EĞİTİM KURUMLARINDA SOSYAL SERMAYENİN İŞ TATMİNİ … Fatma OZMEN... · 2014-03-05 · örgütsel anlayıştır (Göksel, Aydıntan ve Bingöl, 2010, s.90). Bilişsel Boyut:

333

ÖzBu çalışmada, sosyal sermayenin, iş tatmini üzerindeki etkisi ve iş tatminini açıklama

düzeyi test edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, Zirve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans programına bağlı olarak Diyarbakır ilinde öğrenim gören 120 öğretmen ve okul yöneticisi ile Diyarbakır ili Sur ve Yenişehir ilçelerinde görev yapan 102okul müdürü olmak üzere toplam 222 öğretmen ve okul yöneticisi oluşturmaktadır. Araştırmanın yapılmasında ilişkisel tarama modelinden yararlanılmıştır. Bu araştırma-da, Sosyal Sermaye ve Minnesota İş Doyum ölçekleri kullanılmıştır. Ölçeklerin doğru-layıcı faktör analizleri ve yapısal eşitlik modeli için, SPSS 21.0 ve AMOS 16.0 paket programları kullanılmıştır. Oluşturulan modelin uyum iyiliği indeksleri, RMSEA=.080; SRMR=.083; CMIN\DF=2,533; GFI=.924; CFI=.933; AGFI=.834; NFI=.903; Chi squared=2492,001; df=984 ve p=.000’dır. Bu sonuç, modelin uyum değerlerinin kabul edilebilir ve istenilen düzeyde olduğunu göstermektedir. Çalışmanın en önemli bulgusu, sosyal sermayenin, iş tatminin önemli yordayıcısı olduğu sonucudur.

Anahtar Kelimeler: Sosyal sermaye, iş tatmini, yapısal eşitlik modeli, etkililik

The Impact of Social Capital on Job Satisfaction in Education InstitutionsAbstract

In this study, the impact of social capital on job satisfaction, and explaining level of social capital to job satisfaction have been tested. The participant group in the study consists of 222 persons.120 of them are currently enrolled in post graduate program in

EĞİTİM KURUMLARINDA SOSYAL SERMAYENİNİŞ TATMİNİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ (*)

*) Buçalışmanınilktaslağı,SiirtÜniversitesitarafından23-25Eylül2013tarihindedüzenlenenUluslararasıSosyalBilimlerve İbrahimHakkıSempozyumu’ndasözlübildiriolaraksunul-muştur.

**) Prof.Dr.,TrakyaÜniversitesi,AçıkveUzaktanEğitimFakültesi, (e-posta:[email protected])

***) Yrd.Doç.Dr.,DicleÜniversitesi,ZiyaGökalpEğitimFakültesi,21280-Diyarbakır, (e-posta:[email protected])

****) Yrd.Doç.Dr.,DicleÜniversitesi,ZiyaGökalpEğitimFakültesi,21280-Diyarbakır, (e-posta:[email protected])

*****) Yrd.Doç.Dr.,SiirtÜniversitesi,EğitimFakültesi,56100-Siirt, (e-posta:[email protected])

******)Arş.Gör,DicleÜniversitesi,ZiyaGökalpEğitimFakültesi,21280-Diyarbakır, (e-posta:[email protected])

Fatma ÖZMEN (**) - Cemal AKÜZÜM (***)

Erol KOÇOĞLU (****) - Çetin TAN (*****)

Mehmet DEMİRKOL (******)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 18 Sayı: 58 (Kış 2014)

334 / EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Prof. Dr. Fatma ÖZMENYrd. Doç. Dr. Cemal AKÜZÜMYrd.Doç.Dr. Erol KOÇOĞLU Yrd.Doç.Dr. Çetin TAN - Mehmet DEMİRKOL

Zirve University Institute of Social Sciences in Diyarbakir province, and 102 of them are school principals who are working in Yenişehir and Sur districts of Diyarbakir province. The correlational survey model was utilized as research methodology. The Social Capital Scale and Minnesota job satisfaction scale were the instruments used in this study. For conducting the confirmatory factor analyses of scales and the structural equation modeling, SPSS 21.0 and AMOS 17.0 software were used. The goodness fit index of the model was obtained as follows, RMSEA=.080; SRMR=.083; CMIN\DF=2,533; GFI=.924; CFI=.933; AGFI=.834; NFI=.903; Chi squared=2492,001; df=984 and p=.000. According to these results, the model fit index is at an acceptable and desired level. The most significant finding of this study is that social capital is an important predictor of job satisfaction.

Keywords: Social capital, job satisfaction, structural equation modeling, effectiveness

GirişSosyalsermaye,örgütlervetoplumlardabeşerivefizikisermayedendahaçokönem

arzedenyenibirkavramdır.Günümüzdebukavramsosyoloji,ekonomivesonyıllar-daörgütyönetimindegenişölçüdekullanılmaktadır.Sosyalsermayekavramı,çalışan-lararasındakibağlarıveiletişimi,çalışanlarıngerçekleştirmesigerekenamaçları,normoluşturmayıvekarşılıklıgüvenibelirtmektedir(NaghaviveBaharloo,2012,s.1).Başkabirdeyişle sosyal sermaye, insanlararasındakieşgüdümüve işbirliğini teşvikedenveiçtenliğinhakimolduğunormlarbirliğiniifadeetmektedir(Fukuyama,1999).

İştatminiise,çalışanlarınyaptıklarıişekarşıhissettiklerivetutumlarıolaraktanım-lanmaktadır(Olorunsola,2013,s.168).Locke(1976)iştatminini,kişininyaptığıişiveyaişdeneyimlerinideğerlendirmesi sonucundahissettikleriolumluduygusaldurumveyamemnuniyetolarakbelirtmektedir(Akt.Nguni,SleegersveDenessen,2006,s.152).İştatmininin,çalışanların işlerihakkındasahipolduklarıduygusal reaksiyonolduğufikrigenelolarakkabulgörenbirtanımlamadır(Green,2000,s.6).

