan geerek yeil am ormanna giriyorum. Youn birreine kokusu duyuyorum. evrem yeilin deiik tonlaryla donanm. Az ileride kaln gvdeli,yal bir am aac gryorum. Altna oturuyorum. Kekik kokular geliyor burnuma.Anlatmn Temel Nitelikleri :zllk : Duygunun, dncenin ya da gerein en ksa yoldan anlatmna zllk denir.Ksaca zllk az szle geni bir dnceyi ifade etmektir. Gereksiz szcklerden arnm,gereksiz ayrntlara inilmemi olan paragraflarda zllk vardr. Sz gelimi; zdeyi veataszleri zl anlatmn en gzel rneklerini olutururlar.rnek :Adam ba ile doruldu. Daha bir saat olmutu. Bitmek bilmeyen saatler geecekti. Nasl

geecekti? Ban cama dayad. Kk bir insan istiyordu. Ona yalnzln unutturacak birocuk. Herkese uygun grlen ans neden ona glmemiti. Hangi suun cezasn ekiyordu?ay bardan verirken yenisini istedi. Daha kimbilir ka ay, ka sigara iecekti?... Yalnlk :Duygunun, dncenin ya da gerein sade, sssz ve gsterie kamadaniletilmesine yalnlk denir. Roman, yk gibi sanatsal yazlardan ok, bilimsel retici yazlaryalnla dayanr. nk bunlarda temel ama, bir dnceyi ne srp savunmak, bir grne srmek ya da okura herhangi bir konu zerinde bilgi vermektir.rnek :Okuma, ok ynl iletiimsel bir etkinlik, alkanla dayanan bir yetidir. Bu yetinin kazanlmas,gelitirilmesi, alkanla dayanan bir davran biimine dntrlmesi g bir itir. Golduu kadar srekli bir itir de. Yaamn belli bir aamasnda balayp, belli bir aamasndabiten bir i deildir. Geothe'nin yaamnn son yllarnda, 1830'larda syledii bir szanmsayalm: "Okumay renmek sanatlarn en gcdr. Hayatmn seksen yln bu ie,

doru drst okumay renme iine verdim, yine de kendimden memnun olduumusyleyemem."Akclk : Duygunun, dncenin ya da gerein anlatmnda dildeki przlerin, okumay veanlamay gletiren unsurlarn ortadan kaldrlmasna ve cmlelerin syleni veokunuundaki kolaylk ve rahatlna akclk denir.Cmlede seilen szcklerin ses zellikleri ve cmlenin kuruluundaki zen akcl salar.Ayrca, anlatlan dnce ve duygularn kolayca sezilebilir trden oluu, akcla yardmc olur.Akc olmayan paragraflarda anlatlmak istenen dnce ve duygu belirsizleir, tam olarakanlalamaz.rnek :Her zaman k ve temiz giyinen, nazik, insanlar olduu gibi kabul etme olgunluuna sahip biryazardr. Beyolu civarndaki evi, kk bir mze grnmndedir, birok sanatnn urakyeridir. Sanat dnyasna adm atmaya abalayan genlere kapsn ve yreini amaktan

kanmam, alakgnll bir beyefendidir. Bu nitelikleri, tkenmekte olan bir neslin balcazelliklerini kiiliinde bir araya getirmitir.


22/66

Doallk : Duygunun veya dncenin hibir yapmaca kamadan iten, scak, olduu gibianlatlmasna doallk denir. Doallkta sanatsal bir kayg gdlmez. Kendi kendine oluyormugibi scak ve iten bir anlatm vardr.rnek :Bugn, sen belki hatrlamazsn ama, senin lmnden bu yana tam iki yl geti. Bu sre iindeben daha iyi ve akll olamadm; bu frsat da kullanamadm. Oysa yllar nce, baz zamanlar

sen olmasaydn birok ey yapabileceimi dnrdm. imdi artk suun kendimde olduunugrmek zorundaym.Evet babacm, belki hatrlamazsn; ama bugn sen leli tam iki yl oluyor. Kimseye aslamacm belli etmeden seni yaatmaya alyorum.zgnlk : Duygunun, dncenin, kavramn ya da gerein anlatmnn, anlatcya zgzellikler tamasdr. zgn yaptlarda bakalarn taklit etme ve onlardan etkilenme yoktur.Sanat btnyle kendi yetenekleri, zevkleri ve beenileri dorultusunda, bakalarnnyaptlarndan farkl rnler ortaya koyar.Bir sanaty anlatmndaki biim, konuya yaklam ekli, kulland dil ve kurduu cmlelerzgn yapar.nandrclk : Anlatlanlar olmu ya da olabilir olduuna okuyucuyu inandrabilen anlatmzelliine inandrclk denir. Bir anlatmn inandrc olabilmesi iin akla aykr olmamas,kiisellik ve duygusallktan syrlp nesnel yarglar iermesi gerekir. Makale gibi retici yanar basan trlerde bu anlatm zellii n planda tutulur.rnek :slamiyet'in kabulnden nce Trklerin, baka hibir toplumun etkisinde kalmam bir dilleri veedebiyatlar vard. Her ilkel edebiyatta da iirle by birlikte yrmekte ve dinsel trenlernemli bir yer tutmaktayd. Bunun yan sra ozan, baks, aman gibi adlarla anlan airlerdeolaanst gler bulunduuna inanlrd. ou ortak ve szl rnlerden oluan buedebiyatn en nemli blmn destanlar oluturmaktayd.

