ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi

SEMPOZYUMU (31 EKİM-2 KASIM 2014 ERZURUM)

-TEBLİGLER-

EDİTÖR PROF.DR. ÖMER KARA

ERZURUM - 2015

• ~.~M+ M M M O -~-- ------- ------- O-------- ------------- +----~- M -~-M --- --------M -----------------~- --------------------------- O-

Feyzullah Efendi'nin Amcazadesi ve Damadı:

Dede Mehmed Efendi

Yrd.Doç.Dr. Reyhan KELEŞ Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi

~-----------------------------..... ............. -... ...... ------------------------ ------------------- -------------- -·-- ............. ---------------------··-----_:!

Giriş

Dede Mehmed Efendi'nin Şeyhillislam Feyzullah Efendi ile olan ilişkisi

Dede Mehmed Efendi'nin hayatına geçmeden önce "Erıurumlu Şeyhillislam Seyyid Feyzullah Efendi"yi andığuruz bu sempoıyumda onun Feyzullah Efendi ile olan yakınlığı üzerinde duralım: Kaynaklarda Dede Mehmed Efendi için Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin amcazadesi, damadı ve bacanağı olduğuna dair kayıtlara rastlanmıştır. Bu üç bilginin güvenilirliği üzerinde durmak gerekirse;

1- Dede Mehmed Efendi, Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin amcaoğlu mudur?

Bu bilgi Feyzullah Efendi'nin kendi kalemi ile yazdığı otobiyografısinden hareketle Fahri Ç. Derin tarafından hazırlanan şecerede yer almaktadır1:

ŞeyhCüneyd

ı Sultan Ahmed

! 1"1 ~Y.-eu-·yu_d_din_. _Ef_eruu_ · ---.! 1.-H- abi- .-b M- ehmed- ---,1

A ~Şe-yk_M_ehmed----,j 1.--Şe-yh_M_us_tafa_--.

ı ı 1 FeyzuDah Erendi ı 1 Dede Mehmed Efendi ]

İlgili makale için bkz. Fahri Ç. Derin, ''Şeyhiilislam FeyzuUah Efendi'nin Nesebi Haklanda Bir Risaıe'; İs­tanbul Oniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. X, sy. 14 (1959), s. 97-104.

206 • Feyzullah Efendi'nin Amcazadesi ve Damadı: Dede Mehmed Efendi f Yrd.D<x;.Dr. Reyhan KELEŞ

Verilen bu bilgiye göre Dede Mehmed Efendi, Feyzullah Efendi'nin amcaoğludur.

2- Dede Mehmed Efendi, Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin damadı mıdır?

Feyzullah Efendi'nin otobiyografisinde yer alan bilgilere göre farklı hanımlarından toplam altı kızı vardır. Bunlardan Arnine (Emine) 10 Aralık 1678'te, Aişe 18 Ekim 168l'de, Zübeyde 1 Nisan 1690öa, Saliha 27 Mayıs 1690'da, Safiye 29 Temmuz 1691 öe ve Fatıma 12 Kasım 1696 tarihinde doğmuştur.2 Feyzullah Efendi'nin bildiğimiz dört damadı vardır, bunlardan Mirzazade Şeyh Mehmed Efendi'nin Aişe ile Köprülüzade Abdullah Paşa'nın da Zübeyde ile evlendiği bilinmektedir. Diğer iki damadı Dede Mehmed Efendi ve es-Seyyid Mahmud Efendi'nin3 Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin kızlarından hangisi ile evli olduklan bilinmemektedir. Kaynaklarda geçtiği şekliyle Dede Mehrned Efendi, Feyzullah Efendi'nin ikinci defa Şeyhülislamlığa getirildiği tarihte Feyzullah Efendi'nin kızı(?) ile evlenmiş ve ona damat olmuştur.4

3- Dede Mehmed Efendi, Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin bacanağı mıdır?

Yaptığımız araştırmalar neticesinde Silahdar Mehmed Ağa (ö. 1139/1726-27)5 ile Fındıkb İsmet Efendi (ö. 1322/1904)6'nin verdiği bu bilgiyi ispat edecek bir belgeye rastlayamadık. Dede Mehmed Efendi ile Feyzullah Efendi'nin birbirine hacanak olabilmeleri için iki kız kardeş ile evli olmaları gerekir. Bu durumu şekil üzerinde anlatmak gerekirse;

Dede Mehmed Efendi'nin kız .____:.:ka=r:..::d=i~E:::m:..:.::etü:.::'::.''.:...l-.::Ce:::::b::::b:::ar::_____J A.. 1 V Anı Mehmed Efendi J

1 Feyzullah Efendi ı · ~ 1 Aişe ı 1 Meryem ı 1 taf 1 · - · Mus a Efendi

Feyzullah Efendi

2 Ahmet 1iirek ve F. Çetin Derin, "Feyzullah Efendi'nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi (II)'; istanbul Vniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 24 (1970), İstanbul, s. 90-91.

3 Geniş bilgi için bkz. İsmail Katgı, Osmanlı Devleti'nde Öldürülen Şeyhülisldmlar, Y'ıiksek Lisans Tezi, danışman: Murat Çelikdemir, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gaziantep 2011, s. 248-252.

4 Katgı, a.g.t., s. 250.

5 Silahdar Mehmed Ağa eserinde Dede Mebmed Efendi için Feyıullah Efendi'nin bacanağı ifadesine yer vermiş ve ismini de Ahmed olarak zikretıniştir. Bkz. Silahdar Fındıklı Mehmed Ağa, Nusretndme, sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu, cilt II, fasikül: II, Milli Eğitim Basırnevi, İstanbull969. s. 201.

