Upload
others
View
20
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
KASIM, 2019
ETKİN TIBBİ ATIK YÖNETİMİ VE
TIBBİ ATIK YÖNETİMİ VE
ÇEVRE ETKİLERİ
Murat ÇELİK
Sorumlu Çevre Mühendisi
E-posta: [email protected]
• Tıbbi Atık Yönetimi
• Tanımlar
• Ünite İçinde Tıbbi Atık Yönetimi
• Tıbbi Atıkların Toplanması, Taşınması
• Tıbbi Atıkların Bertarafı
• Tıbbi Atık Yönetim Sürecinde Yapılan Hatalar ve
Çevreye Etkileri
İÇERİK
TIBBİ ATIK YÖNETİMİ
TANIMLAR
TIBBİ ATIK
Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan, patolojik ve enfeksiyöz atıklar ile kesici-
delici malzemeler.
ÜNİTE İÇİNDE TIBBİ ATIK YÖNETİMİ
TIBBİ ATIK AMBALAJLARI
Tıbbi Atık
Torbası Kesici-Delici Atık
Kutusu
Patolojik Atık
Kutusu
Tıbbi Atık
Konteyneri
• Orta yoğunluklu polietilen hammaddeden imal edilmiş,
• Çift taban dikişli ve körüksüz,
• Çift kat kalınlığı 100 mikron olan,
• En az 10 kilogram kaldırma kapasiteli,
• Üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde
“Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ
ATIK” ibaresini taşıyan,
• Kırmızı renkli plastik torbalar dır.
TIBBİ ATIK TORBASI
Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı
olarak;
• Delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su
geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün
olmayan,
• Üzerinde siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah
harflerle yazılmış “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK”
ibaresi taşıyan
• Plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu
veya konteynerler içinde toplanır.
ENFEKTE KESİCİ DELİCİ ATIK KUTUSU
PATOLOJİK ATIK KUTUSU
Kimyasal ile işlem görmüş Patolojik atıklar;
• Delinmeye, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı
• Su geçirmez ve sızdırmaz
• Üzerinde siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi
ile siyah renkli “DİKKAT! PATOLOJİK TIBBİ ATIK”
ibaresi taşıyan
• Kırmızı renkli plastik kutulardır.
Tıbbi atık torbaları, sağlık kuruluşu içinde bu iş için eğitilmiş
personel tarafından
• Paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış,
• Yükleme-boşaltma esnasında torbaların hasarlanmasına veya
delinmesine yol açabilecek keskin kenarları olmayan
• Yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay
ve sadece bu iş için ayrılmış kapaklı konteyner/kap/kova ile
toplanır ve taşınır.
• Tıbbi atıkların sağlık kuruluşu içinde taşınmasında kullanılan
konteyner/kap/kova turuncu renkli olur, üzerlerinde siyah renkli
“Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah renkli “DİKKAT!
TIBBİ ATIK” ibaresi bulunur.
TIBBİ ATIK KONTEYNERİ
TIBBİ ATIK TORBASI İÇİNE ATILACAK ATIKLAR
Kan ve kan ürünleri
Foley sonda
Trakeostomi kanülü
Kontamine cerrahi
pansuman malzemeleri Nazogastrik sonda
Karmen Kanül Enjektör (MVA)
TIBBİ ATIK TORBASI İÇİNE ATILACAK ATIKLAR
Patolojik atıklar Kontamine olmuş
laboratuvar atıkları Sekresyon ve çıkartılar
Abeslang İdrar torbası ve
bağlantıları
Gaita kapları, balgam
kapları, idrar kapları
TIBBİ ATIK TORBASI İÇİNE ATILACAK ATIKLAR
Diyaliz atıkları Enjektörlerin plastik kısımları
Kontamine eldivenler Serum setleri
ENFEKTE DELİCİ KESİCİ ATIK KUTUSUNA
ATILACAK ATIKLAR
Bistüriler Cam laboratuvar tüpleri
İğne uçları ve iğne
içeren diğer kesiciler ve
serum setlerinin sivri
uçları.kataterler
Lanset
Lam lamel
İğne
TIBBİ ATIK OLUŞUMU ESNASINDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
• Tıbbi atık torbası içine evsel ve ambalaj nitelikli atıklar karıştırılmamalıdır.
• Torbaların maksimum 3/4 ü doldurulmalıdır.
• Her türlü kesici delici alet, kesici delici atık kutusuna atılmalıdır.
• Enfekte kesici delici atık kutuları 3/4 ü dolduktan sonra ağzı güvenle bantlanıp tıbbi atık
torbası içine konulmalıdır.
• Enfekte kesici delici atık kutularının dolmaları beklenmemeli, kesinlikle
sıkıştırılmamalıdır. Ağızları açılarak boşaltma yapılmamalıdır.
