13

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

วศวกรรมการปองกนมลพษ ในประเทศไทย

รศ.ดร.ธำรงรตน มงเจรญ

อาจารยประจำภาควชาวศวกรรมเคม คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และ

ประธาน คลสเตอรพลงงานและสงแวดลอม สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต

1. บทนำ ในชวงกอนป พ.ศ. 2533 การจดการสงแวดลอมในประเทศไทย เนนดานการควบคมมลพษ (PollutionControl) โดยใชวธการบำบดนำเสยทปลายทอ (endofpipe)บำบดอากาศเสยทปลายปลอง (top of the stack) และการฝงกลบ หรอการเผากากของเสยตางๆ ซงเปนวธทเสยคาใชจายเพมเตม (add on cost) ในการจดการของเสยดงกลาว หลงจากนนจงมการเผยแพร หลกการดานการปองกน มลพษ (PollutionPrevention:P2)ซงเนนการปองกนไมใหเกดของเสยหรอใหเกดของเสยนอยทสด เปนการลงทนอยางคมคา ประหยดคาใชจาย (savings) และสามารถคำนวณผลตอบแทนทางธรกจ ไดสอดคลองกบแนวทางการพฒนาอยางยงยน(SustainableDevelopment:SD)ทระบในAgenda21 จากการประชม Rio Summit ในป 2535 และสอดคลองกบสภาษตไทย “ปองกนไวดกวาแก” หลกการปองกนมลพษไดเรมเผยแพรในประเทศไทย ตงแตป 2533 โดยเรมจากโครงการนำรองดวย แหลงทนจากตางประเทศและในประเทศ ซงหลายๆ โครงการทำใหเกดความเชยวชาญของบคลากร ในประเทศ ทำใหสามารถนำไปตอยอดขยายผลในวงกวางตอไปได โดยมการเผยแพรองคความรดาน เทคโนโลยสะอาด (Cleaner Technology: CT) การประเมนตลอดวฏจกรชวต (Life Cycle Assessment: LCA) และการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ (Ecological and EconomicDesign: Eco-Design)ทำใหการจดการมลพษในประเทศไทยมความกาวหนาอยางตอเนองมาถงปจจบน

ในบทความนจะกลาวถงความเปนมา และกจกรรมทสำคญดานวศวกรรมการปองกนมลพษใน

ประเทศไทย โดยเฉพาะในสวนทผเขยนเขาไปมสวนรวม ทงในระดบภาควชาฯ ไปจนถงระดบประเทศ

ตลอดระยะเวลาเกอบ 20 ป ทผานมา

วศวกรรมสาร มก. 14

2. ยคเทคโนโลยสะอาด : เนนท กระบวนการผลต (เรมตงแต ป 2533)

เทคโนโลยสะอาด เปนปฏบตการเชงรก

พจารณาทแหลงกำเนดของเสย ใชพนฐานความร

ของศาสตรทางวศวกรรม ทำดลมวล และดลพลงงาน

ของหนวยปฏบตการเฉพาะหนวย (Unit Operations)

ตางๆ ในกระบวนการผลต วธการนจะทำใหได

ขอเสนอทางเลอกเทคโนโลยสะอาด (CT-Options)

ซงสวนใหญ เปนทางเลอกทชวยลดของเสย ลดคา

ใชจาย เพมผลผลต เพมคณภาพใหผลตภณฑ

ประหยดพลงงาน ลดความเสยง และประหยด

ทรพยากรโดยรวม ทงนเนองมาจากแนวคดทวา

ของเสยหากทำใหลดลงกจะไปเพมเปนผลผลตท

มคา หรอประหยดการใชวตถดบ ทงยงไมตอง

เสยคาใชจายในการกำจดของเสยอกดวย คำอนๆ

ทมความหมายใกลเคยงกบเทคโนโลยสะอาด ไดแก

การผลตทสะอาด (Cleaner Production: CP) การ

ปองกนมลพษ หรอการเพมผลผลตสเขยว (Green

Productivity: GP) เปนตน [1]

โ ป ร แ ก ร ม ส ง แ ว ด ล อ ม ข อ ง อ ง ค ก า ร

สหประชาชาต (United Nation Environment

Programme: UNEP) ซงกอตงในป 2515 ไดเรม

ศกษาปญหาสงแวดลอมกบอตสาหกรรม และ

จดตง Industry and Environment Programme

Activity Centre (IE/PAC) ขนในป 2518 และ

เรมโครงการเทคโนโลยสะอาด ในป 2532 เพอ

แสวงหาเทคโนโลยทไมมปญหา (หรอมนอยทสด)

ตอสงแวดลอม [2] กจกรรมตางๆ ททาง UNEP

IE/PAC ดำเนนการมมากมาย ทงดานการจดทำ

เอกสารขอมลขาวสาร การจดสมมนาฝกอบรมใน

สวนตางๆ ของโลก การจดทำโครงการสาธตใน

อตสาหกรรมเยอกระดาษ และซเมนต ในประเทศ

อยปต เซเนกล ซมบคเว การนา และจน และ

การจดตงศนยเทคโนโลยสะอาด เครอขายใน

ประเทศตางๆ ทวโลก เปนตน [3] สำหรบกจกรรม

ดานเทคโนโลยสะอาดในประเทศไทย เรมเมอ

ป 2533 ในทนจะกลาวถงโครงการทสำคญบาง

โครงการไดแก

2.1 โครงการ USAID-FTI เปนโครงการ

สงเสรมการปองกนมลพษ สำหรบอตสาหกรรม

สงทอ (ฟอกยอมและพมพส) อตสาหกรรมเยอและ

กระดาษ อตสาหกรรมอาหาร อตสาหกรรมเหลก

และอตสาหกรรมเคม มการจดเยยมชมโรงงานใน

ประเทศสหรฐอเมรกา และการจดทำโครงการสาธต

ดวยทนสนบสนนจาก US Agency for Inter-

national Development (USAID) ในป 2533

ผลลพธทสำคญคอ ทำใหเกดการจดตง หนวยจดการ

ดานสงแวดลอมอตสาหกรรม (ปจจบนเปลยนชอ

เปน สถาบนสงแวดลอมอตสาหกรรม) ภายใตสภา

อตสาหกรรมแหงประเทศไทย [4]