ProblemSosyalsermayeüniversalbirkavramolupherkesietkiler.Topluluklarınanahtarkonu-

mundakibileşenidir.Sosyalsermayeyeilişkinyapılansonaçıklamalar,sosyalsermayeyi,genelolarakvatandaşkatılımıveyasağlık,başarı,mutlulukvb.belirlitoplulukgöster-geleriylebağdaştırmaktadır.Sosyalsermaye,güven,karşılıklılık,norm,kültürvetoplu-luktemellerioluşturansosyalilişkilerinbirsonucuolaraközetlenmektedir(Condeluci,Ledbetter,Ortman,Fromknecht,DeFries,2008).Sosyalsermayeçerçevesiiçindeenazyeralankişilerin,sosyalsermayearacılığıileoluşacakyardım,sempati,dostlukvesağlıkkonularındaençokyarareldeedecekkişilerolduğunadikkatçekilmektedir.Budurum,aslındasosyalsermayedenyararlanmanınöneminideortayakoymaktadır.Kurumlarınve

335EĞİTİM KURUMLARINDA SOSYAL SERMAYENİN İŞ TATMİNİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

topluluklarınkriziçindeolduğubelirtilerek,bukrizdençıkmanıntekpaydasınınsosyalsermayeolduğuvurgulanmaktadır(HastalıklarıKontrolveÖnlemeMerkezi,Akt.Par-risveGranger,2008).Bununlabirlikte,yapılanaraştırmasonuçları,giderekyalnızlaşandünyamızda,sosyalsermayedüzeyinindüştüğünüveeğitimkurumlarındasosyalserma-yedüzeyininazaldığınıortayakoymaktadır(Wang,2008).

Sosyal sermayenin ana öğesi olan güven, örgüt içinde ilişkileri bir arada tutan te-mel “sosyal yapıştırıcı” olarakgörülmektedir (PussaveTolvanen, 2006, s.30).Güvenduygusununvarlığınınçalışanlarınişdavranışlarınıveişeyöneliktutumlarınıetkilediğiaraştırmalarlasaptanmıştır.Kararorganıkonumundakikişiyegüvenduymabireydekararvermeyebizzatkatılıyormuşçasınabirtatminenedenolmaktavekarşılıklıgüvençalışan-larıniştatmininiartırmaktadır(İşcanveSayın,2010,s.203).Bunakarşılıkgüvensizlikyanisosyalsermayedüzeyinindüşüklüğü,enönemlikaynakdurumundaolançalışandaiştatminsizliğinedolayısıylaörgüteolankatkısınınazalmasınayolaçabilmektedir.İştatmi-ni,çalışanlarındavranışvetutumlarına,dolayısıylaörgütselperformansayapmışolduğuolumlukatkılarnedeniyleorganizasyoneldavranışaraştırmalarındasıklıklayerverilenbirörgütseltutumdur(TopcuveOcak,2012).

Çalışmanın Amacı ve HipotezleriBuçalışmada,örgütişleyişivebaşarısıaçısındanönemligörülenvetutumsalbirfak-

törolaniştatmininsağlanmasında,çalışanlararasındakieşgüdümüveişbirliğiniteşvikedensosyalsermayeninetkilerinintespitiamaçlanmaktadır.

Sosyalbilimlerdeüstdüzeyanalizprogramlarının(AMOS,Lisrelvb.)kullanılmayabaşlamasıyla,birveyabirdenfazlabağımsızdeğişkenin,birveyabirdenfazlabağımlıdeğişkenüzerindekietkidüzeyiveaçıklamaoranıtespitedilebilmektedir.Budoğrultuda,literatürdenyolaçıkılarak,sosyalsermayenin,iştatminiüzerindekietkisiveiştatmininiaçıklamaoranınıtestetmeküzeregeliştirilenhipotezleraşağıdasunulmuştur.

H1:Okulyöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleri,iştatminlerinipo-zitifyöndeveanlamlıolaraketkiler.

H2: Okulyöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleri,iştatminlerinian-lamlıolarakaçıklar.

Alanyazın BilgisiSosyalyapılarladavranışlararasındakietkileşimindahabelirginolduğusosyalserma-

yeyeyöneliktanımlamalarabakıldığında,sosyalsermayekavramınayüklenenanlamlardabazıbenzerliklerolmasınakarşın,önemliölçüdefarklılıklarolduğudagörülmektedir.Bu-nunnedenlerindenbiri,araştırmacılarıngenelliklesosyalsermayenintanımınıyaparken“Sosyalsermayenedir?”sorusununyanıtınabirsınırlamagetirmemelerindendir.Ayrıca,sosyalsermayeninneolduğunailişkinsorunun,“Sosyalsermayenerededurmaktadır?”,



“Sosyalsermayenasılkullanılmaktadır?”ve“Sosyalsermayenasıldeğişmektedir?”so-rularınıdaiçermesigerektiğibildirilmektedir(Robinson,SchmidveSiles,2002,s.1).

Günümüzsosyalsermayetartışmalarıaçısındanyeniolan,sosyalsermayenindinamikyapısınıntoplumsalhayatınişlerliğibakımındanönemininfarkınavarılmışolmasıvebuçerçevedebirkavramsallaştırmayagidilmesidir.Sosyalsermayeyibeştemelkavramçer-çevesindeelealmakmümkündür.Bukavramlarsırasıyla;“güven”,“karşılıklılık”,“sosyalağlar”,“birliktedavranışnormları”vesonolarakda“angajmanveaidiyetduygusudur”(KayvePearce2003,akt.Yarcı,2001,s.127).

