-
EKSTERNI SEKTOR 07
-
85
Eksterni sektor
Kretanja u eksternom sektoru u prvoj polovini 2020. godine bila
su pod snažnim uticajem krize iza-zvane pandemijom virusa korona.
Zabilježen je blagi pad deficita tekućeg računa usljed smanjenja
spoljnotrgovinskog deficita, kao i poboljšanje salda na računu
primarnog dohotka. Negativni efekti krize odrazili su se
istovremeno na izvoz i uvoz roba i usluga koji su zabilježili
dvocifrene stope pada (36,6% odnosno 18% respektivno). Uvedene
zdravstvene mjere i pad eksterne tražnje izazvane pande-mijom
uticali su na značajan pad izvoza roba i usluga, pri čemu je naveći
negativan uticaj zabilježen u oblasti putovanja-turizma. Pad
ekonomske aktivnosti uticao je i na pad uvoza roba, što je
rezultiralo smanjenjen spoljnotrgovinskog deficita. Priliv kapitala
na finansijskom računu bio je veći nego u istom periodu 2019.
godine, čemu je značajno doprinijelo povećanje priliva po osnovu
stranih direktnih in-vesticija i kredita.
Prema preliminarnim podacima, u prvoj polovini 2020. godine
deficit tekućeg računa iznosio je 638,4 miliona eura i bio je manji
za 1% u odnosu na isti period 2019. godine, što je rezultat
smanjenja spolj-notrgovinskog deficita uz istovremeno povećanje
suficita na računu primarnog dohotka. Deficit teku-ćeg računa je
bio pod dodatnim pritiskom kao rezultat smanjenja suficita na
računu usluga.
U periodu januar - jun 2020. godine došlo je do smanjenja
neravnoteže u međunarodnoj robnoj raz-mjeni sa inostranstvom usljed
istovremenog pada uvoza i izvoza roba. Prema preliminarnim
poda-cima, deficit na računu roba iznosio je 827,9 miliona eura ili
16,5% manje nego u istom periodu 2019. godine. Ukupan izvoz roba
iznosio je 182,4 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 15,3%,
čemu je najviše doprinio pad izvoza izvoza električne energije, kao
i raznih gotovih proizvoda i nafte i naf-tnih derivata. Ukupan uvoz
roba iznosio je 1.010,3 miliona eura i bio je za 16,3% manji nego u
istom periodu prethodne godine, uglavnom zbog pada uvoza nafte i
naftnih derivata, drumskih vozila, kao i električne energije.
U posmatranom periodu na računu usluga ostvaren je suficit u
iznosu od 48 miliona eura, što je za 77,2% manje nego prethodne
godine. Smanjenje suficita rezultat je pada prihoda (45,2%), uz
istovre-meni pad rashoda (24,3%). Obim razmjene usluga u periodu
januar - jun 2020. godine iznosio je 537,4 miliona eura i za 37,3%
je manji nego u istom periodu prethodne godine.
Na računima primarnih i sekundarnih dohodaka ostvaren je suficit
od 141,5 miliona eura, što je za 3,5% više nego u istom periodu
2019. godine. Na računu primarnog dohotka ostvaren je suficit u
izno-su od 25,6 miliona eura i veći je za 278,3% u odnosu na isti
period prethodne godine, što je posljedica manjih odliva po osnovu
kompenzacija zaposlenih, isplaćenih dividendi i otplate kamata. Na
računu sekundarnog dohotka zabilježen je suficit u iznosu od 115,9
miliona eura, što je za 10,8% manje nego uistom periodu 2019.
godine.
Na finansijskom računu u periodu januar - jun 2020. godine, neto
priliv stranih direktnih investicija je iznosio 259,2 miliona eura
ili 14,1% više nego u istom periodu prethodne godine. Ovakvo
kretanje rezultat je manjeg odliva stranih direktnih investicija u
odnosu na isti period 2019. godine, uz istovre-meno povećanje
priliva po osnovu interkompanijskog duga. Po osnovu portfolio
investicija u posma-tranom periodu zabilježen je neto odliv od
252,2 miliona eura, usljed otplate euroobveznica emito-
-
86
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
vanih u ranijim godinama, dok je na računu ostalih investicija
ostvaren neto priliv u iznosu od 478,7 miliona eura (rast za
66,1%). Kretanja na ovom računu karakteriše veća zaduživanja države
i banaka po osnovu uzetih kredita, dok su se istovremeno ostali
sektori manje zaduživali u poređenju sa istim periodom 2019.
godine.
