Moralna svest

Moralna svest predstavlja veoma važnu opštu pokretačku snagu

čoveka i dolazi do izražaja u veoma velikom broju aktivnosti i delatnosti ljudi.

Ona je u isto vreme i najizrazitiji rezultat procesa socijalizacije.

Društvene moralne norme značajno utiču na ponašanje ljudi. Pod

njihovim uticajem oni izgrađuju vlastiti moralni sistem i razvijaju kao

određene moralne principe koji postaju regulator njihovih ocena, reagovanja

i akcija.

Čovjek je tokom svog života podložan različitim uticajima. Pokušava

se uticati na njegov način mišljenja, osećanja i delovanja. Takođe, svaki

pojedinac tokom socijalne interakcije pokušava delovati na druge kako bi

njihovo mišljenje, osjećanje i ponašanje prilagodio svom.

Zajednički život te međusobna zavisnost ljudi dovodi do niza socijalnih

procesa koji određuju sadržaj, oblik i način djelovanja pojedinaca i grupe u

društvenim procesima. Konformnost s grupama, normama, saradnja među

pripadnicima grupe i odgovornost za zajedničke ciljeve osnovni su rezultat

socijalne interakcije. Ti oblici interakcije su esencijalni za društvenu

egzistenciju, svako društvo teži da ih institucionalizuje kao kulturne

vrijednosti i da kroz proces socijalizacije formira pojedinca koji je u osnovi

konformist, kooperativan i socijalno odgovoran. Svaki pojedinac živi u

društvu u okviru zajedničke kulture, konformira se s osnovnim ulogama

kulture i društva.

Postojanje društva podrazumijeva minimalni stupanj društvene

integracije i određen stupanj konformizma prema društvenim normama.

Pojedinac se često nalazi u konfliktnoj situaciji zadržavanja vlastitog

osjećaja identiteta dok istovremeno se od njega očekuje da popusti željama

drugih, povlađujući normama i standardima. Neslaganje s društvenom

1

zajednicom izlaže pojedinca sankcijama (u rasponu od izopćenja do

zatvora), dok neuspjeh postizanja i održavanja osjećaja identiteta može

dovesti do niskog samopoštovanja i samopouzdanja ili u krajnjim

slučajevima do apatije i depresije.

Osoba može svjesno ili nesvjesno prihvatiti društveni utjecaj, ili mu se

nerado popustiti ili mu se opirati.

Rukovođenje

Rukovođenje reč kojom se označava složen proces koji uključuje

kontrolisanje radnih grupa, sektora i na kraju cijele radne organizacije. A

motivi za rukovođenje su različiti: dominantnost, autoritarnost, koji su često

prisutni u našoj sredini. Spoljašnji stimulansi su visoke plate i materijalne

privilegije. To je ujedno i izazov. Ali po njujorškom nedeljniku Business Week

da bi jedan menadžer bio uspešan rukovodilac mora biti izuzetno

komunikativan, otvoren za saradnju, pohvale i kritike i spreman za uspeh i

neuspjeh svojih saradnika.

Pristupi rukovođenju daju odgovor na pitanje zašto su neki rukovodioci

uspešni a zašto neki nisu. Razlikuju se tri pristupa rukovođenju: pristup sa

stanovišta ličnosti, bihevioralni pristup i situacioni pristup. Pristup sa

stanovišta ličnosti se odnosi na izučavanje specifičnih osobina ličnosti vođe.

Bihevioralni pristup polazi od toga da vođu ne čine njegove lične

osobine, već određeni oblici ponašanja. Treći pristup nastoji da iznađe

određene kombinacije ponašanja vođe i tipova situacija koji bi mogli

rezultovati u uspešnom vođenju.

Pristup sa stanovišta ličnih osobina je stanovište koje se odnosi na

osobine koje poseduje uspešan rukovodilac a koje ne poseduje neuspešan

rukovodilac. Spiskove osobina uspešnih rukovodioca su sastavljali različiti

2

autori. To su: visoka inteligencija ali ne i previsoka, adaptivnost, agresivnost,

introvertnost, energičnost, prijatna spoljašnjost, visoko obrazovanje,

popularnost, adekvatno obrazovanje, specijalističko obrazovanje.

