ELPC 222

HİDROLİK VE PNOumlMATİK SİSTEMLERİ

Ders Kodu Dersin Adı ZS Te Uy Krd DS AKTS

ELPC 222 HİDROLİK VE

PNOumlMATİK SİSTEMLER S 3 1 4 4 4

01032017 1 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pazartesi Pazartesi Salı

1030-1315

1215-1500

(C110)

1715-2100

(C110)

1915-2200

Youmlnlendirilmiş

Ccedilalışma

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 2

Pnoumlmatik sistemde işini bitiren hava atmosfere

bırakılırken rahatsız edici bir ses ccedilıkartır Bu

sesi oumlnlemek amacıyla kullanılan devre

elemanlarına susturucu denir

Basınccedil Anahtarının Goumlrevi ve Semboluuml

Pnomatik (Basınccedillı hava) sinyallerini elektrik sinyaline doumlnuumlştuumlrmeye

yarayan elemanlardır Bu elemanlara sinyal doumlnuumlştuumlruumlcuuml adı verilir Z

uyarı hattında verilen hava uyarısının basıncı ayarlanan bir değere

geldiğinde alt kısmındaki bir mikro anahtarı tetikleyebilir Bu sayede bir

elektrik anahtarı kapatılabilir Ccedilalışma basıncı 06-10 bar olabilir

01032017 3 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 2b Pnouml Basınccedil

Anahtarı

Susturucunun Goumlrevi ve Semboluuml

Şartlandırıcı (Koşullandırma Birimi) Havayı kullanıcılara vermeden oumlnce ccedilalışma şartlarına hazır hale getirmemiz

gerekir Havayı ccedilalışma şartlarına hazır hale getiren elemanlara ldquoşartlandırıcırdquo

adı verilir Şartlandırıcı filtre basınccedil ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak uumlzere 3 ccedileşit

elemanın birleşmesinden oluşur

1048766 Su tutuculu basınccedillı hava filtresi

1048766 Basınccedil ayar valfi

1048766 Yağlayıcı

01032017 4 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 3

Şartlandırıcı

01032017 5 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 2

Pnoumlmatik sistemde işini bitiren hava atmosfere

bırakılırken rahatsız edici bir ses ccedilıkartır Bu

sesi oumlnlemek amacıyla kullanılan devre

elemanlarına susturucu denir

Basınccedil Anahtarının Goumlrevi ve Semboluuml

Pnomatik (Basınccedillı hava) sinyallerini elektrik sinyaline doumlnuumlştuumlrmeye

yarayan elemanlardır Bu elemanlara sinyal doumlnuumlştuumlruumlcuuml adı verilir Z

uyarı hattında verilen hava uyarısının basıncı ayarlanan bir değere

geldiğinde alt kısmındaki bir mikro anahtarı tetikleyebilir Bu sayede bir

elektrik anahtarı kapatılabilir Ccedilalışma basıncı 06-10 bar olabilir

01032017 3 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 2b Pnouml Basınccedil

Anahtarı

Susturucunun Goumlrevi ve Semboluuml

Şartlandırıcı (Koşullandırma Birimi) Havayı kullanıcılara vermeden oumlnce ccedilalışma şartlarına hazır hale getirmemiz

gerekir Havayı ccedilalışma şartlarına hazır hale getiren elemanlara ldquoşartlandırıcırdquo

adı verilir Şartlandırıcı filtre basınccedil ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak uumlzere 3 ccedileşit

elemanın birleşmesinden oluşur

1048766 Su tutuculu basınccedillı hava filtresi

1048766 Basınccedil ayar valfi

1048766 Yağlayıcı

01032017 4 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 3

Şartlandırıcı

01032017 5 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Pnoumlmatik sistemde işini bitiren hava atmosfere

bırakılırken rahatsız edici bir ses ccedilıkartır Bu

sesi oumlnlemek amacıyla kullanılan devre

elemanlarına susturucu denir

Basınccedil Anahtarının Goumlrevi ve Semboluuml

Pnomatik (Basınccedillı hava) sinyallerini elektrik sinyaline doumlnuumlştuumlrmeye

yarayan elemanlardır Bu elemanlara sinyal doumlnuumlştuumlruumlcuuml adı verilir Z

uyarı hattında verilen hava uyarısının basıncı ayarlanan bir değere

geldiğinde alt kısmındaki bir mikro anahtarı tetikleyebilir Bu sayede bir

elektrik anahtarı kapatılabilir Ccedilalışma basıncı 06-10 bar olabilir

01032017 3 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 2b Pnouml Basınccedil