Tabela 7.124
Platni bilans Crne Gore, u 000 eura24
R.br. Naziv stavke jan.-jun 2019. jan.-jun 2020. Promjene u
%
1 TEKUĆI RAČUN -644.627 -638.364 -1,0
1.A SALDO ROBA I USLUGA -781.279 -779.861 -0,2
1.A.a Robe*** -991.943 -827.893 -16,5
1.A.a.1 Izvoz, f.o.b. 215.318 182.437 -15,3
1.A.a.2 Uvoz, f.o.b. 1.207.261 1.010.329 -16,3
1.A.b Usluge 210.664 48.032 -77,2
1.A.b.1 Prihodi 534.071 292.719 -45,2
1.A.b.2 Rashodi 323.407 244.687 -24,3
1.B Primarni dohodak 6.778 25.641 278,3
1.B.1 Prihodi 159.734 142.643 -10,7
1.B.2 Rashodi 152.956 117.002 -23,5
1.C Sekundarni dohodak 129.873 115.856 -10,8
1.C.1 Prihodi 167.138 153.774 -8,0
1.C.2 Rashodi 37.264 37.919 1,8
2 KAPITALNI RAČUN -499 8
2.A Prihodi 0 10
2.B Rashodi 499 2 -99,5
SALDO TEKUĆEG I KAPITALNOG RAČUNA -645.126 -638.356
-1,0
3 FINANSIJSKI RAČUN, neto **** -596.103 -639.354 7,3
3.A Neto povećanje finansijske aktive -262.488 -203.050
-22,6
3.B Neto povećanje obaveza 333.616 436.304
3.1 Direktne investicije, neto (=aktiva-obaveze) -227.258
-259.220 14,1
3.1.1 Neto povećanje finansijske aktive 52.873 -5.114
3.1.2 Neto povećanje obaveza 280.130 254.106 -9,3
3.2 Portfolio investicije, neto (=aktiva-obaveze) 132.165
252.208 90,8
3.2.1 Neto povećanje finansijske aktive -3.498 2.968
3.2.2 Neto povećanje obaveza -135.663 -249.240 83,7
3.3 Finansijski derivati, neto (=aktiva-obaveze) -16 118
3.3.1 Neto povećanje finansijske aktive 14 -64
3.3.2 Neto povećanje obaveza 30 -182
3.4 Ostale investicije, neto (=aktiva-obaveze) -288.173 -478.671
66,1
3.4.1 Neto povećanje finansijske aktive -99.054 -47.052
-52,5
3.4.2 Neto povećanje obaveza 189.118 431.619 128,2
3.5 Rezerve CBCG -212.822 -153.788 -27,7
4 NETO GREŠKE I OMAŠKE (3-2-1) 49.023 -998
izvor: CBCG
24 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeniu skladu sa
novommetodologijomMMF-a (Priručnik za platni bilans i među-narodnu
investicionu poziciju, šesto izdanje-BPM6).
-
87
Eksterni sektor
7.1. Platni bilans
7.1.1. Tekući i kapitalni račun platnog bilansa
Deficit tekućeg računa platnog bilansa rezultat je deficita na
računu roba, dok je na ostalim računi-ma ostvaren suficit.
Ostvareni spoljnotrgovinski deficit od 827,9 miliona eura u dejstvu
sa sufici-tom od 48 miliona ostvarenim na računu usluga, rezultira
neznatnim smanjenjem deficita u raz-mjeni roba i usluga (od 0,2%).
Stepen pokriveno-sti uvoza izvozom roba i usluga u posmatranom
periodu iznosio je 37,9%, što je za 11,1 procentni poen manje nego
u istom periodu 2019. godine.
Na računu usluga tokom perioda januar - jun 2020. godine
zabilježena su negativna kretanja. U odnosu na isti period 2019.
godine, ostvareni su-ficit je manji za 77,2% kao rezultat smanjenja
pri-hoda od turizma i transporta u odnosu na isti pe-riod prethodne
godine. Neznatnom padu deficita tekućeg računa u periodu januar -
jun 2020. go-dine doprinijelo je i povećanje ukupnog suficita na
računima primarnog i sekundarnog dohotka od 3,5%, koji je rezultat
rasta suficita na računu primarnog dohotka, dok je suficit
sekundarnog dohotka smanjen.
7.1.1.1. Robna razmjena25
U prvoj polovini 2020. godine, prema prelimi-narnim podacima
Monstata, došlo je smanje-nja ukupne robne razmjene sa
inostranstvom za 15,8% u poređenju sa istim periodom prethod-ne
godine, usljed istovremenog pada i izvoza i uvoza. Pad uvoza roba
uz istovremeno smanje-nje izvoza za rezultat je imalo smanjenje
spolj-notrgovinskog deficita za 17%. Pokrivenost uvo-za izvozom
iznosila je 16,2%, i veća je u odnosu na isti period prethodne
godine kada je iznosila 15,5%.
25 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom
bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu tr-govine.
CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe
platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of
Payments Manual, sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu
roba prikazani su po f.o.b-u. Prila-gođavanja koja CBCG vrši razlog
su razlika u podacima prikazanim u tabeli 7.1 i podacima
analiziranim u ovom poglavlju.