Stilovi rukovođenja su:

autokratsko

demokratsko i

liberalno

Autokratsko rukovođenje je rukovođenje zatvorenog tipa, postoji

komunikacija ali samo na relaciji rukovodilac-službenici ali ne i službenici-

rukovodilac što može vrlo loše da se odrazi na samu organizaciju grupe, da

izazove raspad radnog kolektiva. Autokratija ne dozvoljava slobodno

iskazivanje mišljenja a to je i više nego potrebno.. Neophodna su vrlo brza i

racionalna rešenja. Da bi se to postiglo rukovodilac mora da slobodu

iskazivanja ideja.

Demokratsko rukovođenje je rukovođenje kada rukovodilac ne donosi

odluke sam već se trudi da maksimalno uključi sve zaposlene. Demokratski

rukovodilac nastoji da smanji sve sukobe i zategnutosti i pokušava da

realizuje prihvatljive ideje svojih podređenih.

Liberalno rukovođenje ili odlučivanje putem individualnih sloboda.

Ovakvu vrstu rukovođenja karakteriše visok stepen slobode u odlučivanju

svih članova.

Česte razlike između autokratskog i demokratskog rukovođenja su te

što ovo prvo samo u početku daje dobre rezultate, sve dok ne dođe do

unutrašnjih sukoba, nemotivisanosti zaposlenih i njihove ravnodušnosti

prema uspesima i neuspesima radne organizacije. Dok kod demokratskog

rukovođenja u početku su manji rezultati nego kod prvog načina ali za kratki

period svi članovi organizacije nalaze kompromis, uz to su motivisani za rad.

Ali novija istraživanja pokazuju da su sva tri tipa primenjiva u različitim

3

situacijama, što znači da idealan rukovodilac ume da se podjednako služi sa

sva tri tipa. Takođe postoji drugi problem a to je tip grupe. Ukoliko grupu

čine visokoobrazovani i stručni članovi najprimerniji je liberalni tip. Za grupe

u kojima vlada nedisciplina i nedovoljan nivo obrazovanja članova

najpodesniji je autokratski tip. Utvrđeno je da demokratski stil rukovođenja

proizvodi najveći moral u grupi, najveće prijateljstvo i saradnju.

4

Moralna svest u rukovođenju

Razvoj moralne svesti u različitim zemljama ili regionima je pod

velikim uticajem uslova okruženja unutar koga se obavlja posao. Na primer

stvari regulisane zakonom u jednoj zemlji mogu biti ostavljene slobodi

odlučivanja poslovanju pojedinca u drugoj zemlji. Zakoni imaju, kao dodatak

mogućem moralnom imperativu, zahtev povinovanja, pretnje penalima i

kaznama (globama). Može se tvrditi da zakoni nisu ništa više nego stvar

povinovanja ¨tako da svrha zakona nije da natera ljude da vode računa o

etici u svom ponašanju već je njihova svrha manje ambiciozna: da prisile

ljude da se (ili ne) ponašaju na određene načine¨, koji su s vremena na

vreme određeni kao obavezni ili kriminogeni, odn. ¨Kao reakcije koje su

zakonski zabranjene i kažnjive¨ (Harvey 1944;33). Ne postoji garancija da su

dela koja se smatraju nezakonitim neophodno i etički pogrešna ili da su sve

nemoralne ili neetičke radnje nezakonite. U studiji o komparativnoj

internacionalnoj poslovnoj etici važno je ustanoviti da zakoni utvrđeni

vladama mogu preduhitriti potrebu da poslovanje ¨smisli¨ svoje sopstvene

etičke standarde u određenim oblastima. Ovakav jedan primer je američki

zakon o stranoj korupciji (FCPA).

Ovaj zakon obezbeđuje firmi ¨zakonske vodiče¨ koji mogu (ili ne) da

odgovaraju etičkim ¨vodičima¨ kompanije, te zamenjuje potrebu firme da

ustanovi odvojenu politiku po pitanju podmićivanja. Isti zakon se primenjuje i

u drugim oblastima i zemljama kao na primer u slučajevima iznajmljivanja i

očuvanja okoline, itd.

Ne samo da postoje razlike u pravima različitih zemalja Evrope, u

Japanu i SAD i drugim zemljama, već i razlike u ostalim faktorima okruženja

kao što su ekonomski sistemi, stepen nacionalizma, istorija i geografija

zemalja kao i religijska i filozofska tradicija. Zaista, postoji veliki broj knjiga

koje adresiraju svaki od ovih faktora unutar tih zemalja.