2.2 โครงการ DANCED-TEI-FTI The

Danish Cooperation for Environment and

Development (DANCED) ไดใหทนสนบสนน

สถาบนสงแวดลอมไทย (Thailand Environment

Institute: TEI) และสภาอตสาหกรรมแหงประเทศ

ไทย (FTI/IEM) ในโครงการ “Promotion of

Cleaner Technology in Thai Industry” เรมตงแต

เดอนพฤษภาคม 2539 โดย TEI จะเนนโรงงาน

ขนาดเลกและขนาดกลางสำหรบอตสาหกรรม

กวยเตยว และอตสาหกรรมชบเคลอบผวโลหะ สวน

FTI/IEM จะเนนโรงงานสมาชกสำหรบอตสาหกรรม

อาหาร และอตสาหกรรมสงทอ [5-6] ผลจาก

โครงการน ทำใหไดคมอ และวดทศน เพอเผยแพร

องคความรดานเทคโนโลยสะอาด และทสำคญยง

คอ ไดสรางกลมผเชยวชาญดานเทคโนโลยสะอาด

ชาวไทยหลายคนในสถาบนส งแวดลอมไทย

สภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และภาควชา

วศวกรรมเคม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร รวมทง

วศวกรรมการปองกนมลพษในประเทศไทย 15

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

หนวยงานอนๆ ซงกลมคนเหลาน ไดมสวนสำคญ

ในการเผยแพร ถายทอดองคความรผานโครงการ

ตางๆ ภายในประเทศ อยางตอเนอง จนถงปจจบน

2.3 โครงการฝกงานดานเทคโนโลยสะอาด (CT Internship Program) เปนโครงการท

รเรมในป 2539 โดยความรวมมอระหวาง University

of New Hampshire (Pollution Prevention

Partnership Program โดยการสนบสนนของ

US-Asia Environmental Partnership: USAEP)

กบมหาวทยาลย 3 แหงในประเทศไทย ไดแก

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (ภาควชาวศวกรรม

เคม) จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ภาควชาวศวกรรม

สงแวดลอม) และมหาวทยาลยบรพา (ภาควชาเคม)

โครงการนเนนการฝกอบรมนกศกษา รวมกบอาจารย

พ เลยง แลวสงไปฝกงานภาคฤดรอนในโรงงาน

อตสาหกรรม ภายใตการดแลของอาจารยพเลยง

ใชหลกการเทคโนโลยสะอาดในการตรวจประเมน

และปรบปรงกระบวนการผลตของโรงงาน โดยม

อาจารยพเลยง 3 คน และนสต - นกศกษา 6 คน

เขารวมโครงการ ซงผลการประเมนโครงการพบวา

ไดผลสำเรจอยางดยง [7] ดงนนในป 2540 สำนกงาน

พฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

จงไดเขามาเปนผสนบสนนหลก และปรบปรงพฒนา

รปแบบของโครงการอยางตอเนอง เปนการดำเนนงาน

แบบ 3 ประสาน ระหวางภาครฐ (สวทช.) ภาคการ

ศกษา (มหาวทยาลยตางๆ) และภาคเอกชน (โรงงาน

อตสาหกรรม) เปนการพฒนาบคลากร (นกศกษา

อาจารยพเลยง และบคลากรของโรงงาน) ถายทอด

เทคโนโลยสะอาดสภาคอตสาหกรรม (โดย สวทช.

และทมผ เชยวชาญของมหาวทยาลย) และได

ผลประโยชนทงการลดตนทนและลดผลกระทบ

สงแวดลอม จากการปรบปรงระหวางชวงการฝกงาน

และไดโครงการวจยตอเนองระหวาง มหาวทยาลย

กบโรงงานอกดวย ปจจบนมเครอขายเทคโนโลย

สะอาด อยใน 8 มหาวทยาลยทวประเทศ ดงแสดง

ในรปท 1 ซงในป 2554 กรมโรงงานอตสาหกรรม

และสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ไดแสดง

ความสนใจเขารวมสนบสนนโครงการดวย

รปท 1 รปแบบการดำเนนงานโครงการ CT Internship และมหาวทยาลยเครอขาย

รปแบบการดำเนนงานโครงการ (ความรวมมอไตรภาค แบบ G-U-I)