Anahtarı

Susturucunun Goumlrevi ve Semboluuml

Şartlandırıcı (Koşullandırma Birimi) Havayı kullanıcılara vermeden oumlnce ccedilalışma şartlarına hazır hale getirmemiz

gerekir Havayı ccedilalışma şartlarına hazır hale getiren elemanlara ldquoşartlandırıcırdquo

adı verilir Şartlandırıcı filtre basınccedil ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak uumlzere 3 ccedileşit

elemanın birleşmesinden oluşur

1048766 Su tutuculu basınccedillı hava filtresi

1048766 Basınccedil ayar valfi

1048766 Yağlayıcı

01032017 4 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 3

Şartlandırıcı

01032017 5 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Şartlandırıcı (Koşullandırma Birimi) Havayı kullanıcılara vermeden oumlnce ccedilalışma şartlarına hazır hale getirmemiz

gerekir Havayı ccedilalışma şartlarına hazır hale getiren elemanlara ldquoşartlandırıcırdquo

adı verilir Şartlandırıcı filtre basınccedil ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak uumlzere 3 ccedileşit

elemanın birleşmesinden oluşur

1048766 Su tutuculu basınccedillı hava filtresi

1048766 Basınccedil ayar valfi

1048766 Yağlayıcı

01032017 4 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 3

Şartlandırıcı

01032017 5 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 5 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Pnoumlmatik sistemlerde ccedilalışan devre

elemanlarını suumlrtuumlnme kuvvetlerini

azaltmak ve aşınmayı engellemek

amacıyla yağlanması gerekmektedir

Yağlama işlemi alıcılara giden havaya yağ

damlatılmasıyla gerccedilekleştirilir Basınccedillı

havayı yağlamak amacıyla kullanılan

devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir

Yağlayıcının goumlrevi hava iccedilerisine ihtiyaccedil

duyulan oumllccediluumlde yağ karıştırmaktır

Havanın Yağlanması

01032017 6 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Guumlnuumlmuumlzde pnoumlmatik devrelerin tamamına yakınında kullanılmaya

başlanmış bir bağlantı youmlntemidir Bağlantının ve soumlkuumllmenin ccedilok az

zaman alması defalarca soumlkuumlp takmaya elverişli olması en oumlnemli

avantajıdır Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilmelidir

Hortumların Birleştirilmesi

Ccedilabuk Bağlantı

01032017 7 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Hortum rakor iccediline itildiğinde bağlantı sağlanır Soumlkuumllmek

istendiğinde rakorun ucundaki pula parmak ile bastırıp hortum geri

ccedilekilir

Ccedilabuk bağlantının kullanımı

01032017 8 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Vidalı Bağlantı

Kullanım alanı gittikccedile azalan bir bağlantı tuumlruumlduumlr Hortum uygun oumllccediluumlde

bir somunun iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucu rakor uumlzerinde bulunan

bombeli kısma geccedilirilir Somun rakora vidalanır ve sıkılır Somun rakora

doğru ilerledikccedile bombeli kısma geldiğinde hortumu rakora doğru bastırır

Ccedilabuk bağlantıya goumlre zaman alıcı bir youmlntemdir ancak sızdırmazlık oranı

yuumlksektir

01032017 9 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Yuumlksek basınccedil ve kesin sızdırmazlığın gerektiği uygulamalarda (yağlama

duumlzenekleri vb) kullanılır Yuumlksuumlk adı verilen bir elemanın hortumu ısırması

sağlanır Somun hortum iccedilinden geccedilirilir Hortumun ucuna yuumlksuumlk iccediline burccedil

takılır Somun rakora vidalandığında yuumlksuumlğuuml rakora doğru iter Koniklikten

dolayı yuumlksuumlğuumln ccedilapı kuumlccediluumlluumlr ve hortumu ısırır Yumuşak hortum ve borularda iccedil

ccedilapının kuumlccediluumllmemesi iccedilin hortum iccediline burccedil takılır Sert borularda burccedil

kullanılmaz

Yuumlksuumlkluuml Bağlantı

01032017 10 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Boru iccedil ccedilaplarının belirlenmesinde havanın akış hızı dikkate alınmalıdır