ÜNİTELEREDEN TOPLAMA ESNASINDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
• Evsel nitelikli atıklar ve tıbbi atıkla asla aynı konteynırlar içinde
taşınmamalıdır.
• Tıbbi atık içeren çöp torbaları bağlanırken dikkatli olunmalı atık ile
temastan kaçınılmalıdır.
• Taşıma veya toplama esnasında patlayan veya delinen tıbbi atık
torbaları ikinci bir tıbbi atık torbası içine alınarak taşıma işlemine
devam edilmelidir.
• Patlama sonucu kontamine olan yüzey dezenfekte edilmelidir.
• Toplama esnasında kontamine olmuş eldivenler ile steril yüzeylere
dokunulmamalıdır.
ÜNİTELEREDEN TOPLAMA ESNASINDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
• Atıkların toplanması esnasında mavi ve siyah çöp torbaları
içerisinde tıbbi atık görülmesi durumunda bu torbalar uygun
büyüklükteki kırmızı tıbbi atık torbası içine konularak tıbbi atık
şeklinde ortamdan uzaklaştırılmalı, kesinlikle ayırma yoluna
gidilmemelidir.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR
Tıbbi atık toplama personellerine sağlanması
gereken kişisel koruyucu malzemeler;
• Eldiven
• Maske
• Bone
• İş elbisesi
• Kompozit burunlu iş ayakkabısı, çizme
• El dezenfektanı
• Göz durulama sıvısı
• Gözlük
Belirlenmiş güzergahta yer alan tüm kliniklerdeki
tıbbi atık poşetleri, ağızları iyi bağlandıktan sonra
kayıt edilerek tıbbi atık konteynerinde toplanır.
Tıbbi atıklar, servislerden toplandıktan sonra
uygun taşıma konteynerleriyle geçici tıbbi atık
depolama alanına götürülür ve depolanır.
ATIKLARIN GEÇİCİ TIBBİ ATIK DEPOSUNA
TAŞINMASI
Atıklar, bertaraf sahasına taşınmadan önce 48
saatten fazla olmamak üzere bu depolarda veya
konteynırlarda bekletilebilir.
Depolarda;
• 48 saatlik kapasite
• Sızdırmazlık
• Pürüzsüz iç yüzey
• Aktif klima
• Turuncu kapı, Uluslararası Biyotehlike amblemi
• Etkin aydınlatma
• Düzenli temizlik
Gibi özellikler istenmektedir.
GEÇİCİ TIBBİ ATIK DEPOSU
TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI, TAŞINMASI
Tıbbi Atık araçları Atıkların Karayolunda
Taşınmasına İlişkin Tebliğ’e göre dizayn
edilmiş olmalıdır. Araçların dış yüzeyleri
turuncu renge boyanmış, üzerlerinde kolayca
algılanabilecek şekilde “TIBBİ ATIK
TAŞIMA ARACI” olduğunu gösteren yazı ve
amblemler bulunmalıdır.
ARAÇLARIN TEKNİK ÖZELİKLERİ
Tamamen kapalı, içi paslanmaz malzemelerle kaplı,
kolaylıkla temizlenebilir, düzgün yüzeyli, sızdırmazlık
özelliğine sahip, bu görev için hazırlanmış araçlardır.
ARAÇLARIN TEKNİK ÖZELİKLERİ
TIBBİ ATIK MİKTARININ KAYIT ALTINA ALINMASI
(MOTAT- KDS)
Ulusal atık taşıma formları (UATF) kaldırılmıştır. Tıbbi atık miktarlarının kayıt altına
alınması, yıllık atık beyanı ve kütle-denge bildirimi işleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Entegre Çevre Bilgi Sistemi içinde oluşturmuş olduğu Atık Yönetim Uygulaması (( Tehlikeli
Atık Beyan Sistemi (TABS) / Mobil Tehlikeli Atık Taşıma Sistemi MOTAT / Kütle
Denge Sistemi (KDS) )) üzerinden online olarak yapılmaktadır.
Oluşturulan online sistemde tıbbi atık üreticileri MOTAT sistemine girip lisanslı tıbbi
atık taşıyıcısını seçerek tıbbi atık transfer talebini oluşturmaktadır. Oluşturulan talep
sonucunda çıkan TKN (Taşıma Kontrol Numarası - üretici) TDN (Taşıma Doğrulama
Numarası - taşıyıcı) numaraları atık alımı esansında tıbbi atık toplama personelleri
tarafından tablet ekranına girilerek eşleşme sağlanıp ve kg bilgisi işlenip taşıma işlemi
başlatılmaktadır.
