Vei!dlli1cL mbl [OflT;i:;uin e <;:mimeve

yT endinlet mbi caktimin (formilnin) e.

CilllmeVe..)

Ky kapitull sqaron aspektct c ndryshmc te vendimeve mbi formimin eymimeve, duke perfshire sbembuj t e nxjerrur nga modeli i thjeshte _ekonomik ifinnes, lidhjet ne mes te formimit te ymirneve dhe struktures s~ tregut dheprobelmi i formimit te yrnimeve. Po 3.sh.tuvemendja perqendrohet ne prakLikene .diskriminimit te <;:mimeve dhe ne marredheniet ndennjet fomlimit te ymimevedhe ciklit jetesor te produbit.

t;mimi ne modelin e thjesh.te ekOilomik te firmes

-f!.reg.·~.I/jattil e.meiore per fonnimin optiLnal te fmimeve

Modeli i thjeshte. i firmes qe synon maksimizimin e profitit, eshte modelne [e cilin ymimi dhe sasia j:lne V8.l"i2.blate vetme per vendosje. Eshte dhenenatyra e produktit dhe supOZOhCl se nuk ka shpenzime ne promocion apo Derpk1':lmo. --lha po 3.sht·u n,['K. ; ;;<::'[,t~ "l'~'::;-ne" \lo.m~ndJ·p ':ls k:;.n':lleve te; dl'strl'b1u;ml'j-l '-'.1. .!.u. .1,.1.'-' Ui. '-' .1. Ll'- L l \,.......J 1,. •••-...... I... ~l•.....l.1. '-' J...i. ••••••...L.••.. .._......... u u. ._ I,.. J._._ 1,..•

. Ne kuader te "marketing-miksit". i popullarizuar si "4 shkronjat P"_ sipas -i'vlcCarthy--t, qe d.m.th. Product (Produkti), Price (~mimi), Place (Vendi) dhePromotion (Promocioni), merret ne konsiderate vetem njer~ nga shkronjat P.

Ne kete model te firmes. JTegulla per maksimizimin e profitit eshte ethjeshte. Firma duhet te prodhoje aLe nivel te autputit qe shpenzimet margjinale. c... _

te j ene te barabarta me te ardhur3.t margj inale. (:mimi i ciIi duhet te caktohet,'njed nga sasia e maksimizimit te profitit, ..c;:mimky me te ciEn sasia e caktuarmund te shitet.

Cmimi 'mund te behet per te ve~uar ne menyre me eksplicite ne modelduke rishkruar kushtin e rendi[ [e pare rr;ivf=AA1) (jv[C=iYfR), ptr te dhene:

-------~-~lC---l----~------------------------------~----------ku:----=

P = <;:mimi(price)l'vle = shpenzimet margjinaleEd= elasticiteti i kerkeses

----- - ~-- ~~- --,

-~ -----

4r \

Si~ shihet garte nga ky kusbt, kufiri (margjina) ndermjet c;:mimit dheshpenzimeve margj inale eshte n'~ c:sence funksion i e13sricitetit te kerkeses.Nese kerkesa eshte pakuii eiaslikc, ~m imi i maksimiziIIlit te profitit do te jete injejte me shpenzirnet margj inale. Pasi qe b~rkes_a esh.te ~do here e me pak

- elastike, kufiri (margjina) ndermjer s:mimit dheshpenzimeve m~igjinale do te- jete me i madh. -

Meqenese barazimi i dhene tregon lidhjet he 'mes te'<;:mirnit,shpenzimevedhe elasticitetit, ai gjithashtu jep nje pershkrim __te thjeshte p~;caktimin -~-~mimeve nese edhe shpenzimet margjinale edne elasticiteti jane konstante ndajnj e vargu te gjere autputesh. Ne raste te rilla, vIerat e tyre thjeshtmund te hyjnene ekuacion (barazim) per te dhene s:mimin e maksimizimit te profitit. Ne rastine kundert, ekuacioni mund te zbatohet me - identifikimin e nivelit temaksimizimit te profltit te autputeve se pari, e pastaj duke identifikuarshperlzimet rnargjinale dhe elasticitetin ne ate nivel te autputit dhe illCL.'1dejzgjedhjen e s:rnimit. Disa Komentues, e nder ta edhe Gabor kane sugjeruar sekjo eben modelin te paperdorshem per ndonje qellim praktik.

Nje specifikim tj eter i modelit themelor, i ciIi mund te perdoret per tendric;:uar c;:mimin e maksimizimit te profitit perfshin rilheksimin e kUshteve Ieshpenzimeve ne ,k,uader te funksionit te shpenzimeve mesatare, duke dhene:

Shpenzimet totale = AC(q). q, ku:

,-1 C = shpenzimet mesatareq = autputi

Ne ket~ r~a:,t,~~r~zi,l::~tI:~!~1:1~~-~~~~I~~,i~~~zi,~i!_te,!~ofitit_~~9tesi_vijon:_ ..,__Profiti = Te ordhurat (orale ~Shpenzimer totale

= P(q),q-AC (q).q

Kushti i rendit Ie pare per maksimizirnin e profitit mund te sl:1kruhet me

dAC dPC;mimi= AC+q----

dq dq

Kjo qasje ka perparesi te dukshme ne shprehjen e c;:mimit optimal me anete shpenzimeve mesatare plus margjines (marzhes), e cila korrespondon mefaktet e ushtrirnit te biznesit.

Nga ana tjeter, nese kjo shikohet si rregull e vendosjes per menaxheret aposi recept,kjo ka mangesite e veta sikurse edhe formulimi i meparshem. Ajo nukmund te aplikohet per derisa ni veii l maksimizimit te profitit te autputit eshte injohur, si dhe me vierat e dfi C/ ::j~7dhe dp/dq ne ate nivel te autplitit .

.:~...:>-

. i~~endin1et mbi formiillin e <;miTl1E:Ve

Duhet te jete e qarte se modeli themelor i firmes nuk prodhon njegrumbull formulash Ii~ thjeshu. te ei!at i bejne te mundslLrne menaxherit tecaktoje ~mimin e maksimizimit t~ pmlitit. Dorward-i eiton komentet e Nagle-itse "pjesema~res if ne tr'eg do ie jei7e shpejt te :::hgenJ~vernese ata drejtohen kahekonomia per zgjidhje prakrike r2_; prob/err/eve tli jonnimit tli r;:mimeve ... yah i

e.konomise nuk eshte t' U cCiktoje r;:milnin produkteve, por te sqaroje principetekonomike me te cilat do te pershtatcn s[rategjite e jormimit te c;mimeve ". Parase t'i shqyrtojme disa nga ~~shtje[ me komplekse te ngritura nga problemi iforrnimit te ymimeve, eshte e oevojshme t'i marrim parasysh lidhjet ne mes teperkuflzimit te ymimit dhe 11oj i [ te struktures te tregut ne te eilen firmat egjejne vetveten. Pasi qe keto s[ruktur8. te tregut jane shpjeguar edhe me pare,ketu do te shqyrtohen shkurtimisht duke u perqendruar teresisht ne formimin e

c:mlmeve.

Formimi i ~mlmeve clhe strukturat e tregut

FormLrni j r;mime've De'konkurrencefl eperkryer (perfekte)

Ne nj.e-industri me konkunence te perkyer, firma nuk ka nevoje te merrvendime mbi eaktimin e <;:mimeve. \=mimet vendosen (caktohen) nga fuqia ekerkeses dhe ofenes; firma indiv'iduale eshte teper e vogel te kete ndonjendikim ne ate c:mim ahe firmat jane te njohura si :'pr::iDuese te <;:mimit". \=dofinne thjeshte e pranon ymimin t: caktuar nga tregu dhe merr vendin ne nivellne autputit, i ciIi ~ .ITI:9!(?i~?!~zooprofitio duke dhene ~mimin e tregut. P3.si qeseeila firme individuale ballai2illohet ~1'~' 'lako~e'n e' k~rkese's'--e eil eshte ~Zu~ufi

1 .

elastike, sjellja e maksimizimit te rofitit ne nje jese !.~_~_~~.~l~.s.Jinnekerkon qe~mimi (i ciIi ne kete rast eshte e barabarte me te ardhurat margj inale) do te jetei barabarte me shpenzimet margjinale, ne nivelin e rnaksimizimit te profitit teautputit. Nese firmal jane oe gjendje te bejne fitime ja~hte-normale brenda<;:mimeve mbizoteruese, atehere ~mimet do te jene te detyruara te ulen ngapresionet e tregut, derisa te eleminohen iltimet jashte-normale.

r;mimet nen monopol

-----~fy-fe"fl:6J3&H.-s-ti-H-1d-k-eshte~p.L~n.LLe.s-i-<;:mim.iL.,-12or "fonn ues i cmi mit", nekuptimin se c:mimin te cilin ai e cakton nuk eshte i pereaktuar me pare nga

. foreat e jashtme te tregut. IvIirepo, nuk duhet thene se monopolisti ka liri teplote ne lidhje me c;:mimin. l'v[e qellim qe te arrije profit maksimal, kombinimioptimal i ymimit dhe sasise duhet te zgjedhet duke zgjedhur nivelin e a.utputit

...... :.