5

Postoje bitne razlike između primene moralnih normi u propagandnom

poslu na razvijenom tržištu sa izraženom konkurencijom i jasno postavljenim

pravilima tržišne igre i nerazvijenog tržišta sa različitim vidovima političkog i

privrednog monopola.

Moramo podsetiti i na zakonitost koja se kroz istoriju stalno potvrđuje -

ako je siguran u svoju snagu (fizičke prisile), jači će uvek učiniti prema

svojim interesima bez obzira na formalno postavljene moralne norme. Ovaj

zaključak upućuje da ukoliko ne postoje realne političke slobode (nezavisno

sudstvo i novinarstvo) sigurno je da ne može biti visokih moralnih principa ni

rukovođenju. Naša zemlja i siromašne istočne zemlje, koje tek izlaze iz

komunističke ere dobar su primer za to. Čista je utopija da se u uslovima

ekstremnog siromaštva i prelaska sa državno-dirigovane na tržišnu privredu

očekuje privredna praksa po visokim moralnim principima. Pokazalo se

bezbroj puta (u siromašnim zemljama) da oni koju su optuživali prethodnu

vlast za nemoral, ako bi slučajno i došli na vlast, za vrlo kratko vreme bi bili

isti ili gori od svojih prethodnika. Izgleda da tu deluje neki viši zakon za ljude

prilično nerazumljiv ili bar javno neprihvatljiv (vlast kao droga). Visoka

moralna načela imaju šansu tek u zemljama razvijene demokratije i

razvijenih institucija tržišne privrede.

U razvijenim zemljama moralni principi rukovođenja bar su približni

onom sto je proklamovano. Mada su etički principi trgovine uvek pod

znakom pitanja, pravni sistem visoko razvijenih zemalja prilagodio je neke

svoje uredbe i zakone ovom osetljivom polju delovanja. Slično je i sa

ekonomskom propagandom. Pokazalo se da je najvažnije da pravni sistem i

organizacija pravosuđa onemogući najveću opasnost za vlastito delovanje -

korumpiranost donosilaca pravnih odluka. Ovaj problem je rešen, sa jedne

strane visokim platama osetljivih radnih mesta (sudije, sefovi policije), a sa

druge strane vrhunskim sistemom višestrukih kontrola. Naravno i realna

6

sloboda javne reči (masmediji, novinarstvo) je bitan faktor dodatne kontrole

pravnog sistema.

Kod privredne propagande postoje dva vazna aspekta delovanja koji

moraju da budu podvrgnuti kontroli. Jedan aspekt govori o delovanju

privredne propagande, kao dela sistema javnog komuniciranja, a drugi o

delovanju na tržištu prema potrošačima i konkurenciji (problem lojalnosti).

Pravni sistem određuje niz sankcija za nelojalne oblike privredne

propagande. U principu, ograničenja su postavljena da bi se sprečile

moguće štete za društvo, konkurente i potrošače. Pored klasične pravne

regulative koja jasno nabraja šta nije dozvoljeno (vrsta proizvoda i usluga i

oblici propagiranja), za ekonomsku propagandu kao delatnost je

karakteristično da je uređena pravnim aktima tipa "kodeksa". Kodeks

privredne propagande uređuje oblast po principima dobrih poslovnih običaja

koji ističu pravednost i humanost odnosa među ljudima i poslovnim

subjektima. Kršenje odredaba Kodeksa obično se vrši neadekvatnom

propagandnom porukom (neistinite ili nedovoljne informacije koje korisnika

dovode u zabludu). Regulisanje pravne problematike u vezi sa vršenjem

propagandne prakse obično obavljaju tzv. Sudovi časti pri strukovnim

udruženjima iz oblasti marketinga i privredne propagande. U razvijenim

zemljama ovo funkcioniše izuzetno efikasno.

Kada je izgubljena moralna orijentacija u politici, kulturi i opštem

društvenom sistemu jasno je da učesnici u tržišnim dešavanjima imaju jaku

sklonost ka oponašanju opštih (ne)moralnih trendova.

Moral upravljanja predstavlja faktor uspešnijeg poslovanja preduzeća

u dugom roku. U radu se naglašava strategijski pristup etici upravljanja, kao

sastavnom delu organizacione kulture, involviranom u proces strategijskog

odlučivanja, zajedno sa različitim ekonomsko-finansijskim kriterijumima.