เครอขาย CT ในมหาวทยาลย 8 แหงทวประเทศ

ภาครฐ

ภาคอตสาหกรรม ภาคการศกษา

Internship

เครอขาย ม.เชยงใหม

เครอขาย ม.เทคโนโลย

พระจอมเกลาธนบร

เครอขาย จฬาลงกรณ มหาวทยาลย

เครอขาย ม.เกษตรศาสตร

เครอขาย ม.มหดล

ภาคตะวนออก เฉยงเหนอ

ภาคเหนอ

ภาค กลาง

ภาค ตะวนออก

ภาค ตะวนตก

ภาคใต

เครอขาย ม.สงขลานครนทร

เครอขาย ม.ขอนแกน

เครอขาย ม.ธรรมศาสตร

วศวกรรมสาร มก. 16

นอกจากนยงมหนวยงานของรฐและเอกชน

ทสงเสรมเทคโนโลยสะอาดอกหลายหนวยงาน

ในทนจะกลาวถงเพยง 2 หนวยงานทสำคญ ไดแก

■ กรมโรงงานอตสาหกรรม ไดมการสงเสรม

เทคโนโลยการผลตทสะอาดมาประยกตใช

ตงแตป 2541 โดยไดจดทำหลกปฏบต

เพอปองกนมลพษและเทคโนโลยการผลต

ทสะอาด สำหรบอตสาหกรรมรายสาขา

รวมทงสน 12 รายสาขา อนประกอบดวย

อตสาหกรรมนมและผลตภณฑนม ยางพารา

สบปะรดกระปอง อาหารทะเลแชแขง

กวยเตยวและเสนหม แปงมนสำปะหลง

ปลาทนากระปอง ชบโลหะ แปงขนมจน

เฟอรนเจอรไม โรงสขาว และผลตภณฑ

แปรรปจากเนอสตว (ลกชนและไสกรอก) [8]

เพอใหโรงงานอตสาหกรรมสามารถนำไปใช

เปนแนวทางเพอเพมประสทธภาพการผลต

พรอมๆ กบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

■ กรมควบคมมลพษ ไดเปนองคกรหลกใน

การประสานกบหนวยงานตางๆ และจดทำ

“แผนแมบทแหงชาตวาดวยการผลตท

สะอาด” [9] ตามกรอบของแผนจดการ

คณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2545 - 2549

และไดจดทำคมอ “แนวปฏบตทดดานการ

ปองกนและลดมลพษ” สำหรบอตสาหกรรม

และกจกรรมของชมชนประเภทตางๆ [10]

3. ยคการประเมนตลอดวฏจกรชวต และการออกแบบเชงนเวศ เศรษฐกจ : เนนทผลตภณฑหรอ การบรการ (เรมป พ.ศ. 2540)

จากไดมประกาศอนกรมมาตรฐานนานาชาต

ดานการจดการสงแวดลอม เนน LCA (ISO 14040)

ในป 2540 และเนน Eco-Design (ISO/TR 14062)

ในป 2545 ประเทศไทยไดมการสงเสรมสนบสนน

การใชเครองมอทงสองนอยางกวางขวาง

LCA เปนเครองมอประเมนความเปนมตรกบ

สงแวดลอมของวสด กระบวนการ ผลตภณฑ และ/

หรอบรการ โดยพจารณาผลกระทบตอสงแวดลอม

ตลอดวฏจกรชวต กลาวไดวา LCA เปนเครองมอ

ทางวทยาศาสตรทดทสดในปจจบน ทใชกบวสด

กระบวนการ ผลตภณฑ และ/หรอบรการทดกบ

สงแวดลอม สวน Eco-Design เปนการออกแบบ

ผลตภณฑ หรอบรการ ทผนวกแนวคดดานเศรษฐ-

ศาสตรและสงแวดลอม โดยใชหลกการแนวคด

ตลอดวฏจกรชวต (Life Cycle Thinking) เพอใหได

ผลตภณฑหรอบรการท เปนมตรกบสงแวดลอม

โดยมงเนนการลดของเสย ยดระยะเวลาการใชงาน

และเพมปรมาณการนำกลบมาใชใหมเปนตน

ทง LCA และEco-Design จงเปนเครองมอในการ

อนรกษและปองกนความเสอมโทรมของสงแวดลอม

ตลอดจนเสรมศกยภาพของอตสาหกรรม ใหสามารถ

แขงขนในตลาดโลกไดอยางยงยน

สถาบนสงแวดลอมไทยไดเผยแพรแนวคด

LCA เมอป 2540 และภาควชาวศวกรรมเคม

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ไดเปดสอนวชา “เทคโน-

โลยสะอาดและการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ”

ตงแตป 2543 โดยเปนวชา 3 หนวยกต 45 ชวโมง

ตอภาคการศกษา มเนอหาครอบคลม CT, LCA

และ Eco-Design ภาควชาวศวกรรมเครองกล

มหาวทยาลยเชยงใหมไดเรมจดทำเวบไซตเผยแพร

ความรดาน LCA ในป 2544 (ซงตอมาไดพฒนา

เปนเครอขาย LCA ของประเทศไทย: ThaiLCA.net)