Struktura tekućeg računa, u 000 eura
Grafik 7.1
Izvor: CBCG
Pokrivenost uvoza izvozom u periodu 2005- januar – jun 2020.
godine
Grafik 7.2
Izvor: Monstat
-
88
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
Ukupan izvoz roba, prema preliminarnim podacima Monstata,
iznosio je 167,9 miliona eura, dok je uvoz iznosio 1.038,1 milion
eura. U izvozu roba dominiraju obojeni metali i električna
energija. Po-smatrano po kategorijama SMTK, na pad izvoza najviše
je uticao pad izvoza kategorije mineralna go-riva i maziva, čiji je
izvoz iznosio 28,6 miliona eura, i manji je za 13,8 miliona u
odnosu na isti period prethodne godine, a najveći udio ima
podkategorija električna energija u iznosu od 23,8 miliona eura
koja bilježi pad od 9,5 miliona eura.
U strukturi izvoza prema SMTK26 najviše je izvezeno proizvoda
kategorije proizvodi svrstani prema materijalu koji čine 24,9%
ukupnog izvoza, zatim sirove materije osim goriva (22,5%) i
mineralna gori-va i maziva (17,1%). Izvoz kategorije proizvodi
svrstani prema materijalu je smanjen za 15,4%, i u ovoj kategoriji
najzastupljeniji su obojeni metali (aluminijum) u iznosu od 30,6
miliona eura, što predstav-lja pad od 3,9%, i gvožđe i čelik 7,6
miliona eura (pad od 30,3%). U okviru kategorije sirove materije
osim goriva najveći udio pripada podkategoriji mineralne rude i
otpaci materijala u iznosu od 23,5 miliona eura koja bilježi pad od
12,9% u odnosu na isti period prethodne godine. U posmatranom
periodu povećan je izvoz hrane i živih životinja za 1,7 miliona
eura, što je uticalo na povećanje učešća u ukupnom izvozu za 1,6
p.p.
Tabela 7.2
Struktura izvoza roba u periodu januar – jun 2020. godine, u
milionima eura
Učešće Promjena
jan-jun 2019.
jan-jun 2020.
jan-jun 2019.
jan-jun 2020.
jan-jun 2020jan-jun 2019.
0 Hrana i žive životinje 8,7 10,4 4,6% 6,2% 18,8%
1 Piće i duvan 7,1 6,1 3,7% 3,6% -14,4%
2 Sirove materije, osim goriva 42,8 37,8 22,3% 22,5% -11,7%
3 Mineralna goriva i maziva 42,4 28,6 22,1% 17,1% -32,5%
4 Životinjska i biljna ulja i masti 0,2 0,2 0,1% 0,1% 4,5%
5 Hemijski proizvodi 13,7 14,1 7,1% 8,4% 2,9%
6 Proizvodi svrstani po materijalu 49,5 41,9 25,8% 24,9%
-15,4%
7 Mašine i transportni uređaji 17,3 15,1 9,0% 9,0% -12,6%
8 Razni gotovi proizvodi 10,3 5,6 5,3% 3,4% -45,1%
9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 0,0 8,0 0,0%
4,8%
UKUPNO: 192,0 167,9 100% 100% -12,6%
izvor: Monstat
U uvozu roba dominiraju mašine i transportni uređaji (22,4%),
proizvodi sektora hrana i žive životinje (19,4%) i proizvodi
svrstani prema materijalu (18,1%). U okviru kategorije mašine i
transportni uređaji najviše je uvezeno drumskih vozila u iznosu od
62,4 miliona eura, kao i električnih mašina, aparata i uređaja u
iznosu od 46,9 miliona eura. Uvoz hrane i živih životinja iznosio
je 201,3 miliona eura, što predstavlja pad od 6,2%. U okviru ove
kategorije najzastupljeniji su: meso i prerade od mesa u iznosu od
47 miliona eura i povrće i voće u vrijednosti od 34 miliona
eura.
Posmatrano po podkategorijama SMTK, smanjenju uvoza u periodu
januar- jun 2020. godine najviše je doprinio pad uvoza
podkategorija: nafta i naftni derivati za 34,3 miliona eura (u
okviru kategorije
26 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija
-
89
Eksterni sektor
Mineralna goriva i maziva), kao i drumska vozila za 34,2 miliona
eura (u okviru kategorije Mašine i transportni uređaji). Iako
bilježe drastičan pad, zadržali su visoko učešće u uvozu
podkategorije nafta i naftni derivati u iznosu od 57 miliona eura,
dok je uvoz drumskih vozila iznosio 62,4 miliona eura. Uvoz
namještaja i djelova (u okviru kategorije Razni gotovi proizvodi)
iznosio je 24,4 miliona eura (pad od 15,5 miliona eura), dok je
uvoz podkatregorije proizvodi od nemetalnih minerala (dio
katego-rije Proizvodi svrstani po materijalu) iznosio 51,6 miliona
eura, što predstavlja pad od 21,4% u odnosu na isti period
prethodne godine. Uvoz podkategorije medicinski i farmaceutski
proizvodi (u okviru kategorije Hemijski proizvodi) bilježi rast za
19,3% u odnosu na prvu polovinu 2019. godine na šta je imala
uticaja epidemija zarazne bolesti COVID-19, i iznosi 60,5 miliona
eura (rast od 9,8 miliona eura).