Sosyal sermayenin kavramsal çerçevesinde olduğu gibi boyutları da araştırmacılartarafındanfarklışekillerdegruplandırılmıştır.NahapietveGhoshal(1998),sosyalserma-yeninboyutlarını,yapısal,bilişselveilişkiselolmaküzereüçboyuttasınıflandırmaktadır(ss.243-244).Buboyutlaraşağıdaaçıklanmaktadır:

Yapısal boyut:Buboyut,çalışanlararasındasüreklibirbilgipaylaşımınaişaretetmek-tedir.Bubilgipaylaşımınakatılım,örgütünçekicilik,bilgiyianalizveuzlaşmayetene-ğiniartırmaktadır.Yapısalboyut,çalışanlararasındakibağlantımodellerini,örgütünağyapısınıveiletişimoranınıiçermektedir(NahapietveGhoshal,1998,s.251-252).Yapısalboyutunsonönemlibileşeniise,farklıbireyselvekültüreldeğerleredayalı,iletişimveilişkilerinoluşmasınaolanaksağlayarakbilgiüretiminevedağıtımınadestekolanuygunörgütselanlayıştır(Göksel,AydıntanveBingöl,2010,s.90).

Bilişsel Boyut:Buboyut,çalışanlarınaynıbakışaçısınasahipbirsosyalağakatılımveyaaralarındakialgılamaoranlarınıiçermektedir(NaghaviveBaharloo,2012,s.3).İliş-kiselboyutgibi,örgüttekibireylerarasındaki ilişkinindoğasıylailgilenmeninyanında,kullanılanyaygınkodlarveortakdilhattabaşarıhikâyelerigibibileşenleriiçermektedir(NahapietveGhoshal,1998,s.251).Paylaşılanortakdil,sosyalilişkilerinbilgideğişimi,sorusorma,tartışmayollarıylabireylerinbilgilereerişimivebunlarıpaylaşmaimkânla-rınıartırarakkolaylaştırır.Ayrıca,algılamalardaaynılığısağlayarakçevreningözlemlen-mesindeveyorumlanmasındatemelbirdüşünceçerçevesioluşturur(Göksel,AydıntanveBingöl,2010,s.91).

İlişkisel Boyut:Bu boyut, bir örgütteki ilişkilerin doğasını içermektedir.Başka birdeyişle,örgütteki iletişimindoğasıvekalitesineodaklanmaktadır.Ayrıcabuboyutgü-veni,normları,zorunluluklarıve tanımlamalarıda içermektedir (NahapietveGhoshal,1998:254).Çalışanlarbirbirleriyleiletişimkurduklarında(yapısalsermaye),yakınilişkiiçindeolduklarında(ilişkiselsermaye)vebilgiyialgılayıpuygulayabildiklerinde(bilişselsermaye)örgüttekibilgininbirleşimivedeğişimikolaylaşmaktadır(MatIsaveAmeer,2007,s.248).

Sosyal Sermaye ve İş Tatmini İşyaşamınınniteliğininiyileştirilmesi,sonçeyrekyüzyıldaüzerindedurulanönemli

konulardandır.İşyaşamınınniteliği,bireyinözelvesosyalyaşamınıetkilediğigibi,bi-reyinişdoyumudüzeyideörgütselyaşamınniteliğinietkiler(ŞişmanveTuran,2004,


s.118).Mesleki başarının veörgütteki bireysel performansın artırılmasındaönemli birfaktörolaniştatmini,çalışanlarınişlerininfarklıboyutlarınagösterdikleribirduygusaltepkiyigöstermektedir(Rostami,Hematali,FarmaniveSaraei,2013,s.579).

Çalışanlarıniştatmininietkileyenbireyselfaktörlerarasındakişilik,değeryargıları,inançlar,beklentiler,sosyo-kültürelçevreninbireydeyarattığıetkiler,tecrübe,yaş,hiz-metsüresiveeğitimyeralırken;örgütselsebeplerarasındaişinzorlukderecesi,yapılanişintoplumdakiönemi,işinyapısı,örgütkültürüveiklimi,ücret,terfi,statü,ödüllendir-me,sosyalimkânlarveçalışmakoşullarıyeralmaktadır(KarataşveGüleş,2010,s.76).

Örgütiçerisindeçalışanlarınbirbirleriyleveyöneticileriyleolanilişkilerindesıkıveyakınilişkilermevcutsa,birbaşkaifadeylegüçlübağlarsözkonusuise,bubağlarasahipörgütüyeleriarasındagüvendüzeyiyüksekolur,iletişimçokdahakolaysağlanırveüye-lerarasındaişbirliğinisağlamakmümkünolur.Bireyinyeraldığıtakımiçerisindesosyalağlarınbutürözelliklertaşıması,bireyinişinekarşıolantutumunuçokdahaolumluetki-lemektedir.Çünküörgütiçerisindegüvenedayalıilişkiler,herzamaniştatmininkuvvetlibirbelirleyicisiolmuştur(Özdemir,2008,s.85).

Sosyalsermayeninenönemlibileşenlerindenolangüvenvegrupdayanışmasıdasos-yal sermaye ve iş tatmini arasındaki ilişkiyi kuvvetlendirmektedir. Sosyal sermayenintemelindeiyiniyetvebirbirineyardımetmeisteğivardır.Grupdayanışması,bireyinişinidahaanlamlıkıldığıgibiişiyleözdeşlemesinidesağlamaktadır.Buisebireyiniştatmininiarttırmaktadır(Hodson,1997,akt.Özdemir,2008,s.86).

YöntemAraştırma Modeli

Araştırmanınyapılmasındailişkiseltaramamodelindenyararlanılmıştır.İlişkiseltara-mamodeli,ikiyadadahaçoksayıdakideğişkenarasındabirliktedeğişiminvarlığınıvederecesinibelirlemeyiamaçlayanbiraraştırmamodelidir(Karasar,2012).Bubağlamdaaraştırmada,öğretmenveyöneticilerinsosyalsermayedüzeylerininiştatminleriüzerin-dekietkisiveiştatminleriniaçıklamadüzeyiüzerindedurulmuştur.Çalışma Grubu

Araştırmanınçalışmagrubunu,ZirveÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüEğitimYönetimi,Teftişi,PlanlamasıveEkonomisiAnabilimDalıtezsizyükseklisansprogra-mınabağlıolarakDiyarbakırilindeöğrenimgören120öğretmenveokulyöneticisiileDiyarbakır iliSurveYenişehir ilçelerindegörevyapan102okulmüdürüolmaküzeretoplam222öğretmenveokulyöneticisioluşturmaktadır.SurveYenişehirilçelerindekimüdürlerinalınmanedeni,araştırmanınyapıldığısırada,builçelerdekimüdürtoplantıla-rınınyapılmasıvetopluolarakmüdürlereulaşabilmeolanağıdır.