Tıbbi atıklar bertaraf edilmek üzere tıbbi atık yakma/sterilizasyon tesislerine
götürülmekte ve tesis yetkilileri tarafından verilen Boşaltma Onay Numarası (BON)
sisteme girildikten sonra atıklar boşaltılmaktadır. Tesislere kabul edilen atık miktarları ile
yakılan ve sterilize edilen atık miktarları ile ilgili kg bilgisi MOTAT / Kütle Denge Sistemine
aktarılarak raporlama yapılmaktadır.
TIBBİ ATIKLARIN BERTARAFI
Dikkat!
Tıbbi Atık
TIBBİ ATIKLARIN BERTARAFI
Tıbbi Atık
Tıbbi Atık Yakma Tesisi(enfekte atıklar, patolojik atıklar). Türkiye de 3 adet
Düzenli Depolama (Yanma sonucu oluşan taban külü)
Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi(enfekte atıklar). Türkiye de bulunan tesis 60 adet.
Düzenli Depolama
(Sterilize Edilmiş Atık)
Tıbbi Atıklar, Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi’nde 3 bar basınçlı buhar ile 145°C
sıcaklıkta sterilizasyon işlemine tabi tutulmaktadır. Toplam işlem süresi yaklaşık 45
dakikadır. Atıkların steril olup olmadığı Kimyasal ve Biyolojik indikatörlerle takip
edilmektedir. İşlen sonunda hacimce %70 oranında azaltılıp evsel atık niteliği kazandırılan
atıklar nihai olarak düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir.
TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSİ
TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSİ
Patolojik Atıklar, özel refrakterli fırın içerisinde
1000°C ile 1200°C arasında yakılmakta ve yanma
sonucunda hacimsel olarak %95, kütlesel olarak ise
%75 azalmaktadır. Yanma sonucu oluşan küller
düzenli depolamada bertaraf edilmektedir. Çıkan
gazdan 0.5 mw/saat elektrik enerjisi elde
edilmektedir.
PATOLOJİK ATIKLARIN BERTARAFI
TIBBİ ATIK YÖNETİM SÜRECİNDE YAPILAN HATALAR
VE ÇEVREYE ETKİLERİ
Bu atıklar, sterilizasyon tesisi parçalama
ünitesinin sıkışmasına ve bıçakların
kırılmasına neden olmaktadır.
Metal ve platin atıklarının ünite içlerinde
diğer tıbbi atıklardan ayrı tıbbi atık
torba/kovalarında biriktirilmesi ve ayrı
biriktirilen bu torba/kovaların metal/platin atık
içerdiğine dair etiketleme yapılarak tıbbi atık
toplayıcısına teslim edilmesi gerekmektedir.
Cep telefonu
Diyaliz cihazı parçası
STERİLİZASYON TESİSİ PROSESİNİ ETKİLEYEN
ATIKLAR
Masa ayakları
Oksijen tüpü
Diyaliz cihazı parçası
Diyaliz cihazı parçası
STERİLİZASYON TESİSİ PROSESİNİ ETKİLEYEN
ATIKLAR
Ameliyat malzemeleri
Metal Kap
Basınç göstergesi
Mengene ve platin malzemeler
STERİLİZASYON TESİSİ PROSESİNİ ETKİLEYEN
ATIKLAR
Su tesisatı malzemesi
Platin malzemeler
Matkap
Metal Kap
STERİLİZASYON TESİSİ PROSESİNİ ETKİLEYEN
ATIKLAR
Tıbbi atık için dizayn edilmiş tesislerde tehlikeli atıkların bertarafı mümkün değildir. Bu
atıkların tıbbi atıklara karıştırılması durumunda;
• Sterilizasyon tesisinde otoklav kapakları açıldığında kimyasalın çalışma ortamına
dolması
• Yakma tesisi yakma sıcaklığı ve baca gazı arıtımının tıbbi atığa uygun yapılması
• Otoklav içerisindeki yüksek sıcaklıkta yanıcı parlayıcı tüplerin sisteme zarar vermesi
Tehlikeli Atıklar
TEHLİKELİ ATIKLAR
Yanıcı-parlayıcı maddelerin tıbbi atıklara karıştırılması sonucu 14.08.2013 tarihinde
sterilizasyon işlemi sırasında otoklavlardan birinde meydana gelen patlama yaşanmıştır.
STERİLİZASYON TESİSİNDE TEHLİKELİ
ATIKLARIN SEBEP OLDUĞU OLUMSUZ
DURUMLAR
• Tıbbi atıkların evsel atıklar içerisine karıştırılması enfeksiyon yapıcı patojenlerin alıcı
ortamlara ulaşmasına sebep olmaktadır.
• Çöpleri karıştıran insanlar ve hayvanlar enfeksiyon riski ile karşı karşıya kalmaktadır.
• Enfeksiyon kaynakları sızıntı yapan konteynerlerden yollara ve kanalizasyona kadar
ulaşabilmektedir.
Evsel Atıklar
EVSEL ATIKLAR
• Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre; kesici- delici atıkların kesici-delici atık
kabına konulduktan sonra ağızlarının kapatılarak tıbbi atık torbalarına konulması
gerekmektedir.