6 Fındıklı İsmet Efendi eserinde Dede Mehıned Efendi'nin Yani Efendi'ye damad olduğunu yazmaktadır. Bkz. Fındıklı İsmet Efendi, Şakaik-i Nu'mdniye ve Zeyilleri: TekmiletüŞ.Şaktlikfi Hakk-ı Ehli'I-Hakdik, haz. Abdülkadir özcan, Çağrı Yay., İstanbul 1989, V. 80.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 207

Tabloda da görüldüğü gibi Dede Mehmed Efendi'nin kız kardeşi olan Emetü'l­Cebbar Vani Mehmed Efendi ile evli dir? Bu evlilikten Aişe ve Meryem isimli iki kızları olmuştur.8 Kaynaklara göre kızlardan Aişe Şeyhillislam Feyzullah Efendi ile, Meryem ise Vani Efendi'nin öğrencisi Mustafa Efendi ile9 ve daha sonra yine Şeyhülislam Feyzullah Efendi ile evlenmiştir. 10 Dede Mehmed Efendi'nin bu kızlar la evli olduğuna dair bilgi olmamakla birlikte böyle bir evlilik de d4ıen caiz gözükmemektir. Çünkü Varu Efendi'nin kızları Dede Mehmed Efendi'nin yeğenleridir. Burada şöyle bir soru akla gelebilir: Vani Efendi'nin başka hanımından kızlan olamaz mı? Vani Mehmed Efendi üzerine Bursa'da düzenlenen sempozyumda Mefail Hızlı'nın Bursa Şer'iye Sicillerinden elde ettiği bilgilere göre Vani Efendi'nin hayatı boyunca farklı milletiere mensup yedi cariyesinin olduğundan bahsedilmiştir. Bu çalışmada Vani Efendi'nin Hatice, Ümmühani, Rukiyye ve Hafsa isinıli dört kızının olduğu da zikredilmiştir. 11

Verilen bu bilgilere göre Dede Mehmed Efendi'nirı Feyzullah Efendi ile hacanak olabilmesi için, Vani Efendi'nirı diğer cariyelerinden doğan kızlarından birisi ile evli olması gerekir. Böyle bir bilgi Vani Efendi ile ilgili tespit edebildiğimiz kaynaklarda12

· ne yazık ki yer almamaktadır. Dolayısıyla Feyzullah Efendi ile Dede Mehmed Efendi'nin birbirine bacanak olma durumlan ihtimalden öteye gidememiştir.

7 Bu bilgi Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin kendi kalemiyle yazdığı otobiyografisinde şöyle yer almaktadır: "üstad, şeyh Mehrned el-Vani ile aramda sıhriyet dolayısıyla bir akrabalık vardı. Bu akrabalık şu şekilde teessüs etti. O, birtakım bilgileri tahsil etmiş ve devrin kitaplarını okumuş olmakla tedris ile uğraşmak arzusu ile bizim yanımıza Erzunun'a geldi. Arncam Şeyh Mustafa onu gördü, bilgisi ve halinden dolayı beğendi. Kızı ile evlendirerek ona bir ikametgah hazırladı, geçimin.i temin etti ve işlerini her bakınıdan yola koydu:' Bkz. Ahmet Türek ve F. Çetin Derin, "Feyzullah Efendi'nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi (I)': İstanbul Vniversitesi Edebiyat Fakültesi 1arih Dergisi, sy. 23 (1969), İstanbul, s. 212.

8 Aişe ve Meryem, Emetü'l-Cebbar ile Vani Efendi'nin kızlarıdır. Bu bilgi Uşşakizade'nin Tarih'inde şu şekilde geçmektedir: "Şeyhülislam es-Seyyid Peyzullah Efendi'nin kayın valideleri ve Naklbilleşraf olan mahdumları Pethullah Efendi'nin ecddeleri ve Rumili Kadiaskeri olan Dede es-Seyyid Mehemmed Efendi'nin hemşireleri merhum-ı cennet-aşiyan Sultfm Melımed Han hazretleri vait.i olan eş-Şeyh Varu Mehemmed Efendi hazretlerinin halileleri olansalihave takiyye ve banu-yı ahiret Emetü'l-Cebbar nam hatun intikal-i dar-ı ahiret itmekle ... " Verilen bu bilgiye göre önce Aişe ile ve daha sonra Meryem ile evlenecek olan Peyzullah Efendi'nin kayın validesi Emetü'l-Cebbar<iır. Bkz. Uşşakizade es-Seyyid İbrahim Hasib Efendi, Osmanlı Jimiye Teşkil/ltı lçin Mühim Bir Kaynak: Uşşllkizıide Tarihi I, haz. Raşit Giindoğdu, ÇamJıca Yay., İstanbul2005, s. 534.

9 Erdoğan Pazarbaşı, Vllni Mehmed Efendi ve Arllisü'l-Kurlın, Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yay., Van 1997, s. 43-44.

10 Ahmet Türek ve F. Çetin Derin, "FeyzuUah Efendi'nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi (I)'; s. 215-216.

ll Genjş bilgi için bkz. Mefail Hızlı, "Varu Mehmed Efendi, Ailesi, Yakuıları ve Medresesi Hakkında Yeni Bilgiler ve Belgeler': Ulusal Van/ Mehmed Efendi Sernpozyumu, 7-8 Kasını 2009, Emin Yay., Bursa 2011, s. 26.

12 İlgili yayuılar için bkz. Pazarbaşı, a.g.e.; a. mlf., "Vani Mehmed Efendi'nin Hayatı ve Eserleri'; Erciyes Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 4 (1991), Kayseri, s. 361-370; a. mlf., "Vani Mehmed Efendi, Hayab ve Eserleri': Vıtni Mehmed Efendi Kongresi, (17 Mart 1998), Erdyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay, Kayseri 1998, s. 5-30; a. mlf., "Melımed Efendi, Vanl': DİA, Ankara 2003, XXVIII, 458-459; Şefaettin Severcan, "Vani Mehrned Efendi Dönemi'nin Siyasi ve Kültürel Zemini'; Vıinl Mehmed Efendi Kongresi, (17 Mart 1998), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1998, s. 1-4; İsmet Parınaksızoğlu, "Mehmed Efendi, Vani-zade': Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Arıkara 1974, XXIII, 407-408; Mehmet Yalar, Münşellt, Van/ Mehmed Efendi'nin Kaleminden, Osmangazi Belediyesi [Yay.], Bursa 2008; Ulusal Vani Mehmed Efendi Sempozyunıu, 7-8 Kasım 2009, Kes­tel-Bursa, Bildiriler, editör: Mehmet Yalar ve Celil Kiraz, Emin Yay., Bursa 2011.