,!,

6 Ekonomike mena.."'(lieriale

ne te cilin shpenzimet margjinalc j~1.De te barabarta me te ardhurat margjinaledhe pastaj duke pershtatur ~mill1in c tregut per ate nivel te autputit. Kj 0 eshteilustruar ne fig. 1. . . . . .

C;ll1imi iII

Shpenzimetmargjinaie

D == te ardhurat mesatare

Sasiao

T2' a,dhur3.r margj inale

Fig. 1. AIol7opo/isri i nwksimi:::imit le profitit

Sis: tregon figura, niveli i rnaksimizimit te profitit te autputit eshte shenuarme Q, kurse ~mimi imaksimizirnit te profitit eshte shenuar me P. KU±lri eshtecaktuar per-nivelin e <;mimit nga aftesia e bleresit per te shkuarpa produktin eindustrise, i cili e vendos elasticitetin e kerkeses dhe :;:mimin optimal.

ivIodeli shkollor i monopollt perqendron vemendjen ne afat te shkurter ciheme SUpOZiIDse firma nuk ballafaqohet me kercenime ne afat te gjate. Si rezuItatnuk ek7istojne forca afa[gj2.te qe ~entojne te eliminojne profitet jashte-normak(sLlpemorrnale) -duke ·detyn:J.r-\-~mi i11et-Le--zbresin.~Dallimij_}L~~~~ ne mes tehapit te shkurter dhe hapi t te gj ~Heeshie se ne hapin e gjate Ilnha: me~1-p~~-;;ys-h-- -nese ajo ka mjetet dhe pajisjet me profitabile, teknologjine e disponueshm.e dhelakoren e h~rkeses qe i kund;:;cv'ihet asaj. Nese po, atehere ne hapin e gjate ajothjesht do te vazhdoje zevendesiinin e mjeteve dhe pajisjeve. Kushtet ec;miilleve dhe kerkeses ·do LE_mbesin ashtu si ne fig. 1, sikurse edbe ymimi imaksirnizimit te profitit dhe autputit. Nga ana tjeter, nese ekziston ndonjekomplet mjetesh e pajisjesh alternaLive, i cili do te lejonte profit me tf:(macih, 10.komplet do te ndertohej ne hapin e gjate dhe do te ekzistonte nje nivel i ri imaksirnizimit te profitit te autputit dhe i ymimit duke iu pershtatur kushteve teshpenzimeve te lidhura me pajimet e reja. _

Meq enese modeti shk 0 IIOl" l mon 0p0 tiLverfshi-n-fl:fffi~~c-ila_esb.te,---,,",e_- __ _j_-

mbrojtur nga hyrja me supozimin qe nuk ekziston mundesi qe kercenimi ihyrjes mund te ndikohet nga <;:mimet dhe nga profitet. Ne rast te tille, do tengjaje maksimi:z:imi i thjeshte i profltic dhe pa marre parasysh se sa te lartajaneprofitet rezultuese, tlrmat e reja l111k mund te sajojne pike mbeshtetjen e tyre neindustri~. Nje situate e rille. !TIUlld te pasoje nese hyrja ne industri eshte. . . ..

. .... :..._:.

:J.Jsolutisht e bllokuar m!::~,'c'sc!'iksionci: lojale apo nga ndonje barriere tjeler

absolute;Sidoqofte, ne shurne si iU;..li:J ~_jcra, bauierat per hyrje nuk jane absolute dhe

firma monopoliste duhet '(2 kd0 ;(u_ides ne ndikimine ~mimeve dhe profit;:;ve te,saj ne sjetljen e pjesemar;~6\-~ p\!kilciate, Fili~i i profitit maksimal ne hap teshkuner do te mund [e nxis[C' hY!:iC::1,qelelldodhrl~ ~apin e gj2.te dhe keshtu teshcmb pozicionin monoDolis[ [2 [trInes, :f\Ja'rredhenia ne mes te fonnimit te

.•. .L.:.,

c;:mimeve dne hyrjes do k shqynoi1d ne vij iin, '

Fo.rmimi j fll1]JJleJ.'ene kO:lkurr,ence:rl monopo]iste

Konkurrenca monopollste ~ermban elemente edhe te konkurrences se_perkyer (perfekte) edhe te monopol it. Secila firrne ka lakore renese te kerkesesq~ nis nga. prodhimi -i procluktcve [e diferencuara, ashtu qe ne hapin e shkurterpozita e nje firrne individuale i ngjan sllume pozites se nje nnTIe monopoliste,(do biZIles eshte nje "fonnues i ~lT:imeve" per variamen e vet te produktit, sesanje "pranues i ymimeve", duke caktuar c;:mirnin qe i pergjigjet nivelit temaksimizimit te profirit [~ ~lLl[pL\[iL Ne hapin e gjate, ekzistimi i profitevesupemormale ..do [e rerheq hyrjc t;:; reja ne industri gje qe do te zvogelojekerkesen per produktet e secil~s tlrme dhe do te eliminoje superprofitet dukedetyruar secilen £lllI1e [e (ak[oje ';mlmin, i cili eshte i barabarte me shperizimetrnesat2.re te prodhimit ne nj0 pik~ prekese (tangjent,e) ne mes te lakores tekerkeses te Grmes dhe: lakores te sbpenzimeve mesatar~ ne hapin e gjate.

Formimi j y'fllinleve clJlerivajited ne oligopo]

Oligopoli eshte forme kompiekse e struktures se tregjeve. Ky eshte njeterm gjenerik i pedorur ph [ipe [e ndryshme te sturl'Lures industriale duke pasllrte perbashket ve<;:ofine e [e perberi[ vetem nga disa finn a, secila prej te cilave 'eshte e ndervarur nga nj era-tj etra,

1:Jje trajtim i thjeshte i integrLlar mllnd te jepet duke ndjekur Dorward-in,me perdorimin e kornizes prejtuese maternatikore, Pika startuese eshte rasti kute gjitha firmat prodhojne produkte te njejta, Ne kete fast, lakorja e kerkeses

mund te gjendet:

p=p(Q), ku:, ,

p = <;:mlffil0= autputi total i te gjitha firrnaveq i = autputi i te i-tes firme

8 Ekonomike mena'(heriaie

Funksioni iprofitit per nje !!l"me individuale me pastaj jepet nga:

$i=P(Q)qi - C/q), ku:

C/q) = shpenzimet tomle te qj

dhe kUshti per maksimizimin e profitit eshte:

d$ dp dQ dt; .-=p+q._o =()dqj I dO dqi. de],:

Tenni me i rendesishem ne ekuacionin e fundit eshte dOldqi' i cili ilustronrendesine e lidhjeve ne mes te nderrimeve ne autputin e te i-tes finne dhenderrimet· ne autputin e firmave tjera dhe te industri'se ne teresi. Nese e i-tafinne rrire autputin e saj .per njesi dhe firmat tjera nuk reagojne ndaj ketijndryshimi, ate here :

dOldqi =1

Nga ana tjeter, nese firm3.[ tjer3 reagojne ndaj ketij ndryshimi duke rriturautputin e tyre per njesi, atehere:

dOldqi=l+a

Kjo shp·rehje eshte· ll13.se e reagimeve te rivaleve. Meqenese firmaindividuali-veteill: mund te supozoje per reagimet e rival eve, a-ja mund teperslLl<.ruhet si mase·e \:Cl.riacionit te supozuar te perceptuar nga ajo finne.

Sikur edhe kushti i maksimizimit te profitit (iV[C=lvJR) mund te rishkruhetkeshtu:

p- jl,/le; I-

Mund te jepet edhe versioni me kompleks i diagopolit:

p- /ViCi . s/1+0)p = (-) Ed ' ku:

Sj =. segmenti i tregut, firma ia= vanaClODl 1 supozuarEc{= elasriciteti i tregut

Shqyrtimi i ketij lTlOdeli. [regon se ai perfshin edhe konkurrencen eperkryer (Si dhe a jane te barabarta me zero) edhe monopolin (Sj =1 dhe a=O) siraste speciale_

Ne rastin e oligopollt. ku a=i= 0, sjel1ja e tlrmes ndaj formimit te s:rnimevevaret nga madhesia e variacionit te supozuar. Nese a-ja eshte pozitive dhe emadhe, duke treguar se firmat tjera rrisin autputin e .tyre shume kur firma nefjale tentoD te rrise autputin e SClI (e cila implikon uljen e ~mimit), atehere

'.: " . .: :... ,' ~::.'