สวทช. ไดดำเนนงานโครงการเทคโนโลยการออกแบบ

และการผลตเพอสงแวดลอมและเพมประสทธภาพ

ของอตสาหกรรมไทย (Green Manufacturing

Technical Assistance Program: GMTAP) ในชวง

เดอนพฤศจกายน 2545 - เดอนมนาคม 2551 (กวา

5 ป) โดยไดรบการสนบสนนดานเทคนคจากรฐบาล

วศวกรรมการปองกนมลพษในประเทศไทย 17

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

ญปน โดยมวตถประสงคเพอพฒนาขดความสามารถ

ดาน LCA และEco-Design ใหกบบคลากรของ

สวทช. และหนวยงานทเกยวของในประเทศ และ

ไดรบการสนบสนนตอเนองในโครงการอตสาหกรรม

ไทยทยงยน (Sustainable Manufacturing for

Thailand: SMThai: ซงตอมาไดขยายขอบเขตให

เผยแพรไปยงประเทศอนๆ ในภมภาคอาเซยน จง

เรยกเปนโครงการ SMThai+) ในชวงเดอนเมษายน

2551 - เดอนมนาคม 2554 (3 ป) โดยมกระทรวง

อตสาหกรรม สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

สถาบนสงแวดลอมไทย และสภาอตสาหกรรมแหง

ประเทศไทยรวมดำเนนการดวย ในภาพรวมของ

โครงการฯ มการถายทอดความรและเทคโนโลย ใน

รปแบบการฝกอบรมทประเทศญปน การจดสมมนา

ฝกอบรมในประเทศไทย และการสงผเชยวชาญ

ชาวญปนมาใหคำแนะนำอยางตอเนองเปนระยะๆ

รวมทงการดำเนนโครงการนำรอง รวมวจยและ

ถายทอดเทคโนโลย ผลงานกวา 8 ปของโครงการฯ

ไดพฒนาบคลากรดานเทคนคทผานการอบรมจาก

ประเทศญปน รวมทงสนมากกวา 250 คน จากกวา

30 องคกร ไดจดอบรมในประเทศใหความรแก

บคลากรจากภาคอตสาหกรรมและหนวยงานตางๆ

มากกวา 1,500 คน และมสวนชวยใหโครงการวจย

ดาน LCA และ Eco-Design หลายโครงการ

ประสบความสำเรจดวยด นอกจากน สวทช. ยงได

รบงบประมาณสนบสนนผานกระทรวงอตสาหกรรม

เพอจดทำ “ฐานขอมลสงแวดลอมตลอดวฏจกร

ชวตของประเทศ” (National Life Cycle Inventory

Database: LCI Database) และการประยกตใช

เชน โครงการสงเสรมคารบอนฟตพรนทของผลตภณฑ

และโครงการสงเสรมคารบอนฟตพรนทขององคกร

(รวมกบองคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก:

อบก. และหนวยงานตางๆ) เปนตน รวมทงการจดตง

“ศนยความเปนเลศดานการพฒนาผลตภณฑท

เปนมตรตอสงแวดลอม” (Excellent Center on

Eco-Product development: XCEP) [11] ในชวง

ปงบประมาณ 2551-2553 ภายใตยทธศาสตรเพม

ขดความสามารถอตสาหกรรมไทยในการแขงขน

ภายใตกฎระเบยบของประเทศคคา (EU White

Paper) นบวาโครงการ GMTAP และ SMThai+ ม

สวนสำคญยงในการวางรากฐานและเพมขดความ

สามารถดาน LCA และEco-Design ของประเทศ

สงเสรมใหเกดการทำงานรวมกนระหวางหลายๆ

หนวยงาน เกดผลงานมากมาย เชน ม National

LCI Database อยในแนวหนาของเอเชย มการให

เครองหมายคารบอนฟตพรนทแกผลตภณฑ และ

ม Eco-Product Directory 2009 เปนประเทศแรก

ในภมภาคอาเซยน มเครอขาย LCA และ Eco-

Design ทเขมแขงเปนตน [12] ดงสรปไดในรปท 2

4. การพฒนาบคลากรในสถาบน การศกษา และการทำงานแบบ เครอขาย: ปจจยสความสำเรจ

จากประสบการณการทำงานดานการ

ปองกนมลพษของผเขยนมาเกอบ 20 ป พบวา

ปจจยสความสำเรจมาจาก 2 ประเดนหลก ไดแก

(1) การพฒนาบคลากรใหมองคความร โดยเผยแพร

ในวงกวาง โดยเฉพาะอยางยงในสถาบนการศกษา

ทำใหคร อาจารย มความเชยวชาญ และสามารถ

ถายทอดความรตอใหแก นกเรยน นสต-นกศกษา

และบคคลทวไป (2) การทำงานเปนเครอขาย จาก

หลายๆ หนวยงาน รวมกนทำงานเสรมพลงซงกน

และกน (synergy) ดงรายละเอยดตอไปน

4.1 การพฒนาบคลากรดานการปองกน มลพษ ในสถาบนการศกษา

จากทไดกลาวมาแลว ถงการเผยแพร แนวคด

และหลกการดานการปองกนมลพษในประเทศไทย

ตงแตป 2533 ในหลายโครงการ ไดมการนำ คร -

อาจารย จากสถาบนศกษาเขาไปมสวนรวมในการ

รบความรและประสบการณ มการลงมอปฏบต

วศวกรรมสาร มก. 18

โครงการจรง ทำใหสามารถรวบรวมองคความร

จดทำเปนหลกสตรการเรยนการสอนในสถาบน

การศกษาหลายแหง เพอถายทอดองคความร ให

นกเรยน นสต - นกศกษา ซงจะสำเรจการศกษา

เปนบคลากรทมคณภาพเขาสตลาดแรงงานตอไป ใน

หวขอนจะกลาวถง ตวอยางจากประสบการณของ

ภาควชาวศวกรรมเคม มหาวทยาลยเกษตรศาสตรท

ไดบรณาการหลกการปองกนมลพษเขากบหลกสตร

วศวกรรมเคมในระดบปรญญาตรและบณฑตศกษา

ทงในดานการเรยนการสอน การวจย การบรการ

วชาการ ตลอดจนทำนบำรงศลปวฒนธรรม และ

ไดกำหนดวสยทศนในป 2552 ทจะมงส “Green

Chemical Engineering Department” โดยม

กจกรรมบางสวน ดงตอไปน

รปท 2 ผลงานดาน LCA และ Eco-Design จากความรวมมอของหลายๆ หนวยงาน

ผลงานเดนทผานมา โครงการ LCI/ LCA/ Eco-design/ Eco-products ของประเทศ

จดทำโปรแกรมสำเรจรปดานการประเมนคารบอนฟตพรนท (ThaiGHG+) ภาษาไทย เรมจดทำโปรแกรมสำเรจรปดานการประเมนวฏจกรชวตผลตภณฑ (LCA) ภาษาไทย

