Elektrizitatea eta magnetismoa Naia

ELEKTRIZITATEA eta MAGNETISMOA

ELEKTRIZITATEA

Naturak elektrizitatearen adibide asko ematen dauz. Ekaitzetan legez agiri dira, eta gure gorputzetan, nerbio sisteman agertzen da, neuronek

informazinoa pultsu elektrikoen bidez igorten dabelako. Gainera gizakiak beste energia mota batzuk energia

elektriko bihurtzen ikasi dau eta energia elektriko horrek makinak eta

tresnak funtzionatuazoten dauz.

KARGA ELEKTRIKOAeta

KORRONTE ELEKTRIKOA

KARGA ELEKTRIKOA

Gorputz guztiak materiaz osotuta dagoz, eta hainbat propietate daukiez: masea,

bolumena eta karga elektrikoa.

Karga elektrikoa hiru motatan egon daiteke

kargatuta: karga elektriko positiboa, negatiboa edo

neutroa.

KORRONTE ELEKTRIKOAGorputzen barruko karga

elektrikoen lekuz aldatzeari edo mogimendu horri, korronte

elektrikoa deitzen jako.Materialak eroaleak edo

isolatzaileak deitzen dira.Material eroaleak: metalezko

kableek edo urak, karga elektrikoei errez pasatzen izten deutsoee.

Material isolatzaileak: plastikoak edo egurrak, ez deutsie korronte

elektrikoari pasatzen izten.

ZIRKUITU ELEKTRIKOEK

Aparatu elektrikoek, adibidez, telebistak edo garbigailuak,

funtzionatu daien, gure etxeetara heltzen dan korronte elektrikoaren

sareko entxufeetara konektatu behar dira. Alkarren artean

konektatuta dagozan eta korronte elektrikoa dabilen elementuen dabilen elementuen multzoari zirkuito elektriko deitzen jako.

ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSAGAIAK

etaELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK


Era askotako zirkuitoak dagoz baina denak daukie osagai

berdinak: sorgailuak, etengailuak, eroaleak eta

hargailuak


SORGAILUAK Korronte elektrikoa

sortzen dau. Aparatu batzuk funtzionatu

daien erabilten diran pilak eta bateriak sorgailuak dira.

Alternadoreak zentral elektrikoetan energia mekanikoa energia elektriko bihurtzen

daben sorgailuak dira.

ETENGAILUAK• Korronte elektrikoaren

bidea gura dan moduan etetea edo barriro abiatuazotea ahalbidetzen dabe. Zeregin hori dauka

argiaren etengailuak.

EROALEAK• Korronte elektrikoak

zirkulatzen dauan kbleak dira, eta

zirkuituaren elementuak lotzen

dabez.

HARGAILUAK• Zirkuitua konektatuta

korronte elektrikoa jaso eta beste energia

mota bat bihurtzen daben tresnak dira:

korronte energia mekaniko

bihurtzendabe garbigailuek; eta argi

energia, lanparek.


ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

BEROA SORTZEA• Korronte elektrikoak

material bat zeharkatzen dauanean,

materialaren tenperatura gora

egiten dau. Material batek beroa ondo

transmititzen dauanean , burdinak

eroankortasun termiko handia dauala esaten dogu. Elektrizitateak

hotza ere sortu daiteke .

ARGIA SORTZEA• Gorputz batzuk, beroa

emoteaz aparte, argia igorten dabe korronte

elektrikoak zeharkatzen dauzanean. Bonbillek jasoten daben energia elektrikoaren %10 argi

bihurtzen dabe eta kontsumo txikiko

bonbillek %80. Jasoten daben beste energia

galdu egiten da, besteak beste, bero moduan.

ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

MOGIMENDUA SORTZEA

• Korronte elektrikoa espiralean batutako eta imanen artean jarritako

eroale baten bidez pasatuazoten danean, mogimendu birakaria

sortzen da. Efektu horri esker, motor

elektrikoek energia elektrikoa mogimendu

bihurtzen dabe.

MAGNETISMOA SORTZEA

• Egoera batzutan, elektrizitateak gorputz batzuk iman bihurtu

daikez.

ELEKTRIZITATAEAREN EFEKTUAK

IRUDIAK ETA SOINUA SORTZEA

• Elektrizitatea aparatu batzuetara heltzean gertatzen

da.

MAGNETISMOA

Orain dala milaka urte, gizakiek baeukien metal batzuk erakarteko gaitasuna eukan naturako material

baten barrik. Material horrek magnetita edo iman harria dau izena, eta

gorputzak erakarteko gaitasunari magnetismo deitzen jako. Magnetismoa, elektrizitatea moduan, energia mota bat

da.