Pnoumlmatik sistemde suumlrtuumlnme kayıplarını duumlşuumlk tutabilmek iccedilin havanın

akış hızı 9-10 msrsquoyi geccedilmemelidir Hesaplama aşağıdaki formuumll ile yapılır

Bulunan değer kuumlsuumlratlı olursa bir uumlst değere yuvarlanır

Boruların İccedil Ccedilaplarının Belirlenmesi

Q=Debi miktarı ltdak

v =Ortalama hız ms

d =Boru iccedil ccedilapı mm

Oumlrnek Bir pnoumlmatik devrede hava debisi 80 ltdakrsquodır Akış hızının 9 ms

olması istendiğine goumlre kullanılacak borunun iccedil ccedilapını hesaplayınız

İstenen d=

Verilenler

Q= 80 ltdak

v= 9 ms

Ccediloumlzuumlm

01032017 11 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Boru ve hortumlar muumlmkuumln olduğunca kısa seccedililmelidir Boru ccedilaplarının kuumlccediluumlk

olması akış hızını arttırır Akış hızı ve basınccedil duumlşuumlşuuml arasında doğrusal bir

orantı vardır Akış hızı arttıkccedila basınccedil duumlşuumlşuuml artar Tesisatın değişik

noktalarında (valf bağlantıları dirsekler kesitin daraldığı boumllgeler vb) akış hızı

belirlenen sınırların uumlzerine ccedilıkar Hava tuumlketiminin de artmasıyla yuumlksek akış

hızları elde edilir Bu kısımlarda basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln yanı sıra sıcaklığın aşırı

duumlşmesi sonucu buzlanmalar oluşabilir

Basınccedil duumlşuumlşuumlnuumln nedenleri

Hattın uzunluğu ve bağlantı elemanlarının sayısı

Tuumlrbuumllanslı akış

İccedil suumlrtuumlnmeler (molekuumlllerin suumlrtuumlnmesi)

Yuumlksek akış hızları

Borularda Basınccedil Duumlşmesi

Boru uzunluğu ve basınccedil

duumlşmesi arasındaki ilişki

01032017 12 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Ccedilekvalf Havanın sadece bir youmlnde geccediliş yapmasını sağlayan valflerdir

01032017 13 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kapama Valfi

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Accedilılabilir Ccedilekvalf Basınccedil Sınırlama Valfi

01032017 14 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Kısma Valfi

bull Pnoumlmatik sistemlerde havanın debisini yani

geccediliş hızını ayarlayan valflerdir

01032017 15 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 4

Pnoumlmatik Akış Kontrol

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

VE valfi girişlerinden ikisine de basınccedillı havanın verilmesiyle

ccedilıkış yolunu accedilan valftir Girişlerine farklı basınccedillar

uygulanırsa duumlşuumlk basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VE valfleri mantık valfleri olarak ccedilalışır

VE Valfi

01032017 16 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

VEYA valfi girişlerinden herhangi birine basınccedillı havanın

verilmesiyle yolu ccedilar Her iki girişe aynı anda hava gelince

yuumlksek basınccedillı hava sisteme goumlnderilir

VEYA valfleri de VE valfleri gibi mantık valfleri olarak ccedilalışır

VEYA Valfi

01032017 17 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

3 Yollu Basınccedil Ayar Valfi

01032017 18 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2 Youmlnluuml Akış Kontrol Valfi

01032017 19 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Elle Kumandalı Valfler

01032017 20 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Youmlnlendirme Valfleri

01032017 21 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Makara Kumandalı Valf

01032017 22 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 23 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Temassız Algılayıcılar (Sensoumlr)

01032017 24 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını ikinci rakam ise yapabileceği

goumlrev sayısını verir Valfin ccediliziminde iki ayrı goumlrev de ccedilizilir

Havanın valf iccedilerisindeki gidiş youmlnleri oklar ile belirtilir

Oumlrnek 32 youmln kontrol valfi 3 bağlantı noktası ve 2 konumu var

Yani 2 ayrı goumlrevi gerccedilekleştirebilecek bir valftir

Youmln Kontrol Valfi (Sv)