เปนผนำในการจด ASEAN Regional LCA Workshop 2 ครง และกำลงจดตง Asean Eco-LCA Network

ฐานขอมล LCI ครอบคลมกวา 25 กลมอตสาหกรรมหลก 611 ฐานขอมล (อยในกลมนำในเอเชยและในระดบโลก) ใชทำ GHG emission factor ไทย ให อบก. (CF)

สรางผเชยวชาญไทย ดาน LCA ~ 100 คน (ผเชยวชาญดาน Carbon Footprint ~ 20 คน) การจดอบรม / สมมนา ใหความรแกผประกอบการไทย > 20 ครง > 1,500 คน

สรางเครอขาย LCI/LCA ทเขมแขงในประเทศ และเพมความเขมแขงให Thai LCA Network

มสวนชวยให > 100 ผลตภณฑ จากบรษทของไทย ไดรบเครองหมาย Carbon Footprint เปนท 1 ใน ASEAN เปนท 3 ในเอเชย รองจากเกาหล และญปน (กำลงทำ PCR + CFO)

(รวมกบ อบก. ไดคมอแนวทางการประเมนคารบอนฟตพรนทของผลตภณฑ และระบบ Verifier)

สรางเครอขาย ThaiGDN สงเสรม Eco-products สำหรบอตสาหกรรมไทย เชน ฉลาก EU Flower รวมจดทำ 1st Thai Eco-Product Directory (2009) 452 ผลตภณฑ/บรการ

2nd Thai Eco-Product Directory (2011) 1,108 ผลตภณฑ/บรการ

ระบบจดการฐานขอมล LCI (Thai LCD) ตามระบบทไดรบการยอมรบเปนสากล (ISO14048/ILCD)

วศวกรรมการปองกนมลพษในประเทศไทย 19

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

(1) ดานการเรยนการสอน

■ การเปดวชา “การปองกนและควบคมมลพษ”

(Pollution Prevention and Control) เปน

วชาบงคบ 3 หนวยกต 45 ชวโมง สำหรบ

นสตปรญญาตรชนปท 3 เมอป 2541 รวมทง

ไดมการผลกดนใหวชาน เปนสวนหนงของ

วชากำหนดเฉพาะในหลกสตร เพอขอใบ

อนญาตประกอบวชาชพวศวกรรมควบคม

สาขาวศวกรรมเคม โดยใหเทยบเทากบวชา

“การควบคมมลพษบำบดของเสย” (Pollu-

tion Control and Wastewater Treatment)

ในป 2546 ปจจบนวชาเกยวกบการปองกน

มลพษ หรอเทคโนโลยสะอาด ไดมการจด

สอนอยางแพรหลายในหลายๆ มหาวทยาลย

■ การเปดวชา “เทคโนโลยสะอาด และการ

ออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ” (Cleaner

Technology and Eco-Design) เปนวชา

3 หนวยกต 45 ชวโมง สำหรบนสตบณฑต

ศกษา ตงแต ป 2543 มเนอหาครอบคลม

CT, LCA และ Eco-Design

■ การสอดแทรกเพอหาความรดาน CT/LCA/

Eco-Design ในวชาอนๆ ของหลกสตร

ปรญญาตร และใหนสตทำการศกษาคนควา

วจยหลายๆ หวขอทเกยวของ ในวชาโครงงาน

วศวกรรมระดบปรญญาตร และวทยานพนธ

ระดบปรญญาโท-เอก

(2) ดานการวจย

มงานวจยททำโดยคณาจารยและนสตของ

ภาควชาฯ หลายเรอง ทางดานการปองกนมลพษ

ตวอยางโครงการวจย เชน

■ โครงการวจย “Education Tools for Water

Efficient Use Using Virtual Applications”

(ทนสนบสนนจาก สหภาพยโรป: Asia Link

Program)

■ โครงการวจย “การออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ

สำหรบอปกรณไฟฟาและอเลคทรอนคส

เพอรบมอกบมาตรการภายใตระเบยบ WEEE

และ RoHS ของสหภาพยโรป” (ทนสนบสนน

จากกรมการคาตางประเทศ)

■ โครงการวจย “การประยกตใชเทคโนโลย

สะอาดในอตสาหกรรมผลตเยอและกระดาษ

สา” (ทนสนบสนนจากสำนกงานคณะกรรมการ

วจยแหงชาต)

■ โครงการวจย “การจดทำฐานขอมลสงแวดลอม

ของวสดพนฐานและพลงงานของประเทศ:

National Life Cycle Inventory Database”

(ทนสนบสนนจาก กระทรวงอตสาหกรรม

ผานศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต

สวทช.)