Tabela 7.3
Struktura uvoza roba u periodu januar – jun 2020. godine, u
milionima eura
jan-jun 2019.jan-jun 2020.
Učešće Promjena
jan-jun 2019.
jan-jun 2020.
jan-jun 2020.jan-jun 2019.
0 Hrana i žive životinje 214,6 201,4 17,3% 19,4% -6,2%
1 Piće i duvan 35,5 28,6 2,9% 2,8% -19,5%
2 Sirove materije, osim goriva 26,9 21,3 2,2% 2,1% -20,5%
3 Mineralna goriva i maziva 130,0 81,5 10,5% 7,9% -37,3%
4 Životinjska i biljna ulja i masti 4,3 6,7 0,3% 0,6% 57,6%
5 Hemijski proizvodi 133,3 138,1 10,7% 13,3% 3,6%
6 Proizvodi svrstani po materijalu 228,8 187,5 18,4% 18,1%
-18,1%
7 Mašine i transportni uređaji 290,5 232,2 23,4% 22,4%
-20,1%
8 Razni gotovi proizvodi 176,2 136,9 14,2% 13,2% -22,3%
9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 0,0 3,9 0,0%
0,4%
UKUPNO: 1.239,96 1.038,09 100% 100% -16,3%
izvor: Monstat
Kada govorimo o izvozu po regionima, u periodu januar – jun
2020. godine glavni spoljnotrgovin-ski partneri Crne Gore bile su
zemlje EU gdje je izvezeno 46,1%, zatim zemlje CEFTA grupacije sa
38,7%, EFTA sa 1,9% i ostale zemlje sa 13,3%. Najviše roba uvozi se
iz EU (46,2%), zatim CEFTA (28,6%) iEFTA (1,7%) i ostale zemlje
(23,4%).
Pojedinačno najveći partneri u izvozu su: Srbija (39,7 miliona
eura), Slovenija (19,2 miliona eura) i Mađarska (14,3 miliona
eura). U uvozu na pr-vom mjestu je Srbija (199,5 miliona eura),
zatim slijede Kina (103 miliona eura) i Njemačka (93,4 miliona
eura).
Robna razmjena po regionima u periodu januar-jun 2019/2020.
godine,
u milionima eura
Grafik 7.3
Izvor: Monstat
-
90
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
7.1.1.2. Usluge
U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u periodu januar-jun
2020. godine ostvarila suficit u iznosu od 48 miliona eura, što je
za 77,2% manji u odnosu na isti period prethodne godine. Suficit na
ovom računu ostvaren je usljed pada rashoda, a uprkos smanjenju
prihoda od usluga. Ukupan obim razmjene usluga u prvoj polovini
2020. godine iznosio je 537,4 miliona eura, što je za 37,3% manje
nego u istom periodu prethodne godine.
Ukupni prihodi od usluga iznosili su 292,7 miliona eura ili
45,2% manje u odnosu na isti period 2019. godine. Najveći prihodi
ostvareni su u oblasti transporta 119,4 miliona eura,
putovanja-turizma 54,8 miliona eura, zatim u oblasti ostalih
poslovnih usluga 55,7 miliona eura i telekomunikacionih,
raču-narskih i informatičkih usluga 28,5 miliona eura.
U prvoj polovini 2020. godine rashodi za usluge iznosili su
244,7 miliona eura i bili su za 24,3% manji u odnosu na isti period
prethodne godine. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi
ostva-
Struktura prihoda od usluga u periodu januar-jun 2020.
godine
Struktura rashoda od usluga u periodu januar-jun 2020.
godine
Grafik 7.5 Grafik 7.6
Izvor: CBCG Izvor: CBCG
Struktura izvoza i uvoza roba u periodu januar –jun 2020.
godine, po zemljama
Grafik 7.4
Izvor: Monstat
-
91
Eksterni sektor
reni po osnovu transporta u iznosu od 113,1 milion eura ili
46,2%. Zatim slijede rashodi ostvareni po osnovu ostalih poslovnih
usluga koji su iznosili 60,1 milion eura ili 24,6% ukupnih rashoda.
U okviru ove grupe usluga najveći rashodi ostvareni su po osnovu
profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 43,5 miliona eura,
kao i raznovrsnih tehničkih, trgovinskih i ostalih poslovnih usluga
u iznosu od 13,4 miliona eura.
Na računu transportnih usluga u periodu januar-jun 2020. godine
ostvaren je suficit u iznosu od 6,3 miliona eura, što je za 73,2%
manje nego u istom periodu prethodne godine. Transportni prihodi su
iznosili 119,4 miliona eura i bili su manji za 28,8%. Prihodi po
osnovu svih najznačajnijih kategorija transportnih usluga su u
padu, kao posljedica smanjenja eksterne tražnje za ovim uslugama i
otežane transportne komunikacije usljed pandemije virusa
korona.
Najveći prihodi ostvareni su po osnovu prenosa električne
energije i čine 37% ukupnih prihoda od transporta i iznose 44,2
miliona eura, ili 24,7% manje u odnosu na isti period prethodne
godine. U strukturi prihoda drumski saobraćaj čini 18,2%, pomorski
saobraćaj 16,3%, dok vazdušni saobraćaj čini 9,6% ukupnih prihoda.