01032017 25 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 5

Pnouml Youmln Kontrol Valf

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

bull Birinci konumda ya da diğer değişle birinci goumlrevde Pnoumlmatik

bağlantısından valfe gelen havanın işi oluşturmak uumlzere A

bağlantısına youmlnlendirildiğini goumlruumllmektedir Bu ccedilalışma koşulunda

R ile goumlsterilen geri doumlnuumlş hattı kapalıdır Boumlyle bir koşul ile A

bağlantısından giden hava bir pistonu ileri doğru itebilir

bull İkinci konumda Kompresoumlrden gelen havanın gidişi kapatılmış

havanın geccedilmesi engellenmiştir fakat ccedilalışma hattı bağlantısından

atmosfere hava geccedilişi sağlanmıştır Boumlyle bir koşul ile hava A

bağlantısından atmosfere geri doumlnerek pistonun geri doumlnuumlşuumlnuuml

sağlayabilir

bull Valf ccediliziminde koşullar yan yana ccedilizilir Youmlnlendirilecek basınccedillı

havanın geldiği bağlantı valf ccediliziminde Pnoumlmatik ile goumlsterilir

Youmlnlenen havanın valften ccedilıktığı bağlantılar iş veya ccedilalışma hattı

olarak duumlşuumlnuumlluumlr ve A B C harfleriyle isimlendirilir Havanın

atmosfere geri doumlnuumlşuumlnuuml sağlayacak olan bağlantı noktasına ise R

harfi verilir 01032017 26 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

22 Youmln Kontrol Valfi 32 Youmln Kontrol Valfi 33 Youmln Kontrol Valfi

42 Youmln Kontrol Valfi 43 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatik valflerde hidrolik valflerde olduğu gibi bir egzoz bağlantısı bulunmaz

Yani hidrolik valflerde tanka akışkanı geri doumlnduumlrmek iccedilin bir bağlantıya ihtiyaccedil

varken pnoumlmatikte işi biten hava atmosfere atılacağından boumlyle bir bağlantı

yapılmaz Hava tahliyesi valfte yapılır

01032017 27 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

52 Youmln Kontrol Valfi

Pnoumlmatikte en ccedilok kullanılan youmln kontrol valflerinden biridir Ccedilift

etkili silindirlerin hareket ettirilmesinde kullanılır

01032017 28 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

ISO 5599rsquoa goumlre 52youmln kontrol valflerinin genel işaretlendirme kuralları

Harfler yardımıyla işaretleme S Sayılar yardımıyla işaretleme

P Basınccedillı hava bağlantısı 1 Basınccedillı hava bağlantısı

ABC İş hattı bağlantısı 24 İş hattı bağlantısı

RST Egzoz (tank) bağlantıları 35 Egzoz (tank) bağlantısı

L Sızıntı hattı bağlantısı 1214 Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

XYZ Uyarı (sinyal) hattı bağlantısı

Tablo ISO 5599rsquoa goumlre işaretlerin karşılaştırılması 01032017 29 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Youmln Kontrol Valfi (Sv) Tanımı Havayı youmlnlendiren devre elemanlarıdır Kompresoumlrden gelen hava youmln

kontrol valfleri yardımıyla youmlnlendirilir Uumlzerindeki bağlantı noktaları ile ccedilalışma

konumlarının sayısına goumlre isimlendirilir ve sembollerini ccedilizerken konumların

yaptığı işin ayrı ayrı ccedilizimi yapılır

Valf Bağlantılarının Harflendirilmesi

Pnoumlmatik 1 Basınccedil hattı

R 2 Depo (egzos) hattı

A B C 3 4 5 İş veya ccedilalışma hattı

X Y Z Pilot (uyarı) hattı

01032017 30 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 31 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 32 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

52 Youmln Kontrol Valfi

01032017 33 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

VE ve VEYA Valfleri

01032017 34 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Tek etkili silindir kesiti

01032017 35 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Video 6 Pnoumlmatik Silindirler 1

Video 7 Pnoumlmatik Silindirler 2

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 36 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 37 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Tandem silindir Silindirlerin

itme kuvvetlerini arttırmak iccedilin

tandem silindir adı verilen oumlzel bir

silindir tuumlruuml kullanılırr Bu

silindirler kursları eşit birden

fazla silindirin uccedil uca

eklenmesiyle oluşturulur

01032017 38 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Teleskobik Silindir