Anlatm Biimleri

Anlatm Biimleri:Anlatm Biimleri : Bir dnceyi, bir duyguyu, bir tasary, bir olay szle ya da yazylaifade etmeye anlatm denir.Birbirinden farkl konular, olaylar, gzlem ve izlenimleri anlatrken kullanlan yntemlere iseanlatm biimi denir.Aklayc Anlatm : Bu anlatm biiminde temel ama, okura herhangi bir konu zerindebilgi verme, iyice anlalmayan ya da yanl anlalan bir sz, bir dnceyi aklakavuturmaktr. Bu anlatm biiminde temel ama bilgi vermek olduu iin belirtilen yargtartlmaz; konuyla ilgili kart grlere yer verilmez. Anlatm olduka ciddi, kuru vereticidir.Aklamann yaplabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi iin tanmlamalardan,rneklemelerden, karlatrmalardan ve saysal verilerden yararlanlr.Fkra, makale, deneme, gezi, eletiri, rportaj gibi yaz trlerinde aklayc anlatm biimiyoun olarak grlr.

rnek :ada eitim, bireyi bilgi ile donatmaktan ok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarnretmeyi amalar. Bireyde, salkl dnme, doru anlama, toplum iinde trl durumlaraolumlu uyum salayabilme yeteneklerinin gelitirilmesini ister. Salkl dnme, ncelikle dilinileyi dzeninin kavranmasna baldr. Bu sebeple kiinin eitimi ile ana dili arasndadorudan bir balant vardr.Tartmac Anlatm : Bu anlatm biiminde birbirine kart dnceleri, bir konuyla ilgilikanlar deitirmek, rtmek ya da onlarn yerine yenisini koymak amalanr.Tartmac anlatmda yazar, inandrcl salayabilmek iin ciddi ve arbal bir anlatmyerine sohbete varan rahat bir anlatm kullanr. Yazarn sk sk sorular sorup bunlara yantlarvermesi, bu anlatmn ayrt edici bir baka zelliidir.Tartmac anlatm, bilimsel inceleme ve aratrmaya dayal yaptlar bata olmak zere eletiri,fkra, deneme, makale, rportaj gibi yaz trlerinde de sk sk rastlanan bir anlatm biimidir.

rnek :


23/66

Gene bir eski zlemdir, gidiyor. Yeniye kt kt bakyorlar, mana yokmu, gzel deilmi,dnmekten, almaktan kanan kimselerin ne yaptklarn bilmeden ortaya attklareylermi. Gemiin byk eserlerini inceleyip de onlardan rnek almalymz. Oysa ki asl,yeni zordur; yeninin manasn anlamak, gzelliini duymak zordur. Bunun iinalkanlklarmz amak, dikkatimizi iletmek gerekir.Betimleyici Anlatm : Varlklarn kendilerine zg ayrc niteliklerini, bu niteliklerin duyu

organlarmz zerindeki etki ve izlenimlerini grnr klmaya, onlar szckler araclylaresimlendirmeye betimleme denir.Bir anlatmn betimlemelere dayandrlmas ve betimlemenin ama olarak kullanlmas ileoluturulan anlatm biimine betimleyici anlatm denir.Betimlemede, grme, iitme, tatma, dokunma ve koklama duyularna ynelik bir anlatm vardr.Herhangi bir varln, nesnenin, olayn veya evrenin, duyu organlarmz zerinde braktizlenimler belirli bir plana gre okura aktarlr.Betimleyici anlatm biimi, amacna gre iki eittir:Aklayc Betimleme : Bu tr betimlemelerde ama bilgi vermektir. Betimlenen varlk yadanesne tantc ve ayrc zellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarlr.Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel ama, izlenim kazandrmaktr. Anlatmda, genelayrntlardan, ayrc ayrntlara doru gidilir. Ksaca gzlemlenen varlk ya da nesnenin anlatczerinde brakt etki yanstlr.

rnek :Burada mthi karasinek vard. Hele kebapnn bulunduu yerde... Bir dkkanda ve etrafndabu kadar sinek olmasnn bir hikmeti vardr, elbette...ykleyici Anlatm : Tasarlanan, gzlemlenen ya da yaanan bir olay yer, zaman vekii kavramlarna balayarak anlatan anlatm biimine ykleme denir. O halde yklemededrt temel kavram bulunur: yklemede, konuyu gelitiren olgu ya da olgular vardr ki buna olay denir. yklemede, olayn getii evre ya da yer kavram bulunur. Olayn ak iinde aklmzda yarattmz kavram, zaman esini oluturur. Olayn iinde yer alan veya bu olay yaratan elere kii ad verilir.ki farkl ykleme biimi vardr:Aklayc ykleme : Birtakm bilgileri zamansal oluuma (kronolojiye) gre anlatan vesanatsal bir kaygnn gdlmedii bir ykleme biimidir. Temel ama herhangi bir eyitarihsel geliimi iinde okura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir.Sanatsal ykleme : Bu yklemede bilgilendirme amac yoktur. Temel ama bir olay anlatpokuru o olayn iine ekmek, onun iinde yaatp okuru duygulandrmaktr. yk, roman gibiyaznsal trlerin kullanld yklemeye sanatsal ykleme denir.rnek :Hamdi amcam en son 1960-1961 yllarnda grdm. Bir i nedeniyle Ankara'ya gelmiti. Benigrmeden gitmeyi iine sindirememi, telefon edip geleceini sylemiti. Tpk ocukluumdababam beklediim gibi, camdan cama koup geliini bekledim. Uzun yllar sonra birbirimizigrp konuacaktk. Amca yeen birbirimize sarldk. Hem sevinten hem de annemi babamanmsayp aladk. ocuklarm kucana ald. Onlar pp pp sevdi. Kardeim LemanHanm, bunlar grseydi, dedi. O gn onu son grm oldu. ldn duyduum zaman neyapacam ardm...