""".

kerkesa per produktill in,~i\;(\;_1::::1 L~ tirmes do te jete mjaft joelas-cike dhemarzha (kufiri) kOlTeDSO!lC:Ucsc !1'~ rnes te shpei1z1meve manziinale cihe cmimit,l ...:::::J J

optimal do te jete e i3n~- \0 ;-~15L,2 kundert, neS2 firmat rivale do te reagonin nerritjen e autpULit duke zvog~!Ll3l"~lli[putin e lyre, kerkesa per fmnenne fjale dote ishte shume elastike (u!_i::l. c; \!11i:nit do te shpie ne rritje te larte te kE~r~eses··kur fimlat tjera zvogelojn;:; JutpLltin e Lyre) dhe (c;:mimi optimal) /(shpenzimet

margjinale) do te je-[t~me e LIter.

NIodeli i pershlauar me p;;lI-ei j Llstroo rendesine e reaksionit terivaleve per<;:mim optimal ne kllshtet e oligopoiiL Ne raste te bashkepunimit te fshehte(komplotit), p.sh. nest secila firrne supozon se partneret e tyre ne monopolin ep~rbashket do te veproj ne 11e J.t0 menyre qe te mbajne pozitat e tyre stabile ne

treg, atehere:

]- s·a= I

Si

Kjo e thjeshteson barazirnin e dhene me heret ne:

i eili eshte-plotesisht i njej te si ne monopol.

Ne rastin e modelit te lakores se thyer te kerkeses, a-ja melT vIera tenc1)'shme pasi ~mimi ngrilct (zvogeJimi i autputit) dhe rymimi bie (rritja e

. autputit)_ Nese firma individualc tenton ta rrise autputin e saj me uljen erymimit, supozimi eshti2 ':;c i-jvaiel: (koDkurrentet) e saj do te ulin s;mimetgjithashtu cihe do te ,Tistn jU[DLbil e t)Te~ keshtu -qe -a::j a-eshte -pozitive: (a> 0) .Nese firma rrgrit c;mimet c: saj, c me kete ute autputin, supozimi eshte se rivalete saj i Jene c;:mimet e tyre· ne nivelin fillestar dhe e ngrisin autputin e tyre,keshtu qe a-ja eshte negaTive ({'l<()). i'v1eqenese a-ja merr vIera te shumtaperreth nivelit ekzistlles te ~mimeve, kjo eben zgjidhjen te papereaktuesbmedhe e sjell analizen prapa gjer te verejtja themelore e teorise se Iakores se thyerte kerkeses, e eila eshte se aj 0 nuk siguron nje parashikim per nivelin ec;;mimeve, por me pare sugjeron qe ne oligopol, c;mimetjane stabile_

Kushtet e hyrjes dhe for-mimi i <:;illlmeve

Analiza e meparshme ishle c vendosur ne nje komize te hapit te shktirterku firmat nuk i kushtojne kujdes ndikimit te ca1<1imitte c;;mirneve te tyre ndajhyrjes, te firmave te tjera ne industri apo ne segmentet e tregut ne te cila! atoveprojne. IvIegjithate, m6delet e konkurrences se perlayer dhe konkurrences

10 Ekonomike rnena:,hcr>.k

monopoliste bejne Ie q8rte Se kel-Cenlmi i hyrjes eshte nje determinues irendesishem i t;:mirneve n~ hJpin e gjate dhe duhet t'i kushtohet v'emendjelidhjeve ne mes te barricl"llve [~hYljes dhe formirnit te r;mimeve_

:;..

I:

IIIIi

Kushtet _eh)'Ijes (te- finnm-e tjera ne- jndustrj)

. Barrierat e hyrjes mund i:~ detillohen si perparesi qe i· posedojne firmatbartese te industrise ndaj konkurrentev·e pomeciale_ Ne disa raste, keto bahiera,mund te jene absolute keshw qe fi rillat e reja nuk mund te hyjne ne industri, pamarre parasysh se sa lart mbaher ~rnimi nga bartesit

Ne kete rast, duke nd_iekur punen. e Bain-it, kushti per hyrje thuhet se eshtei bllokuar. Ky eshte kushti i h;Tjes, i cili eshte pranuar ne modelin e monopolitte paster.

Ne raste tjera, kushti pel- hyt~je mund te definohet si i lehte, nese firmat ereja jane ne gjendje te hyjen ne IT](~Jlyreprofitabi1e, kur s:mimet jane caktuar pakme 1art se shpenzimeI, te ndaluara ne menyre joefektive, kLlr· eshte meprofitabile ne hapin e gj ate re fonl1ohet 9mimi ne nivelin ku nuk do te paraqitetasnje hyrje, sesa te maksimizohet profiti i hapit te shkurter dhe te lejohet tendodh' hyrja_-·

Nese lidhjet themelore ndermjet barrierave te hyrjes dhe formimit tec;;mimeve dlL~et te kuptohen, atehere Iri geshtje duhet te shqyrtohen_

E para ka te beje me ourimet e barrierave te hyrjes e dyta me determinimine ymimit ..qe .pengon _hyrjen _clhe e __creca._ka te _beje_ me_iaktoret,_je _cileL .__. _deterrninojne nese firmat e l112.ksimizirnit te profitit do te Zgjedllm qe teeaktojne ~mimet e till a_

Burimet e barn-erave tEi h}'-Ijes -/

Perves: barrierave legale ce hyrjes, te cilat mund te ngriten nga veteqeveria, Bain-i identifikon tri burirne kryesore te barrierave te hyrjes, secilaprej te eilave i eshte referuar ne Jnalizen e konh.urrences te "pese foreave' ngaPorter-i_ Ke_tojane:

-,- t:l---jpe:q2aresitee shpenzil'neve absolute

6 ekonomite e vellimit .

o diferencimi i produktit

Perparesite e shpenzirnevc ~1bsolute mund te rriten nese finnat bartesekane lidhje shtese per resurse[ e nevojshme per industri, teknologji pronesorete

.: -, ...,..~, ..:~.,>:-:" -, " .' :'.': ," " -:... :.

padisponueshme nga konkunenteI, iokaclon te favorshem apo lidhje hyrese ne0esimin e efekteve si rezultat i eksperiences se tyre te gj ate ne industri_ Nesetlrmat bartest nuk kane perparesi Ie ketilla, ato do te jene ne gjendje te krijojneprofite me s;mime, te cilat jane me te uleta sesa shpenzimet e konkurrentev-epotenciaie, me c;:\ast hyrja mund te pengohet me ane te caktimit tepershtaIshem te <;:mimeve_

. ~ .

Ekonomite e veIlimit vijne zakonisht nga ekzistimi i pandashmerive dheperparesive k specializimit ne prodhim dhe ne menaxhment Nese ekzistojneekonomi te verteta te shkalles, aU~here konkurrentet potenciale do teballafaqohen me dilema te veshtira_ Per te hyre ne industri, ata duhet ose teprodhojne ne nje vetlim me te vogel sesa firmat bartese, ose ato duhet teforrnojne nje repart me shkal!e te larte, me y'rast, ala do te duhet te sigurojnepjese te madhe te tregut shume shpejt, ne menyre qe t'i shmangin humbjet emedha_

Diferencimi i produkteve do te jep nje barriere te hyrjes nese bleresitkane preferenca te mira per produktet e finn ave bartese_ Sidoqofte, duket earsyeshme te supozohet se konkurrentet e rinj mund t'i tejkalojne ketopreferenca perrnes shpenzimeve te tyre promotive, me c;:'rast mund te shihet sebarrierat e hyrjes.q~ __i atribuohen diferenciinit te produkteve. vetem do te ngritennese -koilkilrre~tet e rinj do te shpenzoJne me teper ne promocion dhe nereklame per vellimin e njejte te shitjes sesa firmat bartese_

Inercioni i bleresve dhe ngecje[ ne kohe me rastin e ndenimit te nje imazhivertet efektiv, eshte nje supozim l arsyeshem, por jo nuk sugjeron se barri~rat ehyrjes qe i atribuohen diferencimit [e produkteve, jane.thjesht~· nj¢ r:~st sp_~~i(:diperparesive te shpenzimeve absoLute.

Identifildmi i fmimit kuii (marg;inal)

"(mimi kufi"- apo "~mimi pengues i hyrjes", mund te definohet si<;mimi me i larte, i ciIi mund te caktohet nga firmat bartese pa shkakruar hyrje.te rej a ne industri.

Kur konkurrenti (hyres) potencial zgjedh te hyje ne industri nese ai eshtene gjendje te fitoje se paku profite normale, atehere hyrja do te ndodh Dendonj e situate kur lakorj a e kerkeses e konkurrentit potencial shtrihet mbilakoren e snpenzlmeve te 1lJpeTCiisa nivele Ie autputlt-:-ferca:ktirni i yrnimitkufi, sipas kesaj varet ne mase te madhe nga lokacioni i lakores se: pritur teokerkeses te konkurrentit Kjo varet nga pritjet e kOILkurrentit per pergjegjet(reagimet) e finnave bartese ne arritjen e tij ne industri. Supozimi i zakonshemne lidhje me kete eshte i njohur si postulati iSylos-it sipas Sylos-Labiu (1962).