Buumlyuumlk kurs mesafelerinin gerektiği fakat piston boyları iccedilin yer probleminin olduğu durumlarda kullanılır Fazla yer kaplamaz Genelde tek etkili olurlar Goumlvdeleri buumlyuumlk olduğu halde elde edilen guumlccedil azdır

Tek Etkili Teleskobik Silindir

01032017 39 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Milsiz silindir (piston kolsuz silindir)

01032017 40 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Dişli tip doumlner silindir

Kanatlı tip doumlner silindir

01032017 41 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 42 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Pnoumlmatik Reguumllatoumlrler Pnoumlmatik devrelerde kullanılacak havanın basıncının duumlşuumlruumllerek

istenen ccedilalışma basıncına ayarlanması gerekir Pnoumlmatik basınccedil

reguumllatoumlrleri sistem basıncını ayarlanabilir bir ccedilalışma basıncına

duumlşuumlruumlrler ve farklı hava kullanım miktarındaki değişimlere ve

sistem basıncındaki oynamalara rağmen buumlyuumlk oumllccediluumlde sabit

tutarlar Pnoumlmatik basınccedil reguumllatoumlrleri sadece hattaki basıncı

duumlşuumlrme youmlnuumlnde ccedilalışırlar hattaki basınccediltan daha yuumlksek bir

basınca ayar yapmak muumlmkuumln değildir

Ccedilalışma basıncı entegre manometre tarafından goumlsterilir Alttan

sistem havası ve yukarıdan bir yay (dışarıdan bir ayar vidasıyla

ayarlanabilir) kuvveti uygulanmakta olan bir membran ile bir valf

ccedilubuğu hava besleme akışını duumlzenler

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Hava kullanımı sırasında membran sistem hava beslemesini tekrar accedilar

Ccedilalışma basıncı istenilen seviyede ise kullanım iccedilin hava alınmaz ancak

ayar vidası yukarıya doğru kaydırılırsa aşırı basınccedil bir delik uumlzerinden

boşaltılır

Şekilde numaralı hat basınccedillı hava girişi 2 numaralı hat basınccedillı havaccedilıkışı

ve 3 numaralı hat da egzosu goumlstermektedir Egzos hatı 2 numaralı basıncın

kontrol edildiği ccedilıkış hattında olası karşı direnccediller sebebiyle basıncın ayar

değerini geccedilmeye ccedilalışması halinde accedilılarak ayar değerinin korunması

sağlar

01032017 43 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Aşağıdaki pnoumlmatik devre şemasında farklı amaccedillar ile kullanılmış

pnoumlmatik reguumllatoumlrler goumlzuumlkmektedir Basınccedillı hava hattının girişinde

şartlandırıcı grubunun iccedilerisinde yer alan reguumllatoumlr sistem basıncını

yukarıda anlatıldığı gibi ayarlamak iccedilin kullanılmaktadır Bunun yanı

sıra tek etkili pnoumlmatik silindirlerin girişinde de birer reguumllatoumlr

bulunmaktadır Burada dikkat edilmesi gereken silindirlerin tek etkili

olması ve herhangi bir youmln valfi ile kumanda edilmemesidir Bu

uygulamada pnoumlmatik reguumllatoumlr kullanım amacı pnoumlmatik silindirlerin

piston tarafının sabit bir basınccedilta kalmasını sağlama eğer karşı direnccedil

olursa da silindir milinin iccedileri kaccedilmasına muumlsaade etmektir Boumlylece

pnoumlmatik silindir sabit bir baskı kuvveti uumlretecektir Bu uygulamayı bir

kağıt bobinin destekleyen silindirler olarak duumlşuumlnebiliriz Bobine

aşağıdan yukarıya doğru basan pnoumlmatik silindirlerde bobin buumlyuumlduumlkccedile

silindirlerin piston tarafında baskı sonucu basınccedil artmaya ccedilalışacaktır