7

Judžin Stjuart, vođa Tima za pružanje pomoći u procesu stabilizacije i

pridruživanja EU, smatra da u svakoj zemlji rukovodilac u nekoj poslovnoj

zajednici ima cilj da ostvari što veći profit. Međutim, ukoliko se ide u pravcu

isključivog povećanja profita, može nastati niz negativnih posledica u

poslovanju, koje narušavaju konkurentnost na tržištu. Trebalo bi da Vlada

ima jasnu ulogu i ne dopusti da ovakvi uslovi na tržištu ne prevagnu.

Moralna svest u poslovanju razvija se na temelju pozitivnih primera u

poslovnoj praksi i njen je cilj da uspostavi ravnotežu između regulative i

legitimnog poslovanja preduzeća. Prekomerna regulativa može da ugrozi

poslovanje preduzeća, i u tom pravcu je neophodan socijalni dijalog Vlade i

rukovodilaca poslovnih zajednica, kroz rad na zajedničkom programu.

Takođe i velika deregulacija može negativno da utiče na rukovođenje i tu je

potrebno pronaći ravnotežu u partnerstvu Vlade i rukovodilaca poslovne

zajednice.

Pored stvaranja profita, rukovodilac kompanije mora imati društvenu i

socijalnu odgovornost prema okolini u kojoj radi i deluje, prema Vladi,

potrošačima i zaposlenima. Karakteristično je da u zemlje koje nemaju

tradiciju građanskog društva, rukovodioci stranih kompanija donose i dobru i

lošu praksu (utaja poreza, korupcija itd.). Potrebno je da same kompanije

donesu svoje etičke kodekse, jer se u oblasti korporativnog upravljanja

radikalno menja položaj akcionara uopšte, manjinskih posebno, unapređuje

kontrola uprave od strane vlasnika, informisanje vlasnika i odgovornost

uprave prema vlasnicima, državi, poveriocima i kupcima.

Od četiri nivoa psihosocijalnog morala kod nas je najviše zastupljen

najniži nivo – nivo psihocentričnosti, koji karakteriše amoralnost i

egocentročnost, gde cilj opravdava sredstvo. Treba poći postepeno ka

sledećem nivou društvene uređenosti, koji karakterišu tačnost, disciplina i

poštovanje procedure.

8

Osobe visokog statusa i moći ili mogu izvršiti uticaj na druge koristeći

te izvore kako bi svoje manjinsko mišljenje učinili mišljenjem većine.

Hollander pretpostavlja da je najveći problem osobe s manjinskim

mišljenjem kako steći status quo i pokazivanju kompetentnosti u općim

područjima odnosno ˝zaslugama za idiosinkratičnost˝. Što više zasluga

osoba na taj način stekne, grupa će joj tolerisati više devijantnih, izvornih i/ili

inovativnih ideja.

Homans je pokazao da se osobe visokog statusa u grupi najmanje

prilagođavaju sa grupnim normama s tim da grupa ne toleriše dugo ljude

visokog statusa ako devijantno mišljenje spriječi ostvarenje grupnog cilja.

Bez obzira na stil rukovođenja rukovodiocu su potrebne neke osobine da

bi uspješno obavljao svoj posao, odnosno zadatke koje sa sobom donosi:

planiranje, jasno postavljanje ciljeva, razvijanje radne strategije, podjela rada,

motivisanje članova, uspostavljanje i održavanje komunikacijskih kanala, moralna

svest, prenošenje znanja i iskustva na članove tima, odnosno njihova edukacija,

održavanje dobrih međuljudskih odnosa, rešavanje konfliktnih situacija i

predstavljanje grupe. U te osobine ubrajamo:

inteligenciju - od vođe se očekuje brzo i učinkovito rješavanje problema

za što je, nesumnjivo, potrebna viša razina inteligencije.

profesionalnu sposobnost u smislu stručnosti, iskustva i ekonomičnosti -

pažljivog raspolaganja sredstvima.

sposobnost dobrog planiranja.

komunikacijske vještine koje su izuzetno važne za jasno postavljanje

ciljeva i njihovo predstavljanje članovima tima, uspješno prevladavanje

konfliktnih situacija, davanja potpune i ispravne povratne informacije

članovima tima te aktivno slušanje.

fleksibilnost i otvorenost za prijedloge.

nesebičnost u podjeli informacija i znanja članovima tima.

ljubaznost, ali i čvrstinu, ukoliko to zahtijeva situacija.