Dnceyi Gelitirme Yollar (Anlatmda Bavurulan Yollar) : Bir dncenin,bir konunun, bir aklamann tam olarak anlatlabilmesi iin yararlanlan ynteme "dnceyigelitirme yolu" ya da "anlatmda bavurulan yol" ad verilir. Bir paragrafta dnceyigelitirme yollarndan yalnz biri kullanlabilecei gibi, bunlarn birka da kullanlabilir.Dnceyi Gelitirme Yollar :Tanmlama : Bir varln, bir nesnenin ya da bir kavramn zel ve deimez niteliklerinisralayarak onu tantmaktr. Tanmlama, genellikle, paragrafn giri blmnde yer alr.Gelime ve sonu blmlerinde tanmlamalara pek rastlanmaz. Tanmlama, daha okaklayc ve tartmac anlatm biimlerinde kullanlan bir dnceyi gelitirme yoludur.rnek :Roman, insanlarn bandan geen ya da geebilecek trdeki olaylar yer ve zaman belirterekanlatan uzun yaz trdr. Yazarn stn bilgisi, salam gzlemi, duygusu romann baarlolmasn salayan en nemli etkendir.

rnekleme : Genellikle soyut bir dnceyi ya da kavram somutlamak; onu grnr, bilinirklmak iin bir yapt, bir kiiyi, bir olay paragrafa aktarmaya rnekleme denir. rnekleme,


24/66

dnceyi somut klaca iin onun hem daha kolay anlalmasn, hem de inandrclkkazanmasn salar. rnek olarak verilen ey, anlatm somutlayacak nitelikte genel ve bilinirbir ey olmaldr. rnekler, bir paragrafn daha ok gelime blmnde yer alr. nk bublmde konu alacak ve ona somutluk ve inandrclk kazandrlacaktr.rnek :Kltr, bir toplumun yaama biiminde, davranlarnda belirginleir, giyiniine, yiyip imesine,

almasna, hatta jestlerine yansr. Bir Trk 'hayr' anlamnda ban yukar kaldrr. Amerikankltrnde ise ayn ama iin ba iki yana hareket ettirilir. ki erkeim kol kola girip gezmesineAnglosakson lkelerinde rastlayamazsnz.Karlatrma : Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasndaki benzerlik veyafarkllklarn dile getirilmesidir. Dolaysyla karlatrma, yalnzca iki kavram arasndakikartlklar gsterme deildir. Benzerlikleri gsterirken de karlatrmalardan yararlanlabilir.Bylece sz edilen kavram daha grnr, daha somut bir zellik kazanm olur.rnek :Hayvanlarn koullanmaya ve denem yanlma etkinliine dayanan renmeleri yannda, insanrenmesinin ayr bir nitelii vardr. nsann her reni aamas bedence belirli birolgunlamay gerektirir. Sz gelimi; konumay renmek yalnz ses karmak deildir.Benzetme : Bir durumu, bir kavram aklarken bilinen ve ondan daha etkin benzerindenyararlanmaya benzetme denir.

rnek :Bo braklm topraklar, gbreli ve bereketli ise, yz bin eit otla dolar. Yararl olabilmeleriiin onlara kazma vuruyor, ie yarar tohumlar ekiyoruz. Ruhlar da byledir. Onlar bir fikirleuratrp dizginlerini tutmazsanz, usuz bucaksz bir hayal dnyasnda babo, teye beriyedolap dururlar. Bir amaca balanmayan ruh, yolunu yitirir.Tank Gsterme : Anlatma somutluk ve inandrclk kazandrmak amacyla bakalarnndnce ve szlerinden yararlanmaya tank gsterme denir. Ancak tank gsterilen kii, bilinenve kabul gren bir zellikte olmaldr. Yoksa sradan bir insann tank gsterilmesi, dnceyiinandrc klmaktan uzak der.Tank olarak seilen, kii deil de bir sz ise bu, trnak iine alnarak verilmelidir. Ayrca hemkii ad kullanlp hem de onun konuyla ilgili szleri verilecekse, bu szler trnak iinealnmaldr.rnek :Jan Paul Sartre yle der: "nsan baz eyleri sylemeyi setii iin yazardr." Bu grekatlmamak mmkn m? Sz sanats dediin, herkesin sylemek isteyip de syleyemediiszleri, kendine zg biimler arasndan seerek syleyivermeli ve okuyucuya : "Benimsylemek istediimden daha gzel" dedirtmeli.liki Kurma: Paragrafta ortaya konan dncenin aklanmas iin, herhangi bir durumunya da olayn ortaya kn, onun nedenini gemite olan bir baka duruma veya olayadayandrarak aklamaktr. Bu anlatm yolunda gemiteki bir olay anmsatlarak aslanlatlmak istenen daha net ve inandrc bir biimde ortaya konmu olur.rnek :Ben, hasta ruhlar ve sinirli insanlar daima yzlerinin tebessml olup olmamasyla tehisederim. Sinirli adamlarn yzleri glmez. Tebessmden mahrum bir ehre grdm zaman,derhal bunun bir sinir hastasna ait olduunu anlarm. Tebessm, ruhun salaml kadar,