208 • Feyzultah Efendi'nin Amcaıadesi ve Damadı: Dede Mehmed Efendi f Yrd.Doç.Dr. Reyhon KELEŞ

Dede Mehmed Efendi'nin Hayatı

Tam adı Mehmed b. Mustafa b. Habib el-Erzurumi13 olan Mehmed Efendi'nin bir kaynakta ismi Ahmed14 olarak geçmekle birlikte kendisi daha çok Pir Mehmed Dede ismiyle şöhret bulmuştur. Ayrıca Bağdildi (ö. 1920)'nin, Hediyyetü'l-'Arifin, Zirikli (ö. 1976)'nin, el-A'l&m ve Kehhale (ö. 1987)'nin Mu'cemü'l-Mü'ellifin adlı eserlerinde Dede Efendi'nin ismi Ebü'l-Mekarim Zeynüddin Mehmed Efendi ismiyle de zikredilmiştir. İsminde geçen ErzurUıni rusbesinden Erzurumlu olduğu anlaşılınakla beraber Van'da15

doğduğuna dair bilgiler olduğu gibi ömrünün bir kısmını Bursa'da geçirip burada vefat ettiğinden olacak ki bazı kaynaklarda Bursevi/Bursalı olarak da bilinmektedir. Bursalı Mehmed Tahir (ö. 1925) de "Dede Mehmed. Bursevi" başlığına yer verdiği Osmanlı Müellifleri'nde onun esasen Erzurumlu olduğunu belirtmiştir.16

Hicri 1050, miladi 1640 yılında doğan Dede Mehmed Efendi'nin17 verilen bilgilere göre meşhur Mevlana Celaleddin-i RUıni (ö. 672/1273)'nin sohbet şeyhi olan Şems-i Tebrizi (ö. 645/1247) ahfadından18 olduğu anlaşılmaktadır. Babasının adı Mustafa, dedesinin adı Habib ve babaannesinin adı Hayrünnisadır.

Memleketin ileri gelen alimlerinden ilim tahsil eden Dede Mehmed Efendi'nin19

İstanbul'a ne zaman geldiği bilinmemekle beraber Köprülüzade FazılAhmed Paşa (ö. 1087/1676)'nın sadrazamlığı zamanında yani 1661-1676 yılları arasında bir vakitte İstanbul'da olduğu bilinmektedir. Yani Mehmed Efendi (ö. 1096/1685) ile birlikte İstanbul'a davet edilen Dede Mehmed Efendi burada Valide Sultan Camii'ne müderris olmuştur.20 İstanbul'da Mimar Sinan, Merdümiye, Hasodabaşı, Hüsrev Kethüda, Minkarizade, Mihrimah, Salın-ı Sernan ve Süleymaniye medreselerinde müderrislil< yapan Dede Mehmed Efendi Sultan Ahmed (ö. 1106/169S)'in müderrisi iken 1105-1106/1694'te Edirne kadılığı payesiyle Galata mevleviyyetine21 (müderrislikten sonra gelen ilmiye sınıfı, mollalık) getirilmjştir. Dede Mehmed Efendi'nin hızlı yükselişi de bu tarihten sonra başlayacaktır; zira amcaıadesi Feyzullah Efendi 1695'te sekiz yıl kalacağı Şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Dede Mehmed Efendi, Feyzullah

13 İsmail Paşa el-Bağdadi, Hediyyetü'l-'Arifin, Esmaü'l-Müellifin veAsarü'l-Musannıftn, İstanbul1955, II, 321; Zirikli, el-If/am, Beyrut 1984, VII, 100; Ömer Rıza Kehhale, Mucemü'l-Müellifin Terılcimu Musannifi'l­Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut 1957, IX, 298-299.

14 Bkz. Silahdar Melımed Ağa, a.g.e., s. 201.

ıs İsmet, a.g.e., 80.

16 Bkz. Bursalı Mehıned Tahir, Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed RemZı Akyürek Miftahu'l-Kütüb ve Esiimi-i Müellifin Fihristi, Bizim Büro Basunevi, Ankara 2009, I, 307-308.

17 İsmet, a.g.e., s. 80.

18 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osman! Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniyye, haz. Mustafa Keskin, v. dğr., Sebil Yay., İstanbull997, IV/I, 271.

19 İsmet, a.g.e., s. 80.

20 İsmet, a.g.e., s. 80.

21 Cevat İzgi, "Dede Mehıned Efendi': DlA, İstanbul1994, IX, 80.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 209

Efendiöen mülazım olduğu ve onun ikinci defa Şeyhülislamlığa getirildiği bu tarihte Musile-i Süleymaniye müderrisi iken Feyztıllah Efendi'nin kızı ile evlenmiş ve böylece Şeyhülislam damadı da olmuştur.22 ı 112/1700 yılında Anadolu Kazaskerliği payesiyle İstanbul Kadısı olan Dede Mehmed Efendi iki yıl bu görevde kaldıktart sonra azledilmiştir.23 Paşmakcızade es-Seyyid Ali Efendi (ö. 1123/ı?ll)'nin Zilhicce ll 13/Mayıs ı 702'de24 Rumeli Kazaskerliğin den aziedilmesi ile ı ll 4 yılının Muharrem'inde/Mayıs 1702'de Rumeli Kazaskeri olmuşttır.25

Dede Mehmed Efendi'nin kısa sürede sadr-ı Rum'a getirilmesi devrio ulemasınca.

hoş karşılanmamıştır. Bu durum Zübde-i Vekayiat'da şöyle ifade bulmuştur: "Ve arnmi­zadesi olup Sultan Ahmed müderrisi olan 'Dede Efendi' dimekle meşhur Seyyid Mehemmed Efendi ibtidaen Galata'ya Kadı,. badehu iki sene İstanbul Kazasında Seccade­nişin-i mahfil-i şer-i mübfn eyledikden sonra, Sadr-ı Rum'a teşrif itdirilmekle, hatır-ı ulemayı gam-gln eyledi:'26 o dönemin halet-i ruhiyesini ortaya koyan şu şiirde de ulemcinın yolunun gittikçe bozulduğu ve cühelanın elini devlete ulaştırdığı şöyle nazmedilmiştir:

Gittikçe bozulmakda tariki ulemanın İrmekde eli devlete kavm-i cühelanın27

Devrio uleması başlangıçta sessiz kalır olup bitene. Ancak Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin beşer, onar yaşındaki evlatlarını çeşitli makamlara getirmesi neticesinde bu sessizlik bozulur. KaramanlıKarnı (ö. 952/1545)'nin,

Gü/e gUş itdiremez bülbül anınçün inler Varak-ı mihr-i veftıyı kim okur kim dinler

fehvasınca "Her şeyin bir zamanı var diyenler"28 için artık vakit gelir ve Temmuz ı 703'te Edirne Vak'ası patlak verir.