.~,~----~ ~ ~.~~;

12 Ekonomike mena..\:heriak

Ky supozon se konkurrentet protenciale supozojne qe firmat ekzistuese mbajneautputin e tyrekonstant kur ndodh hYlja dhe finnat bartese e dine se kjo do te

. ' ..ngpJe.

, Nese postulati i,' S)dos_:it eshte i vertete) konkurrenti votencial ne industriduke prodhuar njepiodukttepadiie~encu3r, do te jete i ballafaquar me lakorene kerkeses) e cilCi esllte segmen~ i )akores se kekreses te industrise) duke ushtrire kah e djathta e niv~li(te 'pas~hYrjes te autputit te prodhuar nga firmatbartese. Kjo eshte treg'uar ne Fig. 2.'

(:mimi

Dindr

x Dentrant

Sasia

Fig. :z

, - 1_~1s°Daj}_ind treg()p _lak()reI:l~ ~~~lses~s te ~regl1:tp~~p~()_d1!ktin_:Ne~_~,:t;iJ:IIla~__ _ _-- -

l ·,....,tu ~ dh : D ·0 '1; +0 n..-'") hir..-~o. 0 f""'l"-0hp. 0.·0 .. D ote~bL ese P10 10JnC DJ'-' SuS, \.'- j-i3iU.-l J lj'-'S _h ~LI,..~ vrv nv <;:IDlIIllll.L I ,-",0

pennbushin tere khkesen e tregut,' ashtu qe kerkesa per autput plotesues tefumizuar nga "nje pjesemarres eshte e barabane me zero ne c;:mimin Pl' Nesepjesemarresi (dhe bartesit) ulin <;:rniminne PJ kerkesa totale do te rritet ne O

2,

Nese finnat bartese pritet te sillen sipas postulatit te Sy10s-it dhe te rnbajneautputin e tyre ne 01, kj 0 do te kete: (QrQ j nj esite -~-autputit siku! kerkesa perautput te pjesemarresit te ri dhe lakorja e ke'rkeses te pas-hyrjes perpjesernarresin eshte dhene nga drejteza Den,ran,' Pozita e lakores se kerkeses tepjesernarresit percaktohet nga :<;:rnimi i parahyrjes dhe nga autputi i firmavebartese. '

. . . .

, Kjo anaiize mundeson qe ymimi ku~~ te percaktohet per dy tipe te· ..•....banierave te hyrjes - perparesite e shpenzimeve absolute dhe ekonomite, e,vellimit. Fig. 3 ilustron poziten ne rastin e perparesive absolute te shpenzimeve_

:.._-_:.'

\/endiwci: mbi fo"Z"mimirl e ~mirnt::\"e 13

~mimi

D'H

PL

k------..::::...:-<:::::"------- _ATCentrant

D( entry encour::oged)

ATCincumocntD entry deterred

A B Sasia

Fig- 3_

_~ Nese firmat bartese kane lakore te shpenzimeve mesatare te dhene ngadrejteza ATCincumbenl dhe pjesemarresi potencial ka lakoren e shpenzimeve meA Teen/ran! atehere pjesemaresi do te prese te jete ne gjendje te beje profit nesefinnat_bar:tese caktojne ~mlmin me te larte se PL- Nese ato caktojne ymimin PH,p_sh_ lakorj a e kerkeses te pj esemarresit do te j epet nga Dentrv enCGuroaed, e cila. '" .;:;.

shtrihet mbi lakoren e shpenzimeve te tij ne nivelit e autputit ne mes te A dhe Bdhe hyrja do te ndodh_ Sidoqofte, [leSe iirma[ banese caktojne s:mimin e njejteme PL, lakorja e kerkeses te pjesemarresit do te jepet me D2ntry deterred dhe [lUkekziston nivel iautputitne te cilin pjesemarreSl rnundte Qeje profit _

(:mimi

Q I= outputi i firmave bartese Sasia

_Fig- 4_

....... :.

14 Ekonomike mena~heri2le

Rasti i ekonomise se shkat tes mund te shqynohet ne menyre te ngjajshme,Ie treguar ne fig. 4. Drejteza (lakolja) LRAC tregon lakoren e shpenzimevemesatare te hapit te gjate duke perfshire pjesemarresit dhe flrrpat bartese, e cilafonneson ekonomite e verteta te vellimit. ..

Ne kete rast, eshte e qarte se ~mimi i cili mund te c~ktohetpa shkaktuarhyrje perseri eshte shenuar· me PL' Ne keU~ ~mim, lako·rja e kerkeses perpjesemarresin DWlranil e eila eshte paralele me lakoren e kerkeses per tregun 5i· .teresi Dmarkei' eshte vetem tangjentiale me lakoren, e shpenzirneve LRAC, dukemos lene ate nivel te autputit ne te cilin c;:mimi tejkalon shpenzimet per njesiper pj esemarresin.

Nese postulati i Sylos-it merret si pikenisje, atehere eshte relativisht lehtete identifikohet c;:mimi kutl (margjinal), ngase ne kete rast niveli i para-hyrjes iautputit tt prodhuar nga firmat bartese, siguron nje mast te drejtperdrejte perniv,elin e -pas-hyrjes te autputit, me supozim qe keto te dyja jane tt ,njejra.Megjithate, mendimi se firmat barrese e lene autputin e tyre konstant gjateballafaqimit me hyrje dhe u bejne me dije pjesemarresve potenciale se ata do tebejne ashtu, duket te jete supozim· shume i kufizuar dhe joreaL Sic;: sqaronPashigian dhe vVenders, do te ishte me profitabile ne nje situate olj.gopoli perfinnat bartese q¢__te_e'aktojne ~mimin e perbashket monopolist, i eili do te jeteme (larte'-s-~-~mimet margjinale te treguara me lart, por kercenojne t'i ngritinautputet e tyre dhe ta zbresin ate c;:mimnese firmat tjera do te tentonin te hynin.Duke qene se kercenimi i autputit te rrimr dhe zvogelimi (ulja) e c;:mimit eshtekredibile (e eila kerkon qe firmat bartese te kane kapaeitet te pashfrytezuar cihenuk i marTIn si drastike shpenzimet e ngrimra ne prodhimin· e autputit

~·pJot<;SUos)-do 1''<:; ·;sbtp. p "TI;Qftlleshrno re nencrohPr h)/ria ···pa nQc:11C n::>voie...q~J. _....... '-', L....." J. J. ••...•..••...•...•. J .J...... .1.J....•..•...l........... _t--' l..lo ..•........- J r ~__. - .._ J ._:

firmat te caktojne r;:mimet ne nivelin e pengimit te hyrjes.

:Lvfund te del se supozimi i Sylos-it ku firmat barte'se nuk do t'i mtllautputet e tyre ne ballafaqim me hyIjet, cihe pjesemarresit e dijne kete, eshte earsyeshme qe ne oligopol nese firmave banese iu mung on kapaciteti per territur autputin, ose nese ata ballafaqohen me shpenzime me te larta dhe humbjae perparesive teOtyre nese ata provojne Ie nisin autputin. Supozirni do te behetme i arsyeshem ne kushtet atomike ose te konkurrences se perkyer ose tekonkurrences'monopoliste, ku ekzistojne shume firma per bartesit individuale,per te reaguar drejtperdrejt ndaj hyrjes,

~---Dooesi~Lt}ete.r:-~ma.dhe-~tu-J,at~t~~~¥:~G-~~~-l+t€--S-U-~:bi-mi--H::aph&if-Ete~~~~~-f-_"p}e-s'ern'afreSlt dhe,· bartesi't 'prodhojne' produkte ·re-rijejta, keshtu qe bleresit nuk

mund te kene asnje preference per produktin e pjesemarresit ndaj atij tebartesit. Nese ky presupozim nuk perfillet atehere nje pjesemarres, i ciIi ofronnje variante produkti i cili eshte vec;:anerisht terheqes per bleresit

2mund te jete

ne gjendje t'i largoje konsumatoret nga firm at bartese, keshtu qe nese ata

..... - ..

"" .-. ',-

........ ,',.'

Vendi,,,e[ mbi formimin e <;:mime,.'t 15

tentojne t'i mbajne autputet ne nivekt e para-hyrjes, ata thjeslH nuk do te jenehe gjendje te shesin tere ate autpUl dhe pjesemarresi mund te jete ne gjendje teoeje pront edhe nese firmat banese caktojne c;:mime mjaft te uleta. Sidoqofte,me paraqitjen e diferencimit te produktit ne model, e tere komiza analitikedeshton sepse nuk eshte e mundshme te identifikohet lakorja e kerkeses se

tregut per pjesemarresin.