Bu basınccedil artışı sonucunda reguumllatoumlr accedilılarak 3 numaralı portundan

pnoumlmatik silindirin piston tarafındaki havayı tahliye ederek silindir

millerinin iccedileri hareketine izin verecektir 01032017 44 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 45 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Girişine verilen basınccedillı havayı ayarlar ve basınccedil değişimlerini

dengeler Manometre 2 nulu bağlantıdaki basıncı goumlsterir

Basınccedil Ayar Valfi

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

PNOumlMATİK

UYGULAMALAR

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

31

4

5

31

2

1 3

2

1214

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

10

0

10

0

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

2

1 3

2

1 3

dis acan

dis kapataniccedil kapatan

2

1 3

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S0

2

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

1 1

2

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

5

1

3 2

1 3

2

1 3

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

4 2

51

3

2

1 3

16

1 1

2

2

1 3

START

GE RI

SON NOKTA

MLZ VAR

2

1 3

17

17

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

START

ST OP

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

51

3

2

1 3

2

1 3

S1

S1S0

2

1 3

S0

2

1 3

2

1 3

2

1 3

1 1

2

1 1

2

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

S0 S1

2

1 3

S02

1 3

S1

10

2

1

12

3

4 2

51

3

20

2

1

10

3

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

51

3

2

1 3

B1B0

2

1 3

B1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

B0

1

1

2

49

49

3

12

10

2

1

2

1 3

1

1

2

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

S0

S1

2

1 3

4 2

51

3

1 1

2

1 1

2

86

912

10

2

1

100

2

1

10

3

73

2

1

12

3

80

2

1 3

start12

1 3

start2

2

1 3

2

1 3

S0

1

1

2

st op

2

1 3reset

2

1 3

S1

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

2

1 3

2

1 3

2

1 3

2

1 3

MATKAP

2

1 3

PARCA

10

0

1

2

3

1 1

2

1 1

2

4 2

51

3

SIKISTIRMA PISTONU

1 2

3

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

4 2

51

3

Y1 Y2

K1

3

4

START

3

4

K1

A1

A2

Y2

+24V

0V

STOP

1

2S1

3

4

S0

3

4

S0 S1

Y1

K1

3

4

1 2 3 4

2

3

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Elektropnoumlmatik Sistemler

Pnoumlmatik ve elektrik teknolojisinin bir arada kullanılması enduumlstriyel

otomasyon ccediloumlzuumlmlerinin uygulamalarında oumlnemli rol oynar Bu tuumlr bir

ccediloumlzuumlm beraberinde makine ccedilevrim suumlresinde (uumlretim suumlresinde) azalma

getiren ucuz ve guumlccedilluuml bir uumlretim sistemi sağlar Bu nedenle pnoumlmatik

elektrik elektronik mekanik kontrol tekniklerinin bir arada kullanıldığı

sistemlere elektropnoumlmatik sistemler denir

Kumanda işlemlerinde basınccedillı hava yerine elektrik akımının kullanılma

sebepleri şunlardır

bull Akış hızının duumlşuumlk olması

bull Sinyal hatlarının uzun olma zorunluluğu

bull Havanın iyi filtre edilememesi ve hava iccedilindeki nemin alınmaması

bull Anahtarlama frekansının duumlşuumlk olması

Elektropnomatik devrelerde elektrik boumlluumlmuumlnuumln başlıca goumlrevleri

şunlardır

bull İşaretlerin alınması

bull İşaretlerin işlenmesi 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 65

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

ELEKTRO-PNOumlMATİK DEVRE

ELEMANLARI

ndash Butonlar

ndash Şalterler

ndash Sınır anahtarları

ndash Basınccedil şalterleri

ndash Selenoid valfler [AC DC ]

ndash Trafo ve doğrultmaccedillar

ndash Roumlleler

ndash Kontaktoumlrler

ndash Uyarı oumllccediluuml cihazları ve test cihazları

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 66

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Elektropnomatikte iki devre vardır

bull Guumlccedil devresi = Pnomatik

bull Kontrol devresi = Elektrik

Elektropnomatik kontrol sisteminin tuumlm elemanları aşağıdaki doumlrt gruptan birine aittir

bull Enerji beslemesi (basınccedillı hava ve elektrik)

bull İşaret alınması İşaret elemanları (sınır anahtarı basınccedil anahtarı temassız algılayıcı)

bull İşaret işlenmesi İşaret işleme elemanları (mantık elemanları selenoid valfleri pnomatik elektrik ccedilevirici)

bull İşaaret ccedilıkışı Ccedilıkış işaretinin işe eyleme doumlnuumlştuumlruumllmesini sağlayan kumanda valfleri ve eyleyici elemanlar (silindirler motorlar youmlnlendirme valfleri)