Kısa bir süre Sadr-ı Rumöa kalan Dede Mehmed Efendi Temmuz ı703'te zuhur eden Edirne Vak'ası ile 13 Rebiu'l-ahir ı 115/26 Ağustos ı 703'te görevinden

22 Katgı, a.g.t., s. 250.

23 Mü'minude Seyyid Ahmed Hasib Efendi, Ravzatü'l-Kübera, Tahlil ve Metin, haz. Mesut Aydıner, Tıirk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2003, s. 39; Defterdar Sarı Mehmed Paşa, a.g.e., s. 785. Dede Mehmed Efendi'nin İstanbul Kad.ılı~a getirildiği tarihi U~de lll O Zilkıılılie olarak belirtmiştir. Bkz. Uşşakizade es-Seyyid İbraJıim Hasib Efendi, Osmanlı flmiye Teşklldtı lçin Mühim Bir Kaynak: Uşşiiklzade Tarihi II. haz. Raşit Gündoğdu, Çamlıca Yay., istanbul 2005, s. 770. ·

24 Bkz. Mehmed Süre~, a.g.e., lll, 616; Uşşlliude, a.g.e., I, 492.

25 Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiat Tahlil ve Metin (1066-111611656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Tıirk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995, s. n8. Ayrıca bkz. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 3. baskı, c. TV, Tiirk Tarih Kurumu Basunevi, Ankara 1982, s. 16.

26 Defterdar San Mehmed Paşa, a.g.e., s. 785.

27 Mü'minıAde, a.g.e., s. 37.

28 Mü'mio~de, a.g.e., s. 40.

210 • Feyzullah Efendi'nin Amcaıadesi ve Damadı: Oede Mehmed Efendi 1 Yrd.Doç.Dr. Reyhon KELEŞ

azlecWrniştir.29 istanbulöa isyanı başlatan asiler Edirne'de bulunan Padişah'a bir mahzar yazarlar. Bu yazıda "Şevketlü Padişahımız, Efendimiz. Şeyhülislam Feyzullah Efendi bir müfsid kişidir. Onunla görülecek davamız vardır. Nakibüleşraf ile Rumeli Kazaskeri Dede Efendi ile de görülecek davalarımız vardır. Her üçünün derhal İstanbula gönderilmesini dileriz. Şevketlü Efendimiz. Padişahsız bir İstanbul, çok öksüz durumdadır. Kulların padişahlarının yüzüne hasrettir. Derhallstanbula gelesiz. Ve illa geceleri dahi evlerine gitmeyen on binlerce kişi, padişahlarını almak üzre Edirne'ye gelrneğe kararlı dır." yazılıdır.30 Mahzardan anlaşıldığı üzere Dede Mehmed Efendi için de artık güzel günler bitmiştir. Bir zamanlar akrabalık bağları ile yüksek makamlara erişen Dede Mehmed Efendi yine aynı akrabalık bağlarından ötürü bu kez zulmetle karşı karşıya gelmiştir.

Seyyid Feyzullah Efendi başta olmak üzere içlerinde Dede Mehmed Efendi'nin de bulunduğu zevat Erzurum taraflarına azlınet ettirilmek üzere Edirne yakınlarında bulunan Sabuncu karyesine sürgün edilmişlerdir.31 Bu sürgün Şeyhülislam Feyzullah Efendi için örnrün sonu, Dede Mehmed Efendi için de yeni sürgünlerin başlangıcı olmuştur.

Dede Mehmed Efendi'nin Edirne Vak'asından sonra aziedilmesi üzerine Osman-zade Efendi ( ö. ı 136/ ı 724) şu tarihi düşmüştür:

Tarih nefy olunca geldi bir Kadı didi tarihini Dedeyi fınldak gibi dörıderdiya ehl-i tar1k32

Ermeni asıllı, Balatlı Georg'un Edirne Vak'asını anlattığı yazısında Dede Mehmed Efendi firar etmiş33, ancak yakalanarak İstanbul'a götürülmüş ve Yedikule zindanına hapsedilrniştir. 34 Yedikuleöeki bu esaretin ardından 3 Eylül1703'te katledilen Feyzullah Efendi'nin, çocukları ve ona tabi olanlarla birlikte Dede Mehmed Efendi de ı Receb ı ı ıS/10 Kasım ı 703'te35 Kıbrıs'a sürülmüş, geride bıraktıkları mülkleri satılmış, eşyaları da müzayede yoluyla elden çıkarılmıştır.36 Bu durum meşhur Osmanlı vak•anüvisi Raşid Mehmed Efendi (ö. 1148/1735)'nin Tarih'inde şu şekilde ifade edilmiştir: "Yedikule zindanında mahbtıs olan Sadr-ı Rumaarı ma'zul es-Seyyid Mehmed Dede Efendi ve Sadr-ı Anadolu'dan ma'zul es-Seyyid Mustafa Efendi ve Bursa'dan ma'zul es-Seyyid Ahmed Efendi ve Şehzade hacası es-Seyyid İbrahim Efendi ve Müjtf-i Şehld'in kethüdası Süleyman

29 Uşşakizade, a.g.e.,ll, 71 O; Mehmed Süreyya, a.g:e., s. 271.

30 Katgı, a.g.t., s. 353.

31 Müstakimzade Süleyman Saadeddin, Devhatü'l-Meşayih mea Zeyl, istanbul, s. 75; Defterdar Sarı Mehmed Paşa, a.g.e., s. 796.