Yapısaleşitlikmodelleri,kovaryansmatrisindekifarklarınanlamlılığınavekatılımcısayısınaduyarlı testleredayandığı için,bu türmodellerkurulurkenkatılımcı sayısının



200’denfazlaolmasıgerekligörülür(Bayram,2010,ss.47-51).Araştırmanınkatılımcısayısı222kişidenoluştuğuiçinbusayıaraştırmanınamacıve istatistikselçözümlemeiçinuygundur.

Katılımcılarındemografiközelliklerişöyledir.Cinsiyetaçısındankatılımcıların%14’ü“kadın”(f=32),%86’sı“erkektir”(f=190).Katılımcıların%16’sı(f=36)“30vedahaaz”yaşgrubunda iken,%57’si (f=127)“31-40yaş”grubundave%27’si (f=59) ise “41veüzeri” yaş grubundadır.Görev türü açısından katılımcıların%75’i (f=166) “yönetici”,%25’i(f=56)“öğretmen”olarakgörevyapmaktadır.Çalışmasüresiaçısındankatılımcı-ların%28’i(f=62)“10yılvedahaaz”çalışmasüresinesahipken,%54’ü(f=121)“11-20yıl”ve%18’i(f=39)ise“21yılveüzeri”çalışmasüresinesahiptir.

Verilerin ÇözümlenmesiKatılımcılarındemografiközelliklerivearaştırmadakullanılanölçeklerindoğrulayıcı

faktör analizleri ve model için, paket programlardan (SPSS 21.0 ve AMOS 16.0)yararlanılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizinde model parametrelerinin tahmin edilm-esindemaksimumolabilirliktahminyöntemikullanılmıştır.

Modeluyum iyiliğinindeğerlendirilmesindeyaklaşıkhatalarınortalamakarekökü(RMSEA),standardizeedilmişkalıntılarınortalamakarekökü(SRMR),uyumiyiliğiin-deksi(GFI),karşılaştırmalıuyumindeksi(CFI),düzeltilmişuyumiyiliğiindeksi(AGFI),normlandırılmışuyumindeksi(NFI),ki-kare/serbestlikderecesi(X2/sd=CMIN/DF)veanlamlılıkdüzeyi(p)uyumindeksleridikkatealınmıştır.

RMSEA değerinin 0-0,08; SRMR değerinin 0-0.10; GFI değerinin .90-1.00; CFIdeğerinin.90-1.00;AGFIdeğerinin.85-1.00;NFIdeğerinin.90-1.00;X2/sd(CMIN/DF)değerinin0-3;pdeğerinin0.01-0.05arasındaolması iyiuyumindekslerinigöstermek-tedir (Bayram,2010, ss.67-78;Byrne,2001; JoreskogveSorbom,1993;Kline,2005;Schermelleh-EngelveMoosbrugger,2003,ss.35-47;ReisingerveMavondo,2006,s.57;Şimşek,2007,ss.44-49).

Doğrulayıcıfaktöranalizindemaddelerinfaktöryüklerininaltsınırı.30olarakkabuledilmiştir.Sosyalbilimleralanındahazırlananbirölçekteazsayıdamaddevarsafaktöryükdeğeriiçinsınırdeğer.30’akadarindirilebilir(Büyüköztürk,2007,s.124).

Öte yandan doğrulayıcı faktör analizi ve yapısal eşitlik modeli için normalliğindeğerlendirilmesinde (assessment of normality), kritik oranın (critical ratio) 10’unaltında olması temel alınmıştır. Kline’a (2005) göre, kritik oran bir bakıma, çokdeğişkenlibasıklığınnormalleştirilmiştahminidiryanizdeğeridir.Kritikoranınmutlakdeğerce10’danbüyükolması,dağılımınbasıklıkdeğerindebirproblemolduğunuortayakoymaktadır.

Veri Toplama Araçları ve Doğrulayıcı Faktör AnalizleriSosyal Sermaye Ölçeği:Araştırmadakullanılansosyalsermayeölçeği,Göksel,Ay-

dınlatan veBingöl (2010) tarafındanNahapiet veGhoshal (1998),Moral veGhoshal


(1996)veTsaiveGhoshal(1998)’ınçalışmalarındakullanılanboyutlardanyararlanıla-rakgeliştirilmiştir.Dörtbölümdenoluşan (kişiselbilgiler, sosyal sermaye,örtülübilgipaylaşımıdavranışı,içselvedışsaldenetimmerkezliliği)ölçeğinsosyalsermayeileil-gilimaddeleriyapısal,bilişselveilişkiselolmaküzereüçanaboyuttanve26maddedenoluşmaktadır.Buaraştırmada,ölçeğinsosyalsermayeileilgiliboyutlarındayeralan26madde,ölçeğigeliştirenaraştırmacılardangerekliizinleralınarakkullanılmıştır.

TümölçeğinCronbachAlfagüvenirlikkatsayısı.94olarakbulunmuştur.SosyalSer-mayeÖlçeği’ndebeşliLikerttürümaddeleryeralmışvehermadde“herzaman(çok)”(5),“genellikle(çokvar)”(4),“arasıra(ortamiktarvar)”(3),“çoknadir(çokazvar)”(2)ve“hiçbirzaman(hiçyok)”(1)şeklindeifadeedilenbeşliderecelendirmeiledeğer-lendirilmiştir.