■ โครงการวจย “การประเมนวฏจกรชวตเพอ

เปรยบเทยบสมรรถนะเชงสงแวดลอมของ

บรรจภณฑยอยสลายไดทางชวภาพ” (ทน

สนบสนนจาก สำนกงานนวตกรรมแหงชาต)

■ การวจยรวมระหวางประเทศ โครงการ “3R

Policies in Southeast and East Asia” (ทน

สนบสนนจาก Economic Research Institute

of Southeast and East Asia: ERIA)

■ โครงการวจย “การพฒนาแบบจำลองการ

ปลอยกาซเรอนกระจกตลอดวฏจกรชวต

ของเชอเพลงชวภาพ สำหรบการขนสงใน

ประเทศไทย” (ทนสนบสนนจากกองทนเพอ

สงเสรมการอนรกษพลงงาน)

วศวกรรมสาร มก. 20

นอกจากนยงมการตพมพบทความทาง

วชาการและวจยทางดานการปองกนมลพษ ใน

ชวงป 2539 - ปจจบน อกมากกวา 100 บทความ

(3) ดานการบรการวชาการ

การบรการทางวชาการทดำเนนการโดย

คณาจารยและนสตของภาควชาฯ สามารถแบงได

เปน 2 ประเภท ไดแก การผลตตำรา และเอกสาร

เผยแพร และการดำเนนโครงการพฒนาวชาการ

ตวอยางเชน

■ การผลตตำราและเอกสารเผยแพร เชน

(1) “การปองกนและควบคมมลพษ” (2541)

สำนกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

กรงเทพฯ 246 หนา. [1]

(2) “คมอการตรวจประเมนเทคโนโลย

สะอาด” (2541)

(3) “กรณศ กษา เทคโนโลยสะอาดใน

อตสาหกรรมไทย” (2541 และ 2542)

(4) “เทคนคการปองกนมลพษ” (2545)

หนงสอแปล สำนกงานคณะกรรมการ

วจยแหงชาต

(5) “หลกปฏบตเพอปองกนมลพษ (เทคโนโลย

การผลตทสะอาด) สำหรบอตสาหกรรม

ผลตภณฑแปรรปจากเนอสตว (ลกชน

และไสกรอก)” (2549) [8]

(6) คมอดาน LCA และฉลาก EU Flower

หลายเลม

■ การดำเนนโครงการพฒนาวชาการ เชน

(1) การเปน Resource Persons ใหองคกร

ระหวางประเทศ (UNIDO, APO, ERIA)

ดาน Cleaner Production, 3R

(2) โครงการทปรกษาดานเทคโนโลยสะอาด

ใหคลงบรรจกาซ การปโตรเลยมแหง

ประเทศไทย

(3) โครงการดานเทคโนโลยสะอาดสำหรบ

อตสาหกรรมอาหาร/ ตกแตงผวโลหะ/

ชนสวนรถยนต/ เคมเกษตร/ เยอและ

กระดาษ/ อเลคทรอนคส/ ฯลฯ รวมถง

ภาคบรการ เชน โรงแรม/ โรงพยาบาล/

โรงเรยน/ สำนกงาน/ รานอาหาร/

ตลาดสด/ ฯลฯ และเทศบาล (รวมกบ

สถาบนสงแวดลอมไทย และองคกร

สนบสนนจากตางประเทศ)