32 Uşşakizade, a.g.e., ll, 620.

33 Hrend D. Andreasyan, "Balaılı Georg'a Göre Edirne Yakası'; !stanbul Oniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. Xl, sy. 15 (1960), İstanbul, s. 63.

34 Uzunçarşılı, a.g.e., s. 40, 1. dipnot

35 Uşşakizade, a.g.e., ll, 682.

36 Defterdar Sarı Mehmed Paşa, a.g.e., s. 823.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiO FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 211

Ağa ve telhiscisi Belenli Mehmed Ağa ve onun Kethüdası Semercizade Ahmed Ağa Kıbrıs ceziresinde vaki' Magosa'ya nefy ve tesyir olundu. "37

Dede Mehmed Efendi ve F~yzullah Efendi'nin oğullarının Magosa<ia38 ne kadar kaldıkları hususunda kaynaklarda farklı tarihler yer almaktadır. Mü'minzade (ö. 1166/1752-53), Ravzatü'l-Kübera'da bu süreyi be,ş yıP9olarak verirken İsmet (ö. 1322/1904), TekmiletüŞ-Şakaik adlı eserinde on altl yıl sonra yani 1131/1719<ia40

Magosa'dan Bursa'ya geldiğini söylemektedir. Dede Mehmed Efendi ve yanındakiler Sultan III. Ahmed ( ö. 11 49/1736) zamanında yayınlanan fermanla Bursa'da oturmalan şartıyla serbest bırakılarak aileleri ile beraber Bursa'ya gelmişlerdir. 41

El erişmez serner-i vaslma ey nahl-i murad Bekleriz sayeni bir gün düşer inşaallah Ruzgarın bu kadar cevrini gördük ya Rab Umarız bu dahi bir gün geçer inşaallah

şiirinde de ifade edildiği gibi artlk devran döner ve 1703'te başlayan sürgün hayatı 33 sene sonra 1730 yılında Sultan Mahmud'un (ö. 1168/1754) tahta çıkışıyla sona erer. Bursa<ia kendisine Çelebi Sultan Mehmed Han Medresesi ihsan buyrulan Dede Mehmed Efendi42 davet edildiği İstanbul'a "Bir iki gün ömr içinde cay-i mesken istemem" mefhumu gereği gelmek istemez.43 Sene ı 730 ve Dede Mehmed Efendi 90 yaşındadır. Sultaniye Medresesi'nden emekli olmayı ni yaz eder Padişah'tan ve 94 yaşında ı ı 47/1734 yılında vefat eder. Mezarı Bursa'da Oruç Bey karyesindeki türbededir, ancak türbe 1792 yılında yanmıştır.44

Pür-nCır ide Huda-yı Teala mezarını45

Eserleri

Kaynaklarda alim ve fazıl46 bir kişiliği olduğu söylenen Dede Mehmed Efendi'nin yine kaynaklara geçmiş yedi eserinden bahsedilmektedir. Bu eserlerden birinin yaptığımız araştırmalar neticesinde Dede Mehmed Efendi'ye ait olmadığı anlaşılmış ve kaynaklara girmemiş bir eseri de tarafımızca tespit edilmiştir. Şimdi bu eserleri kısaca tanı talım:

37 Raşid Mehmed Efendi, Tarih, Matbaa-i Amire, İstanbuJ 1282, III, 93.

38 Bkz. Resim 1.

39 Bkz. Mü'rninz3de, a.g.e., s. 123.

40 Bkz. İsmet, a.g.e., s. 81.

41 Tahir Sevinç, 1703 Edirne Yakası, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Behset Karaca, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2004, s. 115.

42 Mehmed Süreyya, a.g.e., s. 271.

43 Mü'minzade, a.g.e., s. 126.

44 Mehmed Süreyya, a.g.e., s. 271.

45 Mü'rninz3de, a.g.e., s. 126.

46 Mehmed Süreyya, a.g.e., s. 271; İzgi, a.g.m., s. 80.

212 • Feyzullah Efendi'nin Amcazadesi ve Damadı: De de Me h med Efendi 1 Yrd. Doç. Dr. Reyhan KELEŞ

1- el-Midhatü'l-Kübra mine'l-Kela.mi'l-Kadiın fi Hakkı Seyydina Muhammed el-Mustafa47: Eser Dede Mehmed Efendi'nin el-Vesiletü'l-Uzma fi Şemaili'l-Mustafa ismindeki diğer eseriyle birlikte 1301 tarihinde Mısıröa Bulak matbaasınd.a basılmıştır.48

Dede Mehmed Efendi Arapça kaleme aldığı bu eseri 1086/1675 yılında yazmıştır. Eserin mukaddimesinde Kur'an-ı Kerim'i inceleyerek Hz. Peygamber'in faziletleriyle ilgili ayetleri topladığından bahsetmektedir.49

Eserin tespit edebildiğimiz kadarıyla iki yazma nüshası vardır. Bunlardan ilki Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Camii koleksiyonu, nr. 333'te, mü.stensih Hasan Ali tarafından 1136/1 722'de istinsah edilen yazma eserdir. Diğeri de aynı kütüphanenin Haraççıoğlu koleksiyonu, nr. 180<ie müstensih Muhammed b. Ali b. Hacı Ebu Bekir'in 1138/1 724'te istinsah ettiği yazma eserdir.

2- en-Nüshatü'l-Kübra fi Viladeti Hayri'l-Vera50: Dede Mehmed Efendi'nin İstanbul Kadılığı ve Rumeli Kazaskerliği zamanında yazmaya başladığı bu eserde önce Hz. Peygamber'in methini konu alan ayetler yazılmış ve esere en-Nüshatü'l-Kübra fi Viladeti Hayri'l-Vera adı verilmiştir. Türkçe olarak yazdığı bu eseri Magosa'da sürgünde iken Arapça'ya çeviren ve ona birtakım menalap ve şernail bilgileri ekleyen Dede Mehmed Efendi bu kez eserine Kitab-ı Şernail fi Hakkı Hayri'I-Evahir ve'l-Evail adını vermiştir.51 Bu eser Mevlidü'n-Nebt er-Rauf olarak da bilinmektedir ki eserde mevlid hakkında genel bilgiler, Hz. Peygamber'in doğumu, geleneksel konuları seeili nesir halinde anlatılmıştır. 52

Dede Mevlidi olarak da tanınan eserin53 Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3218 ve nr. 3449'da iki; İstanbul Murat Molla Kütüphanesi nr. 527 ve nr. 1446'da iki; Milli Kütüphane nr. 2430/3 ve nr. 4847'de iki, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi nr. 3953/3'te (vr. 2lb-82b) bir ve Mısır Milli Kütüphane nr. 148<ie (vr. 246-264) bir yazma nüshası tespit edilmiştir.