Caktimi i <:;mimit rnargjinal kundrejtprofitit ne hap te shkurterEdhe nese ymimi margjinal mund te, identifikohet, gje qe eshte veshtire

perderisa produktet jane te njejta dhe perderisa vien postulati i Sylos-it; nuk kagarance qe firmat do te zgjedhin te caktojne nje c;:mim te tille. Ato _mund tepreferojne te caktojne nje c;;rnimme te larte te maksimizimit [e protltit dhe tebejne profite te medha ne hap te shkUlier, duke pranuar se kjo do te nxite hyrjendhe do te zvogeloje protltin ne hapin e gjale. Ne fig. 5 eshte paraqitur krahasimiiprofitit ne dy strategji te ndryshme.

Profiti

--=-_ Maksimizimi i profititne hapin e shkurter

Koha-

Fig. :5.

.Nga -figuia shohim se maksimizimi i profitit De hapiD e shkurter shpie DeDje Divel me te larte te profitit ne hapin e shkurter, por kjo zvogelohet me kohe-kurndodh- hyrj a. Ca-ktimi i c;:mimit-margj inal shpie- Hg~n:i g--njy:el-me -te -uleLte.- ----- ---profitit ne hap Ie shkurter, por profiti nuk zvogelohet me kohe ne mase te. tille~

Nese fmnat tentojDe te maksimizojne vleren aktuale te profiteve De teardhura, zgjedhja De mes te dy strategjive do te var~t nga ajo se kush lejonzbritje me te larte ne pagesen ne te gatshme, gje e cila varet nga tre faktore. Se

:!... ;.....

16 Ekonomike men2.xheria1c:

._0'

pari, ekziston dallimi ne mes te profi teve te eilat mund te behen ne nap teshlrurter duke mos caktuar ~mirn~t margjinale dhe profitet te eilat do tebeheshin me ato qmime. Pasi qe·kjo eshte·me e madhe, edhe stimulimi peTzgjedhje per maksimizimin e profitit ne hap te shkurter :eshte me e madhe.

Faktori i dyte eshte shpejksia me te eilell do te ndodh hyrja: Nese kjo .eshte shume e shpejte, ekstraprofiIet e bera nga maksimizimi i p~o.fitit nga hapii shlurter do te jene jeteshkurtercr dhe caktimi i c;:mime-ve margjinale do tefavorizohet. Perfundimisht, vendimi do te varet nga norma e lej uar e diskontit. .Kur kjo eshte e larte, ag me shume firmat do te c;:mojne profitet e tashme ndajatyre ne Ie ardhmen dhe eshte me 'afer mendesh qe ato te zgjedhin opcionin emaksimizimit te profitit ne hap te shkurter,

Ne praktike, finnat bartese duke pasllr parasysh strategjite e tyre ne lidhjeme pjesemarresit potencial, nuk kane nje zgjedhje te thjeshte ne mes te caktimitte c;:mimeve margjinale-dhe maksimizimit te profitit ne hap te shkurter. Ato janegjithashtu ne gjendje te zgjedhin nje varg qmimesh ndermjetese, te cilat mllndte ndikojne ne normen ne te eilen ndodh hyrja dhe zvogelimi i profitit.Gaskinsi, per shembull, shqYl10n nje model ne te eilinhyrja dhe zvogelimi(erozioni) i profitit ndodh me shpejt nese firmat bartese zgjedhin qmimin i cilieshte ne te vertete mbi qmimin manz:iinal dhe ndodh me ngadaI nese ai eshte meafer c;:mimir:t5YargJlnal.

Diskriminimi i Cilluneve.:>

---------- -

Dennicioni dhe kushtet e nevojs.h.me

Analiza e bere me pare ka shqyrtuar karakteristikat e ndryshme te <;:mimiticili caktohet per nje produkt, me supozimin implicit se sec iIi artikull i autputitshitet me c;:mim te njejte. Sidoqofte, ne rastin e monopolit, firmat mund tekonsidcrojne si me praktike dhe me profiIabile ta shes in produktin e njejte mec;:mime te ndryshme ne tregje te ndryshme duke praktikuar keshtudiskriminimin e ~mimeve.

Eshte e rendesishme per t' u vene ne pah se shitj a e pr.o~ukti t te nj ejte mec;mime te ndryshme nuk mjafton te tregoje se po ndodh diskriminimi i c;:mirnit,ngase dallimet ne c;:rnime mund t'i_~Citribohen ~c:lal1ime_y_e__ne--shpenzim.e~ te----perfshira rle~fuffiLiirniI1- e t~egj-~~-~te ndryshme. Nese bleresit ne nje treg telarget kane c;:mim me te lane per nje produkt, kjo mund te tregoje se_shpenzimete transportit jane me te larta e jo se po ndodh diskriminimi i qmimeve.Diskriminimi i vertete i s:mlll1eve perfshin. caktimin e c;:rnimeve neto te

, ..:.,~,.".

OO.,_.

f.<. J

:1

Ver-,dlmet mbi form,min e <;:mimeve 17

ndryshme ne tregje te ndryshme, e ~mimi neto eshte ~mimi _aktual i korrixhuarper ndryshimet e shpenzimeve.

Per te ndodhur diskrirT1inimi i ~mimeve, duhet te plotesohen dy kushte: separi, tregu total per produklin duhet te jete i ndashem ne nentregje, te eiltt kaneelasticitet te ndryshem te kerkeses ndaj atyre q~imeve. Se dyti, ato tregje aponentregje duhet te ndahen (ve~ohen) ne menyre te suksesshme, ashtu qe bleresine nje treg nuk mund te risbese produktine blere ne tregllD tjeter. Nese ketokushte nuk ek__zistojne, atehere dallirilet ne qmime do te jene: joprofitabile (neseelasticiteti do te jete i njejte ne te gjitha tregjet) ose te pamundshme (neseekziston arbitrazha konkurruese ndermjet dy tregjeve, do te thote se asnjebleres nuk ka nevoje te paguaje ~mim me te lme sepse arbitruesit blejne netregun e ~mimit me te ulet dhe mandej ofrojne produktin ne rishitje ne tregull er;;mimit me te larte).

Diskriminj_T]]j j fmjnleve j shkalle's se' trete' .'-

Sa i perket diskriminimit te ~mimeve jane te mundshme dy forma. E paraeshte kur tregu global (total) eshte i lldare ne nje numer nentregjesh, duke pasursecili_prej_.ty.re.njenumer bleresish, te eilet ngarkohen me c;;mirne te njejta ne atenentreg. Kjo eshte e njohur si diskriminim i-~mim€ve i shkalles se trete.

Nentregjet mund te jene te ndara ne rnenyra te ndryshrne. lvle se shpeshti,mund te ekzistojne tregje te ndryshme gj eografike, ne te cilat mund te caktohenC;;.cJ.im~ te ndryshme. Sidoqofte, gj ithashn.:. eshte e mundslune te segrnentohettregu perkah vjet.ersia, pe~_ ~~~ __~~~tl~~i__~_()_~_i~l_~_p_~_p~_~__~~~ ?je varg i £ierevariablash tjera.

Ne rastin e kornunikacionit hekurudhor ne Britani p.sh., jane vendosurdisa. tipe te ndryshme te segrnentirnit te tregut Shfrytezimi i biletave udhetuesete studenteve dhe biletave udhetuese te te moshuarve ka mundesuarsegrnentimin per kah mosha (vjetersia). Biletat udhetuese per familjemundesojne segmentimin per kah pozita sociale. Dallimi ne' mes te klases separe dhe te dyte te udhetimit' mundeson segmentimin per kah te ardhurat.

Per mallrat te cilat nak mund te deponohen me shpenzime te arsyeshmesegmentimi per kah llogaritja e kohes mund te jete imundshern. Ne rastin ethinjeve telefonike, elektricitetit apo udhetimeve: (ekskursioneve), nuk eshte e

------mundsmne -blerj a-e -m-all-it-peF--nje- pE5F-iuG.l::J.e_kQhor:e_dhe_shfcy:tezirni_te_beh.et.ne -- ----periudhen tjeter. Si remltat, fumitoret do te jenene: gjendje- te japirr (caktojne)c;;mime te ndryshrne ne kohe te ndryshme pa marre pjese arbitrazha_ Neseelasticiteti i kerkeses ndryshon ne kohe te ndryshme, do te ishte profitabile dhe

"". '0.

prak1ike te prezentohet diskriminimi i ~mimeve ne trajte te caktimil te ~mimevene maje dhe jashte majes.

. . Ne fig .. 6 eshte dhene nje analizC! formale gra±lke e disyJiminimit tes:mimeve te shkalks se trete, per mstin ].cur firma shet rre dy nentregje, k'Ll

brenda secilit prej tyre duh::t te cakwhet l"ljec;:mim i pe'rgjithshem ..

C;mimi ~ c.;:iT1imi • . C;mimi t .