saadetin de mjdecisidir.Saysal Verilerden Yararlanma : Bir dnceyi aktarabilmek iin anlatlmak istenennesnenin ya da kavramn nicelik zelliklerinden yararlanmadr. Bu dnceyi gelitirme yolu,daha ok teknie ve istatistie dayal bilgilerin anlatmnda kullanl r.rnek :rencilerin alrken ara verip dinlenmeleri gerektiini dnenlerdenim. Mola verilmedenyaplan uzun soluklu bir alma, verimi drr. Ellier kiiden oluan iki ayr gruba yzsoruluk bir test uygulanr. Grubun biri, testi hi ara vermeden yantlarken, dier gruba ellisorudan sonra 15 dakikalk dinlenme verilir. Dinlenme almayan grubun baars, alan grubunbaarsndan % 30 dk kar.


25/66

SES - BM - NOKTALAMA - YAZIMSes Bilgisi :Dil ve Ses : Dil, seslerden oluan bir iaretler dizgesi olup duygu, dnce ve istekleri

aktarmaya yarayan aratr.Trke'nin Sesleri : Kulan duyabildii titreimler ses olarak adlandrlrken seslerin yazdakihallerine harf denir. Trke'nin yaz dilinde 29 harf vardr. Bu harfler, ses zellikleri ynndennl ve nsz harfler olmak zere iki grupta incelenir.nller (sesliler) : Ses yolunda herhangi bir engele uramadan kan seslerdir. nller tekbalarna sylenebilen, tek balarna hece ya da szck olabilen seslerdir.Trke'de btn nller ayn deerdedir. Uzun ya da ksa nl olmaz. Bu nedenle iinde uzunnl bulunan szckler Trke olamaz.nller, kaln-ince, dz yuvarlak, geni-dar olma zelliklerine gre aadaki emada olduubiimde gruplandrlr.

Dz YuvarlakDar Geni Dar Geni

Kaln a u o

nce i e Byk nl Uyumu : nl harflerin, kalnlk-incelik ynnden uyumudur.

lk hece Dier hecelera,,o,u a,,o,ue,i,, e,i,,

rnek : UyanKaln aance iekUymayanDomates vcutSrahi insan

Byk nl Uyumuyla lgili Kurallar : Byk nl uyumuna uymayan ok az Trke szck vardr.rnek : ana (anne), alma (elma), kang (hangi), karnda (karde) Byk nl uymuna aykr szckler genellikle yabanc kkenlidir.rnek : Silah, gazete, mevcut, insan Szcklere eklenen ekler de genellikle bu kurala uyar Ancak Trke'deki alt ek byk nl

uyumuna uymaz.rnek : akl-l, imen-ler, ocuk-da, eviniz-de, yr-yor, bakar-ken, akam-ki, sabah-leyin, yeil-imtrak, turun-gil Bileik szcklerde byk nl uyumu aranmaz. rnek : Atakule, KadkyKk nl Uyumu : Bir szckteki nllerin dzlk-yuvarlaklk ynnden uyumudur. Trkebir szcn ilk hecesinde dz nllerden (a,e,,i) biri bulunuyorsa, dier hecelerdeki nllerdedz olur.

lk hece Dier hecelera,e,,i a,e,,i

rnek : bilge, slak, azgn, incirlerTrke bir szcn ilk hecesinde yuvarlak nllerden (o,,u,) biri bulunursa ikinci ve dierhecelerde ya dz-geni (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,) nlleryer alr.

lk hece Dier hecelero,,u, a,e,u,

rnek : oduncu, glmsemek, kmrlk, renciKk nl Uyumuyla lgili Kurallar : Dilimizde "o," yuvarlak nlleri yalnzca ilk hecede kullanlabilir.rnek : Uymayanlar : doktor, motor, otobs

Uyanlar : zm, kmr, soba Yuvarlak nllerden biriyle balayarak bir hecede "a,e" dz nllerine geen bir szck, dz

nlden sonra dz nl gelir kuralna gre ",i" dz nllerine de geebilir.

rnek : by-le-si-ni, oy-ma-c-lk Trke szcklerin ncelikle byk nl uyumuna uymas gerekir. Byk nl uyumunauymad halde kk nl uyumuna uyan szckler Trke szck olmaz.


26/66

rnek : misafir, tasvir, kalem Byk nl uyumuna uymayan "-ki" eki, yuvarlaarak kk nl uyumuna uyar.rnek : dnk, bugnkUYARI : ki heceli olup orta hecelerinde "b,m,v" nszleri bulunan kimi Trke szckler, bunszlerin yuvarlaklatrc etkisiyle kk nl uyumuna aykr der. rnek:Yamur, amur, kabuk, tavuk, kavun

nszler (Sessizler) : Tek balarna sylenemeyen, ancak bir nlnn yardmyla sylenebilenseslere nsz denir. Trke'de 21 nsz vardr.nsz Harflerin zellikleri : Trke'de normalden kaln ya da ince okunan bir nsz yoktur.rnek : rzgar, kagir, lazm Yansmalarn dnda Trke szcklerin banda "c,,l,m,n,r,z" nszleri bulunmaz. Trke szcklerde "j,f" nszleri hi kullanlmaz.rnek : fare, jambon, jilet Trke szckler iki nszle balamaz.rnek : krem, spor, tren, plak, trafik Bileik szckler ve zel isimler dnda Trke szcklerde "n-b" sesleri yanyana gelmez.rnek : stanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perembenszler karlrken ses tellerinde titreimli olmalarna karn, kimi nszlerin knda titreim

olmad grlr. Bu adan deerlendirildiinde nszler, sert ve yumuak nszler olmakzere iki grupta incelenir.nsz Benzemesi Kural : Sert nszlerin (f,s,t,k,,,h,p) biriye biten szcklere c,d,gyumuak nszlerinden biriyle balayan bir ek getirildiinde, bu eklerin bandakiC, 'ye D,T' ye G,K' ye dnr.nsz sertlemesi kuralna aykr yazmlar yazm yanl yaratr.rnek :