3- el-Vesiletü'l-Uzma fi Şemaili'l-Mustafa54: Bu eser Dede Mehmed Efendi'nin Kitab-ı Şernail fi Hakkı Hayri'I-Evahir ve'l-Evail adını verdiği eserin genişletilm iş halidir. Müellifbu eserine ahirette günahlarının affına, Peygamber'in şefaatine vesile olmasına imkan vereceğini düşünüp çeşitli ilaveler yapmış ve oluşan yeni eserine de el-Vesiletü'l-

47 el-Bağdadi, a.g.e., s. 321.

48 Bursalı Mehmed Tahir, a.g.e., 307.

49 İzgi, a.g.m., s. 80-81.

50 el-Bağdadl, a.g.e., s. 321.

Sl Geniş bilgi için bkz. İbrahim Bayraktar, "Erturumlu Dede Mehmed Efendi ve el-Vesiletü'l· Uzma Adlı Eseri~ Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu, 26-28 Haziran 2006, Atatürk Üniversitesi llahiyat Fakültesi Yay., Erzurum 2007, II, s. 193· ı 96.

52 Selam.i Bakırcı, Mevlid, Doğuşu ve Gelişimi, Akademik Araştırmalar Yay., fstanbul2003, s. 94.

53 Hasan Aksoy, "Mevlid: Türk Edebiyatı': DlA,lstanbul 2004, XXIX, 483.

54 el-Bağdadi, a.g.e., s. 321.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 213

Uzma fi Şemaili'l-Mustafa adını vermiştir. Bu eser bir fatiha (giriş), bir basire (derirı bakış), üç bab (bölüm), bir hatime (sonuç) ve bir tezyilden (ek) oluşmaktadır.55

Eser el-Midhatü'l-Kübra ile beraber 130l'de Bulak'ta, Tabersi'ye ait Melqlrimü'l­Ahlak adlı eserin hamişirıde İ311'de Kahireöe ve müstakil olarak da 133l'de Haydarabadua yayımlanmıştır.56 Eserin Türkiye'de tespit edebildiğimiz bir yazma nüshası 1197 (1 782) istirısah tarihi ile Süleymaniye KÜtüphanesi Aşirefendi Koleksiyonu nr. 434/3'te (vr. 18b-73b) kayıtlıdır.

4- Şerhu RisMeti'l-Kıyas57: Zirikll'nirı Dede Mehmed Efendi'ye ait olduğunu söylediği bu eser Mantık sahasında Arapça58 kaleme alınmış olup, esere ulaşılamamıştır.

5- el-Vasfü'l-Mahmud fi Menakibi'I-Aba ve'l-Cüdud59: Bursalı Mehmed Tahir eser hakkında şöyle malumat vermektedir: "Vasfü'l-Mahmud fi Menakibi'I-Aba ve'l­Cüdud ismindeki eserinde silsile-i nesebini ta'dad ederek Şemseddtn-i Tebrlzi HazretZerine peyveste olduğunu zikrediyor:'60 ifadelerden de anlaşıldığı gibi Dede Mehmed Efendi bu eserinde kendi silsilesi hakkında bilgi vermiş ve silsilesinin Şems-i Tebrizi'ye ulaştığını söylemiştir. Bu eser Dede Mehmed Efendi ile ilgili karşımıza çıkan soru işaretlerini giderecek bir eser olmakla birlikte ne yazık ki eserirı izine rastlayamadık.

6- Alıkam-ı Müfide61 : Fındıklı İsmet Efendi'nin Dede Mehmed Efendi'ye ait olduğunu söylediği bu esere de ulaşılamamıştır.

7- el-Cennetü'l-Muaccele li't-Taifeti'l-Mübeccele: Tarafımızca tespit edilen bu eser62 kaynaklarda geçmemekle birlikte İstanbul Millet Kütüphanesi Feyzullah Efendi Koleksiyonunda nr. 1430'da kayıtlıdır. Toplam 171 varak olan eser Arapça kaleme alınmış, bir makale (giriş), üç maksad (bölüm) ve bir hatimeden (sonuç) oluşmaktadır. Müellifımiz Magosa'da sürgünde iken yanında bulunan tek kitap olarak zikrettiği Fahreddin Ali Safi (ö. 939/1532) tarafından te'lif edilen Reşehdt63 adlı ve Nakşibendi şeyhlerinirı hayat hikayelerini konu edinen eserirı Muhammed Şerif el-Abbasi tarafından yapılan Türkçe tercümesini mütalaa ederken şimdiye kadar bu konuda Arapça bir eser yazılmadığını düşünerek alanında Arapça olarak ilk eser olmak üzere bu kitabı kaleme aldığını söylemiştir. Magosaöa sürgünde iken bu eseri telif ettiği anlaşılan Dede Mehmed Efendi eserirı makale kısmında Nakşibendi şeyhleri hakkında

55 Bayraktar, a.g.m., s. 193-194; Ayrıca bkz. M. Y~ar Kan demir, "Şemrur: DiA, İstanbul 201 O, XXXVlTI, 499.

56 İzgi, a.g.m., s. 81; Kandemir, a.g.m., 499.

57 Zirikli. a.g.e., s. 100. Ayrıca bkz. Resim ı ve Resim 2.

58 İıgi, a.g.m., s. 8!.