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 67

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

İş elemanları aşağıdaki teknolojik youmlntemlere goumlre olabilir

bull Elektrik

bull Hidrolik

bull Pnoumlmatik

bull Yukarıda sayılan teknolojilerin bir kombinasyonu

İş ortamı iccedilin seccedilim etkenleri şunlardır

bull Kuvvet

bull Storok manyetik yol

bull Tahrik sistemi (doğrusal doumlner)

bull Hız

Kontrol teknolojileri şunlardır

bull Mekanik

bull Elektrik

bull Elektronik

bull Pnoumlmatik

bull Duumlşuumlk basınccedil pnoumlmatiği

bull Hidrolik 01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 68

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

Kontrol ortamı iccedilin seccedilim kriterleri şunlardır bull Yapı elemanlarının guumlvenilirliği bull Ccedilevrenin tesislere karşı duyarlılığı bull Fazla bakım ve tamir istememe bull Yapı elemanlarının anahtarlama suumlresi bull İşaret hızı bull Yer gereksinimi bull Oumlmuumlr bull İşaretleme ve bakım personeli iccedilin eğitim ve oumlğretim

masrafları bull Sistemin değiştirilebilme ve geliştirilme olanağı

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 69

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 70

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 71

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 72

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 73

Pnomatik ndashElektrik Sinyal Ccedileviriciler

Pnoumlmatik işaretleri elektrik işaretlerine ccedilevirir Şekilde 14 nulu

girişteki hava basıncı oumlnceden tespit edilmiş belli bir değere

ulaşınca ccedilevirici elektrikli bir işaret verir Bu hibrit eleman bir

pnoumlmatik kumandalı koldan ve bir elektrikli kontaktan oluşur Bir

diyaframa gelen pnoumlmatik işaretin basıncı yay kuvvetini geccediliyorsa

kol kumanda edilir Burada olması gereken kuvvet bir ayar vidası

ile ayarlanabilir Ccedilubuğun hareketi bir anahtar koluna etki eder

Bu kol kuumlccediluumlk duumlğmeyi anahtarlar 14 nulu girişteki pnoumlmatik giriş

işaretinin basıncı ccedilubuğun kumandası iccedilin yeterli olduğu suumlrece

bu durum kalır Basınccedil anahtarındaki ayarlanabilir basınccedil seviyesi

1 ile 10 bar arasındadır

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 74

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 75

Duumlşuumlk Basınccedil Pnoumlmatiği İccedilin Sinyal Ccedileviriciler

Duumlşuumlk basınccedil Kontrol ve sinyal hava basıncının en fazla 2 bar olmasıdır Bu

basınccedil iş elemanlarının (silindir pnoumlmatik motor) ccedilalışması iccedilin yeterli değildir

3 ccedileşit duumlşuumlk basınccedil boumllgesi mevcuttur

Kontrol basıncı 05 bar veya aşağısı

Kontrol basıncı 05 bar ile 1 bar arası

Kontrol basıncı 1 bar ve uumlzeri

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 76

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 77

Ccedilift Etkili Bir Silindirin Kontroluuml Ccedilift Etkili Silindirin Doğrudan Kumandası Pnoumlmatik Devre Şeması

Oumlrnek Bir duumlğmeye basıldığında ccedilift etkili silindirin ileri doğru hareket etmesi

gerekir Duumlğme serbest bırakıldığında silindir tekrar geri gelmelidir

Elektrik Devre Şeması

Duumlğmeye basıldıktan sonra S1 sayesinde Y1 selenoidi

bobininden akım geccediler Valf anahtarlanır Basınccedillı hava 1 den

4rsquoe doğru akar Piston kolu dışarı hareket eder Duumlğme serbest

bırakıldıktan sonra akım kesilir ve valf kurucu yayın kuvveti

ile başlangıccedil konumuna geri doumlner Piston kolu geri gelir

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 78

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 79

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 80

Oumlrnek 2 (Elektropnomatikte ve valfi)

S1ve S2 butonlarının her ikisine de basılması durumunda K1 roumlle bobini

enerjilenir ve ccedilıkış biriminde kapanan K1 kontağı Y1 vals bobinini enerjiler

Boumlylece silindir dışarıya doğru hareket etmiş olur

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ

01032017 Yrd Doccedil Dr Seyfi ŞEVİK 81

BİTTİ