9

dobar odnos s članovima skupine. Ukoliko među članovima tima i u

odnosu vođa-članovi vlada poštovanje i povjerenje, vođa je u povoljnijem

položaju, jer dobija veću podršku i ima veći utjecaj na tim.

zadržavanje distance - preveliko zbližavanje s pojedinim članovima tima

i zadiranje u privatnost nagriza autoritet.

sposobnost vođenja vlastitim primerom, odnosno pokazivanjem

pozitivnog ponašanja, na primer tačnosti, saradnje, iskrenosti,

otvorenosti, marljivosti.

odnos prema ljudima zavisno od njihovih sposobnosti. Ukoliko su članovi

tima obrazovani, ne trebaju im preterana i predetaljna objašnjenja, niti im

je potrebno objašnjavati rutinske poslove. Međutim, ukoliko se radi o

novom i (ili) teškom poslu, članove tima potrebno je detaljno uputiti.

odlučnost - vođa treba voditi svoju skupinu, ljudi to od njega i očekuju,

osobito u nejasnim ili kriznim situacijama.

izbjegavanje podele zadataka, odnosno naređenja za koje se unapred

može pretpostaviti da ne mogu ili neće biti obavljeni jer to narušava

autoritet vođe.

emocionalnu stabilnost i uspješno suočavanje sa stresnim situacijama.

zadržavanje nadzora nad situacijom. Ukoliko situaciju nadziremo,

donosićemo odluke čiji se ishod, kao i njihov uspeh može bolje

predvideti. Ipak, u nekim situacijama, na primjer gde posao predstavlja

veliki izazov ili je iznimno zanimljiv članovima tima, bolje je da stupanj

nadzora ne bude previsok.

održavanje discipline u timu. Cilj nije nametanje discipline izvan, nego

razvijanje samodiscipline kod članova skupine. Stoga treba izbjegavati

kazne i javne kritike, a umjesto toga nastojati pronaći uzroke problema i

riješiti ih. Ovo nipošto ne znači da po svaku cijenu treba izbegavati sve

vrste sankcija, nego da ih treba primenjivati vrlo pažljivo. Javne kritike

izazivaju osjećaj poniženosti te tako nagrizaju motivaciju, no i s

pohvalama treba biti oprezan, jer učestale i prenaglašene pohvale

10

upućene nekim članovima tima mogu dovesti do toga da se ostali

osećaju manje vrednim.

unutrašnju motivaciju – spoljni elementi poput plate ili društvenog

statusa mogu motivisati, ali takva je motivacija znatno slabija od

unutrašnje. Teško ćemo uspeti u bilo kojem poslu, ukoliko ga obavljamo

samo zbog plate ili ugleda, ako nas on istinski ne zanima i ne veseli, a

to, naravno, vredi i za rukovodeće poslove.

Važno je napomenuti da opšte primjenjivog i idealnog načina rukovođenja

nema, kao ni univerzalne moralne svesti, sve zavisi od same situacije. Prema

nekim autorima način rukovođenja ne može se lako promeniti jer umnogome

zavisi od osobina ličnosti rukovodioca. Da bi se postigao najbolji učinak, bolje je

postaviti rukovodioca koji odgovara situaciji u kojoj se nalazi grupa.

Stil ponašanja

Ako ne postoji status i moć, stil ponašanja manjine može uspešno

delovati na većinu. Moscovici i Nemeth (1974) su pretpostavili da članovi

manjine menjaju društvene norme svojim stilom ponašanja koji ima četiri

glavne komponente: doslednost, sigurnost u ispravnost ideja i mišljenja koje

predlažu, čini se da su objektivni i nepristrasni, odupiru se društvenom

pritisku i zloupotrebi.

Manjina češće stvara sukob nego što ga izbegava ili smanjuje, njena

doslednost čini da ljudi posumnjaju u vlastite pretpostavke. Doslednost

mišljenja nije sama po sebi uzrok uticaja manjine, nego je potrebno

postojanje doslednosti mišljenja kod manjine od strane drugih, koji onda

manjini nameću povjerenje, autonomiju ličnosti i različitost.