Prihodi ostvareni u drumskom saobraćaju iznosili su 21,8 miliona
eura, što je za 20,1% manje u odnosu na isti period prethodne
godine. Prihodi u vazdušnom saobraćaju iznosili su 11,5 miliona
eura, što je za 61,5% manje nego u istom periodu prethodne godine.
Ovakva kretanja su posljedica prekida avio saobraćaja usljed
pandemije virusa korona i smanjenja prevoza putnika u međunarodnom
saobraćaju u poređenju sa 2019. godinom. Prihodi ostvareni u
pomorskom saobraćaju iznosili su 19,5 miliona eura ili 29,7% manje,
dok su u željezničkom saobraćaju prihodi iznosili 4,1 milion eura,
što je za 24,5% manje nego u prethodnoj godini usljed obustave
međunarod-nog željezničkog saobraćaja krajem prvog kvartala ove
godine zbog pandemije. Prihodi ostvareni po osnovu pomoći, podrške
i ostalih transportnih usluga iznosili su 18,3 miliona eura, što je
za 1,4% ma-nje nego u istom periodu 2019. godine.
Ukupni transportni rashodi iznosili su 113,1 milion eura i za
21,5% su manji u odnosu na isti peri-od 2019. godine. Najveći
rashodi ostvareni su po osnovu drumskog saobraćaja i prenosa
električne energije. Rashodi u oblasti drumskog saobraćaja iznosili
su 37,7 miliona eura, što je manje za 21,5% u poređenju sa istim
periodom prethodne godine. U oblasti transporta električne energije
rashodi su
Transportni prihodi u periodu januar-jun 2019/2020. godine, u
000 eura
Transportni rashodi u periodu januar – jun 2019/2020. godine, u
000 eura
Grafik 7.7 Grafik 7.8
Izvor: CBCG Izvor: CBCG
-
92
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
iznosili 37,4 miliona eura i za 28% su bili manji u odnosu na
isti period 2019. godine. Rashodi po osno-vu vazdušnog saobraćaja
su iznosili 12 miliona eura (smanjenje od 34,4), dok su se rashodi
po osnovu pomorskog saobraćaja manji za 14,5% u odnosu na isti
period 2019. godine i iznosili su 9,5 miliona eura. U oblasti
željezničkog saobraćaja rashodi su iznosili 2,7 milona eura ili
17,3% manje nego u pret-hodnoj godini. Rashodi ostvareni po osnovu
pomoći, podrške i ostalih transportnih usluga iznosili su 13,8
miliona eura, što je za 21,4% više nego u istom periodu 2019.
godine.
Usljed pandemije virusa korona po prvi put u poslednjih deset
godina zabilježen je značajan pad pri-hoda od putovanja-turizma.
Prema preliminarnim podacima, u periodu januar-jun 2020. godine
pro-cijenjeni prihodi od putovanja-turizma iznosili su 54,8 miliona
eura i manji su za 78,5%. Rashodi po osnovu putovanja-turizma
iznosili su 13,9 miliona eura i manji su za 28% u odnosu na isti
period 2019. godine. Ovakva kretanja doprinijela su ostvarenju
suficita na računu putovanje-turizam koji je iznosio 40,9 miliona
eura, što je za 82,7% manje nego u istom periodu 2019. godine.
U posmatranom periodu na računu građevinskih usluga ostvaren je
ukupan prihod u iznosu od 16,5 miliona eura, što predstavlja
smanjenje od 9,8% u odnosu na isti period 2019. godine. Istovremeno
rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva
u posmatranom periodu izno-sili su 10,2 miliona eura, što
predstavlja smanjenje od 54%. Ovakav trend prihoda i rashoda po
osnovu građevinskih usluga rezultirao je suficitom na računu
građevinskih usluga u prvoj polovini 2020. go-dine u iznosu od 6,3
miliona eura, dok je na ovom računu u istom periodu prethodne
godine ostvaren deficit od 3,9 miliona eura.
Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 55,7
miliona eura, od čega je najveći dio pri-hoda ostvaren po osnovu
pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i konsalting usluga u
iznosu od 42,9 miliona eura. Rashodi po osnovu ostalih poslovnih
usluga iznosili su 60,1 milion eura. Povećanje prihoda po ovom
osnovu od 16,3%, uz istovremeno smanjenje rashoda od 22%, za
rezultat je imalo smanjenje deficita na ovom računu za 85% u odnosu
na isti period 2019. godine. U prvoj polovini 2020. godine deficit
je iznosio 4,4 miliona eura.
7.1.1.3. Primarni dohodak
U periodu januar - jun 2020. godine na računu primarnog dohotka
ostvaren je suficit u iznosu od 25,6 miliona eura, što je za 278,3%
više u od-nosu na isti period 2019. godine. Ovakvo kretanje je
rezultat manjeg odliva po osnovu međunarod-nih ulaganja (dividendi
i kamata), kao i kompen-zacija zaposlenih.