59 Zirikli, a.g.e., s. 100; el-Bağdadi, a.g.e., s. 321; Bursalı Mehıned Tahir, a.g.e., s. 308.

60 Bursalı Mehmed Tahir, a.g.e., s. 308.

61 lsmet, a.g.e., s. sı. 62 Bkz. Resim 4 ve Resim S.

63 Bkz. Necdet 1bsun, "R~hat': DİA, İstanbul2008, XXXV, 8-9.

214 • Feyzullah Efendi'nin Amcazadesi ve Damadı: Oede Mehmed Efendi 1 Yrd.Ooç.Or. Reyharı KELE$

bilgi vermiş; birinci maksad da, Hac e Ubeydullah et-Taşkenti ( ö. 895/1490 )'nin64 babası,

dedeleri, akrabaları, doğum tarihi, çocukluğunda meydana gelen acayip olaylar, ahlaJa, yaşayışı ve görüştüğü şeyhlerden bahsetmiş; ikinci maksadda, Reşehat sahibi Fahreddin Ali Safi'nin et-Taşkenti'den bizzat duyduğu hikaye, letaif ve rivayetlere yer vermiş; üçüncü maksadda, et-Taşkenti'nin garip ve harikulade halleri ile ilgili olarak Fahreddin Ali Safi'nin güvenilir kişilerden duyduklarını yazmış ve son olarak hcltirnede et­Taşkenti'nin vefatma yer vermiştir.65

Bu eserleri dışında Dede Mehıned Efendi'ye ait olan Üsdü's-Sera fi Sahabeti Hayri'/-Vera isimli bir eserden daha bahsedebiliriz. Dede Mehmed Efendi el-Cennetü'l­Muaccele adlı eserinin ınukaddimesinde Hz. Peygamber'in sahabelerine dair olan ve başında Hz. Peygamber ve Kur'an-ı Kerim'de ismi geçen diğer peygamberlerle ilgili bilgilerin bulunduğu bu eseri kaleme aldığını, ancak tamamJayamadığını ifade eder.66

Risale fı's-Siyaseti'ş-Şeriyye: İzgi'nin Risale fi's-SiyasetiŞ-Şeriyye; el-Bağdadi ve Zirikliae Kitabu's-Siyase ve'l-Ahkam olarak Dede Mehmed Efendi'ye atfettikJeri bu eser aslında asırlarca Osmanlı Kanunnamelerine yön veren şeri esaslan derleyen, XVI. yüzyıl Osmanlı Hukukçusu Kara Dede veya Dede Cöngi Efendi adıyla meşhur Kemalüddin İbrah1m b. Bahşi (ö. 975/1567)air.67 Bu karışıkJıkTtirkiyekütüphanelerindekikayıtlara da yansımış olacak ki eserin müellifi bazı kütüphanelerde Pir Mehmed Dede Efendi68,

bazılannda ise Dede Cöngi Efendi69 olarak belirtilmiştir. Ancak kütüphanelerden getirttiğimiz yazma nüshalar hep aynı esere işaret etmektedir. Bazı kütüphaneterin kaynak olarak gösterdiği Keşfü'z-Zununaa eserin sahibi olarak Dede Efendi'0 yazmakta ve eserin temmet kaydında Dede Efendi Burusevi ifadesi yer almaktadır. Kanaatimize göre karışıklık de bu bilgilerden kaynaklan mıştır. Dolayısıyla Risale fi's-SiyasetiŞ-Şeriyye veya diğer adıyla Kitabu's-Siyase ve'l-Ahkam adlı eserin ınüellifi Dede Mehmed Efendi değil, Dede Cöngi:'dir.

64 Bkz. Necdet Tosun, «Ubeydullah Ahrar': D1A,1stanbul 2012, XLII. 19-20.

65 Dede Mehmed Efendi, el-Cennetü'l-Muaccele li-Letaifeti'l-Mübecale,İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 1430, s. 2b-3a.

66 Dede Meluned Efendi, a.g.e., s. 2a-2b.

67 Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukt 11ıh/illeri: lV. Kitap Kaııunf Devri Kanunnameleri I. Kısım: Merkezi ve Umumi Kanunııtlmeler, Fey Vakfı Yay., İstanbul 1992, s. 122-212. Ayrıca bkz. a. mlf., "Dede Cöngi'; DlA, 1stanbull994, IX, 76-77.

68 Bkz. İstanbul Millet Kütüphanesi nr. 4343/6; Köpriilü Yazma Eser Kütüphanesi nr. 62/2; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi nr. 338/27 ve nr. 3465/39.

69 Bkz. Ankara Milli Kütüphane nr. 18069/6; İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, nr. 20/3; Nuru­osmaniye Yazma Eser Kütüphanesi nr. 4982/1; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi nr. 203/2 ve nr. 109/3; İs­tanbul Millet Kütüphanesi nr. 4371/6; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi nr. 3079/l.

70 Bkz. !Qtib Çelebi, Keifii'z-Zunı'lıı, haz. M. Şerefettin Yalıkaya ve Kilisli Rifat Bilge, Milli E~itim Basımevi, İstanbul ı 971, I, 873.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiO FEVZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 21 S

Sonuç

Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin amcazadesi ve aynı zamanda damadı olan Dede Mehmed Efendi'nin hayatını ve eserlerini tanıtmaya çalıştığımız bu tebliğ~e sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki uzuiı ömrü ne zor fakat bir o kadar da bereketli bir yaşam sığdıran Dede Mehmed Efendi'nin eserlerinden de anlaşılacağı üzere alim ve fazıl bir zat olduğu aşikardır. Eserlerinin çoğunu Hz. Peygamber'e ayırdığı anlaşılan Dede Mehmed Efendi'nin kabri pür-nılr, taksiratı affola.

Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlil/eri: N. Kitap Kanuni Devri Kanunnameleri I. Kısım: Merkezi ve Umu111f Kanunnameler, I-IX, Fey Vakfı Yay., İstanbul 1992.

__ _, "Dede Cöngi': DİA, İstanbul 1994, IX, 76-77.

Aksoy, Hasan, "Mevlid: Türk Edebiyatı': DİA, İstanbul 2004, XXIX, 482-484.