Dogmatska i nefleksibilna doslednost može i smanjiti uticaj manjine

(Mugny). Važno je da manjina svoj stil ublaži određenom dozom

11

fleksibilnosti, određenih ustupaka većini, jer inače je moguće potpuno

izopštenje manjine od ostatka grupe.

U SAD menadžeri razumeju da je bez moralne svesti jedino

ograničenje pravno ograničenje. Vladine regulative mogu biti smatrane

nepotrebnim i prinudnim ali slabija regulativa zahteva veće menadžerske

etičke veštine u donošenju odluka. Prema Cavanagh-u (1990) poslovni

menadžeri rade moralno pod ovim uslovima.

kada veruju da moralni principi ¨vladaju¨ situacijom

kada smatraju sebe dovoljno snažnim da utiču na situaciju.

Enderle (1995) smatra da u raspravama preovlađuje briga za

¨mikroteme¨ u odnosu na pitanja koja se tiču osoba, odn. primećuje porast

diskusija o moralu na mezo-nivou (one koje se tiču organizacija) ređe nego o

etici na makroplanu, odnosno one koja se tiče sveukupnih sistema. Ove

rasprave su po prirodi praktične jer reflektuju tradiciju pragmatizma. Uloga

korporativnog prava i ¨parničarska¨ priroda društva doprinosi otvorenosti

diskusija o moralnim (tačnim i pogrešnim) pitanjima i pitanjima odgovornosti.

U Japanu takođe postoji pojačana aktivnost u oblasti moralne svesti u

rukovođenju. Međunarodne konferencije o međunarodnom biznisu su održane

1989, 1991 i 1995 i sponzorisale su ih Institut za moralnost u saradnji sa

univerzitetima i ministrima u vladi. Rasprave u Japanu teže da raspravu ¨stave¨

na srednji (mezo) nivo, sa usmeravanjem pažnje na važnost grupe i grupnog

mišljenja (Enderle 1995), ili kako Japanci kažu ¨Jedan korak stotine ljudi ide dalje

nego 100 koraka jednog čoveka¨ (Reinemund 1991).

8. ZAKLJUČAK

12

Zajednički život, međusobna zavisnost ljudi dovodi do niza socijalnih

procesa koji određuju sadržaj, oblik i način delovanja pojedinca i grupa u

društvenim procesima. Konformnost s grupama, normama, saradnja među

pripadnicima grupe i odgovornost za zajedničke ciljeve osnovni su rezultat

socijalne interakcije. Budući da su ti oblici interakcije esencijalni za

društvenu egzistenciju, svako društvo ih teži institucionalinalizovati kao

kulturne vrednosti i da procesom socijalizacije formira pojedinca koji je u

osnovi konformist, kooperativan i socijalno odgovoran. Svaki pojedinac živi u

društvu u okviru zajedničke kulture, prilagođava se s osnovnim ulogama

kulture i društva. Konformizam je često prisutan u situaciji kada postoji

društveno očekivanje za određeni oblik ponašanja, ali ne i individualna

potreba, odnosno želja.

Na naše životno iskustvo snažno utiču drugi ljudi. Naše ponašanje

često je određeno društvenim situacijama i normama, percepcijom, onim što

mi mislimo o sebi, ali i o onome što drugi misle o nama. Tokom svojeg života

čovjek je (svjesno ili nesvjesno) podložan društvenim uticajima. Društveni

uticaj kao uticaj većine dovodi do smanjenja sukoba između pojedinca i

grupe, ali i manjina ljudi ili jedna osoba katkada može vršiti vrlo snažan

uticaj na grupu pomoću statusa i moći manjine te stilom ponašanja manjine.

Odnos pojedinca i socijalne okoline zavisi o društvenim odnosima,

sadržaju grupnih normi, vrednovanju pojedinih oblika ponašanja te

individualnim odnosom prema grupi, njegovoj osposobljenosti. Društveni

uslovi konformizma su urbanizacija, sredstva masovnog komuniciranja,

nagle promjene kulturnih obrazaca (brze promjene vrijednosnih sistema,

političke konfrontacije i ideologizacija političkih odnosa.

13

LITERATURA

1. Nikola Rot, Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003

2. Svetlana Čizmić, Radojica Bojanović, Ivan Štajnberger i Ivana

Petrović - Psihologija i menadžment, Beograd, 1995.

14

3. Krech, David; Crutchfield, Richard; Ballachey, Egerton (1972)

Pojedinac u društvu, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva

15