(4) การเปนอาจารยพเศษ วทยากรรบเชญ

ตลอดจนการเปนคณะกรรมการทปรกษา

คณะกรรมการผชำนาญการ และคณะ

กรรมการวชาการ ใหแกหนวยงานตางๆ

ทางดาน CT, LCA และ Eco-Design

(4) ดานการทำนบำรงศลปวฒนธรรม

ภาควชาฯ ไดพยายามสรางบรรยากาศทาง

วชาการและสภาพความเปนอยทวไป ใหบคลากร

และนสตตระหนกถงความสำคญดานการปองกน

มลพษตลอดชวงเวลาททำงานหรอศกษาอยทภาค-

วชาฯ เพอใหบคลากรและนสตของภาควชาฯ ซมซบ

บรรยากาศและความสำคญดงกลาวเขาไปในจตสำนก

ตวอยางโครงการและกจกรรมทเกยวของ เชน

■ การเปลยนสารบรรจในเครองดบเพลง

เปนแบบไมใชฮาลอน เพอลดผลกระทบตอ

สงแวดลอม โดยเฉพาะเรองการทำลายโอโซน

ในชนบรรยากาศ

■ การใชแบตเตอรแบบเตมประจใหมได แทน

แบตเตอรแบบธรรมดาทใชครงเดยวทง

วศวกรรมการปองกนมลพษในประเทศไทย 21

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

■ การใชอปกรณชกโครกแบบประหยดนำ

ทดแทนของเดมทชำรด

■ การรณรงคคดแยกขยะ และการรวบรวม

แบตเตอรและหลอดฟลออเรสเซนตใชแลว

สงไปรไซเคล

■ การรณรงคประหยดไฟฟา นำ โทรศพท

ใชกระดาษ 2 หนา ฯลฯ

4.2 การทำงานในลกษณะเครอขาย

จากการท UNEP สงเสรมใหม “National

Cleaner Production Center” (NCPC) ในประเทศ

ตางๆ เชน อนเดย จน เวยดนาม ฯลฯ และเมอ

ศกษา NCPC ดงกลาวพบวาเปนหนวยงานทม

ภารกจหลกในการสงเสรม CT (ทำใหหนวยงานอนๆ

ไมเนนเรอง CT) และมผทำการเพยงไมกคน ตอง

หางบประมาณมาเลยงตนเอง ในลกษณะองคกรไม

แสวงหาผลกำไร จงไมสามารถขยายงานไดมากนก

ทมงานททำงานดานการสงเสรมดานการปองกน

มลพษในประเทศไทยไดลงความเหนวา การมศนย-

กลางในทใดทหนงไมนาจะเหมาะสมกบวฒนธรรม

การทำงานของประเทศไทย จงไดพยายามสงเสรม

การทำงานในลกษณะเครอขายซงพบวาเปนรปแบบ

ทคลองตว สามารถปรบเปลยนไปตามความเปลยน-

แปลงของเทคโนโลย บคลากร โครงสรางองคกร และ

ความเรงดวนของประเดนทตองดำเนนการสงเสรม

ทำใหงานดานการปองกนมลพษของประเทศไทย

กาวหนามาจนถงปจจบน ในทนจะขอยกตวอยาง

เครอขายสำคญๆ ทเกดขน ดงตอไปน

(1) เครอขายการดำเนนงานดานนเวศ-

เศรษฐกจและการผลตทสะอาด (Thai-

land Network for Eco-efficiency

and Cleaner Production: TNEC) ม

สถาบนสงแวดลอมไทยเปนผประสาน-

งาน จดตงขนเมอป พ.ศ. 2544 ทำงาน

สอดคลองกบแผนแมแบบแหงประเทศ

ไทยดานการผลตทสะอาด แบงเปน

เครอขายยอย ภาคราชการสวนกลาง

และทองถน ภาคอตสาหกรรม ภาค

ทองเทยวและบรการ ภาคการเงนและ

ธนาคาร และภาคการศกษาและวจย ม

การจดประชมประจำปเพอรายงานผล

การประชมการดำเนนงานในแตละ

เครอขายยอย ปจจบนเครอขายนไดลด

บทบาทลง ตงแต ป 2547

(2) กลมการศกษาและวจยดานเทคโนโลย

สะอาด (CT Education & Research

Consortium) ม สวทช. เปนผประสานงาน

จดตงขนเมอป 2541 และรวมเปน

สวนหนงของ TNEC ภาคการศกษา

และวจย เครอขายนยงคงทำงานควบค

ไปกบ โครงการ CT Internship ทำให

การศกษาและวจยดาน CT แพรขยาย

ไปยงมหาวทยาลยตางๆ ทวประเทศ

(3) เครอขายดาน LCA (Thai LCA Network)

มมหาวทยาลยเชยงใหมเปนผประสาน-

งาน จดตงขน เมอป 2544 ใชเวบไซต

www.ThaiLCA.net เปนตวกลางเพอ

ใหสมาชกทราบขาวความเคลอนไหว

ของกจกรรมดาน LCA ภายในประเทศ

และทวโลก

(4) เครอขายดาน Eco-Design (Thai Green

Design Network) ม สวทช. เปน

ผประสานงาน จดตงขนเมอป 2549

ใชเวบไซต www.ThaiGDN.net เปน

ตวกลางเพอใหสมาชกทราบขาวความ

เคลอนไหวของกจกรรมดาน Eco-Design

ภายในประเทศและทวโลก

วศวกรรมสาร มก. 22

(5) เครอขายดาน Carbon Footprint (CF)

เปนการรวมกลมนกวชาการทางดาน

LCA มารวมกนผลกดนงานดาน Carbon

Footprint ตงแตป 2552 มองคการ

บรหารจดการกาซเรอนกระจก (องคกร

มหาชน) หรอ อบก. เปนผประสานงาน

รวมกบ สวทช. ทำใหเกดระบบเครอง-

หมายคารบอนฟตพรนทของผลตภณฑ

(ไดออกเครองหมายใหผลตภณฑนำรอง

กลมแรกเมอวนท 25 ธนวาคม 2552)

มคมอแนวทางการประเมนคารบอน-

ฟตพรนทของผลตภณฑ กลมทปรกษา

กลมสอบทวนอสระ ฯลฯ ขณะน

นกวชาการในเครอขาย กำลงรวมกน

จดทำขอกำหนดเฉพาะกลมผลตภณฑ

(Product Category Rule) และผลกดน

เรอง CF ขององคกรอกดวย [13]

5. แนวโนมทศทางในอนาคต

ปจจบนเครองมอทระบในมาตรฐานนานาชาต

ดานการจดการสงแวดลอม ISO 14000 เนนดาน

การปองกนมลพษ ไดรบการยอมรบทวโลกวาเปน

เครองมอในการจดการสงแวดลอมทมประสทธภาพ

ชวยเพมขดความสามารถใหภาคอตสาหกรรม และ

ในประเทศทพฒนาแลวหลายประเทศไดใชหลกการน

ในการกำหนดนโยบายดานสงแวดลอมและการคา

ของประเทศ จงอาจกลาวไดวามการใชประเดน

สงแวดลอมน เปนหนงในมาตรการกดกนทางการคา

ดวย

เครองมอทกลาวถงในบทความน ไดแก

เทคโนโลยสะอาด (ISO 14010: Environmental

Audit), การประเมนตลอดวฏจกรชวต (ISO 14040)

และการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ (ISO/TR 14062)