Andreasyan, Hrend D., "Balatlı Georg'a Göre Edirne Yakası': İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. XI, sy. ıs (1960), İstanbul, s. 47-64.

el-Bağdadi, İsmail Paşa, Hediyyetü'l-FllArifln, Esmaü'l-Müellifin ve Asarü'l­Musannıfin, I-II, İstanbul 1955.

Bakırcı, Selami, Mevlid, Doğuşu ve Gelişimi, Akademik Araştırmalar Yay., İstanbul 2003.

Bayraktar, İbrahim, "Erzurum! u De de Mehmed Efendi ve el-Vesiletü'l-Uzma Adlı Eseri': Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu, 26-28 Haziran 2006, Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yay., Erzurum 2007, II, s. 191-197.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzf Akyürek Miftahu'l-Kütüb veEsami-i Müellifin Fihristi, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2009.

Dede Mehmed Efendi, el-Cennetü'l-Muaccele li't-Taifeti'l-Mübeccele, İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 1430, vr. 171.

Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiat: Tahlil ve Metin (1 066-1116/1656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.

Derin, Fahri Ç., "Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin Nesebi Hakkında Bir Risale': İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. X, sy. 14 (1959), s. 97-104.

Fındıklı İsmet Efendi, Şakaik-i Nu'maniye ve Zeyilleri: Tekmiletü'ş-Şakaik fi Hakk-ı Ehli'l-Hakitik, I-V, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbull989.

216 • Feyzullah Efendi'nin Amcaıadesi ve Damadı: Dede Mehmed Efendi j Yrd.Doç.Dr. Reyhan KELCŞ

Hızlı, Mefail, "Varu Mehmed Efendi, Ailesi, Yakınları ve Medresesi Hakkında Yeni Bilgiler ve Belgeler': Ulusal Vani Mehmed Efendi Sempozyumu, 7-8 Kasım 2009, Emin Yay., Bursa 2011, s. 17-29.

İzgi, Cevat, "Dede Mehmed Efendi': DİA, İstanbul1994, IX, 80-81.

Kandemir, M. Yaşar, "Şemail': DİA, İstanbul2010, XXXVIII, 497-500.

Katgı, İsmail, Osmanlı Devleti'nde Öldürülen Şeyhülislamlar, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Murat Çelikdemir, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep 20 ll.

Katib Çelebi, Keşfü'z-ZunCm, I-II, haz. M. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul1971.

Kehhale, Ömer Rıza, Mılkemü'l-Mü'ellifln Teracimu Musannifi'l-Kütübi'l-Arabiyye, I-IX, Beyrut 1957.

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniyye, I- V, haz. Mustafa Keskin, v. dğr., Sebil Yay., İstanbul 1997.

Mü'minzade Seyyid Ahmed Hasib Efendi, Ravzatü'l-Kübera, Tahlil ve Metin, haz. Mesut Aydıner, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2003.

Müstakimzade Süleyman Sadeddin, Devhatü'l-Meşayih mea Zeyl, İstanbul.

Parmaksızoğlu, İsmet, "Mehmed Efendi, Vant-zade': Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1974, XXIII, 407-408.

Pazarbaşı, Erdoğan, "Vani Mehmed Efendi'nin Hayatı ve Eserleri': Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 4 (1991), Kayseri, s. 361-370.

___ _ , Vani Mehmed Efendi ve Araisü'l-Kur'tın, Kültür ve Sosyal işler Müdürlüğü Yay., Van 1997.

____ , "Vani Mehmed Efendi, Hayatı ve Eserleri': Vanf Mehmed Efendi Kongresi, (17 Mart 1998), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1998, s. 5-30.

__ __, "Mehmed Efendi, Vani': DİA, Ankara 2003, XXVIII, 458-459.

Raşid Mehmed Efendi, 1arih, I-V, Matbaa-i Amire, İstanbul1282.

Severcan, Şefaettin, ''Vant Mehmed Efendi Dönemi'nin Siyasi ·ve Kültürel Zemini': Vani Mehmed Efendi Kongresi, (17 Mart 1998), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1998, s. 1-4.

Sevinç, Tahir, 1703 Edirne Vakası, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Behset Karaca, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2004.

ERZURUM LU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 217

Silahdar Fındıklı Mehmed Ağa, Nusretname, sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu, cilt: Il, fasikül: Il, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969.

Tosun, Necdet, "Reşehat': DİA, İstanbul2008, XXXV, 8-9.

___ , "Ubeydullah Ahrar': DİA, İstanbul2012, XLII, 19-20.

Türek, Ahmet ve Derin, F. Çetin, "Feyzullah Efendi'nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi (I)': !stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 23 (1969), İstanbul, 204-218.

___ _, "Feyzullah Efendi'nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi (II)': !stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 24 (1970), İstanbUl, s. 69-92.

Ulusal Vani Mehmed Efendi Sempozyumu, 7-8 Kasım 2009, Kestel-Bursa, Bildiriler, editör: Mehmet Yalar ve Celil Kiraz, Emin Yay., Bursa 2011.

Uşşilizade es-Seyyid İbrahim Hasib Efendi, Osmanlı flmiye Teşkilatı !çin Mühim Bir Kaynak: Uşşakizade Tarihi I, haz. Raşit Gündoğdu, Çamlıca Yay., İstanbul2005.

_ __ _, Osmanlı İlmiye Teşkilatı !çin Mühim Bir Kaynak: Uşşakizade Tarihi II, haz. Raşit Gündoğdu, Çarnlıca Yay., İstanbul2005.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, 3. baskı, c. IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1982.

Yalar, Mehmet, Münşeat, Vanl Mehmed Efendi'nin Kaleminden, Osmangazi Belediyesi [Yay.], Bursa 2008.

Zirikli, el-A'lam, I-VIII., Beyrut 1984.

218 • Feyzullah Efendi'nin Amcazadesi ve Damadı: Dede Mehmed Efendi 1 Yrd. Doç. Dr. Reyhon KEL.EŞ

Resim I. el-Cennetü'l-Meaccele li't-Taifeti'l-Mübeccele, İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 1430, lb-2a.

Resim 2. el-Cennetü'l-Meaccele li't-Taifeti'l-Mübeccele, İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 1430, 17lb.