MAGNETISMOA

IMANAK, EREMU MAGNETIKOA eta

LURRAREN MEGNETISMOA

IMANAK

• Imanak magnetismoa daukien gorputzak dira, eta burdina zein beste metalen bat daukien objektuak erakarteko gai dira. Imanak naturalak edo artifizialak izan daitekez.

• Iman naturalak: ez dira gizakiak sortuak, naturalak dira.

• Iman artifizialak: gizakiek lortuak dira. Material batzuei korronte elektrikoa emonda ere farbrikatu daitekez.

EREMU MAGNETIKOA

• Imanak bere indar magnetikoaz metalezko objektuak erakartzen dauzan muari eremu magnetiko deitzen jako. Eremu hori polo

positibotik urten eta polo negatibotik imanera itzultzen diran irudizko marren bidez

adierazoten da. Marrak alkarrengandik zenbat eta hurrunago egon, orduan eta

handiagoa da magnetismoaren intentsitatea. Metalezko objektu bat imanaren eremu

magnetikorik harago jarri ezkero, imanak ez dau efekturik eragingo objektuan.

LURRAREN MAGNETISMOA

Lurraren nukleoa hainbat metalen nahasturaz osotuta dago, batez

ere, burdinaz eta nikelez osotuta. Hori dala eta, Lurrak iman erraldoi bat baliz legez jokatzen dau. Ipar

polo magnetikoa Ipar polo geografikotik hur dago; eta Hego

polo magnetikoa, Hego polo geografitik hur.

LURRAREN MAGNETISMOA

Lurraren eremu magnetikoak lurrazalean dagozan gorputz guztiei eragiten deutse, baita lurrazaletik milaka kilometrora

dagozan gorputzei ere, eta eragin horri esker, pertsonek, iparroratsa

erabiliz, orientatzeko modua dauikie.

ELEKTROMAGNETISMOA

• Hans Oersted kopenhageko esperimentu bat prestatzen ebiela zeo zerk atentzioa emon eutsan:

erabilten egoan iparrorratza mogidu egiten zan korrontea eukan kable elektriko bat haurreratzean. Halan elektromagnetismoa deskubritu

eban, hau da, elektrizitatearen eta magnetismoaren artean dagoan

erlazioa.

ELEKTROMAGNETISMOA

ELEKTROMAGNETISMOAK MAGNETISMOA SORTZEN

DAUeta

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN

DAU

ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

• Elektrizitateak zirkulatzen dauan kable baten inguruan imanek daukienaren antzeko eremu

magnetiko bat sortzen da. Eremu magnetiko horren intentsitatea

korronte elektrikoaren intentsitatearen araberakoa da, hau da, korrontea zenbat eta biziagoa

izan, eremua orduan eta indartsuagoa izango da.


• Kable elektriko bat burdinazko objektu baten inguruan batu eta objektuan zehar elektrizitatea pasatuazoten danean, metala

elektroiman izeneko imana bihurtzen da. Korronte elektrikoa eten ezkero, elektroimanak funtzionatzeari izten

deutso.


• Motor elektrikoak harila daukie, hau da, metalezko ardatz baten inguruan

batutako kobrezko kable bat, imanen artean jarrita. Elektrizitateak harilean

zirkulatzen dauanean, imanek sortutako eremu magnetikoaren eta harilak

sortutakoaren arteko interakzinoak harila biratuarazoten dau, eta biratze

mogimendua makinearen engranajeei transmititzen deutse.


• Garabi elektromagnetikoak indar handiko elektroimana daukie besoan,

oso zama astunak erakarteko gaitasuna daukie

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN DAU

• Elektrizitateak eroale batetik zirkulatzen dauanean, eremu magnetikoa sortzen da. Modu berberean, iman bat eroale batetik hur mugidu ezkero, eroalean zehar mogitzen da eta beste gorputz batzuetara igorri daitekean korronte elektrikoa sortzen da. Korronte elektriko horren intentsitatea, imanaren neurriaren eta mogitzen dan abiadurearen araberako da.


• Alternadoreek iman finko handi batzuk eta horreen eremu magnetikoen barruan birea egiten daben harilek daukiez. Harilak biratuazoten dauzan indarrak ez dau beti jatorri berbera izaten, zentral elektriko motearen araberako da.


ZENTRAL HIDROLEKTRIKOA

Zentral hidroelektrikoetan, uraren mogimenduaren indarrari esker biratzen

dira harilak.


ZENTRAL EOLIKOA

Zentral eolikoetan, haizearen indarrez mogitzen dira.


Zentral termikoetan eta nuklearretan, ur lurrunaren

indarrak harilak mogiduazoten dauz.

ZENTRAL EOLIKOA

ELEKTRIZITATEA eta

MAGNETISMOA

NAIA IBARRETXE

Documents

Elektrizitatea eta magnetismoa Naia