~~'~-~=========-:~\~===~------:JI+D'~5 +-: --~------ 25 ----~-- O2 --- 25[' +----~ i'vLR

j71vLR

I : MRj 01 : MR7 : : 'I I - I r"lr

o ]0 .30 Sasia 0 :50 Sasia I) 10 SO Sasia

(a)

(mimi :-v(C

50

25

o 10 Q=80 Sasi"

Fig. 6. DisiD-fmii1imi. i c;m:meve i shka!les se trete

Ne fig. 6(a) 'bkorja e kerkeses D, tregon kerkesen ne nemregun e pare, DJ

tregon kerkesen ne nentregun e clYTe,Secila prej tyre ka lakoren e vet te te3.rdhura-;.;emargjinale te shenuar me }vfRJ cihe J1R2. Nese te dy tregjet agregohenper te dhene !akoren e kerkeses se gj ithmbarshme cihe lakoren e te arcihuravemargjinale te nrmes, rezultati jepet perrnes vijave D=D/+D2 dbe!.VIR=iviR,+}viR;._ Ne fig. 6(b) lakorja e shpenzimeve margjitlale te ±lrmes ishtohet diagramit qe tregon se niveli i maksimizimit te profitit te autputit tegjithmbarshem eshte O.

Shpemdarja e b~tij autputi' 0 pergjate dy nentregjeve mund te shihet nese______verejme _s~~~~~Uin _ n~ntreg_ profiti ~esht~_ maksimiwar kur te ardhurat

margjinale ne ate treg jane te barabarta me shpenzimet margjinale Ie fumizirnitte artikullit te njejle ne tregun e njejte, kjo kerkon qe per maksimizimirr eprofitit ne secilin treg duhet te jete:

j}fR I =.i'vlR ) = !Iv]C, -

_< "_

.-_.

(:

Vtndimet mbi formimiil. e ~mimeve 19

:tY1eqenese shpenzimi margj inc.l ne c.utputin e gjithmbc.rshem temaksimizimit te profitit eshte i barabarte me 25, qe mund te shihet ngadiagrami se kjo eshte e barabarte me AiRj, ne niveiin e autputit prej 30 qe eshtee barabarte me /vIR] dhe ne nivelin e autputit prej 50 qe jane nivele te autputit·qe do te shiten ne seeilin nentreg, Cmimet qe caktohen ne seeilin nentregmundte lexohen nga lakoret e tyre perkatese, duke treguar se ~mimi Pj do te eaktohefper tregun e pare dhe P2 per tregun e dyte.

DisjrJiminimi j cmimeve i shkalJe's se' pareJ _

Forma~dyte e diskriminimit te c;mimeve eshte e njohur si diskriminim i<;mimeve i shkalles se p~re, i eili eshte i mundshem kur C;do. bleres iprodukteve te finnes ngarkohet me t;:mime te ndryshrne. Ne kete rast ekzistonnje treg i Vec;:aDteper c;:donjesi te autputit te shitur, asht_u qe fun1itori mund tenxjerre masen (shumen) maksimale, te eilen seeili bleres eshte i gatshem ta'paguaje per C;do artikull te shitur. Kjo forme e diskriminimit eshte praktike nesituatat kur produkti i shitur mund te shfrytezohet vetem nga bleresi individual,situate kjo e eila me se qarti shfaqet ne industrite sherbyese .. Ne rastin esherbimeve legale, mjekesore, personale apo finaneiare, produkti i eshtepershtatuLITethanave (kushteve) te bleresit individual. Ai nuk mund 1'i shitetnje bleresi tjeter dhe keshtu diskriminimi i c;mirrieve i shkalles se pare eshte imundshem, Ne fig. 7 eshte paraqitur grafikisht rasti i diskriminimit te shkallesse pare, i cili eshte shurne me i thjeshte se diskriminimi i shkal.les se trete,

Ivle

~~MR

",===l ~~.;;;--~--Q Sasia

Fia, 7. Diskriminimi i cmimeve ishkalles separe'" '

..... :: ,. ... : ..~. . :'.

(' .'

Lakorja i'vfC tregon lakoren e shpenzimeve maksimale te finnes. LakorjaDD tr~gon lakorer: e 1cerKeses se finTles. Nese eshte -i mundshem diskriminimi i

, smimeve ishkalles se pare, atehere bleresi i seeilil artikull do te jete i detyruar, , te paguaje ymimin rnaksima! qe ai eshte ne gjendje ta paguaje per ate' artikull

ashtu.qe lakorja e kerkeses do te tregoj gjithashtu k ardhurat i-nargjinale te,. fi~es: fJje firme 'qe e maksimizon profitin do te prodhoj nivelin e autputitte, shenuar me Q dhe do Ie ngarkchet me c;:mime te ndryshme per secilen njesi te

.'. . - .. .-

autputit. '

Formimi i <_;mimevedhe cikli jetesor i produktit

CiJdijetesor i produi..r[itdhe elasticiteti j kerkese's

L~aliza standarde e fonnimit te ymimeve perfshin nje pamje statike tekerkeses per nje produkt. Vellimi i cili mund te shitet eshte i percaktuar ngafaktoret Ie diskutuar ne kapitullin 5. Perderisa ndonjeri prej ketyre faklorevenuk ndryshon, supozohet se kerkesa mbetet konstante, ashtu qe vete koha nukka ndikim ne nivelin e kerkeses per nje produkt. Sidoqofte, analistet ernarketingut -snpesh e kODsiderojne te nevojshme te inkuadrojne (paraqesin)koriceptin e ciklit jetesor te produktit gjate diskutimit mbi fonmrmn ec;:mimeve dhe strategjive te marketingut.

Hipmeza e .::;iklit jetesor k produktit perbehet pike se pari nga pohimi seproduk'1et kane jete te kufi.zuar dne ne kohezgj=-tj~ te jetes se ty~e ata kalojne

__---neper nje varg-faz:Jsh te ndryshme.~Ne Jig._§_·_ ~r~gohe_t..nje c~~e_~l=-lesortipik iprodukteve. (PLC) -- --' ----. - ------

\' e!!imi i shitjcs

, Hyrjrr Rrirja Pjekuria Rc:rlla Koha

Fig. 8. Ckli jetesor iprodukti(

",. :-. '~'::'-" .-".'-.

Sis: tregon kjo figure, ne fazen e pare ne PLC eshk periudha h)'Tese kurbleresit potencial mezi e verejne produktin. Ne kete faze vellimi i shitjes eshte ivogel dhe kerkesa eshte j oelastike per kah c;:mimi.

Sektori i marketingut me teper i koncentron ptrpjekjet e tij ne promovimine produktit te· ri, sesa ne formimin e c;:mimit per te, por aplikimi i modelit tethjeshte te formimit te s:mimeve sygjeron se rnarzha e vertete duhet te caliohet(vendoset) mbi shpenzimet margjinale, n~se qellirrii eshte qe te arrihet profitimaksimal.

Faza e dyte e PLe eshte f£lZ2. e rritjes, leur bleresit behen me tevetedUshem ,;per produktin dhe shitja rritet shpejt. Meqenese konkurrentetgjithashtu kane pasur mjaft kohe te hyjne ne treg, kerkesa do te behet meelastike per kah s:mimi, duke nenkuptuar se c;:mimi optimal perfshine: marmeme te vogel ndaj shpenzirneve .

. Faza e, trete eshte faza e pjekurise, kur rritja e shitjes filIon te bieeventualisht ne zero. Konsumatoret jane mire te inforrnuar per produktin dhekane pasur pervoje ne shfrytezirnin e tij, dhe konkurrentet kane pervoje neprodhimin e substituteve duke shpier deri te rritja e elasticitetit te kerkeses d.h.ene zvogelimin e rnetutjeshem te marzhes nderrnjet ymimit dhe shpenzimeve

•• 1 . - ..margjmale~ --- -._.-

Faza e katert dhe e fundit eshte faza e renies. Kjo faze vie nga ndryshimi ishijeve apo nevojave te konsurnatoreve, nga rritja e kOilJ.lcurrences apo ngaprogresi tekrlOlogjik. Ne kete faze, vel.limi i shitjes bie, konkurrenca ne mes tefirmav"e bartese eshte e ashper cihe b~rkesa eshte shume elastike ndaj ymimit

-----duke shpene keshtu gjer te marma shume e ngushte ne mes te shpenzimeye dhe ------. --s:rnimit. Eshte e rnundshme te identifikohet nje marredhenie relativisht ethjeshte ndermjet fazave te ciklit jetesor te produktit (PLC) dhe nivelit optimalte <;:mimit, qe te dy keta te lidhur me rritjen graduale te elasticitetit te kerkesesndaj kohes. Sidoqofte· dobisbmeria teorike racionale dhe ajo prakrike ekonceptit te cikli t j etesor te produkti t jane terne e diskutimeve me te thelia ...