Giri-gen girikenDost-dur dosttur Arap-ca Arapa

1) nsz sertlemesi, zel adlara ve saylara getirilen eklere de uygulanr.rnek: Yanl Deiim Doru

Sinop'da "d","t" 'ye Sinop'ta

Mehmet-cik "c","" 'ye Mehmetik1970 'den "d","t" 'ye 1970'ten1923 'de "d","t" 'ye 1923 'te

rnek :Beklediimiz otobs Ulus'dan kalkp, Kzlay'dan geecek.Bu saatte oraya oktan varmdr.

2) Szck biiminde olan de / da balac, nsz sertlemesi kuralndan etkilenerek, te / tabiiminde yazlmaz.

rnek : Yanl DoruHi te hi deOlup ta olup da

3) nszlerin benzemesi kuralna aykr olan baz ekler vardr.rnek : Yanl Doru

- ken - genocuk - az ocuk - caz

nsz Yumuamas (Deiimi) Kural : Bir szck p,,t,k sert nszlerinden biriyle biterken,bu szce nlyle balayan bir ek getirildiinde, sert nszler yumuayarak;p,b 'ye - ,c 'ye - k, 'ye - t,d 'ye dnr.rnek : Balk baln

Kitap kitabaAa aacKat kad

nsz Yumuamasyla lgili Kurallar :1) Kimi Trke ve Trke'ye girmi szcklerde yumuama grlmez.rnek : Konut konutun (Trke) hilafet hilafeti (Yabanc)

Tat tata (Trke) barikat barikatn (Yabanc)

2) Tek heceli szcklerde de genellikle yumuama olmaz.rnek : sa sam


27/66

Ka kaa3) zel adlarn sonuna gelen p,,t,k set nszleri yalnzca okunurken yumuatlr. Bu

yumuama yazmda gsterilmez.rnek : Okunu Yazl

Ayval'a Ayvalk'aAhmed'in Ahmet'in

Trke'de Meydana Gelen Ses Olaylar:Ses Dmesi : Kimi szcklerin ekimleniinde veya treyiinde, bir sesin dt grlr.a) nl Dmesi : ki heceli olan kimi szckler nlyle balayan bir ek aldklarnda

ikinci hecelerinde bulunan nly drrler. Buna orta hece dmesi de denir.

Omuz um omzum oul u oluKahr ol kahrol seyir et seyretAyr nt ayrnt syr k syrkYaln z yalnz yanl yanlb) nsz Dmesi : Baz szckler, eitli etkilerle birleirken szcn sonundaki

nsz harf debilir. Bu olaya nsz dmesi ad verilir.Yumuak ck yumuack scak ck scackYksek l yksel kk l kl

Rast gelmek rasgelmek ast temen astemenBaz bileik szcklerin oluumunda bir hece veya ses dmesi meydana gelir.Ses Tremesi : Szckler kimi eklerle birleirken zaman zaman araya baka yeni sesler girer.Trke'de ses tremesi olayna fazla rastlanmaz.Ses tremesi yaratan baca durumlar;a) nlyle biten szcklere, nlyle balayan bir ek geldiinde, Trke szcklerde iki nl

yan yana gelemeyecei iin bu nllerin arasna "y,,s,n" nszlerinden uygun olan birigelir. Bu ses tremesine kaynatrma da denir. rnek :Oku-y-an okuyanBaba-s- babasYedi--er yedierElma-n-n elmann

b) Yardmc eylemle yaplan bileik eylemlerde ad soylu szckte ses tremesi grlr.

rnek : his etmek hissetmekRed etmek reddetmek

Bu szcklere nlyle balayan bir ek getirildiinde szcklerde ayn treme ortaya kar.rnek :

Af- affHad-i haddi

c) Kimi szckler pekitirilirken ses tremesi meydana gelir.rnek : Yalnz yap-a-yalnz

Salam sap-a-salamDar-a-ck darackBir-i-cik biricik

Ses Daralmas : "a,e" geni nlsyle biten szcklere "-yor" imdiki zaman eki getirildiinde,bu geni nller daralp deierek ",i,u," olur.

rnek : bekle-yor bekliyor Oyna-yor oynuyor

"-ma,-me" olumsuzluk ekleri de "-yor" ekiyle birletiinde daralarak "-m, -mi, -mu, -m" olur.rnek : gelme-yor gelmiyor

Bakma-yor bakmyorUlama : nsz harfle biten szcn son nsz harfinin kendisinden sonra gelen ve nlharfle balayan szcn ilk hecesiyle birletirilerek okunmasdr. rnek :Dnlmez akamn ufkundayz vakit ok geBu son fasldr ey mrm nasl geersen ge

Biim Bilgisi :Trke'nin Szck Yaps : Dilimizde szckler ayr ekilde yaplr ve farklyaplanma ad alr :