Prihodi ostvareni po osnovu primarnog dohot-ka iznosili su 142,6
miliona eura, što je za 10,7% manje u odnosu na isti period
prethodne godi-ne. Najveći dio prihoda čine kompenzacije
zapo-slenih u iznosu od 128,8 miliona eura. Prihodi po osnovu
dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 13,8 miliona eura, od
čega se najveći dio odnosio na direktne investicije u iznosu od 5,9
miliona eura (dividende 4 miliona eura i ka-
Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu
januar-jun 2020. godine
Grafik 7.9
Izvor: CBCG
-
93
Eksterni sektor
mate na interkompanijski dug 1,9 miliona eura), dok je priliv po
osnovu kamata od portfolio i ostalih investicija iznosio je 7,9
miliona eura i za 9,7% je veći nego u istom periodu 2019.
godine.
Rashodi po osnovu primarnog dohotka u periodu januar - jun 2020.
godini iznosili su 117 miliona eura (pad od 23,5%), od čega se
najveći dio odnosio na rashode od međunarodnog ulaganja 96,2
mili-ona eura, dok se 20,8 miliona eura odnosilo na rashode po
osnovu kompenzacija zaposlenih. Od uku-pnih rashoda po osnovu
međunarodnih ulaganja na otplatu kamata odnosilo se 78,7 miliona
eura, što predstavlja smanjenje od 10,2% u poređenju sa istim
periodom 2019. godine.
7.1.1.4. Sekundarni dohodak
Suficit na računu sekundarnog dohotka iznosio je 115,9 miliona
eura, što je za 10,8% manje u odnosu na isti period prethodne
godine. Smanjenje suficita na računu sekundarnog dohotka rezultat
je pada prihoda usljed manjeg priliva doznaka iz inostranstva, uz
istovremeni rast rashoda u poređenju sa istim periodom 2019.
godine.
Priliv po osnovu sekundarnog dohotka u periodu januar - jun
2020. godini iznosio je 153,8 milio-na eura, ili 8% manje nego
prethodne godine. U strukturi priliva, 137,4 miliona eura odnosilo
se na ostale sektore, dok se na sektor države odno-silo 16,4
miliona eura. Od ukupnog priliva tran-sfera ostalih sektora, po
osnovu ličnih transfera iz inostranstva je ostvareno 107 miliona
eura, što je za 3,2% manje u odnosu na prethodnu godinu. Priliv po
osnovu ostalih tekućih transfera iznosio je 30,4 miliona eura, što
je za 16,3% manje u od-nosu na isti period 2019. godine.
Tokom perioda januar - jun 2020. godine odliv po osnovu
sekundarnog dohotka, odnosno tran-sfera u inostranstvo iznosio je
37,9 miliona eura, što je za 1,8% više u odnosu na isti period
2019. godine. Na sektor države odnosilo se 4,7 miliona eura, dok se
33,2 miliona eura odnosilo na osta-le sektore. Odliv novčanih
sredstava po osnovu ličnih transfera iznosio je 18,2 miliona eura,
što je za 5,3% manje nego u istom periodu prethod-ne godine, dok je
odliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio 15 miliona
eura.
Kretanja na računu sekundarnih dohodaka, u 000 eura
Grafik 7.10
Izvor: CBCG
-
94
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
Boks 7.1 – Uticaj COVID-19 na globalne doznake
U 2020. godini očekuje se veliki pad vrijednosti doznaka, čija
ukupna vrijednost na globalnom nivou iznosi 715 milijardi dolara.27
Prema predviđanjima Svjetske banke očekuje se pad vrijednosti
doznaka u zemljama sa niskim i srednjim primanjima u iznosu od
19,7%, odnosno sa 554 milijardi na 445 milijardi dolara.28
Prema procjenama, u zemljama latinske Amerike i području Kariba,
kao posljedica pandemije i niskih cijena nafte, očekuje se pad u
iznosu od 12%. U 2020. godini, kod zemalja sub-saharskog regiona se
očekuje pad od 23,1%, dok se najveći pad očekuje u zemljama Evrope
i Centralne Azije 28%. Za region Južne Azije i Pakcifika očekuje se
pad od 13%, Bliski Istok i Sjever Afrike će pretrpjeti pad
vrijednosti doznaka u iznosu od 19,6%, dok se za jug Azije predviđa
pad od 22%.
Pad vrijednosti doznaka rezultat je porasta nezaposlenosti i
smanjenja nadnica, čemu su najviše pod-ložni radnici zaposleni van
svojih matičnih zemalja. Pored navedenog, zatvaranje granica i
zabrana putovanja su natjerale veliki broj migrantskih radnika na
povratak u matičnu zemlju i onemogućile dalju cirkulaciju radnika
ka željenim zemljama. 29
U određenim situacijama, koje uključuju ekonomske krize i
epidemije u određenim zemljama ili re-gionu, doznake su ispoljavale
kontraciklično kretanje, što ne možemo očekivati u ovom slučaju
zbog globalnog opsega COVID-19. Tokom svjetske ekonomske krize
2008. godine ostvaren je prosječni pad vrijednosti doznaka u iznosu
od 5,5%, dok je smanjena vrijednost za određena područija bila i
znatno veća.