• Uygulamaların düzgün yapılmaması durumunda iğne batmalı iş kazaları yaşanmakta,
enfeksiyon bulaşması riski oluşmaktadır.
Şırınga ve iğneler
UYGUN AMBALAJLANMAMIŞ
KESİCİ-DELİCİ ATIKLAR
Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve
tehlikeli atıklar ile karıştırılmamalıdır.
Tıbbi atık bertaraf ön işlem tesislerinin yükü bu tarz atıklar
yüzünden artarken geri dönüşümü mümkün olan atıkların da tüm
işlevselliği yitirilmektedir.
Klasörler
Mermer
parçaları
UYGUN OLMAYAN ATIKLAR
Su
bidonu Evsel
Atıklar
SIVI ATIKLAR
Tıbbi atık bertaraf/önişlem tesisleri sıvı atıkların bertarafı için uygun değildir. Kan ve diğer
vücut sıvıları gibi sıvıların talaş gibi yoğunlaştırıcılarla yoğunlaştırıldıktan sonra tıbbi atık
torbalarına konulması gerekmektedir.
Tıbbi atık poşetlerinden sızan kan ve diğer vücut sıvıları depo tabanına yayılır ve diğer tüm
tıbbi atık poşetlerinin kontamine olmasına sebep olur. Yükleme sırasında torba yüzeyinden
damlayan kanlar alıcı ortamlara enfeksiyonun ulaşmasına neden olmaktadır.
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre sterilizasyon işlemine tabi tutulacak atıklar
içinde patolojik atıkların bulunmaması gerekmektedir.
Patolojik atıkları diğer tıbbi atıklardan ayrı tıbbi atık torbalarında/kovalarında toplanmalı,
Ayrı toplanan torba/kovaların patolojik atık içerdiğine dair etiketlenmesi ve tıbbi atık
toplayıcısına teslim edilmesi gerekmektedir.
Deney hayvanları
PATOLOJİK ATIKLAR
Enfekte Radyoaktif atıklar hakkında Tıbbi
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri
uygulanmamaktadır.
Radyoaktif atıkların bertarafı Türkiye Atom
Enerjisi Kurumu tarafından yapılmaktadır.
Radyoaktif atıkların hiçbir suretle tıbbi atıkların
içerisine karıştırılmaması gerekmektedir.
Radyoaktif atıkların tıbbi atıklar içerisine
karıştırılması, tıbbi atık personellerinin radyasyona
maruz kalmasına sebep olmaktadır.
RADYOAKTİF ATIKLAR
TIBBİ ATIK TORBALARININ ÇOK DOLDURULMASI
Tıbbi atık torbalarının çok doldurulması taşıma sırasında ergonomik olmayan şartların
doğmasına sebep olmaktadır. Taşıyıcı personellerde zamanla kas yırtılması, bel-eklem ağrısı
gibi sağlık problemleri oluşmaktadır.
Mukavemeti düşük olan torbaların bütünlüğünün bozulmasına ve enfekte atıkların çevreye
saçılmasına sebep olmaktadır. Tıbbi atık torbalarının ve enfekte atık kutularının en fazla ¾ nün
doldurulması gerekmektedir.
TIBBİ ATIK SARF MALZEMESİ
Ünitelerde kullanılan tıbbi atık torbalarının yönetmelikte belirtilen şartlara haiz olmadığı
durumlarda torbaların bütünlüğü çok çabuk bozulmakta ve içerisindeki enfekte atıklar ve kan ve
diğer vücut sıvıları alıcı ortamlara ulaşabilmektedir. Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur,
ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip
diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır.
DEPOLARIN DİZAYN ŞEKLİ
Geçici atık depolarının geri dönüşümlü atıkları da depolayacak şekilde üç gözlü olarak
yapılması uygun olacaktır.
Yeni yapılacak hastane projelerinde Sağlık Bakanlığı tarafından tıbbi atık depolarının yerinin
çizimi ve uygunluğu Çevre ve Şehircilik Bakanlığından olur alınarak inşa ettirilmelidir.
UYGUNSUZ PARKLANMA
Tıbbi atık depo önlerine parklanma olması
tıbbi atık araçlarının depoya tam
yanaşamamasına sebep olmaktadır. Bu tip
durumlarda tıbbi atık torbaları taşınırken
sızıntı yapan torbalardan çevreye kan ve
diğer vücut sıvılarının saçılması sorunu
önlenememektedir.
Uygunsuz araç parkı sebebiyle çoğu zaman
kurumun atığı alınamamakta, ek sefer
düzenlemesi yapıldığında taşıma için
kullanılan yakıt miktarı ve üretilen emisyon
miktarı artmaktadır.
TEŞEKKÜRLER…