Ne nivelin teorik eshte e mundshme te sigurohet nje arsyetirn perlakoren eciklit jetesor te produktit ne forme te shkronjes S si nje konsekuence (rrjedhe)logjike e menyres ne te eilen inovacionet jane shpemdare perriles nje gnirn~ullishfrytezuesish potencial dhe disa studime empirike kane gjetur fakte per tembeshtetur hipotez~n per disa kategori produktesh. Nga ana tjeter hulurntues

-- .---fjere-:k:ane -io.enti1iKlia{-PLC =--fe~fe ciiaLK-ane-foffrlashum-e-te~n-dryshm-e-duke---~--·------~----bere per vete konceptin e gj eneralitetit, i cili eshte supozuar te jete si fuqi e tU emadhe.

Gjersa zhvillimi i nje produkti permes fazave tendryshme te cildit jetesorprezentohet si nje rezultat i paevitueshem i forcave jashte kontrollit te finnes,

. ~". ".:

eshte e qarte sc disa faktore, si 2j·eresia e vemendies te konsumatoreve apo~ .J ~

hyrja e firrnave konkurrente ne treg jane me se pak.u pjeserisht te varJ.ra ngaaksionet e-vek ilrmes, si~ eshteshpenziITi i S3j per promocioo dhe v~ndirni i·saj qe te vendose s;mirne per odalimin e hyrjeve.

?vlund te jete e mundshme pernje firme qe ~e ndryshoje zhvillimi i ciklitjetesor te produktitpermes ak5il)r1~'>e L~ saj, duke pershkruar keshhl pa ndonjefare vlere ndonje recepT te biizuarIle pa~vitueshmerine e kaIimit prej nje faze ne

. '. '-.,' " .-. - .

tjetren.

Ne nivelin praktik, ekzistojne· nje mori probiemesh. Forma dhekohezgjatja e PLC mund te nderroj;~ ne mase te madhe nga niveli iagregimit nere ciIin ajo eshte aplikuar, keshtu qt cikl.i jetesor i nje k2.tegorie te gjereproduktesh do te jete ne pergjithesi me i gjate se sa ai i nje produl'i:i individual.Ekziston nje rrezik real qe nese menagjeret jane te bindur ne elnistencen eciklit jetesor, atehere ata mllDd te veprojne sipas asaj bindjeje ashtu qe firma t'jreduktoje profitet dhe njekohesisht te vertetoje besimin (bindjen) e gabueshemte menagjere\/e ne dobishrnerine e PLC si mjet parashikues. Per shembull, nese .shit jet e nje produkti jane n-irur per nje kohe, besuesit ne hipotezen e.PLCdo tepresin nje zvogelirn t~ shitjeve kur te au-inet pjekuria, ne te eilen pike at::. do Iezvogelojne nivelin e. promociorlit d~e te reklames per produktin dhe me sigurido te-u1ir~Trrllmi~·~ tij me bindje Se keto j2.ne veprimet e duhufa p~r pwduktin;i cili eshte fie fazen e pjekurise dht: eshte duke rene_ Sidogone, k:eto akSloile nevetvente mund te shpiejne ne plOIE:sirn:n -::3upozimit. Zbritja e ;;:mirnit mund te:!.yite shD32:imin n2:3. kor.J<:urremec dhe reduk!:irni ne lJromocion do te nrishe .- - - . , r-

ioj2.Jitetin e blen~sit dhe do t'j ndr/shoj2: percept:imet e bleresit per prodLlktin.. .!'. .

-------.- -- - - Si--YezUlTar-nJe -pr6duk[~- i ciJi -cio--ceo bsnre--uluii-OLii- Tt(Tepte -p·r·ofite~--te- - ..

shendosha per vite me radhe, 5111<:onDe renie, jo per shJ::ak_te konsekueIlcave tendryshimeve reale ne rrethine, por per arsye se marresit e vendimeve kan~nasur besim te gabueshern ne biDotezen e cikEt ietesor te vIodukLitt"' ._ 1 -.L

!

II

. I---.------- -QaS]i--e-pa-re-eshte -e--nJofiu-i-sl-str-8teifCe-i:-undj es. -N~-k-;t§-~~;t,--finn;:-·-.-----------jcakton fillimisht nje c;::mim te lane per prociuktin, duke e shitur ate me kuj des . Inje grupi te zgjedhur te shfrytezuar, te eiIet jane te gatshem te paguajne atec;::mim te [aILe. Kilr produkti teviz n~per fazat e ciklit jetesor te tij, s;m.imi mu;]ci.

Formimi ifmiIIleve per prodllktet e reja

Kontributin me te madh rreth kesaj s:esh~eje e ka dhene Dean (1950), i cili .beri ·dallirnin ne mes te dy 5trategjive themelore per fonnllnin e c;::rnirneve perproduktet e reja.

_... c;.': .

.. -: .. :- .. ;.. '" ..

Vendi!Tlet mbi fo-rIDlmin e <;:mime\e 23

te ulet gradualisht, se kerkesa behet me elastike perderisa marLha (kufiri) nem~_s,te ymimit dhe shpenzimeve eshte shume e vogeL

Strategj ia alternative quhet stra tegj ia e penetrimit. Kj 0 perfshin caktimine ymimit te ulet ne fillim, pef te nddtuar shpejt nje treg relativisht te giere,

Komentues te ndryshem ne mesin e te cileve Dean dhe Kotler kaneidentifikuar kushtet te c,iIm percaktojne zgjedhjen ne mes te strat~gjivealternative, Strategjia e tundjes preferohet kur ka bleres te mjaftueshem tegatshem te paguajne c;:mimin e larte, kur kerkesa, eshte joelastike ndaj ymimit,kUT c;mimi i larte nuk do te terheqe hyrje te shpejta. Penetrimi- (strategjia epenetrimit) rekomandohet kur kerkesa eshte elastike ndaj ymimit, kur firmat ereja mund te hyjne shpejt nese terheqen nga c;:mimi i Iarte dhe kur ekzistojneperparesi te shpenzimeve gjate operimit ne vellime me te larta te autputit.

Mund te diskutohet se kjo analize e zgjedhjes ndeiInjet tundjes dhepenetrimit s'eshte gje tjeter, pos nje ritheksim naiv i modelit 0 themelor teformimit te <;mimeve, i cili parasheh «mim te larte kur kerkesa eshte joelastike(tundja) dhe «mirn te ulet kur kerkesa eshte elastike (penetrimi). Ne anen tjeter,diskutimi per zgjedhjen ndermjet dy qasjeve Ie vend per paraqitjen evleresimeve me ,te n~erlikuara, Ne rastin e tundjes, shpesh eshte diskutuar senese _ekzisto.D 0 pasiguri e madhe per nivelin e kerkeses dhe bleresit janearmiqesore ndaj ngritjes se <;:mimeve, atehere nje politike e Tille do te kete njeperparesi shtuese ne ate se caktimi i nj e <;:mimi fillestar te larte eshte menyre esigurte per te testuar tregun. Nese kjo do te jete shume e larte, <;:mimi mund teulet po. shkaktuar reaksione te kunderta (arrrliqesore) nga bleresiL Do te ishteshume me veshtire te niset me «mim te ulet dhe ai te orvatet te rritet me vone.

__ .. -----:-__ . ...---;: --:_... . "___ _ .. -- _._"---------.--.-------." 7-,---, --.---...-------_.-

Po ashtu eshte diskutuar se kur tregu perinban grupe te identifikues}:l..lIle tebleresve me elasticitet Ie ndryshem te kerkeses, politika e tundj es siguron nj e.mjet, permes te cilit firma mund te ushtroje diskriminimin ne kohe.

Nese disa grope te bleresve jane te gatshem te paguajne <;mim me te l&rtene menyre qe te fitoje produktin me heret se sa do te jete e mundshme, tetabelohen «mimet ne kohe; ashtu qe segmentet, te cilat jane pergatitur tepaguajne ymimin me te larte sherbehen me se pari dbe <;mimet pastaj ulengradualisht ne menyre qe te sjelle grupet e bleresve me elasticitet progresivishtme .te larte ne trego

Analiza teorike e prezentuar ketu 0 sygjeron se politika e tundjes se<;:mimeve ka nje pjese °te madhe per t u pasur neKonsiderim, dukr-qeTIekonsistente me modelin themelor te caktimit (formimit) te ymimeve, me rritjenprogresive ne vleren e elasticitetit Ie kerkeses gjate ciklit jetesor te produktitdhe me shfiytezimin e mundesive profitabile per diskriminirnin e c;:rnimeve. Nete vertete, ekzistojne fakte se fi'rmat ne nje numer industrishe, duke perfshire

- _." ".:""._ _"_',.::" .. '_ -! '",' '.-

-. -' .- "'_. ~" .