U 2019. godini procijenjeno je da oko 200 mi-liona migrantske
radne snage šalje novac ka svojima matičnim zemljama, pa pad u
vrijed-nosti doznaka može imati velike negativne ekonomske efekte
na cjelokupne ekonomije država sa velikim udjelom vrijednosti
doznaka u BDP-u, a posebno na dio stanovništva koji su primaoci
ličnih doznaka.
Kad je u pitanju Crna Gora, priliv po osnovu doznaka pokazuje
trend rasta od 2006. godi-ne, čak i u periodu svjetske ekonomske
krize 2008. godine (Grafik 1). Ipak, kao posljedica pandemije u
prvoj polovini 2020. godine priliv po osnovu doznaka je manji za
5,7% u odnosu na isti period prethodne godine.
27
https://www.weforum.org/agenda/2020/04/how-coronavirus-could-hit-the-billions-migrant-workers-send-home/28
https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/04/22/world-bank-predicts-sharpest-decline-of-remittances-
in-recent-history29 U skladu sa novom metodologijom MMF-a
(Priručnik za platni bilans i međunarodnu investicionu poziciju,
šesto izda-
nje, 2009), koju CBCG primjenjuje od 2014. godine (revidirani
podaci od 2010. godine), lični transferi su nova kategorija koja
predstavlja širi koncept od do tada korišćenog koncepta radničkih
doznaka. Osim radničnih doznaka, koje obuhva-taju samo transfere
migranata koji su zapošljeni u stranim ekonomijama, lični transferi
obuhvataju i sve druge transfere između fizičkih lica. Uključena je
procjena doznaka koje se šalju neformalnim kanalima (u kešu).
izvor: CBCG
Priliv novčanih sredstava po osnovu doznaka u Crnu Goru,
milionima eura29
Grafik 1
-
95
Eksterni sektor
7.2. Finansijski račun
Na finansijskom računu u prvoj polovini 2020. godine ostvaren je
rast neto priliva kapitala, usljed povećanja neto priliva po osnovu
stranih direktnih investicija i ostalih investicija, čemu je
značajno doprinijelo veće zaduživanje države i banaka na
međunarodnom tržištu kapitala.
Pozitivan rezultat ostvaren je na računu direktnih investicije
gdje je zabilježen rast neto priliva. Neto priliv SDI iznosio je
259,2 miliona eura, što je za 14,1% više u poređenju sa istim
periodom 2019. godine i rezultat je manjeg odliva u poređenju sa
istim periodom prethodne godine, kao i poveća-nja priliva po osnovu
međukompanijskih kredita. Ukupan priliv stranih direktnih
investicija iznosio je 378,8 miliona eura, dok je istovremeno
ostvaren odliv u vrijednosti od 119,6 miliona eura.
U posmatranom periodu ostvaren je rast priliva po osnovu
dužničkih ulaganja, dok su smanjena vla-snička ulaganja. Priliv SDI
u formi vlasničkih ulaganja iznosio je 112,9 miliona eura ili 54%
manje nego u istom periodu 2019. godine, od čega se 69,3 miliona
eura odnosilo na investicije u preduzeća i banke (pad od 58,2%),
dok je priliv po osnovu ulaganja u nekretnine iznosio 43,6 miliona
eura (pad od 45,1%). Priliv SDI u formi interkompanijskog duga
iznosio je 247,8 miliona eura, što predstavlja pove-ćanje od 108,6%
u odnosu na isti period prethodne godine.
Ukupan odliv po osnovu stranih direktnih investicija iznosio je
119,6 miliona eura, što je 18,9% manje u odnosu na isti period
2019. godine. Ukupna povlačenja ulaganja nerezidenata iznosila su
106,6 mili-ona eura, dok je odliv po osnovu ulaganja rezidenata u
inostranstvo iznosio 13 miliona eura.
Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000
eura
Grafik 7.11
Izvor: CBCG
Struktura ukupnog priliva stranih direktnih investicija u
periodu januar-jun 2020. godine
Grafik 7.13
Izvor: CBCG
Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama
eura
Grafik 7.12
Izvor: CBCG
-
96
Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II
kvartal 2020
Boks 7.2 – Projekcije globalnih tokova SDI pod uticajem
pandemije COVID-19
Kao rezultat nastale pandemije COVID-19, prema izvještaju
UNCTAD-a o svjetskim ulaganjima 2020. godine, očekuje se pad
vrijednosti SDI do 40% u poređenju sa prethodnom godinom. Pored
navede-nog smanjenja, UNCTAD očekuje dodatni pad SDI u intervalu od
5% do 10% u toku 2021. godine, nakon čega se očekuje oporavak od
2022. godine.