BuçalışmadaneldeedilenverilerüzerindeyapılananalizsonucundaCronbachAlfagüvenirlikkatsayısıyapısalboyutta.89,bilişselboyutta.87veilişkiselboyutta.94olarakbulunmuştur.AyrıcaölçeğindoğrulayıcıfaktöranalizidiyagramıŞekil1’degösterilmiş-tir.

Doğrulayıcı faktöranalizisonucunda,normalliğindeğerlendirilmesidikkatealındı-ğında, çok değişkenli [multivariate (Mardia)] değerleri açısından toplam kritik oranın(c.r.)30.043olduğuortayaçıkmıştır.Kritikoranı10’danbüyükmaddelerolmadığıiçinsonrakiadımdatümmaddeleranalizedahiledilmiştir.

Bu durumda 26maddeden oluşan “Sosyal SermayeÖlçeği”nin doğrulayıcı faktöranalizi sonuçlarıdikkatealındığındauyumdeğerleriRMSEA=.079;SRMR=.071;X2/sd (CMIN/DF)=2.983;GFI=.912;CFI=.942;AGFI=.856veNFI=.911 şeklindeortayaçıkmıştır.Busonuç,modelinuyumdeğerlerininkabuledilebilirveistenilendüzeydeol-duğunugöstermektedir(Şekil1).

Minnesota İş Doyum Ölçeği: BuölçeğinorjinaliWeiss,Davis,EnglandveLofguist(1967) tarafındangeliştirilmiştir.Baycan (1985) tarafındanTürkçe’yeuyarlananölçekiçsel,dışsalvegeneldoyumdüzeyinibelirleyiciözellikleresahip20maddedenoluşmuş-tur.GeçerlikvegüvenirlikçalışmalarıyapılanölçeğinCronbachAlfagüvenirlikkatsayısı.77olarakbulunmuştur.MinnesotaİşDoyumÖlçeği1-5arasındapuanlananbeşliLikerttipibirölçektir.Ölçekpuanlamasında,Hiçmemnundeğilim:1puan;Memnundeğilim:2puan;Kararsızım:3puan;Memnunum:4puan;Çokmemnunum:5puanolarakdeğer-lendirilmektedir.Ölçekteterspuanlananmaddebulunmamaktadır.

BuçalışmadaneldeedilenverilerüzerindeyapılananalizsonucundaCronbachAlfagüvenirlik katsayısı içsel tatmin boyutunda .86, dışsal tatmin boyutunda .86 ve geneltatmindüzeyinde.91olarakbulunmuştur.Ayrıcaölçeğindoğrulayıcıfaktöranalizidiyag-ramıŞekil2’degösterilmiştir.

Doğrulayıcı faktöranalizisonucunda,normalliğindeğerlendirilmesidikkatealındı-ğında, çok değişkenli [multivariate (Mardia)] değerleri açısından toplam kritik oranın(c.r.)26.015olduğuortayaçıkmıştır.Kritikoranı10’danbüyükmaddelerolmadığıiçin



GFI=.912; CFI=.942; AGFI=.856 ve NFI=.911 şeklinde ortaya

çıkmıştır. Bu sonuç, modelin uyum değerlerinin kabul edilebilir ve

istenilen düzeyde olduğunu göstermektedir (Şekil 1).

Yapısal Boyut

,45YB8e8

,49YB7e7

,50YB6e6

,63YB5e5

,61YB4e4

,59YB3e3

,43YB2e2

,34YB1e1

İlişkisel Boyut

,58IB13e26

,65IB12e25

,54IB11e24

,46IB10e23

,44IB9e22

,63IB8e21

,63 IB7e20

,62IB6e19

,44IB5e18

,47 IB4e17

,51IB3e16

,52 IB2e15

,56 IB1e14

Bilişsel Boyut

,46BB5e13

,59BB4e12

,69BB3e11

,83,65

BB2e10

,49BB1e9

,66

,74

,51

,79,71,70,67

,78,77,66,58

,77

,80,70

,68

,79,79,66,68,72,72,75

,79,66,68,73,81

,76

Şekil 1. Sosyal Sermaye Ölçeğinin Doğrulayıcı Faktör Analizi

Diyagramı Şekil1.Sosyal Sermaye Ölçeğinin Doğrulayıcı Faktör Analizi Diyagramı


sonrakiadımda tümmaddeleranalizedahil edilmiştir.Budurumda20maddedenolu-şan“MinnesotaİşDoyumÖlçeği”nindoğrulayıcıfaktöranalizisonuçlarıdikkatealındı-ğındaölçeğinuyumdeğerleriRMSEA=.080;SRMR=.096;CMIN/DF=2.92;GFI=.902;CFI=.912;AGFI=.859veNFI=.901şeklindeortayaçıkmıştır.Busonuç,modelinuyumdeğerlerininkabuledilebilirveistenilendüzeydeolduğunugöstermektedir(Şekil2).

Şekil2. Minnesota İş Doyum Ölçeğinin Doğrulayıcı Faktör Analizi Diyagramı

SonuçAraştırmada,sosyalsermayenin,iştatminiüzerindekietkisiniveiştatmininiaçıkla-

maoranınıgösterenbirmodelortayakonulmuştur.Bumodeloluşturulurken,çalışmanınhipotezlerinintestedilmesidikkatealınmıştır.Buamaçlaoluşturulanyapısaleşitlikmo-deliŞekil3’teyeralmaktadır.

İçsel Tatmin

,46IT12e12

,37IT11e11

,42 IT10e10

,47 IT9e9

,36IT8e8

,41 IT7e7

,25IT6e6

,33IT5e5

,36IT4e4

,33IT3e3

,26 IT2e2

,25IT1e1

Dışsal Tatmin

,53DT8e20

,40DT7e19

,55DT6e18

,39DT5e17

,32DT4e16

,44DT3e15

,38DT2e14

,42DT1e13

,81

,50,64,60,65,69,61,68

,58,60,57,51

,50

,57,63,74

,66

,63

,61,65

,73

Şekil 2. Minnesota İş Doyum Ölçeğinin Doğrulayıcı Faktör Analizi

Diyagramı

Sonuç

Araştırmada, sosyal sermayenin, iş tatmini üzerindeki etkisini

ve iş tatminini açıklama oranını gösteren bir model ortaya

konulmuştur. Bu model oluşturulurken, çalışmanın hipotezlerinin test

edilmesi dikkate alınmıştır. Bu amaçla oluşturulan yapısal eşitlik

modeli Şekil 3’te yer almaktadır.