1) Kk durumunda olabilir (Basit Szck)2) Kklere ve gvdelere getirilen eklerle tretilebilir. (Tremi Szck)3) ki ya da daha ok szcn birlemesinden meydan gelebilir. (Bileik Szck)


28/66

Kk : Bir szcn zerinde bulunan btn ekler atldnda anlaml olarak kalabilen enkk paradr. rnek : Bal, ka, gz, elDilimizde szck kkleri genel olarak tek hecelidir; ancak iki ya da heceli olan szckkklerine de rastlanr. rnek : Otur, yr, iek, emek, sar, kelebekUYARI : Dilimizde, kkle ek arasnda anlam ilgisi bulunur. Bu nedenle, szcn kknbulmak iin ek varsaydmz ksmlar attmzda, kalan kkle, szcn ilk ekli arasnda

anlamca bir ba yoksa, atlan ksmlar ek deildir. Ksacas bu, kk halinde bir szcktr.rnek : yk - k bil - gi bal - k balk gl - ge glgekk ek kk ek ek deil kk ek deil

kkSzck Kkleri Grupta ncelenir :1) Ad (isim) Kkleri : rnek : el, oda, ot, balk, pat, fs, cz2) Eylem (fiil) Kkleri : rnek : ko-, git-, bak-, sus-, a-3) Ortak (ikili) Kkler : rnek : bar, gven, eski, boya, sva, damlarnek : Bir damla su bile kalmad.

Ademe sabaha kadar damlad.

eylemUYARI : Ortak kkler arasnda bir anlam yaknl olduuna dikkat edilmelidir. Hem ad hem de

eylem kk olup da anlamca ilgisiz olan szck kklerine seste (esesli) kkler denir.rnek : Bu kz beni kzdryor.

Ad (gen kadn) Eylem (sinirlenmek)Satrlarma son verdim. Satrla kolunu kesti.

Ad (dz yazda dize) Ad (kesici bir alet)Ek : Szck kk ve gvdelerine getirildiinde onlarn anlamlarn deitiren, kimi zamananlamlaryla birlikte trlerini deitiren ya da szcklerin cmle iindeki grevini belirleyenhece ve seslerdir.Bir ekin szck zerinde farkl ilevi vardr. Bunlar :1) Eklendii szcn anlamn deitirmek,2) Eklendii szcn anlamyla birlikte trn deitirmek, (Addan-eylem, eylemden-ad gibi)3) Eklendii szcn cmle iindeki grevini belirlemek. (Nesne, Yklem, Tmle gibi).levlerine gre ekler ikiye ayrlrlar:Yapm Eki : Eklendii szcn kk anlamyla balantl bir biimde yeni anlamda bir szcktretmeye yarayan eklerdir. Yapm ekleri eklendii szcn anlamyla birlikte kimi zamantrn de deitirir. rnek:balk rtbal k rt balk bal rt rtYapm Eki eitleri :Addan Ad Yapm Ekleri :

Ekler rnekler Ekler rnekler -k, -ak, -ek Orta-k,sol-ak -z,-iz,-uz,z Yaln-z,-z-lik,-lk,-luk,-lk Gen-lik,bir-lik -em n-em-li,-l,-lu,-l Ses-li,ev-li -cak,-cek Oyun-cak,rm-cek

-da,-ta Arka-da,ses-te -ck,cik,-cuk,-ck Sz-ck,sr-ck-ce,-ca,-e,-a Trk-e,aile-ce -ay,-ey Ad-ay,dz-ey-cil,-cl Ev-cil,ben-cil -dz,-diz,-duz,-dz Gn-dz,uval-dz

-an,-en Kk-en,dz-en-c,-ci,-cu,-c-,-i,-u,-

Yol-cu,i-i-gen-,gan -gen,drt-gen

-men,-man Trk-men,g-men -sz,-siz,-suz,-sz Ev-siz,dil-siz-t,-ti,-tu,-t kr-t,fsl-t

Addan Sfat Yapm Ekleri :Ekler rnekler Ekler rnekler

-c,-ci,-cu,-c aka-c,ezber-ci -li,-l,-lu,-l Toz-lu,ocuk-lu-cl,-cil,-cul,cl Ben-cil (insan) -deki,-daki Ev-deki,bahe-deki-l,-il,-ul,l Kr-l (kuma) -lik,-lk,-luk,-lk Ka-lk,turu-luk-inci,-nc,-nc,-uncu Bir-inci(snf),iki-nci -msar,-msar Kt-mser,kara-msar

-den,-dan Can-dan,sra-dan -s,-si,-su,-s ocuk-su,kadn-s-de Gz-de,sz-de -sz,-siz,-suz,-sz Say-sz,akl-sz


29/66


30/66

Adlara Gelen ekim Ekleri :Ekin ad rnek ekimler

oul Ekleri : -ler, -lar Ev-ler, ocuk-lar,biz-ler Tamlama Ekleri : -n,in,-un,-n,-,-i,-u,- Duvar-n,boya-s-, kz-n, salar-Ad Durum Ekleri . -i,-e,-de,den Kap-y-,ev-e,masa-da,anta-danyelik Ekleri : -im,-in,-i,-imiz,-iniz,-leri Kalem-im,akl-n,anne-si,okul-umuz

Kii Ekleri : -im, -sin,-dir,-iz,-siniz,-dirler Trk-m,Trk-sn,Trk-tr,Trk-zEk eylemler : -dir,-idi,-imi,-ise Gzel-idi,tatl-imi,benim-ise