.24 Eko~J.ornike rne[}2~\he[i2Je

edhe ate farmacemike e pranoj ne keu:: qasje. Sidoqofte, kushtet nen te cilatpreferohet peneuirni mbizoLron· ne dis;} rrethana dhe faktet· nuk vertetojnembesiltetje Ui1ii/~EJlcper pikp2mjd konvencionale ne lidhje me prolltabilite~ine ~mimeve te 1ar-tafillestare, i ndjekur nga nje progranlieduktinJesh. Dorward-isqaron zbulimin e Simonsit· per elisa mallera te konsumit·. se elasticiteti i~mimeve eshte i larte ne fazat e hershme te PIC, duke<renene faz~n\;pjekurise .e duke u rritur perseri ne fazen e renies. ... ... . .

. .. ,,... .:~.... "::,:. ...._ .. :.. , ..

Nje sherr: bull i rUle ne:lkupton nje P;)titike te ~mJr.neve Ellestare Ie uleta. tendjekL1I nga n-itja e c;mimeve dhe te ndjekur nga· ngritja e serishme ne fazat efundit te ciklit jetesor te produktit.

Ieuland-i dhe Dolan-i modeluan nje llojllojshmeri rrethanash te ndryshmedhe zbu1uan se shtigjet e <:;:mimev8 optimale mund te ndryshojne De mast temadhe, nga strategjite e tundjes konvencionale gjer te politika e ~mlmevefillestare te uleta te ndjekur nga rritja e vazhdueshme e ymimeve_

Eshte e qarte se zgjidhja e strategjise per formimin e ymimeve behetyeshtje rnjaft komplekse kur merren parasysh shqyrtimet dinamike.

11 ... ---_ustrlill. ~ ( .

E7 " '" 7L 3-/1<;7['~~"'z/- . . .J'- .- ·d l .Jast.1cztet.l 1 yI711meVe ODe CJ.i\~ljetesor 1man{eS se pro IV:tlt

Amore Ie ndrvshern kane clhene hipoteza oe kane te heine me ndryshir:r..eL.•• . _ l . _

te cibt ngjajne ne eiasticitetin ~mimor Ie khKeses per produktin gjale cikJit Ie. . ~----. -____;_------ -- -------- - ------ - - ----tij jetesOf.-------·--·--··-·--··-·---

fvfickwitz-i dhe Kotler-i kane sugjeruar se elasticiteti rritet gjate tri fazavete para (paraqitja, rritja dhe pjekuria), por bie ne fazen e katen (renia), gjersa?arsons-i duhet te kete vertetuar S8 e!asliciteti hie me kohe, por eshte me i laEene fazen e pjekurise.

Simon-i ve ne dukje se pergjate ketyre anaLizave ekziston nje shka.lIe ekonfuzionit per ate nese ciklet j etesore ne iJale u referohen produkteve apomaikave_

Per ta tejkaluar k~ konfuzion,Simon-i jep nje analize empirike te ciklitjetesor te markes. Pika nisese (fil1estare) shIrihet ne te dhenat per 4J marka~}.<-2~8 ~prej te cilave jane medikamente larmaceutike dhe j 5 detergjente. U zhvilluapastaj nje model statistikor, duke marre formen e pergjithshme:

..'..-;."

... ; ....... '.":, ..:.:'-: .' .

Vc:ndimet mbi formimin e <;:mimeVe 25

'A 'B 'C 'Uq i,l' . i,{, i,t' i.l' i,I ,

.:. :

kll:

q i,,: = numri i artikujve te shiturA ;,{= cfektetjashte ~mimitB i.i = ndiklmi i 'c;:mimit vetjak ne shitjeC i,1 = pergjegja.e ?hitjes ndaj dallimeve ne

. "ymiroe '~a~rmj~t markave" \ > '\ '~',:',:..:'. .. Uii=.·gabimi

,,:_'~'.

Jane zhvilluar ~kuacione te ndryshme per te prezentuar secilen prej A, Bdhe C efekteve, duke dhene 20-25 ekuacione te ndryshme vleresuese. Secilanga keto i eshte pershtatur seciles marke, duke dhene 5DOOregresione per tellogaritUr. Ekuacionet, te cilat kane dhene pershtatjet me te mira u zgjodhen mepastaj per fuinterpretuar. Shqynimi, i ketyr~ e~aci.onev:e tregon se elementi ic;:mimit vetjak Bi,t nuk ishte vendimtar per ndonje produkt, por elementi Ai,l] icili perfaqeson ngeIjen prapa (vonesen) dhe elementi Cu qe tregon se efektetkompetitive te 'c;:mimeve ishin shume mire te perfaqesuara. Duke vleresuarekuacionet e regresionit, vierat aktuale per c;:mimet dhe sasite ishin futur per te .llogaritur vleren e elasticitetit dhe normen e tij te rritjes per sec-ilen marke. Kjo

.solli deri·te-nje-rium~r i zbulimeve. '

Per sa i perket vlerave te elasticitetit u sollen dy konkluiione kryesore:- Separi, siy do te mund te pritej, markat farmaceutike shfaqen kerkese me shumejoelastike sesa detergjentet Se dyti ishte nje shembull. i qarte ne vlerat e'elasticitetit neper fazat e ndryshrne te ciklit jetesor, sic;::~shte treguar ne

_______g.iagramiQ.~mep-osbt~-ill, sh_ih_Jig._9__ . .~!_.:._. -,_~--:-~.,:_ __~.:_ . _ _._ ---.---,-c-,-----.

:-

Elasticiteti

-.-.;:. -, ::: :."_ ..

, ·_l

Koha

Fig. 9

'.,." _-,:

\\

Nga. fig_ 9 ela3l1citeti btt: 5uk~csivtsht nga fazat e paraqitjes TIe fazen erri~jes dhe te p_iekuris~, por P2,SW_j !Titet perseri ne fazen e renies_

..

Rezulwtd qe k?~ne Ie be_ju~ rn,;; snernJullin e rrit:jes st: _cic_sticiletii: pergji:ltfazave te fldry-shme k ciklit jei2sor ishin po aSDm unifonne per te gjitha nJ2rkaLGjaIe fazes se rri0es, ela:::ficiTcti binte, gjersa gjate fazes se renies, elasticiteti·ITltej_ Per faZeD e p}ek:~rise rezult3tet ishin me pak te qarta: eiasticiteti per disarparka rrjtej e per te tjeral biri-te_ SidoqQt1e, edhe pse shenja e nonnes se rritjes.·s~-e~?Lsticiteti~ oclrysh0r;_te nga 'TI8rk2. -ne iTJ('_rk~ ne f2z~ne pjekutise, madhesia etij ishte pen~:iithesisht me e \-ogel Se sa ne fazen e rritjes apote renies_

RezultRtet e Simon-it kane implikaclone per strategjine optimale tefODnimit te c;mimeve per t'Ll .praKLtkuar pergj ate ciklit j etesor te markes_ Neseelasticiteti eshte relativlsht i lark gjate fizes se parc_qitjes cihe te rritjes,' ateheret;mimi i fitimit optimal ne keto [aza eShIe i uiet, duke treguar nje strategji te"penetrimit" per formimin e ~mimeve te m2,rkave te reja_ Ivleqenese elasticitetibie ne fazen e pjekur1se, atehed:~ fitimi do te rritet ne ate faze duke rene perserine fazen e renies, kur elastlciteri perseri IT1Iet.

. , ,. (.

~ ~,l_:Cr;r ~" f£ 'r:-C_1-JL!O"JJ0 ,-CJ!i/~( ,,(;f- ·7/2.e&-_,_[i,/f-sn'C/Tb-l1' ;' 09~S-GS AJ/J/r7, ~ :1}?J)i41~ ,

---:--ZMS71 t/'(i-77 ----1ft"'! u-j-- ~6J2t:e"5£-5-·{)?6~;:-o£+7~/6U~::';·-~)fl~;;il:;;·f;j-J\ S Srf- ,_CvUI/jlc!lc;- ..

--..&~/-/iJIZ/ ;' T)!_t-~T""s- J::;;:;V HI iZ--67LP c/j . I· ,

~ Sfij)~!Z~i -G v't-b-I9U iV_4YT )t- \~Z7LtJe:h!/~ -1i~~~/ .I ?/2c?ftl/P/1T .

'C- ',//?t> raJbJ1/ er j1lG/u6{o J?-c.~ #~/~6- . fJzo~!f1//lij~ i5{;~krjfd;t t 1f/111U/d-e-bj/c_ /}17tf2- ~(h)vIJ!/7)ui/-

4#~r.;f=~(Lj2LLLOiii?£j2_ 1J400P-L$~~~ 2-< d,!)!! ;If- ~}1~11j c_ Y/lf1 7Jj)c t- ?--'E;f-;;'

~ J11t511-F !fJ-£' tV X:/h/r.) 5.17141/)J G 7Z:' 4)2J,;q1/2-1/}' ". .• t--. ~ Pe t: 0'$<:;

".', ... "

'.-

1IiI

II)

. ·1':.:.•..":'; ...:... :

. , f!

:.....',.:... '...... "~ .. ".