Şekil3.Yapısal Eşitlik Modeli

Oluşturulan modelin uyum değerleri şu şekilde elde edilmiştir. RMSEA=.080;SRMR=.083;CMIN\DF=2,533;GFI=.924;CFI=.933;AGFI=.834;NFI=.903;Chisqua-red=2492,001;df=984vep=.000’dır.Busonuç,modelinuyumdeğerlerininkabuledile-bilirveistenilendüzeydeolduğunugöstermektedir(Şekil3).

Sosyalsermayeölçeğininüçgizildeğişkeni(yapısalboyut-bilişselboyut-ilişkiselbo-yut)ve26gözlenendeğişkenibulunmaktadır.Yapısalboyutgizildeğişkeni.70,bilişselboyut .93 ve ilişkisel boyut .79 ilişki (korelasyon, etki) katsayılarına sahiptir.Yapısalboyutgizildeğişkeniiçerisindeyeralangözlenendeğişkenler.80ile.58arasında;bilişselboyutgizildeğişkeni içerisindekigözlenendeğişkenler .83ile .68arasındaveilişkiselboyutgizildeğişkeniiçerisindekigözlenendeğişkenlerise.81ile.66değişenkorelasyonkatsayısınasahiptir(Şekil3).

Minnesotaişdoyumuölçeğininikigizlideğişkeni(içseltatminvedışsaltatmin)20gözlenendeğişkeni bulunmaktadır. İçsel tatmin gizil değişkeni .86, dışsal tatmin gizildeğişkeni .95 korelasyon katsayısına sahiptir. Öte yandan içsel tatmin gizil değişkeni

,49

Yapısal Boyut

,45 YB8e8

,67,49YB7e7

,70,50 YB6e6,71

,63 YB5e5,80

,61YB4e4 ,78

,59 YB3e3 ,77

,43YB2e2

,66

,34YB1e1

,58

,87

Bilişsel Boyut

,46BB5e13

,68,59 BB4e12,76

,69BB3e11 ,83

,65BB2e10 ,81

,49 BB1e9,70

,62

İlişkisel Boyut

,58IB13e26

,76

,65IB12e25

,81

,54 IB11e24

,73,46

IB10e23

,68,44IB9e22

,66,63IB8e21

,79,63

IB7e20,79

,62IB6e19 ,79

,44IB5e18

,66

,47IB4e17

,68

,51 IB3e16

,72

,52 IB2e15

,72

,55 IB1e14

,74

Sosyal Sermaye

,26

İş Tatmini

,74

İçsel Tatmin

,34IT1 e27,27IT2 e28,34

IT3 e29,37IT4 e30

,34IT5 e31

,26IT6 e32,40IT7 e33,36IT8 e34,47IT9 e35

,44IT10 e36,38IT11 e37,47IT12 e38

,90Dışsal Tatmin

,34DT1 e39,37DT2 e40

,43DT3 e41,31DT4 e42,39DT5 e43,55DT6 e44,40DT7 e45

,53DT8 e46

e51

e52

e50,70

,93

,79

e47

e48

e49

,63,56

,74,63,73

,66,61,58

,51,63

,60,69,66,62,69

,58,61,52,58

,58

,51

,95

,86

Şekil 3. Yapısal Eşitlik Modeli

Oluşturulan modelin uyum değerleri şu şekilde elde edilmiştir.

RMSEA=.080; SRMR=.083; CMIN\DF=2,533; GFI=.924; CFI=.933;

AGFI=.834; NFI=.903; Chi squared=2492,001; df=984 ve p=.000’dır.

Bu sonuç, modelin uyum değerlerinin kabul edilebilir ve istenilen

düzeyde olduğunu göstermektedir (Şekil 3).

Sosyal sermaye ölçeğinin üç gizil değişkeni (yapısal boyut-

bilişsel boyut-ilişkisel boyut) ve 26 gözlenen değişkeni

bulunmaktadır. Yapısal boyut gizil değişkeni .70, bilişsel boyut .93 ve

ilişkisel boyut .79 ilişki (korelasyon, etki) katsayılarına sahiptir.

Yapısal boyut gizil değişkeni içerisinde yer alan gözlenen değişkenler

.80 ile .58 arasında; bilişsel boyut gizil değişkeni içerisindeki

gözlenen değişkenler .83 ile .68 arasında ve ilişkisel boyut gizil


içerisindeki gözlenen değişkenler .69 ile .51; dışsal tatmin gizil değişken içerisindekigözlenendeğişkenlerise.74ile.56arasındadeğişenkorelasyonkatsayılarınasahiptir.

Araştırmanınhipotezleridikkatealındığındaşusonuçlaraulaşılmıştır(Şekil3).AraştırmasonucueldeedilenveŞekil3’teyeralanmodeldendegörüleceğiüzere,

sosyalsermaye,iştatminini.51düzeyindeanlamlıvepozitifyöndeetkilediğitespitedil-miştir.Bu sonuçH1’deyer alan “Okulyöneticilerinveöğretmenlerin sosyal sermayedüzeyleri,iştatminlerinipozitifyöndeveanlamlıolaraketkiler”hipotezinindoğruluğunugöstermektedir(Şekil3).

Öte yandan sosyal sermaye, iş tatminini%26 oranında açıklamaktadır.Başka birdeyişle,okulyöneticilerinveöğretmenleriniştatminlerindemeydanagelendeğişmenin%26’sının, sosyal sermayedüzeylerinebağlıolduğu söylenebilir.Bu sonuçH2’deyeralan“Okulyöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleri,iştatminlerinian-lamlıolarakaçıklar.”hipotezinidoğrulamaktadır(Şekil3).