Eylemlere Gelen ekim Ekleri :Ekin ad rnek ekimler

Bildirme Kipleri : -yor,-acak,-r(-z),-d,-m Oku-yor,bak-acak,yr-r,bitme-z,gel-di,anla-mDilek Kipleri : -a,-e,-sa,-se,-mal,-meli,-sin Bak-a-lm,git-e-y-im,oku-sa,bil-se,yaz-malKii Ekleri : -im/-m,-i/-sin,-k/iz,-siniz/niz,-ler Bak--yor-um, bil-di-n,bekle-di-k,gel-i-yor-uzOlumsuzluk Ekleri : -ma,-me Dn-me,bak-ma,konu-maEk eylemler : -dir, -idi, -imi Bil-i-yor-dur,al-m-idi-m,syle-yor-imi

Gvde : Yapm eki alan szcklere gvde denir. Yapm eki bir szcn kknegetirildiinde o szc kk olmaktan kararak gvdeye dntrr.rnek :

nce - l incel(mek)Kk yapm eki eylem gvdesi

Sz - lk szlkKk yapm eki ad gvdesi

Utan - ga utangaKk yapm eki sfat gvdesi

Gece - leyin geceleyinKk yapm eki zarf gvdesiYaplar Ynnden Szckler :Basit Szckler : Herhangi bir yapm eki almam ya da bir szckle birlememi olan

szcklere yaplar ynnden basit szck denir.rnek : Kularn kanadna yazdm akm.Ku - lar - n kanat - - n - a yaz - d - m .

oul tamlayan tamlanan kaynatrma ynelme grlen 1. tekilEki Eki Eki nsz durum eki gemi ahs

Zaman eki eki

Ak - m - .1. tekil belirtmeiyelik eki eki

Tremi Szckler : Yapm ekleri alarak yeni bir anlam ve biim kazanm olan szcklereyaplar ynnden tremi szck denir.rnek : lmn anlam deiti birden.

l - m - n an - la - m - de - i - ti bir - den.Eylemden ad addan eylem eylemden ad eylemden eylem addan zarf

Yapm eki yapm eki yapm eki yapm eki yapm ekiBileik Szckler : ki ya da daha ok szcn birleip kaynamasndan oluan szckleryapca bileiktir.Kurulularna Gre Bileik Szckler :a) Belirsiz ad tamlamas biiminde yaplanlar :rnek : Buzdolab, rekotu, Aslanaz, Dilbilgisib) Taksz ad tamlamas biiminde yaplanlar : rnek : Atatrk, Konutkent, Kadky, Antkabirc) Sfat tamlamas biiminde yaplanlar : rnek : Sivrisinek, Akdeniz, Yalnayak, Kocateped) Cmle biiminde kalplaanlar : rnek: Gecekondu, Klbast, Mirasyedi, mambaylde) Bir ad, bir eylem kknn birleip kaynamasndan yaplanlar :rnek : Erol, enol, Seyret, Karnyark

f) ki eylem kknn birleip kaynamasndan oluanlar :rnek : ekyat, Uyurgezer, Gelgit, Bierdver


31/66

g) ki yansma szcn birleip kaynamasndan oluanlar:rnek : tt, Grgr, Crcr, Prprh) Ses deiimiyle oluan bileik szckler :rnek : Ne + iin Niin

Pazar + ertesi PazartesiKahve + alt Kahvalt

Kayn + ana KaynanaAnlamlarna Gre Bileik Szckler :a) Bileik szcklerin byk ounluunda, birleen her iki szck de kendi anlamnn dna

kaymtr. rnek : Hanmeli, Aslanaz, Kuba, Kadnbudub) Bileik szc meydan getiren szcklerden biri kendi anlamnda, dieri kendi anlamnn

dnda kullanlm olabilir. rnek : Atebcei, Basmevi, Aba, Baavuc) Bileik szc oluturan her iki szck de kendi anlamnda kullanlm olabilir.

rnek : Bilirkii, Uyurgezer, Buzdolab, ToplumbilimNoktalama aretleri :Nokta ( . ): Nokta iaretinin kullanld yerler unlardr :A) Anlamca tamamlanm cmlelerin sonunda : rnek : teki sanat eserleri gibi, roman da sanatnn duyduu yaratma gereksiniminin rndr. Bir uzak sis iinde yrr gibiyim yorgun.

B) Cmle deeri tayan anlatmlarn sonunda : rnek : - Sen de benimle gelecek misin?

- Mutlaka.C) Baz ksaltmalardan sonra : rnek : Prof. (profesr), vb. (ve benzerleri)D) Sra gsteren say ve harflerden sonra : rnek : IV. Murat, 20. YzylE) Belli bir gn gsteren tarihlerin yazmnda : rnek : 9.12.1986, 26.02.1995F) Saat dakika gsteren rakamlarn arasnda : rnek : Akam 17.20'de, sabah 9.05'teG) Bir yaznn alt blmlerini gsteren rakam veya harflerden sonra : rnek : 1. , 5. , B. , H.