Tokom 2019. godine SDI su iznosile 1.540 milijardi dolara. Pad
od 40% bi rezultirao povratak ukupnih globalnih SDI na vrijednost
ispod 1.000 milijardi dolara, po prvi put od 2005. godine. Najveća
multi-nacionalna preduzeća (njih 5000), koja predstavljaju najveći
dio globalnih SDI, očekuju pad prihoda u prosjeku od 40%.
Prema podacima UNCTAD-a tokom perioda 2006-2016. godine
prosječna vrijednost prili-va SDI je iznosila 1.583 milijardi
dolara. U toku 2019. godine zabilježen je rast globalnih SDI od 3%,
u odnosu na 2018. godinu, čime je za-ustavljen trend pada koji je
trajao od 2015. go-dine, kada je priliv SDI bio na najvećem nivou
od 2.042 milijarde dolara.
Prema procjenama UNCTAD-a, u 2020. godini, se očekuje pad
priliva SDI po svim ekonom-skim grupama i regionima.
Nakon ostvarenog rasta priliva SDI u 2019. go-dini od 5,1% u
razvijenim zemljama, procjene UNCTAD-a predviđaju pad od 25% do
40%, u tekućoj godini. U ovoj grupaciji najveći pad će se odnositi
na Evropski kontinent, gdje se očekuje smanjenje priliva SDI od 30%
do 40%. S obzirom na ekonomsku povezanost Evrope, negativni efekti
pandemije COVID-19 u poje-dinim državama će se brzo proširiti na
ostatak kontinenta.
Projekcije pokazuju pad priliva SDI od 30% do 45% u 2020. godini
za zemlje u razvoju. Predviđanja pokazuju veću osjetljivost na
priliv SDI tokom pandemije COVID-19 u poređenju na razvijene
zemlje, što predstavlja suprotnost u odnosu na stanje tokom
globalne finansijske krize. Najveći pad se očekuje u regionu
Latinske Amerike i Kariba (40%-55%), zatim slijedi Azija ( 25%-40%)
i Afrika (25%-40%). Tran-zicione ekonomije očekuje pad SDI od 30%
do 45%, najviše kao posljedica pada intersovanja za nove
investicije i smanjenja potražnje sirovina.
U prvoj polovini 2020. godine Crna Gora nije osjetila značajne
negativne posljedice pandemije kada su u pitanju SDI koje bilježe
pozitivan trend. Pad priliva po osnovu vlasničkih ulaganja
nadomjestio je porast priliva po osnovu interkompanijskog duga, što
je rezultiralo rastom neto priliva SDI za 14,1%.
* Procjena ukupnog globalnog priliva SDI pri padu od 40% u
odnosu na 2019. godinu.
Izvori: UNCTAD – World Investment Report: Annex Tables, Jun 2020
i World investment report 2020.
Ukupan priliv SDI na globalnom nivou, u milijardama dolara
Grafik 1
-
97
Eksterni sektor
Tabela 1
Ukupan priliv SDI po ekonomskoj grupi i regionu, u milijardama
dolara
Region/zemljaUkupan priliv SDI
2017. 2018. 2019. 2020.* Stopa pada (%)2020 / 2019.
Svijet 1.700 1.495 1.540 920-1.080 30% – 40%
Razvijene zemlje 950 761 800 480-600 25% – 40%
Evropa 570 364 429 240-300 30% – 45%
Sjeverna Amerika 304 297 297 190-240 20% – 35%
Zemlje u razvoju 701 699 685 380-480 30% – 45%
Afrika 42 51 45 25-35 25% – 40%
Azija 502 499 474 330-260 30% – 45%
Latinska amerika i Karibi 156 149 164 70-100 40% – 55%
Zemlje u tranziciji 50 35 55 30-40 30% – 45%
* Procjene vrijednosti priliva SDI za 2020. godinu
Izvor: UNCTAD - World investment report 2020
Na računu portfolio investicija uprvoj polovini 2020. godine
zabilježen je neto odliv u iznosu od 252,2 miliona eura, što je
značajno više nego u istom periodu 2019. godine (132,2 miliona
eura) i rezultat je otplate državnih euroobveznica emitovanih u
ranijim godinama. Neto priliv na računu ostalih inve-sticija
iznosio je 478,7 miliona eura, što je više nego u istom periodu
2019. godine (288,2 miliona eura). Ovakva kretanja rezultat su
većeg zaduživanja države i banaka po osnovu uzetih kredita u
poređenju sa istim periodom 2019. godine, dok su istovremeno ostali
sektori smanjili svoje kreditne obaveze u inostranstvu. Priliv po
osnovu povlačenja sredstava kredita od strane ostalih sektora
iznosio je 140,8 miliona eura, što je za 14,4% manje nego u istom
periodu 2019. godine. Istovremeno je evidentiran odliv po osnovu
otplate glavnice u iznosu od 69 miliona eura, što je za 67,2% više
nego u prvoj polovini 2019. godine.
Na kraju drugog kvartala 2020. godine novčana sredstva Centralne
banke na inoračunima i u trezoru bila su manja za 153,8 miliona
eura u poređenju sa 31.decembar 2019. godine.