TartışmaBuaraştırmakapsamında, sosyal sermayenin, iş tatminiüzerindekietkisive iş tat-

mininiaçıklamaoranı(düzeyi)testedilmiştir.Bununiçinöncelikleliteratürincelenerekkuramsalbilgilerışığındaikihipotezgeliştirilmiştir.Araştırmanınbubölümündehipo-tezlerinsırasıdikkatealınarakeldeedilensonuçlar,konuylailgiliulaşılandiğeraraştırmasonuçlarıylakarşılaştırılmışvetartışılmıştır.

Araştırmanın birinci hipotezine ilişkin olarak, okul yöneticilerin ve öğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleri,iştatminlerinipozitifyöndeveanlamlıolaraketkilediğiortayaçıkmıştır.Öteyandanaraştırmanınikincihipotezineilişkinolarak,okulyöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleri, iş tatminlerinianlamlıolarakaçıkladığı tespitedilmiştir.Ortaya çıkan bu sonuçlar, konuyla ilgili diğer araştırma sonuçlarıyla örtüş-mektedir.Chazon (2009) çalışmasında,öğretmenlerin iş tatminlerininöncelikle sosyalsermayedüzeylerinebağlıolduğunuvebusermayeninokul içinde iyimserlikvediğerçalışanlarlaortakamaçgeliştirmenoktasındayeniliklerigerçekleştirmedeöğretmenlerihareketegeçirdiğinivehatalarakarşıdahatoleranslıdavranmadaetkiliolduğusonucu-naulaşmıştır.Ersözlü(2008)yaptığıçalışmada,endikkatçekicisonucunöğretmenleringörüşlerinegöreokullarınsosyalsermayedüzeyleriileöğretmenlerinişdoyumlarıara-sındayüksekdüzeyde,pozitifveanlamlıbirilişkiolduğunuveokullardasosyalsermayedüzeyiarttıkçaöğretmenlerinişdoyumlarınındaarttığınıifadeetmektedir.Seija(2009)çalışmasında, sosyal sermayeningenel anlamda iş tatmini düzeyini arttırdığını, sosyalsermayenintümyönleriyleözelliklegüvenboyutunun,iştatmininiküreselölçüdeolumlubirbiçimdeetkilediğisonucunaulaşmıştır.Rostami,Hematali,FarmaniveSaraei(2013)çalışmalarında,bireyleriniştatminlerininönemliölçüdesosyalsermayeninyapısal,bi-lişselveilişkiselboyutlarınabağlıolduğunuvebuboyutlarlaişmemnuniyetiarasındapozitifbirilişkiolduğusonucunaulaşmışlardır.Ahmadi,ShariativeFaraji(2012a)çalış-



malarında,sosyalsermayenin,işyapmadakiaraçsalfaydalarıvediğerçalışanlarlaolumluilişkilergeliştirmedesağladığıyararlardandolayıçalışanlarıniştatminleriniönemliöl-çüdeetkilediğisonucunaulaşmışlardır.Ahmadi,ShariativeFaraji(2012b)başkabirça-lışmalarında,sosyalsermayeninbirbileşeniolansosyaletkileşimin,gönüllüderneklerdeçalışanlarıniştatminlerinivedeneyimleriniartırmadaetkiliolduğusonucunaulaştıklarıgörülmektedir.

Yapılanaraştırmalardaulaşılansonuçlarkadar,buçalışmadaulaşılansonuçlar,sosyalsermayenin,iştatmininianlamlıolaraketkilediğiveaçıkladığınıgöstermektedir.Başkabirdeyişle,sosyalsermayeniniştatminininönemliyordayıcısıolduğutespitedilmiştir.Busonuçtanhareketle,okulyöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeylerindemeydanagelebilecekolumluveyaolumsuzyöndekibirdeğişikliğin,onlarıniştatminle-rini de aynıyöndeetkileyeceği söylenebilir.Okullarda, yöneticilerinveöğretmenlerinsosyalsermayedüzeyleriniartırmakiçinyapılacakgirişimlerinaynızamandaonlarıniştatmindüzeylerininartmasındadaetkiliolacaktır.

KAYNAKÇAAhmadi,F.,Shariati,F.veFaraji,B.(2012a).Socialcapitalandjobsatisfactioninhealth

organizations.Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business,4(5),709-724.

Ahmadi,F.,Shariati,F.veFaraji,B.(2012b).Impactofsocialcapitalonjobsatisfactionandqualityoutcomes:AstudyofKurdistanprovincehospitals.Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business,4(5),668-678.

Baycan, A. (1985). An analysis of the several aspects of job satisfaction between different occupational groups.Yayımlanmamışdoktoratezi,İstanbul:BoğaziçiÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Bayram,N.(2010).Yapısal eşitlik modellemesine giriş, AMOS uygulamaları.Bursa:EzgiYayınevi.

Büyüköztürk,Ş.(2007).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.(17.Baskı).Ankara:PegemAYayıncılık.

Byrne, B.M. (2001). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications and programming.Mahwah,N.J.:LawrenceErlbaumAssociates.Web:http://books.google.com.tr/books?id=c2HsLlDZonkCadresinden28Eylül2013’dealınmıştır.

Chazon,T.L.(2009).SocialCapital:Relationship between social capital and teacher job satisfaction within a learning organization.Unpublisheddoctoralthesis,USA:Gardner-WebbUniversity.

Condeluci,A.,Ledbetter,M.G.,Ortman,D.,Fromknecht,J.,DeFries,M.(2008).Socialcapital:Aviewfromthefield.


Web: http://ehis.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=3&sid=881adf24-0058-4155-9292-59c81ae8e854%40sessionmgr198&hid=106 adresinden 28 Eylül2013’dealınmıştır.