H) Rakamlar arasnda arp iareti yerine : rnek : 21.10=210UYARI : Nokta iaretinin kullanlamayaca yerler unlardr : Her szcn ilk harfinin alnd, byk harfle gsterilen ksaltmalarda : rnek :

TBMM, THY, TCDD, DMO Gazete, kitap, yaz blm balklar sonunda :

Kara Kitap (roman) , Yazko Edebiyat (dergi) , ehitler Destan (iir) Tabela ve levhalardaki yazlardan sonra : rnek :

Kzlrmak Sinemas, Ziraat Bankas, Yksel CaddesiVirgl ( , ): Virgl iaretinin kullanld yerler unlardr :A) Cmlede sralanan e grevli szckleri ve szck gruplarn ayrmada : rnek : nce ayaa kalkt, yava yava elini kaldrd, konumaya balad. (eylemleri)

Evini, arabasn, eyalarn, hereyini rehin verdi. (nesneleri) ocuun bymesi, topluma yararl bir birey olmas, gelecei yaratmas epeyce zor bir i.(eit sz gruplarn)

B) Anlama g katmak iin tekrarlanan szcklerin arasnda : rnek : Ona bir daha, bir daha sarlp ptm.C) Hitap szcklerinden sonra : rnek: Sevgili yavrum, Canm arkadamD) Seslenmelerden sonra : rnek : ocuklar, yerinize oturun.E) Sral cmleleri ayrmada : rnek : Babas iyi bir avukatt, ailenin gelecek korkusu yoktu.F) Cmlede vurgulanmak istenen eden sonra : rnek :

Souk, olduka souk bir gecede yola ktlar. Evimiz, her skntda sndmz scak bir yuvadr.G) Ara szl cmlelerde, ara szn banda ve sonunda : rnek :


32/66

Geen hafta, aramba gn, yine toplantya gelmemitim. Annem, yaammdaki en yakn arkadam, bana yz evirmiti.H) Adla soyadn yer deitirip, soyadn baa yazld durumlarda : rnek : Gntekin, Reat Nuri.) Cmle banda onay bildiren "evet" ya da red bildiren "hayr" szcklerinden sonra : rnek : Evet, ben biliyorum.

Hayr, seninle gelemem.J) Adlam sfatlar cmlede bir addan nce gelirse adlam sfat ayrmada : rnek : Yal, kadna bireyler sylemek istedi. Tembel, arkadalarn kmsyordu.K) aret zamirlerinin bir addan nce geldii cmlelerde, iaret zamirlerinin ardndan : rnek : Bu, kitabn nszne eklenecek. u, duvara aslacak.L) Yazda, trnak iine alnmam, aktarma cmlelerde, kapama trna yerine : rnek : Ben bu ii yapamazsam ok zlrm, diyordu. Yarn akam bizde toplanalm, dedi.M) Cmle banda kullanlan balalardan sonra . rnek : Kald ki, bu ehir onu mutsuz etti. Ne var ki, adam byle ilere alk deildi.

N) Ondalk saylarda kesirleri belirtmede : rnek : 15,300 - 10,50Noktal Virgl ( ; ): Noktal virgl iaretinin kullanld yerler unlardr :A) Biimce bamsz olmalarna karn (ortak eleri olmayan) anlamca birbirine bal olan

cmleleri ayrmada : rnek : Eve bir sessizlik hakimdi; kimse kimsenin yzne bakmyordu. Elim ayam dolat; ne diyeceimi ardm.B) Bir cmlede virglle ayrlm rnek kmeler, eit blmler arasnda : rnek : Roman, yk, an, yaratc yazlara; makale, fkra, eletiri dnce yazlarna rnektir. Bir yanda yal anas, babas; br yanda kars ve ocuklar vard.C) Bamsz cmleleri, neden-sonu, kartlk, tamamlama gibi zelliklerle balayan "ama,

fakat, nk, yleyse, bylece, yle ki..." balalarndan nce : rnek : ok aradm; ama senin gibisini bulamadm.

ocuu okula gndermedim; nk ok hasta.D) eleri arasna virgl konmu sral cmlelerin arasnda : rnek : At lr, meydan kalr; yiit lr, an kalr.ki Nokta ( : ): ki nokta iaretinin kullanld yerler unlardr :A) Bir szck ya da cmleden sonra aklama yaplacan veya rnekler verileceini

gstermek iin : rnek : Sfat : Adn nne gelip onu niteleyen ya da belirten bir szck eididir. nsz harfler iki grupta incelenir : 1. Sert nszler, 2. Yumuak nszler.B) Bir kiiden ya da bir yerden alnm bir szn yazlacan belirtirken, trnak iaretinden

nce: rnek : Yahya Kemal kltrmzle ilgili yle der : "Her eyin en iyisini yapmay bilmiiz de, bunlar

yaatamamz."C) Yaz iinde bir kiinin konuacan belirtmek iin kullanlan uzun izgi ( - ) iaretinden nce: Yal kyl :

- Yakla bakalm evlat!Osman :- Buyur day.

D) Blme ilemlerinde blenle, blnen arasna konur : rnek : 100 : 4 = 25, 16 : 2 = 8UYARI : ki nokta iaretinden sonra gelen blm bir cmle nitelii tayorsa byk harfle balar.rnek ve sz bei biimindeyse kk harfle balamas uygun olur. Bir annenin en nemli grevi : ocuklarn bedensel ve ruhsal ynden salkl yetitirmektir. Pazarda ne yok ki : zm, soan, patates, marul... Nokta ( ... ): ki nokta iaretinin kullanld yerler unlardr :A) Olaylar, nitelikler, adlar ve rnekler sayldktan sonra, szn benzeri rneklerle

srdrlebileceini gstermek iin : rnek : Kyller, pazara, bir ok ey gtryordu : Tereya, yumurta, st, yourt ...B) Herhan

Documents

eKPSS - TURKCE