รวมทงทกำลงไดรบความนยมในปจจบนคอ คารบอน-

ฟตพรนทของผลตภณฑ (ราง ISO 14067) และ

คารบอนฟตพรนทขององคกร (ราง ISO 14069) ซง

ประเทศไทยไดมการศกษา วจย และประยกตใช

ในภาคสวนตางๆ รวมทงภาคอตสาหกรรมไดเปน

อยางด และอยในแนวหนาของภมภาคดวย

การศกษาแนวโนมในอนาคตของการจดการ

ดานสงแวดลอม (รวมทงมาตรการการคากบสง-

แวดลอม) ของโลก อาจพจารณาไดจากรางมาตรฐาน

ทมการเสนอในอนกรม ISO 14000 [14] ซงมอก

หลายมาตรฐาน เชน ราง ISO 14045 การประเมน

ประสทธภาพเชงนเวศเศรษฐกจ (Eco-Efficiency

Assessment) ราง ISO 14046 วอเตอรฟตพรนท

(Water Footprint) และราง ISO 14051 Material

Flow Cost Accounting เปนตน ขณะนในบาง

ประเทศไดเรมมการศกษา และมการจดทำมาตรฐาน

การคำนวณวอเตอรฟตพรนท และมคคาของบรษท

พรมของไทยจากประเทศออสเตรเลยไดขอคาวอเตอร-

ฟตพรนทมาแลว (จากการสอบถามผมสวนเกยวของ

ของ บรษท คารเปทอนเตอรเนชนแนล จำกด)

อยางไรกตาม หากพจารณาใหถองแทจะ

พบวามาตรฐานดานสงแวดลอมทงหมด ใชหลกการ

พจารณาตลอดวฏจกรชวต (Life Cycle Thinking)

ทงสน ดงนนดวยองคความรและกลมผเชยวชาญ

ดาน CT/LCA/Eco-Design ตลอดจน National

LCI Database ทไดจดทำขนรวมกบการทำงานเปน

เครอขาย จะทำใหการรบมอตอมาตรการดานสง-

แวดลอม ทกำหนดโดยผคาในประเทศสหภาพยโรป

และประเทศพฒนาแลวอนๆ เปนเรองไมยาก ทงจะ

ทำใหประเทศไทยทำงานในเชงรกดานวศวกรรม

การปองกนมลพษ และเปนผนำในการผลตสนคาท

เปนมตรกบสงแวดลอมของภมภาคตามเปาหมาย

ของประเทศทกำหนดไว ไดอยางมประสทธภาพ

วศวกรรมการปองกนมลพษในประเทศไทย 23

ฉบบท 75 ปท 24 มกราคม - มนาคม 2554

เอกสารอางอง

1. ศรกลยา สวจตตานนท. พฒนา มลสาร. และธำรงรตน มงเจรญ. “การปองกนและควบคมมลพษ”.

สำนกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 246 หนา. 2541.

2. UNEP, “Cleaner Production Worldwide” , United Nations Publication, March 1993.

3. UNEP, “Cleaner Production Worldwide”, Vol. II, United Nations Publication, 1995.

4. Buengsung S., “Cleaner Production Initiatives in Thailand”, paper presented in The Third

High Level Advisory Seminar on Cleaner Production”, Warsaw, Poland, 12-14 October 1994.

5. IEM/FTI, “Assessment of IEM Cleaner Production Promotion Activities in Thai Industries”,

paper presented in UNEP Regional Meeting on Cleaner Production in Asia, Bangkok,

Thailand, 22-23 August 1996.

6. สถาบนสงแวดลอมไทย และสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย. “กรณศกษาเทคโนโลยสะอาด” โครงการ

สงเสรมการใชเทคโนโลยสะอาดในอตสาหกรรมไทย. กรกฎาคม 2541.

7. Mungcharoen T. and I. Farag, “CT Internship program, Fruitful Partnerships between Industry,

Students and Faculty”, presented at the 1st Asia-Pacific Roundtable on Cleaner Production,

Queen Sirikit Convention Center, Bangkok, November 1997.

8. กรมโรงงานอตสาหกรรม “หลกปฏบตเทคโนโลยการผลตทสะอาด (การเพมประสทธภาพการผลตและ

การปองกนมลพษ) สำหรบอตสาหกรรมรายสาขาผลตภณฑแปรรปจากเนอสตว (ลกชน-ไสกรอก)”

ศกษาและจดทำโดย ธำรงรตน มงเจรญ และคณะ จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2549.

9. กรมควบคมมลพษ “แผนแมบทแหงชาตวาดวยการผลตทสะอาด” ขอมลจากเวบไซท http://infofile.pcd.

go.th/water/8_plan_clean.pdf?CFID=1011264&CFTOKEN=47758129 (วนท 10 มนาคม 2554)

10. กรมควบคมมลพษ “แนวปฏบตทดดานการปองกนและลดมลพษ” ขอมลจากเวบไซท http://www.

pcd.go.th/download/water.cfm?task=s1#bottom (วนท 10 มนาคม 2554)

11. ธำรงรตน มงเจรญ “เครอขายการออกแบบเชงนเวศเศรษฐกจ: อนาคตของการออกแบบไทย”, หนงสอ

ในโอกาสครบรอบ 10 ปสถาบนไฟฟาและอเลคทรอนคส, หนา 57-61, ตลาคม 2552.

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ คณาจารย เจาหนาท และนสต

ภาควชาวศวกรรมเคม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

รวมทงบคลากรของ สวทช. และหนวยงานพนธมตร

ทมสวนรวมในโครงการดานการปองกนมลพษตางๆ

ทกลาวถงในบทความน

วศวกรรมสาร มก. 24

12. Mungcharoen, T., “Life Cycle Assessment Activities in Thailand and Initiatives in ASEAN”,

Keynote Presentation, International Conference on Green and Sustainable Innovation 2009,

Chiang-rai, Thailand, 2-4 December 2009.

13. Mungcharoen, T., “Implementation of Carbon Footprint Label Scheme in Thailand”,

Proceedings 2010 AASA International Symposium on One Green Asia, p. 151-154, Seoul,

Korea, 18-22 October 2010.

14. http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/management_and_leadership_standards/environmental_

management.htm (วนท 20 มนาคม 2554)