Ersözlü, A. (2008). Sosyal sermayenin ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin iş doyumuna etkisi (Tokat ili örneği). Yayımlanmamış yükseklisanstezi,Elazığ:FıratÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Fukuyama,F. (1999).Social capital and civil society.Conference Paper, presented atInternationalMonetaryFundConferenceonSecondGenerationReform.

Göksel,A.,Aydıntan, B. ve Bingöl, D. (2010). Örgütlerde bilgi paylaşım davranışı:Sosyalsermayeboyutundanbirbakış.Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,65(4),87-109.

Green,J.(2000).Job satisfaction of community college chairperson.Unpublisheddoctoralthesis,Virginia:StateUniversityVirginiaPolytechnicInstitute.

İşcan,Ö.M.veSayın,U.(2004).Örgütseladalet,iştatminiveörgütselgüvenarasındakiilişki.Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,24(4),195-216.

Joreskog,K.G.veSorbom,D.(1993). LISREL 8: Structural equation modeling with the SIMPLIS command language, Chicago, IL: Scientific International Software.Web:http://books.google.com.tr/books?id=f61i3quHcv4Cadresinden28Eylül2013’dealınmıştır.

Karasar,N.(2012).Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara:NobelYayınevi.Karataş,S.veGüleş,H.(2010).İlköğretimokuluöğretmenlerininiştatminiileörgütsel

bağlılığıarasındakiilişki.Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,3(2),74-89.

Kline,B.R.(2005).Principles and Practice of Structural Equation Modeling.(SecondEdition). New York: The Guilford Press. Web: http://books.google.com.tr/books?id=-MDPILyu3DACadresinden28Eylül2013’dealınmıştır.ialcapital.The Journal of Risk Finance,8(3),246-259.

Naghavi,M.A.S.veBaharloo,A.S.(2012).TheRoleofSocialCapitalinOrganizationalCommitmentImprovementatIranNationalOilProductsDistributionCompany(I.N.O.P.D.C). Web: http://ssrn.com/abstract=2100267 adresinden 25 Eylül2013’dealınmıştır.

Nahapiet,J.veGhoshal,S.(1998).Socialcapital,intellectualcapital,andtheorganizationaladvantage.The Academy of Management Review, 23(2),242-266.

Nguni, S., Sleegers, P. ve Denesen, E. (2006). Transformational and transactionalleadershipeffectsonteachers’jobsatisfaction,organizationalcommitment,andorganizational citizenship behavior in primary schools: The Tanzanian case.School Effectiveness and School Improvement,17(2),145-177.

Olorunsola,E.O.(2013).JobsatisfactionanditspredictivemeasuresonjobsatisfactionofadministrativestaffinSouthWestNigeriaUniversities. European Scientific Journal,9(23),167-174.



Özdemir, A.A. (2008). Çalışanların iş tatminlerinin arttırılmasında örgütsel sosyalsermayeyenibirbelirleyiciolabilirmi?.Yönetim Bilimleri Dergisi,6(1),77-88.

Parris,A.N.veGranger,T.A.(2008).Thepowerandrelativityofsocialcapital.Journal of Vocational Rehabilitations, 29,165-171.Web:http://ehis.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=3&sid=881adf24-0058-4155-9292-59c81ae8e854%40sessionmgr198&hid=106adresinden21Eylül2013’dealınmıştır.

Pussa,A.,Tolvanen,U.(2006).Organizationalidentityandtrust.Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies,11(2),29-33.

Reisinger,Y.veMavondo,F.T.(2006).Structuralequationmodelling:Criticalissuesandnewdevelopment.Journal of Travel and Tourism Marketing,21(4),41-72.

Robinson,L.,Schmid,A.A.veSiles,M.E.(2002).Issocialcapitalreallycapital.Review Of Social Economy,60(1),1-17.

Rostami,M.,Hematali,M.,Farmani,M.veSaraei,A.(2013).Relationoforganizationalsocialcapitalwithjobsatisfactionandjobstress:Anempiricalinvestigation.J. Basic. Appl. Sci. Res.,3(3),578-583.

Schermelleh-Engel, K. ve Moosbrugger, H. (2003). Evaluating the fit of structuralequationmodels:Testsofsignificanceanddescriptivegoodness-of-fitmeasures.Methods of Psychological Research Online, 8(2),23-74.

Seija,N.(2008).Job satisfaction and social capital of staff in educational institutions: a case study of the english school spring 2005.Unpublishedmaster’s thesis,Helsinki:UniversityofHelsinki.

Şimşek, Ö.F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş temel ilkeler ve Lisrel uygulamaları.Ankara:EkinoksYayınları.

Şişman,M.veTuran,S.(2004).Bazıörgütseldeğişkenleraçısındançalışanlarınişdoyumuvesosyal-duygusalyalnızlıkdüzeyleri(Mebşubemüdüradaylarıüzerindebiraraştırma).Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,5(1),117-128.

Topcu, M.K. ve Ocak, M. (2012). Psikolojik sermayenin tükenmişlik algısı üzerine etkisinde iş tatmininin aracılık rolü: Türkiye ve Bosna-Hersek sağlık çalışanları örneği.DokuzEylülÜniversitesiUlusalYönetimveOrganizasyonKongresindesunuldu,İzmir.

Wang,Y. (2008).The effects of cumulative social capital on job outcomes of college graduates.A published dissertation. USA:Virginia Polytechnic Institute andState University, Virginia. Web: http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-11132008-215347/unrestricted/Diana_phd_dissertation_F_FINAL.pdf19Eylül2013’dealınmıştır.

Yarcı, S. (2001). Pierre Bourdieu’da sosyal sermaye kavramı. Akademik İncelemeler Dergisi,6(1),125-134.

Documents

EĞİTİM KURUMLARINDA SOSYAL SERMAYENİN İŞ TATMİNİ … Fatma OZMEN... · 2014-03-05 · örgütsel anlayıştır (Göksel, Aydıntan ve Bingöl, 2010, s.90). Bilişsel Boyut: